Systema cosmicum autore Galilæo Galilæi ... in quo quatuor dialogis, de duobus maximis mundi systematibus, Ptolemaico & Copernicano, utriusque rationibus philosophicis ac naturalibus indefinitè propositis, differitur ; ex Italica lingua Latine conversum, accessit appendix gemina, qua SS. Scripturæ dicta cum terræ mobilitate conciliantur.

QUARTI DIEI COLLOQUIUM.

SAGR.

Non facile dixerim an reditus tuus ad instituta colloquia, reipsa tardior extiterit: an vero propter desiderium audiendi meditationes Sal∣viati de tam curiosa materia, talis mihi visus fue∣rit. Per horam integram è fenestra prospectavi, num cubi cymbula quam advehendi tui causa misi, compareat.

SALV.

Credo sanè, potius imagione tua, quàm tarditate nostra tempus redditum fuisse lon∣gius, quod ne producatur ulterius, bene fecerimus, si sine interpositis aliis sermonibus, ad rem statim ipsam veniamus, & ostendamus, Naturam permi∣sisse sive in rei veritate hoc ita sit, sive illa quasi per jocum opinatricibus nostris imaginationibus impo∣nere voluerit) permisisse inquam, ut motus illi, qui omni alia de causa potius, quàm ut maris fluxum refluxumque producerent, jampridem terrae fue∣ruut attributi, nunc tamen inveniantur exactè adeo atque praecisè in id servire, ut aestus causam inde pe∣tamus: & vicissim eundem fluxum ac refluxum ad confirmandam terrae mobilitatem praestò adesse; cu∣jus mobilitatis indicia desumpta fuerunt hactenus

ab apparentiis coelestibus, cum earum rerum, quae in terra accidunt, nulla magis ad unam quàm alte∣ram stabiliendam sententiam faciat, sicuti prolixo examine declaratum est, & ostensum, omnia acci∣dentia terrena, per quae vulgò stabilitas terrae, & mobilitas Solis Firmamentique defenditur, eadem plane ratione eodemque modo nobis apparitura es∣se, si mobilem terram, & ista immobilia constitua∣mus. Solum elementum aquae, utpote vastissimum, nec concatenatum annexumque globo terrestri, ut omnes ejas caeterae partes solidae. imo quod pro flui∣da sua natura, sui juris ac liberum ex parte est, re∣manet inter res sublunares, ex quo recognoscere possimus aliquod vestigium & indicium, quid faciat terra quoad motum aut quietem. Postquam ipse∣met mecum iterum atque iterum examinavi effectus & accidentia, partim à meipso visa, partim ex aliis cognita, quae in aquae motibus observantur; & prae∣terea lectis auditisque vanitatibus insignibus, quas multi ad rationem horum accidentium reddendam adduxerunt, non levi••er allici me sensi ad admittendas duas hasce conclusiones, (factis tamen praesuppositi∣tionibus necessariis) si globus terrestris sit immobilis, tunc fluxum & refluxum maris naturaliter fieri non posse. & deinde, si eidem globo conferantur mo∣tus jam assignati, necessarium esse, ut mare fluxui & refluxui subjaceat, secundùm omnia illa, quae in ipso observantur.

SAGR.

Propositio maximi est momenti, tùm per se, tùm etiam eorum ratione quae inde conse∣quuntur: unde declarationem ejus atque confir∣mationem auribus hôc attentioribus accipiam.

SALV.

Cum in quaestionibus naturalibus, quarum haec, quam prae manibus habemus, una est,

cognitio effectuum nos deducat ad investigationem & inventionem causarum, sine qua caecis parietem palpantibus non absimiles, imò iisdem adhuc incerti∣ores suerimus, utpote rei exitum invenire nescientes, cùm ca ci ad minimum sciant, quò pervenire consti∣tuerint: ideoque ante res omnes alias necessa∣ria est cognitio effectuum, quorum causas investi∣gamus: quorum quidem effectuum tu, Sagrede, me pleni••s ac certius peritus esse poteris: quippe qui non modo natus longóque tempore commoratus es Venetiis, ubi fluxus & refluxus marini, propter mag∣nitudinem suam, valde notabiles sunt: verum etiam in Syriam navigasti, & pro ingenio tuo excitato at∣que curioso, sine dubio multas observationes insti∣tuisti: cum contrà ego, qui solummodo per aliquot sat breve tempus, observare potui id quod accidit in hac Adriatici sinus extremitate, & in nostro mari in∣feriore circa aestuaria Tyrrheni maris, multis in re∣bus cogar fidere relationibus aliorum, quae quia ut plurimum malè concordant, & per consequens in∣certae sunt; speculationibus nostris confusionis plus quàm confirmationis praebere possunt. Utut sit, ex observationibus illis, quae certó nobis compertae, at∣que etiam inter principales sunt, videor mihi perve∣nire posse ad inventionem verarum & primariarum causarum. Nec enim hoc arrogo mihi, adducere me posse omnes rationes ad rem propriè pertinentes, & effectibus illis adaequatas, qui mihi antehac inau∣diti, & proinde nondum examinati considerati{que} possint occurrere. At{que} id quod sum dicturus, so∣lummodo propono tanquam clavem, quae viae nun∣quam ab aliis calcatae portam aperiat, spe certa fre∣tus, ingenia meo magis speculativa progressura ulte∣rius, & supra primam hanc meam detractionem pe∣netratura

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

longius, Et quamvis in aliis maribus à nobis remotis inveniri possint accidentia Mediter∣raneo nostro incognita: non tamen propterea vera esse desinet illa ratio & causa quam producam, dummodo nostri maris accidentibus comprobetur, iisque plene satisfaciat, tandem enim ejusdem gene∣ris effectuum unicam veram, & primariam causam esse oportet. Referam igitur historiam effectuum, quos veros esse scio, eorumque causam veram à me creditam assignabo. Vos caeteri producetis ali∣os insuper effectus vobis exploratos: & postea ex∣periemur, an adducta à me causa possit illis quoque satisfacere.

Affirmo itaque, tres esse periodos, quas aquae marinae fluxus atque refluxus observat: prima ac principalis est illa magna & notissima, scilicet Diur∣na, secundum quam aliquot horarum intervallis a∣quae intumescunt & subsidunt. Haec autem inter∣valla sunt utplurimum in Mediterraneo senarum circiter horarum, hoc est, 6. horis intumescit mare 6. aliis subsidit. Secunda periodus est Menstrua, & originem à Luna trahere videtur; non quod illa motus alios introducat; sed solummodo quia jam dictorum magnitudinem alterat insigni differentia, prout ea lumine seu plena seu minuta fuerit. Ter∣tia periodus est Annua, quae à Sole dependere vide∣tur, alteratque solummodo motus diurnos quos quoad magnitudinem, temporibus Solstitio∣rum diversos efficit ab iis, qui fiunt in Aequi∣noctiis.

Disputabimus initio de periodo diurna, veluti de principali, super quam Luna & Sol suas actio∣nes, in menstruis & annuis alterationibus, secun∣dariò videntur exercere. Tres autem diversita∣tes

in his mutationibus horariis observantur: nam in aliquibus locis aquae intumescunt & detumescunt absque motu progressivo: in aliis sine elatione & depressione jam versus Orientem progrediuntur, jam versus Occidentem recurrunt: In aliis & alti∣tudo, & cursus unâ variantur, ut hîc Venetiis acci∣dit, ubi aquae accidendo intumescunt, & exeundo subsidunt: idque faciunt in extremitate longitu∣dinis sinuum extensorum ab Occidente in Orien∣tem, ac terminatorum talibus littoribus, per quae spatium praebetur aquae diffundendi tumorem su∣um. Sin cursus ejus montibus aut aggeribus altio∣ribus intercipiatur, ibi sine motu progressivo in∣tumescit ac detumescit. Deinde currunt atque re∣currunt aquae marinae, sine mutatione altitudinis, in partibus maris Mediterranei, sicut accidit eviden∣tissime in Freto Siculo inter Scyllam & Charybdin, ubi aestus per matis angustias velocissimi sunt: sed in maribus apertis magis, ac circa insulas Mediterra∣nei, ut sunt, Balearides, Corsica, Sardinia, Ilua, Sicilia versus Aricae partem, Melita, Creta, &c. mu∣tationes altitudinis minimae sunt: aestus vero satis notabiles, maximè ubi mare inter insulas, vel inter ipsas ac continentem coarctatur.

Jam hi soli effectus veri certique, si nihil aliud appareret, videntur mihi satis probabiliter per∣suadere ei, quicunque volet intra terminos physi∣cos se continere, ut concedat mobilitatem terrae. Nam alveum maris Mediterranei immo um reti∣nere velle, & concedere, ut aqua eo contenta fa∣ciat quae facit, id meam, & forte uniuscu jus∣que alterius imaginationem, qui ultra corti∣cem in hanc speculationem penetrare volet, supe∣rat.

SIMP.

Haec accidentia, Salviate, non hodie demum orta sunt, sed sunt antiquissima, & ab infini∣tis observata, multique ingenia sua eò impende∣runt, ut redderent hi hanc, alii aliam causam; nec multis abhinc milliaribus abest magnus Peripateti∣cus, qui rei causam aliquam adducit, quam nuper ex Aristotelico quodam textu, ab ejus interpretibus non animadverso, fuit expiscatus; ex quo textu col∣ligit, veram causam harum motionum non aliò re∣ferendam esse, quàm ad diversas marium profundi∣tates. Nam aquae profundiores (inquit) cum & mole, & pondere superent, expellunt minus profun∣das; quae sedibus suis emotae, descendere nituntur invicem: ex qua continua colluctatione fluxus & refluxus oritur,

Multi deinde sunt eorum, qui reciprocationes il∣las Lunae tribuunt, quam affirmant humidis corpo∣ribus praecipuo jure dominari. Deni{que} quidam Antistes tractatulum edidit, in quo scribit, Lunam pererrando Coelum, ad se prolectare & attollere cu∣mulum aquarum, qui continue eam sequatur, ita ut mare semper illa parte tumescat, quae Lunam ver∣ticalem habet. Cumque Horizontem subeunte Lu∣na, nihilominus elatio redeat, ad salvandum hunc effectum aliud nihil adferri posse scribit, nisi quod Luna non in se modò naturaliter hanc facultatem tractoriam retineat: verum etiam eandem in hoc casu cum opposito Zodiaci gradu communicet. Alii, quod scire te credo, dicunt inesse Lunae facul∣tatem calore suo temperato rarefaciendi aquam quam rarefactam assurgere & extolli. Non defuit etiam, qui &c.

SAGR.

Noli, quaeso Simplici, plura referre. Non enim videtur operae pretium esse; tempus me∣morandis,

nedum verba refutandis his talibus im∣pendere. Certe si cui harum aut similium ineptia∣rum, assensum praestiteris, injuriam feceris judicio tuo, quod satis defaecatum atque purgatum experti sumus.

SALV.

Ego vero, Sagrede, qui te sum aliquan∣to patientior, in gratiam Simplicii, si is forte rebus à se expositis, probabilitatis aliquid inesse censer••t, impendere vel plurima verba nihil verebor. Sic igitur habeto. Aquae Simplici, quae superficiem exteriorem habent altiorem, dispellunt inferiores humilioresque: quod non item faciunt profundio∣res: & altiores disjectis humilioribus, brevi quies∣cunt, librantur, Oportet ut credat vester ille Peri∣pateticus, omnes pet orbem lacus immotos, omnia∣que maria, ubi fluxus & refluxus insensibilis est, ha∣bere suos alveos aequalissimos: & eram ego ita sim∣plex, ut hoc persuadere mihi sinerem, nisi insulae ob∣stitissent, quae supra aquam extantes, manifesto sunt indicio, fundum aequabile non esse.

Antistiti illi potes hoc reponere, Lunam quotidie totum mare Mediterraneum obire: nec tamen propterea extolli aquas, praeterquam in extremita∣tibus ejus orientalibus, & hîc apud nos Venetiis. Hos qui calore temperato aquam aiunt intumesce∣re, Jubeas aheno aqua pleno ignem subjicere, ac dextram suam injicere, donec aqua per calorem actâ, vel unicum digitum extollatur: ac tum extra∣hant manum, ac de maris tumefactione scribant. Vel saltemeosdem roga, ut te doceant, quo pacto Luna certam aquae partem rarefaciat, & non caeteram quo∣que: verbi causa, cur istas tantum quae hîc Vene∣tiis sunt, non autem illas, quae Anconae, vel Nea∣poli, vel Genoae. Cogor affirmare, ingenia poë∣tica

duorum esse generum; quaedam dextra, & ad inveniendas fabulas apta; quaedam vero ad cre∣dendas easdem disposita & accommodata.

SIMP.

Non existimo quenquam inveniri, qui fabulis quas pro talibus habet, fidem adjungat. Quoad opiniones de caufis aestus marini, quarum multae sunt, cum sciam, unius effectus unam so∣lam esse causam primariam & veram, rectissime intelligo, ac certus sum, non amplius quàm unicam illarum esse posse veram: caeteras omnes autem scio fabulosas & falsas: ac forte ne vera quidem inter illas est, quae hucusque productae fuerunt: imo revera ita esse credo. Non enim est probabile, Verum pa∣rum adeo luminis habere, ut è tot Falsorum tenebris non elucescat. Id vero pro libertate, quae concessa nobis invicem est, affirmo, introducere motum terrae, eumque facere causam aestus marini, tam fabulosum & absurdum huc usque mihi visum esse, ut non te∣mere quicquam audiverim absurdius. Nisi ergo rationes allatae mihi fuerint, rebus naturalibus con∣formes magis, sine cunctatione partibus accedam eorum qui credunt, hunc esse effectum supernatura∣lem, & proinde miraculosum, ac humanis intelle∣ctibus imperscrutabilem; quales infiniti sunt alii, immediate ab omnipotente Dei manu depen∣dentes.

SALV.

Discursus tuus valde prudens est, & Aristoteles quoque doctrinae conformis. Ille enim, ut scis, in principio Mechanicarum suarum quae∣stionum, eas res, quarum causae sunt occultae, Mira∣culo attribuit. Quod autem vera causa reciprocati∣onis marinae, sit ex earum numero, quas perscrutari nemo possit, non arbitror habere te majus indicium, quam quod vides, inter omnes illas, quae hucusque

pro veris causis adductae fuerunt nec unicam esse, quae ullo adhibito artificio simili aliquo effectu re∣praesentari à nobis & exprimi possit: quandoqui∣dem nec lumine Lunae; vel Solis, nec caloribus temperatis nec diversis profunditatibus; un∣quam artificiosi perficies, ut aqua vase immobili contenta currat & recurrat, exaltetur ac deprima∣tur aliquo in loco, alibi non item. Sed si vase agitato, sine ullo artificio, imo simplicissime tibi repraesentare possum omnes praecise mutationes illas, quae in a∣quis marinis observantur; quare tu causam hanc as∣pernari voles, & ad miraculum recurrere?

SIMP.

Recurram ad miraculum, nisi tu cau∣sis aliis, quam motu vasorum in quibus aquae mari∣nae sunt, id mihi removeris. Scio enim, haec vasa non moveri: cum totus ac integer globus terrestris sua natura sit immobilis.

SALV.

Sed nonne credis quod globus terre∣stris supernaturaliter, hoc est, absoluta Dei potentia, possit fieri mobilis?

SIMP.

Quis de hoc dubitet?

SALV.

Ergo Simplici, quandoquidem, ut marinas aquas reciprocare facias, necesse est intro∣ducere miraculum; potius ipsam terram faciamus miraculose moveri, cujus ad motum postea na∣turaliter moveatur & mare: atque haec operatio tan∣to quoque simplicior erit, & ut ita dicam, naturalis inter miraculosas, quanto minus est difficile, facere rotari globum, cujus generis tot alios rotari cernimus, quam facere ut aliqua immensa moles a∣quae modo procurrat, modo recurrat alibi velocius, alibi tardius, intumescat ac detumescat hic magis, ibi minus, alibi nullo modo, & omnes has diversitatesedat in uno eodemque vase quo continetur. Accidit quod haec, multa forent ac diversa miracula, istud vero uni∣cum

tantum est. Adde quod miraculum aquae mo∣tae, per consequentiam secum ••rahit aliud, scilicet immotam servare terram adversus insultus aquae, qui eam modo in hanc, modo illam partem vacillare cogunt nisi miraculose sust entetur.

SAGR.

