Pub. Terentii Afri Comœdiæ sex

ACTUS IV.

SCENA I.

• C••efipho,
• Syrus.

A In Patrem hinc abiisse rus?

Sy.

jamdudum.

Ct.

dic sodes.

Sy

apud Villam est, nuuc eum maxume operis aliquid facere cre∣do,

C••.

Utinam quidem, Quod cum salute ejus fiat, ita se defatigarit velim, Ut triduo hoc perpetuo effecto prorsus nequeat surgere.

Sy.

Ita fiat, & istoc si quid potis est rectius.

C.

ita: nam hunc diem Misere nimis peepetuum, ut caepi, cupio in laetitia degere. Et illud rus nu••••a alia causa, tam male odi, nisi quia Prope est, quod si abesset ••ongius, Prius nox oppressisset illic, quā huc revorti posset iterū. Nunc ubi me illic non videbit, jam hucrecurret, sat scio: Rogabit me, ubi fuerim: quē ego hodie toto non vidi die. Quid dicam?

Syr.

nihil ne in mente est?

Ct.

numquam quidquam.

Sy.

tanto nequior. Cliens, amicus, hospes nemo est vobis?

Ct.

sunt: quid postea?

S.

Hisce opera ut data sit.

Ct.

quae non data sit: non po••est fieri.

Sy.

potest.

Ct.

Interdiu: sed si hic pernocto, causae quid dicam Syre?

Sy.

V••h, quam vellem etiam noctu amicis operam mos esset ••ari? Quin tu otiosus es, ego illius sensum pulchre calleo. Cum fervit maxume, tam placidum, quam ovem, reddo.

Ct.

quo modo?

Sy.

Laudarier te audit libenter: facio te apud illum deum: Virtutes narro.

Ct.

meas.

Sy.

tu••s, homini illico lacru∣mae cadunt. Qua•• puero, gaudio hem tibi autem.

Ct.

quidnam est?

Sy.

Lupus in fabula.

Ct.

Paterne est?

Sy.

ipsus.

Ct.

Syre, quid agimus?

Sy.

fuge modò intro: ego videro.

Ct.

Si quid rogabit, nusquam tu me: audistin'?

Sy.

po∣tin' ut de••••nas?

ACTUS IIII.

SCENA II.

• Demea
• Ctesipho,
• Syrus.

NAE ego homo sum infelix, primum fratrem nusquam invenio gentium. Praeterea autem, dum illum quaero, à villa mercenarium: Vidi: is filium negat esse ruri: nec, quid agam, scio.

C.

Syre.

S.

quid ais?

C.

men quaerit;

S.

verum.

C.

Perii.

S.

quin tu animo bono es.

D.

Quid hoc, malum, infelicitatis? nequeo satis decernere: Nisi me credo huic esse natum rei, ferundis miseriis. Primus sentio mala nostra, primus rescisco omnia. Primus porrò obnuncio: aegrè solus, si quid fit, fero.

S.

Rideo hunc: primum ait se scire: is solus nescit omnia.

D.

Nunc redeo si forte frater redierit, viso.

C.

Syre Obsecro, vide ne ille huc prorsus, se irruat.

S.

ettiā taces? Ego cav••bo.

C.

numquam hercle ego hodie istu•• commit∣tam tibi. Nam me jam in cellam aliquam cum illa concludam: id tutissimum est.

S.

Agè, tamen ego hunc amovebo.

D.

sed eccum scelera∣tum Syrum.

S.

Non hercle hic quidem durare quisquam, si sic fit, potest. Scire equidem volo, quot mihi sint domini, quae haec est miseria?

De.

quid Ille gannit? quid volt? quid ais bone vir? est frater domi?

S.

Quid, malum, bone vir mihi narras? equidem perii.

D.

quid tibi est?

S.

Rogitas? Ctesipho me pugnis miserum, & istā psaltriā Usque occidit

De.

hem, quid narras?

S.

hem, vide ut dis∣cidit labrum.

D.

Quam ob rem?

Sy.

me impulsore hanc emptam esse ait.

D.

non tu eum rus hinc modo Produxe aiebas?

S.

factum: verum post venit in saniens: Nil pepercit: non puduis••e verberare hominem senem: Quem ego modò puerum tantil••um in manibus gestavi meis?

D.

Laudo, Ctesipho: patrissas, abi, virum te judico.

S.

Laudas? nae i••le continebit post hac, si sapiet, manus.

D.

Fortiter.

S.

perquam: quia miseram mulierem, & me servolum, Qui referire non audebam, vicit: hui, perfortiter.

D.

Non potuit melius. idem sensit quod ego, te esse huic rei caput. Sed estne frater intus?

S.

non.

D.

ubi illū quaerā cogito.

S.

Scio ubi sit, verùm hodie nunquam monstrabo.

De.

hem, quid ais?

S.

ita.

D.

Diminuetur tibi qui••c̄ jā, cerebrū.

S.

at nomē nescio Illius hominis, sed locum novi ubi ••it.

D.

dic ergo locū. Nostin' porticum apud macellum hanc deorsum.

D••.

quid ni noverim?

S.

Praeterito hac recta pla ea sursum. ubi eò veneris, Clivos deorsum vorsum est hac te praecipitato: postea Est ad h••••c manum s••cellum: ibi angiportū propter est.

D.

••uonam?

S.

illic, ubi etiam cap••isicus magna est, nostin'?

D

novi.

S.

hac pergito.

D.

Id quide•• angiportum non est pervium.

S.

v••••••m he••cle, vah.

Censen' hominem me esse? erravi; in porticum rursū redi Sane hac multo propius ibis, & minor est etratio. Scin Cratini hujus ditis aedes?

D.

scio.

S.

ubi ••as prae∣terieris; Ad sinstram hac recta platea, ubi ad Dianae veneris, Ito ad dextram: prius, quam ad portam venias apud ip∣sum lacum. Est pistrilla, & exadvorsú fabrica, ibi est.

D.

quid ibi facit?

S.

Lectulos in sole lign••is pedibus faciundos dedit. Ubi potetis vos. sane bene, sed cesso ad eum pergere?

S.

I sanè: ego te exerc••bo hodie, ut dignus es, silicer〈…〉〈…〉um. Aeschinus odiose cessat, prandium corrumpitur: Ctesipho autem in amore est totus. ego jam prospiciam mihi: Nam jam adibo, atque unum quodque, quod quidem erit bellissimum, Carpam, &, cyathos ••orbilans, paullatim hunc produ∣cam diem.

ACTUS IIII.

SCENA III.

• Micio,
• He••i••.

Ego in hac re nihil reperio, quam ob rem laudet tanto∣pere Hegio. Meum officium facio: quod peccatum à nobis ortum est, corrigo: Nisi si me in illo credidisti esse hominum numero, qui ita putant Sibi fieri injuriam, si quam fecere ipsi, ultro expostulant Et ultro accusāt, id quia non est à me factū, agis gratias?

Heg.

Ah, minime: numquam te aliter, àtque es, in ani∣mum induxi meum. Sed quaeso, ut una mecum ad matrem virginis eas, Micio; Atque istaec eadem, quae mihi dixti tute dicas mulieri: Suspicionē hàc propter fratrē ejus esse, & illam psaltriā.

M

Si ita aequom censes, aut si ita opus est facto; eamus.

Heg.

bene facis: Nam & illi animū jā 〈…〉〈…〉vabis, quae dolore ac miseria Tabescit, & tuo officio 〈…〉〈…〉is functus. sed: si aliter putas

Egomet narrabo quae mihi dixti.

M.

immo ego ibo.

He.

bene facis. Omnes quibus res sunt minus secundae, magis sunt (ne∣scio quo modo) Suspiciosi, ad contumeliam omnia accipiunt magis: Propter suam impotentiam, se semper credunt negligi. Qua propter te ipsū purgare ipsis coram, placabilius est.

M.

Et recte, & verum dicis.

He.

sequere me ergo hac in∣tro.

M.

Maxumè

ACTUS IV.

SCENA IV.

Aes••••i••us

DIscrucior animi, hoccine de improviso mali mili objici Tantum, ut ne{que} quid de me faciam, neque quid agam certum siet? Membra metu debilia sunt: animus timore obstupuit, pectore Consistere nihil consilii quidquā potest. Vah. quo modo Me ex hac turba expediam? tanta nunc suspicio de me incidit. Neque ea immerito, Sostrata credit, mihi me emisse hanc psaltriam, Anus indicium id fecit mihi. Nam ut hinc forte ea, ad obstetricem missa erat, ubi eam vidi, illico Accedo, rogito, Pamphila quid agat? jamne partus adsiet? Eo ne obstetricem accersat. illa exclamat, abi, abi jam Aeschine. Satis diu verba dedisti: satis adhuc tua nos frustrata est fides. Hem, quid istuc obsecro inquam est? valeas, habeas illam quae placet. Sensi illico id illas suspicari sed me repressi tamen, Ne quid de fratre garrulae illi dicerem, ac fieret palam. Nunc quid faciam? Dicamne fratris esse hanc? quod mi••

Usquam efferri: age mitto. fieri potis est, uti ne qua exeat: Ipsum id metuo uti credant: tot concurrunt verisimilia, Egomet rapui: ipse egomet solvi argentum: ad me ab∣ducta est Domum. Haec adeò meâ culpa fateor fieri: non me hanc rem patri, ut ut Erat gesta, indicâsse. exorâssem ut eam ducerem domum. Cessatum usque adhuc: nunc jam porrò, Aeschine, exper∣giscere: Nunc hoc primum est: ad illas ibo, ut purgem me: ac∣cedam ad fores. Perii: horresco sēper, ubi pultare hasce occipio fores miser. Heus, heus: Aeschinus ego sum: aperite aliquis actu∣tum ostium. Prodit nescio quis: concedam huc.

ACTUS IV.

SCENA V.

• Mitio,
• Aeschinus.

M.

ITa uti dixi, Sostrata Facito: ego Aeschinum conveniam, ut, quo mo∣do acta haec ••int, sciat. Sed quis ostium hoc pultavit?

AE.

pater hercle est: pe∣rii.

M.

Aeschine:

AE.

Quid huic hic negoti est?

M.

tune has pepulisti fo∣res? tacet. Cur hunc aliquantisper non ludo? melius est: Quandoquidem hoc nunquam mihi ipse voluit credere. Nil mihi respondes?

AE.

non equ••••ē istas, quòd sciam.

M.

Itâ: nam mirabar, quid hic negoti esset tibi. Erubuit: salva res est.

AE.

dic sodes pater, Tibi verò quid istic estrei?

M.

Nihil mihi quidem, Amicus quidam me à foro abduxit modò Huc advocatum sibi.

AE.

quid?

M.

ego dicam tibi. Habi••ant h••c quaedam mulieres pauperculae: Opinor eas non nôsse te, & certo scio: Ne••; enim diu huc commigrarunt.

AE.

quid tum postea?

M.

Vi••go est cum matre.

AE.

perge.

M.

haec virgo o••••a ••••t patre.

Hic meus amicus illi genere est proxumus: Huic leges cogunt nubere hanc.

Ae.

perii.

Mi.

quid est?

Ae.

Nil, recte: perge.

Me.

is venit, ut secum avehat. Nam habitat Mileti.

Ae.

hem, virginem ut secum avehat?

Mi.

Sic est,

Ae.

Miletum usque obsecro?

Mi.

ita.

Ae.

ani∣mo malè est. Quid ipsae? quid aiunt?

Mi.

quid illas censes? nihil enim. Commenta mater est, esse ex alio viro Nescio quo, puerum natum, neque eum nominat: Priorem esse illum, non oportere huic da••i.

AE.

Eho, nonne haec justa tibi videntur postea?

Mi.

Non.

Ae.

obsecro non? an illam hinc abducet, pater?

Mi.

Quid ni illam abducat.

AE.

factum à vobis duriter, Immisericorditerque, atque etiam, si est, pater, Dicendum magis apertè, illiberaliter.

Mi.

Quam ob rem?

AE.

rogas me? quid illi tandē creditis Fore animi misero, qui cum illa consuevit prius, (Qui infelix, haud scio, an illam misere nunc amat) Cum hanc sibi videbit praesens praesenti eripi, Abduci ab oculis? facinus indignum pater.

Mi.

Qua ratione istuc? quis despondit? quis dedit? Cui, quando nupsit? auctor his rebus quis est? Cur duxit alienam?

AE.

an sedere oportuit Domi virginem tam grandem, dum cognatus huc, Illinc veniret expectantem? haec, mi pater, Te dicere aequom fuit, & id defendere.

Mi.

Ridicule, advorsumne illum causam dicerem, Cui veneram advocatus? sed quid ista, Aeschine, Nostra? aut quid nobis cum illis? abeamus. quid est? Quid lacrumas?

AE.

pater obsecro, ausculta.

Mi.

Aeschine, audivi omnia, Et scio: ná amo te, quo magis, quae agis, curae sunt mihi,

AE.

Ita velim me promerentē ames dum vivas, mi pater, Ut me hoc delictum admisisse in me, id mihi vehementer dolet, Et me tui pudet,

Mi.

credo hercle: nam ingeniū novi tuum Liberale: sed vere or ne indiligens nimium sies.

In qua civitate tandem te arbitrare vivere. Virginem vitiasti, quam te jus non fuerat tangere. Jam id peccatum primum magnum, at humanum tamen: Fecere alii saepe, item boni: at postquam id evenit, cedo, Numquid ••ircūspexti? aut numquid tute prospexti tibi, Quid fieret? quae fieret? si te ipsum mihi puduit dicere: Quà resciscerem: haec dum dubitas, menses abierunt decē. Prodidisti & te, & illam miseram, & gnatum, quod qui∣dem in te fuit: Quid? credebas dormienti haec tibi; confecturos Deos? Et sine tua opera illam in cubiculū i••i deductum domum? Nolim caeterarum rerum te socordem eodem modo. Bono animo es, duces uxorem hanc.

AE.

hem.

Mi.

ani∣mo es, inquam bono.

AE.

pater, Obsecro num ludis tu nunc me?

Mi.

ego te? quamo∣brem?

AE.

nescio: Nisi, quia tam misere hoc esse cupio verū, eo vereor magis.

Mi.

Abi domum, ac Deos comprecare, ut uxorem accer∣sas, abi.

AE.

Quid? jamne uxorem?

Mi.

jam.

AE.

jam?

Mi.

jam quantum potes.

AE.

Dii me, pater, Omnes oderint, ni magis te quā oculos nunc amo meos.

Mi.

Quid? quam illam?

AE.

aequè.

Mi.

perbenigne.

AE.

quid? ille ubi est Milesius?

Mi.

Abiit, pèriit, navem adscendit: sed cur cessas?

AE.

abi pater, Tu porius Deos comprecare: nam tibi eos certo scio, Quo vir melior multo es, quám ego sum, obtemperatu∣ros magis.

Mi.

Ego ••o intro, ut quae opus sunt, parentur: tu fac, ut dixi, si sapis.

AE.

Quid hoc negoti? hoc est patrem esse, aut hoc est fi∣lium esse? Si frater, aut sodalis esset, quî magis morem gereret? Hic non amandus hiccine non gestādus in sinu est? hem, Ita{que} adeo magnam mihi in••ecit sua commoditate curam,

Ne fortè imprudens faciam, quod nolit, sciens cavebo. Sed cesso ire intrò, ne mora meis nuptiis egomet siem.

ACTUS IIII.

SCENA VI.

Demea.

DEfessus sum ambulando, ut Syrete, cum tua Monstratione magnus perdat Jupiter. Perreptavi usque omne oppidum ad portam, ad lacum, Quo non? ne{que} fabrica illic ulla erat, ne{que} fratrem homo Vidisse ajebat quisquam, nunc verò domi Certum obsidere est usque, donec redierit.

ACTUS IIII.

SCENA VII.

• Micio,
• Demea.

IBo, illis dicam nullam esse in nobis moram.

De.

Sed eccum ipsum: te jamdudum quaero Micio.

Mi.

Quidnam.

De.

Fero alia flagitia ad te ingentia Boni illius adolescentis.

Mi.

ecce autem.

De.

nova, Capitalia.

Mi.

ohe, jam.

De.

nescis qui vir siet.

Mi.

scio,

De.

Ah stulte, tu de psaltria me somnias Agere? hoc peccatum in virginem est civem.

Mi.

scio.

De.

Eho, scis, & patere?

Mi.

quid ni patiar?

De.

dic mihi, Non clamas? non insanis?

Mi,

non. malim quidem.

De.

Puer natus est.

Mi.

dii bene vortant.

De.

virgo nihil habet.

Mi.

Audivi.

De.

& ducenda indotata est.

Mi.

scilicet.

De.

Quid nunc futurū est?

Mi.

id enim, quod res ipsa fert, Illinc huc transferetur virgo.

De.

ô Jupiter, Istoccine pacto opportet?

Mi.

quid faciam amplius?

De.

Quid facias, rogitas? si non re ipsa tibi dolet, Simulare certe est hominis.

Mi.

quin jam virginem Despondi: res composita est: fiunt nuptiae. Dempsi metū omnē: haec magis sunt hominis.

De.

caeterū Placet tibi factum Mitio?

Mi.

non, si queam Mutare, nunc cum non queo, aequo animo fero, Ita vita est hominum, quasi, cum ludas tesseris: Si illud quod est maxume opus jactu, non cadit.

Illud, quod cecidit forte, id arte ut corrigas.

De.

Corrector. nempe tua arte viginti minae Pro psaltria periere: quae, quantum potest, Aliquo abiicienda est, si non pretio, at gratiis.

Mi.

Neque est, neque illam sane studeo vendere.

D.

Quid igitur facies?

Mi.

domi erit.

D.

pro Divum fidem. Meretrix, & mater famisias una in domo?

Mi.

Cur non?

D.

sanum te credis esse?

Mi.

equidē arbitror.

De.

Ita me Dii ament, ut video ego tuam ineptiam. Facturum credo ut, habeas, quicum cantites.

Mi.

Cur nō?

D.

& nova nupta eadē haec discet?

Mi.

scilicet.

De.

Tu inter eas restim ductans saltabis.

Mi.

probe: Et tu nobiscum unà, si opus sit.

De.

hei mihi, Non te haec pudent?

Mi.

jam vero omitte, Demea, Tuam istanc iracundiam, atque ita, uti decet, Hilarem, ac lubentem fac te in gnati nuptiis. Ego hos conveniam: post huc redeo.

De.

ô Jupiter? H••nc••ine vitam? hoscine mores? hanc dementiam? Uxor sine dote veniet: intus psaltria est: Domus sumptuosa: adolescens luxu perditus: Senex delirans: ipsa, si cupi••t, Salus, Servare prorsus non potest hanc familiam,