Llyfr y resolusion yr hwnsydd yn dysgv ini bawb : wneuther ein goreu a rhoi cwbl o'n Gristianogion hynny ydyw'ar ymadael a'n drwy fuchedd, a throi at ddaioni a duwioleb / wedi ei gyfiethu yn Gy mraeg gan y Dr. I.D. ...

PEN. III. Am y trydydd rhwystr sydd yn llestair i ddy∣nion roi eu bryd ar wasanaethu Duw; yr hwn yw cariad ar y byd hwn.

MEgis y mae y ddau rwystr a dynnwyd ym∣maith o'r blaen, yn attal mawr i lawer o ddy∣nion, i'w cadw hwy oddiwrth y gwrolfryd yma yr ydym ni yn sôn am dano; felly y mae'r hwn yr y∣dym yr awrhon yn mynd yn ei gylch, nid yn vnig o hono ei hunan yn rhwystr crŷf, ond hefyd yn a∣chos mawr, ac megis yn sylfaen cyffredinol i bob rhwystrau eraill ac sydd. Oblegid pe gallai ddyn wybod meddwl pawb ac sydd yn gwrthod, neu y•• esgeuluso, neu yn oedi rhoi eu bryd ar wasanaethu Duw; fe gai weled mai serch ar y byd hwn yw'r achos o hynny, pa esgus bynnag a gymmeront hwy

arnynt heb law hynny. Yr oedd pendefigion yr luddewon yn cymmeryd arnynt mai ofn oedd yr a∣chos pa ham nas gallent hwy gyfaddef Christ yn am∣lwg ac yn oleu; ond y mae S. Joan, yr hwn oedd yn gwybod y gwirionedd am danynt hwy, yn dy∣wedyd mai'r achos oedd, Am en bod yn caru gogoni∣ant dynion yn fwy na gogoniant Duw, Ioan. 12.42, 43. Yr oedd Demas (yr hwn a ymwrthododd a Sainct Paul yn ei rwymau, ychydig o flaen ei farwo∣laeth) yn cymmeryd arno fod iddo achos arall i fy∣ned ymaith i Thessalonica, ond y mae Sainct Paul yn dywedyd mai'r achos oedd Am ei sod yn caru'r byd presennol, 2 Tim. 4.10. A hynny yw y rhw∣ystr cyffredinol, ac sydd amlach nag y gwelir oddi∣allan: am ei fod yn peri llawer o esgusodion eraill, er mwyn ei guddio ei hunan mewn llawer o ddy∣nion.

2. Hyn a ellir ei siccrhau a godidowgaf ddam∣meg ein lachawdwr Christ, yr hon y mae tri o'r E∣fangylwyr wedi ei chadw mewn côf, am y tri math ar ddynion a fydd colledig, a'r tri achos o'i colledi∣gaeth hwy: a'r trydydd a'r diweddaf a'r eyffredi∣nolaf o'r rhai hynny (megis yn amgyffred y ddau eraill) yw cariad ar y byd. Oblegid y fath gyntaf o ddynion a gyffelybir i briffordd, lle mae cwbl o hâd y bywyd ac a heuir arni, naill ai yn gwywo yn y man, ai yn cael ei yssu gan adar y nefoedd: hyn∣ny yw, fel y mae Christ yn ei ddeongl, gan y cy∣threuliaid, yn y rhai diofal, sy yn difrawu ac yn di∣ystyru pob peth a ddywetter wrthynt: fel y mae'r anghrededyn, a phawb o'r rhai cyndyn diystyr. Yr ail fath a gyffelybir i greigleodd, lle nid yw'r hâd yn parhau, o eisieu dwfn i wreiddio: wrth yr hyn yr arwyddocceir y rhai ysgafn anwadal▪ y rhai sy weithiau i mewn weithiau allan, weithiau yn wre∣sog yngwasaneth Duw, ac yn y fan drachefn cyn oe∣red

a'r ia; ac felly yn amser profedigaeth y maent yn cilio. Y trydydd math a gyffelybir i faes, lle y mae 'r hâd yn tyfu allan; ond etto y mae ynddo cymmaint o ddrain, (y rhai y mae Christ yn efpo∣nio mai gofalon, a thrallod, a thrafferthion, a go∣sidion, a gorwagedd twyllodrus y byd ydynt) ac y mae 'r ŷd da yn cael ei dagu ganddynt, ac heb ga∣el dwyn dim ffrwyth. Wrth y geiriau diwethaf hynny y mae ein Iachawdr Christ yn ar wyddoccau, pa le bynnag y mae dysgeidiaeth CHRIST yn tyfu allan ac etto heb ddwyn ffrwyth, hynny ydyw, pa le bynnag y derbynier ac y croesawer hi, (fel y mae llawer Christion yn gwneuthur) ac etto bod o honi heb ddwyn ffrwyth buchedd dduwiol; mai 'r achos o hynny ydyw am fod gorwagedd y byd hwn yn ei thagu hi. Math. 13. Marc. 4. Luc. 8.

3. Dammeg o bwys a defnydd mawr yw'r ddam∣meg hon, gan fod Christ yn ôl ei hadrodd hi, yn llefain â llef vchel, Y neb sydd ganddo glustiau i wa∣nando, gwrandawed: a chan ei fod ef ei hun yn ei deongl ac yn ei esponi hi i'w ddisgyblon yn vnig, a hynny yn ddirgel ac o'r neilldu: ac yn enwedig gan ei fod ef cyn ei deongl hi yn arfer y cysryw ragy∣madrodd, ac yn dywedyd, I chwi y rhoddwyd gwybod dirgelion teyrnas nefoedd, ond ni roddwyd i eraill: oble∣gid hwy yn gweled ni welant, ac yn clywed ni chlywant, ac ni ddeallant. Mat. 13.11. Wrth yr hyn y mae Christ yn arwyddoccau bod deall a dirnad y ddammeg yma ym mŷsg eraill, o bwys mawr tros ben, i beri i ni wybod gwir ddirgelion teyrnas nef; a bod llawer yn ddeillion o'r rhai y tybir am danynt eu bod yn gweled; a llawer yn fyddar ac heb wybod dim, a dybir eu bod yn clywed ac yn gwybod: am nad y∣dynt hwy yn deall yn iawn ddirgelion y ddammeg hon. Ac o'r achos hynny hefyd y mae Christ, cyn dechreu deongl y ddammeg, yn dibennu ei yma∣drodd

fal hyn, Dedwydd yw'ch llygaid chwi, am eich bod yn gweled, a'ch clustian, am eich bod yn gwran∣daw, Gwers 16. Ac ar ôl y geiriau hynny y mae efe yn dechreu deongl y ddammeg ynghŷd â'r rhy∣bydd yma, Gwarandewch chwithau, a deelwch y ddammeg hon.

4. Ac am fod y ddammeg hon yn cynnwys cym∣maint aga ellir ac sy raid ei ddywedyd ynghylch tyn∣nu ymaith y rhwystr mawr peryglus yma, sef serch ar y byd: fy meddwl yw sefyll yn vnig ar ei deongl a'i esponi hi yn hyn o fan, a dangos grym a gwirio∣nedd rhyw eiriau a draethodd Christ yma am y byd a'i ddifyrrwch: ac er mwyn gosod trefn well ar fy ymadrodd, mi a dynnaf y cwbl at y chwe phwngc hyn sydd yn canlyn. Yn gyntaf, pa fodd, ac ym mha ddeall nad yw'r holl fyd a chwbl ac sydd i'w ga∣el ynddo, ond oferedd heb dalu dim (fel y mae Christ yma yn arwyddoccau) ac am hynny na ddylei 'r byd fod yn rhwystr i ni i'n cadw ni oddiwrth beth cym∣maint ag yw teyrnas nefoedd a gwasanaethu Duw. Yn ail nad yw 'r byd a chwbl ac sydd yntho yn vnig yn oferedd ac yn bethau gwael diddim ynddynt eu hunain, ond hefyd yn hûd ac yn dwyll, fel y dy∣weid Christ: sef yw hynny yn hudoliaeth heb gw∣plau â ni mo'r coeg-bethau diddim y maent yn eu haddo. Yn drydydd, y modd y maent hwy yn ddrain pigog llymion, fel y dyweid Christ, er bod y rhai bydol yn tybieid eu bod hwy yn dra melus ac yn hyfryd iawn. Yn bedwerydd, y modd y maent hwy yn ofidiau ac yn flinderau, fel y mae geiriau Christ yn dywedyd am danynt. Yn bamed, pa fodd y maent hwy yn ein tagu ac yn ein mygu ni, fel y dy∣weid geiriau Christ. Yn chweched, pa fodd y gall∣wn ni eu trin hwy a'i harfer, er hynny i gyd, heb gael na pherygl na niweid oddiwrthynt, a chael cy∣ssur a diddanwch, ac elw, a gor••chafiaeth mawr o∣ddiwrthynt.

5. Ac am y pwngc cyntaf, nid wyfi yn gweled pa fodd well y profir nad yw holl ddifyrrwch a hyfry∣dwch, a gwychder a thegwch y byd hwn ond ofe∣redd, fel y mae Christ yn dywedyd yma; nâ thrwy ddwyn tystiolaeth o ben vn a'i profodd hwy i gyd oll; hynny ydyw, o ben vn sydd yn dywedyd y peth nid wrth ei ddeall a'i synhwyr, ond wrth yr hyn a brofodd ef ei hun, ac a gafodd ef yn wir vnddo ei hun: a hwnnw yw'r brenhin SALOMON, am yr hwn y mae'r Scrythur lân yn adrodd pethau rhy∣feddol ynghylch ei heddwch, a'i lwyddiant a'i gyfo∣eth a'i ogoniant yn y byd hwn: hyd onid oedd holl frenhinoedd y ddaiar yn chwennych cael gweled el wyneb ef, o achos ei ddoethed, a maint ei rwysg a'i ddedwyddyd; ac nad oedd holl dywysogion y byd gyffelyb iddo mewn cyfoeth: a bod yn dwyn iddo bob blwyddyn 666 o dalentau aur (dyna swm anfei∣drol) heb law cwbl ac yr oedd efe yn ei gael oddi∣wrth frenhinoedd Arabia, a thywysogion eraill: 2 Chron. 9.13, 14. a bod yr arian oedd gantho cyn amled a'r cerrig, ac heb bris arnynt ga•• faint yr y∣stôr a'r amlder oedd gantho o honynt: ac nad oedd diben ar ei lestri aur, a'i dlysau; a bod ei orseddfaingc ef a'i deyrngadair o Ifori, wedi ei gwisgo ag aur, a chwech o risiau i'r ersteddfa, a throedle o aur, a chanllawiau o bob tu i'r eisteddfa, a dau lew yn se∣fyll wrth y canllawiau, a deuddeg o lewod ar y chwe gris, a'r cwbl o aur pûr; fel nad oedd y fath orsedd∣faingc gan vn brenhin yn y byd; a bod ei ddillad gwerthfawr ef a'i arfau, yn aneirif; a bod yr holl frenhinoedd o'r afon hyd wlâd y Philistiaid, a hyd terfynna•• 'r Aipht, tan ei lywodraeth ef, a bod gan∣tho ddeugain mil o bresebau meirch, a deuddeng mil o gerbydau; 1 Bren. 4.21, 22, 26. a bod gantho ddeucant o wayw-ffyn aur, iw dwyn o'i flaen, a chwe chan coron o aur ym mhob gwaywffon; a thry∣chant

o dariannau, a thrychan coron aur ym mhob tarian; a bod yn treulio beunydd yn ei dŷ ef, ddêg Corus ar hugain o beillieid a thri vgain Corus o flawd, a dêg ar hugain o ychen pasgedig, a chant o ddefaid, heb law ceirw, ac iyrchod, a buail, ac ed∣nod breision; a bod gantho saith gant o wragedd yn frenhinesau, a thrychant o ordderchwragedd, 1 Bre. 11.3. Hyn oll, a llawer yn angwhaneg y mae 'r Scrythur làn yn ei adrodd am gyweth Salomon a'i ddoethineb, a'i olud, a'i lwyddiant: ac y mae yn∣teu, wedi darfod iddo brofi'r cwbl, a chael ei wala o honynt, yn y diwedd yn datgan y farn yma am da nynt i gyd, Vanitas vanitatum & omnia vanitas, Gwa∣gedd o wagedd, gwagedd yw'r cwbl, Preg. 1.1. Wrth eu galw yn Wagedd o wagedd y mae efe yn deall (medd Sainct JEROM) faint y mae eu gwa∣gedd hwy yn rhagori ar bob math o wagedd. ac ofe∣redd ac a ellir ei ddychymmyg.

6. Ac nid dywedyd hyn yn vnig y mae SALO∣MON ond ei brofi hefyd trwy lawer o esamplau o'r eiddo ei hun. Mi a fum frenhin ar Israel yn Jerusalem, medd efe, ac a roddais fy mryd ar gei∣sio, a chwilio drwy ddoethineb am bob peth a wnaed tan y nefoedd: ac mi a welais yr holl weithredoedd a wnaed tan yr haul, ac wele, gwagedd a gorthrym∣der yspryd yw'r cwbl oll. Gwers. 12.13, 14. Mi a ddywedais yn fy nghalon, mi a brofaf bob math ar la∣wenydd a difyrrwch; ac wele, gwagedd oedd hynny hefyd. Mi a wneuthum i mi waith mawr, ac a adei∣ledais i mi dai, ac a blennais i mi winllannoedd ac a wneuthum erddi a pherllannau, ac a blennais ynddynt bob math ar goed; mi a wneuthum i mi lynnan dwfr, i ddyfrhau y llwynau sy'n dwyn coed: mi a ddarpe∣rais weision a morwynion, ac yr oedd i mi lawer o dyl∣wyth tŷ, ac yr oeddwn yn berchen llawer o wartheg a defaid, in hwnt i bawb a fuasai o'm blaen i yn Jeru∣salem.

Mi a bentyrrais i mi hefyd arian ac aur, a thryfor pennaf brenhinoedd a thaleithiau: mi a ddar∣per ais i mi gantorion a chantoresau, a phob rhyw offer cerdd, yr hyn yw difyrrwch meibion dynion, a chwp∣panau gwychion i yfed gwin ynddynt; a pha beth bynnag a ddeisyfai fy llygaid, ni ommeddwn hwynt; ac ni attalliwn fy nghalon oddiwrth ddim hyfryd, ond fy nghalon a lawenychai yn fy holl lafur. Yna mi a edrychais ar fy holl weithredoedd a wnaethai fy nwy∣law, ac ar y llafur a lasuriais yn ei wneuthur; ac we∣le, nid oedd y cwbl oll ond gwagedd a g••rthrymder ys∣pryd, Preg. 2.1, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11.