Quaeso, Simplici suspendamus non nihil judicium nostrum, neque novam illam opinio∣nem quam Salviatus nobis explicare parat, pro vana damnemus, nec statim in censum fabularum a••ilium referamus: similiter ad miraculum non nisi tum recurramus, si prius discursus intra termi∣nos naturales contentos audiverimus. Quanquam, ut ex animi sententia loquar, omnia Naturae ac Dei opera, miraculosa mihi videntur.

SALV.

Eadem est & mea sententia: & si quis dicat, causam naturalem fluxus & refluxus maris esse motum terrae, is non propterea negat, hanc operationem esse miraculosam. Jam ut redeamus ad colloquii nostri materiam, assero, nemini cognitum fuisse hactenus, quî fieri possit, ut aquae, ••inu Medi∣terranei nostri conclusae, motiones illas, quas edi vi∣demus, edant si idem sinus & alveus eas continens sit immobilis. Praecipua vera difficultas, materiam hanc inextricabilem efficiens, oritur ex rebus, jam à me subjungendis, quas in singulos dies observa∣mus. Igitur haec notato.

Venetiis hîc agimus, ubi jam aquae depressae sunt, & mare quietum, & aër tranquillus, incipit autem extolli aqua, & 5. vel 6 horarum spatio, de∣cem & amplius palmis increscit. Haec elatio non proficiscitur ab aqua priore, quasi ea rarefacta sit, sed ab aqua recens isthuc advecta; ab aqua ejusdem generis cum priore, ejusdem ••alsedinis, ejusdem den∣sitatis, ejusdem ponderis: navigia, Simplici isthic

innatant eadem ratione ut prius, sic ut nec pilum de∣mergantur altius: cadus hujus secundae aquae nec vel unicum granum plus pendit cado prioris: & frigus idem, nec quidquam alteratum retinet: in summa cernitur isthic aqua jam modo visibiliter ingressa per canales & ostia del Lio, Jam excogita tu, quomodo & unde illa huc advenerit. Num forte voragines hic circa sunt, & meatus in fundo maris, per quos terrae attrahit & refundit aquas, respirando instar enormis & immensae Balaenae? Sed si sic est, quî fit ergo, quod non parier 6. horarum spatio mare sustollitur An∣conae, Dyrrachii, Corcyrae, ubi exundatio minima est, & forsan inobservabilis? Quis modum inveniet infundendi novam aquam in vas aliquod immobile, & faciendi ut solummodo in aliqua determinata par∣te vasis, non autem in caeteris elevetur? Forte dices, hanc novam aquam adventitiam esse ab Oceano, & inde usque à Freto Herculeo affusam. Sed hoc, tan∣tum abest, ut difficultates allatas tollat, ut etiam prae∣beat multo majores alias. Ac initio ostende mihi, qui cursus esse debeat illius aquae, quae per Fretū ingres∣sa, senis horis ad extremas us{que} Mediterranei maris oras, per duorum triumve millium milliariorum in∣tervallum effundatur, quaeque totidem horis tantun∣dem spatii in suo recursu consumat? Quid fiet navi∣giis per mare sparsis? quid iis hominibus qui id Fre∣tum accolentes continue sentient irruere praecipitem immensam aquae vim, quae per canalem non plus 8. milliaribus latum infusa, 6. horis implere debeat spa∣tium 100. milliaria latum, & 1000. milliaria longum? Quae tigris, qui falco, seu cursu, seu volatu tantā velo∣citatēadaequare possit, ut unica hora plusquā 400. mil∣liaria conficiat? Fiunt ne{que} hoc negatur, aquarum de∣cursiones per longitudinem Herculei Freti, verum ita

lentae, ut navium remis superentur, quanquam non sine itineris aliquo dispendio. Praeterea si haec aqua per Fretum est ingressa, subnascitur in alia difficultas, quomodo scilicet apud nos, remoto adeo loco, in tantum extolli potuerit, ut non prius ad similem aut majorem altitudinem in partibus propinquioribus extolleretur? In summa non credo, vel obstinatio∣nem, vel subtilitatem cujusquam ingenii tantam esse, quae difficultatibus hisce sufficientem responsionem opponere, & proinde adversas illas terrae stabilita∣tem tueri queat, dummodo sese intra terminos do∣ctrinae physicae contineat.

SAGR.

Quae dixisti hactenus, optime capio, & avide desidero cognoscere, quo pacto mirabilia illa sine impedimento possint è motibus terrae jam attri∣butis provenire.

SALV.

Si effectus illi sequi debent è motibus illis qui naturaliter terrae conveniunt, necessarium est, ut non modo repugnantiam aut impedimentum nul∣lum inveniant; verum etiam facile procedant: nec procedant cum facilitate modo; sed etiam cum ne∣cessitate ita ut impossibile sit, illos alia aliqua ratione succedere. Nam haec est proprietas & conditio rerum naturalium & verarum Stabilita igitur impossibi∣litate reddendi rationes motionum in aquis animad∣versarum, & una defendendi immobilitatem vasis; nunc porro videamus, an mobilitas continentis possit producere effectum conditionatum eo modo, quem sequi observamus.

Duo genera motionum alicui vasi conferri possunt, per quas aqua in eo contenta discurrendi modo ad hanc, modo ad alteram extremitatem, ibidem∣que modo intumescendi, modo detumescendi facultatem acquireret. Primum genus esset, si ex∣tremitatum

nunc una, mox altera deprimeretur. Sic enim aqua versus partem inclinatam procurrens, per vices modo in illa, modo in hac elevaretur deprime∣returque. Sed cum haec elevatio depressioque nihil sit aliud, quam recessio vel accessio ad centrum terrae; ideoque motionis hoc genus non potest attribui ejus∣dem terrae concavitatibus, quae sunt vasa aquam con∣tinentia, quorum vasorum partes, quo tandemcun∣que motu, qui terrestri globo tribuitur, nec ad ejus centrum propius accedere, nec ab eodem disce∣dere possunt. Alterum genus motionis est, si vas moveretur (absque ulla inclinatione) motu pro∣gressivo non uniformi, sed velocitatem alternante, & jam celerius jam tardius incedente. Ex qua inae∣qualitate sequeretur, ut aqua vase contenta qui∣dem, sed ei non firmiter annexa, sicuti caeterae ejus partes solidae, sed potius per naturam suam fluidam quasi separata & libera nec ad obsequendum omnibus continentis sui mutationibus obligata, dum vas retardaretur ipsa concepti jam impetus partem retinens, in partem anteriorem procurreret, ubi necessario exaltaretur: & contra, si nova velocitas vasi superveniret, aqua tarditatis suae partem reti∣nens ideoque aliquantum retro manens, antequam novum impetum concipiat, concederet in partem subsequentem, ubi nonnihil exalteretur. Quos effectus apertius declarare possumus, ipsique sen∣sui subjicere, per exemplum ornatae navis, ex earum genere, quae continue de Lizza fusina aquam dulcem in usum Civitatis advehentes huc comme∣ant. Fingamus ergo, navem ejusmodi, mediocri velocitate placido cursu, aqua plenam, per Lacu∣nam invehi: sed postea seu vado haerentem, seu ob∣jecto alio quopiam impedimento, retardari no∣tabiliter.

Ubi aqua contenta non statim cum ipsa pa∣riter navi perdet conceptum impetum; sed eo ser∣vato, versus proram currere perget ibique notabili∣ter exaltabitur; ad puppim contra deprimetur. Sed si contra eidem illi navi, in medio suo placido cursu notabili cum augmento nova velocitas ac∣cesserit; aqua contenta, antequam novum habitum induat, retenta lentitudine sua retro manebit, hoc est versus puppim, ubi consequenter extolle∣tur ad proram vero deprimetur. Hic effectus indubitatus est & clarus, a•• potest omnibus ho∣ris experimento comprobari. Ubi haec tria praecipuè specialia in hoc tempore probe notari velim. Pri∣mum est, si facere velis ut elevetur aqua in alteru∣tra vasis extremitate, non opus esse nova aqua; nec acquiri ut altera extremitate relicta decurrat ad alteram. Secundum est, aquam intermediam nec exaltari nec deprimi notabiliter, nisi cursus navi∣gii fuerit velocissimus, & offensio vel aliud impedi∣mentum navim detinens, sit fortissimum & repen∣tinum; quo casu posset vel tota aqua non modo procurrere, sed etiam ex majori parte navigio effun∣di: idem etiam faceret, si, dum ea lente procedit, ex improviso violentissimus impetus illam corriperet. Sed si placido cursui ejus accedat mediocris aliqua retardatio, vel incitatio, partes intermediae (si∣cuti dixi insensibiliter exaltantur, ac deprimun∣tur; & reliquae partes medio viciniores, minus ex∣altantur at magis, quae sunt remotiores. Ter∣tium est, quod, sicuti partes circa medium, exiguam mutationem in exaltando deprimendoque sustinent, respectu aquae partium extremarum: ita contra, multum eaedem currunt recurruntque respectu extremarum. Porro, vos ô mei, quod facit na∣vis

respectu aquae à se contentae, quodque facit aqua contenta respectu navigii continentis, praecise idip∣sum est cum eo, quod facit vas Mediterraneum respectu aquae ab ipso contentae; quodque faciunt aquae contentae respectu vasis Mediterranei ipsas con∣tinentis.

Sequitur jam demonstremus, quomodo & qua ratione verum sit quod Mare Mediterranenm, & omnes alii sinus, & in summa omnes partes terrae, moveantur motu notabiliter inaequali, quan∣tumvis nulla motio, quae regularis & uniformis non sit, eidem toti globo attribuatur.

SIMP.

Haec res primo intuitu mihi, qui nec Mathematicus nec Astronomus sum, ingens para∣doxon prae se ferre videtur: & si verum est, mo∣tu totius existente regulari motum tamen partium, suo toti semper conjunctarum, irregularem esse posse; paradoxon hoc destruet illud axioma, quod affirmat eandem esse rationem totius & partium.

SALV.

Ego demonstrabo meum paradoxon, ac tibi, Simplici, relinquam partes desendendi illius axiomatis, & cum paradoxo conciliandi. Ac mea demonstratio brevis erit & facillima, dependens▪ à rebus diu tractatis in superioribus colloquiis nostris ubi nec vel minimam syllabam in gratiam fluxus & refluxus introducam.

Duos diximus esse motus, attributos globo ter∣restri; quorum prior est annuus, confectus ab ejus centro per circumferentiam orbis magni, sub Ecli∣ptica, secundum ordinem signorum, hoc est, ab Occidente versus Orientem: alter factus ab eodem globo, rotato circa proprium centrum viginti qua∣tuor horis, idque pariter ab Occidente versus Ori∣entem; quanquam circa Axem aliquanto incli∣natum,

& non aequidistantem Axi conversionis an∣nuae. Ex compositione harum duarum motio∣num per se uniformium, aio motum diffomem & inaequabilem partium terrae resultare Quod ut ••acilius intelligatur, descripta figura rem declarabo. Ac initio circa centrum A. describam circumferen∣tiam

[illustration]

orbis magni BC. in quo, sumpto quocun∣que puncto B. circa ipsam tanquam centrum de∣scribemus hunc minorem circulum DEFG. qui glo∣bus intelligatur per totam circumferentiam orbis magni decurrere centro suo B. ab Occasu versus Ortum, hoc est, à parte B. versus C. intelligamus

insuper, globumu terrestrem revolvi circa pro∣prium centrum B. i••idem ab Occasu versus Or∣tum, hoc est, secundum successionem punctorum DEFG. spatio viginti quatuor horarum. Sed hic at∣tentè notandum est, circumacto circulo circa propri∣um centrum, quamcunque partem ejus, diversis tem∣poribus, contrariis motibus moveri oportere. Id quod manifestum est, si consideremus, quod, dum partes circumferentiae circa punctum D. moventur versus sinistram, hoc est, versus E. oppositae, quae sunt circa punctum F. acquirant contrarium motum versus dextram, scilicet versus G. unde quando partes D. erunt in F. motus earum erit contrarius ei, quem prius tenebant cum essent in D. Praeterea eodem tempore, dum partes E. de∣scendunt, ut ita dicam, versùs F. partes G. ascen∣dent versus D. Posita igitur hac contrarietate mo∣tuum in partibus superficiei terrestris, dum illa gy∣ratur circa proprium centrum, necesse est, ut copu∣lato hoc motu diurno cum altero annuo, resultet motus aliquis absolutus pro partibus ipsius super∣ficiei terrestris, jam satis acceleratus, mox tantun∣dem retardatus. Id quod manifestum est, si conside∣remus prius partem circa D. cujus motus absolutus erit velocissimus, utpote factus è duobus moti∣bus in eandem plagam tendentibus, hoc est, versus sinistram; quorum prior est pars motus annui omnibus globi partibus communis; alter est ipsius puncti D. versus sinistram quoque de∣lati vertigine diurna: ita ut hoc casu motus di∣urnus augeat acceleretque motum annuum. Cu∣jus contrarium accidit in parte opposita F. quae dum communi motu annuo defertur unâ cum toto globo versus sinistram, à conversione

diurna defertur etiam versus dextram: ita ut motus diurnus annuo motui detrahat: unde mo∣tus absolutus, ex utriusque compositione resul∣tans, satis tardus efficitur. Praeterea circa pun∣cta E. G. motus absolutus fit quasi aequalis simplici annuo: siquidem diurnus nihil, vel per parum ei addit vel detrahit; cum nec ad dextram, nec sini∣stram, sed sursum ac deorsum feratur.

Concludamus ergo, quemadmodum verum est motum totius globi▪ & singularum ejus par∣tium, aequabilem fore & uniformem, si illae mo∣verentur unico motu, sive is simplex annuus, ••ive solus diurnus sit: ita quoque necessarium esse, ut iisdem duobus motibus permixtis, pro partibus ipsius globi resultent motiones inaequales, jam ac∣celeratae, & jam retardatae, mediantibus addita mentis aut subtractionibus conversionis diurnae ad circulationem annuam. Unde si verum est (sicut est verissimum, & experientia comprobatum) quod acceleratio & retardatio motûs vasis, aquam vase contentam currere faciat & recurrere secundum longitudinem, extolli vero ac deprimi in suis ex∣tremitatibus quis concedere dubitabit, hunc effe∣ctum posse, imo necessario debere, marinis etiam aquis accidere, quae suis alveis ac vasis continentur, huic alterationi subjectis, iis maxime, quae per longitudinem extenduntur ab Occidente versus Orientem, ipsam scilicet illam plagam, per quam ipsa vasa moventur?

Caeterum haec potissima esto & primaria causa fluxus & refluxus, sine qua hic effectus edi minime posset. Sed quia multiplicia & varia sunt ac∣cidentia particularia, quae diversis locis ac tempori∣bus observantur, quae{que} ab aliis diversis causis conco∣mitantibus

dependere necesse est, quanquam om∣nes cum primaria connexionem habere debent; ide∣oque pretium est operae, ut proponamus & exami∣nemus accidentia diversa, quae diversorum istorum effectuum esse causae queant.

Illorum accidentium primum est, quod, quoties∣cunque aqua, notabili aliqua retardatione vel acce∣leratione motûs vasis sui continentis impulsa, nan∣ciscitur impetum in hanc vel illam extremitatem excurrendi, & intumescendi, in altera subsiden∣di; non tamen in hoc statu permanebit, etsi ces∣sante primaria causa: sed vi proprii ponderis, & naturalis inclinationis ad Horizontalem sui com∣planationem ac libramentum, ultro cum veloci∣tate retrocedet, & tanquam gravis ac fluida, non modo movebitur versus Aequilibrium; sed illud eti∣am, acta proprio instinctu, transmittet, efferendo se••e in illa parte, quâ prius erat depressior: ac ne hic quidem acquiescet, sed de novo regressa sae∣pius iteratis reciprocationibus discursionum osten∣dent, nolle se à concepta motûs velocitate ad ejus privationem & ad statum quietis ita subito redigi; sed successivè paulatim deficiendo, lentoque gradu reduci: eodem plane modo, sicuti videmus, ali∣quod pondus chorda suspensum, postquam à suo statu quietis, hoc est, à perpendiculo dimotum est, per seipsum ad idem reduci, & quieti sese tradere, non prius tamen, quam saepius hinc inde alterno cursu recursuque perpendiculum transmiserit.

