HEb dduw hebddim, duw a digon.

Tri pheth sŷanodd ei adnabod,

Dŷn, derwen, a diwrnod.

Pan darffo treiglo pôb tre,

Da yw edrych tuag adre.

Gwin côch, mêr moch a mwg, tri gelyn y golwg.

Gyda'r ci y cerdd ei gynffon.

Mwy oedd y braw na'r briw.

Ny chwerŷ hên gi a chenau.

Nyd yw hwyrach yn y farthnad,

Groen ye oen na chroeu y ddafad.

Nyd oes dogn, ar guardod.

Y March y wêl gyr ŷd ac ni wêl y câu.

Digon amal digall hanner gair y Câll.

Os cebydd y fydd y fo, te gêll gwnaid oreu ac allo

Bonhedîg o'i ddîg y ddaw.

Gobaith ony bydd fe dor y galon,

Etto gobaith etto gobaith.

Sais Sais y gâch yn ei bais,

Y Cymro glan y gâch allan.

Cystall Howell a Heilin.

A acwyno heb achos; gwneler achos iddo.

Achwyn, rhag achwyn rhagddo.

Adwyog cae anhwsmon.

Adwyth diriad heb achos.

Addaw têg a wna yn•yd yn llawen.

A ddycco 'r wy, a ddwg a fo mwy.

Page  2A fo ma•w, ni ymogelir.

A fo trechaf treisied; a fo gwunaf, gweidded.

A fynno glôd, bid farw.

A fynno jechud, byd lawen.

Amcan y fydd gau bawb.

Am gwymp hên y chwardd jevange.

Aml bai, lle ni charer.

Angen a bryn ac a werth.

Anghyfarwydd a dirr ei din yn chacu.

Ae ddiwedd y mae barnu.

Ar nid yw pwyll, pyd yw.

Ar ni ochelo 'r mŵg, ni ochel ei ddrŵg.

Ar ni o ddefo wâs, bid gwâs iddo ei hun.

Ar ni phortho ei gâth, porthed ei lygod.

Athro pawb yn ei dy.

Awydd a dyrrr ei wddf.

Bendith i'r hwch biau'r bloneg.

Blodau cyn Mayi, goreu na bai.

Bo tynna' fo'r llyinnyn, cyntaf y tyrr.

Breuddwyd gwrâch wrth ei hewyllys.

Bwrw a'th unllaw, cais a'th ddwylaw.

CalanMaj mae cyfru'r hespyrniaid.

Caledach glew na maen.

Can car fydd i ddŷn, a chan esgar.

Casseg glôff, clôff ei hebol.

Cau tin wedi brammu.

Ca'r cywir yn yr ing y gwelir.

Cennad hwyr, drŵg ei neges.

Ci chwyrnog, halawg ei bais.

Ci a helio pob llwddn, ni bydd da ar yr un.

Cospi yr arth yngŵydd y llew,

Côs tin taeog, efe a gach yn dy ddwrn.

Crŷd ar hên, angeu ys dir.

Cyd boed hirddydd, dybydd ucher.

Cyd celer nawnos, ni chelir nawmis.

Cyfaill blaidd bugail diog.

Cystal ar draed a marchogaeth ffon.

Chwarae ac na friw, cellwair ac na chywil∣lyddia.

Chwareued mâb noeth, ni chw mâb newynog.

Chwefror chwŷth neidr o i nŷth.

Chwerthin a wna ynfyd yn boddi.

Dadleu mawr mynych, ac egni ar lygoden.

Da gweddai 'r bêr e'r golwyth.

Dangos y llo, ac na ddangos y llaeth.

Dau bryd newynog a wna'r trydidd yn lŵth.

Da yw Duw, a hîr yw bŷth.

Da yw 'r maen gydâ 'r efengyl.

Dedwydd a gaiff draen yn ei vwd.

Diffaith llyffant dan ia.

Digrif gan bob edetyn ei lais.

Dirmygir ni welir.

Diwedd hên cadw defaid.

Dlêd ar bawb ei addewy.

Dod fenthyg i noeth, nis cai drannoeth.

Page  3Doeth dŷn, tra tawo.

Drwg bawl, ni safo flwyddin.

Drwg y ceidw diafol ei wàs.

Drwg gw'r Ford, nicherdder ond unwaith.

Drwg yw dry gwas, gwaeth yw bod hebddaw.

Drwg yw'r peth, ni thâl ei ofyn.

Drŷch i bawb ei gymmydog.

Drygwaith dwy waith y gwnair.

Duw a ran yr anwyd, fel y rann y dillad.

Dybydd rhew i lyffant.

Dygn yw adaw a garawr.

Ebril garw porchell marw.

Edwyn crŷch y llall.

Ef a wŷr dŷn pan el, ac ni wŷr pan ddêl.

Eil fam modrib dda.

Eiriawl a garawr hawddwaith.

Elâs a gafas rybudd, ac ni lâs a'i cymmerth.

Er heddwch nac er rhyfel, gwenynen farw ni chasgl fêl.

Esgud drygfab y anhŷ arall.

Esmwgtha gwaith yw methu.

Fôl pob tlawd.

Fo rhad gryglir, ac na fo rhag drwg arglwydd.

Gelyn yw i ddyn ei dda.

Glew a fydd llew hyd yn llwyd.

Gochel y dafarn, na ochel talu.

Goganu 'r bwyd a'i fwytra.

Golwg pawb ar a garo.

Goreu peddester yw gau.

Gwae a drô o glûn i glûn, ac ni feddo beth ei hûn.

Gwae a ddycco ei henwâs ilŷs.

Gwae a gâr ni garer.

Gwae a gaffo ddrygaer yn ieuange.

Gwae a wŷl eî Arglwydd beunydd.

Gwae'r míl, ni wŷl ei berchen.

Gwaeth waeth, fel mab gafr.

Gwae undyn, a wnêl cant yn drist.

Gwayth y nôs y dydd a' i deng ys.

Gwaith yscafn ymogelyd.

Gwell gwegil câr nag wyneb estron.

Trech y gais nag y cei•w.

Torri gwyden a gordd.

Haws direwi rhew na dirywo rhyne.

O hir nychdod angeu.

Nyd glew llew pan yn llwyd.

Pyscotta mewn corlan.

O dra chynheldeb y lloscodd i gyddin.

Trech lwe na chwning.

Gwell vn aderyn yn llaw na dau yn y coed.

Ascreu lân diogel y percheie.

Gwell frend mevn llys nag aur ar fys.

Nyd hir àras da.

Angel penforr diafol tân pertan.

Ceisio ie fam yn forcewyn.

Dala jwd a llelfed.

Mwy nar bwch yr odyn.

Gwell vn ffal•wr na dau ym laddwr

Page  4Gwell un pâr o draed na dau bûr o ddwylo.

Bwa gwan gwan ei berchen.

Arglwydd, gwan gwan ei wâs.

Trech gwlad nag Arglwydd.

Hawdd yw tynnu carrei o grôn gwr arall.

Hael yw Howel ar gost y wlâd.

Chwarea hengi a cholwyn.

Y tafad y bâr torri y benglog.

Haws yw burow na saethu.

Ny chred y moel nys gwelo ei ymhennydd.

Hawdd yw tynny gwaed e ben crach.

Clyst y câr y clyw.

Trech y tin cont na rhâff.

Yfo gan y ferth yn ei chont y fydd gam y fam yn ei chalon.

Hir anelu hir gachu.

Law menyw yw hogfan galen.

Abl i bawb a'i Bodlono.

Abl i bawa a'i gweinyddo.

Abl y bawb ei gydradd.

A achwyno heb achos, gweter achos iddo.

A arbetto y fych, arbetted ei gynnog.

Achos bycan y daw blinder.

Achos hebachos o hono.

Achos yr Byssen fodar y Barth.

Achub maes mawr a drygfarch.

Achwyn rhag achwyn rhagddo.

Adalb de dwydd yn ddiddos.

Ad fyd pob hir dristwch.

Adneu cyhyrin gangath.

Adneu gan berchen.

Adwen Mab a'i slawch, agnyd Epwyn mab a'i Câr.

Adwyog cae anhwsmon.

A ddyfo i dorth a'i dy haish ef a ddyfydd a wnel ei waith.

Addas i bawb ei gydradd.

Addaw fab, a ddaw jaen.

Addaw mawr a Rhodd fechan.

