Holl ddled-swydd dyn gwedi ei osod ar lawr, mewn ffordd hynod ac eglur, desnyddiol i bawb, ond yn enwedig i'r darllenydd mwyaf annyscedig : gwedi ei ddosparthu i XVII. o bennodau : y rhai, trwy ddarllen un o honynt boáb dydd yr Arglwydd, a ddarllenir i gyd trostynt deirgwaith yn y flwyddyn : angenrheidiol i boáb teuluoedd : ynghyd a Dwywolder neillduol ar amryw achosion / a gyfiaithwyd yn Gymro-aeg gan Jo. Langford ...

DOSPARTHIAD. XVI.

Dosparthau eraill o'n Dledswydd tu ac ein Cymydog. Am Gariad i Eneidiau dy∣nion, i'w Cyrph, i'w Golud, a'i Henwau da hwynt.

1. YR Ail Dosparth o'n Dléd tu ac at ein Cymydogion yw Cariad. Hon yw'r Ddledswydd Efenylaidd fawr honno a orchymynnir i ni cyn fynyched gan Grist; y Gorchymyn Newydd, fal y mae efe ei hún yn ei alw ef, Jo. 13.34. ar fód i chwi garu ei gilydd, a hyn a adroddir drachefn ddwy∣waith yn yr unrhyw bennod, séf Jo. 15.12, 17. Ac Epistol cyntaf St. Joan a dreulir agos yn hollawl mewn annogaeth i'r ûn Ddled∣swydd hon, trwy hyn óll y gwelwn ni nad péth gwael yw hwn, ond péth a orchymynnir yn gaeth iawn ar bawb sy'n proffessu Crist. Yn wîr fe roddes ef ei hûn hyn allan megys nôd ac arwydd ei Ddiscyblion ef, Jo. 13.35. Wrth hyn yr adnebydd pawb eich bód yn Ddiscy∣blion i mi, os bydd Cariad rhwng pawb o honoch ai gilydd.

2. Fe ellir ystyried y Cariad hwn ddwy ffordd; yn gyntaf, mewn tuedd meddwl; yn ail, mewn Gweithredoedd. Cariad mewn Tuedd meddwl yw mwyneidd-dra diffuant, yr hon a'n cymmhwysa ni i ewyllysio pôb rhyw

ddaioni i eraill, a hynny yn ei hóll leoedd a'i hamgyffred yn yr únrhyw fódd ac y mae Cy∣fiawnder yn ein rhwymo ni na ewyllysion ni ddim niwed i ún dŷn, nag i'w Enaid, nag i'w Gorph, na'i Olud, na'i henw da: felly y mae'r rhan gyntaf ymma o Gariad yn ein rhwymo ni i ewyllysio pób rhyw ddaioni iddynt ymm∣hób ún o'r rhain.

3. An yn gyntaf am yr Enaid. Os oes gen∣nini ond y gwreichionyn lleiaf o Gariad, nid allwn ni lai nag ewyllysio yn dda i Eneidiau dynion; nid yw ond rhesymol i ni ddangos ein Caredigrwydd mwyaf a'n hewyllys da i'r pe∣thau gwerthfawr hynny y tybiodd Crist a ha∣eddai ei prynu a'i waed ei hún; ac am hynny os nyni ni charwn ein gilydd fal hyn, yr ydyn ni ymmhell oddiwrth Ufyddhau'r Gorchymyn hwnnw o garu megys y carodd ef; canys Enei∣diau dynion a garodd ef mor dyner, a darfod iddo wneuthur a dioddef cymmaint trostynt. Y mae dau ffrwyth mawr ac arbennig o'r ca∣riad hwn o'i eiddo ef tu ac at Eneidiau: yn gyntaf, ei Puro hwynt ymma trwy'i râs; yn ail, ei gwneuthur hwynt yn ddedwydd yn dra∣gywyddol yn ei ogoniant; a rhaid i ninnau goppío allan bób ún o'r rhain cymmhelled yn ein Caredigrwyd, a dymuno o eigion ein Ca∣lonnau i bób dŷn ddyfod i'r purdeb a'r San∣cteiddrwydd hynny ymma, fal y gallo ef fód yn gyfrannog o ddedwyddwch tragywyddol ar ól hyn. Fe ellid gobeithio nad allei néb y sydd gantho Enaid o'i eiddo ei hún fód mor greulon i Enaid ún arall, ac nad ewyllysio fo hyn yn ddifrifol, oni bae ein bód ni yn gweled fód

rhai a'i malis mor gythreulig, ac i gyrrhaeddid yn union i'r gwrthwyneb, séf i ddeisyfu nid yn unig pechod, ond hefyd damnedigaeth rhai eraill. Fal hyn y bydd rhai, pan ddioddefant ryw gam neu orthrech, yn ei cyssuro ei hu∣nain, am fód ei gelynnion yn ei damnio ei hu∣nain wrth hynny; pan ddyle hynny fód yn fwy gresynol o lawer i Gristion, na phenyd yn y bŷd neu orthrymder a allant hwy ei ddwyn arno ef. Y mae'r hwn sydd o'r dymmer ymma yn Ddiscybl i Satan, ac nid i Grist, gan fód hyn yn union yn y gwrthwyneb i hóll fwriad y Gorchymyn mawr Cristianogaidd hwnnw, o garu ein Cymydogion fel ni ein hu∣nain. Oblegid yn ddiammeu nid oes néb ar sydd yn credu fód y cyfryw béth a damnedi∣gaeth, yn ei ewyllysio ef iddo ei hún; er hoffed gantho'r ffyrdd sydd yn denu iddì hi, etto ni ewyllysia fo i hynny fód yn ben ei Siwrne; ac am hynny trwy'r rheol honno o Gariad fe ddyle arswydo cymmaint rhag dychwelyd o hynny i'w gymydog.

4. Yn ail, rhaid ini ewyllysio pob daioni i Gyrph dynion, sef pob rhyw iechyd a ded∣wyddwch; yr ydyni gan mwyaf yn dyner iawn o'n Cyrph ein hunain, yn ofni'r boen neu'r niwed leiaf a áll ddigwydd iddynt: yr awrhon y mae Cariad, trwy rinwedd y Gor∣chymyn rhagddywededig, yn estyn allan y tyn∣nerwch ymma at bawb eraill, a pha béth bynnag a dybion ni yn ofidus i ni ein hunain, rhaid i ni fód yn anfodlon iddo ddychwelyd i eraill. Yr ûn péth sydd i'w ddywedyd am y ddau eraill, séf ei Golud, a'i henwau da hwynt,

fal megys ac yr ydyni yn ewyllysio ein gwell∣háad a'n brî ein hunain, felly y dylen ni hefyd eiddo eraill, onid-ë nid ellir byth ddywedyd ein bód ni yn caru ein Cymydog fal ni ein hu∣nain.

5. Fe fydd i'r Cariad hwn mewn Tuedd meddwl, os bydd ef yn ddiffûant, yr amryw ffrwythau hyn, y rhai sydd mor ddiwahan od∣diwrtho ef, a'i bód hwynt yn fynych yn y Scrythur yn cael ei cyfrif megys rhannau o'r Ddledswydd, ac felly a ofynnir yn dra-chaeth gennini; Yn gyntaf, fe a geidw'r meddwl mewn tymmer heddychlon a llaryaidd tu ac at eraill, cymmhelled oddiwrth geisio achosion o ymrysonau, na ddichon annogaeth yn y bŷd ein denu ni i hynny; oblegid anhawdd iawn i ni gwerylu lle y bo gennini Garedigrwydd, gan mae ûn o arbennig cynnheddfau Cariad yw, na chythruddir mono ef yn hawdd, 1 Cor. 13.5. Ac am hynny y mae pwy bynnag sydd yn annhangneddyfus yn dangos nad yw'r Cariad hwn yn ei galon ef. Yn ail fe a gyd-tosturia a holl drueni rhai eraill; y mae pób anffawd a ddigwydd lle y bo ni yn ewyllysio yn dda, yn fáth ar drychineb ac aflwydd i ni ein hu∣nain; ac am hynny, os ydyn ni yn ewyllysio yn dda i bawb, ni a ddylen fal hyn ein hym∣ddwyn ein hunain am drueni pawb, séf, ymo∣fidio yn ddifrifol wrth weled néb mewn hel∣bul, a hynny yn ól fel y bo'r gofid arnynt. Yn Drydydd, fe a wná i ni lawenhychu yn llwyddiant rhai eraill; fe ddywed Solomon Dihar. 13.19. Mae dymuniad wedi ei gyflawni sydd hyfryd gan yr Enaid; ac os felly, yna pwy

