Llyfr y resolusion yr hwnsydd yn dysgv ini bawb : wneuther ein goreu a rhoi cwbl o'n Gristianogion hynny ydyw'ar ymadael a'n drwy fuchedd, a throi at ddaioni a duwioleb / wedi ei gyfiethu yn Gy mraeg gan y Dr. I.D. ...

PEN. IV. Am y pedwerydd rhwystr, yr hwn yw gormodd hyderu ar drugaredd Duw.

Y Mae rhyw fath ar ddynion yn y byd, y rhai ni chymmerant ddim poen i feddwl am y rhwy∣strau o'r blaen, nac i'w hadrodd; ond sydd ganddynt lwybr byrrach, ac esmwythach yn en tŷb hwy; a hwnnw yw, rhoi ewbl o'r peth ar gefn Christ, ac atteb i ba beth bynnac a ddyweder wrthynt, a'r vn ymadrodd hwn, Y mae Duw yn drugarog. Rhag y gwŷr hyn y gall Christ achwyn gyd a'r Prophwyd a dywedyd, Y pechaduriaid a adeiladasant ar fy nghefn i ac a ystynnasant en hanwiredd, Psal. 129.3. Lat. Wrth y geiriau hynny y gallwn ni weled bwrw ar∣nom ni mai adeiladu ar gesn Duw yr ydym, wrth ystyn ein hanwireddau trwy obeithio cael trugaredd gan Dduw. Ond beth sy'n canlyn? A ddioddef Duw hynny? Na wna ddim: Oblegid dyma 'r ge∣iriau syn 'n canlyn nessaf, Yr Arglwydd cysiawn a dyrr yddfau pechaduriaid. Ac yn y geiriau hynny y mae dau ddrwg ddamwain gwrthwyneb i'r ddau esmw∣ythdyb o'r blaen. A oes yn dy fryd di oh ddyn, ystyn dy anwiredd, a pharhau yn dy bechod o her∣wydd bod Duw yn drugarog? Cofia ei fod ef yn gyfiawn hefyd, medd y Prophwyd. Wyt ti wedi myned ar gefn Duw, i wneuthur yno dy nŷth i be∣chu? Ymogel; oblegid ef a'th dynn di i lawr dra∣chefn, ac a dyrr dy wddf di, oni edifarhei di: ob∣legid mewn gwirionedd, ni ellir gwneuthur mwy cam â Duw na dywedyd mai efe yw sail ein drwg fywyd ni a'n pechod, ac ynten wedi colli ei fywyd ei hun er mwyn diffodd pechod.

2. Ond chwi a ddywedwch; Onid ydyw Duw wrth hynny yn drugarog? Ydyw yn wir (frawd an∣wyl) y mae Duw yn dra thrugarog, or fath druga∣roccaf, ac nid oes na diben na mesur ar ei drugaredd ef. Trugaredd ei human ydyw efe; ei naturiaeth ef ai hanfood yw trugaredd, ac ni all efe beidio a bod yn drugarog, mwy na pheidio a bod yn Dduw. Ond er hynny, fel y dywed y Prophwyd o'r blaen, y mae efe yn gyfiawn hefyd. Ni wasanaetha i ni feddwl cymmaint am ei drugaredd ef a gollwng ei gyfiawn∣der ef yn angof. Y mae ein Harglwydd ni yn ddaio∣nus ac yn fwynaidd, ond er hynny y mae efe yn vni∣on ac yn gyfiawn hefyd, medd Dafydd: ac yn yr vn man, Holl lwybrau'r Arglwydd ydynt drugaredd a gwirionded. Ac wrth esponi y geiriau hyn, y mae Bernard dduwiol mewn rhyw bregeth, yn dywedyd fel hyn; Y mae dau droed i'r Arglwydd, ac â'r rhei'ny y mae efe yn cerdded ei ffyrdd; a'r ddeu∣droed hynny yw trugaredd a gwirionedd; ac y mae Duw yn gosod y ddeudroed hyn ar galonnau y rhai a ymchwelant atto ef, ac y mae yn rhaid i bob pe∣chadur a dro yn ddiffuant at yr Arglwydd, ymaflyd yn dynn yn y ddeudroed yma. Oblegid pe mewn trugaredd yn vnig yr ymaflai efe, a gadael heibio wirionedd a chyfiawnder, ef a ai i golledigaeth trwy ormodd hyder: ac o'r tu arall, ped ymaflai ef mewn cyfiawnder yn vnig, heb drugaredd; efe a ai i go∣lledigaeth trwy anobaith. Am hynny, i gael bod yn gadwedig, y mae yn rhaid iddo gwympo i lawr yn ostyngedig, a chusanu'r ddeudroed hyn; fel y gallo, o achos cyfiawnder Duw, ddal ofn gantho; ac o achos ei drugaredd ef, gymmeryd gobaith. Ac mewn mann arall y dywaid, Dedwydd yw'r enaid y gosododd yr Arglwydd Jesu Grist ei ddeudroed arno. Ni cha∣naf

i ti farn yn vnig, na thrugaredd chwaith yn vnig, (oh fy Nuw) ond mi a ganaf i ti gydâ'r Prophwyd Dafydd, drugaredd a barn ynghyd: ac nid anghofi∣af byth dy gyfiawnderau hynny, Psal. 101.1.

3. Y mae Sainct Awstin yn trin y pwngc yma yn dra godidog mewn amryw fannau o'i waith. Ysty∣ried y rhai sy yn hoffi trugaredd a mwyneidd-dra'r Arglwydd yn gymmaint, ystyriant, meddaf ac of∣nant ei gyfiawn de•••• ef hefyd. Oblegid fel y dy∣waid y Prophwyd, y mae Duw yn fwynaidd ac yn gyfiawn, Psal. 25.10. Psal. 145.17. Ai da gen∣nyti ei fod ef yn fwynaidd? Ofna hefyd ei fod yn gyfiawn. Megis Arglwydd mwynaidd y dywedodd efe, Mi a dewais â sôon wrth eich pechodau chwi; ond megis Arglwydd cyfiawn y dywaid ef, Y dych chwi yn tybiaid y tawafi byth, Psa. 50.21. Y mae Duw yn drugarog ac yn llawn trugaredd, meddwch chwi; a siccr iawn yw hynny; ie, ac yn anghwa∣neg i hynny, y mae ef yn cyd-ddwyn yn hir, ac yn ymarhous: ond er hynny, ofnwch yr hyn sy yn ni∣wedd y wers honno, Et verax, sef yw hynny, y mae efe yn vnion ac yn gyfion hefyd. Y mae dau beth y mae ar bechaduriaid berygl oddiwrthynt; y naill, rhag gobeithio gormodd, yr hyn yw gormodd hy∣der; a'r llall, rhag gobeithio rhy fychan, yr hyn yw anobaith. A phwy yw'r hwn a dwyllir trwy obeithio gormodd? yr hwn sy'n dywedyd wrtho ei hun, Y mae Duw yn Ddaw daionus, ac yn Dduw trugarog; ac am hynny mi a wna'r peth a fynnwyf fy hun. A pha ham hynny? Amfod Duw yu Dduw trugarog, yn Dduw daionus ac yn Dduw addfwyn rhywiogaidd. Y rhai hyn sydd mewn perygl wrth obeithio gormodd. A phwy yw y rhai sy mewn perygl trwy anobaith, a gobeithio rhy fychan? Y rahi sy'n gweled eu pechodau vn dost ac yn orthrwm, ac yn tybieid fod yn ammhossibl iddynt bellach gael