7. Ac dyma dystiolaeth SALOMON, fel y profasai efe ei hun▪ am y pethau hyn: a phe dywe∣dasai efe hyn heb ddim ond o'i ddoethineb a'i gyfar∣wyddyd, (a maint oedd) ni a ddylem ei gredu ef; ond gan ei fod yn ei dywedyd megis peth a brofa∣sai efe ei hun, ni a ddylem ei gredu ef yn haws o lawer. Ond onid yw hyn abl i gyffroi neb, ni a ddygwn etto dŷst arall allan o'r testament newydd, a hwnnw yn gyfryw vn ac a wyddai gyfrinach a me∣ddwl CHRIST ei hun yn hyn o beth; a hwnnw yw Sainct Ioan yr Efengylwr sy yn dywedyd y geiriau hyn, Na cherwch y byd, na 'r pethau sy yn y byd: o châr neb y byd, nid yw cariad y Tâd ynddo ef. Ca∣nys pob peth ac sydd yn y byd, megis chwant y cnawd, a chwant y llygad, a balchder y bywyd, nid yw o'r Tad, eithr o'r byd y mae, 1 Joh. 2.15, 16. Lle y mae Sainct Joan, heb law ei fod yn bygwth y rhai a garant ac a ganlynant y byd, yn gosod holl wagedd y byd ar dri phwnge, ac yn ei dorri yn dair caingc gyffredinol; sef yw hynny, Chwant y cnawd, (yn yr hwn y mae efe yn cynnwys holl ddifyrrwch a di∣grifwch y cnawd) chwant y llygaid, (ac yn hwnnw y mae yn cynnwys pob peth a berthyn i gyfoeth a golud y byd) a balchder y bywyd, wrth hynny y

mae efe yn arwyddoccau chwant i swyddau a pharch, a goruchafiaeth. Wrth hynny dymma dri gwagedd pennaf y bywyd hwn, y rhai y mae y rhai bydol yn ymflino ynddynt; chwant i anrhydedd, cybydd∣dod, a difyrrwch y cnawd, ac i'r tri hyn y perthyn pob math arall ar wagedd. Ac am hynny nid amm∣herthynol ystyried y tri hyn yn y man yma.

8. Ac yn gyntaf, at chwant i anrhydedd y per∣thyn gorwag-clod a gwag-fost; hynny ydyw, pan fo gan vn ormod chwant i gael gan bawb dybied yn dda am dano, a dywedyd yn dda am dano, a chael ei ganmol a'i foliannu gan bob dŷn: ac y mae hynny yn gymmaint gorwagedd ac oferedd (er bod y rhan fwyaf yn euog o'r bai yma) a phettai vn yn darym∣red i fynu ac i wared ar hŷd ac ar draws yr heol ar ol pluen a fai yn hedeg yn y gwynt, ac a deflid yma a thraw gan anadl genau aneirif o ddynion. Oblegid sel y byddai haws i'r cyfryw vn ei flino ei hunan yn llwyr ac yn gwbl, yn gynt na chael gafael ar y peth y mae yn ei ymlid, ac etto wedi iddo gael gafael ynddo, nid oedd yn cael ond pluen; felly y gall efe wrth chwennych gorwag-clod a molach y byd, gym∣meryd poen fawr tros hir amser, cyn cael y glod a'r gair y mae 'n ei chwennych, a phan ei caffo, ni thâl hynny ysglodyn, gan nad yw ond anadl geneuau y∣chydig ddynion, yr hwn a gyfuewidia yn hawdd, ar bob achlysur, ac a wna 'r neb a fynno weithiau yn wr mawr, weithiau yn wr bychan, ac yn y man yn beth heb dalu dim. Ac am hyn o beth nid rhaid i ni esampl oleuach na Christ ei hun; yr hwn a deflid i fynu ac i wared ar dafodau dynion, fel y gwelent hwy yn dda, rhai a ddywedai mai Samariad ydoedd, a bod cythrael ganddo; eraill a fynnai mai prophw∣yd oedd; eraill a daerai na allai ei fod ef yn bro∣phwyd, ac na hanoedd o Dduw, am nad oedd yn cadw 'r dydd Sabboth: eraill a ofynnai, oni hano∣edd

ef o Dduw, pa fodd y gallai efe wneuthur cym∣maint o wyrthiau. Hyd onid aeth ymbleidio ac ym∣rafael yn eu plith hwy, medd S. Ioan, Io. 9.16. Yn ddiweddaf, hwy a'i croesawasant ef i Jerusalem gy∣da gorfoledd a Hosanna, ac a danasant eu dillad tan ei draed ef. Ond die gwener wedi hynny, hwy a waeddasant yn ei erbyn ef, Croes-hoelia, croes-hoe∣lia ef, ac a ddewisasant Barabbas y lleiddiad annuwiol o'i flaen ef. Mat. 21.9. Mat. 27.

9. Bellach, fy anwylyd, os gwnaethant hwy fel hyn a Christ, yr hwn oedd wellgwr nag a fyddi di byth, ac a wnaeth mwy o wyrthiau gogoneddus nag a wnai di byth, i geisio i ti enw ac anrhydedd a pharch gan ddynion; i ba beth yr wyt ti yn cymme∣ryd cymmaint o boen, ac yn ymguro cymmaint, am beth mor ofer ac yw gorwag-clod a gair y byd? Pa beth a wnai di yn bwrw dy holl lafur ar awel ac a∣nadl genau dynion? Beth a wnai di yn gosod dy holl gyfoeth ar wefusau a thafodau dynion anwadal cyf∣newidiol; lle y gallo pob truthiwr a gwenhieithwr eu lledratta hwy oddiarnati? Onid oes gennyti vn gist well iw rhoi hwynt tan glo ynddi? Yr ydoedd S. Paul o feddwl arall, pan ddywedodd efe, Bychan iawn gennyfi fy marnu gennych chwi, neu gan farn dyn, Ac yr oedd iddo achos da i ddywedyd hynny, 1 Cor. 4.3. Oblegid, pam neu beth waeth gan yr hwn a fo yn rhedeg mewn gyrfa, er i'r bobl ddiwy∣bod roi barn yn ei erbyn ef, os rhydd y barnwyr farn gyd ag ef? Pe buasai y dyn dall oedd ar y ffordd i lericho, yn gwneuthur cyfrif o'r hyn a ddywedai 'r bobl oedd yn myned heibio, ac yn ystyried beth a welent hwy yn dda iddo ei wneuthur; ef a fuasai etto heb gael ei olwg; oblegid eu cyngor hwy oedd iddo beidio a rhedeg, ac a gweiddi mor groch ar ol Christ, Luc. 18.39. Peth truan gofidus ydyw i ddyn fod yn felin wynt, heb wneuthur dim blawd ond tra

barhao 'r chwa wynt. Os yr awel wynt a fydd cref, hia dry yn sidyll ac yn hoyw; ond os yr awel a o∣stwng, hitheu a lwfrhaa yn y man ac a ddioga. Fe∣lly, canmolwch y neb a fo 'n chwennych gair y byd, ac efe a red yn gyflym (os amgen, efe a ddigalonna yn y man) fel y Babyloniaid, y parai ychydig felys∣gerdd iddynt addoli y peth a fynnid, Dan. 3.

10. Oblegid gwir a ddywaid yr yscrythur, Fel y profir yr arian yn tan, a'r aur yn y ffwrnais, felly y profir gwr yngenau 'r neb a'i canmolo, Diha. 27.21. Oblegid fel am yr arian, os da fydd ni wna 'r tan ni∣weid iddo, os amgen, efe a ddiflanna yn fwg, ac a dry 'n sothach; ac felly y gwna gwr gorwag ofer wrth ei ganmol. Pa sawl vn a welsom ni wedi chw∣yddo cymmaint gan glod a molach dynion, onid oe∣ddynt ar fyned allan o'i pwyll gan llawenydd eu bod yn cael cymmaint clod; a'i gweled hwy yn ol hynny wedi digalonni gan wrthwynebwynt anglod a gogan, a myned cyn belled agos ac anobeithio gan ddirmyg a diystyrwch? Pa sawl a welwn ni beunydd yn cael eu canmol yn eu pechodau, a'i bendithio yn eu han∣wiredd? Ps. 10.3. Pa faint o druth a gweniaith dygn digwilydd yr ydym ni yn clywed rhai yn ei ddywedyd, ac eraill yn ei gymmeryd, a neb heb lefain gydâ 'r brenhin duwiol Dd ymaith a'r olew pechaduriaid yma, ac na ddeled ar fy mhen i? Ond oferedd a gwagedd ac ynfydrwydd yw hyn oll? Nid yw 'r Angylion yn ceisio dim anrhydedd iddynt eu hunain, ond y cwbl i Dduw: ac a fynni di ddaiar∣brŷf gwael, gael dy foliannu? Y 24 henuriaid a ddiosgent eu coronau, ac a'i bwrient wrth draed yr Oen; a thithau a fynnit, pesgellit, eu dwyn hwy o∣ddiar yr Oen i ti dy hun, Datc. 4.10. Oh greadur ffol disynwyr! mor wir y dywaid y prophwyd, dyn sydd debyg i wagedd hynny ydyw i'w wagedd ei hun; mor orwag ac mor ysgafn a'r oferedd a'r

gwagedd y mae 'n ei ddilyn, Psal. 144.4.

11. Yr ail gorwagedd a berthyn i chwant cael an∣rhydedd, yw chwennych cael parch, a goruchafieth bydol. A pheth mawr iawn ydyw yngolwg y rhai bydol, a thlws a thryssor gwerthfawr dros ben, a haeddai ei brynu a chymmaint o boen, a llafur, a pherygl, ac a fai bossibl byth i ddyn ei gy mmeryd. Dyma 'r peth a lesteiriodd i wyr mawr Iudaea gy∣ffessu Christ ar gyhoedd, Ioa. 12.43. Dyma 'r peth a rwystrodd i Bilatus ollwng yr Jesu yn rhydd, er ei fod yn gwybod yn dda y dylai wneuthur hyn∣ny, Io. 19. Dyma 'r peth a rwystrodd i Agrippa ac i Ffestus fyned yn Gristianogion er eu bod yn coelio bod yn wir yr hyn a ddysgai Paul, Act. 26. Ond ysy waeth nid yw dynion yn gweled ofered yw 'r peth y maent yn ei garu. Y mae S. Paul yn dywe∣dyd, Na fyddwch fechgynmewn deall, 1 Cor. 14.20. Arfer plantos yw gwneuthur cyfrif mwy o ryw de∣gan dibris, nag o'r tlws gwerthfawroccaf: a chy∣fryw ydyw paentiedig barch y byd, yr hwn y ceir mawr boen yn ei geisio, a mawr gost yn ei gadw, a mawr ofid o i golli. Ac fel y bo i ti ddeall hyn yn well, ystyria ynot dy hun, ddarllennydd hy naws, a meddwl pa radd o anrhydedd a chwennychit ti ei chael; ac edrych pa fawl vn a fu yn y radd honno o'th flaen di. Cosia 'r modd y codasant hwy, a'r modd y disgynnasant hwy drachefn; a meddwl ynot dy hun pa vn fwyaf ai 'r llawenydd a gawsant hwy wrth gael y radd honno, ai 'r tristwch a gawsant o'i cholli hi. Pa le yn awr y mae 'r holl ymerodron hynny, a'r brenhinoedd, a'r Tywysogion, a'r Preladiaid, a fu mor llawen ganthynt gynt gael eu goruchafiaeth a'i cyfodiad? Pa le yn awr y maent hwy, meddaf? pwy sy nac yn son nac yn meddwl am danynt hwy? Oni ebargofwyd hwynt, ac oni fwriwyd hwynt i'w beddau er ys talm byd? onid ydyw dynion yn rho∣dio

yn hy uwch eu pennau hwy yr awr hon, er na ellid heb ofn ac arswyd edrych yn eu hwynebau hwy yn y byd hwn? Pa leshaad a wnaeth eu goruchafia∣eth iddynt hwy?

12. Peth rhyfedd yw ystyried mor ofer ydyw an∣rhydedd y byd hwn. Tebyg ydyw i gysgod dyn ei hun, yr hwn po mwyaf y rheder ar ei ol, cyntaf y diangc ynteu; a phan el ynteu i ffo rhag ei gysgod, ef a'i canlyn ef drachefn; ac nid oes vn ffordd onid vn iw ddal ef, a honno ydyw syrthio i lawr ar ei war∣tha ef. Felly y gwelwn ni am y rhai a chwennychent anrhydedd yn y byd hwn, eu bod hwy yr awrhon wedi eu gillwng yn angof; a bod y rhai oedd fwyaf yn ffo rhagddo, ac yn eu bwrw eu hunain is law pob dyn, yn cael eu hanrhydeddu yn fwyaf o gwbl, a hynny gan y byd ei hun, er eu bod yn elynion iddo pan oeddynt fyw. Canys pwy sy 'r awrhon fwy ei barch a'i anrhydedd; pwy a ganmolir yn fwy; ac a gofir yn fynychach na S. Paul a'i gyffelyb, y rhai a ddiystyrent anrhydedd bydol yn gymmaint yn y bywyd hwn, fel y dywedodd y Prophwyd, Dir∣fawr, O Arglwydd, yr anrhydeddwyd dy gyfeillion di? Oferaf dim yn y byd yw erlyn ar ol anrhydedd a goruchafiaeth bydol, gan nad yw nac yn bodloni 'r meddwl, nac yn arhos gyd a'i berchennog; ac nad ydyw heb peryglon mawr yn ei ganlyn, yn y byd hwn ac yn y byd a ddaw hefyd, fel y dywaid yr ys∣crythur, Barn dost fydd i'r llywodraethwyr: y lleiaf a ddichon gael maddeuant yn drugarog, ond y cedyrn a gospir yn gadarn. Doeth.

13. Y trydydd oferedd a berthyn i chwant cael anrhydedd, ac i falchder y bywyd yma, ydyw bo∣nedd cnawd a gwaed: yr hwn sydd berl mawr vch∣elbris yngolwg y byd: ond mewn gwirionedd, o hono ei hun, ac yngolwg Duw, nid yw ond coeg∣beth ac oferedd a gwagedd, A hynny yr oedd Iob

dduwiol yn ei wybod yn dda, pan ysgrifennodd efe y geiriau hyn, Mi a ddywedais wrth y pwll, ac wrth bydrni a llygredigaeth, Ti yw fy nhad; ac wrth y pryf, Ti yw fy mam am chwaer, Job 17.14. Y neb a chwennycho weled bonedd ei hynafiaid, edry∣ched yn eu beddau hwy, ac fo a gaiff weled pa vn a wna Iob ai bod yn dywedyd y gwir ai peidio. Ni ddechreuodd gwir fonedd erioed ond trwy rinwedd; ac am hynny, fel y mae bonedd yr hynafiaid yn dy∣stiolaeth o'i rhinweddau da hwynt; felly y mae efe hefyd iw heppil hwynt. A phwy bynnag sydd yn dal enw bonedd oddiwrth ei hynafiaid, heb rinwedd yn ei ganlyn, nid yw efe ond anghenfil annaturiol wrth ei hynafiaid, am ei fod yn torri terfynau natu∣riaeth gwir fonedd, Ac am y cyfryw y dywaid Duw trwy vn o'i Brophwydi, Hwy a aethant yn ffi∣aidd, fel y pethau a garasant: eu gogoniant hwy a eheda fel aderyn, o'r enedigaeth, o'r groth, ac o'r bei∣chiogi, Hos. 9.10, 11.

14. Oferedd dybryd yw ceisio parch a choel oddi∣wrth y meirw, a ninneu ein hunain heb ei heuddu: a cheifio hen achau a rhagorbarch oddiwrth ein hyna∣fiaid, a ninnau, gan ein drwg foesau an coeg ymar∣weddiad, heb fod dim o'r cyffelyb yn gweddu ar∣nom. Fe waradwyddodd Christ yr oferedd yma yn eglur, pan fu iddo, er ei fod ef ei hun yn dyfod o'r bonedd mwyaf ar a fu erioed yn y byd, ac heb law hynny, yn fab i Dduw; ei alw ei hun er hynny yn gyffredinol yn fab dyn; hynny yw, yn fab i'r For∣wyn Fair (oblegid mewn modd amgen, nid oedd efe yn fab dyn) a chyda hynny hefyd ei alw ei hun yn fu∣gail, yr hwn nid yw ond henw diystyr iawn yn y byd yma, Io. 10. Nid aeth efe i ymhel am ditlau an∣rhydedd ei hynafiaid i chwanegu ar ei barch a'i fow∣redd, fel y gwna ein gwŷr ni. A phan aeth efe i wneuthur brenhin gyntaf yn Israel, oi cheisiodd efe

chwilio am y gwaed hynaf, ond efe a gymmerodd Saul o'r llwyth gwaelaf yn holl Israel; ac ar ei ol ynteu Dafydd, y bugail distatlaf o'i holl frodyr. A phan ddaeth efe i'r byd, nid aeth efe i chwilio am y gwŷr boneddicaf i'w gwneuthur yn dywysogion ar y ddaiar, hynny ydyw, i'w gwneuthur yn Aposto∣lion; ond efe a gymmerodd y rhai truanaf a'r rhai gwaelaf, i wradwyddo (fel y dywaid vn) ffoledd ac oferedd y byd hwn, sydd yn gwneuthur cym∣maint cyfrif o ychydig ragorfraint cig a gwaed yn y byd hwn. 1 Cor. 1.27.