bynnag sydd gantho'r ewyllys difrifol hwn o ddedwyddwch ei Gymydog, y mae ei ddymu∣niad ef gwedi ei gyflawni yn ei lwyddiant ef, ac felly nid all ef ond ymfodloni, ac ymhy∣frydu yn ddirfawr yn hynny. Y mae St. Paul yn yr ûn man yn gorchymyn pób ûn o'r rhain, Rhuf. 12.15. bód yn llawen gyda'r llawen, ac wylo gyda'r wylofus. Yn Bedwerydd, fe a'n hannog ni i weddío tros eraill: yr ydyni o honon ein hunain yn greaduriaid llésg egwan, heb allu rhoddi bendithion lle yr ewyllysion ni fwyaf, am hynny os ydyn ni yn gwir-ddeisyfu daioni eraill, rhaid i ni geisio hynny drostynt gantho ef, oddiwrth ba ûn y mae pôb rhódd dda a pherffaith yn dyfod, Jaco. 1.17. Y mae hyn yn rhan mor angenrheidiol o Gariad, nad yw ein mwynder ni heb hyn ond péth disyl∣wedd, a máth ar ofer-foes gwâg. Oblegid pa fódd y gellir credu fôd gantho ef wîr ewyllys da i ûn yr hwn ni chlyw ar ei galon weddío trosto, heb yr hyn béth nid yw ei ewyllysion ef ond gwâg a difuddiol? Nid oedd yr Apostol yn tybied yn gymwys adael dynion i'w hewyl∣lysion da yn unig, ond y mae efe yn annog fód ymbil gweddiau, a thalu diolch dros bôb dyn, 1 Tim. 2.1. Yr hwn orchymyn fe gyd-ffurfia pób dŷn ac ef yn barod, ar sydd gantho'r gwîr garedigrwydd calon ymma. Y mae'r amryw bethau hyn mor naturiol yn ffrwythau o'r Ca∣riad hwn, fal nad yw'r dŷn hwnnw ond ei siommi ei hûn ar sydd yn meddwl fód y Ca∣riad hwn gantho, yr hwn ni ddichon brofi hynny yn eglur trwy'r ffrwythau hyn.

6. Ond y mae etto odidowgrwydd angh∣waneg o'r grâs hwn; y mae ef yn cadw'r meddwl yn ddiogel oddiwrth amryw drossed∣diadau dirfawr a pheryglus; megys yn gyntaf, oddiwrth Genfigen; hyn, medd yr Apostol, yw priodoldeb Cariad, 1 Cor. 13.4. Cariad ni chen∣figenna; ac yn wîr fe all rheswm cyffredin ga∣darnhau hyn i ni, oblegid Cenfigen gofid yw am lwyddiant arall, ac am hynny rhaid iddo fód yn union yngwrthwyneb i'r deisyfiad hwnnw, yr hwn a ddangosasom o'r blaen sydd yn tar∣ddu o Gariad; yn gymmaint, ac os yw Cariad yn rheoli yn y galon, yn ddiau fe a ymlid allan genfigen. Mor ofer gan hynny y cymmer y rheini arnynt fód ganddynt y Rhinwedd hon, y rhai ydynt yn wastad yn gwrwgnachu, ac yn ymofidio am bób damwain da i eraill?

7. Yn ail, y mae ef yn cadw i lawr Falchder ac Ʋchder. Hyn hefyd y mae'r Apostol yn ei ddyscu ini, 1 Cor. 13.4. Cariad nid yw anhydyn, nid yw yn ymchwyddo; ac yn gyfattebol i hyn ni a welwn, mae lle y gorchymynnir y Rhin∣wedd hon o Gariad, yna y cyssylltir hefyd dda∣rostyngeiddrwydd: megys Col. 3.12. Gwiscwch ymysgaroedd tosturiaeth, gostyngeiddrwydd, add∣fwynder, a Rhuf. 12.10. mewn Cariad brawdol byddwch garedig i'w gilydd, gan flaenori ei gilydd yn rhoddi parch; lle y gwelwch chwi mor agos y cyd-sylltir y ddau ymma, gostyngeiddrwydd a Chariad. Y mae hwn yn wîr yn tarddu yn naturiol o gariad, canys y mae Cariad, yn wa∣stad yn gosod brî a pharch ar y péth a gerir; fal hyn y gwelwn ni yn rhŷ fynych mewn

priod-gariad, fe a wná i ni feddwl yn uchel o honom ein hunain, ein bód ni yn fwy rhagorol na dynion eraill. Yr awrhon os ymddug Ca∣riad a fo fal hyn gwedi ei sefydlu arnon ein hunain falchder, trown ond yn y gwrthwyneb, a throswn y Cariad hwn ar ein▪ Brodyr, ac efe yn siccr a ymddug ostyngeiddrwydd, canys yna ni a welen ac a barchen y donniau a'r go∣didowgrwydd hynny o eiddo eraill, y rhai y mae ein balchder ni yr awrhon, neu ein Ca∣sineb yn gwneuthur i ni ei dirmygu, neu ei hesgeuluso; ac nid tybied yn rhesymol na'i dibrisio hwynt, na'n mawrygu ein hunain ar y cyfryw gyffelybiaeth; ni a welen yn ddiam∣meu achos i arferu cyngor yr Apostol, Phil. 2.3. i dybied eraill yn well na ni ein hunain. Pwy bynnag gan hynny sydd cyfuwch ei feddwl ac i ddirmygu a dibrisio eraill, gwybydded yn ddiamm••u nad yw'r Cariad hwn gwedi gwrei∣ddio yn ei galon ef.

8. Yn drydydd, y mae ef yn bwrw ymmaith Cam-dyb, a barn fyrbwyll; Cariad, medd yr Apostol, 1 Cor. 13.5. ni feddwl ddrwg, ond o'r tu arall, fal y mae'n calyn, gwer. 7. y mae'n credu pób dim, ŷn goheithio, pób dim; hynny yw, y mae ef yn barod i gredu ac i obeithio 'r goreu am bób dŷn; ac yn wîr y mae'n pro∣fiad ein hunain yn dywedyd i ni yr ûn péth, canys lle y bo ni yn caru, nid ydyw mor hawdd gennini ganfod beiau, er maint fyddont (fal y tystia'r dallineb mawr sydd gennini yn gyffredinol tu ac at yr eiddom ein hunain) ac felly yn ddiammeu ni a fyddwn pell oddi∣wrth wneuthur beiau, lle ni bónt, neu'i gwneu∣thur

nhw yn fwy nag yn wîr y maent: Ac yna o bale y mae'r tŷb annrhugarog a'r barnau byrbwyll o eraill, mor gyffredinol ymysg dy∣nion yn tarddu, ond o eisieu 'r Cariad hwn?

9. Yn Bedwerydd y mae'r Cariad ymma yn bwrw heibio Ledrith a llaryeidd-dra ffugiol; lle y mae'r gwîr a'r diffúant gariad hwn, y mae'r ún ffals eulunaidd hwnnw yn diflannu, a dymma'r Cariad a orychmynnir i fód gennini, séf, Cariad-heb ragrith, Rhuf. 12.9. Yn wîr lle y bo hwn wedi ei wreiddio yn y galon, ni ddi∣chon bód defnydd yn y bŷd o Ragrith: oblegid y mae hwn mewn gwirionedd yn gymmaint óll ac y chwennychei'r ún ffals ymddangos i fód, ac felly y mae ef cymmhelled tu hwynt iddi hi, ac y mae Natur tu hwynt i gelfyddid; neu yn hyttrach cymmhelled ac y mae rhin∣wedd dduwiol tu hwynt i bechod ffiaidd, ca∣nys y cyfryw ún yw'r Caredigrwydd ffugiol hwnnw; ac etto fe ellir ofni fód hwnnw yn rhŷ fynych yn trais-feddiannu lle'r gwîr gariad hwn; y mae'r ffrwythau o hyn yn rhŷ hynod yn ein mysg ni, gan nad oes dim yn fwy cy∣ffredin na gweled dynion yn gwneuthur adde∣widion helaeth o Gariad i'r rhai cyn gynted ac y tróant ei cefnau y bónt hwy naill ai'n ei gwatwor neu'i drygu.