Secundum accidens notandum hoc est, quod modò declaratae reciprocationes fiunt & repetuntur majore minorive frequentia, hoc est, breviori longiorive tempore, pro diversitate longitudinum vasorum aquas continentium; ita ut in spatiis brevi∣oribus

reciprocationes sint frequentiores, & in lon∣gioribus rariores. Quod ipsum exacte quoque cernitur in eodem exemplo pendulorum corpo∣rum, quae si chordis longioribus appendantur, re∣ciprocationes minus frequentes edunt, quàm ea quae brevioribus.

Atque hoc loco pro tertio notabili sciendum est, quod non modo major vel minor longitudo vasis causa sit, cur aqua sub diversis temporibus reci∣procationes suas faciat: verum etiam quod major minorve profunditas idipsum operetur. Et accidit, ut ex aquis, quae continentur alveis aequalis lon∣gitudinis, sed inaequalis profunditatis, illa, quae profundior fuerit, vibrationes suas sub brevio∣ribus temporibus absolvat: aquae verò minus profundae reciprocationes quoque minus sint fre∣quentes.

Quarto notandi veniunt ac diligenter observan∣di duo effectus, quos aqua in his librationibus suis edit: unus, quod exaltatur atque deprimi∣tur alternatim versus hanc & illam extremitatem: alter, quod movetur, & discurrit, ut ita dicam, ho∣rizontaliter antrorsum retrorsumque: qui duo dif∣ferentes motus differenter etiam in diversis aquae partibus insunt. Nam partes ejus extremae sunt eae, quae maxime sustolluntur ac deprimuntur: in∣termediae ac absolutè nec sursum nec deorsum mo∣ventur: caeterarum gradatim illae, quae sunt extre∣mis viciniores, exaltantur deprimuntur{que} proportio∣naliter magis, quàm remotiores: sed contra, motu al∣tero progressivo antrorsum & retrorsum, satis mo∣ventur itu reditu{que} partes mediae, cujus motionis ni∣hil acquirunt aquae in ultimis extremitatibus inven∣tae, nisi inter intumescendum superaverint aggeres,

& extra primum suum alveum atque receptaculum exondaverint: ubi vero aggerum impedimentum ipsas coercuerit, intumescunt solummodo ac de∣tumescunt: nec propterea intermediae aquae pro∣currere & recurrere desinunt; id quod proportio∣naliter aliae quoque partes faciunt, currendo magis minusve prout à medio remotiores, aut eidem vi∣ciniores fuerint.

Quintum particulare accidens tanto consideran∣dum est attentius, quanto magis impossibile nobis est, effectum ejus experimento aliquo & praxi ipsa repraesentare. Id vero sic habet. In vasis à nobis arte fabrefactis, cujusmodi sunt navigia supra dicta aquam vehentia, magis minusve velociter impulsis, acceleratio & retardatio eodem semper modo participatur à toto vase, & una qualibet ejus parte: ita ut, si navis cursus inhibeatur, non ma∣gis retardetur pars praecedens quàm subsequens, sed omnes aequaliter de eadem retardatione participent. Atque idem accidit in acceleratione, hoc est, si quo majore instinctu navis propellatur velocius, eo∣dem modo prora, quo puppis acceleratur. Sed in vasis immensis, cujusmodi sunt alvei maris longis∣simi, quamvis ipsi quoque nil sint aliud, quàm cavi∣tates quaedam in soliditate terrestris globi factae; mi∣rabiliter tamen evenit, ut illorum extrema non unâ, & aequaliter, & iisdē temporis momentis augeant minu∣ant{que} motus suos: sed accidit, ut, cum extremitatum una, vi compositionis duorum motuum, diurni & an∣nui, velocitatem suam valde retardatam sentit, extre∣mitas altera velocissimo adhuc motu provehatur. Id quod facilioris intelligentiae gratia declarabimus re∣petita figura superiores in qua si intelligamus tractū quendam maris, ad quadrantem us{que} extendi cujus∣modi

est arcus BC. cum partes B. sicuti supra de∣claratum est, motu velocissimo ferantur propter uni∣tionem duorum motuum diurni & annui versus ean∣dem plagam; sed pars C, tum temporis depre∣hendatur in motu retardato, quippe qui privatus sit progressione dependente à motu diurno; si, inquam intelligamus sinum maris tam longum, quàm est arcus BC. jam videbimus, quomodo extremita∣tes ejus eodem tempore magna cum inae qualitate moveantur.

[illustration]

Et summe discreparent inter se velocitates ali∣cujus tractûs maris, qui semicirculum aequaret,

eundemque situm teneret cum arcu BCD. Nam extremitas una B. motum velucissimum, altera verò D. tardissimum, & partes mediae circa C. mediocrem obtinerent. Et prout tractus maris breviores fue∣rint, minus quoque de mirabili illo accidente parti∣cipabunt, ut partes suas, aliquibus diei horis, velo∣citate tarditateque motûs, diversimode affectas habeant. Si ergo, ut in primo casu per experien∣tiam videmus, acceleratio & retardatio, quanquam aequaliter omnibus vasis continentis partibus com∣municata, causa tamen est, ut aqua contenta procur∣rat recurratque; quid putandum est futurum in vase mirabiliter adeo disposito, ut retardatio motus & acceleratio valde inaequaliter partibus ejus con∣tribuatur? Profecto dicere nil possumus aliud, nisi quod major & admirabilior aliqua causa commo∣tionum in aqua, & magis inusitata sit investiganda. Et quamvis impossibile multis videri queat, ut ma∣chinis & vasis artificialibus effectus ejusmodi ac∣cidentis experiamur: non prorsus tamen id est impossibile: & est mihi hujusmodi machinae con∣structio, in qua sigillatim effectus mirabilium istarum motionis compositionum ostendi potest. Sed quod ad praesentem materiam attinet, sufficiat id, quod hactenus imaginatione comprehendisse potes.

SAGR.

Ego pro mea parte optime capio, mi∣rabile illud accidens necessariò inveniri in sinibus marium, illis maxime, qui ingenti intervallo ab Occidente in Orientem, hoc est, secundùm cur∣sum motionum globi terrestris extenduntur: & quemadmodum idipsum certo modo est inexcogi∣tabile, sineque exemplo inter motiones factu no∣stras possibiles: ita creditu difficile mihi non est,

effectus artificialibus nostris experimentis inimitabi∣les inde derivari posse.

SALV.

Declaratis his rebus, tempus est, ut veniamus ad specialia accidentia, eorumque diver∣sitates, quae in reciprocationibus aquarum per ex∣perientiam observantur. Ac primò quidem, intel∣lectu difficile non est, unde accidat, quod in lacu∣bus, stagnis, atque etiam in maribus exiguis, fluxus & refluxus non sit notabilis: id quod fit ob duas firmissimas rationes. Una est, quod propter bre∣vitatem vasis, dum illud diversis diei horis diversos velocitatis gradus acquirit, hi gradus exigua cum differentia acquirantur ab omnibus ejus partibus: sed tam praecedentes, quam subsequentes, hoc est, Orientales & Occidentales, quasi eodem modo ac∣celerentur & retardentur: & praeterea cum hanc alterationem paulatim subeant, non autem repente objecto aliquo impedimento ac retardatione, vel subitanea & insigni acceleratione motionis recep∣taculi seu vasis continentis; hinc fit, ut iidem gradus velocitatis & ipsi receptaculo, & omnibus ejus partibus, lente & aequaliter imprimantur: ex qua uniformitate sequitur, ut etiam aqua vase contenta, easdem impressiones, exigua cum pertina∣cia & obluctatione recipiat, & per consequens, ab∣surdissimum praebeat indicium, quod per effusio∣nem ad alterutram extremitatum extollatur aut de∣primatur. Sed in sinibus marium, qui longissimo tractu ab Oriente porriguntur in Occidentem, haud paulo notabilior & inaequalior est acceleratio & re∣tardatio, dum ejus extremitas una motum satis re∣tardatum, altera velocissimum obtinebit.

Secunda causa est, aquae reciproca libratio, proveniens ab impetu, quem ipsa è motu recepta∣culi

sui conceperat. Haec libratio, ut jam signifi∣catum est, edit vibrationes admodum frequentes in exiguis receptaculis: unde resultat, quod, cum in motionibus terrestribus causa resideat contribuendi aquis tantummodo motionem de 12. in 12. horas, cum semel tantum per diem summe retardetur, & summe acceleretur motio receptaculorum; nihilominus tamen altera causa dependens à gravitate aquae, quae ad aequilibrium reduci quaerit, & pro brevitate receptaculi reci∣procationes suas habet aut unius horae, aut dua∣rum aut trium &c. haec, inquam, miscendo se cum prima, quae & ipsa per se in parvis receptaculis minima est, eam totam reddit insensibilem. Nam cum nondum desierit imprimere commotionem procedentem ex causa primaria, cujus periodi duo∣denis horis constant; supervenit in contrarium altera secundaria causa, à proprio aquae pondere dependens, quae pro brevitate vel profunditate re∣ceptaculi, tempus habet vibrationum suarum, 1, 2, 3, vel 4. horis absolutum, &c. & obnitendo primae causae, perturbat eam, & removet, nec ad summum, ac ne ad medium quidem suae motionis pervenire sinit. Atque per hanc contrariam oppositi∣onem annihilatur omnino vel certe multum ob∣scuratur evidentia reciprocationis marinae. Mit∣to jam alterationem continuam aeris, quae turbatâ continuè aqua non nos sineret pervenire in cog∣nitionem certam minimi alicujus augmenti vel de∣crementi, puta quod dimidio digito, vel etiam minori quantitate constaret, & revera in sinibus ac alveis aquae uno alteroque gradu non longioribus, residere posset.

Venio nunc secundo loco ad solvendum dubium,

qui fiat quod, cum causa commotionis aquae non resideat in primario principio, nisi de 12. in 12. horas hoc est, semel pro summa velocitate mo∣tus & iterum, pro maxima tarditate; nihilomi∣nus tamen appareat periodus fluxuum refluxuum∣que senis horis absolvi. Ad quod responde∣tur, quod h••c determinatio nullo modo possit ha∣beri à causa primaria tantum: sed oporteat quo∣que secundarias admiscere hoc est, longitudinem majorem vel minorem receptaculorum, & ma∣jorem minoremve profunditatem aquarum in ipsis contentarum. Quae cansae licet non habeant ullam actionem in motibus aquarum; cum haec actio solius sit causae primariae, sine qua nulla reciprocatio marina sequaretur: nihilomi∣nus tamen habet actionem principalissimam in ter∣minandis temporibus reciprocationum, atque ita potentem, ut causa primaria ei se subjicere ne∣cesse habeat. Non ergo periodus senarum ho∣rarum magis proprius aut naturalis est, quam pe∣riodi aliorum temporis intervallorum; sed forte saepius observata; quippe cum nostro Mediterra∣neo competat, ac sola à multis inde seculis ipsa praxi comprobari potuerit. Quanquam neque haec pe∣riodus in omnibus Mediterranei partibus obser∣vatur: siquidem in aliquibus locis reductioribus ac restrictioribus, cujusmodi est Hellespontus, & mare Aegaeum, periodi satis breves sunt, atque etiam inter sese multum diversae; quam varietatem, ejus{que} causas cum Aristoteles diu multumque in Euripo ad Euboeam scrutatus esset, nec tamen perscruta∣ri posset, desperatione adactum ferunt in mare se praecipitasse, & ultro submersisse.

Tertio loco, facile quoque rationem expediemus

unde fiat. ut, aliquod mare, etsi longissimum, quale est mare rubrum nihilominus quasi prorsus à fluxibus & refluxibus sit exemptum: id quod accidit eo, cum ejus longitudo non extendatur ab Oriente versus Occidentem: sed potius inter Euronotum & Corum ventos interjaceat. Cum autem terrae motiones ab occidente ••endant in Orientem; impulsus aquarum ferient semper Meridianos, & non de parallelo in parallelum ibunt. Vnde in maribus, quae transversim ad polos ex∣tenduntur, & contra secundum Orientalem circu∣lum angusta sunt reciprocationis nulla causa super∣est, nisi per participationem alterius maris ma∣gnis reciprocationibus obnoxii cum quo ei, commu∣nionis aliquid intercederet.

Q••arto loco, facillime rationem intelligemus, ob quam in extremitate sinuum aestus sint maximi, quoad elationem ac depressionem aquarum; in intermediis partibus vero minimi: sicut expe∣rientia quotidiana monstrat hic Venetiis, in extre∣mitate maris Adriatici sitis, ubi communiter haec diversitas 5. vel 6. pedum est: in locis vero Medi∣terranei remotioribus ab extremis, haec mutatio mi∣mima est, ut in insulis Corsica & Sardinia, in Aestu∣ariis Romae & Ligurni portus, ubi non superat pedem dimidium. Intelligemus etiam, quomodo è contra, ubi exaltationes depressionesque parvae sunt, ibidem cursus & recursus esse magnos. Ho∣rum, inquam, accidentium causam intelligere in proclivi est: siquidem eorum manifestissimum instar habemus in omni genere vasorum artificia∣liter à nobis fabricatorum, in quibus iidem effe∣ctus naturaliter videntur edi si ea motu inaequali, hoc est, jam accelerato, jam retardato, moveamus.

Praeterea si quinto loco consideremus, eandem aquae quantitatem, etsi per alveum aliquem spa∣tiosum placide lenteque manantem, si postea ta∣men per locum angustum ei transeundum sit, necesse habere ut magno cum impetu irrumpat; haud difficulter intelligemus causam magnorum aestuum in illo freto, quod Calabriam à Sicilia submovet: siquidem omnis illa vis aquae, quae ex parte maris Orientalis in amplissimam Insulam & Ionium sinum incumbit, quanquam in hunc sinum lente leniterque discendat versus occidentem: quia tamen in Bosphoro inter Scillam & Charybdin in arctum constringitur, per illum rapide magnaque cum agitatione fertur. Cui similis ac multo ma∣jor aestus existere fertur inter Africam & ma∣gnam Insulam S. Laurentii, cum aquae duorum vastorum marium, Indici ac Aethiopici, quibus In∣sula media interjicitur, per angustias illius Freti, ipsam inter ac Aethiopiam, decurrere cogantur. Vehementissimos autem aestus in Freto Magellani∣co esse probabile est, quod vastissimis duobus Oceani sinibus, Aethiopico & Pacifico mari com∣mune est.

Sequitur jam sexto loco, ut reddendo rationem quorundam magis reconditorum & inopinabilium accidentium quae in hac materia observan∣tur, progrediamur ad aliam magni momenti con∣siderationem duarum principalium causarum re∣ciprocationis marinae, sic ut eas postea misceamus invicem. Earum prima & simplicissima est (ut saepins diximus) determinatio acceleratio & retarda∣tio partium terrae, ex qua haberent aquae determi∣natam periodum decurrendi versus Ortum, & recurrendi versus Occasum, intra tempus viginti

quatuor horarum. Altera est illa, quae depen∣det à propria gravitate aquae, quae si semel à causa primaria commoveatur postea ad aequilibrium reduci quaerit, iteratis reciprocationibus; quae non unico solo ac praefixo tempore determinantur; sed tot diverfitatibus temporum constant, quam sunt diversae longitudines & profunditates recep∣taculorum sinuumque maris ac ratione quidem hu∣jus secundi principii, currerent ac recurrerent aliae spatio unius horae, aliae duarum, aut 4. 6. 8. 10. &c. Jam si jungere coeperimus causam prima∣riam stabili duodenarum horarum periodo constan∣tem cum aliqua secundariarum, cujus periodus v. g. quinis horis absolveretur; accidet, ut nonnullis tem∣poribus causa primaria & secundaria conveniant in faciendis impulsibus versus eandem partem: atque in hac conjunctione, & ut ita dicam, unani∣mi conspiratione, aestuationes erunt insignes. Aliis temporibus, si acciderit, ut impulsus primarius cer∣to modo contrarius sit ei, qui penderit, à periodo secundaria, & in tali concursu, quo principio∣rum unum tollit id, quod daturum erat alterum, debilitabuntur motus aquarum, & mare ad statum quietum & quasi immobilem reducetur. Aliis temporibus, prout eadem illa duo principia nec in universum sibi contraria, nec etiam prorsus uni∣formia fuerint, alias mutationes circa augmentum ac diminutionem aestuum efficient. Accidere quoque potest, ut è duobus maribus satis ma∣gnis, sibique per mutuum aliquod Fretum occur∣rentibus, mediante mixtione duorum motus principiorum, unum causam praebeat fluxus, eo ipso tempore, quo alterum contrariae motionis causam praebet. Quo casu Fretum illud diversa maria

interjacens, agitationes extraordinarias opposi∣tarum motionum, & vorticum, & aestuum pericu∣losissimorum admittit de quibus rebus frequen∣tes relationes, & experimenta fidem faciunt. Ex ejusmodi motionibus discordantibus, dependen∣tibus non solum ex diverso positu & longitudine, sed maxime etiam ex diversa profunditate ma∣rium invicem communicantium, certis temporibus nascentur variae commotiones in aquis, irregula∣res & inobservabiles, quarum rationes satis per∣turbarunt, atque etiamnum perturbant homines nauticos, cum in eas incidunt, nec vident an impe∣tus ventorum, an alia aliqua gravis alteratio aëris, ea∣rum esse causa possit: cujus quidem perturbationis aëris, in aliis accidentibus praecipuam rationem habere, & eam quasi pro tertia causa & accidenta∣ria accipere oportet; cum vehementer observa∣tionem effectuum à secundariis & magis essentia∣libus causis dependentium alterare possit. Neque dubium est, quod continuus slatus ventorum impe∣tuosorum, exempli causa ab Ortu, retenturus sit aquas refluxumque prohibiturus: unde si determi∣natis horis accedat repetitio secunda, & deinde ter∣tia ipsius fluxus vehementer intumescent aquae: atque ita per dies aliquot retentae vehementia venti, solito plus exaltantur, & inundationes inconsuetas efficiunt.