15. Y pedwerydd gwagedd sydd yn perthyn i chwant anrhydedd ac i falchder buchedd, yw doe∣thineb fydol, am yr hon y dywaid yr Apostol, Do∣ethineb y byd sydd ffolineb gyda Duw, 1 Cor. 3.19. Os ffolineb ydyw, wrth hynny y mae yn sicer ddi∣ammau mai oferedd a gwagedd yw ymhyfrydu o ddynion ynddi yn gymmaint ac y maent. Peth di∣eithr yw gweled mor wrthwyneb yw barn Duw i farn dyn. Fe fynnai bobl Israel er dim gael brenin, fel y dywedais vchod, ac yr oeddynt hwy yn tybieid y rhoesai Dduw yn y man iddynt hwy ryw dywy∣sog mawr galluog i lywodraethu arnynt; ac ynteu a ddewisodd ddyn truan tlawd oedd yn cerdded y w∣lad i geisio assynnod a gollasai, 1 Sam. 9. Ac yn ol hynny pan fynnai Dduw ddiswyddo hwnnw dra∣chefn am ei bechod, efe a ddanfonodd Samuel i en∣neinio vn o feibion Iesse yn frenhin; a phan ddaeth efe i mewn i'r ty, fe ddug Iesse ei fab hynaf Eliab ger bron, yr hwn oedd wr hirfraisg heinyf, gandy∣bieid mai hwnnw oedd gymmhwysaf i lywodrae∣thu: ond Duw a attebodd, Nac edrych ar ei wyneb∣pryd ef, nac ar vchder ei gorpholaeth ef, canys mi a'i gwrthodais ef: o herwydd nid edrych Duw fel yr e∣drych dyn: canys dyn a edrych ar y golygiad, ond yr Arglwydd a edrych ar y galon, 1 Sam. 16.7. We∣di

hynny y dug Iesse ei ail mab Abinadab ger bron, ac ar ei el ynteu Sammah, ac felly y llaill bob vn yn ol ei gilydd, nes darfod iddo ddangos iddo saith o'i feibion. Ac wedi i Samuel wrthod y rhai hynny i gyd, rhyfeddu a wnaethant a dywedyd nad oedd mwy ond hynny, ond vn bachgen pengoch bach yn vnig, yr hwn oedd yn cadw 'r defaid, ac a elwid Dafydd; a Samwel a archodd yrru i gyrchu hwn∣nw: ac er cynted y daeth efe mewn golwg, Duw a ddywedodd wrth Samwel, dyma 'r gwr a ddewi∣sais i.

16. Pan addawyd y Messias i'r Iuddewon i fod yn frenhin arnynt, hwynt hwy a dybiasant yn y man, wrth eu bydol ddoethineb, mai rhyw dywysog mawr fyddai efe: ac am hynny hwy a wrthodasant Grid a ddaeth attynt mewn tlodi. Iaco hefyd ac Ioan tra oeddynt etto yn gnawdol, wrth weled y Sama∣riaid trwy ddirmyg yn gwrthod disgyblon Christ; gan eu bod yn gwybod beth ydoedd Christ, hwy a dybiasant yn y man y byddai raid iddo ddial arnynt, a golw am dân o'r nef i'w difa hwynt. Ond efe a'i ceryddodd hwy gan ddywedyd, Ni wyddoch chwi oba yspryd yr ydych, Luc. 9.55. Pan oedd yr A∣postolion yn pregethu 'r groes i'r Cenhedloedd doe∣thion, ac i'r Philosophyddion, ac yn dywedyd y by∣ddai raid dioddef er mwyn Christ; hwy a gawsant yn y man eu cysrif yn ynfydion am eu poen, 1 Cor. 1.23. Ffestus hefyd rhaglaw yr ymerodr, wrth glywed yr Apostol Paul, yn dywedyd cymmaint am ymwrthod â'r byd, a chanlyn Christ, a ddywe∣dodd ei fod ef wedi ynfydu, Act. 26.24. Yn ddi∣weddaf, dyma arfer pob doeth bydol, dirmygua di∣ystyru doethineb Christ a'i Sainct. Canys felly y mae 'r Scrythur yn dangos eu bod hwy eu hunain yn cyfaddef pan font mewn poenau, Nyni ffyliaid a fe∣ddyliasom fod en ffordd hwy yn ynfydrwydd, Doeth.

5.4. Am hynny, fel y dywedais, Oferedd mawr ydyw gwneuthur cymmaint cyfrif o ddoethineb y byd; a hitheu nid yn vnig yn ffolineb, oud hefyd yn ynfydrwydd ac yn wallgof, fel y mae 'r Yspryd glan ei hun yn tystiolaethu am dani.

17. Pwy a dybygai nad doethion y byd hwn o∣edd gymmhwysaf eu dewis i wneuthur i Grist wa∣fanaeth yn ei Eglwys? Etto medd S. Paul, Nid llawer o ddoethion yn ol y cnawd a ddewisodd Duw, 1 Cor. 1. Pwy a dybygai na ellid gwneuthur o wr call bydol, Gristion synhwyrol call. Etto y mae S. Paul yn dywedyd na's gellir, oddieithr iddo fyned yn ffol yn gyntaf, 1 Cor. 3.18. Na thwylled neb ei hunan, Od oes neb yn eich mysg yn tybieid ei fod ei hunan yn ddoeth yn y byd hwn; bydded ffol, fel y byddo doeth. Ofer gan hynny, a dibris yw doethi∣neb y byd hwn, oddieithr iddi fod tan lywodraeth doethineb Duw.

18. Y pumed gwagedd ac oferedd a berthyn i falchder y bywyd, yw glendid corph, am yr hwn y dyweid y gwr doeth, Siommedig yw ffafr, ac ofer yw tegwch pryd a gwedd, Dih. 31.30. Ac am hynny yr oedd Dafydd yn meddwl, pan ddywedodd efe, Tro heibio fy llygaid rhag edrych ar wagedd, Psal. 119.37. Dyma oferedd a gwagedd mawr, peryglus twyllodrus; ac etto mawr yw 'r cyfrif o hono gan feibion dynion, y rhai sy gnawd iddynt hoffi gwagedd, fel y dywaid y prophwyd, Psal. 4. Tegwch pryd a gwedd y mae 'r gwyr duwiol yn ei gyffelybu i neidr baentiedig, yr hon sydd deg oddi∣allan, ond yn llawn gwenwyn marwol oddifewn. Ped ystyriai ddyn faint o ddialedd a dinistr a ddaeth o roi gormodd coel arno, ef a'i gochelai. A phe meddyliai efe srynted y sothach a'r ammhuredd sydd dan groenen deg, ni roddai ond ychydig serch arno, medd gwr duwiol. Fe gyfrannodd Duw ryw wrei∣chionen

chionen o degwch i'w greaduriaid, er mwyn ein tynnu ni a'n denu wrth hynny i ystyried ac i hoffi ei degwch ef ei hun, yr hwn nid yw tegwch y byd ond cysgod o honaw: megis y gall dyn wrth weled y∣chydig ddwr yn tarddu allan, ddyfod o hyd i'r ffyn∣non wrth hynny, neu wrth gael gwythen bach o aur, ddyfod o hyd i'r holl fwyn. Ond yr ydym ni fel plant bychain yn ymhoffi yn y caead teg sy ar y llyfr, heb ystyried beth sy wedi ei scrifennu o'r tu mewn iddo. Ym mhob creadur teg yr edrycho dyn arno, y dylai efe ddarllain hyn yma, medd vn o'r tadau, Os medrai Dduw wneuthur telpyn o bridd mor deg ac mor gariadus, wrth roi iddo fân wreichion o'i de∣gwch ei hun; onid yw anfeidrol ei degwch ef ei hun: ac oni haeddai ei hoffi yn fawr, a rhyfeddu wrtho? Ac mor ddedwydd fyddwn ninnau, pan ga∣ffom ddyfod i'w weled ef, yr hwn y mae 'r holl grea∣duriaid yn cael eu tegwch oddiwrtho.

16. Ped ymarferem ni a'r cyfryw feddyliau a hyn, ni a allem yn hawdd gadw ein calonnau yn lân ddihalog ger bron Duw, wrth edrych ar degwch ei greaduriaio ef. Ond o herwydd nad ydym ni yn ar∣fer o feddwl am y creawdr wrth edrych ar y crea∣dur, ond ymfodloni yn vnig ar edrych ar wedd a gosgedd wyneb twyllodrus, a gollwng y ffrwyn i bob meddyliau bryntion, ac o'n gwir fodd ennyn tân ein trachwantau ein hunain; hynny a bair bod cymmaint o ddynion yn golledig beunydd, o achos y gwagedd a'r oferedd ffol yma; ffol yr wyf yn ei alw, am fod pob bachgen yn abl i ddangos mor dwy∣llodrus ac mor ofer ydyw. Oblegid, cymerwch i mi yr wyneb teccaf a glanaf yn y byd, yr hwn y bu i aneirif o ddynion roi ei serch arno, wrth ei we∣led; a chripiwch ef trosto a chryffiniad bach ysgafn, ac fe gilia 'r cwbl oedd yn peri ei hoffi ynddo; os daw gronyn o gryd, ef a ddistrywia 〈◊〉〈◊〉 holl degwch

a'r glendid yma, os yr enaid a ymad a'r corph tros vn hanner awr, fe fydd yr wyneb teg hwnnw yn er∣chyll edrych arno; er na bo ond dau ddiwrnod yn gorwedd yn y bedd, ni all vn o'r rhai oedd yn ei hoffi yn gymmaint o'r blaen, ond prin edrych ar∣no, neu ddyfod yn agos atto. Ac er nas digwydd yr vn o'r pethau hynny iddo, etto, buan y daw he∣naint, i grychu 'r croen, i dynnu 'r llygaid i mewn, i gwympo 'r dannedd, ac i anffurfio yr holl wyne∣pryd, fel y bo yn fwy ei wrthuni yr awrhon, nag oedd ei degwch o'r blaen, ac yn haws iddo beri ei ddirmygu, nag oedd o'r blaen iddo beri ei hoffi. A pha beth a all fod yn wagedd mwy na hyn? Pa yn∣fydrwydd mwy nag ymfalchio o ddyn ynddo wrth ei weled ynddo ei hun, neu beryglu ei enaid o'i a∣chos wrth ei weled mewn arall?

20. Y chweched gwagedd a berthyn i falchder y bywyd, yw hoywedd dillad gwychion; ac yn er∣byn y rhei'ni y dywaid y gwr doeth, Nac ymorfo∣ledda o herwydd gwisg o ddillad, Ecc. 11.4. O'r holl oferedd dyma 'r mwyaf, yr hwn a welwn ni mor gyffredin ym mysg dynion y byd. Pe buasai Addaf erioed heb gwympo, ni buasai raid i ni byth wrth ddillad: oblegid yr achos y dyfeisiwyd dillad, oedd, i guddio ein noethni ni a'n cywilydd, a'n gwendidau eraill a ddaeth i ni oddiwrth gwymp A∣ddaf. Ac am hynny pwy bynnag o honom sy 'n ymfalchio ac yn ymogoneddu yn ei ddillad, nid yw efe yn gwneuthur ond fel pettai 'r cardottyn yn cym∣meryd balchder o'r carpiau sy 'n cuddio ei ddoluriau. Fe ddywedodd S. Paul wrth esgob, O bydd gennym ddillad i'n cuddio ymfodlonwn ar hynny, 1 Tim. 6.8. Ac fe grybwyllodd Christ ynteu yn ddwys am ddi∣llad hoywychion, wrth ganmawl S. Ioan fedyddi∣wr yn gymmaint am ei wisg arwdost, a dywedyd ym mhellach am y gwrthwyneb, Y rhai sy'n gwis∣go

dillad esmwyth, mewn tai brenhinoedd y maent, Yn llysoedd brenhinoedd y byd hwn, ond nid yn llys brennin ne••, Mat. 3.4. Mat. 11.8. Ac o'r achos hynny, nid yw Christ wrth ddangos pa fath ydoedd y gwr goludog a aeth i vffern, yn gadel heibio ddy∣wedyd i fod ef a'i ddillad o borphor ac o sidan main. Luc. 16.19.

21. Peth rhyfedd yw ystyried y rhagor sy rhwng dull ac arfer Duw, a dull y byd yn hyn o beth. Duw oedd y cyntaf a wnaeth ddillad erioed yn y byd: ac i bwy y gwnaeth efe hwynt ond i'r boneddiccaf ar a fu erioed o'n holl hynafiaid ni, a hynny ym Mhara∣dwys: ac etto ni wnaeth efe mo honynt hwy ond o grwyn anifeiliaid, Gen, 3.21. Ac y mae S. Paul yn tystiolaethu am y Sainct boneddiccaf yn yr hen Destament, nad oedd ganddynt iw cuddio ond crwyn geifr a blew camelod. Ond oferedd wrth hynny y∣dyw i ni fod mor hoywon yn ein dillad, a chymme∣ryd y fath falchder o honynt ac yr ydym? Yr y∣dym ni yn yspeilio ac yn anrheithio holl greaduriaid y byd gan mwyaf, i'w roi am ein cefnau, ac i hardd∣wychu ein cyrph. Oddiar vn y dygwn ei wlân, oddiar arall ei groen; oddiar arall ei bân, ac oddi∣ar arall yr ammhuredd a ddel allan o'i cyrph; oble∣gid beth yw'r sidan ond yr ammhuredd sy 'n dyfod aslan o gyrph pryfed? Ac nid ydym ni fodlon i hyn, ond yr ydym ni hefyd yn myned at y pysgod, ac yn cael ganthynt hwythau berlau i'w erogi yn ein cylch. Yr ydym ni yn mynd i eigion y ddaiar i geisio aur ac arian, ac yn chwalu tywod y mor am fain gwerth∣fawr: a chwedi darffo i ni fenthygio hyn i gyd gan greaduriaid eraill, ni a wag-rodiwn i fynu ac i wa∣red gan annog dynion i edrych arnom; megis pettai gwbl o'r gwychder hwnnw yn eidom ni ein hunain. Pan fo 'r arian a'r sidan yn disgleirio yn ein cylch ni, ni a edrychwn cyn vched a phettai 'r holl degwch

hwnnw yn dyfod oddiwrthym ni ein hunain. Ac felly, fel y dywaid y Prophwyd, Yr ydym ni yntreu∣lio ein dyddiau mewn oferedd, ac heb ganfod ein dygn ffolineb ein humain.

