Llyfr y resolusion yr hwnsydd yn dysgv ini bawb : wneuther ein goreu a rhoi cwbl o'n Gristianogion hynny ydyw'ar ymadael a'n drwy fuchedd, a throi at ddaioni a duwioleb / wedi ei gyfiethu yn Gy mraeg gan y Dr. I.D. ...

PEN II. Am yr ail rhwystr, yr hwn yw erlid, a blin∣der, a thrallod, gan y rhai y cedwir llawer oddiwrth wasanaeth Duw.

LLawer sydd yn y byd, y rhai naill ai wrth ysty∣ried y pethau hyn a ddywetpwyd o'r blaen, ai am eu bod yn gweled rhai gwyr yn byw mor llawen a hwythau, sydd foddlon i ganhiadu hyn, eu bod hwy mewn gwirionedd yn cyfrif bod buchedd ddu∣wiol yn ddigon hyfryd, i'r rhai sy vnwaith wedi myned i mewn iddi, ac y clywent hwythau arnynt fof yn fodlon mewn gwirionedd i'w chanlyn hi, pe gallent wneuthur hynny trwy lonyddwch a heddwch o bob parth. Ond os gofynnir hynny ganddynt ar y cyfryw amser a'r cyfryw le, ac yn y cyfryw drefn

a dull, a modd, ac y gorphai arnynt ddioddef trall∣od, a chystudd, ac erlid o'r achos; y maent hwy yn tybied fod hynny yn beth anrhesymmol ei ofyn ganddynt, a bod yn ddigon da eu hesgus hwy ger bron Duw a dyn, er iddynt ei wrthod. Ond nid yw ddim gwell yr esgus yma nâ 'r hwn o'r blaen, am yr anhawsder a dybiant ei fod yn gwasanaethu Duw: am fod yr esgus yma yn sefyll ar sail anghy∣wir, ac ar reswm anghyfiawn a osodir ar y sail hon∣no. Y sail yw hyn, y gall dyn fyw yn dduwiol, a gwasanaethu Duw yn gywir mewn pob math ar es∣mwythder bydol, ac heb ddim cystudd, na thrallod, nac erlid: a hynny nid wy wir. Oblegid, er bod gwrthwyned oddi allan, ac erlid yn fwy ryw amser na'i gilydd, ac yn fwy yn rhyw fan na'i gilydd; et∣to ni all bod na lle nac amser, heb beth gwrthwy∣neb, oddifewn ac oddiallan hefyd. Y rhai er eu bod, fel y dywedais o'r blaen, heb fod yn drymion nac yn anhyfryd gan y duwiol, o achos bod Duw yn danfon amryw gymmorth, a diddanwch iddynt, ynghyfer y gwrthwyneb hwnnw: etto ynddynt eu hunain y maent yn fawr ac yn drymion hefyd, fel y caid gweled pe cwympai 'r cyffelyb ar yr annuwiol a'r annioddefgar. Yn ail, y mae y rheswm a osodir ar y sail honno, yn anghyfiawn, am ei fod yn dy∣wedyd fod trallod yn ddigon o reswm iddynt i wr∣thod gwasanaethu Duw, a Duw wedi ordeinio trall∣od megis modd i dynnu dynion i'w wasanaethu ef. Er mwyn hyspyssu hynny yn well, ac ynteu yn fat∣ter o gymmaint pwys, mi a draethaf yn y bennod yma 'r pedwar pwngc hyn. Yn gyntaf, pa vn a wna ai bod yn gyffredin, gorfod ar bawb a fo cad∣wedig, ddioddef rhyw fath ar erlid, a thrallod, a chystudd ai nas gorffo. Yn ail, beth yw 'r achosi∣on pa ham y dewisodd ac yr appwyntiodd Duw, ac ynteu yn ein caru ni fel y mae, wneuthur a ni felly

yma yn y byd hwn. Yn drydydd, pa resymmau pennaf o ddiddanwch sydd i ddyn i'w cael mewn trallod. Yn bedwerydd, pa beth a ofynnir ganddo ef yn y cyflwr hwnnw. Ac wedi darfod yspyssu 'r pedwar pwngc yma, nid wyf yn ammau na cheir gweled goleuni mawr yn y matter yma, yr hwn yn nhŷb cig a gwaed sydd mor llawn o dywyllwch ac anghyffelybrwydd.

2. Ac am y cyntaf nid rhaid fawr profedigaeth, am fod Christ ei hun yn dywedyd wrth ei ddisgy∣blion, a thrwyddynt hwy wrth bawb eraill o'i wei∣sion, In mundo pressuram habebitis, Yn y bŷd y cewch orthrymder, Jo. 16.33. Ac mewn lle arall, Yn eich ymmynedd y meddiennwch eich eneidiau, Luc. 21.19. Hynny ydyw, trwy ddioddef yn ymmyneddus mewn gwrthwyneb: yr hyn y mae Sainct Paul yn ei adrodd yn eglurach, pan yw yn dywedyd, Pawb ar sy 'n ewyllysi•• byw yn dduwiol ynghrist Jesu, a er∣lidir, 2 Tim. 3.12. Ac os erlidir pawb, ni ddi∣angc neb. Ac i ddangos etto ym mhellach mor an∣genrheidiol ydyw hynny, y mae Paul a Barnabas hefyd yn rhoi athrawiaeth, fel y mae S. Luc yn nynegi, Mai trwy lawer o orthrymderau y mae 'n rhaid i ni fyned i deyrnas Dduw, Act. 14.22. gan arfer y gair Oportet, yr hwn sydd yn arwyddoccau bod yn ddir ac yn angenrhaid i ni hynny. Ac y mae Christ ei hun etto ym mhellach yn datcuddio 'r dir∣gelwch yma, pan yw yn dywedyd wrth S. Joan yr Efangylwr, Ei fod efe yn ceryddu y sawl y mae 'n eu caru, Datc. 3.19. A'r geiriau hynny y mae 'r Apostol megis yn eu hesponi at yr Hebraeaid, ac yn dywedyd, Y mae efe yn fflangellu pob mab a dder∣bynio. Ac y mae 'r Apostol yn canlyn y matter hwn∣nw cymmhelled yn y fan honno, ac y mae yn dywe∣dyd yn eglur, Mai bastardiaid ydynt hwy i gyd, ac nid meibion i Dduw, y rhai m•• yw efe yu eu cystu∣ddio

yn y byd hwn, Heb. 12.6, 8. Yr vn rheswm y mae Sainct Paul yn ei ddal at Timotheus, Si susti∣nemus, & conregnabimus, Os dioddefwn gydâ Christ, ni a deyrnaswn gydag ef. Ac â hynny y cyttuna Da∣fydd dduwiol, pan yw yn dywedyd, Aml ddrygau a gaiff y cyfiawn. 2 Tim. 2.12. Psal. 34.19.

3. Yr vn peth a ellid ei brofi drwy lawer o fo∣ddion eraill, megis drwy 'r hyn a ddyweid Christ, Na ddaeth efe i ddanfon tangnefedd ar y ddaiar, ond cleddyf, Mat. 10.34. Ac wrth yr hyn a ddyweid Sainct Paul hefyd, Na choronir neb, onid ymdrech yn gyfreithlon, 2 Tim. 2.5, Ond pa fodd y gal∣lwn ni ymladd, oni bydd i ni elyn i'n gwrthwyne∣bu? Yr vn peth y mae Christ yn ei arwyddoccau yn llyfr y Datguddiad, pan yw yn adrodd mor fy∣nych, mai 'r hwn a orchfyga yn vnig pieu cael y nef. Yr vn peth a arwyddocceir wrth y llong yr aeth Christ a'i ddisgyblon i mewn iddi; yr hon a deflid ac a dreiglid fel pe buasai ar soddi; y llong hon meddaf, fel yr oedd yr hên dadau yn ei dirnad, oedd ffigur ac arwydd o'r trallodau, a'r blinderau, a gai bawb eu dioddef, ar y sydd yn rhwyfo yn yr vn llong gydâ Christ ein Iachawdr, Mat. 8.24. Yr vn peth hefyd a brofir, wrth fod yn galw bywyd dyn yn filwriaeth ar y ddaiar, 2 Tim. 2.3. ac wrth ei fod wedi ei appwyntio i lafurio ac i drafaelio, tra fyddo yma, Job 5.7. ac wrth fod ei fywyd yn llawn o bob gofid a thrueni: a hynny trwy ordinhaad Duw, yn ôl cwymp dŷn. Yr vn peth hefyd a ddangosir wrth ddarfod i Dduw appwyntio bod i bob dŷn dreiddio trwy boenau angeu, cyn iddo ddy∣fod i'r llawenydd; a hefyd wrth yr aneirif o wrth∣wyneb a thrallod oddifewn ac oddiallan, a adawyd i ddyn yn y bywyd hwn: megis, o'r tu mewn y mae gwrthryfeloedd a gwrthrin trachwant, a gofi∣diau eraill ei feddwl ef, y rhai y mae 'n rhaid iddo

beunydd ryfela â hwynt, os myn fod ei enaid yn gadwedig. O'r tu allan iddo y mae 'r byd, a'r cythraul, y rhai nid ydynt yn peidio vn amser â go∣sod arno ef, weithiau trwy dêg, weithiau trwy hagr; weithiau trwy druthio, weithiau trwy fygwth; wei∣thiau trwy ei ddenu â melyschwant, ac à gorucha∣fiaeth; weithiau trwy ei ddychrynu a blinder, ac ag erlid: a'r rhai 'ny i gyd sy raid i'r Christion da eu gwrthwynebu yn wrol, ac onid ê efe a gyll go∣ron ei Iachawdwriaeth dragywyddol.

4. Yr vn peth hefyd a ellir ei ddangos trwy esam∣plau yr holl Sainct enwog, er y dechreuad, y rhai nid yn vnig a osodid arnynt oddifewn beunydd gan wrthryfeloedd eu cnawd eu hun, ond hefyd a erlidid ac a gystuddid oddiallan; a hynny i siccrhau yr ar∣faeth yma eiddo Duw, yn amlyccach. Fel y gwe∣lwn ni Abel, a gafodd ei erlid a'i lâdd gan ei frawd ei hun, er cynted y dechreuodd efe wasanaethu Duw: ac Abraham, yr hwn a gafodd amryw flinderau we∣di darfod i Dduw ei ddewis ef: ac yn fwyaf o gwbl trwy beri iddo ymroi i lâdd ei anwyl a'i vnig blentyn ei hun. O'r vn cwppan yr yfodd ei holl blant ef a'i hiliogaeth a ddaeth ar ei ôl ef yn ffafor Duw; megis Isaac, Jacob, Joseph, Moysen, a'r holl brophwydi: am y rhai y mae Christ ei hun yn rhoi tystiolaeth, fel y tywalltwyd eu gwaed hwynt yn dra chreulon gan y byd, Luc. 13.34. Cystudd Iob hefyd sy ryfeddol, gan fod yr Scrythur lân yn dywedyd ei ddyfod arno trwy yspysol ordinhâad Duw, ac ynteu yn wr o'r fath gyfiawnaf. Ond et∣to rhyfeddach oedd gystudd Tobias dduwiol, yr hwn ym mysg gofidiau eraill, a wnaed yn ddall trwy gwympo o dom gwenholiaid neu adar y to yn ei lygaid ••f: am yr hyn y dywedodd yr Augel Rha∣phael wrtho yn ôl hynny, Am dy fod di yn wr cym∣meradwy gan Dduw; anghenrhaid oedd, bod i'r

tentasiwn yma dy brofi di. Gwelwch mor angenrheidiol yw blinderau i wyr da. Mi a allwn roi at hyn e∣sampl Dafydd ac eraill; oni bai fod yr Apostol yn rhoi tystiolaeth gyffredinol am yr holl Sainct, gan ddywedyd, ddarfod dirdynnu rhai, en∣llibio rhai, a fflangellu rhai, a rhwymo rhai, a charcharu rhai, a llabyddio rhai, a thorri rhai â lli∣fiau, a themptio rhai, a lladd rhai a'r cleddyf, a bod rhai yn crwydro mewn crwyn defaid a chrwyn geifr, yn ddiddim, yn gystuddiol, yn ddrwg eu cy∣flwr, yn crwydro ac yn ymguddio mewn anialwch, a mynyddoedd, a thyllau, ac ogfeydd y ddaiar, gan nad oedd y byd deilwng o honynt. Ac am y rhei'ni i gyd y mae yn datcan y wers gomfforddus hon, a ddylei bawb ei hystyried, sef eu bod heb dderbyn ymwared, fel y gallent gael adgyfodiad gwell: Hyn∣ny yw, na fynnai Dduw eu gwared hwy oddiwrth y cystuddiau hynny yn y bywyd yma, fel y by∣ddai eu hadgyfodiad hwy a'i gwobr yn y bywyd a ddaw yn ogoneddusach. A hynny am Sainct yr hên Destament. Heb. 11.35.

5. Ond weithian yn y Testament newydd, a sei∣liwyd yn eglur ar y groes, y mae 'r peth yn ole∣nach o lawer, a hynny trwy reswm da. Oblegid oni allai Grist fyned i mewn i'w ogoniant, ond trwy ddioddef, fel y dywaid yr Scrythur, Luc. 24.26. gan hynny wrth resymolaf reol Christ, yn dywe∣dyd, nad yw braint y gwas vwch law ei feistr, Mat. 10.24. y mae 'n ddir y canlyn, bod yn rhaid i bawb yfed o gwppan Christ, a'r sydd wedi eu hordei∣nio i fod yn gyfrannogion o'i ogoniant ef. Ac i bro∣fi hyn edrychwch ar y caredigion anwylaf a fu gan Grist erioed yn y bywyd hwn, a gwelwch pa vn a wnaethant a'i cael rhan o honaw, ai nad do. Am ei fam ef y prophwydodd Simeon ac y dywedodd

iddi yn y dechreuad, yr ai cleddyf cystudd trwy el chalon hi: gan arwyddoccau wrth hynny y dygn gystuddiau a gafodd hi wedi hynny wrth fa••w ei mab, a'r gofidiau eraill a ddaeth yn aml arni, Luc. 2.35. Am yr Apostolion y mae 'n amlwg, heb law eu holl lafuriau, a'i trafaelion, a'i hanghen••on, a'i di••dde∣faint, a'i herlidiau, a'i haflwydd, y 〈…〉〈…〉 ••••ei∣rif, ac yngolwg dyn yn anoddef (os co••••wn ni Sainct Paul sydd yn eu cyfrif, 1 Cor. 4. 2 Cor. 4.) heb law hyn i gyd, meddaf, ni byddai ddigon gan Dduw oni ch••i efe eu gwaed hwy hefyd: ac felly y gwelwn na adawodd efe i'r vn o honynt farw wrth naturiaeth, ond Sainct Ioan yn vnig: ac etto, os ystyriwn ni beth a ddioddefodd Sainct Ioan ynteu yn ei hir fywyd, iddo gael ei ddeol allan o'i wlad gan Domitian i ynys Pathmos; ac amser arall gael ei ••wiw mewn tunnell o olew poeth ber∣wedig yn Rhufain, fel y mae Tertulli∣an a Sainct Ierom yn mynegi; ni a gawn weled nad oedd dim llai ei ran ef o gwppan ei feistr nag oedd ran eraill. Mi a allwn yma gyfrif aneirif o esamplau eraill, ond nid rhaid. Oblegid digon yw ddarfod i Grist rhoi y rheol gyffredin yma yn y Testament newydd. Yr hwn nid yw yn cymmeryd ei groes, ac yn canlyn ar fy ol i, nid yw deilwng o honof fi Mat. 10.38. Wrth yr hyn y pennir yn oleu, nad oes i ned weithian gael iachawdwriaeth, ond i'r rhai a gymmeront eu croesau eu hunain, (hynny yd∣yw, nis dygont eu croesau yn ewyllysgar) a chan∣lyn eu capten sydd yn cerdded o'i blaen hwynt a'i groes ar ei ysgwyddau.