Debemus etiam (atque hoc tanquam feptimum esto problema) quandam aliam motionis causam animadvertere, dependentem ab aquis fluminum, quae in maria non valde vasta sese exonerant, ubi in F••etis, aut Bospohris, qui cum his maribus commu∣nicant, aqua semper versus eandem plagam currere videtur: sicut accidit in Bosphoro Thracio,

sub Constantinopoli, ubi aqua semper currit ex Eu∣xino Ponto versus Propontidem. Nam in ipso Ponto Euxino, propter brevitatem ejus causae principa∣les fluxus & refluxus exiguam vim habent: sed contra cum in illum ingentia flumina sese exonerent, & vero tanta moles aquae per Fretum effundere se debeat ibidem cursus satis notabilis est, ac semper in Meridiem fertur. Quo loco insuper est anim∣advertendum, illud Fretum & canalem, quamvis satis angustum non esse subjectum perturbationi∣bus, quibus obnoxium est Fretum Siculum inter Scyllam & Charybdin siquidem ei Pontus Euxinus imminet versus Septentrionem: ad Meridiem vero longo satis tractu ad••i••a est Propontis, & mare Aegaeum cum Mediterraneo. Jam autem, ut supra notavimus, maria quantumvis productissima à Septentrione in Meridiem, fluxui & refluxui non sunt obnoxia: sed quia Fretum Siculum interponi∣tur Mediterranei partibus, ingenti spatio inter Occa∣sum & Ortum (secundum ipsum scilicet fluxus re∣fluxusque cursum) extensis; eò igitur agitationes sunt vehementes: & adhuc vehementiores essent in∣ter columnas Herculis si Fretum illud minus esset a∣pertum: in Freto vero Magellanico vehementissimae esse dicuntur.

Atque haec sunt, quae in hoc tempore vos mone∣re potui de causis primae illius periodi diurnae aestus marini, ejusque variis accidentibus, quo loco si quid habetis proponere, licet ut id faciatis, ut deinde ad reliquas duas periodos, menstruam & annuam, trans∣grediamur.

SIMP.

Non mihi negari posse videtur, di∣scursum à te factum valde probabiliter quidem procedere argumentando, ut nos loquimur, ex

suppositione, hoc est, posito, terram duobus motibus à Copernico ei attributis moveri: sed si hi motus rejiciuntur, omnia tua vana reddentur & invalida. Rejectio deinde hypotheseos illius ab ipso discursu tuo manifeste satis indigitatur. Tu per duarum mo∣tionum terrestrium suppositionem, ipsius fluxus & refluxus rationem reddis: & è contra, circulari quo∣dam discursu, à fluxu & refluxu, earundem motio∣num indicium & confirmationem depromis: & ad specialiorem procedens discursum, affirmas a∣quam ceu corpus fluidum, nec terrae tenaciter ad∣nexum, non cogi praecise omnibus ejus obsequi mo∣tionibus, ex quibus postea fluxum & refluxum in∣ducis. Ego tuis ipsius vestigiis insistens, arguo con∣trarium, & dico: aër multo tenuior est & fluvidior aqua minusque annexus terrenae superficiei, cui si non alia causa, certe gravitate sua, multo magis quam levissimus aër, ipsam premendo, adhaerescit: ergo multo minus aër terrae motionibus obsequi debebat: & proinde si terra illa ratione movere∣tur nos habitatores ejus, & ab ipsa, pari velocitate circumlati, perpetunm sentire deberemus ab Oriente ventum, intolerabili nos impetu ferientem. Quod autem hoc sequi debeat, experientia quotidie fidem facit. Nam si citatis equis solummodo per 8. vel 10. milliaria, aëre tranquillo currimus, ventus adversus haud leviter faciem impetere vide∣bitur. quid ergo faceret rapidus noster cursus 800. vel 1000. milliarium per horam, contra aërem ab eo motu liberum? Atqui nullum nos tale accidens sentimus.

SALV.

Ad hanc satis speciosam instantiam respondeo verum esse, quod aër tenuior sit levior∣que, & propter levitatem suam terrae minus

adhaereat, quàm aqua tanto gravior, magisque corpulenta: sed postea consequentia falsa est, quam ex istis conditionibus deducis: nimirum quod pro∣pter hanc levitatem ac tenuitatem, terrae minùs ad∣haerentem, aër plusquam aqua immunis esse debeat & exemptus à motionibus terrae: unde nobis, qui totaliter eum participamus, haec ipsius exemptio sensibilis esset & manifesta, cujus tamen contrarium accidit. Nam si bene meministi, causa fluxus & re∣fluxus aquae à nobis assignata, consistit in eo, quod aqua non obsequitur inaequalitati motûs recepta∣culi sui, sed impetum jam antè conceptum retinet, ut eum nec minuat, nec augeat eâ praecisè me nsurâ, qua in suo receptaculo augetur minuiturve. Cum igi∣tur in conservatione & retentione concepti prioris impetus consistat inobedientia ad novum motûs in∣crementum aut diminutionem; id mobile, quod fu∣erit ad hanc conservationem aptius, accommodatius etiam erit ad demonstrandum effectum, qui ex illa conservatione sequitur. Jam vero quàm aqua dis∣posita sit ad retinendam conceptam aliquam agita∣tionem, quantumvis causâ, quae motum illum im∣presserat, cessante; monstrat nobis experientia ma∣rium à ventis impetuosis ex imo concussorum, quo∣rum undae, licet aëre tranquillato, ventóque cessan∣te, diu tamen fluctuare pergunt, ut venuste cecinit Poëta sacer: Qual' alto Egeo, &c. Ut verò hac ratione commotio continuetur, hoc ab aquae gravi∣tate dependet. Nam, ut alibi dictum est, corpora le∣via multo facilius quidem moventur, quàm gravio∣ra: sed tanto minus apta sunt ad conservandum im∣pressum sibi motum, cessante motrice causa. Unde aër, tanquam per se ipsum tenuissimus & levis∣simus, facillime à quacunque minima vi movetur:

sed intetim ineptissimus etiam est ad conservandum motum, motore cessante. Itaque quoad aërem, qui globum terrestrem ambit, dicerem, quod is prop∣ter suam adhaerentiam, non minus ac aqua, in gyrum feratur; & maxime pars illa, quae receptaculis est inclusa: cujusmodi receptacula sunt planicies à montibus circundatae. Atque hanc portionem multo probabilius affirmare possumus, ab asperitate terrae in gyrum raptam circumferri, quàm vos Peri∣patetici superiorem aërem à motu coelesti abreptam asseritis.

Quae dixi hactenus, iis mihi videtur ad instantiam Simplicii sufficienter esse responsum. Nihilo tamen minus placet objectione nova, novaque responsione, mirabili quodam experimento nixa, superabundanter ipsi satisfacere, simul{que} mobilitatem globi terreni pro Sagredo confirmare. Dixi, aërem, & hanc praeci∣pue partem ejus, quae supra montium altiorum ver∣ticem non attollitur, asperitate terrenae superficiei in gyrum circumagi. Ex quo illud consequi vide∣tur, quod si superficies terrae non esset inaequalis, sed tersa atque polita, tunc nihil foret causae, cur aër unâ cum terra, vel saltem cur tam uniformiter cir∣cumfer••etur. Jam verò superficies hujus nostri globi non tota scabra est & aspera, sed sunt isthic in∣gentes areae probè complanatae, nimirum superficies marium amplissimorum; quae cum sint à jugis mon∣tium circumfusorum remotissimae, non videntur ha∣bere posse facultatem deducendi secum aërem in∣cumbentem: & si illum non deducant illis in locis ea sentiri debebant, quae inde sequuntur.

SIMP.

Hanc eandem difficultatem, meo qui∣dem judicio gravissimam, ipse quoque proponere volebam.

SALV,

Rectissimè, Simplici, judicas; ita ut ex eo, quod sensu non percipiamus in aëre haec, quae terrâ in gyrum eunte per consequentiam accide∣rent, ad ejusdem immobilitatem argumenteris. Quod si vero id, quod tu per necessariam conse∣quentiam ibi sentiri debere judicas, revera & experi∣entia teste sentiretur; anne tu hoc pro indicio & ar∣gumento valido satis ad astruendam ejusdem globi mobilitatem acceptares?

SIMP.

In hoc casu non mecum uno loquen∣dum est. Nam si hoc accideret, ejusque rei causa mihi esset ignota, forsan alii alicui posset esse per∣specta.

SALV,

Ergo per te lucrandi copia nulla da∣tur: sed perdendum semper est, melius itaque fu∣erit, abstinere lusu. Utut s••t, ne . . . . . . . . per∣gam ulterius. Dixeramus jam modò, & cum qua∣dam appendice repeto, quod aër, tanquam corpus tenue & fluidum, nec terrae solidè conjunctum, non videatur eo adigi, ut obsequatur ejus motui, nisi quatenus asperitas terrestris superficiei rapiat, se∣cumque portet contiguam sibi partem, quae non lon∣go intervallo majora montium fastigia superat: quae aëris portio tanto minus conversioni terrestri oblu∣ctabitur, cum referta ea sit vaporibus, sumis, & ex∣halationibus, quae materiae omnes de qualitatibus terrenis participant, & per consequentiam suâ na∣turâ ad motus eosdem aptae natae sunt. Sed ubi deessent causae motûs, hoc est, ubi superficies glo∣bi haberet ingentia spatia plana, & ubi minus esset mixtionis vaporum terrenorum; ibi cessaret ex parte causa, propter quam, aër ambiens in univer∣sum raptui conversionis terrestris obedire deberet. Unde in ejusmodi locis, dum terra versus Ori∣entem

volvitur, ventus aliquis continuè sentiri de∣bet, qui ab Oriente versus Occidentem spirans nos pulsaret: atque hic spiritus iis locis sensibilior esse deberet, ubi globi vertigo velocior esset: id quod sieret in locis remotioribus à Polis, & circulo maxi∣mo conversionis diurnae vicinis.

Sed jam experientia de facto, philosophico huic discursui valde applaudit; siquidem in vastis mari∣bus, eorumque partibus à terra remotis, ac Zonae torridae suppositis hoc est, intra Tropicos compre∣hensis, quo loco terrestres etiam evaporationes nul∣lae sunt, perpetua quaedam aura meare sentitur ab Oriente, constanti adeo tenore, ut naves, ejus bene∣ficio faeliciter ad Indias Occidentales provehantur, & ab iisdem, solventes è Mexicanis littoribus, eodem favore provectae, sulcent mare Pacificum, versus Indias Orientales nobis, sed ipsis Occidentales: cum è contra navigationes hinc versus Orientem difficiles sint & incertae, nec ulla ratione iisdem viis confici queant; sed necesse sit propius legere littora ad inveniendos ventos alios, ut ita dicam, acciden∣tarios & tumultuarios, aliis à principiis ortos, cujusmodi nos continentem habitantes, experi∣entia perpetua sentimus: quorum ventorum gene rationis multae diversaeque causae sunt, quas ad prae∣sens producere nil attinet. Atque hi venti acciden∣tarii sunt illi, qui ab omnibus indifferenter terrae partibus spirant, & qui maria perturbant ab Aequi∣noctiali remota, & ab aspera terrae superficie circun∣data, quod perinde est ac si dicamus, illis subjecta perturbationibus aëris, quae confundunt primariam illam exspirationem, quae sublatis illis impedimentis accidentariis, perpetuò sentiri deberet, in mari maxime. Ex his perspicis, effectus, atque & aëris mi∣rabiliter

cum observationibus Coelestibus ad con∣firmandam globi nostri terreni mobilitatem con∣cordare videri.

SAGR.

Dicam ego quoque tibi pro ultimo sigillo speciale quiddam, quod incognitum tibi esse videtur, & quod ipsum quoque confirmationi ejus∣dem conclusionis inservit. Produxisti, Salviate, illud accidens, quod Navigantes intra Tropicos animadvertunt; perpetuum, inquam, illum teno∣rem venti, ab Oriente profecti, de quo narrantes il∣los audivi, qui saepius illud iter confecerunt: quin hoc amplius (id quod notatu dignum est) accipio, nautas illum appellare Ventum, sed alio aliquo nomine, quod jam mihi non succurrit, sumpto forsitan ab ejus teno∣re tam firmo & constante, ut spirante eo, rudentes aliosque velorum funes intendant: nec eos am∣plius attingere necesse habeant, imo securè dor∣mientes iter suum pergere possunt. Jam haec au∣ra perpetua cognita fuit ex eo, quod conti∣nuè sinêque interruptione spirat. Quod si ab aliis ventis interrupta fuisset, pro effecto singulari, & ab aliis differente, non fuisset agnita. Hinc inferre libet, fieri posse, ut nostrum quoque mare Mediter∣raneum accidentis ejusmodi sit particeps, nondum observati tamen, utpote frequenter à ventis aliis su∣pervenientibus alterati. Atque hoc non sine mag∣no fundamento, imo moltis probabilibus adductus conjecturis affirmo, quas tum observandi data mi∣hi fuit occasio, cum in Syriam navigans, Consul Nationis Antiochiam irem. Cum enim in portubus Alexandriae, & hic Venetiis, abitus reditusque na∣vium in diaria referantur, cum plures ejusmodi na∣vigationes curiosè inter se contulissem, aequatione instituta deprehendi, quod huc redeuntes, hoc est,

ab ortu navigantes versus Occasum, per Medi∣terraneum, minus temporis quàm hinc solventes consumant, juxta proportionem quae est inter 25. & 100. ita ut appareat, in universum aestmanti, ventos Orientales Occidentalibus esse vehemen∣tiores.

SALV.

Gratum est mihi cognovisse peculia∣rem hanc observationem, quae ad adstruendam ter∣rae mobilitatem haud parum facit. Et quamvis di∣ci posset, totam aquam Mediterranei perpetuò fluere versus Herculeum Fretum, ut scilicet aquas tot flu∣minum exoneratione conceptas, in Oceanū effundat non credo tamen, illarum aquarum cursum esse pos∣se tantum, ut per se solus notabilem adeo differen∣tiam facere possit, id quod etiam ex eo manifestum est, cum videamus, in Freto Siciliae non minus aquam ad Ortum recurrere, quàm currere versus Occasum.

SAGR.

Ego, qui non aeque ut Simplicius, ad aliis potius quàm mihi satisfaciendum exstimulor, his quae de prima illa parte dicta sunt hactenus, ac∣quiesco. Proinde▪ Salviate, si pergere tibi commo∣dum est, paratus auscultator adsum.

SALV.

Faciam ut jubes, velim tamen etiam audire, quid Simplicio videatur, ejus ex judicio conjecturam capturus, quid de scholis Peripateticis mihi promittere debeam, si discursus hi mei ad ip∣sorum aures acciderint.

SIMP.