22. Yr ail gainge gyffredinol y mae S. Ioan yn dywedyd ei bod yn perthyn i orwagedd ac oferedd y fuchedd hon, yw trachwant y llygaid; ac at hyn∣ny y mae 'r hen dadau yn bwrw holl wagedd ac ofe∣redd cyfoeth a golud y byd hwn. Ynghylch hyn∣ny y mae S. Paul vn yscrifennu at Timotheus, Gor∣chymmyn i'r rhai sy oludog yn ybyd yma, na byddont vchel feddwl, ac na obeitthiont mewn golud anwadal. 1 Tim. 6.17. Yr achos o'r ymadrodd hwnnw y mae 'r Scrythur lan yn ei adrodd mewn man arall, pan yw yn dywedyd, Ni thyccia cyfoeth yn nydd di∣gofaint, Diha. 11.4. Hynny yw yn nydd marwo∣laeth ac yn nydd y farn; yr hyn y mae cyfoethogion y byd hwn yn ei gyfaddef ei hunain, ond yn rhy∣hwyr, pan waeddont, Pa lês a wnaeth golud a ffrôst i ni, Doeth. 5.8. A hyn i gyd sydd yn dangos i ni yn oleu mor ofer yw cyfoeth bydol, yr hwn ni all ronyn llês i'w berchennog pan fo rheitia' iddo wrth ei help: Y cyfoethogion a hunasant eu hun, medd y Prophwyd, ac ni chawsant ddim yn eu dwylo, Psal. 76.5. hynny yw, y mae 'r cyfoethogion wedi treu∣lio 'i bywyd, yr vn modd ac y mae dynion yn huno eu hun, ac yn tybieid fod ganthynt fynyddoedd o aur a thrysor; a phan ddeffroont (ar ddydd eu mar∣wolaeth) y maent hwy yn gweled nad oes ganddynt ddim yn eu dwylo. Ac o herwydd hynny y mae 'r Prophwyd Baruch yn gofyn y Question yma, Pa le yn awr y mae y rhai oedd yn pentyrru arian ac aur, ac ni wnaent ddiben ar geisio? Ac yna y mae yn ei at∣teb ei hun yn y man, Hwy a ddislannasant, ac a ddiscynnasant ir bedd, Bar. 3.17, 19. Ac i'r vn defnydd y dywaid S. Iaco, Iddo yn awr, chwi gy∣foethogion,

foethogion, wylwch ac vdwch am eich trueni sydd yn dyfod arnoch. Eich cyfoeth a bydra, a'ch gwiscoedd a ysswyd gan bryfed; a'ch aur, a'ch arian a rydodd, a'i rhwd hwynt fydd yn dystiolaeth yn eich erbyn chwi, ac a fwytty eich cnawd chwi fel tan: chwi a gas∣glasoch drysor digofaint i chwi eich hunain erbyn y dydd diweddaf, Jac. 5. Rhuf. 2, 5.

23. Os yw golud y byd hwn nid yn vnig mor o∣fer ac mor orwag, ond hefyd mor beryglus ac y dywetpwyd; ond oferedd wrth hynny i ddynion o∣sod eu meddyliau arno yn gymmaint ac y maent? y mae S. Paul yn dywedyd am dano ei hun, nad oedd, ef yn cyfri'r cwblond yn dom, Phil. 3.8. Ac nid heb achos mawr yn siccr y dywedai ef hynny, gan nad ydyw golud mewn gwirionedd ond tom; hynny y∣dyw, ammhuredd y ddaiar, a phethau yr ydys yn eu cael yn y lleoedd diffrwythaf o'r ddaiar, fel y gŵyr y rhai a welodd fwyn-gloddiau yr aur a'r ari∣an. Ond pethau gwael wrth hynny ydynt hwy i ddyn i glymu ei gariad wrthynt? Fe a orchymmyn∣nodd Duw yn yr hen gyfraith, fod o bob peth a ger∣ddai a'i dorr ar y ddaiar, yn ffieidd-beth i ni; Lev. 11. ac ond ffieiddiach y dyn y rhoes Duw reswmiddo, ac fydd wedi gludio a chyssylltu ei galon a'i enaid wrth delpyn o bridd y ddaiar? Yn noeth y daethom i'r byd, ac yn noeth yr awn allan o hono, medd Job. Y mae olwyn y felin yn ymdroi llawer, ac yn ymgu∣ro o ddydd i ddydd; ac etto ym mhen y flwyddyn y mae hi yn yr vn lle ac yr oedd yn y dechreu: ac felly 'r cyfoethogion, ymboenant ac ymdrafferthant cymmaint ac a allont, etto rhaid iddynt hwy yn y dydd diweddaf fod cyn dlotted ac oeddynt hwy y dydd cyntaf y ganed hwynt. Pan fo marw y cyfoe∣thog, medd Job, ni ddwg efe ddim gydag ef, ond efe a gae ei lygaid, ac nid yw yn cael dim. Tlodi a'i goddiwes ef fel dyfrosdd, a chorwynt a'i gorthrymma

ef liw nôs. Poethwynt a'i cymmer ef i ffordd, ac efe a â ymaith; a'r corwynt a'i cippia ef allan o'i le: efe a ruthr arno, ac nid arbed ef: efe a rwym ei ddwylo arno ef, ac a'i hyssia ef; am ei fod yn gweled ei le ef, lle y mae rhaid iddo fyned, Iob 27.19. Lat.

24. Y mae 'r prophwyd Dafydd ynteu yn yr vn modd yn rhoi i ni rybydd o'r vn peth, yn y geiriau hyn, Nac of na pan gysoethogo vn, na phan chwanego gogoniant ei dy ef: canys wrth farw ni ddwg efe ddim ymaith, ac ni ddisgyn ei ogoniant ar ei ol ef. Efe a â at genhedlaeth ei dadau (hynny yw, efe a â i r lle y mae y rhai a fu fyw fel y bu ynteu fyw) ac ni welant oleuni byth. Psal. 49.16.

25. Hyn i gyd a llawer ychwaneg y mae 'r Ys∣pryd glan yn ei ddywedyd, i ddangos mor beryglus ac mor ofer yw golud bydol; ac mor ynfyd yw y rhai sy yn cymmeryd cymmaint o boen yn ei geisio, a hynny trwy berygl tragwyddol i'w heneidiau; fel y mae 'r Scrythur yn dywedyd i ni yn siccr. Pe bai cymmaint o physygwyr, ac a ddangosais yma o Scrythurau, wedi cyttuno yn yr vn meddwl fod y bwydydd a'r bwydydd yn wenwynllyd ac yn enbyd; yr wyfi yn tybieid na byddai nemmor o ddynion a anturiai eu bwytta hwy, er bod eu blâs yn felus ac yn hyfryd. Pa fodd wrth hynny nas gall cynnifer o rybuddiau dwys difrif y mae Duw ei hun yn eu rhoi i ni, ein hattal ni rhag rhoi ein serch ar beth mor ofer ac mor beryglus ac yw golud bydol? Os cynnydda golud, medd Duw trwy 'r Prophwyd, na roddwch eich calon arno, Psal. 62.10. Ni chyfiawnheir y neb a hoffo aur, Ecc. 31.5. Mi a ddigiais yn ddirfawr wrth y cenhedloedd goludog, medd Duw trwy Zecha∣riah, Zech. 1.15. Lat. Ac medd Christ, Yn wir y dywedaf i chwi, mai anhawdd fydd i'r goludog fy∣ned i mewn i deyrnas nefoedd, Mat. 19.23. A thr••∣chefn, Gwae chwychwi 'r cyfoethogion, canys chwi a

dderbyniasoch eich diddanwch yn y bywyd hwn, Luc. 6.24. Ac yn ddiweddaf, y mae S Paul yn dywe∣dyd yn gyffredinol am bawb, ac wrth bawb, Y rhai sydd yn ewyllysio ymgyfoethogi, sydd yn syrthio i brofe∣digaeth a magl y cythraul, ac i lawer o chwantau yn∣fyd a niweidiol y rhai sy yn boddi dynion i ddinistr a cholledigaeth, 1 Tim. 6 9.

26. A ellir dywedyd dim yn y byd ddwysach a chryfach nâ hyn, i geisio peri i ddynion beidio a rhoi eu serch ar olud bydol? Oni bydd rhaid ynteu i'r cybyddion naill ai gwadu Duw, ai eu condemno eu hunain yn eu cydwybodau eu hunain? Gedwch iddynt ymesgusodi ynghysgod bod iddynt wraig a phlant, yn ôl eu harfer, a dywedyd, nad yw eu me∣ddwlhwy ddim ond gwneuthur eu goreu ar gael a so digon i'r rhai hynny. Ydyw na Christ na S. Paul yn cynnwys yr Esgus hwnnw? A ddylem ni garu na gwraig, na phlant, na cheraint eraill, cymmaint â pheryglu ein heneidiau er eu mwyn hwy? Pa gy∣ssur a chomffordd fydd i'r tâd mewn poenau yn vff∣ern, wrth gofio ddarfod iddo adael i'w wraig ac i'w blant fodd i fyw yn gyfoethogion yn y byd; nid yw hyn i gyd, frawd anwyl, ond oferedd, a hud a thw∣yll ein gelyn ysprydol ni. Oblegid o fewn vn mu∣nyd awr ar ol ein meirw, ni bydd arnom ni ddim gofal, nac am wraig, nac am blant, nac am dâd, nac am fam, nac am frawd, yn y matter hwnnw, mwy nag am estron tra môr: a mwy o gomffordd a gawn ni y dwthwn hwnnw oddiwrth vn geiniog fach a ro∣esom ni yn eluseni er mwyn Duw pan oeddym yn y byd, nag oddiwrth filoedd o bunnau a roesom ni i'n cenedl er mwyn y cariad oedd gennym ar ein cig a'n gwaed ein hunain: ac och Dduw deg nag ysty∣riai y rhai bydol hyn yma: ac yna diammau na chym∣merent hwy byth cymmaint o ofal tros eu tylwyth ac y maent hwy yn ei gymmeryd; yn enwedig ar

eu gwely angeu, o'r lle y bydd rhaid iddynt hwy fyned ymaith i'r lle nid oes dim rhagorfraint i gig a gwaed, a lle nis gall golud ddim ymwared; ond yn vnig yr hyn a dreuliwyd ar wasanaeth Duw, a'r hyn a roed i dlodion er mwyn Duw. A hynny sy ddi∣gon am y pwngc yma ynghylch golud bydol.

27. Y drydedd gaingco orwagedd bydol y mae S. Ioan yn ei galw, Chwant y cnawd; a hynny sy 'n cynnwys pob difyrrwch, a digrifwch, a mwythau 'r cnawd, megis gwledda a chwmpniaeth, a chwer∣thin, a chwarae, a'r cyffelyb, yn y rhai y mae ein cnawd ni yn ymhoffi yn fawr yn y byd hwn. Ac er bod yn rhydd i'r duwiol arfer y pethau hynny mewn cymmedrolder, er mwyn cadw eu hiechyd yn well (ac nid oes bai arnynt er gwneuthur yr vn modd am eu cyfoeth hefyd) etto y mae yn amlwg wrth eiriau Christ, fod yr holl blesser yma a'r difyrrwch, nid yn vnig yn orwagedd ac yn oferedd, ond hefyd yn beryglus ac yn enbyd, yn y cyfryw helaethrwydd, a gormodedd, a rhysedd ac y mae y rhai bydol yn eu harfer hwy. Gwae chwi y rhai llawn, medd Christ, canys chwi a ddygwch newyn: Gwae chwi y rhai a chwerddwch yr awrhon, canys chwi a alerwch ac a wy∣lwch, Luc. 6.25. A thrachefn yn Efengyl S. Ioan, wrth ei Apostolion, ac ynddynt hwy wrth bawb e∣raill, y mae 'n dywedyd, Chwi a wylwch, ac a ale∣rwch, a'r byd a lawenycha: lle y mae efe yn gw∣neuthur hyn yn arwydd hynod o'r rhagor sy rhwng y drwg a'r da, y bydd i'r naill alaru yn y bywyd yma, ac i'r llall lawenhau, ac ynddigrifo. Joan. 16.20.

28. A'r vn peth y mae Iob yn ei siccrhau am y na∣ill ac am y llall hefyd; oblegid am y rhai bydol y mae yn dywedyd, eu bod yn difyrruiddynt eu hunain â'r tympan ac a'r delyn, ac a llais yr organ, ac yn treulio eu dyddiau mewn digrifwch; ac yn discyn

mewn moment i'r bedd, Iob 21.12, 13. Ond am y duwiol y dywaid megis am dano ei hun, y byddant yn ocheneidio o flaen eu bwyd, Iob 3.24. Ac mewn lle arall eu bod yn ofni eu holl weithredoedd, Iob 9.28. A'r rheswm o hynny y mae 'r gwr doeth yn ei egluro ym mhellach, gan ddywedyd, Fod gweithredoedd y rhai da yn llaw Dduw, ac na ŵyr neb (wrth y pe∣thau oddiallan) pa vn ai cariad ai cas sydd iddo ar law Duw: ond bod pob peth mewn ammau hyd yr am∣ser a ddel, Preg. 9.1. Ac y mae yr hên Tobias yn∣teu yn dangos etto achos arall, pan yw yn dywe∣dyd, Pa lawenydd a allaf fi ei gael, gan fy mod yn eistedd yma mewn tywyllwch: ac er ei fod efe yn me∣ddwl hyn wrth y llythyren am ei ddallineb corpho∣rol, etto efe a adawodd i ni ddeall hynny hefyd am dy∣wyllwch ysprydol oddifewn.

29. Ac dyma (heb law blinder a thrallod oddi∣allan yr hwn y mae Duw yn ei ddanfon yn fynych) dyma'r achosion pa ham y mae y rhai duwiol yn byw mewn mwy o dristwch ac ofn yn y bywyd yma, nâ'r rhai annuwiol, yn ôl cyngor S. Paul; a pha ham he∣fyd y maent hwy yn ochain ac yn wylo yn fynych, fel y mae Iob a Christ yn dywedyd, am eu bod hwy yn meddwl yn fynych am gyfiawnder Duw, ac am eu breuolder a i gwendid eu hunain yn pechu, ac am ddirgel farn Rhagluniaeth Duw, yr hon sydd ddi∣wybod i ni; ac am y dyffryn trueni ac annrhefn yr ydym ni yma yn byw ynddo: yr hyn sy'n peri i'r Apostolion ochain, medd S. Paul, er bod iddynt lai o achos i wneuthur hynny nag i ni. Ac o'r achos hynny yr ewyllysir i ni dreiddio trwy'r bywyd hwn trwy ofalu, a gwilio, ac ofn a dychryn. Ac o'r a∣chos hynny hefyd y dywaid y gwr doeth, Gwell yw myned i dŷ galar, nag i dy gwledd. Calon doethion fydd yn nhŷr galar, ond calon ffyliaid yn nhŷ llawe∣nydd, Preg. 7.2: 4. Yn ddiweddaf, o'r achos hyn

y dywaid yr Scrythur, Gwyn ei fyd y dŷn a ofno yn wastadol, Dih. 28.14. Yr hyn nid yw ddim ond y peth y mae'r yspryd glân yn ei orchymyn i bob dŷn trwy 'r Prophwyd Micheas, sef, Rhodio yn ofalus ac yn ddiwyd gyda Duw; Mich. 6.8. Lat. gan feddwl am ei orchymmynion ef, a pha fodd yr ydym yn eu cadw ac yn eu gwneuthur hwynt, a pha fodd yr y∣dym yn gwrthwynebu ac yn marweiddio ein haelo∣dau yma ar y ddaiar, a'r cyffelyb. A phe cai'r cy∣fryw feddyliau le ynom ni, hwy a dorrent ymmaith lawer o'r difyrrwch bydol sy 'n dymchwelyd lla∣wer o bechaduriaid diofal: sef yw hynny, y gym∣deithas dda o fwytta, ac yfed, a bod yn llawen a chanu, ac ymresymmu, a'r cyfyryw oferedd, y rhai sy fwyaf yn ein tynnu ni oddiwrth yr hyn a ddy∣lem ei wneuthur.