6. Ond yma y gall rhai ddywedyd, Os felly y mae 'r peth na ddichon neb fod yn gadwedig heb groes, hynny ydyw, heb flinder a thrallod; beth ••n y rhai sy'n byw mewn amseroedd a lleoedd he∣ddychol,

lle nid oes nac erlid, na thrallod, na chy∣studd, na blinder. I hynny yr attebaf, yn gyntaf pe rhôn a bod y cyfryw amser a lle a hynny, y byddai 'r gwyr a fai 'n byw, yn y lle a'r amser hwnnw, mewn perygl mawr, yn ôl yr hyn a ddy wedodd y Prophwyd, Nid ydynt mewn blinder fel dynion eraill, ac ni ddialeddir arnynt hwy gyd â dynion eraill. Am hynny y cadwynnodd balchder hwynt, ac y gwisg trawsder am danynt fel dilledyn. A'i hanwi∣redd sydd yn dyfod oddiwrth eu bras∣der, neu eu hamlder. Yn ail yr attebaf, nad oes nac amser na lle heb drallod ynddo, lle nid oes grôes i'w chael bob amser i'r rhai a'i cymmero hi i fynu. Oblegid naill ai mae tlodi, a'i clefyd, ai enllib, ai gelyniaeth, ai cam, ai gwrthwyneb, neu ryw fath flinder yn ymgynnyg bob amser, oblegid nâ bydd byth eisiau 'r gwŷr hynny yn y byd, am y rhai y dyweid y prophwyd, Y rhai a dalant ddrwg dros dda a'm gwrthmynebant, am fy mod yn dilyn daioni, Psal. 38.20. O'r hyn lleiaf, ni bydd byth eisiau gelynion cartrefol, am y rhai y mae Christ yn son, Mat. 10.21. sef naill ai ein ceraint ai ein caredi∣gion cnawdol, y rhai, sy fynychaf yn ein gwrthwy∣nebu ni, os dechreuwn ni wasanaethu Duw o ddi∣frif; ai ein gwyniau anllywodraethus ein hunain, y rhai yw 'r gelynion perycclaf o gwbl, am eu bod yn peri i ni ryfela ar ein tir ein hun. Drachefn, ni bydd byth eisiau tentasiwnau 'r byd a'r cythraul, y rhai sy lawer anhaws eu gwrthwynebu yn amser heddwch a hawddfyd, nag yn amser cystudd ac erlid oddiallan: am fod y gelynion hynny yn ga∣darnach o drûth a gweniaith, nag o nerth: yr hyn y mae Tâd duwiol yn ei hyspyssu wrth y ddammeg hon; Yr haul a'r gwynt ryw ddiwrnod, medd efe, a gyttunasant ar brofi bob vn ei nerth, wrth

ddwyn ei gochl oddiar vn oedd ar ei daith. Ac o flaen hanner dydd, y gwynt a ymegniodd gryfa' ac allodd i geisio chwythu 'r gochl oddiam dano ef: ond po mwyaf y chwythai 'r gwynt, tynnaf y da∣liai 'r siwrneiwr ei gochl, ac y tynnai hi yn gynn∣hwysach yn ei gylch. A phrydnawn yr haul a ddan∣fonodd allan ei belydr hyfryd, ac o fesur ychydig ac ychydig a aeth i mewn i'r dŷn yma, hyd oni wnaeth iddo ddiosg nid ei gochl yn vnig, ond ei bais hefyd. Wrth yr hyn y deellir, medd y tâd hwnnw, fod hudoliaeth difyrrwch a melyschwant yn gryfach ac yn anhaws eu gwrthwynebu, nâ chryfder erlid. Y cyffelyb a ddangosir wrth esampl Dafydd, yr hwn a wrthwynebodd yn hawdd lawer o gyrch∣faau adfyd, ac etto a syrthiodd yn enbyd iawn yn amser hawdd-fyd, 2 Sam. 11. Wrth yr hyn y ge∣llir gweled nad oes i'r duwiol ddim llai rhyfel yn amser heddwch, nag yn amser erlid: ac na phalla byth achlysur i ddwyn y groes, ac i ddioddef blin∣der, i'r neb a'i cymmero. A hyn a wasanaetha am y pwngc yma, i brofi y bydd rhaid i bob dŷn fy∣ned i mewn i'r nef trwy orthrymderau, fel y dy∣waid Sainct Paul.

7. Am yr ail, pa ham y mynnai Dduw fod y peth fel hyn, digon fyddai atteb, mai felly y rhyn∣godd bodd iddo, heb geisio rheswm pellach o'i fe∣ddwl ef yn hyn o beth: fel y rhyngodd bodd iddo, heb rheswm yn y byd yn ein golwg ni, wneuthur mor wael o'i fab a'i ddanfon ef yma i'r byd hwn, i ddioddef ac i farw drosom ni. Neu os byddai raid i ni gael rheswm am hynny, digon fyddai yr vn rheswm yma tros y cwbl: gan ein bod ni yn dis∣gwyl am ogoniant cymmaint, y dylem gymmeryd peth poen yn gyntaf am dano, ac felly cael ein gw∣neuthur yn fyrn deilwng o ffafor Duw, ac o'n go∣ruchafiaeth. Ond etto gan ryngu bodd i'w dduwi∣ol

fawredd ef, nid yn vnig agoryd i ni ei ewyllys a'i amcan, ar fod yn rhaid i ni ddioddef yn y byd hwn: ond dangos i ni hefyd amryw resymmau o'i sancteiddiaf ewyllys a'i fodd yn y peth, er mwyn ychwaneg o galondid a chyssur i ni sydd yn dioddef: mi a adroddaf yma rai o honynt, er mwyn dangos ei fawr anfeidrol gariad ef tu ac attom ni, a'i dadol ofal trosom ni.

8. Yr achos cyntaf gan hynny, a'r pennaf ydyw, er mwyn chwanegu ein gogoniant ni yn y byd a ddaw. Oblegid, gan ddarfod iddo drwy ei dra∣gwyddol ddoethineb a'i gyfiawnder ordeinio, na chaiff neb ei goroni yno, ond y rhai a oddefo ym∣drech (mewn rhyw fesur da) yn y byd hwn: a pho amlaf a mwyaf fyddo 'r ymdrech a roddo efe (ynghyd â digonol ras i'w orchfygu) mwyaf fydd y goron gogoniant y mae efe yn ei pharottoi i ni yn ein hadgyfodiad, 2 Tim. 2.5. Datc. 2.10. A'r achos yma y crybwyll yr Apostol am dano yn y gei∣riau a adroddwyd am Sainct yr hên Destament; sef yw hynny, nad ydynt hwy yn derbyn ymwared oddiwrth eu gofidiau yn y byd yma, fel y gallont gael adgyfodiad gwell yn y byd a ddaw, Heb 11.35. A hyn hefyd yr oedd Christ yn ei feddwl yn eglur, pan ddywedodd efe, Gwyn eu byd y rhai a erlidir, canys eiddynt yw teyrnas nefoedd. Gwyn eich byd pan ddywedo dynion ddrygair am danoch, a'ch erlid, &c. Byddwch lawen a hyfryd, canys mawr yw eich gwobr yn y nefoedd, Mat. 5.10- Ac at hyn y per∣thyn yr holl addewidion yma, am ynnill bywyd trwy golli bywyd, am gael derbyn cant am vn, a'r cyffe∣lyb, Mat. 10.39. & 19.29. Ac o hynny y daw yr holl addewidion helaeth a wneir i farwhâad a newydd-deb buchedd. Yn y ddeubeth hynny y mae ymdrech mawr yn erbyn y cnawd, a'r byd, a'n gwyniau ein hunain, ac nis gellir eu dwyn i ben

ond trwy ddioddefaint a chystudd. Yn ddiweddaf' y mae Sainct Paul yn datgan y peth yma yn gwbl gyflawn, pan yw yn dywedyd, fod ein byrr ys∣gafn gystudd ni yn odidog ragorol yn gweithredu tra∣gywyddol bwys gogoniant i ni yn vchder nef, 2 Cor. 4.17.

9. Yr ail achos pa ham yr ordeiniodd Duw hyn oedd i 'n tynnu ni oddiwrth garu 'r byd, ei elyn ef; fel y dangosir yn helaeth yn y bennod nessaf. Yr achos yma y mae Sainct Paul yn ei adrodd yn y geiriau hyn; Pan i'n bernir, i'n ceryddir gan yr Ar∣glwydd, fel na 'n damner gydâ 'r byd, 1 Cor. 11.32. Wrth hynny, fel y bydd mammaeth, er mwyn diddyfnu ei phlentyn oddiwrth garu ei llaeth, yn iro ei bronnau ag Aloes, neu â rhyw bethau chwerwon eraill; felly y mae ein tad trugarog ninnau, am ei fod yn ewyllysio ein diddyfnu ni oddiwrth ddifyr∣rwch y byd (trwy 'r hwn y mae aneirif o wyr yn mynd beunydd i golledigaeth) yn arfer o ddanfon cystudd: yr hwn yn anad dim arall sydd fwyaf ei rym i wneuthur hynny: fel y gwelwn ni yn esampl y mab afradlon, yr hwn nid oedd dim abl i'w ddi∣ddyfnu oddiwrth ei ddifyrrwch, ond cystudd yn vnig. Luc. 15.

10. Yn drydydd, y mae Duw yn arfer cystudd megis meddyginiaeth o'r oreu ac o'r bennaf, i'n hia∣chau ni oddiwrth lawer o glefydau, y rhai oni bai hynny sydd agos yn anaele. Megis yn gyntaf, oddi∣wrth ryw ddallineb, a diofal esgeulusdra yn ein cy∣flwr, yr hyn yr ydym yn ei fagu oddiwrth hawdd∣fyd a llwyddiant. Ac yn y deall hwnnw y dyweid yr Scrythur lân, fod cystudd yn rhoi deall. Ac y mae 'r gwr doeth yn dywedyd fod y wialen yn dwyn doethineb, Dihar. 29.15. fel yr adferwyd golwg Tobit a chwerw fustl y pysgodyn. Ac y mae i ni esamplau eglur yn Nabuchodonosor, Saul, Antiochus,

a Manasses: y rhai oll a ddaethant i weled eu beiau trwy gystudd, yr hyn ni's gwnaethent byth yn amser llwyddiant. Y cyffelyb yr ydym yn ei ddarllain am frodyr Joseph, y rhai pan ddaeth peth cystudd arnynt yn yr Aipht, aethant yn y man i mewn i'w cydwybodau eu hunain ac a ddywedasant; Am be∣chu o honom yn erbyn ein brawd, am hynny y daeth y cufyngdra hwn arnom ni, Gen. 42.21. Ac fel y mae cystudd vn dwyn y goleuni yma i ni i weled ein diffygion, felly y mae yn helpio o'i tynny hwy ymaith ac o'i hiachau: ac yn hynny y gellir ei gy∣ffelybu yn dda i wialen Moysen: oblegid fel yr oedd y wialen honno, wrth daro 'r creigiau caledion, yn dwyn allan ddwfr, fel y dywaid yr Scrythur; felly y mae gwialen cystudd, wrth syrthio ar bechaduri∣aid calon-galed yn eu meddalhau hwynt i ymofi∣dio, ac yn fynych yn dwyn allan llifeiriant o dda∣grau i edifeirwch, Exod. 17.6. Ac o'r achos hyn∣ny y dywaid Tobit dduwiol wrth Dduw; Yn amser cystudd y maddeui bechod. Ac o herwydd hynny y cyffelybir ef i lif∣ddur, yn tynnu y rhŵd oddiar yr enaid, ac i physygwriaeth yn gyr∣ru llygredigaeth allan o'r corph; ac yn ddiwethaf i dân yr eurych a'r gof aur, yr hwn sydd yn treulio ymaith y sothach, ac yn puro 'r aur i'w berffeithrwydd, Mi a lan buraf dy sothach di, medd DVW wrth bechadur trwy 'r prophwyd Esai, ac a dynnat ymaith dy holl alcam, Esa. 1.25. A thrachefn trwy Ieremi, Wele fi yn eu toddi hwynt ac yn eu profi trwy dan, Ier. 9.7. Hyn y mae efe yn ei feddwl am dan cystudd, cynnheddfau yr hwn ydyw (fel y dywaid yr Scrythur) glanhau a phuro 'r enaid, fel y mae 'r tân yn glanhau ac yn puro 'r aur yn y ffwrneis. Oblegid, heb law ei fod yn puro ac yn tynnu ymaith bechodau mawr, trwy

Ystyried ac ymofidio (yr hyn y mae cystudd yn ei wneuthur, fel y dangoswyd) y mae efe hefyd yn carthu rhŵd aneirif o wyniau drwg, a trachwantau, a dryganian mewn dyn: megis dryganian balchder, a gwag ogoniant, a diogi, a llid, a mwythus fur∣senneiddrwydd, a mil yn ychwaneg, y rhai y mae llwyddiant yn eu magu ynom ni. Hyn y mae Duw yn ei ddangos trwy 'r Prophwyd Ezechiel, gan ddywedyd am enaid rhydlyd; Dod ef ar ei farwor yn wâg, fei y twymno, ac y llosgo ei brês, ac y toddo ai aflendid ynddo, ac y darfyddo ei scum ai rŵd, Ymflinwyd ac ymchwyswyd gydag ef; ac etto nid aeth ei scum a'i rŵd mawr allan o hono, Ezec. 24.11. Hyn hefyd y mae Iob dduwiol yn ei ar∣wyddoccau, yr hwn wedi iddo ddywedyd, fod Duw yn addysgu drwy athrawiaeth a cherydd, i dyn∣nu dŷn oddiwrth yr hyn a wnaeth, ac i'w wared o∣ddiwrth falchder, yr hyn a ddeellir am weithredoedd pechadurus; y mae ychydig ar ol yn dywedyd yn ychwaneg, Ei gnawd a ddarfu gan geryddon, dy∣chweled yn ei ôl at ddyddiau ei ieuengctid. Hynny ydyw, gan fod ei holl anwydau cnawdol a'i wyniau wedi darfod weithian gan gospedigaeth a chystudd, dechreued fyw etto yn y cyfryw burdeb ennaid ac yr oedd yn nechreuad ei ieuengtid, cyn iddo fagu y dryganian yma a'r clefydau. Iob 33.25.

