Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

CAP. XXXII. [unspec C] Quod omnia proueniant à Dei prouidentiâ actualiter dispo∣nente, non solummodo permittente.

SEd quia inter Autoritates Sanctorum, quae de prouidentia Dei loquun∣tur, aliquae de permissione faciunt mentionem; posset forsitan appa∣rere, quod per prouidentiam solam permissionem intelligant. Iam restat ostendere omnia prouenire à prouidentia actuali praeceptiua, seu etiam positiua, quae scilicet ponit actualem voluntatem in Deo. Hoc autem similibus rationibus ostendetur, quibus superiora capitula sunt ostensa, maximè quia capitula loquentia de scientia & voluntate di∣uina, per quae probatur vniuersalis prouidentia, loquuntur de scientia [unspec D] & volutione Dei actuali & positiua, non tantummodo permissiua. Item alias non sapientis∣simè, nec perfectissimè, nec decentissimè disponeret vniuersum. Item omnia inanimata, & irrationabilia quae non dependent à voluntarijs actionibus actualiter prouidentur, & omnes operationes eorum, sicut 27^um. & 31^um. docent; multo magis ergo omnia voluntaria, & omnes voluntariae actiones, sicut ex 30. & 31. patet. Illa quoque testimonia Philosophica priùs adducta non possunt intelligi congruè de prouidentia permissiua, neque alia testimonia scrip∣turae, & Sanctorum possunt intelligi sub hoc sensu. Quomodo enim Saluator Matth. 6. à nobis solicitudinem rationabiliter remoueret, si nos curaret tantummodo permittendo, & nihil actualiter prouidendo? Quomodo etiam Matthaei decimo, contra timorem mor∣tis pro nomine suo illa somnolenta prouidentia nos armaret? Quis enim fiducialius decer∣taret, quia Deus permittit tantummodo hoc vel illud? Qualis etiam confortatio esset ista, Vnus passerum non cadit sine Patre vestro permittente, & vos estis meliores illis; No∣lite [unspec E] ergo timere quia vos non cadetis sine Patre vestro hoc maius permittente, & indif∣ferentiùs negligente? Imò non esset confortatio sed irrisio manifesta. Quid etiam nobis prodesset numeratio capillorum, si nihil nobis ampliùs actualiter prouideret, sed permitte∣ret omnia currere in incertum, & fortuitis motibus agitari? Quomodo etiam in numeratio∣ne capillorum ineffabilis Dei affectus, & immensitas ac diligentia prouidentiae notaretur, si∣cut superiùs allegatur? Loquela quo{que} Dei actum importat; sed omnia sunt ab ••la, quia à fan∣do seu famine summi Dei, sicut 28^um. ostendit. Alias etiam multa fierent a casu simplici∣ter & fortuna: Non enim quicquid permittitur est intentum, quod 29^um. damnat. Adhuc autem Iob, Tobias, & narratio Iacobi probant prouidentiam actualem; omnis quoque ad∣uersitas

[unspec A] quae est iusta poena peccati. Neque videtur modus loquendi Scripturae, Doctorum, nec vulgi vocare nu dam permissionem, prouidentiam, quia sic quilibet proximus cuilibet pro∣uideret. Dicitque Anselmus de veritate 8. Secundum id quod agit, magis proprie videtur dici agentia & percutientia; & secundum id quod patitur actio, & percussio. Nam agentia & percutientia ab agente & percutiente dicuntur, sicut prouidentia à prou••, continentia a continente; quae, scilicet agens & percutiens, prouidens & continens sunt actiua. Pater er∣go quòd prouidentia ex sua significatione non tantùm permissionem, sed actum aliquem, siue agentiam quandam importat. Amplius autem si ista expositio sit Scripturae conueni∣ens, cùm Scriptura loquatur similiter de praedestinatione, creatione, gubernatione, gratiae & caeterorum bonorum collatione, peccatorum remissione, & multis similibus, omnia possent per solam permissionem exponi, quod tamen quantum Christianae fidei derogaret, vel po∣tiùs ipsam totam subuerteret, nullus ambigit Christianus. Item tunc sancti Pattes tam labo∣riosè [unspec B] probantes, omnia prouidentia gubernari, inaniter laborarent: Non enim docerent aliquod dubium aut ignotum; Nullus enim ignorat omnia fieri Domino permittente. Item omnia quae hic aliquo modo contingunt, aliquas causas habent, & omnes illae causae redu∣cuntur ad aliquam primam causam, sicut secunda Suppositio, & secundum capitulum mani∣festant: & haec omnium prima causa est Deus vt nulli est