Addaw teg a wna ynfyd yn llawen.

Adfed Angeu i hen.

Addug yr hydd yr llynn.

Addug yr hydd i maes manc.

Adduned herwr hir nòs.

A ddŵg angeu nyd adfer.

A ddwg dâ drwg gyngor.

A ddycco y gôd, ymborthed o hony.

A ddycco r wy a ddwga fo mwy.

A ddiscer y fab ddydd sul, fe a'i, groy bydd ddydd llûn.

Aed llew i gynnwrf câd Duw a'i differ.

A êl i lys heb neges doed a'i neges gan•aw.

A êl yr gwarae adawed ei goren gartref.

Aerwy cyn buch.

A esgynno yn hwyr ebrwydd y disgyn.

Afiach pob trwmgalon.

A fiethus pob mammaeth.

A flafar pob Tawedog.

A flan dwglaw diowgswrth.

A flan genau anudonol.

Page  5Afled nais pob gwyllt.

A fo aml ei fara dan ganu aed i laetha.

A fo aml y fei bion, bid wâg ei geluddion.

A fo aml y fêl rhoed yn eivwd.

A fo calted ynghyngagaws, dadleued ar bob achaws.

A fo da gan Duw ys dir.

A fo dy gwilydd, a fydd di golled.

A fo diried ar fòr a fydd diried ar dîr.

A fo ei fryd ar ddebed, ni wna dda cyn ei fynned.

A fo hew arched weddi.

A fo Hyborth hy wir fydd.

A fo Marw ni ymogelir.

A fo marw er ei fygwth a'i faw y cymmuner.

A fo nessaf ir eglwys fydd pellaf o ddiwrth ba∣radwys.

A fo trechaf treisied.

A frad yw gwrthod.

A frad pob afraid.

Afrwydd pob dyrys.

A fu bencwd aeth yn dincwd.

A fynno barch byd gadarn.

A fynno Duw derfyd.

A fynno glôd byd farw.

A fynno gymmell bid glaf.

A fynno jechid bid lawen.

A stafas y carn, a gafas y llafn.

A gaffo ddyrnodd y Bore, hyd vcher ydd â ag ef.

A gair Duw yn vchaf.

A garo (rather) ni charo ei fam; Cared y Ell∣drewyn.

A garo ei gilydd, nid adnebydd ei gabl.

A garo yr iau cared ei wariace.

A garo ei gûr cared ei chwegr.

A gasclet ar farch malen, dan ei dorr ydd â.

A gatwer a gair wrth raid.

A grea'r frân faur, a grea'r frân fechan (pohus) a gria ev.

A gŵyn cŵyn bychan, cwŷn mawr ddaro∣gan.

A gŵyn rhwy, ni ry gwyn fan.

A gyfodes, a golles ei le.

A gymmero ddysk cadwed.

Aluisen tam o garw.

A lygrwys Duw, à lygrwys dŷn.

Allan o olwg, allan o feddwl.

Allwedd calon Cwrwf da.

Amaerwy adnabod Ammynedd.

Amaerwr diriedi, drwg anian.

Amean a fydd gan bawb.

Am caro i, cared fynghi.

Amgeleddy ci am y cŵd halew.

Am gwynny heû y chwardd jeuange.

Amla'r cwrrwf tra hitler.

Amla'r mêl tra hitler.

Aml fai lle ni charer.

Page  6Amlwg gwaed arfarch gwelw.

Amlwg gwaed o ben crach.

Ammharod pob annallu.

Amheuthun pob dieithr fwyd.

Ammau pob anwybod.

Ammod a Dyrr defod.

Ammraint pob tor defod.

Amser i fwyd, amser i olychwyd.

Amser sydd i bob peth.

Anafus pob drwg foesawg.

Anaf ynygiau angeu ynygŵythi.

Aneglur cennad, yw cewydawd.

Aneirian pob diriaid.

Angall mal dall a dwyllir.

Angel pen ffordd a diawll pentan.

Angen a bair i henwrach duthio.

Angen a brŷn ag a werth.

Angen a dyrr ddeddf.

Angen a ddŷsg i hên redeg.

Anghariadus pob diriaid.

Anghenwg peb flewd.

Anghwbt pob Eisiaw.

Anghymmen pob fôl.

Anghynnes pob oer.

Angheu a ddyfrys.

Anghew garw drûd ai leirch.

Anghwanegid mefl mowr air.

Angyfarwydd a dyr i dîn yn cachu.

Anhael pob cybydd.

An happus pob trŵch.

An hyderus pob ofnog.

Anhydyn pob afrowiog.

A noddo Duw, ry noddir.

Annoeth llithrig ei dafod.

Annos dy gî ag naddos gantho.

Annos ci i gell egored.

Anwadal pob ehud.

Anwydogch whannog y dôu.

Anwyl gan baub a gâr.

A oddef ry dau.

A ogano a ogenir.

Araf dân a wna frâg melus.

Araith doeth a drûd ni ddygymmydd.

A ranno y liaws, rhanned in hy naws.

Ardd cŷd bŷch ardd cyn ni bŷch.

Ar ddiwedd y mae barnu.

Arglwydd agymmell.

Arglwydd biau a wrthotter.

Arglwyd pawb ar ei eiddo.

Arglwydd gwan gwae ei wâs.

Arian ar: brŷn ag a werth.

Ar ni allo trais, twylled.

Ar ni ochelo'r mŵg, ni ochel ei ddrug.

Ar gwelleif y llâs y weirglodd.

Ar nid yw pwyll, pŷd yw.

Ar ni oddefo wâs, byd wâs iddo ei hûn.

Ar na phortho ei gath porshed ei lygod.

Ar na roddo a garo, ni chaiff a ddymuno.

Ar ni wano on ddraew, ny wan yn gyppil.

Arofyw drug fugail.

Arwaesaf a ddifydd ddiffaith.

Page  7Arwaesaf i leidir ei fanag.

Arwydd drŵg mŵg yn niffaith.

Arwydd nad cig Bŵch.

A sseth ni phlycco nid dâ.

Asglodin gwern ymhen y gath.

Asgre lân diogel ei pherchen.

Asgwrne yr hên, yn yr angen.

Astyrus pob anaf.

Arfer gell i gî, mynnych yr a iddi.

Atgas direid-ddyn.

Atteb araf gan ddysgedig.

Athro pawb yn ei dy.

Ahrod-waith o gen••gen.

Aur pawb a whennych.

Awahanodd cnawd, gwahanodd ddolur.

Awchus arf a eillio,

Awgrym pawb nis gwybydd.

A wnel drŵg arhoed y llall.

A wnel drŵg ymogeled.

A wnel Duw dŷn ai barn.

A wnelir yn Rhinant, fe ai gwybydd Cant.

Awdwt cerdd ai gwnel.

A wnel dda, da a ddyly.

A wnel mawr a ddewg rydd, fawr llŵ.

A wnel twyll, ef a dwyllyr.

Awr ddrwg caffaeliad Falswr.

A yfo lawer, byd feddw.

Awydd a dyrr ei wddf.

Baiar wrâch dorri ei chlun.

Bai ar farch dorri ei droed.

Balchder heb droed.

Balchder o bell.

Bara ag ymenyn yw ûn tammaid.

Barf nyd ardd ni chwardd y chlas.

Bâs pan wahanner hynny.

Basaf dwfr yn id lefair.

Be a bawd y •gweid gwe.

Be caffai bawb a finnai ni byddai hiraethawg neb rhai.

Berwid calon llew.

Bellach Bellach fal chwedl y barcut.

Bendith i'r hwch biau'r blonneg.

Byd anian dedwydd.

Byd anniweir dife iriawg.

Byd anwadal Ehud.

Bed ddirieid dryganianus.

Byd Ehud drûd er chwerthin.

Byd Eu•in Alltud.

Byd gyfa ran rybuchir.

Byd ha ha byddar.

Byd hy fagl gwyar ar onn,

Byd lâs lluarth.

Byd llawen yach.

Byd llawen meddw.

Byd nych cwyn clâf.

Byd reuiad ymgyfarth.

Byd trist pob galarus.

Byd wagelawg lleidr.

Byd wâr Antur glew wrth awr.

Byd wastad wriag oi mynych warth.

Page  8Byd gwraig drŵg oi mynych warth.

Byd wiw gŵr heb fagwriaeth.

Bid wiw March a gnith gwellt.

Blaenger ymadrodd ffôl.