11. Ac y mae cystudd nid yn vnig yn feddygini∣aeth grêf i iachau pechod, ac i garthu ymaith V sothach fettel sydd ynom ni o brês, acalcam, a hai∣arn, a phlwm, a sorod, fel y mae Duw yn dywe∣dyd trwy Ezeciel; ond hefyd yn feddyginiaeth or∣chestol odiaeth i gadw vn rhag pechu o hyn allan: fel y dywedodd y bren∣hin daionus Dafydd, Dy gerydd di, Oh Arglwydd, a'm gwellaodd i hyd y diwedd. Hynny ydyw, ef a wnaeth

i mi fod yn ochelog ac yn wiliadwrus, rhac pechu mwy, fel y dywaid yr Scrythur mewn lle arall, Trwm glefyd n••u gystudd, a wna 'r enaid yn sobr. Ac o'r achos hynny y geilw Ieremi gystudd yn wia∣len wiliadwrus. Hynny ydyw, fel y mae S. Hierom yn ei esponi, gwialen yn gwneuthur dŷn yn wilia∣dwrus. Yr vn peth y mae Duw yn ei arwyddoc∣cau, pan ddywedodd efe trwy Osee'r prophwyd, Mi a gaeaf dy fuchedd di o bob parth â chof am gystudd ac â'i ofn, fel na lefesych di sathru ar ŵyr, rhac i ti sathru ar ddraenen, Hos. 2.6. A hyn i gyd y mae Dafydd dduwiol yn ei yspyssu am dano ei hun, yn y geiriau hyn, Cyn fy nghystuddio yr oeddwn yn cyfeiliorni, ond yn awr mi a gedwais dy air di. Da i mi fynghystuddio, fel y dysgwn dy ddeddfau. Psal. 119.67, 71.

12. Ac o hyn y gwelir achos arall, pa ham y mae Duw yn cystuddio ei etholedigion yn y fuchedd hon, a hynny ydyw, er mwyn na ddelai ei gyfi∣awnder ef arnynt yn y byd a ddaw. Am yr hyn y mae S. Bernard yn dywedyd fel hyn, Oh Dduw na bai ryw vn, yr awrhon ym mlaenllaw, a barottoai i'm pen i helaethrwydd o ddwfr, ac i'm llygaid ffynnon o ddagreu; canys felly odid a gallei r tân poeth graffu lle y darfuasei i ddagrau lanhau o'r blaen. A'r rheswm o hynny ydyw (fel y dengys y gwr duwiol hwnnw ei hun) am ddywedyd o Dduw trwy Na∣hum brophwyd, Mi a'th flinais ac ni'th flinaf mwy∣ach: ni ddaw oddiwrthyf gystudd dau ddyblyg, Nah. 1.12.

13. Yn chweched y mae Duw yn danfon cystudd ar ei weision, i'w profi hwy ag ef, pa vn a wnant ai bod yn ffyddlon ac yn ddianwadal, ai nad ydynt: hynny ydyw, i beri iddynt hwy eu hunain ac i eraill

weled a chyfaddef, mor ffyddlon, neu mor anffydd∣lon ydynt. Hyn a ddangoswyd o'r blaen megis trwy ffigur, pan fynnai Isaac balfalu a theimlo ei fab Iaco, cyn y benedithiai ef. A hyn y mae'r Scry∣thur lân yn ei yspyssu yn amlwg, pan yw yn dywe∣dyd, wrth grybwyll am y cystuddiau a roed ar A∣braham; A Duw a brofodd Abraham, Gen. 22.1. A Moysen ynteu a ddywedodd wrth bobl Israel, Co∣fia'r holl ffordd yr arweiniodd yr Arglwydd dy Dduw di ynddi y deugain mblynedd hyn, trwy 'r anialwch, er mwyn dy gystuddio di a'th brofi, i wybod yr hyn oedd yn dy galon di, a gedwit ti ei orchymmynion ef, ai nas cedwit, Deut. 8.2. A thrachefn, ychydig bennodau wedi, Yr Arglwydd eich Duw sydd yn eich profi chwi, i wybod a ydych yn caru yr Arglw∣ydd eich Duw a'ch holl galon ac a'ch holl enaid, Deut. 13.3. Ac yn y deall hwnnw y dywaid yr Scrythur am Ezecias, yn ôl rhoi iddo lawer o ganmoliaeth, i Dduw ei adael ef, i'w brofi ef, i wybod cwbl ac oedd yn ei galon ef, 2 Cron. 32.31. Ac mai hyn yw arfer Duw tu ac at yr holl rai da, y mae 'r brenhin DAFYDD yn dangos, megis o enau pawb, pan yw yn dywedyd, Ti a'n profaist ni o Dduw, ti a'n coethaist ni fel coethi arian. Dygaist ni i'r rhwyd, gosodaist wasgfa ar ein lwynau, ac a beraist i ddy∣nion farchogaeth ar ein pennau; aethom drwy'r tân a'r dwfr, Psal. 66.10. A daied oedd gantho hyn∣ny, y mae efe yn arwyddoccau, pan yw yn galw am ychwaneg o hono mewn man arall, gan ddywe∣dyd, Hola fi, Arglwydd, a phrawf fi, llosg fy a∣rennau a'm calon o'm mewn, Psal. 26.2. Hynny yw, prawf fi trwy gystudd ac erlid, chwilia ddir∣gelion fy nghalon i a'm harennau: gad i'r byd we∣led a lynaf fi wrthyt ti mewn adfyd, ai nas gwnaf, Psal. 26.2. Fel hyn y dywedodd y prophwyd duwiol hwnnw, gan wybod yn dda'r peth y mae 'r

Yspryd glân yn ei adrodd mewn lle arall, mai fel y profir yr aur yn tân, felly y profir dyni••n cymmeradwy yn ffwrn gostyngiad. Oblegid fel y mae 'r llestri cy∣fan yn dal, pan ddelont i'r ffwrneis, ac y tyrr y rhai twnn bregus yn ddrylliau, felly yn amser cy∣studd ac erlid, y duwiol yn vnig fydd yn dal allan, a'r rhai ffuantus yn dangos pa fath ydynt: yn ol yr hyn a ddywedodd Christ, yn amser profedigaeth y maent yn cilio oddiwrthyf. Eccl. 2.5. Dih. 17.3. Luc. 8.13.

14. Y seithfed rheswm pa ham y mae Duw yn rhoi cystudd ar y rhai duwiol, ydyw, i beri iddynt hwy redeg atto ef am help a chymmorth: megis y mae 'r fam, i beri iw phlentyn ei charu hi yn fwy, a rhedeg atti hi, yn peri i eraill ei ddychrynu a'i ofni ef. Hyn y mae Duw yn ei yspysu yn am∣lwg trwy'r prophwyd Osee, gan ddywedyd am y rhai yr oedd efe yn ei garu, Mi a'i tynnais hwynt at∣taf â rheffynnau Addaf, â rhwymau cariad, ac yr oeddwn iddynt megis y rhai a godant yr iau ar eu boch∣gernau, Osee 11.4. Wrth reffynnau Addaf, y mae efe yn meddwl cystudd, a'r hyn y tynnodd efe A∣ddaf i'w adnabod ei hun, fel y gwelir wrth yr hyn y mae yn ei ddywedyd yn ychwaneg am drwm iau cystudd, yr hwn a rydd efe ar bennau ac wynebau ei weision, megis rhwymau a chadwynau cariad i'w tynnu hwynt atto. Y gadwyn yma a dynnasai Dda∣fydd atto ef pan ddywedodd efe, O Arglwydd, ti yw fy lloches rhag cystudd, Psal. 32.7. A'r rhai hynny hefyd y rhai y mae Esai yn dywedyd am da∣nynt, Mewn adfyd, Arglwydd, i'th geisiasant, Es. 26.16. A'r rhai y mae Dafydd yn dywedyd am danynt, Gofidiau a amlhasant arnynt, ac yno y brysiasant ddyfod. Ac y mae Duw yn dywedyd yn gyffredinol wrth bob dyn duwiol, Pan fyddo adfyd arnynt i'm bore geisiant, Osee 5.15. Am hynny y

mae 'r duwiol frenhin Dafydd, wrth chwennych gw∣neuthur daioni i ryw ddynion, a'i hynnill hwy at Dduw, yn dywedyd yn vn oi psalmau, llanw eu hwy∣nebau a gwarth, fel y ceisiont dy enw Arglwydd, Psal. 83.16. A hyn sy wir, fel y dywedais i, am etholedig▪ ddewis weision Duw; ond yn y rhai gwrthodedig, nid yw y rheffynnau hyn yn tynnu, na'r iau hwn yn dal, na'r gadwyn gariad hon yn eu hynnill hwy at Dduw. Ac am hynny y mae Duw yn cwyno, gan ddywedyd, Yn ofer y tarcwais eich plant chwi, gan na dderbyniant gerydd, Jer. 2.30. A thrachefn y dyweid y prophwyd Jeremi am da∣nynt hwy wrth Dduw, Ti a'i tarewaist hwynt, ac nid ymofidiasant; difeaist hwynt, eithr gwrthodasant dderbyn cerydd; hwy a wnaethant eu hwynebau yn galettach nâ chraig, ac a wrthodasant ddychwelyd at∣tat ti. Wele hwy a dorrasant yr iau ac a ddrylliasant y rhwymau. Jer. 5.3, 5.

15. O hyn weithian y canlyn yr wythfed rhe∣swm, pa ham y mae Duw yn dwyn ei weision i gystudd; sef, fel y gallai ddangos ei allu a'i gariad yn eu gwared hwy. O herwydd megis yn y byd hwn, nid yw meddwl gwrol yn chwennych dim yn fwy, nâ chael achlysur i ddangos ei allu a'i ddaioni i'r neb a so anwyl gantho: felly am Dduw, yr hwn y mae pob achlyssur yn ei law, ac sydd yn rha∣gori ar ei holl greaduriaid mewn cariad a mawrfryd; y mae efe o'r gwaith goddeu yn gweithio amryw achlysur a chyfamser a chyfle, i gael dangos hynny. Felly y dûg efe 'r tri llange i'r ffwrn dan, fel y gall∣ai ddangos ei allu a'i gariad yn eu gwared hwy. Felly y dûg efe Ddaniel i ffau'r llewod, a Susanna ym mron angeu, a Iob i ddygn ofid a thrueni, a Ioseph i garchar, a Thobit i ddallineb; fel y gallai ddangos ei alla a'i gariad yn eu gwared hwy. Ac o'r achos yma hefyd y ga••awodd Christ i'r llong fod

yn agos a boddi, cyn y deffroai efe: i Sainct Petr fynd agos tan y dwfr, cyn ei gymmeryd ef erbyn ei law.

16. Ac yn y rheswm yma y gwelir llawer o re∣symau eraill, ac o achosion comfforddus am waith Duw yn y peth hyn. Megis yn gyntaf, fel y by∣ddai i ni wedi ein gwared oddiwrth ein blinderau, gymmeryd mwy o lawennydd a hyfrydwch yn∣ddynt, nâ phe buasem ni erioed heb eu dioddef. Oblegid fel y mae 'r dwfr yn fwy croesawus, i'r hwn a fo ar ei daith, yn ôl hir syched; ac fel y mae tawelwch yn fwy hyfryd gan y morwyr yn ôl tym∣mhestl drafferthus: felly y mae ein hymwared nin∣nau yn bereiddiach yn ôl erlid a thrallod, fel y dy∣weid yr Scrythur, Hyfryd a thymmhoraidd yw tru∣garedd yn amser adfyd, fel y cwmmylau glaw yn am∣ser sychder, Ecc. 35.20. Hyn a arwyddoccaodd Christ hefyd pan ddywedodd efe, Eich tristwch a droir yn llawenydd: hynny ydyw, chwi a laweny∣chwch am i chwi fod yn drist, Io. 16.20. Hyn a brofasai Dafydd, pan ddywedodd efe, Dy wialen di, Arglwydd, a'th ffon a'm cyssurasant, Psal. 23.4. hyn∣ny ydyw, yr wyfi yn cymeryd cyssur mawr ddarfod iddynt erioed fy ngheryddu. A thrachefn, Yn ol amlder fy ngofidiau o'm mewn, dy ddiddanwch di a lawenycha fy enaid: hynny ydyw, am bob tristwch a gefais yn amser cystudd, yr wyfi yr awrhon yn derbyn cyssur wedi cael fy ngwared, Psal. 93.19. A thrachefn mewn lle arall, Ymlawenhaf, ac ymhy∣frydaf yn dy drugaredd, Oh Arglwydd. A pha ham frenhin da, yr ymlawenychi di felly? Y mae yn can∣lyn yn y man, Canys gwelaist fy adfyd; adnabuost fy enaid mewn cyfyngderau; ac ni warcheaist fi yn llaw'r gelyn, ond gosodaist fy nhraed mewn ehengder, Psal. 31.7, 8. Ac dyma feddwl grasusol ein Tad cariadus trugar••g yn ein cystuddio ni tros amser, fel

y gallo ein llawenydd ni fod yn fwy yn ôl ein ymwa∣red, fel yr oedd yn diammau yn y rhai oll a henwais o'r blaen, a waredwyd trwy drugaredd Duw: sef Abraham, Joseph, Daniel, Sidrach, Misach ac A∣bednego, Susanna, Job, Tobias, Petr, a'r llaill, y rhai a fuant lawenach yn ôl eu hymwared, nâ phe buasent erioed heb eu cystuddio. Wedi darfod i Ju∣dith wared Bethulia, a dychwelyd yno yn ei hôl, a phen Holoffernes ganthi; yr oedd mwy o wir lawe∣nydd yn y ddinas honno, nag a fuasai byth ynddi, pe buasai hi heb fod mewn cyfyngder. Pan waredwyd S. Petr allan o garchar gan yr Angel, yr oedd mwy o lawenydd yn yr Eglwys am ei wared ef nag a all∣asai fod, pe buasai efe erioed heb fod yngharchar. Act. 12.

17. Allan o'r llawenydd mawr yma y tŷf peth arall a weithia ein cystudd ni, yr hwn sydd hyfryd iawn gan Dduw, a chomfforddus i'n heneidiau nin∣nau: a hwnnw yw diolchgarwch calonnog difrif i Dduw am ein hymwared, cyfryw ac a arferodd y prophwyd, pan ddywedodd ef yn ôl ei ymwared, Minneu a ganaf am dy nerth, ie llafar-ganaf am dy di ugaredd yn foreu; canys buost yn amddiffynfa i mi, ac yn noddfa, yn y dydd y bu cyfyngder arnaf? Psal. 59.16. Y cyfryw galonnog ddiolch a moliant a roes plant yr Israel i Dduw am eu hymwared, pan ddaethant tros y môr coch, yn eu cân orchestol, yr hon sydd yn dechreu, Cantemus Domino, ac a roes Moysen mewn cof yn llyfr Exodus. Oddiwrth yr vn calonnog ewyllys y daeth caneuau Anna, Debora, a Iudith, y rhai a gynuhyrfwyd i hynny wrth gofio eu cystuddiau aethent heibio. Ac yn ddiweddaf, dyma vn o'r pethau permaf y mae Duw yn gwneu∣thur cyfrif o hono, ac yn ei ofyn ar ein dwylo ni, fel y mae yn tystiolaethau trwy 'r prophwyd, gan ddy wedyd, Galw arnafi yn nydd trallod: minnau a th¦waredaf,

waredaf, a thi a'm gogoneddi. Psal. 50.15.

18. Heb law hyn i gyd, y mae gan Ddvw etto ychwaneg o resymmau i ddanfon erlid arnom ni; Megis hyn, am ein bod ni wrth ddioddef, ac wrth weled cymmorth Duw a'i gomffordd yn ein diodde∣fiadau; yn myned mor wrolddewr, ac mor hŷ, ac mor ddianwadal yn ei wasanaeth ef, ac na's gall dim wedi hynny ein digalonni ni: megis Moysen, er ei fod ef ar y cyntaf yn ofni'r sarph a wnaethid o'i wi∣alen ef, ac yn ffo rhagddi: etto wedi iddo, wrth or∣chymmyn Duw, ymaflyd yn ei llosgwrn hi, nid of∣nodd efe mo honi mwy. Hyn y mae 'r prophwyd Dafydd yn ei yspysu yn orchestol, pan yw yn dy∣wedyd, Duw sydd noddfa, a nerth i ni, cymmorth hawdd ei gael mewn cyfyngder. Am hynny nid ofnwn pe symmudai'r ddaiar, a phe treiglid y mynyddoedd i ganol y mor. Pa hyder mwy na hyn a ellir meddwl am dano. Psal. 46.1.

19. Drachefn, ag erlid ac a chystudd y mae Duw yn dwyn ei blant i ymarfer ac i ymgynnefino a lla∣wer o rinweddau da ac sydd yn perthyn i Gristion, ac i fynd mewn peth meddiant o honynt. Megis hyn; Ffydd a arferir mewn cystudd, wrth ystyried yr achosion y mae Duw yn ein cystuddio ni o'i ple∣gid, ac wrth gredu yn dra siccr i'r addewidion a w∣naeth efe ar ein gwared ni. Gobaith a ymarferir o honi mewn cystudd, wrth ddeall ac ymsiccrhau o'r gwobr a addawyd i'r rhai a ddioddefo yn ymmynedd∣gar. Cariad perffaith a ymarferir ag ef mewn cy∣studd wrth ystyried cariad Christ yn dioddef trosom ni, ac sydd wrth hynny yn annog y rhai cystuddiedig i ddioddef gyd ag ef Vfydd-dod a ymarferir ag ef mewn cystudd, wrth gydffurfio ein hewyllys ni ag ewyllys Christ. Dioddefgarwch a ymarferir ag ef, drwy ddioddef yn llonydd. Gostyngeiddrwydd, wrth ein darostwng ein hunain yngolwg Daw. Ac

felly yr vn ffunyd, pob rhinweddau da eraill ac a berthyn i Gristion a gynhyrfir ac a siccrheir mewn dŷn wrth ei gystuddio, yn ôl yr hyn a ddyweid S. Petr: Duw a berffeithia, ac a gadarnhâa ac a gryf∣haa, ac a sefydla, y rhai a ddioddefodd ychydig er mwyn ei enw ef. 1 Pet. 5.10.

20. Yn ddiweddaf, meddwl Duw wrth ddanfon erlid a blinder arnom ni, ydyw ein gwneuthur ni yn gristianogion perffaith: hynny ydyw, yn gyffelyb i Grist ein capten, yr hwn y mae 'r prophwyd yn ei alw, Yn wr gofidus, a chynnefin â phob math ar ddo∣lur: fel y gallai wrth hynny dderbyn mwy o ogo∣niant, pan ddelei yn ei ôl i'r nef, a gwneuthur yn fwy gogoneddus bob vn a gymmero ei blaid ef yn hynny, Es. 53. I ddywedyd y cwbl ar vn gair, e∣wyllys Duw wrth ein cystuddio ni oedd ein gwneu∣thur ni yn Gristianogion croes-hoeliedig, yr hwn yw'r enw a'r titl anrhydeddusaf ac a ellir ei roi i greadur; wedi ein croes-hoelio meddaf, a'n marwo∣laethu i orwagedd y byd hwn, ac i'n trachwant ein hunain, a'n deisyfiadau cnawdol: ond yn fyw ac yn llawn yspryd bywyd i ddaioni, a duwioldeb, a de∣fosiwn da. Dyma feddwl nefol ein goruchaf Ar∣glwydd a'n Duw, wrth ddanfon arnom ni erlid, a chystudd, a blinder: o achos yr hyn nid yw Iob dduwiol yn ammeu dywedyd, Gwyn ei fyd y dŷn a geryddo Duw. A Christ ei hun etto yn yspyssach, Gwyn eu byd y rhai a erlidir, Iob 5.17. Mat. 5. Os ydynt hwy yn wynfydedig ac yn ddedwydd gael eu herlid, mae y rhai bydol wrth hynny allan o'r ffordd ymmhell, y rhai fy cymaint yn ffleiddio dio∣ddef erlid; ac nid yw Duw yn cael mor diolch a ddylai gan lawer o'i blant, y rhai fy yn grwgnach wrth y dedwyddwch yma a roir iddynt: lle y dy∣lent hwy ei dderbyn ynghyd a llawenydd a diolch∣garwch. Ac er mwyn profi hynny a'i yspyssu yn

well, mi a dynnaf weithian at y trydydd pwngc o'r bennod yma, i chwilio, ac i holi pa resymmau ac achosion sydd, i'n dwyn ni i ymlawenychu, ac i ym∣fodloni mewn cystudd.

21. Ac yn gyntaf, digon fyddai y rhesymmau a osodwyd i lawr eisus, am drugarog a thadol feddwl Duw yn danfon blinder arnom ni, i ddangos hyn o beth: hynny ydyw, i gomfforddio ac i fodloni pob math ar Gristion, o wr neu wraig, ac sydd yn ym∣hyfrydu yn sanctaidd ragddarbodaeth Duw tu ac at∣tynt. Oblegid os ydyw Duw yn danfon cystudd arnom ni, er mwyn chwanegu ar ein gogoniant ni yn y fuchedd a ddaw; er mwyn ein tynnu ni rhag ein llygru a'n llynu gan y byd; er mwyn egori ein llygaid ni, ac iachau ein clefydau, ac er mwyn cadw ein heneidiau ni rhac pechu yn ol hyn, fel y dangos∣wyd vchod; pwy a all o gyfiawnder fod yn anfod∣lon iddo, ond cyfryw rai ac sydd elynion i'w daioni eu hunain? Ni a welwn, er mwyn cael iechyd cor∣phorol ein bod ni yn fodlon, nid yn vnig i ddioddef llawer meddiginiaeth chwerw anhyfryd, ond hefyd, os bydd rhaid, i ymroi i adael tynnu peth o'n gwaed oddiwrthym, a pha faint mwy y dylem ni wneuthur hynny, rhac peryglu tragywyddol iechyd a chadwe∣digaeth ein heneidiau? Ond ym mhellach; od oes yn y feddyginiaeth hon lawer mwy na hynny o les-had, fel y dangoswyd; os ydyw hi yn gwasanaethu yma i gospi ein pechodau ni, yr hyn yr ydym ni yn hae∣ddu ei gael wrth gyfiawnder mewn lle arall, yn lla∣wer mwy, ac yn llawer tostach; os ydyw hi yn pro∣fi ein cyflwr ni ac yn ein tynnu ni at Dduw; os y∣dyw hi yn annog cariad Duw tu ac attom ni; ac yn rhoi i ni achos i lawenychu wrth gael ymwared; ac yn ein hannog ni i fod yn ddiolchgar, ac yn ein gw∣neuthur ni yn hyderus ac yn gryfion; ac yn ddiwe∣ddaf, os ydyw hi yn ein cynnysgaeddu ni a phob

rhinweddau da, ac yn ein gwneuthur ni yn debyg i Grist ei hun; yna y mae achos mawr rhagorol i ni i gymmeryd comffordd a chyssur ynddi: o herwydd, dyfod yn agos at Grist, a bod yn debyg iddo, yw'r braint a'r goruchafiaeth mwya n y byd. Yn ddi∣weddaf, os darfu i dragywyddol ddoethineb Duw ordeinio ac appwyntio, mai hyn fyddai nod, ac ar∣wydd, a lifrai ei Fab ef; a'r ffordd fawr i'r nef, dan ystondart ei groes ef; ni ddylem ninnau wrthod y li∣frai yma, na gochel y ffordd yma, ond yn hytrach, gydâ 'r gwyr da Petr ac Ioan, cyfrif yn fraint mawr, gael bod mor ddedwydd a chael ein gwneuthur yn gyfrannogion o hono. Acts 5. Ni a welwn, fod gwisgo lifrai 'r brenin a'i arwydd, yn cael ei gyfrif yn fraint mawr gan wyr llŷs y byd hwn: ond cael gwisgo 'r frenhinwisg neu'r goron, gormodd braint fyddai hynny i vn deiliad iselradd. Etto y mae CHRIST ein Harglwydd ni a'n brenhin yn fodlon i gyfrannu â nyni bod vn o'r ddau. A pha fodd, me∣ddwch chwi, y dylem ninnau eu derbyn?

22. Ac yn awr fel y dywedais, digon fyddei hyn o resymmau i gomfforddio ac i lawenychu pawb ac a alwer i ddioddef blinder a chystudd Ond etto y mae pethau eraill heb law hyn, i'w hystyried yn neillduol. Ac o'r rhei'ni y cyntaf, a'r pennaf ydyw, nad yw erlid a chystudd beth yn dyfod wrth ddig∣wydd a damwain, na thrwy fod awdurdodau goru∣chel y byd hwn yn eu hordeinio; ond trwy yspys∣sol ragddarbodaeth a rhagweliad Duw a'r ordinhaad ef; fel y mae Christ yn dangos yn helaeth yn Efen∣gyl S. Matthew, hynny ydyw, mai gwaith llaw Dduw ei hun yw'r feddyginiaeth a'r ddiod nefol y∣ma. Yr hyn y mae Christ yn ei arwyddoccau, pan yw yn dywedyd, Y cwppan a roddes y Tâd i mi, onid yfaf o honaw? Hynny ydy v, gan ddarfod i'm Tâd gymmysgu a thymmherudiod i mi, onid yfaf

finneu hi? Megis pe dywedai, rhy anniolchgar fy∣ddei i mi nas gwnawn. Ioan 18.11. Yn ail y mae i ni ystyried, mai 'r vn llaw i Dduw ac a gymmys∣godd y cwypan i Grist ei fab ei hun, a'i tymmhe∣rodd i ninnau, yn ôl yr hyn a ddywedodd CHRIST, Diau yr yfwch o'm cwppan i, Sef yw hynny, o'r vn cwppan ac a dymmherodd fy Nhad i minneu, Mat. 20.23. O hyn y canlyn, mai a'r vn fath galon ac a'r vn cariad ac y tymmherodd Duw y cwppan hwn i'w fab ei hun, y tymmherodd efe ef i ninnau he∣fyd; hynny yw, er llês i ni yn hollawl, ac er gogo∣niant iddo ynteu. Yn drydydd, y mae i ni ystyried fod y cwppan hwn wedi ei dymmheru a chyfryw fawr ofal, fel y dywaid Christ, megis pa drallod a pherygl bynnag a dybier ei fod yn ei ddwyn, etto ni chyll vn o wallt ein pennau ni ganddo ef, Matth. 10.23. lle y mae i ni ystyried ym mhellach yr hyn a ddyweid y prophwyd, Ti a'n porthaist ni a bara dagrau, ti a'n diodaist ni â dagrau wrth fesur, Psal. 80.5. Hynny ydyw, cwppan dagrau a chystudd a dymmherir wrth fesur gan ein physygwr nefol ni, fel na chaffo neb o hono vwch law'r hyn a allo. Ye hyn a roer ynddo o Aloes a phethau chwerwon era∣ill, a dymmherir â manna ac a digon o bereidd-dra comffordd nefol. Ffyddlon yw Duw medd Sainct Paul, yr hwn ni âd eich temptio chwi vwch law yr hyn a all∣och, 1 Cor. 10.13. Dyma bwngc o gomffordd godidog, ac a ddyly fod bod amser yn ein cof ni.

23. Heb law hyn, mae yn rhaid i ni ystyried, gan fod ordeinio a thymmheru 'r cwppan hwn yn nwy∣lo Christ ein Iachawdr, trwy 'r gyflawn gennad a roed iddo gan ei Dad; a'i fod ynteu wedi dysgu wrth ei waith ei hun yn dioddef, fel y dywaid yr Apostol, beth yw dioddef mewn cnawd a gwaed, ni a allwn fod yn siccr na rŷdd efe arnom ni ddim

mwy nag a allom ei ddwyn, Heb. 2.18. Megis, pettai i wr dad neu frawd yn physygwr o'r celfyddaf, ac ynteu yn cymmeryd physygwriaeth ganthynt we∣di ei dymmheru a'i dwylo hwy eu hunain; fe allei fod yn siccr na wnai'r physygwriaeth hynny ddim niweid iddo er maint o drwst a wnai yn ei fol ef tros amser: felly, a mwy o lawer, y gallwn ninnau fod yn siccr am y ddiod cystudd a roer i ni o law Christ ei hun; er ei fod, fel y dyweid yr Apostol megis yn anhy∣fryd gennym tros amser. Ond o flaen pob meddy∣liau comfforddus eraill, dyma 'r mwyaf, a'r com∣fforddusaf, nid amgen nag ystyried ei fod ef yn rhan∣nu 'r cwppan yma o gariad yn vnig, fel y mae efe ei hunan yn tystiolaethu, a'r Apostol yn profi, Datc. 3.19. Heb. 12.6. Hynny yw, y mae efe yn rhoi rhannau o'i groes (y trysor mwyaf y mae efe yn gw∣neuthur cyfrif o hono) fel y mae tywysogion bydol am eu trysorau, nid i bawb ond i'w etholedig a'i dde∣wis garedigion; ac yn eu plith hwythau, nid yr vn faint i bob vn, ond i bob vn ei fesur a'i ddogn, yn ôl mesur y cariad sydd gantho tuac atto. A hyn sydd amlwg wrth y samplau a osodwyd i lawr o'r blaen am ei garedigion anwylaf ef, y rhai a gystuddir fwy∣af yn y bywyd hwn: hynny ydyw, hwy a dder∣byniasant ran fwy o'r trysor yma, am fod ei ewy∣llys da ef yn fwy tu ac attynt hwy. A hyn hefyd a ellir ei weled yn amlwg yn esampl S. Paul, am yr hwn y dywedasai Grist wrth Ananias, Y mae efe yn llestr dewisedig i mi. Ac yn y man y mae efe yn dan∣gos y rheswm o hynny, Canys, mi a ddangosaf iddo pa bethau eu maint sydd raid iddo eu dioddef er mwyn fy enw i, Acts 9.15, 16. Wele ynteu: am ei fod yn llestr etholedig, am hynny yr oedd yn rhaid iddo ddioddef pethau mawr. Ond ydyw mesur y cy∣studd wrth hynny, yn myned yn ôl mesur cariad Duw tu ac attom ni? Yn siccr fe wyddai Sainct Petr

Yn dda pa fodd yr oedd y peth, ac am hynny y ma•• efe yn yscrifennu fel hyn; Os byddwch yn gwneuthur Yn dda, ac etto yn dda eich ammynedd yn dioddef, hyn sydd ras (neu fraint) ger bron Duw. A thrachefn ychydi yn ôl, Os difenwir chwi er mwyn Enw Christ, gwyn e••ch byd: Oblegid y mae anrhydedd, a gogoniant, a gallu Duw a'i yspryd yn gorphywys arnoch. 1 Pet. 2.20. 1 Pet. 4.14.

24. A ellir addaw gwobr mwy, na braint godi∣dow••ach, na chael bod yn gyfrannog o anrhydedd, a gogoniant, a gallu Christ? Ai rhyfedd weithian os dywedodd Christ. Gwyn eich byd pan i'ch difenwo dynion, a'ch erlid? Mat. 5.11. Ai rhyfedd dywe∣dyd o hono, Byddwch lawen y dydd hwnnw, a llem∣mwch? Luc. 6.23 Ai rhyfedd dywedyd o S. Paul, Mi a fyddaf hyfryd, ac a ymffrostiaf yn fy ngwen∣did, neu yn fy nghystudd, yn fy ngwradwydd, yn fy anghenion, yn fy erlidian, yn fy nghyfyng der au er mwyn Christ? 2 Cor. 12.9. Ai rhyf••dd os bu i Betr ac i Joan, wedi cael eu difenwi a'i curo ger bron brawdle yr Iudd••••on, fyned ymaith dan ymlaweny∣chu am gacl eu cyfrif yn deilwng i ddioddef gwara∣dwydd er mwyn enw'r Jesu? Acts 5. Ai rhyfedd os eyfrifodd Sainct Paul yn vchelfaint mawr yr hyn a roed i'r Philippiaid, pan ddywedodd efe, I chwi y rhoddwyd nid yn vnig credu yn Ghrist, ond hefyd di∣oddef er ei fwyn ef, gan fod i chwi yr vn ymdrin ac a welsoch ynofi, ac yr awrhon a glywch ei fod ynofi? Phil. 1.29. Nid yw hyn i gyd ddim rhyfedd, me∣ddaf, g••n fod dioddef gyda Christ, a dwyn y groes gyda Christ, yn gymmaint goruchafiaeth yn llŷs y nef, ac a fyddai mewn llys daiarol, i'r Tywysog gymmeryd ei wisg ei hun oddiamdano, a'i rhoi am gefn vn o'i weision.

25. O hyn weithian y canlyn peth arall fydd yn dwyn cyssur mawr yn amser cystudd: a hynny yw,

bod cystudd (yn enwedig pan rodder gras hefyd i'w ddwyn yn ddioddefgar) yn amcan mawr ddar∣fod i Dduw ragordeinio 'r cystuddiol i fywyd tragy∣wyddol, (oblegid, hynny y mae 'r holl resymmau a dducpwyd o'r blaen yn ei ddangos) megis o'r gwrth∣wyneb, y mae byw yn wastad mewn hawddfyd a llwyddiant yn arwydd ofnadwy o wrthodiad tragy∣wyddol. Y pwngc yma 'y mae 'r Apostol at yr Hebraeaid yn ei brofi yn rhŷfeddol ac yn ei bennu yn daer, Heb. 12. Ac y mae Christ yn ei arwyddoc∣cau yn oleu yn Sainct Luc, pan yw yn dywedyd. Luc. 6.24, 25. Gwyn eich byd chwi, y rhai ydych yn wylo yr a•••• hon, canys chwi a chwerddwch, Ac o'r tu arall, Gwae chwi y rhai a chwerddwch yr awrhon, canys chwi a alerwch ac a wylwch. Gwae chwi 'r cy∣foethogion, canys chwi a dderbyniasoch eich diddanwch yma yn y bywyd hwn. A dwysach na hyn o lawer y mae ymadrodd Abraham wrth y goludog yn V∣ffern, (neu yn hytrach geiriau Christ, y rhai ar ddammeg a fwrir ar Abraham) yn siccrhau 'r peth hyn: oblegid y mae ef yn dywedyd wrth y golu∣dog oedd yn cwyno rhag eu boenau, Ha fab, cofia i ti dderbyn dy wynfyd yn dy fywyd, Luc. 16.25. Nid yw efe yn dywedyd (fel y mae Sainct Bernard yn marcio yn dda) Rapuisti, ti a'i cippiaist trwy drais, ond Recepisti, ti a'i derbyniaist. Ac etto yr ydys yr awrhon yn rhoi hyn yn ei erbyn ef, fei y gwelwn ni. Y mae Dafydd yn teimlo 'r matter yma mewn am∣ryw fannau, yn enwedig mewn dwy o'i psalmau, a hynny yn helaeth: ac yn ôl hir chwilio, a mawr ryfeddu, ei ddiweddchwedl am yr annuwiol sy mewn llwyddiant yn y byd hwn vwch law eraill, yw hyn, Veruntamen propter dolos posuisti eos, deiccisti eos dum alleuarentur, Psal. 27. ac 37, ac 73.18. Ti a roist iddynt lwyddiant ô Arglwydd, i'w twyllo hwynt; ac mewn gwirionedd ti a'i teflaist i lawr with eu co∣di

i fynu: hynny ydyw, ti a'i teflaist hwy i law: trwy farn damnedigaeth, yn dy ordinhaad a'th am∣can dirgel anchwiliadwy. Ac yma y mae cyffelybi∣aeth Sainct Grigor ar Job yn cael ei lle; sef, megis ac y gadewir i'r ychen a ordeiniwyd i'w lladd, redeg ac ymdewhau wrth eu hewyllys eu hun, ac y ced wir y llaill tan feunyddol lafur yr iau; felly y mae 'r dy∣nion da a'r rhai drwg. Yr vn ffunyd, y pren nid yw yn dwyn dim ffrwyth ni churir dim arno, fel y gwelwn ni, ond yn vnig yr hwn a ddygo ffrwyth; ac etto y llall, fel y dywed Christ, yr ydys yn ei ga∣dw i'r tan, Mat. 3. & 7. Iud. Y claf a fo heb ddim gobaith byw ynddo y gad y physygwr iddo gael beth bynnag a fynno; ond y neb ni bo anobaith byw ynddo, ni chaiff y cyfryw rydd-did. Yn ddiwe∣ddaf, y meini a fyddei raid iddynt wasanaethu i ogo∣neddus deml Solomon a neddid, ac a gurid, ac a gy∣weirid o'r tu allan i'r eglwys, yn ymyl y chwarel; am na cheid clywed dyrnod morthwyl o fewn y Deml. Y mae Sainct Petr yn dywedyd fod y rhai duwiol yn feini dewisedig, i'w gosod yn adeilad y∣sprydol Duw yn y nêf, lle nid oes na churo, na thri∣stwch, na chystudd, 1 Bren. 6.7. 1 Pet. 2. Datc. 21. Yma wrth hyn y mae'n rhaid ein cyweirio ni, a'n naddu, a'n gwneuthur yn gymmwys i waith y Deml: yma, meddaf, yn chwarel a maen-glawdd y byd hwn: yma y bydd rhaid ein puro; yma y bydd rhaid i ni gael clywed dyrnod y morthwyl, a bod yn dra llawen pan y clywom; oblegid arwydd ydyw o'n etholedigaeth ni i ogoneddusaf dy trigfa dragywy∣ddol Duw.

26. Heb law'r pwngc yma am ragordinhaad ac etholedigaeth; y mae peth arall etto o gomffordd nid bychan i'r duwiol cystuddiedig, yr hwn sy a'i sail ar y geiriau hyn eiddo Duw: Mewn ing y by∣ddaf gydag ef: Psal. 91.15. yn y rhai yr addewir

cwmpeini Duw ei hun mewn cystudd ac erlid. Dym∣ma beth godidog, medd S. Bernard, i annog aci gyn∣hyrfu dynion i gresawu cystudd, gan fod dynion yn barod i anturio pob peth er mwyn cwmpeini da. Joseph a ddugpwyd yn gaeth i'r Aipht, a Duw aeth i wared gydag ef, fel y dywaid yr Scrythur lân, ie mwy nâ hynny, efe aeth i wared i'r carchar ac i'r pydew gyd ag ef, ac aeth mewn cadwyni gyd ag ef, Gen. 37. Sidrach, Misach, ac Abednago a da∣flwyd i'r ffwrn boeth losgadwy, ac yn y man yr oedd pedwerydd wedi dyfod i ddwyn cwmpeini iddynt, am yr hwn y mae Nabuchodonosor yn dywedyd fel hyn, Onid trywyr a fwriasam ni i ganol y tân, yn rhwym? a'i weison a attebasant ie yn wir, o frenhin: ond wele, ebyr ynteu, yr wyfi yn gweled pedwargwyr yn rhyddion, yn rhodio ynghanol y tân; a dull y ped∣werydd sydd debyg i Fab DVW. Dan. 3.24, 25. Fe roes Christ wrth fyned heibio, i ryw gardottyn ei olwg drachefn, yr hwn a fuasai ddall o'i enediga∣eth. Ac am hynny y galwyd y dŷn i'w holi, ac a roes beth canmoliaeth i Grist am y gymmwynas a gawsai gantho, ac a fwriwyd allan o'r Synagog gan y Pharisaeaid. A phan glybu Christ hynny, efe a chwiliodd am dano yn y man, ac a gyssurodd ei ga∣lon ef, ac a roes iddo oleuni meddwl hefyd, yr hyn oedd fwy nâ'r goleuni corphorol a roesai efe iddo o'r blaen, Joan 9. Wrth yr esampl yma a'r cy∣ffelyb y gellir gweled, er cynted y bo dyn mewn cystudd ac erlid er mwyn cyfiawnder, fod CHRIST gydag ef yn y man i ddwyn iddo gwmpeini; a phe gellid egoryd ei lygaid ef, fel yr agorwyd llygaid disgybl Elisaeus i weled ei gydymdeithion, sef y by∣ddinoedd Angylion sydd yn gweini ar eu harglwydd yn ei ymweliad yma: diammau y cai ei galon ef gyssur mawr oddiwrth hynny, 2 Brenh. 6.16, 17.

27. Ond yr hyn nis gall y llygad ei weled, y mae'r enaid yn ei glywed; hynny ydyw, y mae yn clywed oddiwrth gymmorth gras Duw ynghanol ei holl drallodau. Hyn a addawodd efe yn dra my∣nych; hyn a dyngodd efe; a hyn y mae efe yn ei gyflawni yn dra ffyddlon, i bawb ac a ddioddefo yn llariaidd er mwyn ei enw ef. Hyn oedd dra siccr gan Sainct Paul, pan ddywedodd efe ei fod yn ym∣ffrostio yn ei wendid a'i holl drallodau, fel y by∣ddai i nerth Christ drigo ynddo ef: hynny yw, fel y byddai i Grist ei gynnorthwyo ef â'i ras yn he∣laethach, Canys pan wyf wan, yna 'r wyf yn gadarn, medd efe; 2. Cor. 12. hynny yw, po mwyaf o drallodau ac o erlidiau a rodder arnaf, cryfaf ydyw gras Christ i mi. Ac am hynny y mae 'r vn Apo∣stol yn ysgrifennu fel hyn am yr holl Apostolion ynghyd, Yr ydym yn gystuddiol, ond nid mewn ing; yr ydym mewn cyfyng-gyngor, ond nid yn ddiobaith, yn cael ein herlid, ond heb ein llwyr-adael; yn cael ein bwrw i lawr, ond heb ein difetha, 2 Cor. 4.9. A hyn a ddylei fod yn ffonn gadarn-gref ddiogel yn llaw pob Christion a fo mewn blinder; sef beth bynnag a ddigwyddo iddynt, na phalla gras Duw byth i'w cynnal hwynt i fynu, ad i'w dwyn allan o gystudd: oblegid yn y pwngc yma y mae 'n wir ac yn siccr iawn geiriau Sainct Awstin, y rhai a adroddodd efe cyn fynyched yn ei waith; nad yw Duw byth yn gwrthod vn dyn, oni bydd wedi i ddyni∣on ei wrthod ••f a'i fwrw ymmaith yn gyntaf.

28. Yn lle y rheswm diweddaf o gyssur mewn cystudd, mi a gyssylltaf ynghyd ddau beth sy o rym a nerth mawr i'r defnydd yma. A'r cyntaf o'r ddau yw disgwyl am gyflog, a'r llall yw byrred yr amser sydd i ni i ddioddef cystudd: a'r ddau hyn y mae Sainct Paul yn crybwyll am danynt mewn vn

ymadrodd, lle y mae 'n dywedyd, fod byrr ysgafn gystudd yn y byd hwn, yn odidog ragorol yn gweithre∣du tragywyddol bwys gogoniant yn vchder nef, 2 Cor. 4.17. Wrth ei alw yn fyrr y mae efe yn dangos fyrred yr amser sydd i ni i ddioddef; ac wrth dra∣gwyddol bwys gogoniant y mae yn yspyssu faint yw 'r gwobr a'r cyflog sy wedi ei barottoi yn y nef, yn lle tâl am ddioddef. Ac y mae Christ hefyd yn cys∣sylltu faint yw 'r ddau gyssur hyn ynghŷd, pan yw yn dywedyd, Wele fi yn dyfod ar frys, a'm gwobr sydd gyda mi, Datc. 22. Wrth addaw dyfod ar frys y mae efe yn arwyddoccau na hir-bery ein cy∣studd ni: ac wrth addaw dwyn ei wobr gydag ef, y mae efe yn ein siccrhau ni na ddaw efe yn wag-law, ond â pharodrwydd i roi cwbl dâl i bawb am ei la∣fur. A pha fodd y gallai efe roi cyssur mwy nâ hyn? Pettai ddyn yn dwyn baich gorthrwm tros ben, et∣to o byddai siccr gantho gael taledigaeth da am ei boen, ac na byddai iddo ond ychydig ffordd i ddw∣yn y baich hwnnw, efe a ymegniai yn dost i fyned rhagddo hyd ym mhen ei ffordd, yn hytrach nag y collai wobr cymmaint, a'i gael yn y man, er mwyn arbed cyn lleied o boen. Mawr drugaredd ein Har∣glwydd a'n Duw, ydyw ei fod ef yn ein cyssuro ni fel hyn yn ein cystudd, ac yn rhoi calon ynom ni i ddal allan tros amser, er bod y pwys yn drwm ar ein hysgwyddau ni. Y mae dyfodiad ein Harglw∣ydd gar llaw, ac y mae 'r barnwr wrth y porth, ac efe a'n llonna ni, ac a sych ymaith ein holl ddagra•• ni, ac a'n gosyd ni yn ei deyrnas, i gael llawenydd diball. Ac yno y cawn brofi fod yn wir yr hyn a ddywedodd y bendigedig S. Paul, Nad yw dioddef∣iadau'r byd hwn yn haeddu 'r gogoniant a ddatguddir i ni, Iac. 5•• Mat. 11. Datc. 7. ac 21. Gal. 6. Rhuf. 8.18. A digon yw hynny o resymmau am y com∣ffordd a adawyd i ni yn ein trallod a'n cystudd.

29. Gan ddarfod i ni weithian ddatgan y tri phwngc cyntaf a addawyd yn y bennod yma; y mae 'n canlyn bod i ni ddywedyd gair neu ddau am y pedwerydd: hynny ydyw, pa beth sydd i ni i'w w∣neuthur yn amser erlid a chystudd. Ac i ddangos hynny, digon fyddai ddywedyd yn vnig fod arnom ni ymroi i ewyllys a meddwl Duw, beth bynnag fy∣ddo; fel yr adroddwyd o'r blaen yn achosion cy∣studd, ond etto er mwyn ychwaneg o esmwythdra, ac fel y galler ei gofio yn well, mi a redaf yn fyrr tros ei brif byngciau ef. Yn gynta' peth gan hyn∣ny mae 'n rhaid i ni ymgais, os gallwn, a'r hyn y mae Christ yn ei gynghori, Byddwch lawen, a llem∣mwch, Luc. 6.23. Ac onis gallwn gyrhaeddyd y cyfryw berffeithrwydd, etto bod i ni wneuthur fel y mae 'r Apostol yn ewyllysio, Cyfrifwch yn bob lla∣wenydd, pan syrthioch mewn amryw brofedigaethau. Hynny ydyw, oni fedrwn ni lawenychu yn ein cy∣studd etto bod i ni ddeall fod cystudd yn beth sydd o hono ei hun yn haeddu llawenychu o'i blegid, a beio arnom ein hunam am nas medrwn lawenychu. Ac onis gallwn gyrhaeddyd cyfuwch â hynny chwaith (fel y dylem ni mewn gwirionedd) etto er dim bod i ni gofio yr hyn y mae efe yn ei ddywedyd mewn lle arall, Bod yn rhaid i chwi wrth ymmynedd, os myn∣nwch dderbyn addewid Duw am fywyd tragywyddol. Jac. 1.2. Heb. 10.36.

30. Yn ail, ni a ddylem wneuthur fel y gwnaeth yr Apostolion, pan oeddynt yn y dymmhestl dra er∣chyll ar y mor, (a Christ gyda hwynt, ond ei fod yn cysgu) hynny yw, rhaid i ni fyned a'i ddeffro ef. Rhaid i ni weiddi arno gyda 'r Prophwyd, Deffro, pa ham y cysgi, ô Arglwydd, a ninnau mewn ing? Mat. 8. Psal. 44.23. Y mae deffro Christ fel hyn yn rhyngu bodd iddo yn rhyfeddol, os gwneir hyn∣ny a'r cyfryw hyder siccr, a chan wir galonnog blant,

fel y mae Sainct Marc yn dangos ddarfod i'r Apo∣stolion ddeffro Christ. Oblegid dyma eu geiriau hwy, Ai difatter gennyt ein colli ni yma? Marc. 4.38. Megis pe dywedent, Ond ydym ni yn ddis∣gyblon ac yn weision i ti? Ond wyt titheu yn ar∣glwydd ac yn feistr i ninnau? Ond yw cwbl o'n hym∣ddiried ni a'n gobaith ynoti? Pa ham ynteu y cysgi di, a gadael ein taflu ni a'n treiglo fel hyn, megis pettem ni heb perthyn dim i ti? A'r cyfryw ddwys awyddfryd y gweddiodd Esai, pan ddywedodd efe, Edrych o'r nefoedd, Arglwydd, a gwel; o an∣nedd dy sancteiddrwydd, a'th ogoniant? Mae dy zêl di a'th gadernid, a lliosowgrwydd dy dosturiaethau, a'th drugareddau tuac attafi? a ymattaliasant hwy oddiwrthyfi yr awrhon? Canys ti yw ein tâd, er nad edwyn Abraham ni, ac na 'n cydnebydd Israel, Ti Ar∣glwydd yw ein Tâd ni, dychwel er mwyn dy weision er cariad ar lwythau dy etifeddiaeth Esa. 63.15. Fel hyn, meddaf, y mae 'n rhaid i ni alw ar Dduw: fel hyn y mae 'n rhaid i ni ei ddeffro ef, pan fyddo megis yn cysgu yn ein hadfyd ni, a gweddi ddifrifol, ddwy∣wol, ddibaid; a chennym bob amser yn ein meddy∣liau, y ddammeg gomfforddus eiddo Christ, lle y mae efe yn dywedyd, Luc. 11. pe doai vn o ho∣nom ni wrth ddrws ei gymmydog, a churo ganol nôs i geisio bara yn echwyn, pan fyddai efe yn ei wely gyd a'i blant, ac yn anhawdd iawn gantho go∣di: etto os ni a barhawn yn gofyn, a churo yn wa∣stad wrth y drws, er na byddai efe o'n caredigion ni, etto efe a godai o'r diwedd, ac a roai i ni ein gofyn, o'r hyn lleiaf er mwyn cael gwared o'n taerni ac o'n llefain ni. A pha faint mwy y gwna Duw hyn, medd Christ, ac ynteu yn ein caru ni, ac yn darbod o'n cy∣flwr ni yn drugarog iawn.

31. Ond yma y mae vn peth i'w ystyried yn y matter hyn; a hynny yw goddef o Grist i'r llong

gael ei chuddio agos gan donnau, fel y dywaid yr Efangylwr, cyn iddo ddeffro, Mat. 8. i arwyddoc∣cau wrth hynny y bydd rhaid gadael arno ef pa faint o brofedigaeth a roddo efe arnom ni: digon i ni ymfodloni yngeiriau yr Apostol, ffyddlon yw Duw, yr hwn ni âd ein temptio ni vwch law yr hyn a allom, 1 Cor. 10.13. Nid iawn i ni na holi nac ammeu ei weithredoedd ef: ni allwn ni ymofyn pa ham y gw∣na efe hyn, neu pa ham y mae efe yn goddef hyn accw, neu pa hyd y gâd efe i r drygau hyn gael y llaw vehaf. Y mae Duw yn Dduw mawr yn ei holl weithredoedd, a phan fyddo yn danfon trallod, efe a ddenfyn lawer ar vnwaith, fel y gallo ddangos ei fawr allu yn ein gwared ni; ac y mae wedi hyn∣ny yn ei gydbwyso â llawer o gyssur. Y mae ei brofedigaethau ef yn fynych yn myned yn ddwfn iawn, er mwyn profi hyd yn oed calonnau ac aren∣nau dynion. Ef aeth ym mhell ag Elias, pan wna∣eth iddo ffo i'r mynydd, ac yno chwennych angeu yn fawr, a dywedyd, Hwy a ddistrywiasant dy all∣orau di, ac a laddasant dy holl brophwydi â'r cleddyf, a myfi a adawyd fy hunan, ac y maent yn ceisio dwyn fy einioes inneu hefyd. 1 Bren. 19.10 Ef aeth ym mhell a DAFYDD, pan wnaeth iddo lefain, Pa ham y cuddi dy wyneb, O Arglwydd, ac yr anghofi fy nghystudd a'm gorthrymder? A thrachefn mewn lle arall, Mi a ddywedais yn fy ffrwst fo 'm bwri∣wyd allan o'th olwg. Psal. 44.24. Psal. 31.22. Fe aethei Dduw ym mhell a'r Apostolion, pan wnaeth efe i vn o honynt hwy scrifennu, Ni fynnem i chwi fod heb wybod, frodyr, am ein cystudd a ddaeth i ni yn Asia, bwyso arnom yn ddirfawr vwch ben ein gallu, hyd onid oeddym yn flin gennym fyw yn hwy, 2 Cor. 1.8. Onid etto vwch law pawb eraill efe aeth ym mhellaf o gwbl a'r anwyl fab ei hun, pan wnaeth iddo adrodd y geiriau tosturus galarus hyn ar y groes, mhellaf o gwbl a'i anwyl fab ei hun, pan wnaeth iddo adrodd y geiriau tosturus galarus hyn ar y groes,

Fy Nuw, fy Nuw, pa ham i'm gadewaist? Pwy wrth hynny a all gwyno rhac vnfath ar brofedigaeth na themptasiwn a rodder arno, gan i Dduw weled yn dda fyned cym-mhelled a'i anwyl a'i vnig fab ei hun? Mat. 27.46. Mar. 15.34. Psal. 22.1.

32. Ac o hyn y canlyn y trydydd peth sydd an∣ghenrhaid i ni mewn cystudd, a hwnnw yw calon∣did a mawrfryd wedi ei seilio ar ffydd gadarn anor∣fod, y rhydd Duw gymmorth i ni, ac y cawn ni gwbl ymwared, er hyd yr oedo efe hynny, ac er erchylled fyddo gennym y dymmhestl tros yr amser. Hyn y mae Duw yn ei ofyn ar ein dwylo ni, fel y gellir gweled wrth esampl y disgyblion, y rhai a le∣fasant, Darfu am danom, cyn i'r tonnau orchuddio 'r llong, fel y mae S. Matthew yn scrifennu: ac etto fe ddywedodd Christ wrthynt hwy, Ʋbi est fides vestra, pa le y mae eich ffydd chwi! Mat. 8. Luc. 8. Sainct Petr hefyd, nid ofnodd hyd onid oedd efe a∣gos tan y dwfr, fel y mae yr vn Efangylwr yn coffa; ac etto fo 'i ceryddodd Christ ef, gan ddywedyd, Tydi o ychydig ffydd, pa ham y petrusaist? Mat. 14. Pa beth wrth hynny a wnawn ni yn y cyflwr yma frawd anwyl? Yn siccr mae yn rhaid i ni ymwisgo â ffydd gadarn y brenhin calonnog Dafydd, yr hwn ar yr hyder siccraf oedd gantho vnghymmorth Duw, a ddywedodd, Psal. 18.29. Yn fy Nuw y llammaf dros fûr. A chyfryw ffydd anorfod oedd gan S. Paul ynteu, pan ddywedodd efe, Yr wyfi yn gallu pob peth trwy Grist, yr hwn sydd yn fy nerthu i, ac yn fy nghyssuro, Phil. 4.13. Nid oes dim yn amm∣hossibl i mi; nid oes dim rhy galed i mi, trwy ei gymmorth ef. Rhaid i ni fod, fel y dyweid yr Scry∣thur lan, yn hŷ ac yn ddiarswyd fel llew, Dihar. 28.1. Hynny yw, rhaid i ni na synno arnom er tymmhestl yn y byd, er trallod yn y byd, er gwrth∣wyneb yn y byd. Rhaid i ni ddywedyd gyda 'r

prophwyd Dafydd a brofasai 'r pethau hyn, Nid of naf fyrddiwn o bobl, y rhai o amgylch a ymosodant i'm herbyn. Pe rhodiwn ynglynn cysgod angeu, nid ofnaf niweid. Pe gwersyllai llu i'm herhyn nid ofnai fynghalon; pe cyfodai câd i'm herbyn, er hynny mi a fyddwn hyderus. Yn Nuw yr ymddiriedaf, nid of∣naf, beth a wnêl dyn i mi. Yn Nuw y gobeithiaf, nid ofnaf beth a wnêl cnawd i mi. Duw yw fy nghym∣morth a'm noddfa, am hynny y diystyraf ac y dirmy∣gaf fy ngelynion. Psal. 3.6. Psal. 23.4. Psal. 27.3. Psal. 56.11. Psal. 56.4. & 118.6. A prophw∣yd arall yn yr vn deall, Wele, Duw yw fy iechydwri∣aeth, am hynny mi a fyddaf hyderus ac nid ofnaf. Esa. 12.2. Y rhai hyn, oedd ymadroddion y prophwy∣di sanctaidd, a gwŷr oedd yn gwybod yn dda beth yr oeddynt yn ei ddywedyd, ac a brofasent gystudd yn fynych eu hunain: ac am hynny a fedrent ddy∣wedyd o'i gwybodaeth eu hunam mor siccr ddiam∣mau ydyw cymmorth Duw mewn cystudd.

33. I'r calondid arbennig yma, a'r dewrder, a'r gwroliaeth a'r cryfder Christianogawl yma, y mae 'r Scrythur lan yn ein hannog ni, pan yw yn dywe∣dyd, Pan gyfodo yspryd pennadur yn dy erbyn, nac y∣mado â th le, Preg. 10.4. A thrachefn, Scrythur arall a ddywaid, Ymdrech am dy einioes tros gyfiawn∣der, ac ymegnia gydâ 'r gwirionedd hyd farwola∣eth, a'r Arglwydd Dduw a ymladd gyda thitheu, ac a oresgyn dy elynion trosoti. Ecc. 4.28. Ac y mae Christ ei hun yn ddwysach etto yn gorchymmynnu y peth yma yn y geiriau hyn, Yr wyf yn dywedyd wrthych, fy nghyfeillion, Nac ofnwch y rhai sy 'n llâdd y corph, ac wedi hynny heb ganddynt ddim i'w wneuthur yn eich erbyn chwi, Luc. 12.4. Ac y mae Petr yn dywedyd ym mhellach, Ne{que} conturbemini, Ac na chynnhyrfer chwi: 1 Pet. 3.14. hynny ydyw nid yn vnig, nag ofnwch hwynt, ond (yr hyn sy

lai) na wnewch cymmaint a chyffroi er dim a allo cnawd a gwaed ei wneuthur i chwi.

34 Ac y mae Christ yn myned ym mhellach yn llyfr y datguddiad, ac yn arfer o ymadroddion rhyfeddol i'n denu ni i'r cryfder a'r gwroliaeth yma. oblegid dyma ei eiriau ef, Datc. 2.7, 9, 10, 11, ac 3.5, 11, 12, 13.21. Yr hwn sydd ganddo glûst i wrando, gwran∣dawed beth y mae 'r Yspryd yn ei ddywedyd wrth yr Eglwysi. I'r hwn sydd yn gorchfygu y rhoddaf iddo fwytta o bren y bywyd, yr hwn sydd ynghanol Para∣dwys Dduw. Y pethau hyn y mae 'r cyntaf, a'r di∣weddaf; yr hwn a fu farw, ac sydd fyw, yn ei ddy∣wedyd, Mi a adwaen dy weithredoedd di, a'th gy∣studd, a'th dlodi: eithr cyfoethog wyti mewn gwiri∣onedd, a thi a geblir gan y rhai sy 'n dywedyd eu bod yn wir Iuddewon, ac nid ydynt, ond yn hyttrach Synagog Satan. Nac ofna ddim o'r pethau yr wyt i'w dioddef: wele 'r cythraul a bair fwrw rhai o honoch chwi i garchar, fel i'ch profer chwi, a chwi a gewch gystudd ddeng nhiwrnod. Ond bydd di ffyddlon hyd angau, ac mi a roddaf i ti goron y bywyd. Yr hwn sydd ganddo glustiau i wrando gwrandawed beth y mae 'r Yspryd yn ei ddywedyd wrth yr Eglwysi, Yr hwn sydd yn gorchfygu, ni chaiff ddim eniweid gan yr ail farwolaeth. A'r hwn a orchfygo, ac a gadwo fy ngweithredoedd hyd y diwedd, mi a roddaf iddo awdurdod ar y cenhedloedd fel y derbyniais inneu gan fy Nhâd: ac mi a roddaf iddo 'r seren foreu. Yr hwn sydd yn gorchfygu, hwnnw a wisgir â dillad gwynion, ac ni ddileaf fi ei enw ef allan o lyfr y by∣wyd, ond mi a gyffessaf ei enw ef ger bron fy Nhâd, a cher bron ei angylion ef. Wele, yr wyfi yn dyfod ar frys; dal yr hyn sydd gennyt, fel na ddycco neb dy goron di. Yr hwn sydd yn gorchfygu, mi a'i gwnaf ef yn golofn yn Nheml fy Nuw, ac nid a efe allan byth mwyach: ac mi a 'sgrifennaf arno Enw dinas fy

Nuw i, yr hon yw Jerusalem newydd, yr hon sydd yn disgyn oddiwrth fy Nuw i; ac mi a sgrifennaf arno fy Enw newydd i. Yr hwn sydd yn gorchfygu, mi a roddaf iddo eistedd gyda mi ar fy ngorseddfaingc, megis y gorchfygais inneu, ac yr wyf yn eistedd gyda 'm Tad ar ei orseddfaingc ef.

35. Hyd hyn y mae geiriau Christ wrth S. Ioan. Ac yn niwedd yr vn llyfr, wedi darfod iddo bor∣treiadu llawenydd a gogoniant nef yn helaeth, y mae efe yn diweddu fel hyn, A'r hwn oedd yn eistedd ar yr orseddfaingc a ddywedodd wrthyf, Ysgrifenna 'r geiriau hyn canys y maent yn gywir ac yn ffyddlon. Yr hwn sydd yn gorchfygu a etifedda yr holl lawenydd yma y soniais am dano, ac mi a fyddaf yn Dduw i∣ddo ef, ac ynteu fydd yn fab i minneu. Ond y rhai fy ofnog i ymdrech, a gwanffyddiol i gredu 'r pe∣thau a ddywedais i; eu rhan hwy fydd yn y llynn sydd yn llosgi, gan dân a brwmstan, yr hwn yw 'r ail farwolaeth, Datc. 21.5, 8.

36. Yma bellach y gwelwn osod ger ein bronnan addewidion a bygythiau, da a drwg, einioes ac an∣geu; llawenydd nef, a'r ffwrn losgadwy. Ni a allwn ystyn ein dwylo at yr hyn a fynnom. Os ym∣laddwn ni, a gorchfygu (yr hyn a allwn ni trwy help Duw) ni a gawn fwynhau 'r addewidion a osodwyd i lawr o'r blaen: os ni a'n dangoswn ein hunain nac yn angrhededyn i'r addewidion hyn; nac yn ofnog i fyned i'r ymdrech a gynnygir i ni; yna y syrthiwn mewn perygl o'r bygythiau sy wrthwyneb i hynny: yn y modd y dywaid S. Joan mewn lle arall, ei w∣neuthur o bendefigion ym mysg yr Iuddewon, y rhai a gredent ynghrist, ond ni feiddient ei gyfaddef rhac ofn erlid. Joan. 12.42.

37. Yma wrth hynny y bydd rhaid i rinwedd a∣rall ganlyn ynom ni, yr hon sydd dra angenrheidiol i'r rhai a fo rhaid iddynt ddioddef cystudd a blin∣der:

a honno ydyw, rhoi ein bryd yn grŷf ac yn gadarn ar sefyll a myned rhagom, pa wrthwyneb a pha rwystr bynnag a gaffom yn y byd, gan druth yn gwenheithio i ni, neu gan greulondeb yn ein her∣lid. Hyn y mae 'r Scrythur yn ei ddysgu gan le∣fain arnom, Bydd ddianwadal a siccr yn ffordd yr Arglwydd, Eccl. 5.10. A thrachefn, Sefwch yn y ffydd, ymwrolwch, ymgryfhewch, 1 Cor. 16.13. Ac etto ym mhellach, Ymddiried yn yr rglwydd, ac aros yn dy le, Eccl. 11.2. Ac yn ddiweddaf, Ym∣gryfhewch, ac na laesed eich dwylo oddiwrth y gwaith a ddechreuasoch, 2 Cron. 15.7.

38. Y gwrolfryd yma oedd yn y tri llangc, Si∣drach, Misach, ac Abednego, y rhai wedi ••ddynt glywed truth eiriau Nahuchodonozor greulon, a'i aml fygythion; a attebasant ag yspryd esmwyth llo∣nydd, Oh frenhin, nid ydym ni yn gofalu am atteb i ti yn y peth hyn. Wele, y mae ein Duw ni, yr hwn yr ydym ni yn ei addoli, yn abl, os myn efe, i'n gwared ni allan o'r ffwrn danllyd boeth yr wyti yn ein bygwth ni â hi; ac efe a'n gwared ni allan o'th law di, o frenhin: ac onid ê, bydded hyspys i ti frenhin, nad addolwn ni dy dduwiau di, ac nad ymgrymmun i'th ddelw aur a gyfodaist, Dan 3.16, 17, 18.

39. Y Gwrolfryd yma oedd yn Petr ac Joan, y rhai wedi eu dwyn yn fynych ger bron y Cyngor, a gorchymmyn iddynt, a'i bygwth a'i curo, na soni∣ent mwy am Grist, a attebent yn wastadol, Rhaid yw vfyddhau i Dduw yn fwy nag i ddynion, Act. 4.19. & 5.29. Yr vn hefyd oedd yn S. Paul, yr hwn pan ddeisyfai y Christianogion yn Caesarea arno trwy ddagrau, ar iddo beidio â mynedi fynn i Jerusalem, o herwydd darfod i'r yspryd glan ddatguddio i lawer y trallodau oedd yn ei ddisgwyl ef yno; a attebodd fel hyn, Beth a wnewch chwi yn wylo, ac yn torri fy nghalon i? canys yr wyfi yn barod, nid i'm rhwymo yn

vnig, ond i farw hefyd yn Ierusalem, or mwyn Enw yr Arglwydd Iesu, Acts. 21.12, 13. Ac yn ei E∣pistol at y Rhufeiniaid y mae efe yn dangos y gwrol∣fryd yma ym mhellach, pan yw yn dywedyd, Beth gan hynny a ddywedwn ni wrth y pethau hyn? Os yw Duw gydâ ni, pwy a all fod i'n herbyn? Pwy a'n gwahana ni oddiwrth gariad Christ? ai gorthrymder? neu ing? neu ymlid? neu newyn? neu noethni? neu enbydrwdd? neu gleddyf? Y mae 'n ddiogel gennyf, na all nac angeu, nac einioes, nac Angylion, na thwy∣sogaethau, na meddiannau; na phethau presennol, na pethau i ddyfod, nac Vchder, na dyfnder, nac vn creadur arall ein gwahanu ni oddiwrth gariad Duw, yr hw•• sydd yn Ghrist Iesu ein Harglwydd, Rhuf. 8.31, 35, 38, 39.

40. Yn ddiweddaf, hyn oedd wrolfryd yr holl ferthyron sanctaidd a'r conffessoriaid, a gweision era∣ill Duw; yr hwn a wnai iddynt sefyll yn erbyn pro∣fedigaethau 'r Cythraul, a hûd cnawd a gwaed, a holl erlidian y rhai creulon, a geisient ganthynt hwy wneuthur pethau anghyfreithlawn. Mi a ddygaf i chwi vn esampl allan o ail llyfr y maccabaeaid, a hyn∣ny o flaen dyfodiad Christ, ond er hynny yn agos at ei ddyfodiad ef, ac am hynny nid rhyfedd ei fod yn cael peth o dwymder gwrês a dianwadalwch Chri∣stianogaidd tu ac at ferthyrdod. Y mae 'r esampl yn rhyfeddol, o herwydd yngolwg dŷn nad oedd hi ond am fatter bychan a ofynnid ar eu dwylo hwy wrth orchymmyn y zeirian creulon: hynny yw, bw∣ytta cig moch, yr hyn oedd waharddedig yr amser hwnnw. Oblegid fel hyn y mae wedi ei roi mewn côf yn y llyfr hwnnw. 2 Maccab. 7.2, 7, 10, 24, 30.

41. Fe a ddigwyddodd ddarfod dal saith mrodyr ynghyd yn y dyddiau hynny, a'i dwyn, ynghyd â'i mam, at y brenhin Antiochus, ac yno eu cymmhell

trwy boenau ffrewyll a phethau eraill, i fwytta cig moch, yn erbyn y gyfraith. Ac ar yr amser hwn∣nw y dywedodd vn o honynt, yr hwn oedd hynaf, Pa beth yr wyti yn ei geisio? a pha beth a fynni di ei wybod gennym ni, o frenhin? Yr ydym ni yn barod i farw, yn gynt nag y torrom hên gyfreithi∣au ein tadau. Yna y cythruddodd y brenhin ac y parodd dwymno pedyll a pheiriau; y rhai yn y man a wnaethbwyd yn boeth; ac efe a orchym∣mynnodd dorri tafod yr hwn a ddadleuasai yn gyn∣taf, a'i flingo ef, a thorri pennau bysedd ei draed a'i ddwylo, a chroen ei ben, yngwydd ei fam a'i fro∣dyr eraill; a chwedi hynny ei ffrio ef hyd oni bu farw. Ac wedi hynny, hwy a ddygasant yr ail brawd i'w boeni, ac wedi iddynt dynnu croen ei ben ef a'i wallt, hwy a ofynnasant iddo a fwyttaei efe gig moch, cyn merthyru pob aelod o'i gorph. Ond efe a attebodd yn iaith ei wlad, Na wnaf. Ac ar hynny, yn ôl llawer o boenau, efe a laddwyd gyd â'r llaill. Yn ôl marw hwnnw y dygwyd y trydydd hefyd, a phan ofynnasant iddo am ei dafod, efe a'i hestynnodd allan yn ebrwydd, a'i ddwylaw hefyd i'w torri, ac a ddywedodd yn wrol, y rhai hyn a gefais i gan Dduw o'r nef, a'r rhai hyn yr wyf yn eu dirmygu er mwyn ei gyfraith ef, am fy mod yn go∣beithio eu derbyn hwy eilwaith ganddo ef. Ac wedi iddynt boeni chwech o'r brodyr fel hyn, a'i rhoi i'w marwolaeth, a phob vn o honynt yn dra hŷ ac yn ddianwadal yn cyfaddef ei ffydd, a'r llawe∣nydd oedd ganddo i farw yn achos Duw; yr oedd yr ieuangaf yn vnig yn ôl, yr hwn y gwnaeth Antio∣chus (am fod yn gywilydd gantho na allai ŵyro yr vn o'r llaill) ei oreu ar dynnu hwnnw oddiwrth ei amcan, trwy addaw a thyngu y cai fod yn gâr iddo, ac y rhoddai iddo swyddau, ac y gwnai ef yn gyfo∣ethog ac yn ddedwydd, os efe a ymroai. Ond gan

nad oedd y gwr ieuangc yn cyffroi gronyn er hyn∣ny, Antiochus a barodd gyrchu ei fam ef, ac a eiri∣olodd arni hi gynghori 'r gwr ieuange i achub ei hoedl: hitheu a gymmerodd arni wneuthur hynny, ac a addawodd gynghori ei mab, fel y byddai rydd iddi gael ymddiddan ag ef, ac a'i hannogodd ef yn ddwys ac yn ddifrif, yn yr iaith Hebraeg, i ddal all∣an, ac i farw er mwyn ei gydwybod: a chwedi dar∣fod iddi ymadrodd, y gwr ieuangc a lefodd a llef vchel, ac a draethodd yr ymadrodd yma sy wiw ei gofio; Quem sustinetis? Non obtempero praecep∣to regis, sed praecepto legis: Beth yr ydych chwi yn ei ddisgwyl? nid oes yn fy mryd i vfyddhau gor∣chynuhyn y brenhin, ond gorchymmynion y gy∣fraith a roddwyd i'n tadau ni trwy law Moses. Ac am hynny, vn ôl llawer ac amryw o boenau, y rho∣ddwyd ef a'i fam i'w marwolaeth yn y man.

42. Dyma wrth hynny y gwrolfryd siccr dianwa∣dal a ddyly fod gan Gristion yn holl gystuddiau 'r bywyd hwn. Am yr hwn y mae S. Ambrose Li. 8 off. 38 yn dywedyd fel hyn, Gratiâ praeparandus est animus, exercenda mens, & stabilienda ad constan∣tiam; vt nullis perturbari animus possit terroribus, nul∣lis frangi molestiis, nullis suppliciis cedere, Mae 'n rhaid i'n meddwl ni fod wedi ei barottoi a grâs, a'i gynnefino, i'w siccrhau mewn dianwadalwch, fel na thralloder ef gan ddychryn yn y byd, ac na laeso gan wrthwyneb, ac na ymroddo er math yn y byd ar boenau nac arteithiau.

43. Os gofynnwch yma pa fodd y gall dyn gy∣rhaeddyd y cyfryw wrolfryd a hyn; mi a attebaf fod S. Ambros yn y fan honno yn gosod ar lawr ddwy ffordd; y naill yw, cofio 'r poenau anniben anaele sydd yn vffern ini, oni wnawn hynny; a'r llall yw meddwl am y gogoniant anhydraeth a gawn ni yn y nef, os nyni a'i gwnawn. Ac at hynny y

chwanegaf finnau 'r drydedd, yr hon mewn calon foneddigeiddwych a all wneuthur cymmaint o lês a hwythau; a hynny yw ystyried beth a ddiodde∣fodd eraill o'n blaen ni, yn enwedig Christ ei hun, a hynny yn vnig o wir gariad a serch arnom ni. Ni a welwn yn y byd hwn, nad yw deiliaid cariadus yn ymffrostio mewn dim yn fwy, nag yn y peryglon a'r briwiau a gawsant yn y rhyfel, tros eu Tywy∣sog, er na ddioddefodd ef ddyrnod erioed er eu mwyn hwy. Pa beth wrth hynny a wnaent hwy, pe buasei eu Tywysog yn dioddef cystudd o'i wir∣fodd trostynt hwy, fel y gwnaeth Christ trosom ni? Ond os wyti yn tybied fod esampl Christ yn rhy vchel i ti i'w chanlyn; edrych ar rai ô 'th frodyr o'th flaen di, a wnaethbwyd o gnawd a gwaed fel di∣theu: edrych beth a ddioddefasant hwy cyn gallu myned i'r nef. Na thybia fod yn chwareu yn galed â thydi os gorfydd arnat titheu hefyd ddioddef y∣chydig.

44. Y mae S. Paul yn ysgrifennu am yr holl A∣postolion ynghyd, Hyd yr awr hon yr ydym ni yn dwyn newyn a syched, ac yr ydym yn noethion, ac yn cael ein cernodio, ac yn grwydraidd, heb gennym le i aros; yr ydym yn llafurio ac yn gweithio â'n dw∣ylo ein hunain: yn cael ein difenwi, ac yn bendithio; yn cael ein herlid, ac yn ei gymmeryd yn ddioddefgar, Yn cael ein cablu, ac yn gweddio tros y rhai a'n cab∣lant: ni a wnaethbwyd fel ysgubion y byd, a sorod pob dim hyd yn hyn: 1 Cor. 4.11, 12, 13. hynny ydyw, er ein bod ni yn Apostolion, er i ni wneu∣thur cymmaint o wyrthiau, a throi cynnifer myrddi∣wn o bobl, etto hyd y dydd hwn dyma 'r byd yr ydym ni yn ei gael. Ac ychydig wedi, y mae efe yn portreiadu eu bywyd hwy, ac yn dywedyd, 2 Cor. 6.4, 5, 6. Yr ydym yn ein dangos ein hunain fel gweinidogion Duw, mewn ymmynedd mawr, mewn

cystuddiau, mewn anghenion, mewn cyfyng derau, mewn gwialennodiau, mewn carcharau, mewn terfysgau, mewn poenau, mewn gwiliadwriaethau, mewn ymprydiau, mewn purdeb, mewn gwybodaeth, mewn hirymaros, mewn tiriondeb ymarweddiad. Ac am dano ei hun o'r neilldu y dywaid, 2 Cor. 11.23, 24, 25, 26, 27, 28. Yr wyfi yn weinidog i Ghrist, mewn blinde∣rau yn helaethach, mewn gwialennodiau tros fesur, mewn carcharau yn amlach nag eraill, mewn marwo∣laethau yn fynych. Pumwaith i'm maeddwyd gan yr Iuddewon, ac y derbyniais ddeug ain gwialennod o∣nid vn; teirgwaith i'm curwyd â gwiail; vnwaith i'm llabyddiwyd; teirgwaith y torrodd llong arnaf; noswaith a diwrnod y bum yn y dyfnfor: mewn tei∣thiau yn fynch; ymmheryglon llifddyfroedd, ym mhe∣ryglon lladron; ym mheryglon gan fy nghenedl fy hun; ym mheryglon gan y Cenhedloedd, ymmheryglon yn y ddinas; ym mheryglon yn yr anialwch; ym mhery∣glon ar y môr; ym mheryglon ym mhlith brodyr gau; mewn llafur a lludded; mewn anhunedd yn fynych, mewn newyn a syched; mewn ymprydiau yn fynych; mewn anwyd a noethni; ac heb law 'r pethau sydd yn digwydd oddiallan, yr ymosod beunyddol sydd arnaf, fy ngofaltros yr holl Eglwysi.

45. Wrth hyn y gwelwn bellach; na ddyfgodd yr Apostolion i ni ddim mwy ar eiriau, nag a ddan∣gosasant hwy trwy esampl, ynghylch mor anghen∣rhaid yw dioddef yn y bywyd hwn. Fe a allasai Grist pes mynnasai barottoi iddynt eu hanghenrhei∣diau corphorol, ac na oddefasai iddynt ddyfod i'r cyfryw gyfyngder a bod arnynt eisiau dillad am eu cefnau, a bwyd yn eu boliau, a'r cyffelyb. Fe al∣lasai yr hwn a roddes iddynt awdurdod i wneuthur llawer o wyrthiau eraill, roi cennad iddynt, o'r hyn lleiaf, i wneuthur digon o gynheiliaeth i'w cyrph, yr hyn fyddai 'r gwyrthiaucyntaf a wnai y rhai by∣dol,

pe bai ganddynt y fath awdurdod. Fe allasai Christ pan ddanfonodd efe Bedr i gymmeryd arian ei deyrnged allan o safn y pysgodyn, Mat. 17.27. ddywedyd wrtho, Cymmer yn ychwaneg cymmaint ac a fyddo rhaid i chwi wrtho tuac at eich craul yn siwrneio trwy 'r wlad; ond nis gwnai efe, ac nis lleihaai ddim ychwaith ar y cystuddiau mawr a ddan∣gosais o'r blaen, er ei fod yn eu caru hwy yn gym∣maint â 'i enaid ei hun. A hyn i gyd a wnaed, fel y mae S. Petr yn ei ddeongl, 1 Pet. 2.21. i roi i ni e∣sampl, pa beth a ganlynem, pa beth a ddisgwiliem, pa beth a ddeisyfem, â pha beth yr ymgyssurem, yng∣hanol y mw yaf on holl drallodau.

46. Y mae 'r Apostol yn ei ystyried yn bendifa∣ddef, pan yw efe ynscrifennu fel hyn at yr Hebraeaid, wedi iddo adrodd y pethau a ddioddefasai sainct e∣raill o'i blaen hwy, Heb. 1.2.1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 11, 12, Oblegid hynny ninnau, frodyr, gan fod cymmaint owmmwl o dystion a ddioddefasant gystudd o'n blaen ni, wedi ei osod o'n hamgylch, bwriwn heibio bob pwys pechod sydd i'n hamgylchu, a thrwy ymmynedd rhe∣dwn yr yrfa a osodwyd o'n blaen, gan edrych ar Jesu, tywysog a pherffeithydd ein ffydd ni, yr hwn gan osod llawenydd nef o flaen ei lygaid, a ddioddefodd y groes trwy ymmynedd, gan ddiystyru ei gwaradwydd à 'i chwilydd hi, ac am hynny y mae yr awr hon yn ei∣stedd ar ddeheulaw gorseddfaingc Duw. Ystyriwch gan hynny, meddaf, yr hwn a ddioddefodd gyfryw ddywedyd yn ei erbyn gan bechaduriaid, fel na fli∣noch ac nad ymollyngoch yn eich eneidiau. Oblegid, ni wrthwynebasoch etto hyd at waed, gan ymdrech yn erbyn pechod: ac y mae yn debyg i chwi ollwng tros gof yr ymadrodd a'r cyngor comfforddus sydd yn dy∣wedyd writhych megis wrth blant, Fy mab, na ddirmy∣ga gerydd yr Arglwydd ac nac ymollwng pan i'th gerydder ganddo. Canys y neb y mae 'r Arglwydd

yn ei garu y mae yn ei geryddu, ac y mae yn fflang∣ellu pob mab a dderbynio. Parhewch chwithau yn y cerydd a osodwyd arnoch; Y mae Duw yn ymddwyn ru ac attoch, megis tu ac at feibion. Canys pa fab sydd ar nid yw ei dâd yn ei geryddu? Os heb gerydd yr ydych, o'r hon y mae ei holl blant ef yn gyfrannogi∣on, ynabastardiaid ydych, ac nid meibion. Ni welir vn cerydd tros yr amser presennol y bydder yn ei ddi∣oddef, yn hyfryd, ond yn anhyfryd; ond gwedi hyn∣ny y mae yn rhoi heddychol ffrwyth cyfiawnder i'r rhai sy wedi eu cynnefino ag ef. O herwydd pa ham, cy∣fodwch i fynn eich dwylo a laesasant, a'r gliniau a ymollyng asant, a gwnewch lwybrau vnion i'ch traed, &c. Hynny ydyw, Cymmerwch galon, ac ewch rhagoch yn wrol tan y groes a osodwyd arnoch. Hyn oedd gyngor y capten duwiol yma i wŷr ei wlâd, milwyr Jesu Christ, yr luddewon.

47. Y mae S. Jaco brawd yr Arglwydd yn rhoi cyngor arall i bob gwir Gristion, heb fawr ragor rhyngtho â hwn, yn ei Epistol, yr hon y mae efe yn ei ysgrifennu yn gyffredinol at bawb, Jac. 5.7, 8, 9, 10, 11. Byddwch gan hynny yn ymarhous, fro∣dyr, hyd ddyfodiad yr Arglwydd. Wele, y mae 'r llafurwr yn disgwil tros amser am werthfawr ffrwyth y ddaiar, yn dda ei amynedd am dano, nes iddo dder∣byn y glaw cynnar a'r diweddar. Byddwch chwithau hefyd dda eich ymmynedd, a chadarnhewch eich ca∣lonnau, oblegid y mae dyfodiad yr Arglwydd yn agos. Na fyddwch dristion, ac na rwgnechwch yn erbyn ei gilydd? wele, y mae'r barnwr yn sefyll wrth y drws. Cymmerwch, fy mrodyr, y prophwydi, y rhai a lefa∣rasant yn enw Duw, yn siampl o ddioddef blinder, ac o hirymaros. Wele, dedwydd yr ydym yn cyfrif y rhai a ddioddef asant. Chwi a glywsoch am amynedd Iob, ac a welsoch ddiwedd yr Arglwydd iddo ef: chwi a welsoch meddaf, fod yr Arglwydd yn druga∣rog, ac yn llawn tosturi.

48. Mi a allwn yma adrodd llawer o bethau eraill allan o'r Scrythur lân i'r perwyl yma, am fod yr Scrythur yn dra helaeth yn hyn o beth, ac mewn gwirionedd, pettid yn ei thoddi hi i gyd ac yn ei thywallt allan, ni chaem ni agos ddim arall ynddi ond ynghylch y groes, a dioddef cystudd trwy ymmynedd yn y fuchedd hon. Ond rhaid i mi ddi∣bennu, am fod y pennod yma yn tyfu yn hir fel yr hon o'r blaen. Ac am hynny, i ddibennu, mi a o∣sodaf i lawr gyffes, a gorchestol gyngor yr hen Fat∣tathias i'w blant, yn amser creulon erlid Antiochus yn erbyn yr Iuddewon. 1 Mac. 2.49. Yr awrhon, medd efe, y mae balchder yn ei gryfder. Dyma am∣ser cerydd, a distryw, a dig llidiog arnom ni. Gan hynny, fy meibion, dygwch zêl yr awrhon i Gyfraith Dduw: a rhoddwch eich hoedl tros gyfammod eich ta∣dau: cofiwch weithredoedd ein hynafiaid ni, y rhai a wnaethant hwy yn eu hamseroedd, ac felly chwi a dder∣byniwch barch mawr, ac enw tragywyddol. Oni cha∣ed Abraham yn ffyddlon mewn profedigaeth, a hynny a gyfrifwyd iddo yn gyfiawnder? Gen. 22.10. Rhuf. 4.3. Joseph yn amser ei gyfyngder, a gadwodd or∣chymmyn Duw, ac a wnaethbwyd yn Arglwydd ar yr Aipht, Gen. 41.40. Phinehas ein tâd, wrth ddw∣yn zêl tuac at Gyfraith Dduw, a gafodd ammod am offeiriadaeth dragywyddol, Num. 25.13. Josua, am gyflawni gair Duw a wnaethbwyd yn farnwr ar Isra∣el, Jos. 1.2. Caleb am dystiolaethu ger bron y gyn∣nulleidfa, a gafodd etifeddiaeth o'r tir. Num. 14.6. Jos. 14.13. Dafydd, am ei drugaredd, a eti∣feddodd orseddfaingc y deyrnas dragywyddol. Elias, am ddwyn zel i'r Gyfraith, a gymmerwyd i fynn i'r nefoedd. 2 Bre. 2.11. Ananias, Azarias, a Misael, am iddynt gredu, a achubwyd o'r tân. Dan. 3.16, &c. Daniel, am ei wiriondeb, a waredwyd oddiwrth saf∣nau'r llewod. Dan. 6.22. Ac felly ystyriwch ym

mhob oes, a chwi a gewch weled am bwy bynnac sydd yn ymddiried yn Nuw, na orchfygir ef. Am hynny nac ofnwch eiriau gwr pechadurus: Canys ei ogoniant ef a fydd yn dom a phryfed. Heddyw efe a ddyrche∣fir, ac yforu ni bydd efe iw gael: Canys efe a ddy∣chwel i'w bridd, a'i holl amcanion a dderfydd. Psal. 146.4. Gan hynny, fy meibion, cymmerwch galon nau; a byddwch wrol ym mhlaid cyfraith Dduw; ca∣nys hynny a fydd yn barch ac yn anrhydedd i chwi. Hyd hyn y mae geiriau Mattathias; y rhai sy ddi∣gon i ddiweddu 'r bennod hon.

Notes

• Tab. 12, 11. Ond nid ydyw'r geiri∣au hyn yn y Groeg.
• Tert. de praesc. haeret. Hieron. con. Iouinian.
• Felly y mae 'r lladin Psal. 73.5, 6.
• Tob. 3.14. Nid yw 'r geiriau hyn yn y lladin.
• Psalm 18.39. Fel hyn y mae y groeg a'r lla∣din.
• Ser. 55 in Cant.
• Str. 88. de temp. & nat. & gr. cap. 26.