Nolo, ut ex mea sententia metiaris ali∣orum judicia. Nam, ut saepius dixi, ego minimo∣rum unus in hoc studii genere sum: & his, qui ul∣tima Philosophiae penetralia sunt ingressi, ea possunt occurrere, quae non occurrent mihi, qui vix eam à limine salutavi, quod aiunt. Utut fit, affirmo vi∣deri

mihi, effectuum abs te memoratorum, ac spe∣ciatim illius ultimi, rationem sufficientem absque terrae mobilitate reddi posse ex mobilitate Coeli so∣lummodo, ut nihil introducamus novi, nisi ut con∣vertamus id, quod ipsemet in medium adduxisti. Receptum est in scholis Peripateticis, elementum ignis, atque etiam magnam aëris partem secundum conversionem diurnam, ab Oriente versus Occiden∣tem, in gyrum circumferri à contactu concavi Orbis lunaris tanquam vasis ista continentis. Jam, ne à vesti∣giis tuis longius abeam, volo, ut determinemus, quod quantitas aëris de hoc motu participantis usque ad summitatem altiorum montium pertingat: quin etiam ad ipsam quoque terram usque pertingeret, nisi montium eorundem obstaculis impediretur. Quod correspondet his, quae tu dicis: hoc est sicuti af∣firmas tu, aërem à jugis montium circundatum, in gyrum ferri ab asperitate terrae mobilis, nos è con∣trario dicimus, elementum aëris totum circumfer∣ri motu coeli, excepta illa parte, quae subjacet jugis montium, & ab asperitate immobilis terrae impedi∣tur. Et sicuti tu dicebas, fore, ut hac asperitate sublata, tollatur etiam ille raptus aëris in gyrum; nos vicissim dicere possumus, remota eadem asperitate, totum aërem motionem suam esse continuaturum. Unde, cum superficies vastorum marium sint laeves ac tersae, super illis continuantur motus aurae, quae perpetuò ab Oriente spirat, Atque hoc in partibus Aequinoctiali suppositis, & intra Tropicos, sensui magis patet, cum ibi motus coeli sit velocior: & quemadmodum haec motio coelestis tantam vim ha∣bet, ut universum aërem liberum secum ferat: ita magna ratione dicere possumus, quod eundem mo∣tum tribuat aquae mobili, cum ea fluida sit, ac im∣mobilitati

terrae non adnexa. Atque hoc tanto confidentius adfirmare possumus, cum ex confessio∣ne tua motus ille debeat esse perexigu••s respectu causae suae efficientis, quae cum uno die naturali to∣tum globum terrestrem obeat, multas milliarium centurias, per horam conficiat oportet, maxime versus Aequinoctialem, cùm contra in aestibus aper∣ti maris, paucissimorum per horam milliarium sit. Atque ita navigationes versus Occidentem commo∣de satis erunt & expeditae, non modo beneficio per∣petuae ab Oriente aurae, verumetiam ob cursum aqua∣rum: à quo cursu forte fluxus etiam & refluxus proficisci poterit, mediante diverso situ littorum ter∣restrium: in quae cum impingat aqua, potest quo∣que contrario motu retrò ferri: sicut experientia monstrat in cursu fluminum, quae, prout aqua in riparum inaequalitate partem aliquam aut foras pro∣minentem, aut in sinum excavatam offenderit, ibi gyrantur, notabiliterque retroagi cernuntur. Hinc existimo, eosdem effectus à quibus argumentaris ad mobilitatem terrae, eandemque mobilitatem pro causa illorum effectuum adducis, pro causa firma satis allegari posse, etsi terram stabilem retineamus, Coelóque mobilitatem restituamus.

SALV.

Negari non potest, discursum tuum sa∣tis esse & ingeniosum & probabilem; probabilem, inquam, in apparentia, non autem in existentia & re∣alitate. Est autem ille duarum partium in prima reddit rationem continui motus aurae Orientalis, at∣que etiam similis motus aquae: in secunda ex eodem quoque fonte causam fluxus & refluxus vult deri∣vare. Prima pars habet (sicuti dixi) speciem ali∣quam probabilitatis, sed tamen multo minorem eâ, quam nos à motu terrestri accipimus: altera pror∣sus

est non improbabilis modo, sed etiam absolutè impossibilis & falsa.

Et ut ad primam progrediar, ubi dicitur conca∣vum lunare, elementum Ignis, ac totum aërem usque ad montium altiorum summitatem, secum rapere; dico primum, esse dubium adhuc, an sit elementum aliquod Ignis: sed posito, illud esse, valde dubitatur de orbe lunae, sicuti quoque de omnibus aliis, scilicet an sint ejusmodi corpora solida & vastissima; an verò ultra aërem extenda∣tur continuata quaedam expansio substantiae cujus∣dam multo tenuioris puriorisque aëre nostro, per quam Planetae divagentur, prout eorundem Phi∣losophorum pars haud exigua sententiam hanc am∣plecti coepit. Sed utrum horum cumque accidat; ratio tamen non est, cur Ignis à simplici contactu superficiei alicujus, abs te creditae tersissimae & expo∣litae, secundum totam suam profunditatem in gy∣rum possit circumferri motu à naturali inclinatione sua alieno: sicuti fusè probatum est, experimen∣tisque sensatis demonstratum à Trutinatore. Ut nil de eo nunc dicam, quòd improbabile valde est, hunc motum ab Igne subtilissimo ad aërem multò densiorem, & hinc postea etiam ad aquam trans∣fundi. Quod vero corpus, aspera montosaque su∣perficie constans, si in seipsum convolvitur, aërem sibi contiguum, ac prominentiis suis everberatum, secum deducat, id non modo probabile, sed pla∣nè necessarium est, ejusque quotidiè possunt ex∣perimenta capi: quanquam vel sine experimento, neminem rationis compotem de eo dubitaturum credo.

Quod attinet ad alteram partem, posito quod motu Coeli deducatur aër, atque etiam aqua; tamen

hic motus nil haberet cum fluxu & refluxu com∣mune. Siquidem cum à causa una & uniformi non nisi unus aliquis & uniformis effectus sequi possit: id, quod in aqua deberet animadverti, cursus esset continuatus & uniformis ab Oriente versus Occiden∣tem, & quidem illo mari tantum, quod in seip∣sum redeundo, torum globum circundat: in maribus verò terminatis, cujusmodi est Mediter∣raneum, ab Oriente conclusum, hic motus ibi lo∣cum non haberet. Nam si ejus aqua, à cursu Coeli versus Occidentem, expelli posset; jam ante multa secula id exsiccatum fuisset. Adde quod aqua nostra non solum decurrit versus Occiden∣tem: sed in Orientem quoque recurrit, idque per ordinatas periodos. Quod autem affirmas exem∣plo fluminum, etsi cursus maris originaliter ab Ori∣ente tantum esset in Occidentem; ob diversum ta∣men litorum situm accidere, ut pars aquae retro re∣gurgitet; hoc tibi concedo sed vicissim advertas oportet, mi Simplici, quod, ubi aqua propter hanc causam retrocedit, ibi perpetuo retrocedat; & ubi directe procurrit, ibi semper currat eodem modo: neque aliud exemplo fluminum ostenditur. Sed in casu fluxus & refluxus oportet invenire & producere rationem, qua fiat, ut in eodem loco jam currat ver∣sus hanc plagam, jam versus alteram oppositam: qui effectus cum sint contrarii atque difformes; non poteris eos unquam ab uniformi & constanti causa deducere. Atque hoc argumentum, quo hy∣pothesis illa motûs, à Coeli conversione diurna pe∣lago contributi, refellitur, unâ quoque confutat hypothesin ejus, qui vellet admittere solum terrae motum diurnum, & crederet, eo solo posse reci∣procationis marinae rationem reddi: quae recipro∣catio

cum sit inaequalis, summe necessarium est, ut inaequalem alterabilemque causam habeat.

SIMP.

Neque de meo, propter infirmitatem ingenii, nec de alieno, propter novitatem opinio∣nis, habeo quod respondeam. Si tamen haec opi∣nio per Scholas spargeretur, Philosophos crediderim haud defuturos, à quibus scite oppugnaretur.

SAGR.

Expectabimus igitur occasionem ejus∣modi: & nos interea, si tibi, Salviate, placet, per∣gemus ulterius.

SALV.

Quicquid dictum hactenus est, ad pe∣riodum diurnam fluxus refluxusque pertinet: cu∣jus initiò demonstrata est in genere causa primaria & universalis, absque qua nihil de hoc effectu se∣queretur; deinde transeundo ad accidentia specia∣lia varia, quodamque modo irregularia, quae in ip∣sa observantur, tractatae sunt causae secundariae & concomitantes, ex quibus eae dependent. Sequun∣tur jam reliquae duae periodi, menstrua scilicet, & annua; quae non quidem accidentia nova, & ab his, quae in periodo diurna jam considerata sunt, diversa suppeditant: sed in iisdem hoc operantur, ut reddant eas majores & minores in diversis parti∣bus mensis lunaris, & in diversis temporibus Anni Solaris: quasi & Luna, & Sol, ex parte ad hanc o∣peram, & ad horum effectuum productionem con∣currant. Quae res omnino repugnat intellectui meo, qui cum perspiciat, marium istum motum esse localem, & in sensus incurrentem, in immensa aquae mole factum, adduci non potest, ut sub∣scribat luminibus, caloribus temperatis, praedo∣miniis qualitatum occultarum, similibusque vanis imaginationibus, quae, tantum abest, ut sint, vel possint esse causae fluxûs, ut potius è contrario fluxus

causa sit illorum, dum scilicet facit, ut talia place∣ant ingeniis, quae sunt comparata magis ad loquaci∣tatem & ostentationem, quàm ad speculationem & investigationem operum naturae secretiorum: quod genus homines, quiequid absurditatis in buccam, atque etiam in pennam venerit, proferre malunt, quàm eò adduci, ut proferant sapientem, ingenuita∣tis & modestiae plenam vocem, Nescio. Solum∣modo quod vident eandem Lunam, eundemque So∣lem▪ lumine suo motúque & seu magno seu tempe∣rato calore, in minoribus aquae receptaculis nil quicquam operari; imò si ea velis calore attolli, necesse esse, ut paulò minus quàm effervescere ea facias, & in summa non posse nos ullo modo reci∣procationis marinae motum artificiose exprimere, nisi motu vasis; nunquid vel inde persuaderi unus∣quisque debebat, omnes res alias pro causa effectus illius productas, esse vanas, esse phantasticas, & à vero prorsus alienas.

Atque hanc ob causam adfirmo, si verum est, unius effectus unam solam esse causam primariam, quodque inter causam & effectum firma sit & con∣stans connexio; necessarium est, ut, quotiescunque videmus alterationem firmam & constantem in effe∣ctu, firma quoque & constans sit alteratio in causa. Et cum alterationes fluxui & refluxui diversis anni mensiumque partibus accidentes, habeant periodos suas firmas & constantes; dicere necesse est, regula∣tam alterationem iisdem temporibus in causa pri∣maria fluxuum & refluxuum accidere. Alteratio deinde, quae reperitur dictis temporibus in reci∣procatione marina, non in alia re quàm in earum magnitudine consistit; ut scilicet aquae magis vel minus eleventur aut deprimantur, & impetu majore

minoreve currant. Ergo necessarium est, ut id, quod est causa primaria fluxus & refluxus, dictis temporibus determinatis vim suam augeat minu∣atve. Jam verò conclusum est, inaequalitatem at{que} difformitatē motûs vasorum continentium aquam, esse causam primariam fluxûs & refluxus. Ergo neces∣se est, ut haec difformitas de tempore in tempus ma∣gis difformetur, hoc est, major minor{que} fiat. Porro meminerimus oportet, difformitatem, hoc est, diver∣sam velocitatem motûs vasorum, hoc est, partium superficiei terrenae, inde dependere, quod illae move∣antur motu composito, resultante ex copulatione duorum motuum, annui & diurni, propriorum inte∣gri globi terrestris; cujus vertigo diurna, dum jam addit, jam detrahit motui annuo, eo ipso producit difformitatē in motu composito: ita ut in adjectio∣nibus subtractionibusque, quas vertigo diurna motui annuo facit, consistat originaria causa motûs vaso∣rum difformis, & per consequens reciprocationis marinae, ea ratione, ut, si istae additiones & subtractio∣nes fierent semper eadem proportione ad motum annuum, continuaretur quidem causa reciprocatio∣nis, ut tamen perpetuò fieret eodem modo; sed nos necesse habemus invenire causam, cur iidem fluxus & refluxus diversis temporibus majores minores{que} fiant, oportet igitur (si causae identitatem retinere velimus) invenire alterationem in istis adjectionibus & subtractionibus, quae eas magis minusve potentes efficiat in effectibuus, qui ab iisdem dependent, pro∣ducendis. Sed haec potentia & impotentia, non video, quî possit induci, nisi easdem illas additiones & sub∣tractiones modo majores faciamus, & modo mino∣res, ita ut acceleratio & retardatio motus compo∣siti, nunc majore, mox Minore proportione fiat.

SAGR.

Video me placidissimè manu quasi duci: & quamvis in via non offendam obices: ta∣men instar caeci, non video quò ducar, nec imagi∣nari mihi possum, quo loco finiendum sit hoc iter.

SALV.

Quamvis ingens sit discrimen inter meam lentam philosophandi rationem, tuumque ve∣locissimum discursum: tamen in hoc negotio, quod prae manibus habemus, non mirabor, ingenii tui perspicacitatem adhuc obfuscatam esse densa & obscura caligine, quae tibi terminum, quò tendi∣mus abscondit. Accessat admiratio mea, si me∣moria repeto, quot horas, quot dies, imò quot no∣ctes hac ipsa speculatione consumserim, & quoties de faelici ejus successu desperabundus, solatii causa, mihi ipsi vi facta persuadere conatus fuerim, instar infaelicis illius Orlandi, fieri, posse, ut verum non sit id, quot nihilominus tot fide dignorum hominum testimonium oculis mihi subjiciebat. Itaque mirari noli, si hac vice, praeter morem tuum, signum non prospicis. Sin verò mirari perrexeris; credo ta∣men, eventum, si quid possum judicare, satis inopi∣natum, admirationem tibi esse detersurum.

SAGR.

Est ergo, quod Deo gratias agam, qui obsticerit, ne desperatio tua sortiretur illum exitum, quem Orlando misero fabulae tribuunt; nec il∣lum, quem forte non minus fabulosè de Aristote∣le referunt; ne scilicet ego aliive, rei tam recondi∣tae, quàm desideratae, inventione privaremur. Oro itaque, ut quantocyus inhiantem aviditatem meam exsaties.

SALV.

Ecce me paratum, ut tibi satisfaciam. In eo eramus, ut inveniremus, qua ratione additi∣ones & subtractiones vertiginis terrenae super mo∣tum annuum, jam majore, jam minore proporti∣one

fieri queant: quae ipsa diversitas, nec alla res ulla, poterat assignari pro causa alterationum men∣struarum & annuarum, quae in magnitudine fluxu∣um & refluxuum conspiciuntur. Jam considero, istam proportionem additionum & subtractionum vertiginis diurnae & motus annui, posse fieri majo∣rem minoremque tribus modis. Unus est, si auge∣atur ac diminuatur velocitas motus annui, additio∣nes & subtractiones à vertigine diurna factas, in ea∣dem magnitudine retinendo. Cum enim motus annuus triplo circiter major sit, hoc est, velocior motu diurno, (considerato etiam in circulo maxi∣mo) si de novo illo augeremus, minorem alteratio∣nem ipsi praeberent additiones aut subtractiones mo∣tus diurni: sed contra si illum faciamus tardiorem; cum majori proportione ab eodem motu diurno alterabitur; ea ratione, ut quatuor velocitatis gradibus additis vel detractis ei quod cum viginti gradibus movetur, cursus ejus minus alteretur, quàm si iidem quatuor gradus adjungerentur vel detraherentur alicui, quod solummodo cum 10. gradibus moveretur. Secundus modus est, si addi∣tiones & subtractiones faciamus majores aut mino∣res, motum annuum in eadem velocitate retinendo. Id quod intellectu tam facile est, quàm est manife∣stum, quod velocitas aliqua 20. graduum plus alte∣retur, additis vel subtractis 10. gradibus, quàm ad∣ditis subtractisve gradibus 4. Tertius modus est, si isti duo simul conjungantur, diminuendo motum annuum, & additiones subtractionesque diurnas augendo.

Hucusque, sicuti vides, pervenire difficile non fuit sed mihi laboriosum extitit invenire, qua ratione hoc ipsum in natura in effectum deducatur. Tan∣dem

tamen investigavi, naturam mirabilibus & ino∣pinatis quasi modis eo ipso uti: mirabilibus, in∣quam, & inopinatis, ratione nostri, non autem ip∣sius naturae, quae res intellectui nostro planè stupen∣das, summa cum facilitate simplicitatéqque perficit: & quod nobis intellectu difficillimum est, id naturae factu est promptissimum.