10. Yn bummed, Nid yw Cariad yn ceisio yr eiddi ei hunan, 1 Cor. 13.5. Y mae ef o dymmer mor hynaws a bonheddigaidd, a'i fód yn dir∣mygu pób cynllwynion er mwyn ei fúdd, neu'i elw ei hunan. Ac am hynny y mae'r fáth wael farsiandiaidd honno o Gariad mor gyn∣nefin

yn y bŷd, yr hon sy'n ei sefydlu ei hûn yn unig lle y bo bûdd i'w ddisgwyl, ymmhell iawn oddiwrth y Cariad hwn.

11. Yn ddiweddaf, y mae'r Cariad yma yn torri allan o'r galon bób malis a chwennych díal, yr hyn sydd yn hollawl mor wrthnebus iddi hi, nad ydyw bossibl iddynt ill dau aros yn yr ûn fonwes; Priodoldeb Cariad yw, god∣def pób dim, 1 Cor. 13.7. Cyd-ddwyn a'r cam mwyaf, heb feddwl gwneuthur tál yn y bŷd am danynt ond gweddiau a Bendithion, ac am hynny y dŷn maleisus, a'r ymddial-ŵr yw'r dieithraf yn y bŷd i'r Cariad hwn.

12. Gwîr yw, os bydd rhaid arferu'r Rhin∣wedd hon ond tu ac at rai máth ar ddynion, hi a ddichon gyd-sefyll a malis tu ac at eraill, gan y dichon ûn sydd yn llwyr gashau'r naill ddŷn, garu'r llall; ond rhaid i ni ystyried na wasanaetha gosod terfyn felly i'r Cariad hwn, ond rhaid iddo ymystyn allan, a chyrrhaeddid pób dŷn yn y bŷd, yn bendifaddeu Gelynnion, neu onid-ë nid yw ef y Cariad duwiol hwnnw a orchymynnir i ni gan Grist. Y mae caru ein cyfeillion a'r sawl a'n caro ninnau yn râdd mor isel o gariad ac y gallei 'r Pwblicanod a'r Pechaduriaid ei chyrrhaeddid hi, séf, y gwaethaf o ddynion, Mat. 5.46. Ac am hynny ni chy∣frifir moni hi i haeddu gwobr mewn Discybl i Grist; na, fe ddisgwylia fo i ni ehedeg yn uwch, ac am hynny y gosododd ef i ni y Gor∣chymyn mwy Ysprydol a rhagorol hwn o garu ein gelynnion, Mat. 5.44. Yr ydwyf fi yn dy∣wedyd wrthych chwi, cerwch eich Gelynnion, ben∣dithiwch

y rhai a'ch melldithiant, a gweddiwch tros y rhai a nél niwed ichwi ac a'ch erlidiant; a phwy bynnag ni wnelo fal hyn, ni chymme∣rir mono fŷth am Ddiscybl i Grist. Rhaid i ni gan hynny wybod fód y cwbl ar a draethwyd ynghylch y Cariad hwn yn perthyn yn gystal i'n gelyn mwyaf ac i'n gelyn carediccaf. Ond oblegid mae Dledswydd yw hon i bâ ûn y mae natur ffromm dŷn yn annhueddus iawn iddi, mi a safaf ychydig ar rai ystyriaethau i'n han∣nog ni iddi hi.

13. Ac yn gyntaf ystyriwch béth a ddywe∣dwyd yn barod, mae Gorchymyn Crist yw hyn yn y Testyn a osodwyd ar lawr uchod, ac yn amryw eraill, gan nad oes ond prin ûn Gor∣chymyn a roddir ar lawr mor fynych yn y Te∣stament newydd, a hwn o garu a maddeu ein gelynnion; megys Eph. 4.32. Byddwch gymm∣wynascar i'w gilydd, a thrugarogion, gan faddeu i'w gilydd; a thrachefn, Col. 3.13. Gan gyd∣ddwyn a'i gilydd, a maddeu i'w gilydd, os bydd gan ún gweryl yn erbyn néb: megys y maddeuodd Crist i chwi, felly gwnewch chwithau; felly he∣fyd, 1 Pet. 3.9. Nid yn talu drwg am ddrwg neu ddirmyg am ddirmyg; eithr yngwrthwyneb, bendithiwch. Aneirif o leoedd a ellid ei ddwyn i'r pwrpas hwn, ond y mae y rhain yn ddi∣ammeu yn ddigon i brofi yn eglur fód Crist yn gorchymyn i ni hyn yn gaeth; ac yn wir yr wyfi'n meddwl nad oes nemmawr a gly∣wodd erioed son am yr Efengyl, na ŵyr hyn; mwy rhyfedd aruthrol yw fód dynion sy'n ei galw ei hunain yn Gristianogion heb roddi Ufydd-dod yn y bŷd iddo ef, ac nid hynny yn

unic ond adrodd ar gyhoedd ac addef y gwr∣thwyneb, fal y gwelwn ni rai beunydd yn gwneuthur, yn gymmaint a bód yn arferol i ddynion lawn-fwriadu a chyhoeddi na faddeuan nhw byth i'r cyfryw a'r cyfryw ddŷn, ac ni ddichon yr ystyriaeth o Orchymyn Crist ei troi nhw o'r meddwl hwnnw. Yn ddiammeu nid yw'r cyfryw ddynion yn deall beth ydys yn ei feddwl wrth y gair Cristion, yr hwn sy'n ar∣wyddoccau gwás a Discybl i Grist, a'r Cariad hwn yw arwydd y naill, a gwers y llall: ac am hynny anghysson iawn a direswm yw i rai ei proffessu ei hunain yn Gristianogion, ac etto yn yr ún amser gwrthwynebu y Gorchymyn arbennig hwn o eiddo Crist, yr hwn y maent yn ei gydnabod megys yn feistr iddynt. Os ydwyf fi feistr, medd Duw, pa le y mae fy ofn? Mal. 1.6. Y mae Ufydd-dod a Pharch yn Ddledswyddau gweision, yn gymmaint na thy∣biir, fód néb yn edrych arno ef yn feistr, i ba ún nid yw ef yn ei talu hwynt. Pa ham yr ydych yn fyngalw i Arglwydd, Arglwydd, gan nad ydych yn gwneuthur yr hyn yr wyf yn ei ddywe∣dyd? medd Crist, Luc. 6.46. Yr hóll fŷd a gyfrennir yn ddau deulu mawr, eiddo Crist, ac eiddo Satan, ac y mae'r Ufydd-dod y mae pób dŷn yn ei dalu yn arwyddoccau i ba ún o'r meistred ymma y mae ef yn perthyn; os ydyw ef yn Ufydd-hau Crist, i Grist; os Satan, i Sa∣tan. Yr awrhon nid ellir mewn dim Ufydd-hau mwy i'r Yspryd drŵg hwnnw, na thrwy'r pechod hwn o falis a dial, yr hwn yw cym∣meriad ei wîsg ef am ein cefnau, a chyhoeddiad hynod gweision i bwy ydyn ni. Pa ddigywi∣lydd-dra rhyfeddol gan hynny yw i ddynion y

rhai a'i hymroesant ei hunain fal hyn i fód o deulu Satan, gymmeryd arnynt fod yn weision i Grist? Gwybydded y cyfryw rai yn ddiam∣meu na chymmer Crist mo honynt yn eiddo ef, eithr y trŷ efe hwynt, ar y dydd mawr o gyfrif, at ei Meistr priodol, i dderbyn ei gwo∣brau mewn tân a brwmstan.

14. Yr ail ystyriaeth yw Esampl Dduw: Rheswm yw hwn y gwelodd Crist ei hún yn gymmwys i'w arferu, er mwyn ymhyrddu'r Ddledswydd hon arnon ni, Luc. 6.35, 36. lle gwedi iddo ef roddi'r Gorchymyn o garu gely∣nion, y mae ef yn annog i'r ymarfer o hynny, trwy ddywedyd mae hynny a'n gwná ni yn Blant y Goruchaf (hynny yw, a'n gwná ni yn debyg iddo ef, fal y mae Plant i'w Rhieni) Canys daionus yw efe i'r rhai anniolchgar a drwg; ac i'r unrhyw bwrpas y darllennir, Mat. 5.45. Y mae efe yn peri i'w haul godi ar y drwg a'r da, ac yn glawio ar y cyfiawn a'r anghyfiawn. Ac y mae hyn yn ddiau yn ystyriaeth rymmus iawn i'n hannog ni i'r Ddledswydd hon. Ni a wyddon mae Duw yw ffynnon perffeithrwydd, a bód yn debyg iddo ef yw summ y cwbl a allon ni ei ewyllysio; ac er mae cwymp Lu∣cifer oedd ei chwant ef i fód yn debyg i'r Goruchaf, etto pe buasei fo yn chwennych ond yn unig fód yn debyg iddo mewn San∣cteiddrwydd a daioni, fe allasei etto fód yn Angel goleuni: Yr ewyllys hwn o ddilyn Esampl ein Tâd Nefol yw arbennig nôd plen∣tyn iddo ef. Yr awrhon y mae'r addfwynder a'r daioni hwn i elynion yn dra hynod a rha∣gorol yn Nuw, ac hynny nid yn unic o her∣wydd

y trugareddau amserol, y rhai y mae efe yn ei rhoddi i bawb yn ddiwahan, sef ei haul a'i law ar yr anghyfiawn, fal yn y Testyn uchod, ond yn enwedig yn ei drugareddan Ysprydol. Yr ydyn ni oll trwy ein drŵg weithredoedd yn Elynnion iddo ef, Col. 1.21. ac fe syrthiasei echrys y gelyniaeth hwnnw yn hollawl arnom ein hunain, nid oedd gan Dduw annogaeth yn y bŷd heb law ei dosturi tu ac atton ni i chwennych cymmod, etto cymmhelled oedd efe oddiwrth ddial arnon ni am ein gelyniaeth ni, (fall y gallasei fo'n hawdd i'n tragywyddol ddinistr ni) a'i fôd ef yn dychymmig ac yn bwriadu pa fódd i'n dwyn ni i fód mewn hed∣dwch ac efo. Grâdd anfeidrol o drugaredd a charedigrwydd yw hyn, ond y mae'r moddion a arferodd ef i ddwyn hynny i ben, tu hwynt etto i hynny; Efe a anfonodd ei fâb ei hún o'r Nefoedd i weithio hyn allan, a hynny nid yn unic trwy addysc a chynghorion, ond trwy ddioddefiadau hefyd; cymmaint brî a osododd ef arnon ni greaduriaid truain, ac na thybiodd ef yn rhŷ ddrûd iddo ein prynu ni a gwaed ei Fâb ei hún. Yr unrhyw Esampl o drugaredd ac ammynedd a welwn ni yn Ghrist, yn gystal yn gosod ei einioes i lawr troston ni ei Elyunion ef, ac hefyd yn y módd llaryaidd hwnnw o wneuthur hynny, yr hyn a osodir ar lawr yn rhagorol gan yr Apostol, 1 Petr. 2.22, 23, 24. ac sydd er siampl i ninnau, gwer. 21. Yr aw∣rhon yn ddiammeu pan ystyrir hyn óll, ni a allwn yn dda ddywedyd gyda St. Joan, An∣wylyd, os felly y carodd Duw ni, ninnau a ddylem garu ei gilydd, 1 Jo. 4.11. Mor gywilyddus o bóth yw i ni gadw digofaint yn erbyn ein

Brodyr, pan yw Duw fal hyn yn dodi he∣bio ei ddigofaint ef tu ac atton ni, a hyn∣ny gwedi i ni ei annog ef mor ddirfawr?

15. Hyn a'n cyfarwydda ni i'r drydydd ysty∣riaeth, cyffelybu ein pechodau ni yn erbyn Duw, a chamweddau ein brodyr yn ein her∣byn ni, yr hyn cyn gynted ac a gwnelon, fe geir gweled rhagoriaeth ddirfawr rhyng∣ddynt, a hynny mewn amryw bethau; canys yn gyntaf y mae: Mawrbydi yr hwn yr ydyn ni yn trosseddu i'w erbyn, yn anghwanegu 'r euo∣grwydd yn ddirfawr, lle ni ddichon bód cymmaint cyfrwng rhwng dŷn a dŷn, canys er bôd rhai dynion gwedi ei derchafu gan Dduw i'r cyfryw uchder breiniol, ac a wná 'r camwedd a wneir i'w herbyn hwynt yn fwy, etto nid ydynt hwy ond dynion o'r ún ani∣an a ninnau, lle y mae fo yn Dduw bendigedig yn oes oesedd; Yn ail, y mae ei oruchafiaeth a'i allu ef, yr hyn sydd o'r dechreuad yn Nuw, oblegid ei greaduriaid ef ydyn ni, ni a derby∣niasom ein cwbl fôd oddiwrtho ef, ac am hyn∣ny ydyn yn rhwymedig yn y mesur eithaf i ber∣ffaith ufydd-dod, lle nid yw'r holl oruchafi∣aeth a dichon fód gan y naill ddŷn tros y llall, ond gwedi ei roddi iddo gan Dduw, a chan mwyaf nid oes dim o hyn ychwaith yn y matter, gan fód cwerylon yn gynnefinaf rhwng rhai cydradd. Yn drydydd, y mae ei annherfynol haelioni a'i ddaioni ef tu ac atton ni, gan mai ei rôdd ef yn hollawl yw 'r cwbl yr ydyn ni yn ei fwynhau, pa ûn byn∣nag ai a berthyn i'r bywyd hwn, neu i ûn gwell, ac felly fe adroddir yr anniolchgarwch

mwyaf at ein camweddau eraill; o herwydd yr hyn béth hefyd ammhossibl yw i'r naill ddŷn drosseddu yn erbyn y llall yn y cyfryw fesur, oblegid er y dichon ûn fód (ac y mae gormod ysowaith) yn euog o anniolchgarwch tu ac at ddynion, etto o herwydd fôd y doniau mwyaf a ddichon dŷn ei rhoddi, o anfeidrol yn fyrr o'r rhai y mae Duw yn ei rhoddi, nid all yr anniolchgarwch o lawer fód cymmaint a hwnnw tu ac at Dduw. Yn ddiweddaf, y mae mawredd a lliaws ein pechodau ni yn er∣byn Duw yn fwy o anfeidrol na 'r hôll rai a ddichon y dŷn mwyaf camweddog ei gwneu∣thur yn ein herbyn ni; oblegid yr ydyn ni ôll yn pechu yn fynychach o lawer ac yn echry∣slonach yn ei erbyn ef, nag y medr ûn dŷn, er mor faleisus y bo, gael odfáu i ddrygu ei frodyr. Yr anghyfartalrwydd a'r anghym∣mesurwydd hwn y mae ein Hiachawdr yn crybwyll am dano yn y ddammeg, Matth. 18. lle yr arwyddocceir ein camweddau ni yn er∣byn Duw trwy 'r deng mîl o dalentau, ac y portreiir eiddo ein brodyr yn ein herbyn nin∣nau trwy 'r can ceiniog; y mae Talent yn drymmach o anfeidrol na cheiniog, a deng mil yn fwy o rîf o lawer na chant, etto cym∣maint a hynny a mwy o lawer y mae pŵys a nifer ein pechodau ni tu hwynt i holl gam∣weddau rhai eraill i'n herbyn ni: llawer mwy a ellid ei ddywedyd i ddangos yr anghym∣mesurwydd dirfawr rhwng y beiau y mae Duw yn ei maddeu i ni, a'r rhai a all fód gennin ni i faddeu i'n Brodyr: Ond yr wyfi 'n meddwl fôd hyn yn ddigon i ostegu y cwbl a all dynion creulon ac ymddial-wŷr ei drae∣thu

yn erbyn y Caredigrwydd hwn i Elynion. Y maent hwy yn barod i edrych ar hyn me∣gys péth anghysson a direswm, ond gan fôd Duw yn gwneuthur hyn mewn mesur uwch o lawer, pwy a ddichon heb gabledd ddywedyd fód hynny yn ddireswm? Os ymddengys hon; neu unrhyw Dledswydd ysprydol arall felly i ni, ni a allwn ddyscu yr achos o hynny gan yr Apostol, 1 Cor. 2.14. Dyn anianol nid yw yn deall y pethau sydd o Yspryd Duw, canys ffo∣lineb ydynt gantho ef; cnawdoliaeth ein Calon∣nau ni sydd yn gwneuthur iddynt ymddangos felly, ac am hynny gadewch i ni yn lle ym∣ddadleu yn erbyn y Ddledswydd, bûro ein ca∣lonnau oddiwrth hynny, ac yna ni a ganfyddwn hynny yn wîr, yr hyn y mae Doethineb yspry∣dol yn ei draethu am ei hathrawiaethau, Dihar. 8.9. Y maent hwy oll yn amlwg i'r neb a dde∣allo, ac yn uniawn i'r rhai a chwenychant wybo∣daeth.

16. Ië, y mae caru Gelynion nid yn nnic yn Ddledswydd rhesymol, ond yn ûn hyfryd hefyd, a dena'r bedwerydd Ystyriaeth; y mae llawer iawn o felusdra ac o ddifyrrwch i'w gael yn∣thi hi; yr wyf i'n cynabod na dichon néb far∣nu yn gystal o hyn, ar' rhai a'i harferasant hi, gan fôd natur pleserau diarol hefyd yn gy∣fryw, ac mai ei mwynháad nhw yn unic a ddichon gwneuthur i ddŷn ei gwir-hadnabod hwynt, ni ddichon ûn dŷn felly draethu i arall archwaeth rhyw béth danteithiol, fal y gallo ef wrth hynny wybod ei flâs ef; rhaid iddo yn gyntaf ei archwaethu ef ei hún ac yn ddi∣ammeu y mae yn fwy o lawer felly mewn ple∣serau

Ysprydol, ac am hynny pwy bynnag a chwennycho wybod yn gyflawn felusdra ac hy∣frydwch y Ddledswydd hon, ymroed i'w har∣feru hi, ac yna ei brofiad ei hún a ddwg hyn∣ny iddo ef oreu ar ddeall: Ond yn y cyfamser, mor dra-anghyfiawn ac ynfyd yw traethu yn ddrwg am dano cyn profiad? I ddynion ddywedyd, fôd hyn yn flin ac yn anoddefus, y rhai ni chynnigiasant erioed brofi a yw hynny yn bòd mewn gwirionedd, a'i nad yw? Etto trwy 'r moddion hyn y dygir tŷb ddrwg o'r Ddledswydd dra-hyfryd hon, ac y mae dynion yn hygoel iawn o hyn, lle mewn pôb cyfiawn∣der, ni ddylid mor cymmeryd tystiolaeth o hyn ond gan y rhai a'i profasant hi, a rheini yn ddiammeu a roddei gyfrif amgenach o honi hi.

17. O••d er nad ellir cael llawn wybodaeth o hyn ond yn unic trwy 'r cydnabyddiaeth agos ymma, etto mi debygwn y galle y rhai sy'n edrych arni hi ond o hirbell ddirnad péth hawddgarwch ynddi hi, pette ond trwy ei chy∣ffelybu hi ac aneswwythdra y gwrthwyneb: malis a díal yw 'r anwydau anesmwythaf a blinaf ar a ddichon feddiannu meddwl dŷn, y maent yn cadw dynion mewn astudrwydd a gofal duibaid pa fòdd i ddwyn ei hamcanion drŵg i ben, y maent yn aflonyddu ei cŵsg hwynt, fal y dywed Solomon, Dihar. 4.16. Ni chyscant nes gwneuthur drwg, a'i cwsg a gollant nes iddynt gwympo dyn: Ië, y maent yn chwer∣wi 'r holl bethau daionus y maent yn ei fwyn∣hau, fal nad ydynt yn ei harchwaethu nag yn clywed blâs arnynt; esampl eglur o hyn sydd

i ni yn Haman, yr hwn er bôd gantho ddigo∣nedd ac helaethrwydd o fawredd a dedwydd∣wch y bŷd, ettó yr oedd y malis oedd gan∣tho i ddŷn truan dirmygus, Mordecai, yn rhwystro iddo ef archwaithu bodlonrhwydd yn y bŷd yn y cwbl, fal y gellwch weled, Est. 5. lle gwedi iddo ef draethu i'w gyfneseifiaid ei holl wynfŷd, gwer. 11. y mae fo yn dibennu fal hyn, gwer. 13. Ond nid yw hyn oll yn lleshaw i mi, tra 'r ydwyf fi yn gweled Mordocêus yr Iddew yn eistedd ymmhorth y brenin. O'r tu arall y mae 'r Yspryd heddychlon, yr hwn a ddichon basio heibio bób camwedd a sarháad yn llonydd, yn mwynhau tawelwch dibaid, ac y mae ef uwchlaw malis ei elynion, canys gwnánt hwy a allont, nid allant ddwyn ei lonyddwch ef oddiarno, y mae efe yn gadarn fal y graig, yr hon ni ddichon na thymestl na gwynt mo 'i symmud, pan yw 'r dŷn naw∣swyllt a'r ûn sy 'n hoffi diall fall tonn, yr hon y mae 'r awel leiaf yn ei thaflu ac yn ei bw∣hwmman o'i lle. Ond heb law 'r aflonydd∣wch ymma oddimewn sydd i'r ymddialwŷr y maent hwy yn fynych yn dwyn llawer o helbul oddiallan arnynt ei hunain, y maent yn cythruddo ei gelynion, ac yn ei hannog hwynt i wneuthur y drygau mwyaf iddynt ar a allont, ië y maent yn fynych yn ei rhedeg ei hunain ar y trueni mwyaf wrth gynllwyn ei dial, i ba ûn y mae 'n gyffredinol gweled rhai yn aberthu ei Golud, Esmwythdra, Enw da, Bywyd, ië a'i Heneidiau hefyd, heb fôd yn waeth gan∣ddynt beth a ddioddefont ei hunain am y caffont ddrygu ei gelyn; mor rhyfeddol y mae 'r wŷn echryslonhon yn ynfydu ac yn dallu dy∣nion.

O'r tu arall y mae 'r dŷn llaryaidd yn fynych yn toddi digofaint ei wrthwyneb-ŵr, atteb arafaidd a ddettry lîd, medd Solomon, Dihar. 15.1. Ac yn wîr nid oes dim well i'r di∣ben hwnnw; ond os digwydd i'w elyn ef fôd mor greulon, fal na thyccia hyn, etto y mae efe yn ennill-ŵr trwy 'r cwbl a all ef ei ddi∣oddef. Canys yn gyntaf, y mae efe 'n ennill odfa i arferu 'r grâs tra-christianogaidd honno o gariad a maddeuant; ac felly o'r unwaith o ufyddhau 'r gorchymyn, a dilyn siampl ei Ia∣chawdr, yr hyn sydd fudd gwerthfawr i'r gwîr Gristion; a thrachefn yn ail y mae fo 'n ennil cynnydd ac anghwannegiad ei wobr ar ôl hyn. Ac os dywedir, na ddylid cyfrif hynny yn bleser presennol y Ddledswydd: mi a atte∣baf, fôd y disgwyliad o hynny trwy ffydd yn bleser, ac y mae hynny yn unic yn fwy gwîr hyfrydwch o lawer nac y dichon mwynháad presennol holl ddifyrrwch bydol fòd.

18. Y Pummed Ystyriaeth yw'r Enbydrwydd o esgeuluso 'r Ddledswydd hon; y rhai ydynt am∣ryw, ond mi a safaf yn unic ar yr ún fawr honno, yr hon sy'n cynnwys y lleill ei gyd tani, a hon∣no, yw fforffedio ein holl bardwn ein hunain gan Dduw. Y mae hon yn ystriaeth debygwn i a ddyle ein dychrynu ni i natur dda, onyd-ë mae 'n malis ni yn fwy i ni ein hunain nag i'n gelynion. Oblegid och! pa drŵg a elli di ei wneuthur i arall eyfattebol i'r hwn yr wyt ti yn ei wneuthur i ti dy hún, trwy golli madde∣uant o 'th bechodau? yr hyn sydd yn ddrŵg mor annrhaethadwy na ddichon y Cythrel ei hún a'i hôll falis ewyllysio i ti ûn mwy;

dena'r cwbl y mae efe yn ei geisio, yn gyntaf, i ni bechu, ac yna na bo i'r pechodau hynny gael byth ei pardynu, oblegid yna fe a wyr ei fód yn ddigon siccr o honom ni; gan mae Uffern a dinistr heb law'r holl ffrwythau eraill o ddi∣gofaint Duw yn y bŷd hwn, yn ddiammeu yw cyfran pób pechadur a'r nís maddeuir iddo; Ystyria hyn, ac yna dywed i mi bêth a ennil∣laisti trwy'r díal mwyaf a wneift ti erioed ar arall. Ymadrodd Cythreulig yng enau dynion yw, melus yw díal: ond a'i possibl y dichon fód (ië i'r gêg annhymmerusaf) y cyfryw fe∣lusdra ynthi hi ac a wná iawn am y chwerw∣der tragywyddol hwnnw sy'n ei dilyn hi? Yn ddiammeu, ni ddichon néb yn ei gôf ar farn bwyllog a dybia hynny. Ond och! nid ydyn ni yn canniadu amser i ni ein hunain i bwyso pethau, ond goddef ini ein hunain gael ein chwyl-droi gan boethni gwŷn ddigllon, heb ystyried ún amser mor ddrûd y bŷdd raid ini dalu am hynny: fal y Wenynen ffôl yr hon mewn digofaint a âd ar unwaith ei cholyn a'i bywyd o'i hôl, fe all y colyn ysgatfydd ofidio péth am dró y cnawd y bo fo yntho, ond etto nid oes néb na wél mae'r Wenynen sy'n cael y gwaethaf, yr hon sy'n talu ei bywyd am ddíal mor wael; felly y mae yn ein díal mwyaf nin∣nau, ni a allwn ysgatfydd adael ein colyn mewn eraill, ei rhoi nhw i ychydig ofid pre∣sennol, ond nid yw hynny wrth ei gystadlu a'r niwed a ddychwel i ni ein hunain wrth hynny, ddim mwy na'r boen ferr honno i farwolaeth; ië, na chymmaint ychwaith, oblegid y mae'r drygau'r ydyn ni yn ei dwyn arnom ein hu∣nain yn dragywyddol, i ba rai ni ddichon dim

terfynol ddwyn cymmesurwydd yn y bŷd. Cofia gan hynny, pa brŷd bynnag y boch di yn dy∣chymmig ac yn llunio díal, dy fód ti yn hol∣lawl yn cam-gymmeryd y nôd; yr wyt ti yn meddwl taro dy elyn, ond och! yr wyti yn dy archolli dy hún i farwolaeth. Ac na thraethed neb heddwch iddo'i hún, neu feddwl mai dy∣chryniadau ofer yw y rhai hyn, ac y gall ef gael maddeuant gan Dduw, er na faddeu fo i'w frodyr: Canys yr hwn sydd wirionedd ei hún a'n siccrhaodd ni o'r gwrthwyneb, Mat. 6.15. Oni faddeuwch i ddynion ei camweddau, ni fa∣ddeu eich Tâd i chwithau eich camweddau. A rhag ini anghofio morangenrheidiol yw'r Ddled∣swydd hon, efe a'i cyfléodd hi yn ein Gwed∣diau beunyddiol ni, lle yr ydyn ni yn gwneu∣thur hyn yn ammod, ar ba ún yr ydyn ni yn erfyn maddeuant gan Dduw; Maddeu ini ein Dyledion, fel y maddeuwn ninnau i'n Dyled-wyr. Pa ryw felldith resynol gan hynny y mae pób ymddialydd yn ei osod arno'i hún, pan yw ef yn adrodd y Weddi hon? Y mae fo ar y mat∣ter yn erfyn na bo i Dduw faddeu iddo; ac yn rhŷ siccr fe wrandewir y rhan honno o'i Weddi ef, fe faddeuir iddo yr ûn módd, ac y maddeu yntau. Hyn a eglurir i ni etto ymm∣hellach yn Nammeg yr Arglwydd a'r Gwâs, Mat. 18. fe a gawse'r gwâs gan ei Arglwydd faddeuant o Ddléd ddirfawr, deng mîl o dalen∣tau, etto yr oedd efe mor greulon wrth ei gyd∣wâs, a mynnu gantho trwy drais ddyléd fe∣chan wael o gan ceiniog, ar hyn fe alwodd ei Arglwydd yn ôl ei faddeuant, ac a holodd dra∣chefn oddiarno yr holl Ddléd: a hyn y mae Crist yn ei gyfaddasu i'n pwrpas presennol ni,

gwer. 35. Felly y gwná fy Nefol Dâd i chwithau, oni faddeuwch o'ch calonnau bób ún i'w frawd eu camweddau. Un gyfryw weithred o anghare∣digrwydd sydd abl i fforffedio 'r pardwn a ga∣niadháodd Duw i ni, ac yna y mae ein holl bechodau ni yn ymchwel arnoni trachefn, ac yn ein suddo ni i lwyr ddinistr. Yr wyfi'n meddwl mai afraid imi bentyrru ychwaneg o fannau o'r Scrythur i dystiolaethu 'r gwirionedd o hyn; y mae'r rhai hyn mor eglur, ac a wa∣sanaetha yn dddiammeu i beri i ún dŷn, a'r sy'n cydnabod y Scrythur, goelio enbydrwydd mawr gresynol y pechod hwn o anghariad. Yr Arglwydd a feddianno ein Calonnau ni a'r cy∣fryw iawn deimlad o honaw ac a wnelo i ni ei ochelyd ef.

19. Yr Ystyriaeth ddiweddaf yw Diolchgar∣wch i Dduw. Fe ddangosodd Duw drugared∣dau rhyfeddol i ni, fe ddioddefodd Crist be∣thau creulon i'n dwyn ni i fód yn gymwys o'r drugaredd a'r maddeuant hwnnw gan Dduw: oni thybiwn ni ein hunain yn rhwym i fód yn ddiolchgar am y cwbl? Os cymmerwn ni farn yr Apostol, y mae fo'n dywedyd i ni, 2 Cor. 5.15. Gan ddarfod i Grist farw troston ni óll, nid yw ond cymwys na bo i ninnau fyw o hyn allan i ni ein hunain, ond i'r hwn a fu farw troston ni. Yn wîr pette bób munudyn o'n by∣wyd gwedi ei gyssegru i'w wasanaeth ddigyf∣wng ef, ni fydde hynny ddim mwy nag y mae diolchgarwch cyffredinol yn ei ofyn, ac yn llai nag y mae'r cyfryw ddoniau annrhaethadwy yn ei haeddu; pa ryw anniolchgarwch cywilyddus gan hynny yw i ni neccau iddo'r cyfryw fod∣londeb

gwael a hyn, séf, madden i'n brodyr? Bwriwch fód i ddŷn a ryddhawyd naill ai od∣diwrth angeu neu gaethiwed, trwy haelioni a dioddefaint ún arall, gael ar ei ryddháad ei si∣arsio gyn yr hwn a'i rhyddháodd ef, i faddeu rhyw ddyléd wael oedd yn ddyledus iddo ef oddiwrth ryw ún arall, oni thybiech chwi fo yn anniolchgaraf dŷn yn y bŷd, yr hwn ni chydnabydde'r cyfryw gymwynas o'r blaen, eithr a neccáu ganhiadu hyn iddo ef? Etto 'r cyfryw ún, ië a gwaeth o lawer yw pób dŷn maleisus a'r ymddial-ŵr. Crist a'n prynnodd ni allan o gaethiwed tragywyddol, a hynny nid a phethau llygradwy, megys aur ac arian, 1 Petr. 1.8. ond a'i werthfawr waed ei hun, ac a or∣chymynnodd i ni yn daer garu ein brodyr, a hynny trwy resymmau cadarn, a gymmerwyd oddiwrth fawredd ei gariad ef tu ac atton ni; ac os nyni yn wrthnyfig a neccawn iddo béth mor gyfiawn a rhesymol a hynny, pa ryw wa∣eledd a budredd annrhaethadwy yw hynny? Ac etto hyn yr ydyn ni yn bendant yn ei wneuthur, os cadwn ni lîd yn y bŷd na malis i néb. Ië ymmhellach, nid yw hyn yn unic yn anniolchgarwch, ond y mae hefyd yn ddir∣mygiad ac yn ddibrisiad gresynol o hono ef. Yr oedd y Tanghneddyf hwn a'r Undeb ymysg brodyr yn béth mor rhagorol a gwerthfawr yn ei olwg ef, a phan oedd efe yn ymadel a'r bŷd, yr oedd efe yn edrych arno ef megys y péth gwerthfawroccaf a alle fo'i adael o'i ôl, ac am hynny fe a'i gadawodd ef megys trwy Lythr Cymmun i'w Ddiscyblion, Jo. 14.27. Yr wyf yn gadel i chwi Danghneddyf; yr ydyn ni arferol o osod prîs mawr ar y pethau lleiaf

a adawo ein cyfneseifiaid i ni wrth farw, ac i fód yn ofalus iawn rhag ei colli hwynt, ac am hynny os nyni yn fyrbwyll a daflwn ymmaith y rhôdd mor werthfawr hon o eiddo Crist, ar∣wydd hynod yw hynny nad oes gennin ni gymmaint o barch ac o gariad iddo ef, ac sydd gennin ni i'n cyfeillion daiarol, a'n bód ni yn ei ddirmygu ef yn gystal a'i Ródd. Gorfo∣daeth dirfawr y pechod hwn o anghariad a wnaeth i mi sefyll ar yr ystyriaethau hyn cy∣hyd, er mwyn ei orchfygu ef. Duw a ganni∣adbáo fôd iddynt weithio cymmhelled ar galon y darllenydd, ac i'w gymhwyso ef i'r pwrpas hwnnw.

20. Ni adrodda'i ond ún cyngor ychwaneg, séf bód yn rhaid arferu'r rhain, neu ddiwy∣giadau eraill yn erbyn y pechod hwn, mewn pryd: y mae meddiginiaethau Corphorol yn my∣ned yn fynych yn ofer eisieu ei harferu mewn prŷd, ac y mae hynny yn dychwelyd yn fyny∣chach o lawer mewn rhai Ysprydol: Am hynny, os bydd possibl, bydded yr Ystyriaethau hyn, a'r cyffelyb, gwedi ei sefydlu mor wastadol yn dy galon, fal y bo iddynt ei thymmeru hi i'r cysryw addfwynder, ac a luddio pób dechreuad malis a díal ynot ti, canys gwell o lawer yw iddynt wasanaethu megys arf i ragflaenu, nag megys ennaint i iacháu'r archoll. Ond os bydd y wŷn hon etto heb ei gorchfygu ynot ti, eithr yn cynnhyrfu peth ynot, etto yna bydd siccr o'i gymmeryd ef ar y codiad cyntaf, ac na âd i'th feddwl gnoi'r cîl megys ar y cam∣wedd, trwy fyfyrio arno ef yn fynych, ond cofia mewn prŷd yr Ystyriaethau o'r blaen, ac hefyd, mae amser a phrŷd profedigaeth iti yw

hwn, ymmhá ûn y gelli di ddangos pa fódd y gwellhéaist yn yscol Grist, gan fod iti yr awrhon odfa naill ai i ufyddhau a bodloni Duw, trwy faddeu'r camwedd hwn i'th frawd, neu ynteu i ufyddhau a bodloni Satan, carwr ymryson, trwy feithrin casineb i'w erbyn ef. Cofia hyn, meddaf, mewn pryd, cyn iti ymen∣nynnu, canys os cynneu'r tân hwn trwyddo, efe a fwrw allan y cyfryw fŵg, ac a ddalla dy reswm di, ac a'th wná di yn anghymmwys i farnu o hyn er mor eglur yw, sef, pa un oreu a'i pwrcasu i ti dy hûn wynfyd tragywyd∣dol trwy ufyddhau Duw; neu trwy ufyddhau Satan, boenau tragywyddol. Lle os gofynni di hyn iti dy hún cyn y cynnwrf hwn, a chyth∣rwblaeth dy feddwl, yn ddiammeu fe ddadcan dy synwyr di tros Dduw; ac yna oddigaeth iti fód mor anhynaws a dewis marwolaeth yn rhagfyfyriol, yn ddiau ti a arferu yn ól barn dy ddeall; Ni adrodda'i ddim anghwaneg, ar y rhan gyntaf ymma o Gariad, séf, mewn Tuedd meddwl.

21. Yr awrhon mi a âf ymlaen at y rhan arall o Gariad, sef mewn Gweithredoedd; ac wrth hwn yn wîr y bydd raid profi'r llall; ni a allwn gymmeryd arnon fód gennin ni gariad mawr o'n mewn, ond os ni thardda dim allan yn y Gweithredoedd, ni a allwn ddywedyd am y Cariad hwnnw, fal y dywed St. Jaco am y ffydd y mae so'n són am dani, ei bód hi yn farw, Jac. 2.20. Cariad mewn Gweithred a gwirion∣edd a gymmeradwya ein Calonnau ni ger bron Duw, 1 Jo. 3.18. fe ellir dosparthu'r Cariad hwn hefyd mewn Gweithredoedd, fel y llall,

yn ól pedwar ehangrwydd gwahanredol ein brodyr, sef, ei Heneidiau hwynt, ei Cyrph, eu Go∣lud, a'i Henwau da.

22. Fe ellir ystyried yr Enaid, fal y dywe∣dais i o'r blaen, naill ai mewn synniad Natu∣riol, neu Ysprydol, ac ymmhób ún o honynt y mae Cariad yn ein rhwymo ni i wneuthur yr holl ddaioni a allon ni. Megys ac yr arwyddoccá'r Enaid feddwl dŷn, felly y bydd raid i ni ymeg∣nío cyssur a diddanwch ein Brodyr, ac ewylly∣sio rhoddi iddynt bób rhyw wîr achos o lawe∣nydd a llonder, yn enwedig pan welon ni hwynt tan ryw dristwch neu drymder, yna ymegnio trwy bób rhyw foddion cristianogaidd a chymmwys i lonni Yspryd helbulus ein Bro∣dyr, diddanu y rhai sydd mewn gorthrymder, fal y dywed yr Apostol, 2 Cor. 1.4.

23. Ond y mae'r Enaid mewn Ystyriaeth Ys∣prydol etto yn fwy rhagorol, ac y mae siccrhau hwnnw yn beth mwy pwysfawr, na llonni'r meddwl yn unic, yn gymmaint ac y mae gofi∣diau tragywyddol Uffern yn myned tu hwynt i ofidiau mwyaf y bŷd hwn; ac am hynny er na ddylen ni esgeuluso'r cyntaf, etto yn hyn y bydd raidd i ni ddangos ein Cariad eithaf, lle nid digon yw i ni ewyllysio yn dda i Eneidiau ein Brodyr, nid yw hynny yn unic ond máth swrth ar garedigrwydd, rhŷ wael ac annhei∣lwng o'r rhai sydd raid iddynt ddilyn Esampl Iachawdr Eneidiau, yr hwn a wnaeth ac a ddi∣oddefodd cymmaint er mwyn ei prynu nhw: ond rhaid i ni hefyd ymegnio i'w gwneuthur hwynt yn gyfryw, ac yr ydyn ni yn ewyllysio

iddynt fód; i'r pwrpas hwn tra-chymwys a rhesymol yw i ni yn ein holl ymddygiad tu ac eraill fwriadu gwneuthur rhyw ddaioni i'w heneidiau hwynt. Pe bydde 'r bwriad hwn gwedi ei fefydlu yn ein meddyliau ni, yna ni a ganfydden ysgatfydd lawer odfa i wneuthur daioni ar yr ydyn ni yr awrhon yn esgeuluso. Fe fydde anwybodaeth ddirfawr y naill yn galw arnat ti i ymegnío ei addyscu ef; pechod hynod y llall, i'w argyoeddi a'i gynhori ef; Rhinwedd lêsg egwan ûn arall i'w gadarnhau a'i lonni ef. Fe a ddichon pôb angen ysprydol dy frawd rodddi i ti ryw achos i arferu rhyw ran o'r Cariad hwn; neu os wyt ti yn tybied, gwedi ystyried yn bwyllog, mai ofer yw i ti dy hun, ymosod at hyn ymma, megys os bydd dy waelder di, neu 'th anghydnabyddiaeth, neu ryw gyffelyb rwystr yn debyg i wneuthur dy gynghorion di yn ddirym, etto os byddi di ddiwyd yn dy Gariad, ti a elli ond odid gan∣fod rhyw foddion eraill, trwy ba rai y gelli wneuthur hyn yn fuddiol. Ni all neb ymosod ar Orchwyl anrhydeddusach na bwriadu pa fòdd i leshau Eneidiau dynion, ac am hynny lle bo 'r naill foddion yn anaddas, ni a ddylen ddyfal-chwilio a myfyrio am rai eraill. Yn wir cywilydd yw na bo ni mor ddiwyd yng∣hylch y pethau a berthyn i Eneidiau dynion, ac ydyn ni am wael-drafferthion bydol o'n hei∣ddo ein hunain; etto yr ydyn ni yn y pethau hyn yn ddigon diflin, ac yn profi 'r, naill foddi∣on ar ól y llall nes i ni ddwyn ein hamcan 〈◊〉〈◊〉 ben. Ond os bydd cyndynrwydd dynion gwedi ein holl ddiwydrwydd ni, yn rhwystro i ni, neu yn hyttrach iddynt hwy leshau trwy 'r