maddeuant, ac am hynny a ddywedant ynddynt eu hunain, wele, gan ein bod ni yn golledig, ac yn rhaid i ni fyned i vffern, pan waeth i ni er gwneuthur y peth a fynnom yn y bywyd yma? Y rhai hyn y mae anobaith ac anhyder yn eu llâdd, a'r llaill y mae go∣baith a gormodd hyder yn eu distrywio. Pa beth gan hynny y mae Duw yn ei wneuthur i geisio ynnill y ddeufath hyn? wrth yr hwn sy mewn perygl trwy obeithio gormodd y dywaid, Na ddywed ynot dy hun, Mawr yw trugaredd Duw: ef a faddeu liosow∣grwydd fy mhechodau i, oblegid y mae trugaredd a digofaint yn dyfod oddiwrtho ef, a'i ddigofaint ef a orphywys ar bechaduriaid, Eccles. 5.6. Ac wrth yr hwn sy mewn perygl o herwydd anobaith a gormodd hyder, y dywaid, Pa bryd bynnag y bo 'n edifar gan bechadur ei bechod, mi a ollyng af dros gôf ei holl an∣wiredd ef, medd yr Arglwydd, Ezec. 18.21, 22. A hyd yma y mae geiri∣au Sainct Awstin, heb law llawer ych∣waneg y mae ef yn ei ddywedyd yn y fan honno, ynghylch mawr berygl ac ynfydrwydd y rhai sy o hyder ar drugaredd Duw yn parhau mewn buchedd annuwiol.

4. Rheswm gwan ac anrhesymol iawn, yw dywe∣dyd, O herwydd bod Duw yn drugarog, ac yn hir∣ymarhous, am hynny mi a gamarferaf ei drugaredd ef, ac a barhâaf yn fy annuwioldeb. Nid felly y mae'r Scrythur lân yn dysgu i ni ymresymmu, ond yn y gwrthwyneb yn vnion: fef fal hyn Y mae Duw yn drugarog, ac yn disgwyl i mi droi atto; a pho hwyaf y mae efe yn disgwyl wrthyfi, tostaf fydd ei ddial a'i gospedigaeth ef pan ddelo, os myfi a esgeu∣lusaf ei ddioddefgarwch ef: ac am hynny mi a ddy∣lwn yn ddiattreg dderbyn a chroesawu ei drugaredd ef. Felly mae Sainct Paul yn ymresymmu, ac yn dywedyd. Wyt ti yn diystyru glud ei ddaioni ef, a'i

ddioddefgarwch, a'i ymaros? Oni wyddost ti fod da∣ioni Duw yn dy dywys di i edifeirwch? Ond yr wyt ti trwy dy galedrwydd a'th galon ddiedifeiriol, yn try∣sori i ni dy hun ddigofaint, erbyn dydd y digofaint, a ddatguddiad cyfiawn farn Duw, Rhuf. 2.4, 5. Yn y geiriau hyn y mae Sainct Paul yn arwyddoccau mai po hwyaf y dioddefo Duw trwy ei hirymaros, i ni fyw yn ein hannuwioldeb, mwy yw'r pentwr dial y mae efe yn ei gasglu ynghyd i'n herbyn ni, os ni a barhawn yn gyndynniog yn ein pechodau. A chydâ hyn y mae Sainct Awstin yn ystyried peth a∣rall ofnadwy ac arswydus iawn; a hynny yw, Os cynnyg ef i ti râs heddiw medd Sainct Awstin ni wyddost ti pa vn a wna efe ai ei gynnyg i ti yforu, ai nas gwna. Os rhydd ef i ti dy hoedl a'th gôf yr wythnos yma, ni wyddost ti pa vn a wnai ai cael ei fwynhau yr wythnos nesaf, ai nas cai.

5. Y mae 'r Prophwyd sanctaidd wrth ddechren 'r Drydydd Psalm ar ddeg a thriugain, lle mae efe yn dangos mor beryglus yw llwyddiant y rhai annu∣wiol; megis yn rhyfedd gantho, yn y geirian, Ob, Mor ddaionus yw Duw i Isracl, sef i'r rhai glan o galon, Psal. 73.1. ac etto yn yr holl Psalm nid yw efe yn gwneuthur dim ond dangos mor dost yw cy∣fiawnder Duw yn erbyn yr annuwiol, hyd yn oed yr amfer y bo efe yn rhoi iddynt fwyaf llwyddiant a golud bydol: ac fel hyn y mae efe yn diweddu, Wele, difethir y rhai a bellâant oddiwrthyt: torraist ymmaith bob vn a butteinin oddiwrthyt, Gwers. 27. Wrth yr hyn yr arwyddocceir, er daied fyddo Duw wrth y cyfiawn, etto nad yw hynny ddim ym∣wared i'r annuwiol, gan fod yn ddir iddynt dder∣byn dial cyfiawn ar ei law ef, ynghanol y trugare ddau mwyaf a ddangoser i r rhai Duwiol. Y. mar llygaid yr Arglwydd ar y rhai cysiawn (medd yr vn

Prophwyd) a'i glustian yn agored i'w llefain hwynt: and y mae wyneb yr Arglwydd yn erbyn y rhai a w∣na ddrwg, i dorri eu coffa hwy oddiar y ddaiar, Psal. 34.15.

6. Hen arfer prophwydi twyllodrus (yr hon a wrthwynebai Brophwydi Duw â'i holl egni) oedd lefain, Heddwch heddwch, wrth yr annuwiol: ie yr amser nad oeddid yn amcanu dim iddynt, ond perygl, a chleddyf, a distryw, fel yr oedd y gwir Brophwy∣di yn dywedyd iddynt, ac fel y digwyddodd, Jer. 6.14. Am hynny y mae 'r Prophwyd Dafydd yn rhoi i ni reol odidog sicer ddiammau, i lywodraethu ein gobaith a'n hyder â hi, Aberthwch ebyrth cyfi∣awnder, a gobeithiwch yn yr Arglwydd, Psal. 4.5. Ac a hynny y cyttuna Sainct IO. AN, pan yw yn dywedyd, Os ein calon a'n cydwybod ni 'n condemna am ein drwg fuchedd, y mae gennym hyder ar Dduw: fel pe dywedai vn, Os ein calon a fydd euog o fu∣chedd ddrwg annuwiol, a niunau wedi rhoi ein bryd ar barhau ynddi; yna ofer fydd i ni hyderu ar dru∣garedd Duw, a ninnau yn rhwym i gyfiawn farn Duw am ein hannuwioldeb. 1 Ioan. 3.21.