Jam ut progrediamur ulterius, ex quo demon∣stravimus, proportionem inter adjectiones & sub∣tractiones vertiginis, ac motus annui, fieri posse majores & minores duobus modis (dico duobus, cum tertius ex primis duobus sit compositus) jam adjungo, naturam utrumque adhibere, quin hoc amplius addo, si ea solùm unicum adhiberet, ne∣cesse fore, ut una duarum alterationum periodica∣rum removeretur. Cessaret enim alteratio periodi menstruae, si motus annuus non alteraretur. Quod si vero adjectiones & subtractiones vertiginis diurnae continuè manerent aequales, alterationes periodi annuae deficerent.

SAGR.

Ergo marini aestus alteratio menstrua dependet ex alteratione motus annui terrae? & al∣teratio annua ejusdem aestus oritur ex additioni∣bus & subtractionibus vertiginis diurnae? Jam verò magis quàm unquam dubius haereo, nec me capere posse spero, quomodo cum tricis il∣lis, nodo Gordio minus explicabilibus, compara∣tum sit. Et invideo sanè Simplicio, cujus silentium argumento mihi est, quod assequatur omnia, & ab illa confusione meam phantasiam vehementer occu∣pante sit immunis.

SIMP.

Credo, profecto, Sagrede, te confu∣sum: at{que} etiam confusionis tuae causam perspectam habere me puto, hinc ortae, meo quidem judicio,

quod rerum, paulo ante à Salviato allatarum partem intelligis, partem non item. Sed & hoc verum est, à confusione me esse immunem; verum non ea de causa quam tu putas, quasi scilicet omnia sim assecutus: sed ob contrarium potius, quod nihil horum asse∣quar. Confusio enim in pluralitate rerum, non autem in nihilo consistit.

SAGR.

Vide, Salviate, commonitoria & ca∣stigatiunculae nonnullae, praeteritis diebus Simplicio factae, quàm eum mansuetum reddiderit, & ex praeferoci fecerint imâ (quod aiunt) auricula mollio∣rem, oleoque tranquilliorem. Sed, quaeso, sine cun∣ctatione utrumque sollicitudine libera.

SALV.

Vim admovebo, quoad potero, meae rerum exprimendarum facultati difficili, cujus he∣betudinem sublevabit acumen ingenii tui. Duo sunt accidentia, quorum causas investigare de∣bemus: primum respicit diversitates, quae recipro∣cationi marinae accidunt in periodo menstrua: & al∣terum ad periodum annuam pertinet. Initio de menstrua loquemur: postea de annua tractabimus. Oportet autem, ut omnia resolvamus secundum fundamenta & hypotheses jam stabilitas, nulla inno∣vatione factâ nec in Astronomia, nec in Universo, in gratiam reciprocationis maris; sed demon∣stremus, quod omnium diversorum accidentium in aestu marino deprehensorum causae resideant in rebus, quae jam cognitae, & pro veris indubitatis∣que receptae fuerunt. Dico proinde, rem esse veram, naturalem, imo necessariam, ut idem mobile, ab eadem virtute movente circumgyratum, longiori tempore in circulo majore, quam minore aliquo, cursum suum conficiat. Atque haec veritas est ab omnibus recepta, & experimentis omnibus confir∣mata, quorum nonnulla producemus.

In horologiis, quae totis aguntur, ac in majori∣bus praecipuè solent artifices ad moderandum tem∣pus, scapum horizontaliter volubilem applicare, & in ejus extremitatibus duo pondera plumbea suspen∣dere. Quod si ergo tempus tarde nimis procederet; dicta plumbea pondera solummodo admota propius aliquanto ad centrum scapi, vibrationes ejus frequen∣tiores reddunt: & contra retardaturo tempus, sufficit eadem pondera magis versus extremitates retrahere. sic enim vibrationes rariores fiunt & per consequens horarum intervalla longiora. Hoc loco virtus movens est eadem scilicet aequipondium: mobilia sunt eadem pondera plumbea: quae cum centro sunt viciniora, hoc est quando minoribus circulis moventur vibra∣tiones eorum sunt frequentiores.

Suspendantur aequalia pondera de funiculis inae∣qualibus, & à perpendiculo dimota, libertati suae permittantur: & videbimus, funiculis brevioribus appensa breviores edere vibrationes sub brevioribus temporibus, cum per minores circulos moveantur. Rursum, suspendatur pondus funiculo, qui clavo in trabe depacto inequitet; & alterum funiculi caput manuteneto. Cum pendens pondus impuleris, interea dum id vibrationes suas edit, retrahito caput funicu∣li quod manu tenes, ita ut pondus elevetur. Inter elevandum videbis crescere frequentiam vibratio∣num ejus; quippe quae circulis continuè minoribus minoribusque fiunt.

Atque hoc loco duo singularia scitu digna velim observes. Unum est, quod vibrationes ejusmodi penduli, adeo necessario sub illis determinatis tem∣poribus fiant, ut omnino sit impossibile ad alia tem∣pora illas reducere, nisi funiculum longiorem bre∣vioremve reddendo. Cujus rei fidem praesens experi∣mentum

tibi faciet, si lapidem funiculo alliges, alte∣rumque caput manu teneas, ac periculum facias▪ an ullo tibi artificio succedat, ut lapidem sub alio, quam determinato tempore, hinc inde motitari fa∣cias nisi funiculum prolongando decurtandove: & hoc absolutè impossibile esse videbis.

Alterum singulare profecto miraculosum est, quod idem pendulum vibrationes suas eadem frequentia, aut minimum & insensibiliter quasi differente faciat, sive illae fiant per arcus maximos, sive per minimos ejusdem circumferentiae. Dico, quod si removere∣mus pendulum à perpendiculo per unum, duos aut tres gradus tantum, vel etiam per 70. 80. atque etiam usque ad quadrantem integrum, libertati de∣inde suae permissum illud tam uno quam altero casu vibrationes suas aequè frequentes edet, tam priores, ubi per arcum 4. aut 6. graduum movetur, quam po∣steriores, ubi 160. aut plures gradus sunt emetiendi. Id quod manifestius apparebit, suspensis duobus aequa∣libus ponderibus de duobus filis aeque longis: de∣inde alterum removendo è perpendiculo ad exiguam distantiam, & altero ad maximam: quae libertati suae relicta, sub iisdem temporibus reciprocabunt, illud per arcus satis exiguos, & hoc per maximos. Ex quibus conclusio Problematis pulcherrimi sequi∣tur quod tale est: dato circuli quadrante (in terra hic aliquid figurae describam) qualis esset iste AB▪ erectus ad Horizontem, sic ut insistat plano, idque contingat puncto B. facto{que} arcu ex tabula bene polita & laevigata in parte concava, intorta secundum curvitatem circumferentiae ADB. sic ut in ea globus sat rotundus ac tersus intus libere currere possit (cribri orbis accommodatus fuerit ad hoc experi∣mentum) aio, posito globo in quocunque loco, seu

seu vicino seu remoto ab infimo termino B. ut si illum poneremus in puncto C. vel hic in D. aut in E. & librum dimittamus; aequalibus temporibus, aut insen∣sibiliter differentibus perventurum ad terminum B. discedendo ex C. vel ex D. vel ex E. vel ex alio quocunque loco, quod accidens est profecto mi∣rabile.

[illustration]

Addatur huic aliud accidens, non minus isto pul∣chrum, quod sic habet quod etiam per omnes chor∣das ductas à puncto B ad puncta C. D. E. & ad a∣liud quodcunque non modo acceptum in quadrante B A. sed in tota circumferentia integri circuli, idem mobile descendet temporibus absolute aequalibus; ita ut eodem tempore descensurum sit per to∣tam diametrum perpendiculariter erectam super punctum B. quo descendet per B C. quamvis illa unicum gradum, vel etiam minorem arcum sub∣tenderet.

His adde mirabile aliud, scilicet istud, quod mo∣tus cadentium, facti per arcus quadrantis A B. fiant brevioribus temporibus, quam illi, qui per chor∣das eorundem arcuum fiunt; ita ut motus velocissi∣mus, & brevissimo tempore à mobili aliquo factus,

ut à puncto A. perveniat ad terminum B. futurus sit ille, qui fiet, non per lineam rectam A B. (quan∣quam sit brevissima omnium, quae inter puncta A B. duci possunt) sed per circumferentiam ADB. Sum∣pto etiam quocunque puncto, in eodem arcu cu∣jusmodi sit v. g. punctum D. & ductis duabus chordis AD. DB mobile discedens à puncto A. mi∣nori tempore perveniet ad B. currendo per duas chordas AD. DB. quam per solam chordam AB. Sed brevissimum omnium tempus fuerit, si deci∣derit per arcum ADB. Atque eadem accidentia in∣telligantur de omnibus aliis arcubus minoribus, ab infimo termino B. sursum acceptis.

SAGR.

Noli plura his adjicere; siquidem ita me mirabilibus opplesti, mentemque meam adeo distraxisti, ut dubitem, an exigua pars mihi reli∣qua sit futura, quam libere & unice possim appli∣care ad materiam principalem, quae tractatur, quae tamen per seipsam obscura satis est atque difficilis. Contendam à te precibus, hunc mihi favorem, & isti meae tuaequae domui honorem praestes, ut hac absoluta de fluxu & refluxu speculatione, reversus alio tempore, de tot aliis problematibus disserere per∣gas quae in suspenso relinquimus, quae non minus forte curiosa & pulchra sunt isto, quod prae∣teritis diebus executi sumus, & quod hodie finiendum est.

SALV.

Paratus sum obsequi tibi: sed plurium quam unius alteriusque sessionum negotium est, si praeter illas ad separatim tractandum reservatas quaestiones, tot alias ad motum localem tam mobilium naturalium, quam projectilium per∣tinentes, adjungere libeat: quam materiam Acade∣demicus noster Lynceus diffuse pertractavit. Sed ut

ad prius nostrum propositum revertamur, quo de∣clarare institueramus, mobilium circulariter à vir∣tute motrice continue eadem manente, tempora cir∣culationem esse praefixa & determinata, sic ut ea producere aut corripere sit imposibile; postquam id allatis exemplis & experimentis sub sensum caden∣tibus, nostraque manu tractabilibus ostendimus, possumus eandem veritatem etiam ab experientia motuum Caelestium Planetarum confirmare, in qui∣bus eandem teneri regulam apparet, ut illi, qui per majores moventur orbitas, plus temporis in iis per∣agrandis consumant. Quae res observatu expeditissi∣ma est in Planetis Mediceis, qui suas circa Jovem revolutiones brevibus temporibus absolvunt. Ita ut minime dubitandum sit, sed firmiter ac certo cre∣dendum, si Luna, exempli gratia, dummodo ab ea∣dem facultate motrice moveri pergat, in circulos subinde minores paulatim retrahetur, fore, ut perio∣dorum suarum tempora corripiendi dispositionem acquirat ad modum illius penduli, cujus funiculum, in cursu vibrationum ejus, breviorem fecimus, hoc est, diametrum circumferentiarum confectarum ab ea, contraximus. Jam noveris, id quod exemplo Lunae declaravi, reipsa essentialiter evenire, verum∣que deprehendi. In memoriam nobis revocemus id, quod jam à nobis cum Copernico conclusum est, possibile non esse, Lunam à terra separari, cir∣ca quam absque controversia, menstruo spatio move∣tur pariterque recordemur, globum terrestrem, semper tamen à Luna comitatum, circumferentiam orbis magni circa Solem uno anno conficere, quo tempore Luna circa terram, quasi 13. revolutiones absolvit, quae revolutiones eam vim habent, ut Lu∣nam quandoque Soli propius admoveatur quando∣que

Soli propius admoveant, quando scilicet inter Solem ac terram constituitur; interdum vero satis longe demoveant; quod fit quando terra inter Lu∣nam ac Solem versatur in summa, vicina Soli Luna est tempore suae conjunctionis, & novilunii: remo∣ta vero in plenilunio & oppositione: maxima vero remotio, maximaque vicinitas tantum inter se dif∣ferunt, quanta est diamiter orbis lunaris.

Jam si verum est, virtutem, quae terram ac Lu∣nam circa Solem circumagit, in eodem semper vi∣gore manere; sique verum est, idem mobile, motum ab eadem virtute, sed in circulis inaequalibus, arcus similes minorum circulorum breviori tempore transmittere; necessario dicendum erit, quod Luna, cum est in minore à Sole distantia, hoc est, tempore conjunctionis, arcus majores orbis magni conficiat, quam si est in majori distantia, scilicet in oppositione & plenilunio. Atque hanc lunarem inaequalitatem ipsi quoque terrae participari convenit: quando∣quidem si intelligamus lineam rectam productam à centro Solis, per centrum globi terrestris, & pro∣longatam usque ad orbem lunarem, ista erit semidia∣meter orbis magni, in quo terra, si sola esset, move∣retur uniformiter: sed si in eadem semidiametro collocabimus aliud corpus circumferendum, si illud ponamus una vice inter terram & Solem, & alia vice ultra terram in majori distantia à Sole tunc necesse est, ut in hoc secundo casu motus utriusque commu∣nis secundum circumferentiam orbis magni, median∣te distantia Lunae, tardior aliquanto reddatur, quam in altero casu, quando Luna est inter terram ac So∣lem, hoc est, in minore distantia. Ita ut in hac re idem prorsus accidat, quod evenit in tempore ho∣rologii dum Luna repraesentat illud plumbum, quod

in scapo jam magis à centro removetur, ut scapi vibrationes minus frequentes fiant; jam propius ad∣movetur, ut eaedem frequentiores reddantur.

Hinc perspici potest, motum annuum terrae in orbe magno, & sub Ecliptica, non esse uniformem; ejusque difformitatem oriri à Luna, suasque pe∣riodos & restitutiones menstruas habere. Et quia conclusum est, alterationes periodicas, menstruas, & annuas reciprocationis marinae, non aliunde pro∣venire posse, quam ex alterata proportione inter motum annuum, & additiones substractionesque ver∣tiginis diurnae; & hanc alterationem duobus modis fieri posse, scilicet alrerando motum annuum, re∣tenta eadem additionum quantitate; vel mutando quantitatem additionum, retenta uniformitate mo∣tus annui; jam invenimus priorem ex his duobus modis esse fundatum super difformitate motus an∣nui dependentis à Luna suasque periodos menstruas habentis. Necessarium igitur est, ut fluxus & re∣fluxus pro ista causa habeant periodum menstruam, intra quam majores & minores fiant. Vides jam, quomodo, causa periodi menstruae in motu annuo resideat. Simul & illud vides, quid Luna in hoc negotio praestet & quomodo hic sese misceat; quan∣quam alias neque cum mari, neque cum aquis, quic∣quam ei negotii est.

SAGR.

Si cui, qui nullam haberet scalarum notitiam altissima turris ostenderetur, & ex eo quae∣reretur, an ipsi sit animus, ad summum fastigium illius conscendere; minime dubito, negaturum, cum non videat alio modo, nisi volatu eo perveniri posse. Sin eidem ostendamus lapidem, dimidio cu∣bito non altiorem, & ipsam interrogemus, an isthuc se conscendere posse putet certus sum affirma∣turum:

imo nec negaturum, se non modo semel, sed 10. 20. & 100. vicibus eo facile conscendere posse. Si porro ei ostenderentur scalae, quarum me∣dio, concessa ab ipso facilitate perveniri queat eo, quo pervenire impossibile esse paulo ante affirmaverat, credo seipsum ridendo, suam confessurum impru∣dentiam. Tu me, Salviate, de gradu in gradum sua∣viter adeo duxisti, ut non sine admiratione, mini∣mo cum labore, ad illam conscenderim altitudinem, quo perveniri non posse credideram. Verum qui∣dem est, cum scala satis tenebrosa fuerit, non animadvertisse me, à fastigio me tam prope ab∣esse atque eo denique conscendisse, nisi postquam in auram lucidam evadenti, vastissimum mare, & in∣gens sese campus aperuit: & quemadmodum unum gradum conscendere, laboris non est: ita singulae pro∣positiones tuae mihi visae sunt adeo clarae, ut, cum parum aut nihil novi audire me crederem, pa∣rum etiam aut nihil lucri inde me capere pu∣tarem. Quo magis admiror inopinatum exitum hujusce disputationis, quae me deduxit ad intelle∣ctum ejus rei, quam inexplicalilem esse putave∣ram.