cwbl, os ni thyccia ein holl ymegníad ni a'n gofal yn annog ac yn erfyn ar ddynion druga∣rhau wrth ei Heneidiau ei hunain, etto er dim parháa i'w hannog nhw trwy dy siampl; by∣dded i'th fawr ofal di a'th dynnerwch am dy Enaid dy hûn bregethu iddynt odidowgrwydd a phrîs ei heneidiau hwythau, ac nac attal dy dosturi oddiwrthynt, eithr gyda 'r Prohwyd Jerem. 13.17. Wyled dy Enaid yn ddirgel trost ynt; a chyda 'r Psalmydd, Bydded i afonydd o dy∣froedd redeg o'th lygaid, am na chadwant dy Gy∣fraith di, Psal. 119.136. iê a chyda Crist ei hun, wyla trostynt, am na fynnant wybod y pe∣thau a berthyn i'w heddwch. Luc. 19.42. A phan na thyccia taerni yn y bŷd gydá hwynt, etto na phaid ti ac ymbil ar Dduw trostynt, ar fód iddo ef ei tynnu nhw atto ei hun: felly y gwelwn ni Samuel, pa nad alle fo gyn∣ghori'r bobl i ymadel a'r bwriad pechadurus yr oeddynt arno, etto er hynny ei gŷd y mae fo yn addaw, na phaid ef a Gweddío trostynt; ié yr oedd ef yn edrych ar hynny yn ddyléd arno, yn gymmaint ac mai pechod fydde iddo esgeuluso hynny, Na atto Duw, médd ef, i ni bechu yn erbyn yr Arglwydd, a pheidio a gweddío trossoch, 1 Sam, 12.23. Ac na ofnwn y bydd ein Gweiddiau ni yn ofer, canys os ni wnáant hwy lesháad i'r rhai y bo ni yn ei tywallt hwynt trostynt, etto pa un bynnag nhw a ddychwelant i'n monwesau ein hunain, Psal. 35.13. Yn ddiammeu ni ddeuwn ni ddim yn yn fyrr o wobr y Cariad hwnnw.

24. Yn ail, rhaid i ni arferu 'r Cariad Gwei∣thred rol hwn tu ac Cyrph ein Gymydogion; nid

digon i ni yn unic dosturio tros ei helbul a'i trueni hwynt, ond hefyd gwneuthur a allon ni er ei cymmorth a'i hesmwytháad hwynt. Ni buaisid byth yn gosod y Samaritan da, Luc. 10. megys yn siampl i ni, oni bae ddarfod iddo gynnorthwyo 'r dŷn archolledig yn gystal a thosturio trosto. Nid deisyfiadau da, ié na geiriau da ychwaith sydd ddigon yn hyn ym∣ma, fal y dywed St. Jaco, Os bydd brawd neu chwaer yn noeth, ac eisieu beunyddol ymborth, a dywedyd o un o honoch wrthynt, ewch mewn heddwch, ymdwymnwch, ac ymlenwch, ac etto heb roddi iddynt angenrheidiau 'r Corpb, pa lês fydd? Jac. 2.15.16. Dim yn ddiammeu, ni wná hynny lês yn y bŷd i'w Cyrph hwynt nag i'th Enaid tithau, ni chyfrifir mo hynny i ti byth megys Cariad. Y mae achlesu ein brodyr yn ei hangenrheidiau Corphorol yn beth a ofynnir mor gaeth ar ein dwylo ni, ac y gosodir hynny ar lawr, megys y péth enwe∣digol trwy ba ûn y profir ni, ar y Dŷdd Diwaethaf, ar ommeddiad pa ûn yr a∣droddir y farn echryslon honno, Mat. 25.41. Ewch oddiwrthif rai melldigedig i'r tân tragywy∣ddol yr hwn a baratowyd i Ddiafol ac i'w an∣gelion. Ac os gofynnir béth yw 'r pethau ne∣illduol hynny sydd raid i ni ei cwphlhau, ni allwn ni ddyfod i'w hadnabod hwynt yn hyspysach nag o'r bennod hon, lle y gosodir ar lawr yr amryw rai hyn, rhoddi bwyd i'r ne∣wynog; a diod i'r sychedig, lletteua 'r dieithr, di∣lladu'r noeth ac ymweled a'r clâf a'r carcharedig; trwy ba ymweliad ni ddeallir yn unig dyfod i'w gweled hwynt, ond dyfod felly megis ac i'w cyssuro a'i cynnorthwyo hwynt; canys

onid-ë ni bydde hynny ond fel y gwnaeth y Le∣fiad yn yr efengyl, Luc. 10. yr hwn a ddaeth ac a edrychodd ar y dyn archolledig, ond ni waeth ddim anghwaneg, yr hyn ni bydd byth gymmeradwy gan Dduw. Y mae y rhain yn arferion cyffredinol o'r cariad hwn, i ba rai nid all bód eisieu aml odfau. Ond heb law 'r rhai hyn, fe ddichon, trwy arbennig ragluniaeth Duw, ddychwelyd i ni achlysur i wneuthur swyddau da eraill i gyrph ein Cymy∣dogion; ni a allwn weithiau gyda 'r Samariad weled dŷn archolledig, ac yna ein Dléd ni yw gwneuthur fal y gwnaeth ef; ni a allwn weithiau weled dŷn di-euog gwedi ei farnu i farwolaeth; megis y gwnaed a Susanna, ac yna rhaid i ni gyda Daniel arferu pôb moddion i'n gallu er ei waredu ef: Hyn y mae Solomon ond odid yn pennodi atto, Dihar. 24.11, 12. Os ni waredu 'r rhai a luscir i angeu, a'r néb a ddywysir i'w llâdd, Os dywedi, wele, ni wyddom ni hyn; onid yw mesur-wr y Calonnau yn deall? a'r néb sydd yn cadw dy Enaid oni wyr efe? ac oni thát efe i bawb yn ôl ei weithred? Ni wa∣fanaetha i ni fwrw 'r péth heibio ac escusion ofer, eithr cofio y bydd i Dduw yr hwn a wŷr ein meddyliau dirgelaf ni, brofi yn fanwl a esceuluson ni o'n gwirfodd gwplhau 'r cyfryw weithred o Gariad: weithiau trachefn (ië yn fynych, fe ŵyr Duw, yn y dyddiau ymma) ni a allwn weled Dŷn trwy anghymmedrolder mewn enbydrwydd o destrywio ei Iechyd, a byr∣rhau ei ddyddiau, ac yna Cariad ddyledus nid yn unig i'w Enaid, ond i'w Gorph ef hefyd yw ymegnío i'w dynnu fo o hynny. Amhossibl yw gosod ar lawr yr holl rywogaethau o'r Ca∣riad

Corphorol hwn ar a allo ddychwelyd, ob∣legid fe ddichon damwain weithiau y cyfryw odfáu na all néb ei rhag-weled; rhaid i ni gan hynny yn wastad lawn-fwriadu yn ddi∣frifol wneuthur pa ddaioni bynnag o'r fáth hyn ar a ganfyddon ni achos am dano, ac yna pa brŷd bynnag y dychwel y cyfryw odfa, edry∣chwn ar hynny megys galwad arnon ni o'r Néf i osod y llawnfwriad hwnnw ar waith. Y mae y rhan ymma o Gariad wedi ei gwrei∣ddio cymmhelled yn ein calonnau ni, megys yr ydyn ni yn ddynion, a'n bôd ni yn gyffredinol yn ei cyfrif hwynt nid yn unic yn anghristiano∣gaidd, eithr yn annhirion a chreulon y rhai sydd ddeffygiol o hono ef; ac am hynny yr wyf fi 'n gobeitho na fydd eisieu llawer: o an∣nogaethau i hyn ymma, gan fôd ein hanian ni yn tueddu at hynny: Ond yn ddiau fe wasa∣naetha 'r Ystyriaeth hono i anghwanegu 'n ddir∣fawr euogrwydd y rhai sydd ddeffygiol o'r Ca∣riad hwn: oblegid gan fôd y Gorchymyn hwn mor gysson i gîg a gwaed, ni ddichon ein han∣ufudd-dod ni iddo ef darddu ond oddiwrth ein cyndynrwydd a'n gwrthryfelgarwch yn erbyn Duw yr hwn sydd yn ei roddi ef.

Notes

• Cariad.
• Mewn Tuedd meddwl.
• i Eneidiau Dynion.
• I'w cyrph, i'w Go∣lud, a'i henwau da hwynt.
• Ffrwyth∣au Cariad
• Mae ef yn bwrw al∣lan Genfigen.
• Balchder.
• Cam-dyb.
• Lledrith.
• Bûdd∣gynllwyn.
• Díal.
• Hyfryd∣wch y Ddled∣swydd hon.
• Cariad mewn Gweith∣redoedd.
• Tu ac at Feddwl ein cymy∣dog.
• Ei Enaid.
• Cariad tu ac at y Corph.