30. Ac o hyn y rhoes Christ i ni gyngor godidog, wrth ei waith yn wylo cyn fynyched, sef ar ei enedi∣gaeth, ac wrth gyfodi Lazarus o farw i fyw, a thros Jerusalem, ac ar y groes. Ond nid ydym ni yn darllain iddo chwerthin vnwaith yn ei holl fywyd. A hyn y mae ein genedigaeth a'n marwolaeth ni ein hunain yn ei arwyddoccau i ni, y rhai sy ar law Dduw bob vn o'r ddau, ac a ordeiniwyd i ddyfod i ni trwy dristwch a gofid, fel y gwelwn ni. Ond gan fod y canol rhwng y ddau, sef ein bywyd ni yn y byd y∣ma, trwy ordinhâad Duw wedi ei adael ar ein dwy∣lo ni ein hunain, yr ydym ni yn treulio hynny mewn difyrrwch ac oferedd, heb feddwl vn amser o ba le y daethom ni, nac i ba le yr awn ni.

31. Pan fo gwr synhwyrol ar ei siwrnai yn my∣ned heibio i'w letty, er bod yn cynnyg iddo fwy∣dydd o'r dainteiddiaf, etto efe a ymgeidw rhagddynt, pan ystyrio faint yw pris y bwydydd, a maint sy 'n ôl o'i daith ynteu: ac ni chymmer ef ddim ond cym∣maint ac a wypo fe 'n dda fod gantho fodd i dalu

am dano wrth fyned ymaith y boreu: ond yn an∣synhwyrol a dery ei law ar bob saig ddaintethol a ddel i'w olwg, ac a â yn wr gwych tros noswaith neu ddwy; ond pan ddeler i gyfrif ag ef, fe fyddai well ganddo pe buasai bodlon i ymborth ar fara a di∣od, nâ'r drafferth a fydd arno wrth wneuthur ei gy∣frif. Arfer rhyw eglwysydd ydyw ymprydio ar bob noswyl, a bod yn llawen dranoeth ar yr wyl; a hynny a all arwyddoccau i ni fawr ddirwest y rhai duwiol yn y byd hwn, a'r llawenydd a gânt hwy yn y byd a ddaw. Ond y mae arfer y byd yn y gwrthwyneb, sef yfed, a bwytta, a gwneuthur yn llawen yn gyntaf yn y dafarn, a chwedi hynny ga∣dael i'r llettywr ddwyn i mewn ei gyfrif. Y maent hwy yn bwytta, ac yn yfed, ac yn chwerthin, a'r llettywr ynteu yn y cyfamser yn rhoi 'r cwbl ar yr ysgôr. A phan ddêl yr amser i dalu, yno y bydd llawer calon yn brudd, oedd o'r blaen yn llawen.

32. A hynny y mae 'r Scrythur lân hefyd yn ei ddywedyd am ddifyrrwch y byd, Chwerthin a fydd ynghymmysg â gofid, a diwedd llawenydd yw tristwch, Dih. 14.13. Y mae'r cythraul, megis llettywr yn y byd hwn, yn barod i'ch gwasanaethu chwi â phob mwythau a difyrrwch ac a ddymunoch chwi, ond y mae efe yn ysgrifennu 'r cwbl yn ei lyfr, a phan foch chwi yn ymadael (hynny ydyw, wrth eich ma∣rw) ef a ddwg yr holl gyfrif gar eich bron chwi, ac a rydd y cwbl yn eich saig chwi: ac yno y canlyn yr hyn y mae Duw yn ei addo i'r rhai bydol trwy'r Prophwyd AMOS, Eich llawenydd chwi, a'ch ca. neuan a droir yn oernad ac yn gwynfan, Amos 8. Ie, a mwy nâ hynny hefyd, oni byddwch chwi abl i dalu'r cyfrif, nid hwyrach i chwi gael clywed y farn ofnadwy arall a ddyweid Christ yn llyfr y Datc. Cymmaint ac yr ymogoneddodd hi ac y bu mewn mwy∣thau, rhoddwch iddi y cymmaint arall o ofid a galar. Datc. 18.7.

33. Ac am hynny, i ddibennu y pwngc yma, a'r rhan gyntaf yma hefyd ynghylch gorwagedd ac ofe∣redd; ni a allwn ddywedyd yn ddigon gwir gydâ'r Prophwyd Dafydd am yr hwn a fo a meddwl bydol gantho, Diau mai cwbl wagedd yw pob dyn byw; gan nad yw ei holl fywyd ef yn cynwys dim ond gwa∣gedd, Psal. 39.5. Hynny yw, gwagedd ac oferedd yn y chwant sydd gantho i anrhydedd a goruchafia∣eth, gwagedd yn ei gyfoeth, gwagedd yn ei ddify∣rwch a'i lawenydd, gwagedd ymhob peth ac y mae ef yn gwneuthur mwya cyfrif o hono. Ac am hyn∣ny da y gallaf ddibennu â geiriau Duw trwy Esai, Gwae y rhai a dynnant anwiredd â rheffynnau ofe∣redd, Es. 5.18. Y rheffynnau yma ydyw oferedd gorwag-clod, goruchafiaeth, parch, bonedd, tegwch pryd a gwedd, cyfoeth a golud, difyrrwch a lla∣wenydd, a'r pethau eraill a grybwyllwyd o'r blaen: y rhai sy bob amser yn tynnu gydâ hwynt ryw be∣chod ac anwiredd. Ac o'r achos hwnnw y mae DA∣FYDD yn dywedyd wrth Dduw, Cas gennyti y rhai sy'n dal ar ofer wagedd, Psal. 31.6. Ac yn ddi∣weddaf, o'r achos yma y mae'r ysbryd glân yn ad∣rodd yn gyffredinol am bob dyn, Gwyn ei fyd y gwr ni thry at oferedd, ac ynfydrwydd twyllodrus y byd hwn, Psal. 40. Lat.

34. Weithian gan hynny dyma fi yn dyfod at yr ail rhan o'r bennod yma, ac i ddangos nad yw'r byd hwn a chwbl ac sydd iw gael ynddo, yn wagedd ac oferedd yn vnig, ond gydâ hynny yn hûd ac yn siom∣medigaeth, (fel y mae Christ yn dywedyd am dano) am nad ydyw (mewn gwirionedd) yn cwplau ac yn cy wiro a'r rhai sy'n glynu wrtho, mo'r oferedd co∣eg diwres y mae'n ei addaw iddynt. Ac yn hynny y gellir cyffelybu'r byd i'r twyllwr cyrrith anniolch∣gar Laban, yr hwn a wnaeth i Iacob druan ei wasa∣naethu ef saith mlynedd am ei ferch lân Rachel, ac

yn y diwedd ai twyllodd ef a'i ferch ddiffaith an∣hawddgar Leah. A pheth am yr addewidion gau y mae'r byd yn ei wneuthur beunydd? I vn y mae 'n addaw hiroes a hir iechyd, ac a'i tyrr ef ymaith yng∣hanol ei ddyddiau. I arall y mae'n addaw cyfoeth mawr a goruchafiaeth, ac yn ôl hir wasanaeth, nid yw yn cywirio vn gronyn ag ef. I arall y mae'n addo anrhydedd mawr wrth dreulio'n helaeth, ac yn rhith hynny y mae yn ei ddwyn ef i ddirmyg trwy dlodi. I arall y mae'n addo codiad mawr wrth briodas, ac etto ni wna fe mo hono byth yn abl i gael yr hyn y mae'n ei ddymuno. Ewch tros yr hollfyd, edry∣chwch ar y gwledydd, a'r taleithiau, a'r dinasoedd; gwrandewch wrth ddrysau a ffenestri tai 'r deiliaid, a llysoedd y brenhinoedd, a'i staselloedd dirgel cyfri∣nachol; ac ni chewch na gweled na chlywed dim ond achwynion tostur gan bob dyn, y naill am ei golled, y llall am na bai yn ynnill, a'r trydydd am nad yw yn cael a'i bodlono, a deng mil am eu bod yn cael eu tw∣yllo a'i siommi.

35. Pa dwyll fwy a all fod (i ddwyn i chwi e∣sampl) nag addo i vn barch, a chael coffa am dano yn ei ol, fel y mae 'r byd yn addo i'r rhai sy'n ei wasanaethu ef; ac er hynny eu gillwng hwy yn an∣gof er cynted y bônt feirw? Pwy sy yr awrhon yn cofio vn ym mysg deugain mil o wyr gwychion a fu yn y byd, yn gapteiniaid, yn rhyfelwyr, yn gyng∣horiaid, yn ddugiaid, yn ieirll, yn dywysogion, yn breladiaid, yn ymmerodron, yn frenhinoedd ac yn frenhinesau, yn arglwyddi ac yn arglwyddesau? Pwy meddaf, sy 'n eu cofio hwy? Pwy sy vnwaith yn meddwl nac yn sôn am danynt hwy yr awrhon? Oni ddarfu eu coff adwriaeth gyd a hwynt, a chydâ i trwst a'i rhodres, fel y dy weid y Prophwyd, Psal. 9.6. Ond cywir addewid JOB, y byddai eu coffadwria∣••th hwy yn gyffelyb i'r lludw a sethrir tan draed, Iob

13.11. A DAFYDD, y byddent hwy fel y man vs a chwal y gwynt ymaith? llawer o wŷr a fu ym mlaen hyn, a gyfrifid yn wael ac yn ddisas iawn yn eu hamser: ac etto am eu bod hwy yn gwneuthur eu goreu ar fod yn anenwog yn y byd, am hynny y mae'r byd yr awrhon yn hyttrach yn eu cofio hw∣ynt, ac yn anrhydeddu eu coffadwriaeth hwy. Ond llawer brenhin ac ymmerodr a fu yn ymegnio, ac yn gwneuthur eu goreu tros eu holl fywyd, am gael bod yn honnaid ac yn enwog yn y byd, ac etto yr awrhon hwy a ebargofiwyd oll. Ac felly y mae 'r byd yn hynny yn debyg (fel y dywaid vn) i letty∣wr cybydd, drwg ei gof, yr hwn os gwŷl efe vn o'i hên lettywyr yn dyfod heibio mewn cyflwr car∣dottyn, wedi treulio ei holl arian; efe a gymmer arno nad edwyn ddim o hono. Ac os rhyfeddu a wna'r truan wrth hynny, a dywedyd, iddo ddyfod yn fynych y ffordd honno, a threulio llawer o arian yn ei dŷ ef; y llettywr a ettyb, fe allai hynny fod, ob∣legid y mae cymmaint o ddynion yn myned heibio ffordd yma ac nad ydym ni yn cadw cyfrif yn y byd o honynt. Y ffordd i chwi i gael gan eich llettywr eich adnabod, (medd yr vn awdur) ydyw bod yn ddrwg wrtho, curwch ef yn dda, neu wnewch ryw lwyrgam ag ef, ac efe a'ch edwyn chwi tra fo byw; a mynych y son efe am danoch, pan foch chwi ym mhell oddiwrtho.

36. Aneirif yw siommedigaethau a ffuant y byd. Y mae efe'n edrych yn wŷch, ac yn dêg, ac yn hy∣fryd, yn y golwg oddiallan: ond os ni a'i teimlwn ef, nid yw efe ddim ond pluen: os ni a ddaliwn su∣lw arno, nid yw efe ond cysgod: os ni a'i pwyswn, nid yw efe ond mŵg: os ni a'i hegyr, nid yw efe ond delw wedi ei gwyngalchu, yn llawn hên garpi∣au a brattiau o'r tu mewn. Os mynnwchwi gael adnabod trueni a gofidiau 'r byd, rhaid i chwi fynd

ychydig allan o honaw. Oblegid megis nas gall y rhai sy yn rhodio mewn niwl, weled y niwl cystal a'r rhai sy'n sefyll ar frynn ennyd oddiwrtho: felly y mae am adnabod y byd, yr hwn sy gnawd iddo ddallu y rhai a ddêl iddo, rhag iddynt weled eu cy∣flwr eu hun: fel y mae 'r gigfran yn gyntaf yn tynnu llygad y ddafad truan, ac felly yn peri iddi na allo we∣led diangc rhag ei chreulonder hi.

37. Pan ddarffo i'r byd vnwaith yspeilio'r bydol am ei olwg ysprydol, fel nas medro mwy farnu rhwng drwg a da, rhwng gwagedd a gwirionedd, yna y mae yn suo iddo, ac yn peri iddo gysgu mewn esmwythyd a difyrwch, ac yn ei rwymo ef yn dra melus, ac yn ei dwyllo ef yn hyfryd tros ben; ac yn ei boeni ef mewn heddwch a llonyddwch mawr: ac yn y man y mae gantho ysbryd balch i'w osod ef ar binacl chwant i anrhydedd, ac i ddangos iddo o∣ddi yno swyddau, ac vchelfreiniau, a goruchafiae∣thau'r holl fyd. Y mae gantho vgain o farsiandwyr ffeilsion i ddangos iddo yn y tywyll, y pen blaen i frethynnau têg gwerthfawr, ond ni chaiff efe weled yr holl we frethyn, na'i dwyn i'r goleu i edrych ar∣ni: y mae gantho bedwar cant o brophwydi gau i wneuthur truth a gweniaith iddo, fel yr oedd gan Ahab, 1 Bren. 22. a rhei'ni sy raid iddynt luddias iddo wrando cyngor Micheas; hynny ydyw, rhag edrych yn ei gydwybod ei hun, yr hon a ddywaid iddo'r gwir: y mae ganddo fil o bysgodwyr cyfar∣wydd, i osod abwydydd hyfryd ger ei fron ef, ond bod bachau peryglus o'r tu mewn i bob vn o honynt. Y mae ganddo aneirif o buteiniaid Babilon, i gyn∣nyg iddo ddiod mewn phiolau aur, ond bod y cwbl wedi ei gymmysgu â gwenwyn marwol, Datc. 17. Y mae ganddo ym mhob drws ryw Iael i'w ddenu ac iw hudo ef at laeth digrifwch a mwythau, ond bod gan bawb o honynt forthwylion a hoelion yn ei dwy∣lo

i'w daro yn ei arlais ef, ac i'w ladd, pan gaffont ef yn cysgu, Barn. 4. Y mae cantho ym mhob cor∣nel ryw Ioab wenhieithus, i'w gofleidio ef â'r naill fraich, ac i'w lâdd â'r llall, a Suddas fradwr i'w fra∣dychu ef â chusan. Yn ddiweddaf, y mae gantho bob math ar dwyll, a phob math ar ffuant, a phob math ar weniaith, a phob math ar frâd ac a fai bossibl ei ddychymmyg. Y mae'n casau 'r neb a'i caro, yn twyllo 'r sawl a ymddiriedo iddo, yn poeni'r rhai a'i gwasanaetho, yn dirmygu'r sawl a'i hanrhydeddo, yn dwyn i golledigaeth y sawl a'i canlyno, ac yn go∣llwng yn fwy tros gof, y sawl sy fwyaf eu poen a'i llafur trosto. Ac i dalfyrru'r pwngc yma, gw∣newch cymmaint oll ac a alloch tros y byd yma, a cherwch ef, ac addolwch yn gymmaint ac y myn∣noch; etto yn y diwedd chwi a gewch weled mai Nabal yn vniawn ydyw efe, yr hwn wedi iddo gael llawer o gymmwynasau gan Ddafydd, etto pan dda∣eth ar Ddafydd ei eisieu ynteu, efe a attebodd, Pwy yw Dafydd? A phwy yw mab Iesse, fel yr adwae∣nwn i ef, 1 Sam. 25. Nid heb achos mawr wrth hynny, y dywedodd y Prophwyd DAFYDD, Oh feibion dynion, pa hyd y byddwch mor ddiddeall eich calon? yr hoffwch wegi ac yr argeisiwch gelwydd? Y mae efe yn galw 'r byd nid yn gelwyddog ond yn gelwydd, o herwydd maint ei hûd a'i dwyll, Psal. 4.2.