Una solummodo difficultas aliqua est, qua exsol∣vi cupio. Est autem ea talis. Si motus terrae, & cum ea motus Lunae sub Zodiaco sunt irregula∣res; haec irregularitas animadverti debuisset, atque notari ab Astronomis: id quod an factum sit, mihi non constat. Tu itaque, qui me peritior in hisce materiis es, hoc me dubio libera & quomodo res comparata sit, explica.

SALV.

Magna ratione dubitas, & ego instan∣tiae tuae respondendo adfirmo, quanquam Astro∣nomia, multorum saeculorum decursu, in inve∣stiganda

constitutione motibusque corporum Caele∣stium, progressus magnos fecerit: ipsam tamen non∣dum eo venisse perfectionis, quin res plurimae re∣stant adhuc non decisae, forsan adhuc aliae multae prorsus absconditae. Credibile est, primos rerum Caelestium scrutatores nil aliud cognovisse, nisi mo∣tum quendam communem omnium stellarum, qua∣lis est iste diurnus. Non abnuo, paucis eos diebus advertisse Lunae in aliarum stellarum societate ser∣vanda inconstantiam: sed post multorum demum annorum decursum Planetas omnes distinxisse. In∣primis autem existimo, Saturnum ob tarditatem suam, & Mercurium propter assiduam occultatio∣nem, ultimos extitisse. qui pro vagabundis & erran∣tibus agnoscerentur. Multo plures adhuc annos prae∣teriisse verisimile est, antequam observarentur sta∣tiones & repedationes trium superiorum, sicut eti∣am appropinquationes & elongationes à terra, quae res necessario dederunt occasionem introducendi Eccentricos & Epicyclos, ad Aristotelis usque tem∣pora, qui nullam mentionem eorum facit, in∣cognitos. Mercurius & Venus, & admirandis suis ap∣paritionibus quam diu suspensos tenuerunt Astro∣nomos antequam saltem de situ eorum, ne de aliis dicam aliquid certi statuerent? Quin etiam, quis solummodo sit ordo mundanorum corporum, & quae integralis structura partium Universi à nobis cognitarum, ad usque Copernici tempora in dubio mansit, qui tandem nobis digito quasi monstravit veram constitutionem, verumque systema secun∣dum quod partes sunt ordinatae: ita ut certi simus, Mercurium, Venerem, caeterosque Planetas, circa Solem, Lunam vero circa terram revolvi. Sed quomodo postea unusqusique Planeta in revolutore

sua particulari se gerat, & quomodo structura orbis ejus sese habeat, quam vulgo Theoricam Planetarum vocant, ea de re nondum adhuc citra dubitationem aliud statuere possumus. Testimonio nobis esto Mars, qui hodiernos Astronomos tantopere vexat: quin & ipsi Lunae, diversae Theoricae sunt assignatae, postquam idem Copernicus illam à Ptolemaica satis diversam reddidit. Et ut ad particulare nostrum, hoc est, ad motum Solis ac Lunae appa∣rentem propius accedamus, de eo fuit observata magna quaedam inaequalitas, qua ille temporibus sat differentibus emetitur duos semicirculos Ecli∣pticae à punctis Aequinoctiorum divisos: in quorum uno emetiendo novem dies plusquam in altero con∣sumit: quae differentia, ut vides, permagna est & notabilis. An vero in peragrandis arcubus par∣vis, cujusmodi forent, exempli gratia, 12. signa, motum observet maxime regularem, an vero passu jam velociore aliquanto, jam tardiore pro∣cedat, ut sequi necessarium est, si motus annus in ap∣parentia modo sit Solis reipsa vero terrae, commi∣tante Luna; id vero hactenus observatum est, non est nec forte quaesitum. De Luna deinde, cujus restitu∣tiones principaliter investigatae sunt in gratiam Ecli∣psium, pro quibus sufficit, exactam motus ejus circa terram cognitionem habere, itidem non ea, qua par erat, accuratione investigatum est, quis sit ejus progressus per arcus particulares Zodiaci. Quod ergo terra & Luna cursum suum per Zodia∣cum, hoc est, per circumferentiam orbis magni, ac∣celerent aliquantum in noviluniis, & retardent in ple∣niluniis, id in dubium non est vocandum, cum illa in∣aequalitas non sit manifestata. Id quod ob duas ratio∣nes accidit: primo, quia non est investigata: secundo

quia potest esse non valde magna: nec valde ne∣cesse est, ut illa producat effectum quem videmus in alteratione magnitudinum aestus marini. Non solum enim illae alterationes, sed ipsi fluxus atque refluxus, exigua res sunt, respectu magnitudinis subjecto∣rum in quibus exercentur: quamvis respectu nostri nostraeque parvitatis, videantur esse res ma∣gnae. Nam addere vel detrahere gradum velocita∣tis unicum, ubi naturaliter eorum sunt 700. vel 1000. magna alteratio nec in conferente vocari po∣test, nec in recipiente. Aqua maris nostri, vertigine diurna circumacta, 700. milliaria circiter una ho∣ra conficit: (qui motus ipsi cum terra communis, & proinde nobis imperceptibilis est.) id vero quod in aestibus in sensus nostros incurrit, unicum milliare in horam non superat, (loquor de mari patente, non autem de fretis) atque hoc illud est, quod alterat motum primum naturalem & magnum: & haec al∣teratio respectu nostri & navigiorum magna satis est: nam aliquod navigium, quod vi remorum impul∣sum in aqua stagnante, v. gr. tria milliaria per ho∣ram conficeret; si hunc aestum faventem habeat, du∣plo plus provehetur, quam si habeat contrarium quae differentia maxime notabilis est in motu navi∣gii: sed motu in maris perexigua, ut quod non nisi septingentesima sui parte alteratur. Idem affirmo de exaltatione & depressione unius, duorum, aut trium pedum, & vix quatuor aut quinque in extre∣mitate sinus 2000 vel plura milliaria longi, & ubi sunt profunditates centenum aliquot pedum, haec alteratio multo minor est, quam si in quadam navium, aquam dulcem vehentium, aqua, haerente nave, in prora ad folii crassitiem extolleretur. Hinc ergo concludo, minimas alterationes, re∣spectu

immensae magnitudinis, & summae velocitatis marium sufficere ad efficiendas in illis magnas mu∣tationes, respectu nostrae parvitatis, accidentiumque nostrorum.

SAGR.

In hac parte abunde mihi satisfactum est: restat ut explices nobis, quomodo additiones & subtractiones illae, à vertigine diurna dirivatae, nunc majores, & nunc minores fiant: ex qua al∣teratione periodum annuam augmentorum ac de∣crementorum aestus marini dependere innuebas.

SALV.

Intendam omnes ingenii vires, ut in∣telligar: verum difficultas ipsius accidentis & mag∣na mentis abstractio, quae requiritur ut rem asse∣quar, me percellunt. Inaequalitas additionum & substractionum, quam vertigo diurna facit super motum annuum, dependet ab inclinatione Axis mo∣tus diurni super planum orbis magni sive Eclipticae: qua inclinatione mediante, Aequinoctialis secat Eclipticam, manens super eam inclinatus & obliquus secundum eandem inclinationem Axis. Et quan∣titas additionum tantum infert, quanta est tota diamiter ipsins Aequinoctialis, centro terrae in punctis solstitialibus existente: sed extra ea, minus minusque infert, prout ipsum centrum propius ad∣movetur punctis aequinoctiorum, ubi hae additio∣nes sunt minores, quam in omnibus aliis locis. Rem omnem hic habes, sed ea quam vides obscu∣ritate involutam.

SAGR.

Imo ea potius quam non video. Nam huc usque nihil eorum quae dicis, assequor.

SALV.

Hoc ipsum praedixeram. Veruntamen experiar, an descripta figura lucis aliquid hic ad∣ferre possit: quanquam commodius foret, rem solidis corporibus, quam simplicibus delineatio∣nibus

repraesentare. Sed eam optica figurae contra∣ctione juvabimus. Signemus ergo ut supra cir∣cumferentiam orbis magni, in qua punctum A.

[illustration]

intelligantur esse unum solstitialium, & diamiter AP. communis sectio Coluri solstitiornm & plani orbis magni, seu quod idem est, Eclipticae: & in isto

puncto A. locatum esse centrum globi terreni, cu∣jus Axis CAB. inclinatus super planum orbis magni cadit in planum dicti Coluri, qui transit per utrumque Axem & Aequinoctialis & Eclipticae. Ac ad evitandam confusionem signemus solum cir∣culum Aequinoctialem insignitum his characteribus DGEF. cujus communis sectio cum plano or∣bis magni sit linea DE. sic ut medietas ipsius Aequi∣noctialis DFE. remaneat inclinata infra planum orbis magni, & altera medietas DGE. elevata supra. Intelligatur jam revolutio ipsius Aequino∣ctialis fieri secundum consequentiam punctorum DGEF. & motus centri ex A. versus E. Et quia stante centro terrae in A. Axis CB. (qui est erectus ad diametrum Aequinoctialis DE.) cadit, ut dictum est, in Colurum solstitiorum, cujus, & orbis magni sectio communis, est diameter PA. erit ista linea PA. perpendicularis ad eandem DE. cum Colurus sit erectus ad orbem magnum: & proinde ipsa DE. erit tangens orbis magni in puncto A. ita ut in hoc statu motus centri per arcum AE. qui est unius gradus per diem, parum admodum differat, imo perinde sit ac factus esset per tangentem DAE. Et quia punctum D. vertigine diurna delatum per G. in E tantum adjicit ad motum centri, quasi per eandem lineam DE. moti, quanta est tota diameter DE. & contra tantundem detrahit, dum movetur per alterum semicirculum EFD. itaque additiones & substractiones in hoc loco, hoc est tempore solsti∣tiorum, metietur tota diamiter DE.

Porro videamus, an temporibus Aequinoctio∣rum sint ejusdem magnitudinis, & transferendo centrum terrae in punctum I. per quadrantem distans à puncto A. intelligamus eundem Aequino∣ctialem

GEFD. communem ejus sectionem cum orbe magno DE. Axem cum eadem inclinatione CB. sed tangens orbis magni in puncto I. non erit amplius linea DE. sed quaedam alia quae istam seca∣bit ad angulos rectos: & esto haec notata literis HIL. secundum quam instituetur motus centri I. progre∣dientis per circumferentiam orbis magni. Jam in hoc statu additiones & subtractiones non am∣plius metitur diameter DE. ut prius est factum. Cum enim haec diameter non distendatur secundum li∣neam motus annui HL. imo eam secet ad angulos rectos; ideoque isti termini DE. nihil promovent vel detrahunt: sed additiones & substractiones acci∣pere oporter ex illa diametro, quae cadit in plano erecto ad planum orbis magni, & quae illum secat secundum lineam HL. quae diameter jam erit ista GF & motus adjectivus, ut ita dicam, erit is, qui fit à puncto G. per semicirculum GEF. ablativus autem erit reliquus, factus per alterum semicirculum FDG. Jam haec diamiter cum non sit in eadem linea H L. motus annui; imo quia eandem secat, ut ap∣paret in puncto I. manente termino G. elevato supra, & F. depresso infra planum orbis magni; non de∣terminat additiones & substractiones secundum to∣tam suam longitudinem; sed earum quantitas acci∣pienda est à parte linae HL. quae remanet intercepta inter perpendiculares super ipsam excitatas à ter∣minis GF. cujusmodi sunt hae duae GS. FV. sic ut mensura additionum sit linea SV. minor quam GF. vel DE. quae fuit mensura additionum in solstitio A.

Secundo constituatur centrum terrae in aliis punctis quadrantis A I. ductis tangentibus in illis punctis, & perpendicularibus super illas caden∣tibus à terminis diametrorum Aequinoctialis si∣gnatis

à planis erectis per illas tangentes ad planum orbis magni; partes istarum tangentium (quae sem∣per erunt minores versus Aequinoctia, & majores versus Solstitia) dabunt nobis quantitatem addi∣tionum & subtractionum. Quanto postea diffe∣rant additiones minimae à maximis, scitu facile est: nam inter illas eadem est, differentia, quae est in∣ter totum Axem seu diametrum sphaerae, & partem ipsius, quae est inter circulos polares, quae minor est tota diametro parte duodecima proxime, ut tamen intelligamus additiones & subtractiones factas in Aequinoctiali: sed in aliis parallelis sunt minores, prout eorum diametri diminuuntur.

Atque hoc est, quod in hac materia tibi dicere habeo, & quantum fortasse comprehendi nostra cognitione potest, quae, ut bene scis, non potest haberi, nisi illarum conclusionum, quae sunt firmae & constantes; cujusmodi sunt fluxuum & refluxu∣um tres periodi in genere, quippe dependentes ex causis invariabilibus, unis, & aeternis. Sed quia causis hisce primariis & universalibus deinde se miscent secundariae & particulares, quae multas al∣terationes facere possunt; cumque hae secundariae partim sint inobservabiles & inconstantes, qualis, exempli causa, est alteratio ventorum; partim eti∣am, etsi determinatae & firmae, non tamen observatae ob multiplicitatem suam, ut sunt longitudines sinu∣um, eorum diversae inclinationes versus hanc aut illam partem, tot ac tam diversae profunditates aquarum, quis nisi forte post longissimas observa∣tiones, satisque certas relationes, inde poterit histo∣rias componere sic expeditas, ut pro Hypothesibus & suppositionibus certis serviant volenti per earum comparationem rationes reddere adaequatas om∣nium

apparentiarum imò anomaliarum, & speci∣alium inaequalitatum, quae in motionibus aquarum animadverti queunt? Sufficit mihi monuisse, esse in natura causas accidentarias, easque producere valere multas alterationes: minutas autem obser∣vationes illis instituendas delego, qui diversa Maria pererrant. Hoc solummodo, in clausulam discursus hujusce nostri considerandum propono, fluxuum & refluxuum praecisa tempora non solum alterari à longitudinibus sinuum, & à variis profunditatibus: verùm etiam insignes alterationes provenire posse judico collatis inter se diversis tractibus Marium, magnitudine & positu seu inclinatione differentium. Quae diversitas exactè nostro sinui Adriatico com∣petit, qui & multo minor est reliquo Mediterra∣neo; & inclinationis diversitate adeo discrepat, ut, dum hoc ab Orientali parte, litoribus Syriae termina∣tur, ille claudatur à part: Occidentaliore: & quia in extremitatibus multo majores sunt fluxus & reflu∣xus, imò ibi solummodo mare maxime intumescit ac detumescit; verisimillimum est accidere posse, ut tempora fluxuum Venetiis fiant tempore refluxuum alterius Maris, quod tanquam majus, & directè ma∣gis extensum ab Occidente in Orientem, quodam∣modo dominium habet in sinum Adriaticum: & proinde mirandum non esset, si effectus depen∣dentes ex causis primariis non comprobarentur in temporibus debitis, & quae periodis respondent in Adriatico: comprobarentur autem in reliquo Me∣diterraneo. Sed haec particularia longas observati∣ones requirunt, quas neque hactenus institui, ac multo minus deinceps instituere potero.

SAGR.

Satis multa praestitisse mihi videris, dum nobis aperuisti primum additum ad sublimem

adeo speculationem, ex qua si nobis nihil praebuis∣ses aliud, quàm primam illam generalem propositio∣nem, quae mihi nullam plane contradictionem ad∣mittere videtur, ubi firmiter ostendisti, recepta∣culo marinarum aquarum immobili stante, impos∣sibile fore secundùm communē naturae cursum, ut in eo motiones illae sequantur, quas sequi videmus: & è contra, positis motionibus, quas Copernicus globo terrestri ob alias causas attribuit, necessariò similes alterationes in mari secuturas esse; si, inquam prae∣ter hoc, aliud nihil eruisses, id unum tanto superat intervallo vanitates à tot aliis introductas, ut, si memoriâ solum illas repetam, nausea mihi suboria∣tur. Nec satis admirari possum, è viris excellenti praeditis ingenio, quorum haud pauci huc se dedêre, nec vel unicum inventum, cui in mentem venerit in∣compatibilitas, quae est inter reciprocationem aquae contentae, & immobilitatem vasis continentis: quae repugnantia jam adeo manifesta mihi videtur, ut non possit esse manifestior.

SALV.