Bling'or gath hyd y llosgwrne.

Blodeu cyn mai, malpai na bai.

Bo amlaf fo'r bleiddiau gweithaf fydd i'r de∣faid.

Bob eilwers y rhêd i Cŵn.

Bod yn hir ynglâf, a marw eusys.

Bo hynnaf fo'r dyn, gwaethaf fyddy bwyll.

Boloch ofnawg fydd daw.

Bonned a dywys, dillada gynnwys.

Boreu brwynag, bradawg iair.

Boreu coch, a mawred gwraig.

Bo tynna fo'r llinyn cyntaf y fyrr.

Braith ui gôd a gynnyll.

Breuddwyd gwrach, wrth y hewyllys.

Brodyr pob cerddorion.

Buan barne pob ehud.

Budd cyn Tymp.

Bwrw a'th ûn llaw, cais a'th ddwylaw.

Bwrw cath i gyrhraul.

Bwrw dwfr am ben gŵr marw.

Bwrw gwiddyf ar ol ir hwyaid.

Bwrw heli yn y môr.

Bwyst lawn genaw callawr.

Bychan fydd mam y cynfyl.

Bychodedd mynialed.

Byddar a gaiff gyffelyb.

Byrr ddryganian, a wna hîr ofal.

Byrr ddydd ni dderfydd cyngor.

Byrr hoedlog digafog saint.

Cadarnach yŵr edau yn gyfrodedd nag yn vngorn

Cafas da ni chafas drŵg.

Cafas málu, caffad ei werth.

Cais farchog da dan draed ei farch.

Cays yn y mwlwg.

Calan gauaf garw hin anhebig y gynnefin.

Caledach glew na maen.

Calon ni gynnyd cystydd.

Calon y sais wrth gymro.

Can rewydd ni bydd pell rhin.

Can câr fydd(i) ddŷn, a chan, nescar.

Can wôst gan henaint.

Canhymdaith ci ei losgwrn.

Cant mwyn mab yn y ty.

Canv heb gywydd.

Casbeth gwyr Rhufain.

Casbeth Owen Cyfeiliog.

Câr cywyr, yn yr yng y gwelir.

Câs dyn ymma, câs duw fry.

Câs fydd a orelittio.

Câs maharen mwyeri.

Câs yw'r wirionedd yn lle ni charer.

Casseg glôff cloff ei hebol.

Cau tin gwedi brammu.

Cein mygir pob Newydd.

Ceisied asgre ei fam a gollo.

Ceisio diried yn y dyddyn.

Ceisied pawb ddwr yw long.

Celfydd celed ei arfaeth.

Page  9Cêll Arglwydd y weilgi.

Cenau yn ei wâl, a gà•t lem.

Cenmol gwraig Mowrdda.

Cennad fûd, drùd ai crettwy.

Cerddwys a rwymmwys.

Cerid chawer diried, cyn ni charer.

Ceugant yw Angeu.

Ci chwyrnog halawg i bais.

Ci a Helio bob llwdn nybydd da ar yr un.

Cennad hwyr drŵg ei neges.

Clwm anghenog ar y geiniog.

Clwm eiddil moch ellwng.

Clywyd Corn cyn y gwele•.

Coel can Hadain, (sive) hedyn.

Coes ynn lle Morddwyd.

Cof gan bawb a gâr.

Coffa dy dduw pan elltrewyd.

Clof wâs diog.

Cogor iâr yn ydlam.

Colles dy laeth cystal i'r fuwch.

Colles i glydwr a gyrchawdd ry yadwr.

Cosp ar ben jâr.

Cospi yr Arth, yngwydd y llew.

Cos tin tagog efe a gach yn dy ddwrn.

Craff ci caledach asgwrne.

Craffach na'r Efail.

Crechwen yngenau ynfyd.

Crefydd jâr w•th ei gylfin.

Crŷd ar hên, Angen ys dir▪

Crynnu fal y fôr wialen.

Cuall cleddyf byrr o wain.

Cu annair, wedi Praidd.

Cwymp ar galed lawr.

Cwywp y gŵr yn y Rhych.

Cwyn Bychod ceiliog yn Aerwy.

Cyd boed dâ nid gwirdda.

Cyd boed doeth, diried ys drûd.

Cydboed hîr ddydd, dybydd vcher.

Cyd celer naw nôs ny cheler naw mîs.

Cyd fwtta a mab Arglwydd, ag na chyd chwa∣rae.

Cyd gwichio'r fenn hi ai ddwg ei llwyth.

Cydlais y bawb alw'r ychen.

Cyd ysso cig march, byd argig ebol.

Cyfa ran rybychir.

Cyfareddion gwrâch waeth waeth.

Cyfarwyddaf llaw lle dotto.

Cyfnewid a hael.

Cyfoed fydd da a deddwydd.

Cyfoethog i werthu tlawd i bryunu.

Cyfrin Pen a chalon.

Cyffes pob rwydd.

Cymmwythach, corrach, a symmach.

Cymmyrryd haearn hoedl dŷn.

Cyn ddyheued ag yssu o'r llygod yr cwlldwr.

Cyn ebrwydded yn y farchnad, groen yr Oen a chroen y ddafad.

Cyn heusedd wedi Brewn.

Page  10Cyngor hen ni'th Attwg.

Cynnal taeog yn ei dy.

Cynnelw Cynnyn gan gadechyn.

Cynt y llysg yr odyn na't yscubor.

Cyrchyd fryn a ddysgwilio.

Cystall ar dtaed a marchogaeth Fon.

Cystall y March ai adfarch werrh.

Cywala gwedow, gwraig unbeu.

Cywrys am fwyd, carant am ofyd.

Cyngor i'm gwâs yn hen.

Chwannog trwch i drin.

Chwannog mâb yw hynt, chawnnog adref a fo cynt.

Chwarae broch ynghôd.

Chwarae ag na friw, cellwair ag na chwi∣lyddia.

Chwarae hên gi a chenau.

Chwareu hŵch a phorchell.

Chwareuid mab noeth ni chwery mab newyn∣nog.

Chwareuys yn awr nyd,

Chwarevys ym mlwyddyn.

Chwarddiad dŵr dan ja.

Chwefror chwyth, neidr oi nyth.

Chwêg mêdd, chwerw pan daler.

Chwegach bwyd cybydd.

Chwerddid bŷd, wrth a garer.

Chwerthin wna ynfyd yn boddi.

Chweyrys gwawd ô Annianawd.

Chwil gan nôs.

Da angen ar eiddiawg (i.) Taeawg.

Da daint rhag tafawd.

Dadleu gwedi Barne.

Dadleu mawr mynydd, ag engi ar lygoden.

Da gwaith Duw roî cyrn, byrrion yr fuwch a hwylio.

Da gweddai'r bêr ir golwyth.

Da gŵr Mal pawb.

Da hil ceirch, gan gynnog drwg.

Danit y ci, wrth yr hŵch.

Dala dy dŷ am a fo, a diofryd a ddarffo.

Dall fyddar pob trwch.

Dall pob Anghyfarwydd.

Damwain pob hely (alias) helynt.

Dangos dirieid y gŵn.

Dangos dy fys i falawg, ynteu ai heirch yn gwble.

Dangos llwybr i gyfarwydd.

Dangos nêf i bechadur.

Dangos y llô, ag na ddangos y llaeth.

Dau brŷd Newynnog a wna'r trydydd yn llwth.

Dau waith a fydd gan gywraint.

Da yw a saif, ag ni waner.

Da yw cof mâb.

Da yw Duw, a hîr yw byth ai bwyll.

Da yw'r maen gydar Efengil.

Deddwyd, a gaiff draen yn y vwd.

Dedwydd, a gâr dalodwch.

Dedwydd dofydd, ai rhydd rhâd.

Dedwydd i'rai gwŷl ai câr.

Defwydd fawr, pob Anghywraint.

Page  11Deuparth clòd, ymmhenlog.

Deuparth gwaith ei ddechreu.

Deuparth ffordd ei gwpbod.

Deuparth Fydd, ynghalon.

Deuparth Parch, yw arfer.

Deuparth Prŷd ymdrwssio.

Deuparth bonedd yw dŷsg.

Deuparth dŷsg yw hyder.

Deuparth taith ymbaratoj.

Deuparth ttêf ei harferaw.

Deuparth cerdd ei gwrando.

Deuparth rhodd, yw ewyllys.