38. Y trydydd henw y mae ein iachawdr Christ yn ei roi i ddifyrrwch a golud y byd, ydyw eu bod hwy yn ddrain: am yr hyn y mae S. Gri∣gor yn yscrifennu fel hyn, Pwy a'm creda∣sai i byth pe buaswn i yn galw cyfoeth yn ddrain fel y gwnaeth Christ, gan fod drain yn pigo, a bod cyfoeth mor hyfryd? Ac etto yn siccr drain ydynt hwy, am eu bod hwy a phigau yr gofalus fe∣ddyliau sydd yn eu canlyn, yn rhwygo meddyliau y

rhai bydol, ac yn tynnu gwaed o honynt. Wrth y geiriau hynny y mae r gwr duwiol yn arwyddoccau, mai megis na ddichon corph noeth dyn a dreigler ac a dafler ym mhlith llawer o ddrain, na chaffo ei rwy∣go, a'i ddryllio, a'i wneuthur yn waedlyd gan eu pi∣gau hwynt: felly nis gall enaid y gwr bydol a gu∣rer gan ofalon a meddyliau'r fuchedd hon, nas caffo ei flino gan eu hanorphwys bigiadau hwynt, ac nas archoller ef gan lawer o demptasiwnau pechod a fo yn cyfarfod ag ef. Hyn y mae Salomon yn ei arwy∣ddoccau, yn y lleoedd a adroddwyd o'r blaen, lle y mae efe yn galw golud a difyrrwch y byd hwn, nid yn vnig yn wageddo wagedd, hynny ydyw, yn fwya' gwagedd ac sydd, ond hefyd yn orthrymder yspryd; gan ddwyn ar ddeallt i ni, pa le bynnag y mae'r gwa∣gedd yma, a chariad arno wedi dyfod i mewn, nad oes yno ddim tangnefedd Dduw yr hwn sydd vwch law pob deall; nad oes yno ddim mwy esmwythdra a llonyddwch meddwl, ond rhyfel rhwng trachwan∣tau, a blinder meddyliau, a thrallod gan ofn, a phigo gan ofalon, ac aflonyddwch enaid, yr hyn mewn gwi∣rionedd nid yw ddim ond gofidus a thostur orthrym∣der yspryd. Preg. 1.

39. A'r rheswm o hyn ydyw, megis ac nas gall clocc byth sefyll yn llonydd heb gerdded tra fo'r pwysau ynghrog wrtho, felly nis gall gwr bydol a fo ac aneirif o ofalon, a meddyliau, a phetrusder ynghrog wrth ei feddwl, megis pwysau wrth y clocc, byth gael na llonydd nac esmwythdra, na dydd na nôs, ond bod yn ddir iddo guro ei ymmennydd, pan so eraill yn cysgu, er mwyn ceisio dyfod o hyd i'r coeg-bethau hynny, sydd yn ei drallodi ef. Oh faint o wyr goludog yn y byd sy 'n gwybod fod yn wir y peth yr wyfi yn ei ddywedyd yr awrhon! a maint o'r rhai chwannog i anrhydedd sydd yn ei wirio beu∣nydd, ac etto ni fedrant ymadael ag ef!

40. O'r holl blaau a ddanfonwyd ar yr Aipht, bli∣naf a dygnaf oedd y bla wybed. Oblegid nid oedd y rhai'ni vn amser yn gadael i ddynion mor llonydd, ond pa mwyaf y curid hwy ymaith, mwyaf y cyr∣chent attynt hwy. Felly o'r holl ofidiau a'r blinde∣rau y mae Duw yn eu dodi ar y rhai bydol, nid lleiaf hyn, eu bod yn cael eu poeni a gofalon am y pethau y maent yn eu cyfrif yn fwya dedwyddyd iddynt, ac heb allu mo'i gyrru ymaith er dim a fedront ei ddychymmyg. Mae'r gofalon hynny yn rhuthro ar∣nynt hwy y boreu cyn gynted ac y deffroont o'i cwsg, ac yn aros gyd a hwynt ar hyd y dydd, ac nid ymadawant a hwynt y nos, ond y maent yn eu can∣lyn i'w gwelyau, ac yn lladdias iddynt gysgu, ac yn flin wrthynt yn eu breuddwydion; ac yn ddiweddaf, y maent yn debyg i'r rhai creulon hynny y mae Duw yn bygwth eu danfon ar yr annuwiol trwy'r Pro∣phwyd Jeremi, Y rhai ni chair llonydd ganddynt, na dydd, na nos: a'r achos y mae Duw yn ei ddangos am hynny yn yr vn man yw hyn, Canys mi a gymme∣rais ymmaith fy heddwch oddiwrth y bobl hyn, medd yr Arglwydd, sef trugaredd a thosturi. Dyna farn drom i'r rhai sy dan iau a chaethiwed y gwagedd blin hynny. Jer. 16.13, 5.

41. Ond etto y mae 'r Prophwyd Esay yn por∣treiadu cyflwr y cyfryw ddynion, yn erchyllach o lawer, Y maent yn ymddiried mewn peth heb ddim, ac yn chwedlena am wagedd, yn beichiogi ar stinder ac yn esgor ar anwiredd; y maent yn deor wyau aspiaid, ac yn gwau gweoedd y pryf coppyn: yr hwn a fw∣yttao eu hwyau a fydd marw; a'r hwn a sathrer a dyrr allan yn wiber; eu gweoedd ni byddant yn ddillad, ac nid ymwisgant a'i gwaith; canys eu gwaith sy anfu∣ddiol, a gwaith anwiredd sydd yn eu dwylaw, Es. 59.4. Lat. Dyma eiriau Esay, y rhai sy'n dangos i ni trwy gyffelybiaethau yn llawn o arwyddoccad,

mor beryglus o ddrain ydyw cyfoeth a difyrrwch y byd hwn. Ac yn gyntaf y mae'n dywedyd eu bod hwy yn rhoi eu hyder ar bethau diddim, ac yn chwed∣lena am wagedd; i arwyddoccau ei fod efe yn me∣ddwl am wagedd a gwag ddynion y byd hwn, y rhai a chwedleuant fynychaf am y peth y maent yn ei ga∣ru yn fwyaf, ac yn hyderu arno fwyaf. Yn ail y dyweid, eu bod yn beichiogi ar flinder, ac yn esgor ar anwiredd: trwy gyffelybiaeth o waith gwragedd yn esgor, y rhai yn gynta' sy'n beichiogi yn y grôth, ac yn ôl llawer o flinder, yn esgor ar eu plentyn: ac felly y mae y rhai bydol; yn ôl hir amser o flinder a llafur mewn oferedd a gwagedd, nid esgorant ffrw∣yth yn y byd, ond pechod ac anwiredd. Oblegid dyna ddiwedd yr oferedd a'r gwagedd hynny, fel y dywaid ef yn yr vn llyfr, gan weiddi ar y cyfryw ddynion, Gwae chwi y rhai a dynnwch anwiredd a rheffynnau oferedd, Esa. 5.18.

42. Ac etto, i hyspysu 'r peth yn oleuach, y mae'n dwyn dau gyffelybiaeth arall, gan ddywedyd, eu bod hwy yn deor wyau aspiaid, ac yn gwau gwe∣odd y pryf coppyn; i arwyddoccau wrth y naill gy∣ffelybiaeth mor ofer ac mor orwag ydyw gofalon bydol, ac wrth y llall mor beryglus, ac mor enbyd ydynt. Y mae'r prŷf coppyn, fel y gwelwn ni, yn cymmeryd poen fawr, ac yn llafurio tros lawer o ddyddiau ynghyd i wau ci we, ac yn y man, pan ddarflo iddo, fe ddaw chwa o wynt, neu ryw beth arall, ac a'i tyrr hi 'n gandryll. Fel y gwr yn yr Efengyl a gymmerasai lawer o boen a gofal, yn pen∣tyrru cyfoeth ynghyd, yn tynnu i lawr ei hen ysgu∣boriau, ac yn adeiladu rhai newydd; a phan dda∣eth efe i ddwedyd wrth ei enaid Bydd lawen weithi∣an, y nos honno y ducpwyd ei enaid addiarno, ac yr aeth ei holl boen ef yn ofer, Luc. 12. Ac am hynny y dywaid Esay yn y fan yma, nad a gweoedd

y gwehyddion hyn yn ddillad, am fod eu gwaith hwy yn anfuddiol.

43. Y gyffelybiaeth arall sydd yn dangos y perygl mawr a'r ofn. Oblegid, fel y mae'r aderyn a eiste∣ddo ar wiau neidr neu asp, wrth eu deor a'i torri hwy, yn esgor ar nythlwyth peryglus, i'w ddinistr ei hun: felly y mae y rhai sy yn eistedd ar oferedd a gwagedd y byd, megys ar wyau, medd Esay, yn deor o'r diwedd eu dinistr eu hun. A'r rheswm o hynny ydyw, fel y dywaid efe, Oblegid mai gwaith anwiredd sydd yn eu dwylaw. Lle y mae efe yn ta∣ro yn wastad ar yr vn tant, ac yn dangos nas gall dyn garu, a chanlyn yr oferedd yma, nac ymrwydo yn ei raffau (fel y mae'r ymadrodd) heb dynnu atto lawer o anwiredd â hwynt; hynny ydyw, heb fod ganddo ynghymmysg a hwynt lawer o bechod, a llawer o bethau i ddigio Duw: ac am fod hynny yn dyfod o bechod, ac yn lladd yr enaid, am hynny y mae Esay yn ei gyffelybu i nythaid o nadroedd yn lladd yr aderyn a'i dycco i'r byd. Ac yn ddiweddaf, y mae Moysen yn dwyn yr vn fath gyffelybiaethau, lle y mae efe yn dywedyd am ddynion ofer annuwi∣ol, O win-wydden Sodom y mae eu gwinwydden hw∣ynt; eu grawnwin sydd rawnwin bustlaidd, a'i grawn∣syppiau sy chwerwon, Gwenwyn dreigiau yw eu gwin hwynt, a gwenwyn yr aspiaid, yr hwn nid oes help rhagddo, Deut. 32.32. Wrth y cyffelybiaethau erchyll ffiaidd hyn y mynnai efe i ni ddeall, nad yw pleser hyfryd y byd yma, ond siommedigaethau, ac y ceid gweled ryw ddydd chwerwed a pheryccled ydynt hwy.

44. Y pedwerydd peth y sy i ni i'w ystyried, yw dangos pa fodd y gellir gwirio nad yw'r byd hwn a'i ddedwyddwch ddim ond gofid, a blinder. Ac er bod hynny yn ddigon amlwg, wrth yr hyn a ddy∣wetbwyd

o'r blaen, etto (gan i mi addo) mi a'i he∣gluraf yma ychydig pellach wrth amryw ofidiau ne∣illduol. Ac ym mhlith llawer o ofidiau a allwn ni eu cyfrif yma, y cyntaf ac vn o'r rhai mwyaf ydyw, fyrred ac ansiccred ydyw pob llwyddiant yn y byd hwn. Och Dduw, ond gofid mawr yw hynny i wr bydol a fynnai fod ei ddifyrrwch a'i lwyddiant yn ddianwadal, ac yn barhaus? Eccl. 41.1. Oh an∣geu, mor chwerw yw meddwl am danat ti (medd y gwr doeth) i'r dyn a fyddo yn byw mewn heddwch yn yr hyn sydd ganddo; i'r gwr a fyddo dihelbul, a llwyddiannus ym mhob peth: Ni a welsom lawer o wŷr yn cael codiad, ac heb parhau ddeufis yn eu llwyddiant: Ni a glywsom sôn am lawer a briod∣wyd mewn llawenydd mawr, ac heb gael byw wyth∣nos yn eu dedwyddyd: Ni a ddarllennasom bethau dieither i'r defnydd yma, ac yr ydym ni beunydd yn gweled â'n llygaid lawer o esamplau o'r cyffelyb. Pa ddolur a gofid, dybygwch chwi, oedd i Alex∣ander mawr, wedi iddo mewn deuddeng mhlynedd orchfygu y rhan fwyaf o'r holl fyd, orfod arno fa∣rw pan oedd chwannoccaf i gael byw; a phan oedd i gymmeryd y llawenydd a'r diddanwch mwyaf o'i orfodaethau? Pa dristwch oedd i'r gwr goludog yn yr Efengyl, glywed dywedyd wrtho yn ddisymwth, Hac nocte, Y nos hon y dygir dy enaid oddiarnat? Luc. 12. Pa drueni a gofid gan lawer rhai bydol a fydd hyn, pan ddel attynt; y rhai sy yr awrhon yn adeiladu palasau teg, yn prynu tiroedd, yn pentyrru golud, yn cyrhaeddyd vchelswyddau, yn gwneu∣thur thur priodasau, yn clymmu cyfathrachon, megis pe na byddai byth ddiwedd ar y pethau hyn? Pa ddi∣wrnod tostur fydd hwnnw iddynt (meddaf) pan orffo arnynt adael y cwbl y maent hwy 'r awrhon yn eu hoffi 'n gymmaint? Pan droer hwy heibio, fel y gwneir â mulod Twysogion, pan ddelont i ben eu

siwrnai: sef yw hynny, tynnu 'r tryssor oddiarnynt, ac heb adael iddynt hwy ond y cefnau briwedig? Obledgid, fel y gwelwn ni 'r mulod hynny ar hyd y dydd yn cael eu llawnbwn o drysor ar eu cefnau, a'i hulio â brethynnau gwychion teg; ond erbyn y nôs yn cael eu troi i stabl ddrwg, wedi briwo a blingo eu cefnau yn dwyn y trysor hwnnw: felly y mae'r cyfoethogion sy'n ymdaith yn y byd hwn yn llwy∣thog o aur ac arian, ac yn briwo eu cydwybodau yn ddrwg wrth eu dwyn hwy; yn cael dwyn eu llwyth oddiarnynt pan font feirw, a'i troi heibio, a'i cydwybodau cefnrhwd canthynt, i ystabl erchyll ffi∣aidd vffern a cholledigaeth.

45. Trueni a gofid arall sydd gyssylltedig a llwy∣ddiant y byd, yw yr gwrthbwys trwm o anfodlon∣rwydd sydd yn canlyn pob difyrrwch bydol. Ysty∣riwch bob dyfyrrwch yn y byd, ac edrychwch pa saws a geir gyd ag ef. Gofynnwch i'r rhai a bro∣fodd hynny fwyaf, ydynt hwy wedi cael eu bodlo∣ni, ai nad ydynt. Gydâ chyfoeth y daw llawer o ofn, a gofalon, fel y dangofwyd o'r blaen. Ynghyd a chodiad ac anrhydedd y mae pob math ar flin gae∣thiwed ac a ellir ei ddychymmyg: difyrrwch a phle∣ser y cnawd, er ei fod yn gyfreithlon ac yn honest, etto y mae S. Paul yn ei alw yn flinder yn y cnawd: ond os bydd yn gyssylltedig a phechod, y mae pob math ar ofidiau yn ei ganlyn yn ddeng mil mwy. 1 Cor. 7.28.