Magis adhuc mirandum est, quod, cum nonnullis in mentem venerit, marinum aestum ter∣rae mobilitati tribuere, qua re perspicaciam vul∣gari majorem ostenderunt, postea tamen in ne∣gotio stringendo nihil adstrinxerint, nec adverte∣rint, non sufficere simplicem motum & uniformem, qualis est, v. gr. simplex diurnus globi terreni: sed re∣quiri motionem inaequalem, nunc acceleratam nunc retardatam. Nam si motus receptaculorum sit uni∣formis, aquae contentae illorum habitum induent, nec ullam unquam mutationem subibunt.

Si quis etiam affirmet, (uti de quodam antiquo Mathematico refertur) quod motus terrae cum or∣bis Lunae motu concurrens, illo certamine fluxum

& refluxum producat; id omnino vanum est, non modo quia non declaratur, nec apparet, quomodo res procedat: sed etiam aperta falsitas elucescit inde, quod conversio terrae non est contraria motui Lunae, sed versus eandem plagam progreditur: ita ut, quae alii hactenus ea de re commentati sibique imaginati fuerunt, meo judicio planè sint invalida. Sed ex omnibus viris magnis, qui de mirabili hoc effectu na∣turae philosophati sunt, de Keplero plusquam ullo alio miror, quod homo ingenio libero & acuto, & qui motus terrae tributos in promptu habebat, tamen postea praedominiis Lunae super aquam, & proprieta∣tibus occultis, & similibus ineptiis, aures ac assensum praebuerit.

SAGR.

Existimo; speculativis illis ingeniis idem evenisse, quod in praesens accidit & mihi, ut scilicet extricare sese non potuerint ex intricata illa mixtu∣ra trium periodorum, annuae, menstruae & diurnae; nec perspicere, quomodo causae illarum apertè de∣pendeant à Sole & Luna, ut tamen ne{que} Soli, ne{que} Lunae, cum aqua commercii quicquam intercedat. Quod ad negotium plenè intelligendum opus est mi∣hi fixa magis ac diuturna applicatione mentis; quae licet hactenus ob rei novitatem ac difficultatem ob∣suscata satis est: non despero tamen, si me recepe∣ro in solitudinem, ac tacite mecum ipse ruminavero, quae nondum bene concoxit phantasia mea, me rem penitus assecuturum.

Igitur ex habitis isto quatriduo colloquiis habe∣mus insignia testimonia pro Systemate Copernicano, ex quibus haec tria sumpta, primum à stationibus & repedationibus planetarum, eorumque appropin∣quationibus & elongationibus à terra; secundum à revolutione Solis in seipsum, & ab iis quae in ma∣culis

illius observantur; tertium à fluxu & refluxu maris, evidentissimam concludendi vim habere vi∣dentur.

SALV.

Hisce brevi forsan accedet quartum: quid si etiam quintum? quartum, inquam, acceptum à stellis fixis, si in illis per exactissimas observationes apparerent illae minimae mutationes, quas Coperni∣cus pro insensibilibus ponit.

Exurgit in hoc tempore quinta quaedam novi∣tas, ex qua mobilitas globi terrestris argui queat, per ea quae subtilissime detegit Illustrissimus Domi∣nus Caesar, nobilissima Marsiliorum Bononiensum familia satus, & ipse Collegio Lynceorum Acade∣micorum adscriptus, qui in quodam doctissimo scripto tradit, observasse se continuam quandam mutationem, etsi tardissimam, in linea meridiana, cujus scripti novissime à me cum stupore visi copi∣am, spero illum omnibus mirabilium naturae studio∣sis esse facturum.

SAGR.

Non nunc demum audivi praedicari de exquisita magni illius viri doctrina, & quàm se sollicitum omnium literatorum protectorem exhi∣beat, cujus si istud, aut quodvis aliud opus in lucem prodierit, non habebimus dubitandum, quin sit quippiam insigne futurum.

SALV.

Jam quia tempus monet imponere fi∣nem dissertationibus nostris, hoc superest, ut te rogem, si per otium, à me proposita retractanti, difficultatis vel dubiorum aliquid per me non satis explicatum occurrerit, excuses defectum meum, & propter novitatem inventionis, & ob ingenii mei de∣bilitatem, reique magnitudinem, & vero qui•• hoc mihi non sumo, neque sumpsi, ut eum aliis mihi pollicerer assensum, quem nec ipsemet huic phan∣tasiae

praesto, quam pro vanissima Chimaera solen∣nissimoque paradoxo, facillime adducar ut habe∣am. Tu vero, Sagrede, quanquam in habitis col∣loquiis multoties, magno cum applausu, tibi sa∣tisfactum ostenderis explicata sententia mea; id fa∣ctum tamen crediderim partim ob rei novitatem potius quàm certitudinem; multo maxime verò pro tua humanitate, dum id habuisti tibi propo∣situm, ut assensu tuo creares eam in animo meo voluptatem, quam ex approbatione la••deque re∣rum nostrarum, duce natura capere solemus. Ut autem tua me tibi devinxit humanitas: ita Simplicii mirifice placuit ingenuitas: imo constan∣tia ejus in tuenda fortiter adeo & intrepide doctri∣na magistri sui, fecit ut plurimum ipsi faveam. Et ut tibi, Sagrede, de affectu benignissimo gratias ago: sic à Simplicio veniam peto, si quando∣que nimia libertate mea fuit offensus: & sibi per∣suasum habere jubeo, quicquid id fuit, à me non fuisse commissum animo malo, sed solùm ut medi∣tationes suas sublimes in medium adferendi, & me doctiorem reddendi ampliorem occasionem ei praeberem.

SIMP.

Nihil est causae, cur his excusationi∣bus utare, quae superfluae sunt, apud me praeci∣pue, qui crebro circulis ac publicis disputatio∣nibus interesse solitus, multoties audivi, dispu∣tantes non solum, contentionibus effervesce∣re & exasperari mutuo: verùm etiam in verba injuriosa prorumpere, & vix interdum verberibus abstinere.

Caeterum quod attinet ad habitos discursus, ac praecipue novissimum illum de ratione fluxus & refluxus marini, nondum profecto rem penitus

sum assecutus: interim ex illa pertenui idea, qualem eamcun{que} ipsemet inde mihi formavi, sen∣tentiam fateor mihi visam haud paulo ingeniosio∣rem, quàm quotquot aliorum audire mihi contige∣rit nec tamen propterea veram illam esse, ne{que} fir∣mis niti rationibus existimo: quin potius solidissi∣mam illam doctrinam, mihi ab homine doctissi∣mo & eminentissimo traditam, in qua acquiescere necesse est, mentis oculis objectam semper retinen∣do, certus sum, si vos ambos interrogem, Num Deus infinita sua potentia & sapientia elemento aquae motum reciprocum in eo animadversum conferre queat alio modo, quàm ut receptaculum ipsum mo∣veatur: certus sum, inquam, vos responsuros, De∣um multis modis, etiam inexcogitabilibus ab intel∣lectu nostro, id facere potuisse at{que} scivisse. Unde immediate concludo, hoc concesso, nimiae rem auda∣ciae fore, si quis Divinam potentiam & sapientiam suae unius phantasiae limitibus circumscribere & co∣arctare vellet.

SALV.

Mirabilis, & vere Angelica doctrina haec est: cui magno consensu respondet altera illa, ipsa quo{que} divina, quae cum permittet nobis de constitutione Mundi disputare, subjungit ibi (for∣te ne mentium humanarum exercitium omittatur aut languescat) investigandis operibus, ejus manu fabricatis, pares nos haud esse. Vivat ergo & va∣leat exercitium, à Deo permissum nobis & or∣dinatum eo fini, ut magnitudinem Ejus inde cognoscamus, ac tanto magis admiremur, quan∣to minus ad profundas infinitae sapientiae Ipsi∣us abyssos penetrandas idoneos nos deprehendi∣mus.

SIMP.

Atque haec esto novissima clausula, quatriduanis nostris imposita colloquiis, post quae peracta, si Sagredo placuerit aliquo spiramento quietis uti, par est, ut hoc ei à nostra curiositate con∣cedatur, ea lege tamen ut quamprimum ei com∣modum fuerit, redeat satisfacturus desiderio, meo praecipue, In Problematibus reservatis, & à me an∣notatis, quò per unam alteramque sessionem ex pa∣cto discutienda proponerentur. Supra omnia alia vero quàm avidissime cognoscere desidero elementa novae scientiae Academici nostri circa motus locales naturalem, & violentum. Interea conscensa, quae nos expectat, cymbula, poterimus amoeniori captata nos aura, more solito, recreare.

Notes

• Natura per jocum facit, ut aestus marinus terrae mobi∣litati ap∣plaudat.
• Aestus ma∣rinus, terrae∣que mobili∣tas, mutuo se suffragio confirmant.
• Effectus terreni in∣differentes omnes ad confirman∣dum mo∣tum aut quietem terrae, ex∣cepto aestu marino.
• Prima ge∣neralis con∣clusio, non posse fieri fluxum & refluxum, immobili stante ter∣râ.
• Cognitio ef∣fectuum de∣ducit ad investigati∣onem cau∣sarum.
• Aestus ma∣rini triplex periodus diurna, menstrua & annua.
• Diversita∣tes quae ac∣cidunt in periodo diurna.
• Aestus ma∣rini causa producta à recenti quo∣dam philo∣sopho.
• Ejusdem causa à quodam Antisttte tributa Lu∣nae.
• Hierony∣mus Bor∣rius, & a∣lii Peripa∣tetici, tem∣peratum Lunae calo∣rem causam faciunt.
• Responde∣tur ad inep∣tas ac va∣nas aest••s marini cau∣sas.
• Insulae in∣aequalita∣tem fundo∣dorum ma∣ris indi∣cant.
• Ingenia poetica du∣orum gene∣rum.
• Verum non ita parum lucis habet, quin emicit è tenebris falsi.
• Aristot mi∣raculo tri∣buit effe∣ctus quorum causae igno∣rantur.
• Monstratur impossibile esse dari ••a turaliter ••stum ma∣rinum▪ im∣mobili stan∣te terra.
• Effectusna∣turales & veri absque difficultate procedunt.
• Duo genera motionum vasis conti∣nentis effi∣cere possunt ut aquae ibi contenta elevetur at∣que subsidat
• Concavita∣tes terrae non possunt appropin∣quare vel recedere ab illius cen∣tro.
• Motus pro∣gressivus & inaequalis efficere po∣test, ut aquae vase con∣tenta dis∣currat.
• Partes glo∣bi terestris in suo motu acceleran∣tur & re∣tardantur.
• Demonstra∣tur quomo∣do partes globi terre∣stris acce∣lerentur ac retar∣dentur.
• Partes cir∣culi regula∣riter moti circa pro∣prium cen∣trum, di∣versis tem∣poribus mo∣ventur mo∣tibus con∣trariis.
• Mixtio duo∣rum motu∣um, annui & diurni, producit in∣aequalita∣tem in mo∣tu partium globi ter∣reni.
• Potissima & primaria causa mari∣nae recipro∣cationis.
• Accidenti•• diversa marinae reciproca∣tionis.
• Accidens primum Aqua in extremita∣te aliqua elevata, ultro se re∣cipit ad aequilibri∣um.
• In vasis brevioribus reciproca∣tiones sunt frequentio∣res.
• Major pro∣funditas facit reci∣procationes aquae fre∣quentiores.
• Aqua exal∣tatur atque deprimitur in extremi∣tatibus va∣sis: in me∣diis vero partibus currit.
• Accidens motionum terrae, per artem & praxin re∣praesentatie impossibile.
• Redduntur rationes particula∣rium acci∣dentium ob∣servatorū in reciprocati∣one marin a.
• Causae••∣cundae, cur in maribus minoribus, itemque in lacubus non fiant flu∣xus & re∣fluxus.
• Redditur ratio, cur fluxus & refluxus ut plurimum 6. horarum periodo con∣stet.
• Causa, cur aliqua ma∣ria, etsi lon∣gissima, flu∣xum reflu∣xum{que} non sentiant.
• Fluxus & refluxus quare ma∣ximi sint in extremis si∣nuum parti∣bus; in inter∣mediis vero minimi.
• Quae de causa in lo∣cis angustis cursus aqua∣rum velocior sit quam in spatiosis.
• Disseritur de quibusdā accidenti∣bus magis reconditi••, quae inaestu∣atione ma∣rinae obser∣vantur▪
• Causa, cur in aliqui∣bus fretis aquam ma∣rinam sem∣per versus eandem pla∣gam currere videamus.
• Oppositio contra hy∣pothesin mobilitatis terrae as∣sumptam in gratiam ae∣stuationis marinae.
• Responde∣tur ad in∣stantiam allatam contra ver∣tiginem glo∣bi terreni.
• Aqua aëre aptior est ad conservan∣dum conce∣ptum impe∣tum.
• Corpora le∣via facilius quidem mo∣ventur quam gra∣via: sed sunt ad mo∣tum conser∣vandum minus apta.
• Rationabi∣lius est, aë∣rem cir∣cumferri raptu ••spe∣r•• super fi∣ciei terrae, quàm motu coelesti.
• Confirma∣tur vertigo terrae ar∣gamento novo sumpto ab aëre.
• Per non piantar il terzo.
• Pars plena vaporibus, vicina ter∣rae, de moti∣bus ejus participat.
• Aura per∣petua intra Tropicos spirat ver∣sus Occi∣dentem.
• Mavigatio∣nes versus Indias Oc∣cidentales sunt faci∣les: sed reditus dif∣ficilis.
• Venti ex terra, ma∣ria pertur∣bant.
• Alia obser∣vatio ex aëre ac∣cepta, in confirmati∣onem terre∣nae verti∣ginis.
• Navigatio∣nes in Me∣terraneo ab Oriente versus Oc∣cidentem breviore temporis spatio fi∣unt, quam ab Occi∣dente ver∣sus Orien∣tem.
• Inversis ar∣gumentis demonstra∣tur, motum perpetuum aëris ex Oriente in Occiden∣tem, à mo∣tu Coeli provenire.
• Motus aquae dependent à motu Coeli.
• Fluxus & refluxus dependere potest à Coeli motu diurno.
• Continui motûs aëris & aquae rationes probabilio∣res reddun∣tur, si ter∣ram mobi∣lem, quam si stabilem faciamus.
• Minime probabile est, elemen∣tum ignis rapi à con∣cavo lunae.
• dal Sa∣giatore Autoris quidam li∣ber est.
• Fluxus & refluxus non potest dependere à motu Coeli.
• Alteratio∣nes in effe∣ctibus ar∣guunt, alte∣rationem in causis.
• Prolixè as∣signantur causae perio∣dorum, men∣struae & annuae, in reciproca∣tione marina.
• Alteratio∣nes men∣struae & annuae aestus marini non possunt ali∣unde depen∣dere, quam ex alterati∣one addi∣tionum & subtractio∣num periodi diurnae su∣per annu∣am.
• Tribus mo∣dis potest alterari proportio additionum vertiginis super mo∣tum annu∣um.
• Quae diffi∣cilimè nos intelligi∣mus, Natu∣ra facillime conficit.
• Si motus annuus non alteraretur, cessaret pe∣riodus men∣strua.
• Si motus diurnus non alteraretur, cessaret pe∣riodus an∣nua.
• Hypothesis verissima, breveriori tempore confici re∣volutionem in circulis minoribus quam in majoribus: idque de∣claratur exemplo duplici. Primum exemplum.
• Exemplum secundum.
• Problemata mirabilia mobilium per qua∣drantem circuli de∣scendenti∣um: & descendenti∣um per om∣nes totius circuli chordas.
• Motus annu∣us terrae per Eclipticam inaequalis est mediante motu Lunae.
• Fieri potest ut in Astro∣nomia ad∣huc multa nondum observata.
• Saturnus & Mercurius ultimi ob∣servati, ille ob tardita∣tem: hic quia raro conspicitur.
• Structurae particula∣res orbium Planeta∣rum adhuc nondum sa∣tis certae.
• Sol unam Zodiaci medieta∣tem novem diebus ci∣tius quam alteram conficit.
• Motus Lunae principali∣ter inquisi∣tus in gra∣tiam Eli∣psium.
• Fluxus & restuaeus res minimae sunt respe∣ctu vastita∣tis marium, & veloci∣tati•• motus globi terre∣ni.
• Causae ab inaequali∣tate subtra∣ctionum & additionum vertiginis diurnae su∣per motum annuum.
• Ad produ∣cendum flu∣xum & re∣fluxum non sufficit sim∣plex globi terreni mo∣tus.
• Opinio Se∣leuci Ma∣thematici rejecta.
• Keplerus cum honoris praefatione taxatus.
• Caesar Mar∣silius obser∣vat, lineam meridia∣nam esse mobilem.