Dewin pob eiddig.

Dewis ai'r Jau ai'r fwyall.

Dewis or ddwy fachddû hŵch.

Dewis pawb o'i giniaw.

Dieu gynnadl taeog o'i dy.

Di bech fowyd gwyn ei fŷd.

Diengid gwan, erlid rhy gadarne.

Diffaith llyffant dan Ja.

Defferu Duw ddiawg.

Dig pawb rhag ai câr os cawdd.

Digon da dewid gennad.

Digon Duw da yn vnig.

Digon o g•wth a thelyn.

Digon yw digon ò Figis.

Digon yw chwarae rhynawd.

Diglôd pawb an hawddgar.

Digrif gan bod ederyn y lais.

Digu pawb o Anadl y Pibydd.

Di gystydd deurudd dagrau.

Di hunnid a brydyddo.

Dillad a gynnwys.

Dyllyn jeuangc, carpiog heû.

Dyllyn yn llaw heû fâb.

Dinas a ddiffydd diffaith.

Dir yw gadael peth or dwfr heibio.

Diriaid a gabl ei oreu.

Direid a glud i ddedwydd o for ac o fy∣nydd.

Diriadd ni hawd faidd heddwch.

Dirmigyr ni welir.

Dirwest odyn.

Disymmwth fydd dryglaw ammwyll.

Diwedd hên cadw defaid.

Di wyttach el fleiddan ei gennad ei hunan.

Diriaid a gaiff draen yn ei vwd.

D•êd ar bawb ei addaw.

Dod dy law ar dy galon.

Dod fenthig i noeth nis cau drannoeth.

Doeth a dwyllyr deirgwaith ni, thwyllyr drûd ond vnwaith.

Doeth dŷn tra tawo.

Dogn sydd ar bob peth.

Dolurus calon ofalfawr.

Dyfyd dihirwaith aros.

Drûd a dâl dau cyfled.

Drûd i ddala, doeth i estwng.

Drûd ganu deulw.

Drwg a drefn wrth ei drwyddedawg.

Drwg llys ni atter ond a wahodder.

Page  12Drwg pawb oi wybod.

Drwg pechod oi bell erlid.

Drwg wrth drannoeth.

Drwg ûn, drwg arall.

Drwg y ceidw diafel ei was.

Drwg yw'r drŵg, a gwaeth yw'r gwaethaf.

Drŵg yw'r Fordd, nacherddir ond vnwaith.

Drŵg yw drŵg was gwaeth yw bod heddaw.

Drŵg yw'r peth na thal ei ofyn.

Drŵg yw'r swydd na thâl ei gawsanethu.

Drych i bawb ei gymmydog.

Drygwaith dwy waith y gwnair.

Drythyll pob diriaid.

Drythill maen yn llaw esgud.

Drythyllwrh drŵg ei ddichwain.

Duw a byrth i fusgrell.

Duw a fedd, dyu y lefair.

Duw a rannod, nef a gafodd.

Duw cadarne a farn pob yawn.

Dybydd •hew y llyffant.

Dycker ni weler ei rann.

Dyckyd ammwyll ei rann.

Dyckyd whant tros peiriant pwyll.

Dychyd Duw da•har o law.

Dyddaw drŵg hanbyddyr gwell.

Dygas gwaith e•lyn (or) erlid.

Dygn Dŷn o garch••.

Dygn yw adaw a garawr.

Dyly mach, ny dyly ddim.

Dylyn hael onid êl yn gî.

Dynlluan yn llaw henfab.

Dyrnod gwâs hîr yw (i.) gâs.

Dyrro lynn y ddoeth e fydd ddoethach.

Dryswys y garthen.

Dysg ddedwydd a gair, dysg ddiriaid a gwiail.

Dysgu gradd y henfarch.

Dywaid llafar, ni wypo.

Dywal dir, fydd ei olaith.

Dyweddi ownck, Galanas o bell.

Ebawl yr ebawl i Duw.

Ebrill garw, Porchell Marw.

Edifar cybydd am draul.

Eddewid gwragedd dau euriawg.

Edwyn crach y llall.

Edwyn hen gath lefrith.

Ef a aeth hynny ar gyrne a ffiba•.

Ef a daw hâf i gi.

Ef a fydd am y maidd, ar nî bu am y caws.

Ef a wyr dyn pan êl, ag ni wyr pan ddêl.

Ef a wyr gath, pa farf a lŷf.

Ef y molyr pawb wrth ei waith.

E'fynnai'r gath Byscod ond ni fynnai wlychy ei throed.

Egor dy gŵd pan gaech borchell.

Ehang yw'r byd (i.) bawb.

Ehegr fydd dryglaw i amnwyll.

Eil fam Modrib dda.

Eiriach law, nac eiriach droed.

Eiriol a garawr hawdd waith.

Eiriol nagarowr ni gyngain.

Eithr gallu nid oes dim.

Page  13Elàs a gafa▪ rybydd, ac ni lâs ai cymmerth.

Elyd bryd yn ol breuddwyd.

Elyd ci i gellegored.

Elid gwgraig yn ôl i enllib.

Elid llaw gan droed.

Elid ryw, ar barth pa yw.

Elid ûn i gant, elid cant i ûn.

Elyd y scubor gan ddrygdorth.

E•id y wrach ir freuan, er cigenau ei hnuan.

Enw heb •enw.

Enw•ug meichiad oi foch.

Enwir, difenwir ei blant.

Ergyn llwfr▪ lliaws addoed.

Ergydyn llwyn cussul heb erchi.

Er heddwch nag er rhyfel, gwenynen farw ni chasgl fêl.

Esgud drygfab yn nhy arall.

Esmwythaf gwaith yw methi.

Ethyw corne heb ysgyfarn.

Ewyn dûr, eddewid gwâs.

Fiaidd ni charer.

Fôl pob Tlawd.

Ford bell i ŵr o benllyn.

Fo••d lan Faglan ydd air i néf.

Fordd lanfechan ydd ai y wennenen yn ei phresseb.

Fô rhag drygdir, ac na Fo rhag drwg Arglwydd.

Gado gwraig ag vnfesl, ai chymryd a dwy.

Gado 'r nos waethaf yn elaf.

Gair dannod yw am ûn a fethodd.

Gair drŵg anianol, a lûsg drŵg yn ei ôl.

Gair gwraig, fal gwynt yn faweidiau.

Gair gwraig gwueler.

Gair gwraig, mal gwynt y cychwyn.

Gair gŵr O Gastell.

Gan newydd, nyd pellfydd rhin.

Gelyn yw i ddŷn ei dda.

Gollwng drygwr i yscubor gwrda.

Genau mwyalch ac arch rlaidd.

Gennid rhybyched rhwng llaw a llawes.

Gennid ymwŷs yn nhy ddûw.

Geuawg ni chaffo copmawd.

Glew a fydd llew hyd yn llwyd.

Gnawd aelwyd ddiffydd yn ddiffaith.

Gnawd aflwydd gan ddiriaid.

Gnawd a fo di gu diofryd.

Gnawd annerch am Arall.

Gnawd anaf ar ddiried.

Gnawd ar eiddil ofalon.

Gnawd as tyrr gan orchymnyn.

Gnawd buan o fain.

Gnawd buan o frâs.

Gnawd cor•hawg o fain.

Gnawd cussyl dedwydd yn ddoth.

Gnawd difrawd, ar blant enwir.

Gnawd digarad yn llys.

Gnawd eddewid gwriag, gwaith ry phall.

Gnawd ffô ar fraeth.

Gnawd gan rewydd rychwerthin.

Page  14Gnawd gorphwysfa lle bo croes.

Gnawd gwrath o fynnych gysswyn.

Gnawd gwedi llyn led fryddedd.

Gnawd gwin yn llaw wledig.

Gnawd lledrad yn ddiymgel.

Gnawd mab taer yn filain.

Gnawd mann, ar rann cynnifiad.

Gnawd merydd ym puro.

Gnawd mynych Awn y fethdaith.

Gnawd o ben drythyll dra ha.

Gnawd o egin meithrin dâs,

Gnawd osper nas gwahodder.

Gnawd rhiau eu rhadau yn wascarawg.

Gnawd rhygâs, wedi rhyserch.

Gnawd serchog ym lyniad.

Gnawd synn syml anghyfiath.

Gnawd tawel yn delaid.

Gnawd uch ben dedwydd dîddos.