46. Pwy a feidr gyfrif gofidiau, a blinderau ein corph ni? cynnifer o glefydon, cymmaint o wen∣did, cymmaint o aflwydd, cynnifer o beryglon, ac sydd iddo? Pwy a feidr gyfrif gwyniau ein meddy∣liau ni, y rhai fy 'n ein blino ni, weithiau a digofaint, weithiau a thristwch, weithiau a chynfigen, weithi∣au a chynddaredd ac a gwylltineb? Pwy a ŵvr rifo pob gwrthwyneb, a phob echrys sydd yn dyfod i

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

ni oddiwrth ein da? pwy a ŵyr rifedi y niweidion a'r anfodlonedd fy'n digwyddo i ni beunydd oddi∣wrth ein cymydogion? y naill yn ein dwyn ni i gy∣fraith am ein gwirdda cywir, a'r llall yn crlyn ar∣nom am ein bywyd: y trydydd trwy enllib yn dw∣yn ein henw da ni: un yn ein blino ni a chasineb, vn arall a chynsigen, vn arall a gweniaith, vn arall a thwyll, vn arall a dial, vn arall a cham dystiolaeth, ac vn arall a chyrch cyhoeddog ac a brwydr gyfa∣ddef. Nid oes cymmaint o ddyddiau ac o oriau yn ein bywyd ni, ac fydd o ofidiau a gwrthwyneb. Ac ym mhellach na hyn, y mae i'r drwg y rhagorfraint yma yn hytrach nag i'r da, yn ein bywyd ni; sef gallu o vn peth drwg ddadymchwel a boddi aneirif o bethau da ar vnwaith: fel megys pettai gan wr bod math ar ddedwyddwch ac a ellid i gael yn y byd, a bod vn daint iddo heb fod yn ei hwyl; ni allai yr holl ddifyrrwch arall mo'i wneuthur ef yn llawen. Ac o hynny y mae i chwi esampl oleu yn Haman vn o bencyngor y brenhin Ahasuerus: yr hwn, am nad oedd Mordecai yr Iuddew yn codi ar ei draed iddo, pan elai heibio, ac yn ei anrhydeddu ef, fel yr oedd eraill, efe a ddywedodd wrth ei wraig a i garedigion, nad oedd ei holl ddedwy∣ddwch arall ddim iddo, wrth hynny o wrthwyneb. Er maint gogoniant ei gyfoeth, ac amled ei feibion, a maint ei fawrhaad, a'i barch, a'i anrhydedd, a'i ragor, gyd a'r Brenhin a'r Frenhines, gorwch yr holl dywysogion, a gweision y Brenhin; ond (medd efe ei hun) nid yw hyn oll yn llessan i mi, tra fwyf fi yn g••eled Mordecai yr Inddew yn eistedd ym mhorth y Brenhin. Hest. 5.10.

47. Rhown at hyn hefyd y mawr echrys o dywy∣llwch ••dallineb y mae y rhai bydol yn byw yntho (am yr hyn y crybwyllais beth o'r blaen) yr hwn a gyffelybir yn gymmwys iawn i dywyllwch yr Aipht,

yrhwn a ellid ei deimlo, gan yr hwn nis gallai neb weled ei gymydog, na neb weled ei waith, na neb weled ei ffordd. a'r fath hynny fy ar y tywy∣llwch y mae y rhai bydol yn rhodio ynddo; Y mae ganddynt lygaid, ond ni welant, medd Christ: sef yw hynny, er bod ganddynt lygaid i weled mat∣terion y byd hwn, etto y maent hwy yn ddeillion, am nad ydynt yn gweled y pethan a ddylent eu gwe∣led yn sicer, Mat. 13. Y mae plant y byd hwn yn gallach yn eu cenhedlaeth nâ phlant y goleuni, Luc. 16.8. Ond y callder hwnaw fydd ym mhethau 'r byd hwn, ym matterion y tywyllwch, nid ym mat∣terion y goleuni, yr hwn nid ydynt blant iddo: am nad yw'r dyn cnawdol yn deall nac yn gwybod y pe∣thau sydd o Dduw, 1 Cor. 2.14. Tramwywch tros yr holl fyd, ac chwi a gewch weled dynion cyn gra∣ffed eu golwg a'r eryr, mewn pethau daiarol; a'r vn rhai heb weled mwy na'r post, mewn pethau ne∣fol. Ac o hynny y daw y peth tostur ei ystyried a welwn ni beunydd, sef bod yn gwneuthur cymmaint cyfrif o gyfreithiau dynion, a chymmaint o ddir∣myg a diystyrwch ar orchymmynion Duw; a bod cymmaint o ymgais am dda bydol, ac heb feddyli∣eid am y da nefol; a bod yn cymmeryd cymmaint o boen tros y corph, a chyn lleied o ofal tros yr e∣naid. Yn ddiweddaf, os mynnwch chwi weled faint y dallineb y mae'r byd yn byw ynddo, cosiwch fel yr oedd S. Paul, wrth fyned o wr bydol yn Gristion da, a chenn ar ei lygaid, y rhai a orfu i Ananias eu tynnu ymaith, a'r rhai oedd yn cuddio ei olwg ef o'r blaen, pan oedd efe yn ei falchder ac yn nenn y byd Act. 9.

48. Heb law'r gosidian hyn oll, y mae etto cchrys arall, yr hwn mewn rhyw beth, sy fwy na'r llall: a hwnnw yw y rhifedi aneirif o demptasiwnau, ac o saglau, ac o hudoliaeth sydd yn y byd, yn tynnu

dynion beunydd i golledigaeth. Y mae Athanasius yn scrifennu am S. Anthon y meudwy, ddarfod i Dduw ryw ddiwrnod ddatguddio iddo gyflwr y byd, ac efe a welai'r holl fyd trosto yn llawn rhwydau, ym mhob cornel iddo, a chythreuliaid yn eistedd wrthynt, i'w gwilied hwy. Y mae 'r Prophwyd Dafydd hefyd, i arwyddoccau 'r vn peth, sef bod cymmaint o faglau yn y byd hwn, yn dywedyd, Y glawia Duw ar yr annuwolion fag lau: hynny yw, efe a ddioddef i ddynion pechadurus syrthio mewn maglau: ac y mae y rhai hynny mor aml yn y byd, ac ydyw'r defnynnau glaw sydd yn syrthio o'r ne∣foedd, Psal. 11.6. Y mae pob peth gan mwyaf yn fagl angeu i'r dyn cnawdol calon-llaes: pob go∣lwg a welo, pob gair a glywo, pob meddwl a fe∣ddylio, ei ieuengtid, ei oedran, ei garedigion, ei elynion, ei barch, ei ammharch, ei gyfoeth, ei dlo∣di, ei gwmpniaeth, ei hawddfyd, ei adfyd, ei fwyd y mae'n ei fwytta, ei ddillad am dano: y mae pob peth yn fagl i dynnu i ddistryw y neb ni bo gwilia∣dwrus.

48. Ac o hyn yma ac o'r dallineb a ddywetpw∣yd o'r blaen, y daw 'r echrys diweddaf, a mwyaf o gwbl ac a all fod yn y bywyd yma; a hynny y∣dyw, hawsed gan y rhai bydol redeg mewn pechod. Oblegid gwir a ddywaid yr Scrythur lân, Pechod yw'r peth sy'n gwneuthur y bobl yn ofidus, Dihar. 14.34. lat. Ac etto mor hawdd gan bobl y byd bechu, a lleied matter ganthynt am bechu, y mae Job yn dangos, lle y mae efe yn dywedyd, wrth sôn am y cyfryw ddyn, ei fod efe yn yfed anwiredd fel dwfr, Job 15.16. hynny ydyw, mor hawdd, ac mor gyn∣nefin ac mor esmwyth y mae efe yn gwneuthur pob pechod ac a ddêl arno ei wneuthur; ac y mae dyn yn yfed dwfr pan fo arno syched. Y neb ni chretto yr hyn y mae lob yn ei ddywedyd, edryched ychydig

wrtho ei hun, pa vn a wna 'r peth ai bod felly ai pei∣dio: rhodied allan i'r heolydd, ac edryched ar wei∣thredoedd dynion, a gweled eu hymarweddiad hwy; ac ystyried pa beth yr ydys yn ei wneuthur yn y si∣oppau, yn y neuaddau, yn y seneddau, yn y brawd∣leoedd, yn y palasau, ac ymmhob cyfarfod cyffredin; pa ddywedyd celwydd, pa enllibio, pa dwyllo sydd yno: ac efe a gaiff weled nad oes vn peth o'r pethau y mae dynion yn gwneuthur dim cyfrif o honynt, cyn lleied matter am ei wneuthur ac ydyw pechod; fo a gaiff weled gwerthu cyfiawnder, a gŵyro gwi∣rionedd, a chwilydd wedi ei roi heibio, ac vnion∣deb yn cael ei ddiystyru: fo a gaiff weled bwrw 'r gwirion yn euog, a rhyddhau'r hwn a fo euog, a chodi'r annuwiol, a darostwng y duwiol: fo a gaiff lawer o ladron yn ei blodau, a llawer occrwr yn dw∣yn rhwyfg, a llawer mwrdriwr a chribddeiliwr yn cael ei berchi a'i anrhydeddu, a llawer o ffyliaid mewn awdurdod, a llawer rhai heb ddim ynddynt, ond eu bod ar lun dynion, yn cael, er mwyn eu ha∣rian, eu gosod mewn swyddau mawr, i lywodraethu eraill: fo a gaiff glywed allan o enau pob dyn gan mwyaf, wagedd, ac oferedd, a balchder; ac enllib, a chynfigen, a thwyll, a ffuant, a gwagsawrwydd, a gwammalrhwydd, a chelwydd, a thyngu, ac anu∣don, a chabledd: yn ddiwedda, fo a gaiff weled y rhan fwyaf o ddynion yn eu llywodraethu eu hu∣nain wrth dynn en gwyniau eu hunain yn yr vn modd ac y mae anifeiliaid, nid wrth gyfraith cyfiawnder, a rheswm, a chrefydd, a rhinwedd dda.

50. Ac o hyn y canlyn y pummed pwngc y mae Christ yn ei ddangos yn y ddammeg hon, ac a adde∣wais inneu ei draethu yma: a hwnnw yw, Bod serch ar y byd hwn yn tagu pob dyn y mae'r serch hynny yntho, o'i holl fywyd nefol ac ysprydol: am ei fod yn ei lenwi ef o yspryd gwir wrthwyneb i yspryd

Duw. Y mae 'r Apostol yn dywedyd, Pwy bynnag sy heb yspryd Christ ganddo, nid yw hwnnw yn eiddo Christ, Rhuf. 8.9. Ac mor wrthwyneb iw gilydd ydyw yspryd Christ ac yspryd y byd, fe ellir gwe∣led wrth ffrwythau yspryd Christ, y rhai y mae S. Paul yn eu rhifo at y Galatiaid, Gal. 5.22. sef yw y rhai hynny, Cariad, yr hwn yw gwreiddyn a mam pob gweithred dda; Llawenydd wrth wafa∣naethu Duw; Tangnefedd, neu lonyddwch meddwl ym mysg tymhestloedd y byd hwn; Dioddefgarwch mewn adfyd; Hirymaros, wrth ddisgwyl am ein gwobr; Daioni a chymmwynas-garwch, heb wneu∣thur niweid i neb; Cyweithasrwydd, mewn ymddy∣giad hawddgar; Mwyneidd-dra, pan roer achos i ddigio; Ffyddlondeb, yn cywiro ein haddewidion; Lledneisrwydd heb ryfyg; Ymattal oddiwrth bob drygioni; Diweirdeb, trwy gadw'r meddwl yn bur mewn co••ph glan difrycheu: Yn erbyn y rhai hyn, medd S. Paul, nid oes Cyfraith. Ac yn yr vn ben∣nod y mae efe yn yspysu beth yw yspryd y byd wrth ei wrthwyneb ffrwythau, gan ddywedyd, Amlwg yw gweithredoedd y cnawd, y rhai yw Torri priodas, godineb, aflendid, anlladrwydd, delw-addo∣liaeth, swyngyfaredd, casineb, cynnhennau, gwynfy∣dau, llid, ymryson, ymbleidio, haeresian, cynfigennau, llofruddiacth, meddwdod, cyfeddach, a chyffelyb i'r rhai hyn; am y rhai yr wyf yn rhagddywedyd wr∣thych, megis ac y rhagddywedais, na chaiff y rhai sy'n gwneuthur y cyfryw bethau etifeddu teyrnas Duw. Gal. 5.19.

51. Yma y gall pob dyn farnu am yspryd y byd ac yspryd Christ, ac wrth ei fwrw atto ei hun ef a all wybod amean pa vn o'r ddau sydd yntho, ai 'r naill ar llall. Y mae S. Paul yn rhoi i ni ddwy reol dlysion fyrrion, yn yr vn man i brofi hynny. Y gyntaf yw hon, Y rhai sy'n eiddo Christ a groes-hoe∣liasant

y cnawd, a'i wyniau, a'i chwantau, Gwers. 24. Hynny ydyw, y maent hwy wedi marweiddio eu cyrph eu hunain yn gystal a'i bod yn ymdrech yn erbyn yr holl feiau a'r pechodau a ddywetbwyd o'r blaen, ac heb ymroi i wasanaethu eu trachwantau a'i temptasiwnau hwy. Yr ail rheol yw hon, Os ydym yn byw yn yr yspryd, rhodiwn hefyd yn yr yspryd, Gwers. 25. Hynny ydyw, bod ein hymddygiad ni a'r modd y bom ni yn rhodio yn arwyddo pa vn ydym ni ai byw ai meirw. Oblegid os bydd ein hymarweddiad ni a'n gwaith yn rhodio, yn ysprydol, sef yn gyfryw ac y dangosais o'r blaen wrth ffrwy∣thau 'r yspryd, yna 'r ydym ni yn byw yn yr ys∣pryd, ac y mae ein bywyd ni yn ysprydol: ond os ein gweithredoedd ni a fydd cnawdol, sef yn gyfryw ac y dangosodd S. Paul fod gweithredoedd y cnawd, yna cnawdol ydym ni, a meirw yn yr yspryd, ac nid oes i ni a wnelom â Christ, na chyfran yn nheyr∣nas nef. Ac am fod yr holl fyd yn llawn o'r gwei∣thredoedd cnawdol hynny, ac heb ddwyn dim ffrw∣ythau o yspryd Christ, nac yn gadael iddynt na thy∣fu na ffynnu ynddo, am hynny y mae'r Scrythur lan bob amser yn gosod Christ a'r byd megis yn elynion gwrthwyneb i'w gilydd.

52. Y mae Christ ei hun yn dywedyd, Na ddi∣chon ybyd dderbyn yspryd y gwiri••nedd, Joan 14.17. A thrachefn yn yr vn Efengylwr y dywaid, Nad oes nac efe, nac yr vn o'r eiddo ef o'r byd hwn, er eu bod yn byw yn y byd, Jo. 15.19. Ac etto ym mhellach yn ei daerddrud weddi at ei dad y dywaid, Y Tâd cyfiawn, y byd nid adnabu mo honot ti, Jo. 17.16, 25. Ac o'r achos hynny y mae S. Joan yn scrifennu: O char neb y byd, nid yw cariad y Tad ynddo ef, 1 Ioh. 2.15. Ac etto ym mhellach y dywaid S. laco, fod pwy bynnag ni wnêl ddim ond ewyllysio bod yn gyfaill i'r byd, ei fod ef yn elyn i Dduw, Iag. 4.4.

Beth a ddywaid y rhai bydol wrth hyn? Y mae S. Paul yn dywedyd yn oleu y demnir y byd hwn, 1 Cor. 11.32. Ac y mae Christ ynteu yn bwrw at yr vn peth yn Efengyl Joan, ond yn fwyaf o gwbl, yn ei weithred ryfeddol, pan fu iddo wrth weddio at ei dad am bethau eraill, ddywedyd, Non pro mun∣do rogo, Nid wyfi yn gofyn na thrugaredd na maddeu∣ant tros y byd, ond i'r rhai a roddaist ti i mi allan o'r byd, Io. 17.9. Och, mor ofnadwy yw hyn y mae efe yn ei ddywedyd, nad ocdd efe yn gweddio tros y byd, ac ynteu yn Iachawdr i'r byd, ac yn oen Duw yr hwn sy'n dileu pechodau 'r byd, ac yn gwe∣ddio tros ei arteithwyr a'r rhai a'i croes-hoelient, ac etto 'r awrhon yn dieithro'r byd oddiwrth ei druga∣redd! Oh nad ystyriai y rhai bydol y pwngc yma yn vnig, ac ni fucheddent hwy, yn fy nhŷb i, mor ddiofn ac y maent!