7. Y mae yn dra rhyfedd ac yn ofnadwy iawn y∣styried, fel yr ymddug. Duw tu ac at ei garedigion euaf yn y byd, pan wnaent yn ei erbyn ef trwy bechu; mor hawdd y newidiai ef ei wynebpryd; mor fuan yr ymadawodd a'i cyfeillach; mor fanwl y cyfrisodd a hwynt; ac mor dôst y cospodd efe hw∣ynt. Yr Angylion, y rhai a dangosasai efe cym∣maint gofal a chariad yn eu creu, ac i'r rhai y rhoesai gynnifer o freiniau arbennig, o bob math ar berffei∣thrwydd, hyd oni wnaeth efe hwynt agos yn Ddu∣wiau; ni wnaethant hwy ond vn pechod, Balchder, yn erbyn ei fawredd ef, a hynny ar feddwl yn vnig, fel y tybia'r deseinwyr; ae etto yn y man fe droed yr holl ewyllys da a'r cariad hwnnw yn gysiawn∣der,

a hynny cyn dosted, ac y taslwyd hwy i lawr i boenau tragywyddol heb brynedigaeth, mewn cadwynau tragywydd, i ddioddef angerdd tân v∣ffern, a thywyllwch annioddef. 2 Pet. 2.4.

8. Wedi hynny fe wnaeth Daw iddo ei hun gy∣faill arall ogig a gwaed, yr hwn oedd ein tâd Addaf, ac a roes hwnnw ym mharadwys, lle'r oedd Duw megis yn cyttal ag ef, mor gariadus gyfeillgar, ac y mae'n dra rhyfedd ei ystyried: efe a alwai arno, ac a chwedleuai ag ef, ac a wnaeth holl greaduriaid y byd yn ddarostyngedig iddo; ef a'i dug hwy i gyd ger ei fron ef, fel y byddei iddo ef ac nid i Dduw, roi henwau arnynt hwy: ef a wnaeth iddo gymmar a phriod, ac a'i bendithiodd hwy ill dau; ac a ddangosodd bob arwydd o'i gariad tu ac atto, ac a allai fod. Ond beth a ddaeth ar ol hyn? Ni wnaeth Addaf ond vn pechod, a hwnnw trwy an∣nog vn arall, ac heb fod o bwys mawr mo hono, fel y tybiai reswm dyn; dim ond bwytta o ffrwyth y pren gwaharddedig, ac etto er cynted y gwnaeth efe hwnnw, fe dorrodd cwbl o'r gyfeillach rhwng Duw ag ef, ac ef a wthiwyd allan o Baradwys, ac a ddamniwyd i ofid ac echrys tragywyddol a'i holl hi∣liogaeth i golledigaeth tragywyddol, ac ynteu hefyd, oni buasai iddo edifarhau. Ac mor dost y cyflawnir y farn honno, y mae yn ddigon amlwg wrth fod a∣neirif riallu o bobl, sef holl genedl dyn, yn cael am y pechod hwnnw eu taflu i lawr i anhydraeth boenau vffern: ond yn vnig yr ychydig hynny a brynwyd wedi hynny trwy ddyfodiad Mab Duw ei hun, yr ail berson yn y drindod, i wared o'r nef, i gymme∣ryd ryd cnawd dyn arno; a thrwy ei ddioddefaint ann∣rhaethadwy ef a'i farwolaeth yn y cnawd hwnnw.

9. Yr oedd Moysen ac Aaron, dau ryfeddod y byd, mewn awdurdod oruchel a ffafor gyda Daw; yn gymmaint ac y gallent hwy gael pethau mawrion

ar ei law ef iddynion eraill: ac etto pan ddigiasant hwy Dduw vnwaith eu hunain wrth ddyfroedd y gynnen yn anialwch Sin, am iddynt ammeu ychy∣dig am y gwrthiau a addawsai Duw iddynt, ac felly dianrhydeddu ei fawredd of gar bron y bobl, fel y mae efe yn dywedyd; hwy a geryddwyd yn y man yn llyoun am hynny; ac er iddynt edifarhau o'i calonnau am y pechod hwnnw, ac felly cael maddeu∣ant am y bai ar euogrwydd, etto fe roed arnynt gospedigaeth drom am dano: a hynny oedd, na chaent hwy eu hunain fyned i mewn i wlâd yr adde∣wid, ond bod yn rhaid iddynt farw pan ddoent o few golwg iddi. Ac er iddynt ymbil â Duw yn daer ac yn ddifrif am gael maddeu 'r penyd hwnnw, etto ni fedrent mewn vn modd gael maddeuant ar ei law ef, ond efe ai hattebai hwy bob amser, Gan i chwi fy nianrhydeddu i ger bron y bobl, chwi a fy∣ddwch feirw o'r achos, ac ni chewch chwi fyned i mewn i wlad yr addewid. Deut. 32.50, 51.

10. Ond mawr oedd ssasor Saul gydâ Duw, pan ddewisodd efe ef i fod yn frenhin cyntaf ar ei bobl; a pheri i Samwel y Prophwyd ei anrhydeddu ef yn gymmaint, a'i enneinio ef yn dywysog ar etifeddi∣aeth Duw ei hun, fel y mae efe yn ei galw hi? pan ganmolodd ef yn gymmaint, a chymmeryd gofal mor ddichlyn trosto? Ac etto wedi hynny, am iddo dorri gorchymmyn Duw, trwy gadw peth o an∣rhaith y rhyfel yr hyn a ddylasai efe ei ddistrywio; ie, er iddo eu cadw i wneuthur aberth i Dduw, fel y oedd efe yn cymmeryd arno: er hynny fe a'i rho∣ddes Duw of heibio yn y man, ac efe a ddifreini∣wyd o'i anrhydedd, ac a roddwyd i fynu i yspryd drwg, ac a dducpwyd i aneirif o ofidiau ac aflwydd, er iddo ymdaro tros amser, ac o'r diwedd a wrtho∣dwyd gan Dduw cyn belled, ac y bu iddo ei lâdd ei hun; ei feibion ef a groes-hoeliwyd neu a grog∣wyd

wrth bren croes gan ei elynion; a'i holl deu∣lu a'•• heppil a diffoddwyd yn dragywydd, 1 Sam. 15. & 16.1 Sam. 31. 2 Sam. 21.6.

11. Yr oedd Dafydd yn gyfaill etholedig i Dduw, ac yn hôff ganddo, ac yn cael yr enw parchedig yma, sef ei fod yn gyfryw vn ac oedd wrth fodd calon Duw. Ond etto er cynted ac y pechodd ef, fe ddanfonwyd y Prophwyd Nathan i ddatgan ac i gyhoeddi trwm ddigofaint Duw, a chospedigaeth arno ef, 2 Sam. 12. Ac felly y bu, er iddo ymofidio, a'i ddarostwng ei hun yn ddirfawr am y pechod a wnaethai, Psal. 51. fel y gwelir wrth ei waith ef yn ymprydio, ac yn gweddio, ac yn wylofain, ac yn gwisgo sach-liain, ac yn bwytta lludw, a'r cyffelyb. Wrth yr hyn y mae'n amlwg, fod cyfiawnder Duw tu ac at y rhai sy 'n gwneuthur yn ei erbyn, yn gymmaint ac yw ei drugaredd ef tu ac at y rhai sy'n ei ofni.

12. Y mae 'r Scrythur lân yn llawn esamplau i'r defnydd yma, megis gwrthod Cain a'i droi ymmaith yn y man ar ol llâdd ei frawd, Boddi 'r holl fyd yn dosturus yn amser Noah; y difaedd ofnadwy a dda∣eth ar Sodom a Gomorrah, a'r dinasoedd o'i hamgylch trwy dan a brwmstan; Bwrw Core, Dathan ac Abi∣ram yn fyw i vffern, a llâdd deucant a deg a deugain o'r rhai a lynasai wrthynt, a llawer mil o'r bobl heb law hynny, am fod yn wrthryfelgar yn erbyn Moy∣sen ac Aaron: Lladd Nadab ac Abihu meibion Aa∣ron, ac offeiriaid etholedig mor ddisymwth, am o∣ffrwm tân dieithr ar yr allor vnwaith: Taro Ana∣nias a Sappheira mor ofnadwy am ddarnguddio peth o werth eu da eu hun trwy dwyll, oddiwrth yr A∣postolion: a llawer eraill o'r cyfryw esamplau, y rhai y mae 'r Scrythur lân yn eu hadrodd, Gen. 4. 8.18. & 19. Num. 16. Levit. 10. Act. 5.

13. Ac er bod yn ddigon amlwg wrth yr holl e∣samplau o'r blaen (yn y rhai y gwelwch mor dost

yw pob vn o'r cospedigaethau) mor ddirfing yw cy∣fiawnder Duw, a thrymmed yw ei law ef pan ddis∣gyuno arnom ni; etto mi a addroddaf vn ychwaneg o weithredoedd Duw, allan o'r Scrythur lân, yr hon sydd yn egluro hynny yn rhyfeddol iawn. Fe wyddys yn dda mai Benjamin oedd y cuaf gan ei dad, o holl blant Jacob, fel y mae 'n amlwg yn llyfr Ge∣nesis, Gen. 42. & 43. ac am hynny yr oedd efe yn fawr gyda Duw, ac y gosodwyd ei lwyth ef yn y rhan orau o holl wlad yr addewid, pan rannwyd hi rhwng y deuddegllwyth, ac yr oedd yn y rhan hon∣no Jerusalem, a Jericho, a'r dinasoedd goreu heb law hynny, Ios. 18. Etto er hynny i gyd, am vn pechod yn vnig, a wnaeth rhai o'r bobl gyffredin, ar wraig y lesiad; fe gospodd Duw yr holl lwyth yn y modd a'r dresn yma, fel y mae 'r Scrythur lan yn ei adrodd. Fe wnaeth i gwbl o'r vnllwyth ar ddeg eraill gyfodi yn eu herbyn hwy; a dyfod yn gyntaf i dŷ Dduw yn Silo, i ymgynghori ag ef, ac i wneuthur a archai ef yn y rhyfel honno yn erbyn eu brodyr: ac yna wedi iddynt hwy trwy archiad Duw ymladd dau faes a llwyth Benjamin, y try∣dydd dydd fe roes Duw iddynt orfodaeth cymmaint, ac y lladdasant hwy bob peth byw o fewn y llwyth hwnnw, ond chwechant o wyr yn vnig, y rhai a ddiangodd ymaith i'r anialwch; a chwbl o'r llaill a ladded, yn wr, ac yn wraig, yn ddyn bach, ac yn blentyn sugno, ynghyd a'r holl anifeiliaid a'r yscru∣bliaid; a'r holl ddinasoedd, a'r trefi, a'r tai, a los∣gwyd a thân. A hyn i gyd am vn pechod a wnaed vnwaith yn vnig, a hynny gydag vn wraig, Barn 20.

14. A phwy wrth hynny ni chyfaddef gyda Moy∣sen, fod Duw yn Dduw cyfiawn, yn Dduw mawr, ac yn Dduw ofnadwy? Pwy ni chyfaddef gyda S. Paul, Mai peth of nadwy ydyw syrthio yn nwylo 'r Duw byw, Heb. 10.31. Pwy ni ddywaid gyda

Dafydd sanct Mi a ddychrynais rhag dy farnedigae∣thau, Psal. 119.120. Onid arbedai Dduw ddistry∣wo 'r holl lwyth, am vn pechod yn vnig; oni fa∣ddeuai ef i Core, Dathan ac Abiram tros vnwaith; ac i feibion Aaron tros vnwaith; ac i Ananias a Sappheira tros vnwaith: oni faddeuai efe i Esau, er iddo wedi hynny geisio 'r fendith trwy ddagrau, fel y dywaid yr Apostol: Oni faddeuai efe gospediga∣eth vn pechod i Foesen ac Aaron, er iddynt ei ofyn yn daer; oni faddeuai efe vn balch-feddwl i'r angy∣lion; nac i Addaf fwytta vnwaith ô ffrwyth y pren gwaharddedig, heb gospedigaeth fawr; na gillwng y ewppan digofaint heibio i'w fab ei hun, er iddo ei ddymuno deirgwaith ar ei liniau, trwy chwysu 'r gwaed; pa reswm sy gennyt ti feddwl y gad ef dy bechodau di heb gospi, a hwythau gyn amled? Oes i ti achos yn y byd i feddwl y bydd efe cystal wr∣thyt ti, ac y paid ef a'i gyfiawnder er dy fwyn di? wyt ti yn wellgwr na 'r rhai a henwais i? Oes gen∣nytti ragorfraint yn y byd oddiwrth Dduw, amgen nac oedd ganddynt hwy.

15. Ped ystyrit ti pa bethau eu maint a'i dieithred y mae cyfiawnder Duw yn eu dwyn i ben, fel y gwelwn ni beunydd yn y byd; ni byddai i ti ond ychydig achos i dybieid y cait ti cymmaint o ffafor gan Dduw, nac i wenhieithio i ti dy hun mor be∣ryglus ac yr wyt ti. Yr ydym ni yn gweled er maint trugaredd Duw, ac er dioddef a marw o Grist ein lachawdr er mwyncadw 'r holl fyd; er hynny fod cynnifer myrddiwn o'r byd yn golledig beunydd, wrth gyfiawnder Duw; a chynnifer o rai anghreda∣dwy, a chenedl-ddynion, ac Iuddewon, a Thurci∣aid, yn aros yn nhywyllwch eu hanwybodaeth eu hun: ac ym mhlith Christianogion cynnifer naill ai heb gadw eu proffess yn vnion ac yn gywir, ai yn byw yn ddrwgfucheddol yn eu proffess, fel mai gwir

yw yr hyn a ddy wedodd Christ, mai ychydig fyddai y rhai a fydd cadwedig; er darfod talu ei farwola∣eth ef tros bawb, oni byddai iddynt hwy eu gwneu∣thur eu hunain yn annheilwng o honi, Mat. 7.14. Ac ym mlaen dyfodiad ein Iachawdr, mwy o lawer y gwelwn ni fod yr noll fyd yn myned ar ŵyr i golle∣digaeth tros lawer mil o flynyddoedd ynghyd; o∣ddieithr ychydig Iuddewon, y rhai oedd bobl Dduw. Ac etto yn eu plith hwythau hefyd, yr oedd y rhan fwyaf, (hyd y mae 'n gyffelyb) heb fod yn gadwe∣dig, fel y gellir gwybod amcan wrth yr hyn a ddy∣waid y Prophwydi o amser i amser, Esay 9.27. ac yn enwedig wrth yr hyn a ddywedodd Christ wrth y Pharisaeaid, ac eraill o lywodraethwyr y bobl hynny. Am hynny ynteu, os gallai Dduw, er mwyn cyflawni ei gyfiawnder, adael i gynnifer myrddiwn o bobl fyned i golledigaeth trwy eu pe∣chodau eu hun, fel y mae efe yn gadael beunydd et∣to; a hynny heb dorr nac argywedd yn y byd ar ei drugaredd; pa ham nas gall efe hefyd dy ddam∣nio di am dy bechodau, er maint ei drugaredd, a thitheu nid yn vnig yn eu gwneuthur hwy yn ddiofn ddiarswyd, ond hefyd yn parhau yn rhyfygus yn dy bechodau?

16. Ond yma y gall vn ddywedyd, Os felly y mae, fod Duw mor dost wrth gospi pob pechod, a'i fod yn damnio llawer mil am vn y mae yn ei ga∣dw; pa fodd y mae yn wir, Fod ei drugaredd ef go∣ruch ei holl weithredoedd, fel y dywaid yr Scrythur lân; a bod Trugaredd yn gorfoleddu yn erbyn barn, ac yn rhagori arni, Psal. 145.9. Iac. 2.13. Ob∣legid os yw rhifedi y rhai damnedig yn rhagori cym∣maint ar rifedi y rhai cadwedig, y mae 'n gyffelyb fod gweithredoedd cyfiawnder yn rhagori ar wei∣thredoedd Trugaredd. I hynny yr attebaf, na all∣wn ni ammeu dim ynghylch lleied rhifedi y rhai

cadwedig, ac anfeidrol rifedi y rhai colledig: oble∣gid, heb law 'r holl Brophwydi eraill, y mae ein lachawdr Christ wedi gwneuthur hynny yn ddigon siccr ddiammau, Mat. 7.14. Am hynny mae 'n rhaid i ni edrych, pa fodd, er hynny i gyd y mae Trugaredd Duw yn rhagori ar ei holl weithred oedd eraill ef.

17. Ac yn gyntaf, fe ellir dywedyd bod ei dru∣garedd ef yn rhagori, oblegid bod ein holl gadwedi∣gaeth ni yn dyfod i ni o'i drugaredd ef, a'n colledi∣gaeth oddiwrthym ein hunain; oblegid dyna ddau brif achos pob vn o'r ddau; yn ol yr hyn a ddywed Duw trwy 'r Prophwyd, Dy golledigaeth di, o Is∣rael, sydd o honot dy hun, ond ynofi y mae dy gym∣morth i wneuthur daioni, Hos. 13.9. Megis fel y mae 'n rhaid i ni gydnabod mai grâs Duw a'i druga∣redd yw awdur pob meddwl da ynom ni, a phob gweithred dda a wnelom ni, ac wrth hynny bod yn rhaid i ni gyfaddef mai o hono ef y mae cwbl o'n lechydwriaeth ni: felly nid oes yr vn o'n drwg wei∣thredoedd ni, o herwydd y rhai 'r ydym ni 'n golle∣dig, yn dyfod o hono ef, ond yn vnig o honom ni ein hunain; ac felly nid ydyw efe achos yn y byd o'n colledigaeth ni. Ac yn hyn y mae ei drugaredd ef yn rhagori ar ei gyfiawnder.

18. Yn ail, y mae ei drugaredd ef yn rhagori, o herwydd ei fod ef yn ewyllysio bod pob dyn yn gad∣wedig, fel y dywaid S. Paul, 1 Tim. 2.4. ac y mae ynteu ei hun yn tystiolaethu, gan ddywedyd, Nid wyfi yn ewyllysio marwolaeth pechadur, ond yn hytrach troi o hono oddiwrth ei anwiredd, a byw. A thra∣chefn trwy 'r vn Prophwyd, y mae efe yn cwyno yn dost, nad yw dynion yn derbyn ei drugaredd ef, pan y cynnygier iddynt, Dychwelwch, dychwelwch oddiwrth eich ffyrdd drygionus: canys, pa ham y by∣ddwch feirw tŷ Israel, Ezec. 33.11. wrth yr hyn

y mae 'n amlwg ei sod ef yn cynnyg ei drugaredd yn dra ewyllysgar ac yn rhad i bawb; ac nad yw yn arfer ei gysiawnder ond pan fo gwir anghenrhaid, a phan fo ein hymarweddiad cildynnus ni megis yn ei gymmell ef. Hyn y mae Christ yn ei ddangos yn oleuach, pan yw yn dywedyd wrth Ierusa••em, O Ie∣rusalem, Ierusalem, yr hon wyt yn lladd y Prophwydi, ac yn llabyddio y rhai a ddanfonir attat, pa sawl gwaith y mynnaswn gasglu dy blant ynghyd, megis y casgl yr iar ei chywion tan ei hadenydd, ond nis myn∣nech chwi? Wele, am hynny yr ydys yn gadael eich ty i chwi yn anghyfannedd; ac yn ddiblant, Mat. 23.37. Yma y gwelwch gynnyg trugaredd Duw yn fynych i'r Iuddewon, ond am iddynt wrthod ei drugaredd ef, efe a gymmhellwyd (mewn modd) i ddatgan y farn drom yma o ddinistr anghyfannedd∣dra arnynt hwy: yr hon a gyflawnodd efe o fewn deugain mhlynedd neu ddêg a deugain wedi, trwy ddwylo Vespasian ymmerodr Rhu∣fain, a Thitus ei fab: y rhai a lw∣yr ddinistriodd ddinas Jerusalem, a holl genedl yr Iuddewon, yr rhai a welwn ni heddyw wedi eu gwasgaru trwy 'r holl fyd, mewn caethiwed enaid a chorph. Ac er bod y weithred honno o gyfiawnder Duw yn dra ofna∣dwy, etto yr oedd ei drugaredd ef yn fwy tu ac at∣tynt, fel y mae 'n amlwg wrth eiriau Christ, oni bai iddynt wrthod ei Fab ef.

19. Yn drydydd, y mae ei drugaredd ef yn rha∣gori ar ei gyfiawnder, hyd yn oed tu ac at y rhai collegid; oblegid iddo trwy lawer of foddion yn y byd hwn geisio eu gwneuthur hwy yn gadwedig, trwy alw arnynt, a'i cynnorthwyo hwy a'i râs i wneuthur daioni, a'i cynnhyrfu hwy oddifewn ag a∣neirif o ysprydoliaethau da, a cheisio eu denu hwy oddi allan ag amryw gynghorion, ac addewidion, ac

esamplau rhai eraill: a chyda hynny trwy glefydon, a gwrthwyneb, a cheryddon esmwyth eraill; trwy roddi iddynt amser, ac achlysur, a chyfle, achyfam∣ser, a llawer annog, i edifarhau; trwy fygwth mar∣wolaeth dragywyddol iddynt, oni edifarhaant. Yr holl bethau hyn, gan eu bod yn weithredoedd tru∣garedd a daioni Duw tu ac at yr annuwiol, y mae 'n anghenrhaid iddynt gysaddef, ynghanol eu cyn∣ddaredd a'i poenau, fod ci farnedigaethau ef yn v∣nion, a chwedi eu cyfiawnhau ynddynt eu humain, ac nas gellir mewn vnmodd eu cyffelybu hwy i faw∣redd ei drugaredd ef.

20. Wrth hyn y gwelwn fod yn wir yr hyn a ddywaid y Prophwyd, Yr Arglwydd a gar druga∣redd a gwirionedd. A thrachefn, Trugaredd a gwi∣rionedd a ymgyfarsuant; cysiawnder a heddwch a ym∣gusanasant, Psal. 85.10. Ni a welwn pa ham y mae 'r Prophwyd yn dywedyd am dano ei hun, Mi a ganaf am drugaredd a barn, o Arglwydd: nid trugaredd yn vnig, na barn yn vnig, ond trugaredd a barn ynghyd, Psal. 101.1. Hynny yw, ni ry∣fygaf eymmaint ar dy drugaredd, ac nad ofnwyf dy farn; ac nid ofnaf cymmaint ar dy farn, ac yr anobeithiwyf o'th drugaredd. Mae 'n rhaid i ni bob amfer gyssylltu ein hofn rhag barn Duw, ynghyd â'n hyder ar drugaredd Duw: ie, hyd yn oed yn y Sainct eu hunain, fel y dywaid Dafydd. Ond pa fath ofn? Yr ofn hwnnw, yr hwn y mae 'r Scrythur lan yn dangos pa fath ydyw, pan yw yn dywedyd fod ofn Duw yn gyrru ymmaith bechod; bod ofn Duw yn cassau pob drygioni; nad yw 'r hwn sy 'n ofni Duw yn esgeuluso dim; bod y sawl sy 'n ofni Duw yn troi ac yn edrych ar ei galon ei hun; bod y sawl sy 'n ófni Duw yn gwneuthur gweithredoedd da; bod y sawl sy 'n ofni Duw heb aughredu 'r hyn y mae efe yn ei ddywedyd, ond yn cadw ei ffyrdd,

ac yn chwilio am y pethau a ryng bodd iddo; ac yn parottoi eu calonnau, ac yn sancteiddio eu henei∣diau yn ei olwg ef, Dihar. 8.13.

21. Ac dyma bortreiad gwir ofn Duw, fel y mae 'r. Scrythur lan yn ei ofod ar lawr. Dyma bortreiad yr ofn hwnnw yr ydys yn ei ganmawl ac yn ei or∣chymmyn ym mhob rhan a chyfran o air Duw. Dyma bortreiad yr ofn yr ydys yn ei alw, ffynnon y bywyd, gwreiddyn synwyr, coron a chyflawnder doe∣thineb, Gogoniant ac ymffrost Christion o ddyn, Rhodd ddedwyddol. Am yr hwn sy ar ofn yma gantho, y mae 'r Scrythur lan yn dywedyd, Gwyn ei fyd y gwr sy 'n ofni yr Arglwydd, oblegid y mae yn hoffi ei or∣chymmynion of yn ddirfawr, Psal. 1 12.1. A thra∣chefn, Yn y diwedd, da fydd i'r hwn a ofno yr Ar∣glwydd, ac efe a fendithir yn ei ddydd diwedd, Eccl. 1.13. Yn ddiwethaf, am y rhai sy ar ofn yma gan∣ddynt, y mae 'r Scrythur lan yn dywedyd, Mai Duw yw eu sail hwynt; a darfod i Dduw barottoi amlder o hyfrydwch iddynt; a darfod i Dduw bry∣nu etifeddiaeth iddynt; a bod Duw 'n drugarog wr∣thynt, fel y mae tad yn drugarog wrth ei blant; ac i ddibennu, fod Duw yn gwneuthur ewyllys y rhai a'i hofnant ef a'r cyfryw ofn, Psal. 31.19. & 103.13. & 145.19.

22. Yr ofn sanctaidd yma oedd gan Job dduwiol, pan ddywedodd efe wrth Dduw, Mi a of nais fy holl ffyrdd. Ac y mae 'n dywedyd pa ham y gwnai efe hynny, Oblegid mi a wn nad arbedi di neb a wnelo i'th erbyn, Job 9.28. Lat. Yr ofn yma oedd yn eisiau yn y rhai y mae 'r Prophwyd yn dywedyd am danynt, Y pechadur a gythruddodd Dduw, trwy ddywedyd na chymmer Duw gyfrif o'i weithredoedd of, yn amlder ei ddigofaint. Symmudwyd dy farne∣digaethau allan o'i olwg ef. A thrachefn, Pa ham y cyffroodd yr annuwiol Dduw, trwy ddywedyd, Ni

ofyn Duw gyfrif am fy ngweithredoedd i, Psal. 10. Annuwioldeb mawr, yn ddiau, a chysfroi Duw yn fawr i'n herbyn, ydyw dwyn hanncr naturiaeth Duw oddi arno; a'i wneuthur ef yn drugarog heb fod yn gyfiawn: a byw fel pettai Dduw heb amcanu ceisio cyfrif am ein buchedd ni; ac ynteu mor dra difrif wedi dangos y gwrthwyneb, gan ddywedyd: ei fod ef yn wr dirfing tost, ac na bydd efe bodlon i gymmeryd yr eiddo ei hun drachesn, ond y mynn efe elw ac occr gyda 'r eiddo ei hun: y mynn efe gyfrif o'r holl dda a fenthygiodd ef i ni: y mynn efe ffrwyth o'i holl lafur a roes efe i ni; ac yn ddi∣weddaf, y mynn efe gyfrif o bob gair a ddyweda∣som ni. Mat. 25.27.

23. Y mae Christ yn y nawfed Psalm a thrugain, yr hon y mae efe mewn amryw fannau o'r Efengyl yn deongl mai am dano ef yr yscrifennwyd hi; ym myfg llawer o felldithion ofnadwy y mae efe yn eu rhoi i lawr yn erbyn y rhai gwrthodedig, yn dat∣gan y rhai hyn, Tywyller eu llygaid fel na welont: tywallt dy ddig of aint arnynt; cyrhaedded llidiowgrw∣ydd dy ddigofaint hwynt: dod ti anwiredd at en han∣wiredd hwynt, ac na ddelont ith gysiawnder di: di∣leer hwynt allan o lyfr y bywyd, ac na 'sgrifenner hw∣ynt gyda'r rhai cysiawn, Psal. 69.23, 24, 27. Yma y gwelwn ni, mai mwyaf melldith a ddichon Duw ei rhoi arnom ni, yn nessaf at ein tynnu ni allan o lyfr y bywyd, yw gadael i ni fod mor ddeillion a chyssylltu anwiredd at anwiredd, a bod heb ysty∣ried ei gyfiawnder ef. Ac o'r achos hwnnw hefyd y mae 'r defeinwyr yn cyfrif pechu o hyder ar drugaredd Duw, yn gyntaf o'r chwe pechod trymion yn erbyn yr yspryd glan; y rhai y mae ein Iachaw∣dr Christ yn yr Efengyl yn dangos bod mor anhawdd gan ei Dad eu madden. A'r rheswm pa ham y ma∣ent

hwy yn cyfrif gormodd hyder ar drugaredd Duw, yn bechod yn erbyn yr Yspryd glan, yw hyn, sef am ei fod yn bwrw heibio ac yn gwrthod vn o'r mo∣ddion pennaf a adawodd yr Yspryd glan i'n tynnu ni oddi wrth bechod, nid amgen nag ofni cyfiawnder Duw ar bechaduriaid.

24. Ac am hynny, i ddibennu 'r matter yma ynghylch gormodd hyder ar drugaredd Duw, yr wyf fi yn tybieid y gallwn ni arfer yr vn fath reswm ynghylch ofni cyfiawnder Duw, ac y mae 'r Apo∣stol Sainct Paul yn ei arfer at y Rhufeiniaid, am wei∣nidogion Duw, y rhai yw 'r tywysogion bydol: A fynni di nad ofnech allu y llywodraethwr bydol, medd efe? gwna ddaioni ynteu, a thi a gai nid yn vnig fod heb ei ofni ef, ond hefyd ti a gai glod a chanmoliaeth gantho. Ond os gwnai ddrwg, ofna; canys nid ydyw efe yn dwyn y cleddyf yn ofer, Rhuf. 13. Yn yr vn modd y gallwn ninnau ddywedyd wrth y cymdeithion hynny sy 'n gwneuthur Duw mor drugarog, ac na ddylai neb ofni ei gyfiawnder ef. A fynnech chwi, frodyr, na bai raid i chwi of∣ni cyfiawnder Duw yn cospi? Byddwch fyw yn dduwiol, a chwi a fyddwch mor ddiofn a llewod, fel y dywaid y gwr doeth, oblegid y mae perffaith gariad yn bwrw allan ofn, 1 Jon. 4.18. Ond os byddwch fyw yn annuwiol, yna y mae i chwi achos i ofni: oblegid nid am ei ham y mae Duw yn ei alw ei hun yn farnwr cyfiawn.

25. Pettei 'r peth mor ddiogel ac y mae llawer, trwy druth a gweniaith, yn peri iddynt eu hunain goelio ei fod; ni ddywedasai Sainct Petr byth wrth Gristianogion wedi eu bedyddio eusys, Ymddygwch mewn ofn, tros amser eich preswylfod daiarol, 1 Pet. 1.17. na Sainct Paul chwaith wrth yr vn rhai, Gwei∣thiwch allan eich Iechydwriaeth eich hunain, drwy ofn a dychryn, Phil. 2.12. Ond yma y gofyn rhyw ddy∣nion,

Pa fodd wrth hynny y mae 'r Apostol yn dy∣wedyd mewn lle arall, Na roddes Duw i ni yspryd ofn, ond yspryd nerth, a chariad, a phwyll, 2 Tim. 1.7. Fy atteb i'r rhai hynny ydyw hyn, Nad yw ein hyspryd ni yspryd ofn tebyg i ofn gwâs rhag ei feistr; hynny ydyw, I fyw mewn ofn yn vnig rhag ofn cospedigaeth, heb ddim cariad; ond yspryd ca∣riad yn gyssylltedig ag ofn tebyg i ofn plant rhag eu tab, trwy yr hwn ofn y maent yn ofni digio eu tad, nid yn vnig rhag iddo eu cospi, ond yn bendifaddeu o herwydd ei ddaioni tu ac attynt hwy, a'r cyminwy∣nasau a'r twrn da a wnaeth efe iddynt. Hyn y mae S. Paul yn ei ddangos yn oleu at y Rhufeiniaid, lle y mae efe yn gwneuthur rhagor rhwng ofn gwei∣sion, ac ofn plant, Ni dderbyniasoch yspryd caethi∣wed trachefn (medd efe) i beri ofn, ond yspryd mab∣wysiad, trwy 'r hwn yr ydym yn llefain Abba, Dad, Rhuf. 8.15. Y mae efe yn dywedyd yma wrth y Rhufeiniaid, Ni dderbyniasoch chwi yspryd caethi∣wed drachefn i beri ofn, am nad oedd eu hofn hwy o'r blaen, a hwy yn genhedloedd, ond ofn gweision yn vnig, nid ofn meibion; am eu bod yn anrhyde∣ddu ac yn addoli eu heulynnod, nid o herwydd cari∣ad yn y byo oedd ganddynt ar eu heulynnod, gan eu bod mor aneirif; a bod y gair iddynt o gym∣maint o annuwioldeb (fel yr oedd i Jupiter, i Mars, i Venus, a'r cyffelyb) ond yn vnig rhag ofn cael ni∣weid oddiwrthynt oni wasanaethent hwynt, ac oni addolent iddynt.

26. Y mae S. Petr ynteu, mewn vn ymadrodd, yn egluro yr holl fatter yma. Oblegid, wedi iddo ddywedyd, Nac ofnwch rhag eu hofn hwynt, (lle y mae efe yn meddwl am ofn gwasaidd yr annuwicl) y mae efe yn dywedyd yn y man, Ond sancteiddi∣wch yr Arglwydd Dduw yn eich calonnau; a chen∣nych gydwybod dda gyd ag addfwynde ac ofn, 1 Pet.

3.14, 15. Ac felly y mae ofn gwasaidd, yr hwn sydd yn ystyried cospedigaeth yn vnig, wedi ei wa∣hardd i ni; ond y mae ofn cariadus plant wedi ei orchymmyn i ni. Ac etto y mae deubeth i'w hysty∣ried ynghylch y matter yma.

27. Y cyntaf yw, er bod yspryd ofn gwasaidd yn waharddedig i ni (yn enwedig gan ein bod ni yn awr wedi myned i wasanaethu Duw) etto fe wna 'r ofn hwnnw lês mawr i bechaduriaid, ac i'r rhai nid ydynt etto ond dechreu gwasanaethu Duw, am ei fod yn eu cynnhyrfu hwy i edifarhau, ac i edrych yn eu cylch; ac o'r achos hynny y dywaid y gwr doeth am dano, Mai dechreuad doethineb ydyw, Dih. 1.7, Ac am hynny y mae Ionas yn ceisio gyrru 'r ofn yma ar y Ninifeaid, ac Ioan fedyddiwr ar yr Iuddewon, a'r holl Brophwydi ar bechaduriaid; trwy fygwth y dialeddau a'r cospedigaethau a ddoai arnynt oni edifarhaent, Ion. 1. & 3. Mat. 3. Ond etto yn ôl hynny, pan fo dynion wedi troi at Dduw, ac yn myned rhagddynt yn ei wasanaeth ef, y maent hwy yn newid yr ofn gwasaidd yma yn gariad, hyd om ddelont o'r diwedd i'r cyfryw gyflwr ac y mae S. Ioan yn crybwyll am dano, sef bod perffaith gariad yn bwrw allan ofn, 1 Ion. 4.18. Ac ar hynny y dy∣waid S. Awstin, mai ofn yw 'r gwas yr ydys yn ei ddanfon o'r blaen i ba∣rottoi lle yn ein calonnan ni i'w feistres, yr hon yw cariad perffaith: a phan ddêl cariad perffaith i mewn vnwaith, a chael cwbl feddiant ynom ni; y mae ofn yn myned allan ac yn rhoi lle i gariad perffaith. Ond lle ni ddelo 'r ofn yma i mewn ddim, nid yw bossibl byth i gariad per∣ffaith ddyfod i drigo, ac i gartrefu yno, medd S. Awstin.

28. Yr ail peth i'w ystyried yw hyn, er nad y∣dyw ofn cospedigaeth yn y rhai perffaith, neu o'r

hyn lleiaf nad ydyw ond llai ynddynt hwy nag mewn eraill fel y dy waid Sainct Ioan; etto, os efe a fydd, wedi ei gyssylltu a chariad ac a pharch, felly dylai fod, y mae yn fuddiol ac yn angenrheidiol iawn i bob Christion cyffredin, y rhai nid yw eu by wyd mor berffeith-gwbl, na'i cariad mor helaeth a bod mor berffeith-gwbl ar perffeithrwydd y mae Sainct Ioan yn crybwyll am dano. A hynny sydd amlwg wrth fod yn Iachawor Christ yn annog ei Aposto∣lion i fod a'r ofn yma ynddynt, ofnwch yr hwn weds darffo iddo lad•• ly corph, sydd ac awdurdod ganddo i fwrw i vffern yr enaid a'r corph; ie, meddaf i chwi, ofnwch hwnnw, Luc. 12.5. Yr vn peth y mae Sainct Paul yn ei ddysgu i'r Coninthiaid, y rhai oedd Gristianogion da, gan osod ar lawr yn gyntaf gyfi∣awnder Duw, ac yna eu hannog hwy i ofni, Y mas 'n rhaid i ni oll, medd efe, ymdaangos ger bron braw∣dle Christ, fel y derbynio pob vn y pethau a wnaeth∣bwyd yn y corph, yn ol yr hyn a wnaeth, pa vn byn∣nag ai da ai drwg. Ac am ein bod ni yn gwybod byo, yr ydym yn annog dynion i ofni 'r Arglwydd, a Cor. 5.10, 11. le, a pheth sydd fwy, y mae Sainct Paul yn tystiolaeth am dano ei hun; ei fod ef, er maint o ffafor ac ewyllys da a gawsai gan Dduw, yn dal ga∣fael etto ar yr ofn yma rhag cyfiawn er Duw, fel y mae 'n amlwg wrth ei eirian ef, Yr wyf yn cospi fy nghorph, ac yn ei ddwyn yn gaeth, rhag i mi mewn vn modd, wedi i mi bregethu i eraill, fod fy hun yn anghymmeradwy, 1 Cor. 9.27.

29. Weithian, f'anwylyd, od oedd ar S. Paul ofn cyfiawnder Duw, ac ynteu yn Apostol; ac er nas gwyddai efe ddim arno ei hun, na'i fod yn euog o vn bai, fel y mae efe (am vn peth) yn ei ddangos: pa fodd y dylit ti fod, yr hwn y mae dy gydwybod yn euog o gynnifer bai ac annuwioldeb, 1 Cor. 4.4. Gwybyddwch hyn, medd S. Paul, dm bob putteinwr,

neu aflan, neu gybudd, a'r cyffelyb, nad oes iddynt etifeddiaeth yn nheyrnas Christ a Duw. Ac yn y man ar ôl hynny, megis pe na bai hynny ddigon, y mae efe yn dywedyd yn angwhaneg, er mwyn attal ffolineb pechaduriaid sy 'n gwenhieithio iddynt eu hunain, Na thwylled neb chwi a geiriau ofer; canys oblegid y pethau hyn y mae digofaint Dnw yn dyfod ar blant anufydd-dod neu anghrediniaeth. Am hynny na fyddwch chwi gyfrannogion a hwynt, Eph. 5.5. Me∣gis pe dywedai, Pwy bynnag sy 'n gwenieithio i chwi ac yn dywedyd, Twt, y mae Duw yn druga∣rog, ac yn hawdd ganddo faddeu y pechodau hyn a'r cyffelyb; nid ydyw y rhainy ond eich twyllo chwi, medd S. Paul, oblegid y mae digofaint a dia∣ledd Duw yn disgyn ar blant anghrediniaeth, oble∣gid y pethau hyn: sef yw hynny, ar y rhai ni chre∣dant ei gyfiawnder ef n'i fygythion yn erbyn pe∣chod; ond, o hyder ar ei drugaredd ef, sydd yn par∣hau yn eu pechod, hyd oni ruthro digofaint Duw ar∣nynt yn ddisymmwth; ac yna y mae yn rhyhwyr gwellhau. Am hynny, medd efe, os ydych chwi gall, na fyddwch gyfrannogion a'i ffolineb hwy, ond gwellhewch eich bucheddau allan o law, tra caffoch amser. A digon fydd y rhybudd yma eiddo Sainct Paul, iddibennu 'r pennod yma; yn erbyn pawb ac sydd yn gwrthod neu yn oedi edifeirwch a gwell∣haad buchedd, trwy wag obaith ar gael gan Dduw faddeu iddynt, a chyd-ddwyn a hwynt.

Notes

• Ser. 52. par∣norum.
• Ser. 6. in Cant.
• Tract. 33. in Joan.
• Fract. 33, in Joan.
• Josephus de bello Ju∣daico. Lib. 1. C••. 1.
• Tho. 22.9.4.9.14. Ar. 1.2.3.
• Tract. 9. in 1 Joan.