Gnawd wedi rhedeg ategwch.

Gnawd wedi Traha, Tramgvvydd.

Gnawd wedi traha trangc hîr.

Gnawd y cair colled o fraw.

Gnawd yn êl dryghin, hindda.

Gnawd yn y bo cydwyr y bydd cyrch.

Gnawd yn y bo dwfr y bydd brwyn.

Gochel dafarn, na ochel dalu.

Godrohid buw'ch oi phen.

Gofal dyn Duw a gweryd.

Goganu yt bwyd ai fwitta.

Gogy feirch pawb ar ni wypid.

Goleu freuddwyd a welir liw dydd.

Golwg Duw ar adyn.

Golwg dyn ar ai dyhudd.

Golwg pawb ar a garo.

Golwg serchog syber fydd.

Golwg yn yd gwŷl, yd gâr.

Golwg y perchen yw cynydd y dâ.

Gorddiwedid hwyr fuan.

Goreu camwrj, cedwid.

Goreu canwyll pwŷll (i.) ddŷn.

Goreu cloff, cloff Aradr.

Goreu cyngaws, gwas diog.

Goreu cyneddfau cadw moes.

Goreu defawd dajonj.

Goreu edifeiriwch, edifeiriwch gwerthy.

Goreu enw mi biau.

Goreu gan fy mam ei lladd.

Gorew gwrthwyneb, gwrthwyneb cwys.

Gorew meddig, meddig enaid.

Goreu Newyn Newyn Arian.

Goreu Peddestr yw gau.

Goreu Rhann rhoddi cynnwys.

Goreu ûn tudded mantell.

Goreu ywr chwaereu, tra aller.

Gorlly Pen ci tra eler heibjo.

Gormes y taeawg ar ei gilidd.

Gormodd buw ar ebol.

Gormod Jaith yw twtt ar farch.

Gorug ei waith a fach y fachdaith.

Gwaddawd gwythlonedd gair blwng.

Cwae a ar hos ô i giniau, o din dafad wedi glaw.

Page  15Gwae a dro o glûn y glûn ag ni feddo beth i hùn.

Gwae a ddycco ei henwas ilys.

Gwae a fo ai fefl yn ei fynewes.

Gwae a fynn melf er byrhod.

Gwae a gawdd Duw, n• nys crêd.

Gwae a gàr, ac ni charer.

Gwae a gaffo ddrygair yn jevange.

Gwae a wnel dy i ddiawg.

Gwae a wŷl ei Arglwydd beuwydd.

Gwae ddigariad llŷs.

Gwaedlyd wrth faint dy drachwedd.

Gwae Jevange a ei ddun Henaint.

Gwae'r mil ni wŷl y berchen.

Gwaethaf Anaf Anfoes.

Gwae ofervvr ychhynnhauaf.

Gvvaethaf Rhyfel, Rhyfel Teisban.

Gvvaethaf y stôr o ferch.

Gvvaeth ûn Blaidd cloff, na dae Jach·

Gvvaeth vvaeth chwedl Wilmot.

Gvvaethvvaeth fel mâb gafr.

Gvvaeth vvaeth y rhed y çŵn.

Gvvae un dyn a vvnel cant yn drŷst.

Gvvae ŵr a gaffo drygvvraig.

Gvvae tŷ heb fab.

Gvvaith y nos y dydd y dangos.

Gvvala gvveddvv gwraig unben.

Gvvalt bonvvyn a gvvyn, estronion jawn.

Gvvan dy bavvl yn Hafren,

Hafren fydd hi fal gynt.

Gvvare gvveli ir.

Gvvare hen gi, a cholvvyn.

Gvvare mi trech.

Gvvartheg arall yn Adnau, pyn bo chvveccaf ny byd tau.

Gvvareuid mab noeth, ni chvarae mab nevv∣ynnog.

Gvvas da a ga iff ei le.

Gvvas da Bronvvala ei Arglvvydd.

Gvvaith y gacon ymogelyd.

Gvvas i vvas y chvvibannvvr.

Gvvasgu'r haid cyn 'i cherdded:

(Vel) gwàs gvvraidd cyn no'i gerdded.

Gwatwar y dydd am waith no•.

Gweddill mab Jaêh.

Gweddw creft, heb ei Dawne.

Gweddw Pwill, heb Ammynnedd.

Gweini Fawd hyd frawd ys dir.

Gwelius nyd di ddolur.

Gweled dau beth ar vn.

Gweled y glûst ai lygad.

Gwell Corrawg na Chybydd.

Gwell egor na chynnwys.

Gwell am y Pared a dedwydd, nac am y Tân a dir•id.

Gwell Anghanawg môr, nag anghanawg Mynydd.

Gwell Aros o Alltudedd, nag Aros o fedd.

Gwell Bedd na buchedd Anghenawl.

Gwell Benthig, nag Eisiaw.

Gwell bendith y tlawd, na Meistrolaeth y Ca∣darne.

Page  16Gwell bod yn ben ar yr hyddod, nag yn dîn ar y Jyrchod.

Gwell bodd pawb, nâi anfodd.

Gwell bonnedd na taeogrwydd.

Gwell buarth hysp, nag un gwâg.

Gwell byrhod ynghôd na chôd wâg.

Gwell aros na mefl gerdded.

Gwell yw byrr eistedd, na byrr sefyll.

Gwell buw na marw.

Gwell cadw, nag olrhain.

Gwell cadw nodwydd, na colli'r cwltwr.

Gwell can muw ir cannyn, nag vn muw i ûndyn.

Gwell câr cell, na châr pennill potius pell,

Gwell càr yn llŷs nag aur fŷs.

Gwell ceiniog na brawd.

Gwell cerdd o'i breiniaw.

Gwell ci a rodio na chi a eisteddo.

Gwell clutt, na thwll.

Gwell ceginiaeth, na brenhiniaerh.

Gwell creft, na golud.

Gwell cûl cyfa, na byrr, anghyfa.

Gwell cybydd lle bo, nâ hael lle ni bo.

Gwell cyngor hên no'i faeddu (alias) Faddeu.

Gwell cynnyl, na chywraint.

Gwell cynnwys Cott nag vn llidr.

Gwell chwarae nag y ymladd.

Gwell drygsaer nâ drygof.

Gwell Duw na dim.

Gwell Duw na drwg obaith.

Gwell Duw wrrh ei folawd.

Gwell Duw yn gâr nâ llu y ddaiar.

Gwell dwylo'r cigydd, nâ dwylo'r sebonydd.

Gwell dy chymygwr, na gorchwliwr.

Gwell dyhudd na rhyssedda.

Gwell dyn drŵg o'i gospi.

Gwell dynoliaeth na drych.

Gwell edrych ar ddyn yn cachu, nag yn cym∣myny.

Gwell eidion gwerth nag ûn pryn.

Gwell eistedd ar y gwellt nag ar y llawr.

Gwell erlid Arglwydd, na i ragod.

Gwell gan wraig a fo da genthi, nag a fo da iddi.

Gwell gan hwyr na chan foreu.

Gwell gochell me fle na i ddial.

Gwell goddeu na gofal.

Gwell golaith na gofyd.

Gwell golud na chyssedd.

Gwell gorne gol•hi nag vn glythni.

Gwell gwae fi, na gwae ni.

Gwill gwegil câr, nag wyneb estron.

Gwell gwestai gwraig, nag ûn gŵr.

Gwell gwichio'r colydd, na chochi yr ddeu∣rydd.

Gwell gwr a ddaerh ymhen y flwyddyn na'r gwr ni ddaeth byth.

Gwell gwîr na chelwydd.

Gwell gwr na gwyr.

Gwell gwr na'i rann.

Gwell gŵr o'i berchi.

Gwell gwraig o'i chanmol.

Gwell hannar hâd, na hannar haf, or hauaf.

Page  17Gwell yw hên hawl, na hen alanas.

Gwell hir bwyll, na Ttaha.

Gwell hir weddwdod na drwg Briod.

Gwell iddaw a ddonier nag y fenhedder.

Gwell i ddyn y drwg a wyr, na'r drwg nys gwyr.

Gwell i'r gath nad elid i hafotta.

Gwell i'r gwr aerh ar faneg i ytta, nag ar Fet∣tan.

Gwell i wraig y Pyscodwr, nag i wraig y Gwyn∣fydwr.

Gwell maen garw a'm Attalio, na maen llyfn a'm∣gollyngò.

Gwell mam godawg, na Thad rhieddawg.

Gwell marchwr gwerthu, nag vn prynny.

Gwell marw na hir nychdod.

Gwell marw na mynych ddifrod.

Gwell melf fod, na mefl gerdded.

Gwell migwrn o wr, na mynydd o wraig.

Gwell moes law, na moes fam.

Gwell nâg, nâ dau eddewid.

Gwell nerth dwywrach nag vû.

Gwell Pen loyn yn llaw, na hwyad yn Awyr.

Gwell Pren Cyhuddiad, na dyn Cyhuddgar,

Gwell Pwyll nag Aur.

Gwell rhann ofn, na rhann Cariad.

Gwell peidiaw, nag ymddireidiaw.

Gwell rhy draws, na rhy druan.

Gwell synwyr na chyfoeth.

Gwell tewi na drwg ddywedyd.

Gwell teiliaw, na huriaw (al) heiliaw.

Gwell trwch, nag Arwyniad.

Gwell ûn Cynnhorthwy na dau wŷs.

Gwell ûn ceidwad na dau ymlyniad.

Gwell ûn Crywyn (al) croen, na dau fuddelw.

Gwell ùn dyrnod a'r ordd, na du a'r Morthwyl.

Gwell ûn gair ymlaen, na dau in ôl.

Gwell yn hwde, na dau addaw (al) ti gai.

Gwell well hyd Tarf, gweyth waeth hyd farw.

Gwell well pob Fynnedig.

Gwell ychydig gan Râd, na llawer gan a∣frâd.

Gwell ynchysgod y gownen, nag heb ddim.

Gwell wyneb na gwaly.

Gwell y lle y Foes Wilmot, na'r lle y llâs.

Gwell y llysg dau ettwyn nag ûn.

Gwell y tynn merch na Rhâff.

Gwell y wialen a Blycco, na'r honn a dôrro.

Gwel yw'r dirwy, na'r Anrhaith,

Gwell yw'r March a fo yn ei forddwid nag a fo'n ei breseb.

Gwerth fawr pob odidawg.

Gwerthu cîg hŵch a phrynnu cîg moch.

Gwirion pawb ar ei Air ei hûn.

Gwiw Aur i ai dirper.

Gwna dda dros ddrwg vffern ni'th ddwg.

Gwnelid serch saeth syberw.

Gŷneithr deuddrwg o'r ûu.

Gwrach a fydd farw etto yn Rhiw fabon.

Gŵr ni'th gâr ni'th gydfydd.

Gŵr Pawb, yn Haf.

Gwrthlŷs i bob llŷs a fydd.

Page  18Gwrthod gwadd a mynd i wêst.

Gwŷl yw hanes.

Gwynt a lŷf ddâ gwraig weddw.

Gwyw calon gan hiraeth.

Gyrr fâb ti a gai nâg.

Gyrru brân y geisio tîr.

Gyrru'r cŷn a gerddo.

Haeddu Annerch yw Caru.

Haeddu ar nith y Caccwn.

Hael Byrr llofiawg.

Hael ywain o bwrs y wlâd.

Hael pob colledig ychenawg.

Hâf hyd Calan, gauaf hyd fai.

Han byd gwaeth y ddrygcath O dorri ei Ewi∣nedd.

Han byd gwell ci o farw y llall.

Han bydd ychwanneg y môr o byssodyn y dryw.

Hanes ty, hanes Coed.

Hanner y wledd, hoffedd yw.

Hap dduw, ddewryn.

Hardd pob newydd.

Hâul in Jonuawr, ni mâd welawr, Mawrth a chwe∣frawr ai dialawr.

Hawd Cymmod lle bo Cariad.

Hawdd cynny tan yn hên Aelwyd.

Hawdd dyddio rhwng Falswr a chawnnog.

Hawd eiriawl ar a garer.

Hawdd nawdd y ngwascawd gorwydd.

Hawd peri y fingam wylo.

Hawd perri y fonheddig sorri.

Hawdd talu Fûg y Fôl.

Hawdd tynny gwaed o ben Crach.

Hawdd ŷf a wŷl eî •wely.

Hawdd clwyfo Clâf.

Hawd yw digio, dig.

Hawdd yw dywedyd Pymtheg.

Hawdd Tynny Cleddyfbyrr o wain.

Haws dadleu o goed, nag o Gastell.

Haws dringo na disgyn.

Haws diwedid mynydd, na myned drosto.

Haws gan hwyr, na chan foreu.

Haws gwneithr hebog o farcut, na marchog o daeog.

Haws llosgi ty nai adeilad.

Haws twyllo Baban, na twyllo gwrachan.

Hên bechod y wna Cywilidd newydd.

Hên hawdd gorfod arnaw.

Hír Ammod nid â i dda (al) Annod.

Hir chwedl anghenog.

Hiraeth am farw ni weryd.

Hir eddewid i nâg.

Hir eisted i ogan al) diogi.

Hir ei lygad a wrthgryf.

Hir frydig, a yfo ei holldda.

Hîr gnif heb esgor, lludded.

Hîr grawn gan newyn.

Hîr hûn fael gwn yn eglwys Rôs.

Hîr ladrad y grôg.

Page  19H•r lyngeswriaeth y fawdd.

Hir nychy Angeu.

H•r pob aros.

H•r saig a chi•lell aslen.

H•r safyl i drwm.

H•r weddwdod y fes•.

Hir wynniaw y ••irieidi.

Hir y bydd blewyn yn mynd yn nhin blaidd.

Hir y bydd chwerw Alanas.

Hir y bydd enderig ych dryg wr.

H•r y byddyr yn cnoi tamm•id cherw.

Hir y bydd march yn ebol bach.

Hir y bydd y mûd y'm horth y byddar.

H•r yw'r m•b yn y ceubren.

Hoedl Dŷn ni chas yn y da.

Hoedl dŷn nyd gelyn ai Rhann.

H•ff y nmenyn trathan.

H•ff gan Anghenog •, goelio.

H•ff gan bob •dn ei lais.

H•ff gan fadyn ei faw ei hûn.

H•ff gan ynfyd ei gnwppa.

Hoff tam mâb ni charer.

Hwch o bob Heledd.

Hwyr waith anffynnedig.

Hwy cl•d na golud.

Hwyr y byd dŷn o'r dinieweddu.

Hwy clôd na hoedl.

Hwyra dial, dial Duw.

Hydr gŵr o gymmydogaeth.

Hydr •ob co og ar i dom ei hun.

Hydr waed•, gwaedd wrth frô.

Hygar pawb wrrh y garo.

Hyd tra fych na fydd ofer.

Hyd yn oed yr vndydd ydd a'r Grochan ar y •ân.

Hy P•wb •r ei fabsant.

Hy Pawb yn absen ofn.

Jach rydd, thyfedd pa gwyw.

Jawn •hwedlawg m•b.

Yawn y bawb y gadwei hun.

Iro blonh•gen.

Iro t•n hwch a bloneg.

I'r pant y thêd y dŵr.

Lladd gwaed ai ddwylaw ac ai draed.

Llinio y gwadn, fel y bo'r troed.

Llais maen yn oer ddwfr.

Llaw ddireid a ddidawl ei pherchen.

Llawen meichiad pan fo Gwynt.

Llaw frys llaw gywraint.

Llaw mâb yn llawes ei dad.

Llaw lân, diogel ei pherchen.

Llaw lliaws ar waith.

Llawer •n a ddwg newyn ag er hynny gwraîg a fynn.

Llawer am hawl, ûn a ddyly.

Ll•wer a weddill o feddwl chwannog.

Llawer câr baw ymdeg.

Llawer gair yn wynt a heibio,

Llawer gwr a wna cynnig drwg dros dda.

Llawer gwir drŵg ei ddywedid.

Page  20Llawer dŷn mawrei eisiau, a eilw y gi gidag ef.

Llawer or dŵr a heibio'r rhôd, heb wybod it me∣linydd.

Llawer rhwng Byw a digon.

Llawer têg drw ei ddefnydd.

Lawer hagr fydd.

Llawn i bobi golwyth.

Lleas pawb pan rydyngyr.

Lle bo dolur y bydd llaw.

Lle da i bawb, lle y carer.

Lledfryd llâdd eigydymmaith.

Lled led Rydau.

Lleddid Mollt ni ddyfydd.

Lleilai lymmaid gauaf.

Lle ny bo dysg ni bydd dawn.

Lle'r ymgreynio'r March, y gedu beth oi flew.

Llês pawb pan feddyger.

Llettaf fydd y byswelyn o'i sathru.

Llewid bwyd ni bo beichiawg.

Llewid Cywestach.

Lliaws ei Anaf ni charer.

Llif yn Afon, hinon fydd.

Llonn Colwyn ar arffed ei feistres.

Llonn fydd y llygodin, pyn fo't gâth oddi gar∣hef.

Llwfr lladd ei gydimaith.

Llwm o fann, a tham o dorth ni cheidw ei wyneb, ys gwna gwarth.

Llwm tîr ni phoro dafad.

Llwydog ag ynfyd ni ddygymidd▪

Llwydd pob hen.

Llwyd yw'r farcnad.

Llwyth gŵr ei gorwg.

Llyfyd y ci'r gwayw y brathyt ag ef.

Llyad Duw ar Adneu.

Llygad cywranit ymhen Anghowraint.

Llymna fydd y gwayw o'i flaen.

Llymma'r onaes, llona'r ysgyfarnog.

Mâb côf, gŵr ath gôf.

Mâb heb ddysg, ty a lysg.

Maeddu'r dylluan wrth y maen.

Mae gwelion yr gwehinith.

Maen dros Jaen.

Magu whil•eryn ym mynwes.

Mai oer y wna yscubor gynnes.

Mal adain i walch.

Malaen a ddyly ei daith, (potius) y dêl yn y daith.

Mal bwyd hely.

Mal ci a baw ar i ben.

Mal cogall gwraig fusgrel.

Mal cwn gan gyfreion.

Mal dall yn taflu ei Fonn.

Mal dau eurych.

Mal drygfon heddig, ai faich.

Mal aderyn ar y gaingc.

Mal dyrnod pen.

Page  21Mal eira Mawrth arbenmaen.

Mal Fonn Howell ap Goronwy.

Mal gwaith Emrys.

Mal gllwyth maer Ketti.

Mal llygad ymhen.

Mal llyn melin ar drai.

Mal llyfu mel o ddiar ddrain.

Mal mynn magod.

Mal raw ym miswail.

Mal Rhybudd hyd wemm.

Mal tynny Bach trwy goed.

Mal wy ar drosol.

Mal y bo'rdyn y bydd e• lwdn.

Mal y cant y gŵr.

Mal y ce•ych dy fawl.

Mal y ci ar hŵch.

Mal y cî pan llysg ei droed.

Mal y cŵn am y moch.

Mal ychenawg am y geiniawg.

Mal y gâth am y Pyscod.

Mal y gwalch (potius) Gwallt, dros fin yr ellyn.

Mal y gwiddil am y yrry allan.

Mal y jar ai baw i mewn ai hwy allan.

Mal y llyn ar y maen.

Mal y llwyuog am yr ogfaeu.

Mal y llyffant dau yr ôg.

Mal y llygodeu dau Balf câth.

Mal y môch amyfawydd.

Mal y Pysg am y dwfr.

Mal yr âb am ei cheneu.

Mal yr aran, am ei ddwygoes.

Mal yr eddi am y garfan.

Mal y Rhisg am y ben.

Mal yr hwch dan y fwyall.

Mal yr Hydd ar Blaidd.

Mal y saeth or llynin.

Mal y Tân yn y Carth.

Mal y tân yn yr aelwyd.

Mal y try'r ddôr ar er cholyn a Try'r diog yn ei welu.

Mam esgud, wna merch ddiog.

Mam vechan a ddifanw ei phlant.

Marchog a fydd wedi gŵyb.

March a syrth o ddiar y pedwar carn.

March a wŷl yr yd, agny wŷlg cad.

March y ddiawg, ci i lwth.

Mawredig Pendefig Castell.

Mawrth a ladd, ebrill a fling.

Mawr yw torreth yr aflwydd.

Meddiant bychan, i ewyllys drŵg.

Mefle yr gôg ni lyfo ei law.

Mefle yr llygoden dŷn twll.

Mefl ys gwawd o weddwdod hîr.

Mehefin haelawg, a wria medel ddwyreawg.

Mêl ai gola.

Melina tlawd ei gwynos.

Melys lys pan losgo.

Melys gair da am y garer.

Melissa fydd y cig, po neffaf i'r asgwrn.

Melys moes etto.

Melys pan gaer, chwerw pan daler.

Mi adwen Iwrch er nas daliwf.

Page  22Mi a gawn a fai gan fy mam ag ni chawn ai dy gai yr llann.

Moch ddysg nawdd mâb hwyad.

Moes pob tûd, yn ei dûd.

Moled pawb y rhŷd, mal y caffo.

Moliant gwedi marw.

Morw yn jevangc, mâb yn arffed.

Mûd Arynaig y lafar.

Mursen fyddo ŵr mal o wraîg.

Mwy na Breuan din foel.

Mwy nag ûn ci, am cyfarthodd i.

Mwy nag y da'r Blaidd, nyd da ei ysgell.

Mwy nar afr er da•gos ei thin.

Mwy na'r bêl dan yr humog.

Mwy ua'r cyfryw yr hwch.

Mwy na'r Rhygen yn y rhych.

Myned ar gôgr yr afon.

Mynych hebraid, bod ar wall.

Mynnych y'r Praidd bod ar wall, pan fo tywyssog yr enderig.

Mynych y daw drwg fugail.

Mynych y syrth mest o gesail.

Nag y'r wadn, hanbydd gwaeth.

Nag vntreu na dau, ni nawdd rhag angeu.

Na choll dy hên ffordd, er dy ffordd newydd.

Na chrêd fyth, ferch dy chwegrwn.

Na ddata dy dŷ wrth gyngor dy drwdde∣dawg.

Na ddeffro'r ci a fo'n cysgu.

Naddiad dy foch na âd yn rhwy.

Na ddyfanw dy beriglawr.

Na ddos (al) na ddrych a gwrth wrth y faint.

Na ddrygddyn, ys gwell ci da.

Na fyd dy elyn dy gymydawg.

Na fyd dy wraig dy gyfrin.

Na tram oni'th wthier.

Na fydd fràd fugail i'r ath gretto.

Na fydd oreisteddgar yn ystafell.

Na fyd rhy fwythys lle galler dy hepgor.

Na fynych gût llwfr.

Naill a• llwynog, ai llwyn Rhedyn.

Namyn Duw nydoes ûn dewin.

Nattur yr hŵch fydd yn y Porchell.

Nawd maen hydwaelawd.

Na werth er Byrhodedd.

Na wrthod dy batch pan cynhycier.

Neges Penddefig yn Rhâd.

Neffa fi bawb i nessaf.

Nês y mi fy nghrŷs na'm Pais.

Nês na choel.

Nes nes y llefain y'r dref.

Nês penelin nag arddwrne.

Neuadd pob diddos.

Neu fegaist ath ddirpwy.

Newydd bennyg, yn henfon.

Newyd y Gwewyr.

Newid y Penweig.

Ni ad annoeth ei orfod.

Ni âd diriaid ei garu.

Ni eill neb namyn ei allu.

Ni ein dau fràs yn ûn sâch.

Page  23Ni eing mewn llestr on'dei lonaid.

Ni elwyr Daw, hyd dranoeth.

Ni elwir Cwyrain ni chynnydd.

Ni elwyr yn euog, onis geirydd.

Ni ellyr Cwbl o Angwbl.

Ni erchill enaid ni ddiwig.

Ni fawrd liolchir rho•d gymmell.

Ni fawrhier tra oganer.

Ni fydd vchenaid hey i ddeigr.

Ni fynn drygwraig ddal ei chwd.

Ni fanno Duw ni lwydd.

Ni fynn y sant môr Caws.

Ni hena Ceudawd.

Ni hena ei ddige•d.

Ni hena hawl er i hoedi.

Ni hena Meddwl.

Ni ladd Cawad, mal y dygnnull.

Ni ladd i gyfaddeu.

Ni lùdd Amraint Fawdd.

Ni ludd Bendith, ddiffaethwch.

Ni lwgt y dâ ar y llall.

Ni lwydda'r Bendith ni haedder.

Ni lwydda Cell, goreisteddwraig.

Ni lwydda golud a wader.

Ni lwydd gwenyn i geiliawg.

Ni lwydd hil Corph Anniweir.

Ni lwyddodd ond a dramgwyddodd.

Ni mâd newid, ni cheiff elw.

Ni moch ddiail mefl merydd.

Ni moch wna da dŷn segur.

Ni nawdd eing llyfrder rhag llaidd.

Ni nawddcaledi rhag bucho dedd.

Ni nawd difenwyr Cywraint.

Ni wnawd vchenaid rhag gwael.

Nid cynnefyn Cath a Cebystr.

Ni pharrha Cywydd namyn ûn flwyddyn.

Ni phell anrheg yr tlawd.

Ni phell digwydd Afal ag Afall.

Ni phella'r Ehegr neb tlaud.

Ni Pheru cíg brâs yn wastad.

Ni phis bonheddig ei hûn.

Ni phrinna gath mewn Fettan.

Ni ro•dir gwla y fùd.

Ni rown erddo seren bren.

Ni rygelyr y dryglam.

Ni saif Gogan ar gadarn.

Ni sengis yr ŷch du ar dy droed.

Ni thag namyn wy.

Ni thâl dim Cennad.

Ni thâl dim drwg ymread.

Ni thawdddlêder ei haros.

Ni thelir gwyti tafod namyn i Arglwydd.

Ni Thelir saeth i Ebawl (potius) ni ddellir faeth eb awl.

Ni Thorres Arthur nawdd gwraig.

Ni throf yn sy ammwlch potius Ammhwyl, or Arnwig.

Page  24Ni thŷf Egin ym marchnad.

Ni thynnaf ddraen o droed arall, ai doddi i'm troed fy hun.

Ni thirr pen er diwedyd vndêg.

Ni thyrr llestr, ni bo llawn.

Ni welais lam rhwydd i Ewig.

Ni weles da yn nhŷ ei dâd a Hoffes dâ yn nhŷ ei chwegrwn.

Ni wisg cain, ni wisg liain.

Ni wna'r llygoden ei nŷth yn llosgwrne y gâth.

Ni, wna'r môr waeth na boddi.

Ni welir eisiau'r Fynnon onid el yn hesp.

Ni wich ci er ei daro ag Asgwrn.

Ni wŷl diriaid arno fai.

Nyd a wŷl dyn ai Pyrth.

Ni wŷl dŷn dolar y llall.

Ni wyr dŷn, nid el oi dŷ.

Ni wyr hawdd fod yn hawdd, onid el hawd yn Anh awdd.

Ni wyr ni welodd, ni feidr, ni ddysg.

Ni wyr pryderuys, prydero, ac nys prynno.

Ni wyr yn llwyr, namin llyfr.

Ni wyr yr hŵch lawn pa wich y wâg.

Ni wyr ŷr jar nessaf ir Ceiliog.

Nid eath rhy hir i goed.

Nid a Cosp ar ynfyd.

Nid a Cynnig Arglwydd i lawr.

Nid adchwelawg gair.

Nid adwna Duw a wnaeth.

Nida drwg fal y dêl.

Nid adwyth rhêg ni haedder.

Nid a gait i adwedd.

Nid a gwayw yn gronyn.

Nid Ammwys a wnêl warth.

Nid angof Brodyrdde.

Nid anudon, ymchwelid ar y da.

Nid a Post a'r ynfyd, ar ynfyd y ddaw a'r y Post.

Nid a rêd a gaiff y bûdd.

Nîd â ar fôr, nid ymlefair.

Nid ar redeg, y mad Aredig.

Nid sŵllt dan ddiebryd.

Nid benthig ni hanffo gwetll.

Nid bwrne nid baich.

Nid bwyd rhyfedd i dirieid.

Nid cau Fau ar lwynog.

Nid Côf gan yr offeiriad ei fod yn glo∣chydd.

Nid Cyfothog ond ai Cymmero

Nid cymnaint dleddyn ai drŵst.

Nid cynnefin brân a chanu.

Nid Cyttun hûn a haint.

Nid Cyweithas ond Brawd.

Nid chwrae a fo erchill.

Nid chwarae, chwarae a tân, nag a dŵr nag a Haiarn.

Nid da rhy o ddim.

Nid dedwydd ni ddy fo Bwyll.

Ni bwyd heb weddill.

Page  25Nid diswrth neb diog.

Nid diwyd heb nai.

Nid drŵg Arglwydd namyn drŵg wâs.

Nid drŵg dim a wneler drwy gyngor.

Nid drygwr wrth ddryg-wraig.

Nid edrichyr yn lligad March Rhodd.

Nid Eglur edrych yn nhywyll al Towill.

Nid ef a byrth dyn ei debig.

Nid ef a ddwg dŷn ei ddrwg Ammynedd.

Nid ef a gaiff, pawb a fynn.

Nid ef yw hwn y mis nis gwnn.

Nid eiddaw Duw a watter.

Nid eiddun dedwydd dyhedd.

Nid eilir hael ar ni bo.

Nid erchis bwyd ond ei brofi.

Nid erchis yr hen Gyrys, onid a fai rhwng y newidiau.

Nid ergid ni chywirer.

Nid eris Maldraeth ar Owein.

Nid esmwyth ymgyflogi.

Nid gair, gair Alltud ar Gymro.

Nid gwaeth yr ymladd dig, na glew.

Nid gwradwydd gwell hau.

Nid gwely heb wraig.

Nid gwell dim na digon.

Nid gwell gormod na rhy fechan.

Nid gwell i'r Rhoddwr, nag ir lleidr.

Nid gwiw gwylder rhag eisiau.

Nid gŵr namyn gwrth muni.

Nid hawdd blingo ag elestren.

Nid hawdd chwythy Tân, a blawd yngenau.

Nid hawdd deu ddaw or ûn ferch.

Nid hawdd lledratta ar lhidr.

Nid hawd tynny mêr o bôst.

Nid hawd di fenwi Cywraint.

Nid hawdd gwlana ar yr afr.

Nid Jach ond a fo marw.

Nid Jangwr neb ar ferwyn.

Nid llafurus llaw gywraint.

Nid llai gwerth mefl, na gwerth Fawd.

Nid llywiawdr namyn Duw.

Nid mal aur da ydd a'r dŷu.

Nid mawr i'th gerid os Rhwy a erchid.

Nid moel gŵr, yn aros gwallt.

Nid mynechdid Maerioni.

Nid myned a ddêl eilwaith.

Nid neges heb farch.

Nid newid heb fâch.

Nid oedd Hôff cyn ni ddifenwyd.

Nid ei gorph ydd ymre y gwybedyn.

Nid oes ar vffern ond eisiau ei threfnu.

Nid oes Cambren ond Camran.

Nid oes Cywilydd rhag gofid.

Nid oes gantho yr ewinedd i ymgrafy.

Nid oes gwŷl rhag Elusen.

Page  26Nid oes neb heb i fai.

Nid oes o ddim ond fel y Cymerer.

Nid oes rhodduamyn o fodd.

Nid oes wàd dros waesaf (or) waethaf.

Nid oes wyledd, rhag anforthedd.

Nid Prophwyd neb yn ei wlad ei hûn.

Nid rhaid dodi cloch am fwnwgl yr yn∣fyd.

Nid rhaid dangos dirieid y gŵn.

Nid rhaid y ddedwyd ond ei Eni.

Nid Tân heb eirias.

Nid tebig neb i Neâst.

Nid sorri yt ar dy Fam.

Nid trêftad Anrhydedd Arglwydd.

Nid trymmach yblewyn llwyd na'r gwyn.

Nid twyll Twillo, twyllwr.

Nid ûn anian jâch a Clâf.

Nid ûn-naws gwyros a Gwern.

Nid vnfrŷd ynfyd a chall.

Nid wrth brŷd gerid gwragedd.

Nid wrth ei bíg y mae prynnu cyffylog.

Nid y bore y mai Canmol diwrnod teg.

Nid y fam a ddiwaid ar bawb (or) am bawb.

Nid ydiw'r bŷd ond by chydig.

Nid ymgais dirieid a da.

Nid yn ûn didd adeiladwyd Rhyfain.

Nid ysgar anghenawg ag anhyfryd.

Nid ysgar dirieid ag anhyedd.

Nid ystyr cariad cywylidd.

Nid ymgar y llatteion.

Nid ymweis a fo parch.

Nid ystyn llaw ni rybuch calon.

Noswyl jâr gwae ai Câr.

Nuggiau gan i Cawn.