53. A all neb, wrth hynny, ryfeddu pa ham y mae S. Paul yn gwaeddi mor ofalus arnom ni, Na fyddwch vn ddull â'r byd hwn, Rhuf. 12.2. A thra∣chefn, ar fod. i ni ymwadu ac ymwrthod a holl chwan∣tau'r byd, Tit. 2.12. A all neb ryfeddu pa ham y mae S. Ioan, yr hwn a wyddai gyfrinach a meddwl sanctaidd Christ yn y peth yma yn oreu o gwbl, yn dywedyd wrthym ni mor ddifrif, Na cherwch y byd, na'r pethau sy yn y byd, 1 Ioh. 2.15. Ac oni allwn ni na charu 'r byd, na chymmaint â bod yn vn ddull ag ef, tan boen bod yn elynion i Dduw, ac yn euog o ddamnedigaeth dragywyddol, fel y dywet∣pwyd o'r blaen: pa beth a ddaw o'r dynion hynny sydd nid yn vnig yn eu gwneuthur eu hunain yn vn ddull a'r byd, ac a'i orwagedd: ond hefyd yn ei ganlyn ef, ac yn ymgais ag ef, ac yn rhoi eu pwys arno, ac yn gwario eu holl boen a'i trafel arno.

54. Os gofynnwch chwi i mi yr achos pa ham y mae Christ yn casau ac yn ffeiddio'r byd gymmaint,

y mae S. Ioan yn dywedyd i chwi, mai am fod yr holl fyd yn gorwedd mewn drygioni; am fod yspryd y byd yn wrthwyneb i yspryd Christ, fel y dywet∣pwyd vchod; am ei fod yn dysgu balchder, a gor∣wagclod, a chwant i anrhydedd, a chynfigen, a di∣al, a malais, a digrif-chwant y cnawd, a phob math ar orwagedd ac oferedd, 1 Ioan. 5.15. a Christ yn∣teu o'r gwrthwyneb yn dysgu gostyngeiddrwydd, a llariciddra, a maddeu i'n gelynion, a dirwest, a di∣weirdeb, a hir-maros, a marweiddio'r corph a'i drachwantau, a dwyn y groes, a diystyru pob di∣fyrrwch bydol; am fod y byd yn erlid y duwiol, ac yn mawrhau'r drygionus; am ei fod yn diwreiddio pob rhinwedd dda, ac yn plannu pob drwg; ac yn ddiweddaf, am ei fod yn cau'r drysau yn erbyn Christ pan guro, ac yn tagu ac yn mygu'r galon y bo yn ei meddiannu, Datc. 3.20.

55. Ac am hynny, i ddibennu y rhan yma gan fod y byd hwn fel y mae, mor orwag ac mor ofer, mor dwyllodrus, ac mor beryglus; gan ei fod yn elyn cyfaddef i Grist, a chwedi ei ysgymmuno a'i ddam∣no i bwll vffern; gan ei fod (fel y dyweid tad duwi∣ol arall) yn arch trallod a thrafferth, yn ysgol gor∣wagedd, yn frawdle twyll, yn labyrinth pob amry∣fusedd; gan nad yw ddim ond ynialwch diffrwyth, a maes carregog, a gwâl fawlyd, a garwfor tymm∣hestlog; gan nad yw ond llwyn yn llawn drain, a gweirglodd yn llawn o nadroedd, a gardd dêg heb ddim ffrwyth ynddi, ac ogof yn llawn o ddreigiau gwenwynig angheuol; gan nad yw (fel y dangosais) ond ffynnon pob gofid ac echrys, ac afon o ddagrau, a chwedl dychymmyg yn llawn ffug, a gwallgof ac ammwyll hyfryd; gan nad oes yn lla∣wenydd y byd hwn, (fel y dywaid S. Aw∣stin) ddim ond hyfrydwch a difyrrwch ffu∣giol gau, a gwir ârwder, a thristwch diammau, a

phleser petrus, a llafur blinedig, ac esmwythdra of∣nadwy, a gofid a thrueni tôst, a gobaith ofer o dded∣wyddyd; gan nad oes ganddo ddim ynddo, (fel y dywaid S. Ioan aur∣enau) ond wylofain, a chwilydd, ac edifeirwch, a gwradwydd, a phrudd∣der, ac esgeulusdra, a llafur a lludded, a dychryn∣faau, a chlefydau, a pechodau, ie, a marwolaeth ei hun; gan fod esmwythder y byd yn llawn cyfyng∣der, a'i ddiogelwch heb sail iddo, a'i ofn heb achos o hono, a'i lafur heb ffrwyth oddiwrtho, a'i dri∣stwch heb fudd oddiwrtho, a'i ddeisyfiadau heb ffyn∣niant, a'i obaith heb na thâl na gwobr am dano, a'i ofid a'i drueni heb help rhagddynt; gan fod y dry∣gau hyn, a mil ychwaneg yntho, ac nas gellir cael yn dim twrn da oddiwrtho; pwy a adawai ei stom∣mi â'r cyfryw hudoliaeth, a'i hudo â'r fath oferedd yn ôl hyn? Pwy a ad i gariad ar goegbeth mor ddi∣ddim ac ydyw'r byd, ei rwystro oddiwrth ardder∣chog wasanaeth Duw? A hynny allai fod yn ddigon i wr rhesymol, i ddangos nad yw y rhwystr yma ond rhy wann i attal neb rhag gwasanaethu Duw.

56. Ond etto, er mwyn cywiro fy addewid a wneuthum yn nechreuad y bennod hon, y mae gen∣nyf air neu ddau etto, i ddangos pa fodd y mae i ni ochelyd perygl y byd hwn, a'i arfer a'i drin ef er llês a budd i ni ein hunain. Ac am y cyntaf, pa fodd y mae i ni ochelyd y peryglon, gan fod ynddo cym∣maint o rwydau ac o faglau ac a ddywetpwyd o'r blaen; nid oes i ni vn ffordd i wneuthur hynny, ond gwneuthur fel y bydd yr adar yn gwneuthur i geisio gochel maglau peryglus yr adarwr: hynny ydyw, ymddyrchafu i fynu i'r awyr, ac felly hedeg vwch law'r holl faglau. Gwaith ofer yw tanu rhwyd yngo∣lwg perchen adain, a'r peth a all ehedeg, Dih. 1.17. Yr yspiwyr aeth i Jericho, er maint o faglau a oso∣dodd

y gelynion iddynt, etto hwy a ddiangasant rhag y cwbl am eu bod yn cerdded pennau 'r mynyddoedd medd yr Scrythur lan: ac ar hynny y mae Origen yn bwrw, pan yw yn dywedyd, nad oes vn ffordd i ochel peryglon y byd hwn, ond trwy rodio ar y mynyddoedd a chanlyn y prophwyd Dafydd, sydd yn dywedyd, Derchafaf fy llygaid i'r mynyddoedd o'r lle y daw fy nghymmorth; a'm handdiffyn; i ge∣isio gochel maglau'r byd hwn, Psal. 121.1. ac yna y gallwn ddywedyd gyda'r vn Dafydd, Ein henaid a ddiangodd fel aderyn o fagl yr adarwyr, Ps. 124.7. Rhaid i ni ddywedyd gyda S. Paul, Ein hymarwe∣ddiad ni sydd yn y nefoedd. Ac yna nid rhaid i ni ofni ond ychydig rhag dim twyll a pherygl sydd ar y ddaiar, Phil. 3.20. Oblegid, fel nad oes dim go∣baith gan yr adarwr y gall ddal yr aderyn, oni all ei hudo ef ryw fodd i ddisgyn ar y ddaiar; felly nid oes modd yn y byd i'r cythraul i'n rhwydo ninnau, ond trwy ddwedyd wrthym ni fel y dywedodd wrth Ghrist, Bwrw dy hun i lawr; sef yw hynny, dis∣gyn ar yr abwyd a osodais i ti: bwytta ac ŷf hwynt: bwrw dy serch arnynt: blysia hwynt; a'r cyffelyb. Mat. 4.

57. Y sawl a fynno ochel y tentasiwn goleu yma, trwy ddiystyru hudoliaeth yr abwyd hwnnw: trwy chedeg trostynt; trwy osod cwbl o'i serch a'i fe∣ddwl ar fynyddoedd llawenydd nefol a thragywy∣ddoldeb; fe fydd hawdd iddo ddiange oddiwrth bob perygl ac enbydrwydd. Yr oedd y brenhin Dafydd wedi myned trwyddynt hwy i gyd, pan ddywedodd efe wrth Dduw, Pa beth sy gennifi yn y nefoedd o∣nid tydi? a pha beth a ewyllysiais ar y ddaiar gyda thydi? Pallodd fy nghnawd a'm calon o hiraeth am danat ti: Ti yw nerth fy nghalon a'm rhan (ô Dduw) yn dragywydd, Psal. 73.25.

58. Yr oedd S. Paul ynteu wedi myned trwy'r holl beryglon hyn, pan ddywedodd efe ei fod ef wedi ei groes-hoelio i'r byd, a'r byd iddo ynteu, a'i fod yn cyfrif holl gyfoeth y byd hwn yn dom: ac er ei fod yn byw yn y cnawd, etto nad oedd efe yn byw yn ôl y cnawd. A phe dilynem ni yr esampl ar∣dderchog yma, trwy ddirmygu a diystyru gorwa∣gedd ac oferedd y byd hwn, a gosod ein meddyliau ar ardderchog olud teyrnas Dduw, yr hon a ddaw; ni allai holl faglau'r cythraul ddim i'n herbyn ni yn y bywyd hwn, Gal. 6.14. Phil. 3.8. 2 Cor. 10.3.

59. Ynghylch yr ail pwngc, pa fodd y mae i ni arfer cyfoeth a golud y byd hwn er budd a mantais i ni ein hunain; y mae Christ wedi gosod y modd yn oleu gar ein bron ni, Gwnewch i chwi gyfeillion o'r golud anghyfion, Luc. 16.9. Fe allasai'r glŵth go∣ludog ddiange rhag ei boeni, a'i wneuthur ei hun yn wr dedwydd, trwy help ei olud bydol, pes mynna∣sai; ac felly y gallai filoedd ac sy yr awrhon yn fyw, ac a ant i vffern o achos eu golud. Och dduw na chymmerai ddynion rybudd, a bod yn gall, tra ca∣ffont amser. Y mae S. Paul yn dywedyd, Na thw∣yllwch mo honoch eich hunain; y peth a hauo dyn, hyn∣ny a fed efe, Gal. 6.7. Pa gynhauaf cnydfawr wrth hynny, a allai wyr cyfoethogion ei ddarparu iddynt eu hunain, pes mynnent, a hwythau a chym∣maint ô hâd ganddynt, a chymmaint o dir i'w hau ynddo yr ydys yn ei gynnyg iddynt bennydd? Pa ham na feddyliant hwy am yr byfrydgân gynhauaf yma? Deuwch chwi fendigedigion fy Nhâd, etife∣ddwch y deyrnas a barottowyd i chwi; canys mi a fum newynog, a chwi a roesoch i mi fwyd, mi a fum sy∣chedig a chwi a roesoch i mi ddiod: mi a fum yn no∣eth, a chwi a'm dilladasoch i, Mat. 25.34. Ac o∣nid oes ganthynt fatter am hynny, pa ham nad ydynt

hwy yn ofni y farn ofnadwy a gyhoeddir yn eu her∣byn am y gwrthwyneb; Iddo 'n awr, chwi gyfoe∣thogion, wylwch ac vdwch am eich trueni sydd yn dy∣fod arnoch? Jac. 5.1.

60. Y mae 'r Tad duwiol Ioan o Ddamascus yn adrodd dammeg o'r eiddo Barlaam, i'r perwyl yma. Yr oedd rhyw ddinas neu wlad, medd efe, lle'r ar∣ferai'r bobl o ddewis brenhin arnynt of fysg y rhai tlottaf o'r bobl, a'i ddyrchafael i anrhydedd mawr, a golud, a hyfrydwch tros amfer; ond yn ôl ennyd o amser, pan flinent arno, eu harfer oedd gyfodi yn ei erbyn a'i yspeilio am ei holl ddedwyddwch hyd yn oed y dillad oddiam ei gefn, ac felly i yrru ef yn wr deol i ynys mewn gwlad bell; lle byddai raid iddo, gan na chai ddwyn dim gydag ef, fyw mewn trueni ac adfyd mawr, ac mewn caethiwed tôst yn dragywydd. A rhyw vn o'r brenhinoedd hynny ryw amser a ystyriodd yr arfer honno, (oblegid y lleill i gyd, er eu bod yn gwybod yr arfer, er hyn∣ny o herwydd eu hesgeulusdra a'i hyfrydwch pre∣sennol, ni wnaethant ddeunydd yn y byd o honi) a thrwy gyngor da, a fu ofalus am ochel y trueni a'r adfyd hwnnw, ac a wnaeth yn y modd yma: Efe a arbedodd swmm mawr o arian beunydd allan o'i or∣modedd a'i oferdraul, ac felly a yrrodd drysor mawr yn ddirgel o'i flaen, i'r ynys yr oedd efe beu∣nydd mewn perygl o gael ei yrru iddi. A phan ddaeth yr amser y bwriasant hwy ef allan o'i deyr∣nas, a'i droi ymmaith yn noeth, fel y gwnaethent â'r llaill o'r blaen; efe a aeth i'r ynys honno yn lla∣wen iawn ac yn hyderus, lle yr oedd ei dryssor ef wedi ei yrru o'r blaen, ac a gasodd ei dderbyn yno mewn gorfoledd mawr, a'i osod yn y man mewn mwy o ogoniant a pharch nag y bu••••••i ynddo erio∣ed o'r blaen.

61. Y mae 'r ddammeg ymma yn tynnu yn agos at yr hon a adroddodd Christ am y goruchwiliwr drwg afradlon, ac y mae yn dysgu i ni gymmaint ac fy raid ei ddywedyd ar hyn o amser yn y pwngc yma. Oblegid, y ddinas neu'r wlad hono yw'r byd presenol hwn, yr hwn sydd yn codi rhai tlodion i awdurdod; sef yw hynny, cyfryw rai ac a ddae∣thant yn noethion i'r bywyd yma, ac sydd yn ddi∣symwth, pan font yn meddwl leiaf am hynny, yn cael eu tynnu i lawr drachefn, a'i gyrru yn noethion iw beddau, ac felly eu danfon i fyd arall, lle ni chant ond ychydig ffafor, oni ddygant dryssor gyda hwynt, call sydd yn darparu ym mlaen llaw rhac y gofid hwnnw, yw'r hwn, yn ôl cyngor Christ, sydd yn gwneuthur ei oreu ar ro•• tryssor i gadw yn y nef er∣byn dydd ei farwolaeth, pan fo dir iddo gael ei dde∣ol oddiyma yn noeth, fel y gwnaed â holl frenhino∣edd y wlad honno: a'r amser hynny, os eu gwei∣thredoedd da fydd yn eu canlyn (fel y mae Duw yn addaw) yna y byddant hwy ddynion happus, ac y gosodir hwy mewn mwy o ogoniant o lawer, nag a allodd y byd erioed i roi iddynt. Ond os hwy a ddoant heb olew yn eu lampau, nid oes iddynt ddim iw ddisgwyl ond, Nid adwaen i mo honoch: a phan adwaener hwynt, Ewch felldigedig i'r tân tragwyddol. Datc. 14.13. Mat. 25.

Notes

• Hom. 5, in Euange.
• Ep. 39.
• Ho. 22. ad Pop. Antioch: