Ychawnneg or Cyffelib.

Nerth Eryr yn ei gilfin.

Nerth Un icorn yn ei gorne.

Nerth sarph yn ei chloren.

Nerth hwrdd yn ei ben.

Nerth Arth yn y Breichiau.

Nerth Tarw yn ei ddwfron.

Nerth Ci yn ei ddanr.

Nerth Twrch yn ei affach.

Nerth ysguthan yn ei hadenudd.

Nerth Llew yn ei gynffon.

Nerth gwraig yn ei Thafod.

O Achos y Fammaeth a Cusenyr y mâb.

O bob ceinmyged, Cyffes oreu.

O bob Fordd o'r Awyr ydd ymchwelo'r gwynt y daw glaw.

O bob Trwm, trymmaf henaint.

O bychydig y daw Llawer.

O bydd Llawen y bugail, Llawen Fydd y Ty∣lwyrh.

O bydd neb yn ol, byd y Bawaf.

O bydd wch Bawd na sowdl.

O cheri di ny'th garo, collaist a geraist ynno.

Och wŷr nad Aethan yn wragedd.

O chyrradd fry, ni ddaw obry.

Odid a Ardd.

Odid a ddyrry Atteb.

Odid y gatwo ei wyneb o ei sywed

Odid Archoll heb waed.

Odid da di wara fun.

Oddid difro diwyd.

Odidawg a fo didwyll.

Odid dyn têg dianaf.

Odid Eddewid a ddêl

Odid elw heb Antur.

Odid ar gant Cydyramaith.

O down ni, ni addown.

O down ni er pedwararddeg, ni ddown er∣pymtheg.

Oed y dŷn, ni chanlyn y dâ.

Oedd rhaid deall i alltûd.

O Englyn ni ddaliaf Haid.

Page  30Oer pob pob gluyb.

Oer yw isgel i'r alanas.

O flewyn i flewyn ydd a'r Pen yn foel.

Offeren pawb yn ei galon.

Oegfaenen yngeneu, henwch.

O gywyr deb y galon, a dywaid y gwirion.

O hir ddylêd, ni ddylyr ddim.

O hoenyn i hoenyn ydd a'r March yn gwt

O lymmaid i lymmaid, y darfu'r Cawl.

O lladd y gàth lygodyn ar frys hi ai hŷs ei hûn.

Oni byddi cyfarwydd, cyfarch.

Oni byddi grŷf bydd gyfrwys.

Oni chefi gennin dŵg fressych.

Oni heuir ni fedŷr.

Onid March ys Casseg.

Or ddeuddrwg goreu'r lleiaf.

Os gŵr Mawr Cawr, os gŵr bychan Corr.

O Sûl i Sûl ar forwyn yn wrach.

Pa ham y bydd Cûl y Barcud? am ysglyfaid.

Pa ham y llŷf y Ci y Maen am nas gall ei yssw.

Pa le yn y fuddai y mae'r Enwyn.

Pan bwyser arnad, tynn dy draed attad.

Pau dywyso'r dall ddall arall y ddau a ddigwydd ir Pwll.

Pan dywysso'r enderig ei Braidd ni bydd da ir yscrubl y didd hwnnw.

Pan êl lladron i ymgyhuddo y caiff cywyrriaid ei da.

Pan bo addoed ar y geifr, y bychod a ridi ir

Pan bo ingaf gan ddŷn, ehengaf fydd gan dduw.

Pan fo Culaf yr ŷch goreu, fydd yngwa∣ith.

Pan fo Melierydd arben Malaria, y bydd Es•ud asgell gwippa.

Pan fo tecca'r chwhare goreu fydd peidio.

Pan gaer ni hi, ni cheir mi ha.

Pan lladdo duw, y llad yn drwm.

Pan gysco pawb ar gylched, ni, chysg Duw pan ryd gwared.

Pa waeth y dring•y gâth, yn el torri ei ewi∣nedd.

Pawb a chennyrth Anrhydedd.

Pawb a drais ymhais ei dâd.

Pawb a gnith eedor ynfyd.

Pawb ai chwedl gantho.

Pawb yn llosgwrn ei henfon.

Pawb yn y gorphen.

Pei y gâth fyddai gartref, gwaeth fyddai ychwi.

Page  31Pen Carw ar ysgyfarnog.

Pen punt, a llosgwrn dimmai.

Pen saer pob perchennog.

Pen tros bawb lle ai Carer.

Perchi gŵr er ei fawed.

Pettwn dewin, ni fwttawn furgyn.

Pilio wy cyn ei Rostio.

Pob Cadarne, gwan ei ddiwedd.

Pob cyffelib ymgais.

Pob darogan derfyd.

Pob dihareb gwir, pob coel celwydd.

Pob dryll ydd a'r aing yn y pren.

Pob edn, aedwin ei gymmar.

Pob gwlad yn ei Arfer.

Pob llwybr mewn Ceunant, yr ûn Fordd a redant.

Pob llwfr llemmittor arnaw.

Pob peth yn ei amser.

Pob traha gorphen.

Po dyfna fo'r Môr, diogelaf fydd y llong.

Po hyna fo'r Cymro, ynfytta fydd.

Po hynaf fo'r ŷd tebycca fydd y fŷd.

Po mwya fô'r drafod, mwy a fydd y go•fod.

Pay mwyaf fo'r brŷs mwya fydd y rhwystr.

Po mwya fo'r llanw, mwya fydd y trai

Pa tynna fo'r llinnin, Cyntaf y tyrr.

Pren ynchoed arall biau.

Prŷn hên. prŷn eilwaith.

Prŷn tra flingych.

Pwy bŷnnag sy heb wraig, sy heb ymrysson.

Pwŷll a ddyli padell.

Pŷsgotta ymlaen y Rhwyd.

Rhag anwyd ni werid canwyll.

Rhag mynned ùn llôg o'r ty.

Rhag newyn, nid oes wŷledd.

Rhagnythed Jar cyn dodwi.

Rhag trymfŷd ochyd ychenawg.

Rhaid y segur waith i wneithr.

Rhaid wtth amhwyll, Pwyll parhawd.

Rhaid iw croppian cyn cerdded.

Rhan druan Rhan draian.

Rhan Gorwydd o dâd.

Rhan y gwas o eig i jâr.

Rhannu rhwng y bol ar cefn.

Rhedid Car gan orwaered.

Rhedid maen yn i chaffo wastad.

Rhewydd pob rhyfeddawd.

Rheiddawg ychenawg ar Fô.

Rhin tri dyn cannyn ai cliw.

Rhôdd ag adrodd rhod bachgen.

Rhodd fawr ac addaw fechan.

Rhodd Ifor ar ei gappen.

Rhodd gwŷr Erging.

Rhodd i hên nac adolwg.

Rhoi'r carr o flaen y March.

Rhoi'r ordd dan y celyn llwyn.

Rhuthr ci o griberdd.

Rhuthr Enderig ar Allt.

Rhuthr Mammaeth.

Rhwng y ddwy ystol ydd a'r din i lawr.

Rhwy fu rhy fychod gynnen.

Page  32Rhwydd ni bo dyrrys.

Rhybidd ofnawg, a dal y ci.

Rhybydd y ddedwydd.

Rhy brynnwys rhy Erchis.

Rhy buched baw gares.

Rhy buched dryg-fab ei fam.

Rhy dyn, a dyrr.

Rhy lawn a gyll.

Rhy vchel a syrth.

Rhy gâs, ry welir.

Rhy foddawg, rhy fawr a wŷl.

Rhygas pob rhywir.

Rhygu pob rhy fychod.

Rhiw i fâb Jwrch lammu.

Sef a lâdd a gyhudd.

Sef a lwydd y fefl ei chelu.

Sef yw, Blaidd y bugail.

Saith mlynedd a doroganyr dallu.

Siarad cymmynt a mab saith gudyn.

Siccraf ywr siccraf.

Sieffrai pieu 'r troed, fieffrai pieu'r fwyall.

Siommi Duw, a Mynach marw.

Son am Awst, wiliau'r nadolig.

Sw•th pob diog.

Sychy trwyn y swch.

Symmydaw, addet rhag drŵg.

Tabler i lyfau, Tafarn i chwedlau.

Tafawd a dorr asgwrn.

Tafawd aur ymhen dedwydd.

Tafawd gelyn ar dànnedd, ni chydfain ar gwiri∣onedd.

Talwys a ryfeichwys.

Tawedog tew ei ddrŵg.

Tebig oedd tŵd i gyfrwy.

Tebig oedd Hwch i garegle.

Teg pob dianaf.

Teg pob Hardd.

Têg tân bob tymp.

Teirgwaith y dywaid mursen bendith dduw •n y tŷ.

Teir gwers merch rhewid.

Telittor gwedi Halawg-lw.

Terfyn Cywiraf cyngwystl.

Toll fawr a wna toll fechan.

Tra fo'r borfa yn ryfu y bydd Marw 'r March.

Tta fo'r Ci yn Maesa, ydd a'r ysgyfarnog yr Coed.

Trafferth ŷch hyd Echwydd (al) hwyrr.

Traha a threisio gweinion a ddifa'r Eti feddion.

Tra rhetto'r ôg rheded y freuan.

Tra rhettor ôg, rheded y ddraen glwyd.

Trech ammod, na gwir.

Trêch anian nag addysg.

Trêch Duw na drŵg obaith.

Trêch gwan Arglwyd, na chadarn was.

Trêch tynged nag Arfaeth.

Trengid golud, ni threinge molud.

Page  33Trengis a fremnis (al) Frefwys.

Trickyd, Cyn ni wahodder.

Trickyd wrth Barch, ni thrîg wrth gyfarwys.

Trist pob, galarus.

Troi o bobtu it berth.

Troi'r Gâth yn yr haul.

Trychni nyd haudd ei ochel.

Trydydd troed i' hên yw Fonn.

Tw al gwhwa farch Benthig.

Twyl trwy ymddiried.

Twillid rhyfegid, rhyfugaid.

Twyllwr yw gwobr.

Tyfyd Maban ny thŷf ei gadachan.

Tyfod Ebawl o hŷd garr.

Tyfyd Enderig o'i dorr.

Tynghedfen gwraig, ott.

Tŷst yw'r chwedl, yr Englyw.

Tywyll bol hyd pan lefair.

Tywynnyn greynyn i rann.

Tu ny fin Duw ny llwydd.

Uchenaid at ddoeth.

Uchenaid gwrach yn o'll ei huw'd.

Uu arffed a fag gant.

Un Cam Uiogi a wna dau a thri.

Un llaw ar dân, Can llaw ar wlân.

Un llawiog fydd Mammaeth.

Un-llygeidiog fydd Brenin yngwlad y deillaîd.

Un geiniawg a ddyly Cant.

Un pryd ar Iâr yn yr yscubor.

Untrew o garchar.

Unwaith yr aeth yr Arglwyddes i nofio hi a foddodd.

Uwch pen na dwy ysgwydd.

Wineb trîst drwg'a Ceri.

Wythnos y llwynog.

Y bendro wibwrn.

Y bol a bil y Cefn.

Y bûdd a lâdd i ludded.

Y chydig laeth a hynny yn Enwyn.

Y chydig yn aml a wna llawer.

Y Ci a fynner i'grogi a ddiwedir ei fod yn ladd defed.

Y Cŷn a gerddo a yrrir.

Y Cyntaf a ddêl yr felin, maler yddo yn gyn∣taf.

Y Cyntaf ai Clybu, dan ei dŷn, y darfu.

Y Cyntaf i' ôg, Cyntaf i' grymman.

Y dafn a dyll y garreg, nyd o gryfder ond o fyn∣nych syrrhio.

Y dŷn a werthodd i' dŷ ymha wlad y caiff letty.

Y diw Corn, heb yscyfarn.

Y fefl a wneler yn rhîn Nant, hi a dywynnyg yngwydd Cant.

Y felin a fal fynw ddifr.

Y ferch a ddel yw phrofi, hwyr y daw wi phriodi.

Page  34Y gath a fo dâ ei chroen a flingir.

Y gŵr yn Ceifio y gasseg, ai gsseg dano.

Goŵn a roed y gannwr, ar nid a'e Goŵn o dy'r Gŵr.

Y law a rydd a gynnill.

Y March a fram a ddŵg i Pwn.

Ymbell Amh•uthan wna Mefl.

Ymguddio ar gefn y gîst.

Ymhob daioni y mae gobrwy.

Ymhob drygioni, y mae Pechod.

Ymhob dewis y mae Cyfyngder.

Ymhob creft, mae Falster.

Ymhob clwif mae Perigle.

Ymnob gwlad y megir glew.

Ymhob dyn y mae Enaid.

Ymhod Enaid y mae deall.

Ymhoh deall y mae Meddwl.

Ymhob me ddwl y mae naill ai drŵg ai dâ.

Ymhob rhíth y daw Angeu.

Ymhob rhyfel y mae gofall.

Ymhod Pechod y mae ffoledd.

Ymrysson ar gof yn i' Efail.

Ymrysson a doeth, ti a fyddi doethach.

Ymrysson a Fôl ti a fyddi Folach.

Ymchwelid Duw ei law yngauaf Nôs.

Y Mûd a ddywaid y gŵir.

Y naill flwyddyn fydd mam i ddyn ar llall fydd ei elldrewin.

Yn ceisio yr blewyn glâs, y boddod y gasseg.

Y neb y saetho ar edrybedd, a gyll ei saeth.

Ynfyd a gabl ei wrthban.

Y naill wenwyn a llad y llall.

Y neb a fo a march ganddo, a gaiff march ym men∣thig.

Yn y croen y genir y Blaidd, y bydd marw.

Yn y lle y bo yr dâ, y rhoir ag y Tyccia.

Yr Aderyn a faccer yn vffern yn uffern a mynn drigo.

Yr Afr ddû a lâs.

Yr hai a laddoedd ŷr hŵch.

Yr hŵch a dau, a foyty'r soeg.

Yr hŵch a wich, ys hi a ladd.

Yr oen yn dysky'r ddfad i bori.

Yr ûn Asgwrn a dâl.

Ys da felin a ballodd.

Ys dir drŵg, rhag drŵg arall.

Ys dir i hael a roddo.

Ys drŵg y dêg Ewin, ni ffortho ûn gilfin.

Ysgafn llwyth a glùd Coed.

Ysgafn y daeth, ysgafn yr aeth.

Ysgrubl dirieid yn eithaf.

Ys gwell Cân mesur, na chân trwch.

Ys ar bawb y bryder.

Yssu bwyd drygwr, heb ei ddiolch.

Yssu bwyd yr ynfyd yn y blaen.

Ys marw a fo diobaith.

Ystum llawgar yn rhannu.