dubium: Deus ergo haec omnia aliquo modo causat, & non necessitate naturali, nec casualiter, ignoranter, improuidenter, aut temerè; ergo per voluntatem cum certa scientia prouidentem. Item mater amans, pru∣dens & potens actualiter prouidet filijs vniuersa; Deus autem Pater noster coelestis incom∣parabiliter est amantior, prudentior, & potentior omni matre; quare & prouidentia actuali non permissitia aut obliuiosa tantum modo prouidet nobis cuncta. Vnde & Esa••ae 49. Nun∣quid obliuisci potest multer infantem suum, vt non misereatur filio vteri sui? Et si illa oblita fuerit, ego tamen non obliuiscar tui. Ecce in manibus meis descripsi te, Glossa, vt semper [unspec C] videam & memorem, ne te arbitreris penitus derelictam: quid tamen valeret illa vi••o vel memoria Intellectus solius, nisi adesset similiter prouida beneuolentia voluntatis? Ideoque infra eodem subiungit, Eos qui iudicauerunt te, iudicabo, filios tuos saluabo, Ego Dominus saluans te, & redemptor tuus. Item Esaiae 10. dicitur de Senacherib Rege Assur; Vae Assur virga furoris mei, & baculus ipse est indignatio mea in manu eorum; ad gentem fallacem mittam cum, contra populum furoris mei; Mandabo illi vt auferat spolia, & diuidat prae∣dam, & ponat illum in conculcationem. Dominus ergo in talibus est agens principale, & Ty∣rannus quilibet tantùm instrumentale: Ideo sequitur, Et erit cùm impleuerit Dominus cuncta opera sua in monte Sion & Hierusalem, visitabo super fructum magnifici cordis Re∣gis Assur, & super gloriam altitudinis oculorum eius; Dixit enim, In fortitudine manus meae ego feci, & in sapientia mea intellexi, &c. Et sequitur, Nunquid gloriabitur securis contra cum, qui secat in ea, aut exaltabitur serra contra eum à quo trahitur? Quomodo si eleuetur [unspec D] virga contra leuantem se, aut exaltetur baculus qui vtique lignum est; propter hoc &c. se∣quitur eius poena, vbi dicit Glossa, quasi sicut haec inanimata sunt instrumenta nihil per se facientia, sed per eum qui mouet ea: sic nec Senacherib per se, sed in Dei virtute operatus est; Vnde & gloriatio eius stulta & vltione digna. Super quod etiam dicit Hieronymus lib. 4. super Esaiam, O stultissime mortalium, Dei iram, tuam putas esse sapientiam, & illius iussio∣nem ad tuam refers fortitudinem, quomodo si securis glorietur contra eum, qui securim tenet, & serra contra eum à quo trahitur, & dicant opera cuncta quae per securim & serram fiunt sua esse se arte perfecta: Et si eleuet quispiam virgam, & exaltet baculum cum poten∣tia ad percutiendum quem voluerit; & ipsa virga aut baculus glorientur & dicant à se per∣cussum esse qui percussus est; sic & tu, cùm organum fueris Dei voluntatis, etigeris in su∣perbiam, & cuncta quae geruntur, tuae gloriaris fuisse virtutis. Haec eadem sententia multo plenius capitulo quarto patet. Item Esaiae 13. Onus Babylonis &c. ego mandaui sanctifi∣catis [unspec E] meis, & vocaui fortes meos in ira mea, exultantes in gloria mea, Dominus exerci∣tuum praecepit militiae belli venientibus de terra procul à summitate Coeli, Dominus & vasa furoris eius, vt disperdat omnem terram. Super quod dicit Hieronymus super Esaiae lib. 5. Nos historiae ordinem prosequentes, hos sanctificatos & fortes dicimus esse Medos, de quibus in consequentibus apertiùs Scriptura testatur dicens, & est, Ecce ego suscitabo su∣per vos Medos, qui argentum non quaerant, nec aurum velint: & subdit, Nec mirum, si Medos ad subuersionem Babylonis sanctificatos vocet, cùm per Ieremiam, insum Nabucho∣donosor qui eius imperio sermebat, destruens praeuaricatricem Ierusalem, seruum suum dixe∣rit & columbam. Porrò quod ait, Fortes in ira mea & exultantes in gloria mea, ostendit eos non suis viribus, sed Dei ira, tam sublimis regni potentiam subuertisse. Vnde & Dan. 1. Tradidit

Dominus in manu eius, id est, Nabuchodonosor, Iaochin Regem Iudae &c. Glossa, cuius, [unspec A] scilicet Domini, voluntate factum est, non viribus hostium. Item Ierem. 31. Qui dispersit Israel, congregabit eum, Glossa, Non ergo potentiae hostium, sed Domini voluntas. Et su∣pra 10. Scio Domine inquit Propheta, quòd non est hominis via eius, nec viri est vt ambulet; & dirigat gressus suos; vbi Glossa, Erubescant, qui aiunt vnumquemque suo regi arbitrio. Non est enim hominis via eius &c. Vndè Dauid, à Domino gressus hominis derigetur. Nec potest quis exponere istam autoritatem de hominis bonis vijs, & gressibus bonis tantum, propter Dei gratiam necessario requisitam, quae non est totaliter in hominis potestate, quia Ieremias loquitur ibi ad literam de via hominis Babylonij, scilicet Nabucodonosor regis Ba∣bylonis, sicut infra multoties exprimit nomen eius venturi, tanquam flagellum & malleus irae Dei, vt in poenam peccati vastaret Iudaeam, sicut litera praecedens & sequens ostendit. Dicit enim vox auditionis, Glossa, Babylonij ven••entis, Ecce venit, & commotio magna de terra A∣quilonis, vt ponat Ciuitates Iuda in solitudinem, & habitaculum Draconum. Babylon nam{que} [unspec B] fuit ex parte Aquilonis respectu Iudaeae, dicente Hieronymo super illud Dan. 11. Contere∣tur regnum eius, & diuidetur in quatuor ventos Coeli, quòd Aegyptus est ad Meridiem, Ma∣cedonia ad Occidentem, Siria & Babylonia ad Septentrionem, & Asia ad Orientem re∣spectu Iudaeae. Quare & Ierem. Dominus ad Ieremiam sic dixit, Ab Aquilone pandetur omne malum super omnes habitatores terrae: Glossa, Iudaeae: Quia ecce ego conuocabo omnes con∣gregationes regnorum Aquilonis, Glossa, Regi Babylonis subiectas, Et venient & ponent v∣nusquisque solium suum in introitu portarum Ierusalem, & super omnes muros eius in circui∣tu, & super vniuersas vrbes Iuda, & loquar iudicia mea cum eis super omni malitia eorum, qui dereliquerunt me, & libauerunt Dijs alienis. Quapropter & infra 27. Dominus vocat Na∣buchodonosor seruum suum, Nunc, inquiens, ego dedi omnes terras istas in manu Nabu∣chodonosor Regis Babylonis serui mei. Et sequitur Ierem. 10. immediate post literam su∣perius recitatam, Scio Domine, quòd non est hominis via eius, Glossa, hominis Babylonij, [unspec C] sed nostri meriti & tuae indignationis. Et sequitur, nec viri est vt ambulet & dirigat gressus suos, Corripe me, Domine, veruntamen in iudicio, & non in furore tuo, nè fortè ad nihilum redigas me. Iste tamen homo Babylonis hoc non fecit ex charitate, sed ex crudelitate, nec zelo iustitiae aut obedientiae voluntati diuinae, sed magis superbiae, & libidinis dominandi. Quare non meruit, sed peccauit, sicut & fuit de Senacherib Rege Assur, vt superius est osten∣sum. Hoc enim patet expressè Ierem. 25. Vbi Dominus, Pro eo, inquit, quòd non audistis verba mea, ecce ego mittam & assumam vniuersas congregationes Aquilonis, & Nabucho∣donosor seruum meum Regem Babylonis, & adducam eos super terram istam, & super ha∣bitatores eius, & interficiam eos & caetera cuncta mala. Et sequitur consequenter, & seruient Regi, seu Regibus Babylonis, 70 annis; Cumque impleti fuerint anni 70. visitabo super Re∣gem Babylonis, & super gentem illam, iniquitatem eorum, & super terram Chaldaeorum, & ponam illam in solitudines sempiternas. Quod & infra 50. habetur expressius, vbi & pec∣catum [unspec D] eius & poena clarius exprimuntur: Recedite, inquit, de medio Babylonis, & de terra Chaldaeorum egredimini, quoniam eccè ego suscito, & adducam in Babylonem, congregati∣onem gentium magnarum, & praeparabuntur aduersus eam, & in die capietur, & erit Chal∣daea in praedam; omnes vastantes eam replebuntur, ait Dominus, quoniam exultatis & mag∣na loquimini diripientes haereditatē meam. Confusa est mater vestra nimis & adaequata pulueri quae genuit vos. Eccè erit nouissima in gentibus, & deserta in via & arens, ab ira Domini, non habitabitur, sed redigetur tota in solitudinem. Properamini contra Babylonem, per circui∣tum debellate eam, quia Domino peccauit? Ceciderunt fundamenta eius, & destructi sunt mu∣ri eius, quoniam vltio Domini est, vltionem accipite de ea. Sicut fecit facite ei, dispergite satorem de Babylone, & tenentem falcem à facie gladij columbae. Glossa, Nabuchodono∣sor columbam vocat, non per simplicitatem, sed pro stultitia superb••ae. Et sequitur in Pro∣pheta, Grex dispersus Israel, Leones ciecerunt eum; Primus comedit eum Rex Assur, iste [unspec E] nouissimus exossauit eum, Nabuchodonosor Rex Babylonis. Propterea haec dicit Dominus, Eccè ego visitabo Regem Babylonis, & terram eius, sicut visitaui Regem Assur; Et sequitur modus visitationis, dissipa & interfice, vox belli in terra, & commotio magna; quomodò con∣fractus est & contritus malleus vniuersae terrae? quomodò versa est Babylon in desertum? Et sequitur, Eccè ego ad te, superbe, Dicit Dominus, quia veniet tempus visitationis tuae, & cadet superbus, & caetera non pauca similia post & ante. Hoc etiam totum planè testatur onus Babylonis non leue Es. 13. Prophetatum. Item Ierem. 47. dicitur ipsi Nabuchodonosor sub nomine mucronis in persona afflictorum. O mucro Domini, vsque quò non quiesces in∣gredere in vaginam tuam, refrigereris & sile, & respondet Propheta pro eo, Quomodò qui∣escet

[unspec A] cùm dominus praeceperit ei aduersus Ascalonem, &c. vbi Glossa, quasi diceret, Non po∣test gladius quiescere, nisi Domino iubente, cuius vindictam exercet. Item Thren. 3. Quis est iste qui dixit, vt fieret Domino non iubente? Vbi Glossa, Quis est iste quàm stultus, quam audax qui dixit, vt fieret Domino non iubente, quo iustè disponente omnia fiunt. Et osten∣dit hoc multum diffusè, tam in malis quàm in bonis. Haec omnia significant diuinam proui∣dentiam, non permissiuam tantummodò sed actualiter praeceptiuam. Nec potest quis dice∣re, quòd Deus prouidet illa magna, sed aliqua parua non curat; si enim prouideat facta Papa∣rum & Imperatorum vel Regum, cur non Cardinalium atque Ducum? & si horum, cur non Archiepiscoporum & Comitum? & si horum, cur non Episcoporum & Baronum, Rectorum & militum? & sic de maximis ad minimos, de superbis ad humiles, & de diuitibus ad paupe∣res descendendo, sicut capitulum proximum arguebat: maximè quia abscondit mysteria sua à sapientibus & prudentibus, & paruulis ea reuelat. Annon & Angeli pusillorum semper vi∣dent faciem Patris in coelis, qui & humilia respicit de propinquo, & alta à longe cognoscit? [unspec B] qui etiam ipse pauper elegit pauperes in hoc mundo? Item Apostolus, Augustinus, Iero∣nymus, Gregorius, & alij sancti Doctores supponentes, quod omnia in figura continge∣bant illis, & quòd scripta sint ad doctrinam & correptionem nostram, trahunt maiora huiusmodi ad minora, & ad alia similia vniuersa. Dicit quoque Ieronymus libro quarto, super Esaiam vbi prius: quicquid autem Assyrio dicitur, id est, Sennacherib Regi Assyriorum, ad haereticorum superbiam, & ad Diabolum referri potest, qui securis, & serra, & virga in Scripturis appellantur, eò quòd per illum infructuosae arbores succidantur, & diuidatur at∣que serretur incredulorum duritia, & percutiantur virgâ, qui non recipiunt disciplinam. Idemque onus Babylonis, quod libro quinto exponebat historicè, vt est dictum, libro sexto, exponens anagogicè, dicit; Quòd Babylon, quae interpretatur confusio, significat istum mun∣dum, qui in maligno positus est, & non solùm linguas, sed opera singulorum mentesque con∣fundit; & Nabuchodonosor Rex eius significat Diabolum; & eius sanctificati fortes & Du∣ces, [unspec C] Apostolos & Apostolicos viros ac Duces Ecclesiae: omnesque Doctores totam sacram Scripturam in locis similibus simili modo intelligunt & exponunt. Item maxima & horribi∣lissima mala quae vnquam fuerant facta, scilicet persecutio, & occisio Christi & Apostolo∣rum, ac caeterorum eius membrorum ab actuali Dei prouidentia emanârunt. Non est enim probabile quòd Deus Pater suum vnicum filium tam dilectum, de quo Angelis suis manda∣uit, vt custodirent eum in omnibus vijs suis, quem etiam ipsemet nunquam dimisit, quoniam vnum sunt, vnquam casui, vel fortunae aut infortunijs maximis exposuerit negligenter; nec quenquam permisit tangere Christum suum, aut quicquam sibi accidere quouismodo, nisi ex sapientissimo consilio suae prouidentissimae voluntatis. Sic enim parens sapiens, bonus, & potens suo filio tenerrimo praedilecto, si posset, in omnibus prouideret. Hoc namque maxi∣mè decet, & congruit, nec aliter congruit, vt capit. 27. & sequentia docuerunt. Et hoc videtur Esaias 53 testari, cùm dicit; Oblatus est quia ipse voluit. Nec dubium quin Pater & Filius sint [unspec D] inseparabilis voluntatis; quare & multi fideles hoc vnanimiter contestantur, dicentes; Domi∣ne, tu qui fecisti coelum & terram, mare, & omnia quae in eis sunt, qui Spiritu Sancto per os Pa∣tris nostri Dauidis pueri tui dixisti, Quare fremuerunt gentes, & populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terrae, & principes conuenerunt in vnum aduersus Dominum, & aduersus Christum eius. Conuenerunt enim verè in ciuitate ista aduersus sanctum puerum tuū Iesum, quem vnxisti, Herodes, & Pontius Pilatus cum gentibus & populis Israel, facere quae manus tua, & consilium tuum decreuerunt fieri, Act. 4. Et simile est quod dicit Apostolus ad Rom. 11. Secundum Euangelium quidem inimici propter vos. Et 1. ad Cor. 11. Oportet haereses esse, vt qui probati sunt, manifesti fiant in vobis. Harum autem trium autoritatum duas primas tra∣ctat Augustinus De praedestinatione Sanctorum, 21. ad intellectum praemissum, & subdit; Tanta quippe ab inimicis Iudaeis manus Dei & consilium praedestinauit fieri, quanta necessa∣ria [unspec E] fuerunt Euangelia propter nos. Et idem De correptione & gratia, 22. dicit, quòd Deus ele∣git Iudam, ad effundendum sanguinem suum, & vt per eius opus damnabile Christi opus ve∣nerabile compleretur. Item Lumb. 3. Sen. dist. 20. ita dicit; De Christo legitur, quòd sit tradi∣tus à Patre, & quòd seipsum tradidit, & quòd Iudas eum tradidit, & Iudaei; Ipse setradidit, quia sponte ad passionem accessit; & Pater eum tradidit, quia voluntate Patris, imo totius Trinit. passus est; Iudas tradidit prodendo, & Iudaei instigando; & fuit actus Iudae, & Iudaeorum ma∣lus, & actus Christi, & Patris bonus; opus Christi & Patris bonum, quia bona Patris & Filij voluntas. Malum fuit opus Iudae & Iudaeorum quia mala fuit intentio. Diuersa fuerunt ibi facta siue opera, id est, diuersi actus & vna res, siue factum, scilicet passio illa. Ideo Do∣ctores aliquando vniunt in facto illo Patrem, Filium, Iudam, & Iudaeū, aliquando distingun••

Respicientes enim ad passionem, vnum opus illorum dicunt; attendentes intentiones & a∣ctus [unspec A] facta diuersa discernunt. Vnde Aug. Facta est, inquit, traditio à Patre, facta est tradi∣tio à Filio, & à Iuda facta est traditio; vna res facta est, id est, passio; quid ergo discernit in∣ter eos? quia hoc fecit Pater & Filius in charitate, Iudas verò in proditione. Videtis quod non quid faciat homo, sed qua intentione considerandum est. In eodem facto, id est, ope∣ratione inuenimus Deum, quo Iudam: Deum benedicimus, Iudam detestamur, quia Deus co∣gitauit salutem nostram, Iudas cogitauit pretium, quo vendidit Dominum suum; Filius pre∣tium quod dedit pro nobis. Diuersa igitur intentio diuersa facta facit, cum tamen vna res fit ex diuersis. Ecce dicit vnam rem ibi fuisse, & diuersa facta, quia fuit vna ibi passio, sed diuer∣si actus; & actus quidem Iudae & Iudaeorum mali, quibus operati sunt Christi passionem, quae bonum est, & opus Dei est. Passio igitur Christi & opus Iudaeorum dicitur, quia ex actibus eorum prouenit: & opus Dei, quia eo Autore, id est, eo volente fuit. Vnde Augustinus, Nemo aufert animam Christi ab eo, quia potestatem habet ponendi & sumendi: Ecce ha∣bes [unspec B] Autotem operis. Ponet Animam; ecce habes opus Autoris: & vt generaliter conclu∣dam quoties Christus in carne aliquid patitur, opus Autoris est: quia enim sua voluntate, non alio cogente perpetitur, ipse Autor est operis. Item Augustinus super illud Psalmi 103. Ab increpatione tu a fugient, à voce tonitrui tui formidabunt, ascendunt montes, & descen∣dunt campi, &c. terminum posuisti, &c. iussit Imperator; sed quis iussisset nisi Deus tonu∣isset? Quia Deus voluit, illi iusserunt & factum est: Ergo nullus hominum arroget sibi ali∣quid; formidabunt aquae sed à voce tonitrui tui; Et infra, eodem, Ascendunt montes, sci∣licet potestates saeuiendo, & descendunt placando; quare non saeuiunt modo, quare non dant operam, si non possunt euertere terram nostram, saltem contegere eam? Audi, termi∣num posuisti, quem non transgredientur, neque reuertentur tegere terram. Ampliùs autem si non omnia prouenirent à prouidentia actuali, aliquis actus posset esse simpliciter malus, in∣iustus, & inordinatus, ordinatione scilicet praecedente. Est enim duplex ordinatio, scilicet [unspec C] praecedens & subsequens; Ordinatio praecedens est quae praeordinat rem ad esse, sicut Deus praeordinauit creare mundum; Ordinatio subsequens est, quae posita re in esse, ordinat il∣lam certo ordine per aliquid sibi conueniens, vt actum malum per miseriam & per poenam. Talis igitur actus malus si non procedat à prouidentia praeceptiua, sed tantummodo per∣missiua, est iniustus simpliciter & inordinatus, ordinatione scilicet praecedente. Nihil enim est iustum in talibus, nisi quòd primae regulae iustitiae conformatur, quae est actualis Dei voluntas, sicut vigesimum primum docet, nec aliquid praeordinatum simpliciter, quod non praeordinatur ab illa quae est principium huius ordinis & primaria ordinatrix. Nullus au∣tem actus quantumcunque malus est simpliciter iniustus aut inordinatus ordinatione prae∣cedente, quoniam tunc totum vniuersum non optimè disponeretur, cuius contrarium vigesimum septimum capitulum allegauit. Meliùs autem & sapientiùs disponitur vni∣uersum, si tales actus disponantur ordinatione praecedente & subsequente, quam tan∣tummodo [unspec D] subsequente. Quilibet ergo talis actus iustus est respectu Dei illum volentis, & respectu patientis qui illum patitur propter peccata sua, vel propter aliquam aliam cau∣sam approbatam à voluntate diuina, licet respectu agentis particularis, vt diaboli aut ho∣minis sit iniustus, qui hunc facit animo maleuolo & nocendi, non animo diuinae iustitiae ex∣ercendae, sicut si tortor aliquem suspendendum iustè traditum sibi à Iudice, non amore exe∣quendi iustitiam, sed libidine vindicādi suspendat, & sicut si seruus iussus verberare filium Do∣mini, verberet eum animo vindicandi, non animo ex mandato Domini castigādi. Quemad∣modum dicitur Isa. 10. de Senacherib Rege Assyriorū, qui fuit virga furoris Dei in populū de∣linquentem; sed quia hic nesciuit, nec animo tali fecit, peccauit, Vae, inquit, Assur, virga furoris mei, ad gentē fallacem mittam eum, contra populū furoris mei mandabo illi, vt ponat illum inconculcationē. Ipse autem non sic arbitrabitur, & cor eius non ita aestimabit, sed ad conteren∣dum erit cor eius, non ad corrigendum: Dicit enim, Nunquid non Principes mei simul Reges [unspec E] sunt? &c. totum proprijs viribus superbè tribuendo. Et ideo sequitur comminatio poenae sibi, Et erit, inquit, cùm impleuerit Dominus cuncta opera sua (non Senacherib) in monte Sion, visitabo super fructum magnifici cordis Regis Assur, & super gloriam altitudinis oculorum eius. Dixit enim, In fortitudine manus meae, ego feci, &c. Et sequitur poena eius; Propter hoc mitiet Dominus in pinguibus eius tenuitatem, &c. Illa ergo conculcatio populi iusta fuit respectu Dei illam volentis, & per illam virgam suam illam facientis, fuit iusta simi∣liter respectu populi patientis, sed non respectu Senacherib illam crudeliter & superbè quasi proprijs viribus inferentis. Idem patet de Nabuchodonosor sicut superiùs est osten∣sum, & de multis alijs flagellationibus populi Dei saepissimè in Scriptura. Verùm ne

[unspec A] in tanta sententia quicquam ex sensu proprio videat dicere insensatè, ecce Doctores sensa•• qui hoc sentiunt manifeste. Dicit igitur beatus Augustinus 83. quaestionum 27^a isto modo; Fieri potest vt per malum hominem diuina prouidentia vt puniat & opituletur. Nam Iudae∣orum impietas & Iudam supplantauit, & Gentibus saluti fuit. Item fieri potest, vt diuina pro∣uidentia per hominem bonum & damnet & adiuuet, sicut ait Apostolus, Alijs sumus odor vitae in vitam, alijs odor mortis in mortem. Sed cùm omnis tribulatio aut poena impiorum sit, aut exercitatio iustorum, quia eadem tribula & paleam concidit, & frumentum à paleis exuit, vnde & tribulatio nomen accepit. Rursum cùm pax & quies à molestijs corporalibus & bonos lucretur, & malos corrumpat, omnia haec diuina prouidentia pro meritis mode∣ratur animarum: Sed tamen non sibi eligunt boni ministerium tribulationis, nec mali a∣mant pacem: quare ipsi quoque per quos agitur id quod ignorant, non iustitiae quae refertur ad Deum, sed maleuolentiae suae mercedem accipiunt; quemadmodum nec bonis imputa∣tur, [unspec B] quòd ipsis prodesse volentibus nocetur alicui, sed bono animo beneuolentiae praemium tribuitur. Summo enim Deo cuncta benè administrante quae fecit, nihil inordinatum in v∣niuerso, nihilque iniustum est, siue scientibus, siue nescientibus nobis: Sed cùm in parte of∣fendit anima peccatrix, tum quia pro meritis ibi est, vbi esse talem decet, & ea patitur, quae talem pati aequum est, vniuersum Dei regnum nulla sui foeditate deformat. Quamobrem quoniam non omnia nouimus, quae de nobis benè agit ordo diuinus in sola bona voluntate, secundum legem agimus; in caeteris autem secundum legem agimur, cùm lex ipsa incommu∣tabilis maneat, & omnia mutabilia gubernatione pulcherrima moderatur. Idem de Natura boni 11. Naturae Dei omnino noceri non potest, nec alicui naturae sub Deo iniustè noceri po∣test, quia & cùm peccando aliqui iniustè nocent, voluntas iniusta eis imputatur. Potestas au∣tem qua nocere permittuntur non est nisi à Deo, qui & ipsis nescientibus, nouit quid illi pati debeant, quibus eos nocere permittit. Et infra eodem 32. quia nocentium potestas non est [unspec C] nisi à Deo, sicut scriptum est; Per me Reges regnant, & Tyranni per me tenent terram; Di∣cit & Apostolus, Non est potestas nisi à Deo. Et Iob; Qui regnare facit hypocritam prop∣ter peruersitatem populi: Et de populo Israel dicit, Dedi eis Regem in ira mea; Iniustum non est vt improbis accipientibus nocendi potestatem, & bonorum patientia probetur, & ma∣lorum iniquitas puniatur. Nam per potestatem diabolo datam & Iob probatus est, vt iustus appareret; & Petrus tentatus ne de se praesumeret; & Paulus Colaphizatus, ne se extolleret; & Iudas damnatus vt se suspenderet. Cùm ergo per potestatem quam diabolo dedit, omnia iustè ipse Deus fecerit, non tamen pro his iustè factis praemium, sed pro iniqua nocendi vo∣luntate, quae ipsius diaboli fuit, ei redderetur supplicium. Item Beatus Gregorius 2. Moral. 12. super illud Iob 1. Nudus egressus sum de vtero matris meae &c. ita dicit; Quia verò conso∣latio non solum ex consideratione conditionis adhibenda est, sed etiam ex iustitia conditoris, rectè subiungit, Dominus dedit, dominus abstulit, sicut Domino placuit, ita factum est. [unspec D] Sanctus vir, tentante aduersario, cuncta perdiderat, sed tamen sciens, quia contra se Satan tentandi vires nisi permittente Domino non habebat; Non ait, Dominus dedit, diabolus abstulit; sed, Dominus dedit, Dominus abstulit. Fortassè enim fuerat dolendum, si quod conditor dederat, hostis abstulisset; at postquam non abstulit nisi ipse qui dedit, sua recepit, non nostra abstulit. Vbi & benè subiungitur, Sicut Domino placuit ita factum est: Cum enim in hac vita, ea, quae nolumus, patimur, necesse est vt ad eum qui iniustum velle nihil potest, studia nostrae voluntatis inclinemus. Magna quippè est consolatio in eo quod displicet, quòd illo ordinante erga nos agitur, cui non nisi iustum placet. Si igitur iusta placere Do∣mino scimus, pati autem nulla, nisi quae Domino placuerint, possumus, iusta sunt cuncta quae patimur; & valdè iniustum est, si de iusta passione murmuramus. Hoc etiam testa∣tur Anselmus de Veritate 7. ita dicens; Si omnia haec sunt, quod in summa veritate sunt, sine dubio haec sunt quod debent. Quicquid verò est quod debet, rectè est. Igitur omne [unspec E] quod est, rectè est. Et infra 8. mouet ‖ dubitationem de peccato, quomodo ipsum rectè sit, cùm debe••et non esse; & de actu malae voluntatis specialiter ita quaerit, An putas esse debere malae voluntatis affectum? Et respondet, quod debet esse & non esse. De∣bet enim esse, quia benè & sapienter ab eo, quo non permittente fieri non posset, permittitur: & non debet esse, quantum ad illum cuius iniqua voluntate concipi∣tur: Sicut cùm peccans, ab aliquo, ad quem non pertinet, percuritur, quoniam iste debet percuti, & ille non debet percutere, debet esse & non debet esse percus∣sio, & ideò recta, & non recta, negari non potest. Quòd si ad supernae sapientiae & bonitatis consideres iudicium, siuè ex altera parte tantum, siue ex vtraque, agentis scili∣cet & patientis esse non debeat percussio, quis audeat negare debere esse quod à tanta sa∣pientia

& bonitate permittitur? Neget qui audeat, ego non audio. Item Titus, sicut allegatur [unspec A] in Glossa, super illud Luc. 13. Aderant nuntiantes de Galilaeis, quorum Pilatus sanguinem miscuit cum sacrificijs eorum, sic dicit; Manifestat etiam hic, quia quaecunque ex iudicijs ac∣cidunt in reorum supplicium, non solum iudicantium potestate, sed etiam nutu Dei contin∣gunt. Vndè siue iusta conscientia puniat Iudex, siue aliud intendens condemnet, commen∣dandum est negotium diuinae censurae. Et Chrysostomus super illud infra, eodem, 18. Ceci∣dit hic turris in Silo & occidit eos, sic dicit; Non omnes punit dans alijs inducias poenitendi, nec tamen cunctos futurae punitioni reseruat, nè plures prouidentiam abnegarent. Licet ta∣men sic facerent, nulli negarent prouidentiam permissiuam, talia ergo cuncta proueniunt à prouidentia praeceptiua. Tota quoque Scriptura tam veteris Testamenti quàm noui, tribuit Deo omnia poenè verba actiua, vt adducere inimicos, timorem immittere & pauorem, in fu∣gam conuertere, humiliare, deponere, euellere, disperdere, dissipare, destruere, flagellare, percutere, vulnerare, occidere, ac eorum contrario cum multis nominibus similibus, cuius∣modi [unspec B] sunt saluator, adiutor, protector, defensor, salus, virtus, protectio, defensio, fortitudo, cum suis similibus infinitis, quod non esset nisi Deus aliquo modo hoc faceret, & non tan∣tum permitteret, vt videtur. Quare & haec omnia continentur sub sua prouidentia non per∣missiua tantummodo sed actualiter positiua, & quodammodò praeceptiua. Hoc autem vide∣tur argumentum Apostoli ad Rom. 11. Quia enim dicit diuinum responsum, Reliqui mihi septem millia vitorum qui non curuauerunt genua sua ante Baal, arguit ipse quòd fuit secun∣dum operationem & electionem Dei, sic concludens: Sic ergo & in hoc tempore reliquiae se∣cundum electionem gratiae, salui facti sunt. Et similiter arguit Glossa super illud Ierem. 31. Qui dispersit Israel, congregabit eum, dicens; Non ergo potentiae hostium, sed Domini vo∣luntas; Dominus ergo haec omnia verè facit. Vndè & Esai. 45. Ego Dominus & non alter, formans lucem & creans tenebras, faciens pacem & creans malum, ego Dominus faciens om∣nia haec. Nec aliquis Propheticae veritati contradicat, nè vae maledictionis incurrat; Sequitur [unspec C] enim ibi, Vae qui contradicit factori suo, testa de samijs. Quicunque etiam hanc vniuersalem multitudinem operum virtutis Dei, mendaci glossa conantur restringere, inter inimicos Do∣mini computantur dicente Psalmista, Psalmo 65. Iubilate Deo omnis terra, &c. Dicite Deo, quàm terribilia sunt opera tua, in multitudine virtutis tuae mentientur tibi inimici tui; et vs{que} ad finem Psalmi prosequitur opera Domini communiter in prosperis & aduersis. Alias insu∣per detraheretur hominibus initium & finis Christianae Religionis, scilicet timor & amor; In∣itium namque sapientiae timor Domini, finis verò praecepti, imò & totius legis plenitudo est amor & charitas. Per timorem quis recedit à malo, & per amorem perseuerat in bono: Ti∣mor concipitur ex aduersis, amor ex prosperis generatur. Qui ergo tollit à Deo prospera & aduersa, nisi secundum illam improuidam prouidentiam tantummodò permissiuam, non actualiter positiuam, tollit ab eo timorem pariter & amorem. Ideoque dicit Augustinus 83. Quaestionum 36. Nihil verius eo quod dictum est, Initium sapientiae timor Domini. Nemo [unspec D] est quippè, qui non magis dolorem fugiat, quàm appetat voluptatem. Eo fit, vt homines, quos nondum delectat pulchritudo virtutis, poenis à peccando deterreantur, quae verissimè per sanctos viros & diuinos praedicantur. Vt ergo timeatur Deus, diuina prouidentia regi omnia persuadendum est, non tam rationibus quas qui potest inuenire, potest etiam & pulchritudi∣nem sentire virtutis, quàm exemplis vel recentibus siqua occurrunt, vel de Historia maximè veteris Testamenti & noui. Quicunque etiam istam prouideutiam Dei tollit, tollit & cuilibet tribulato, patientiae, spei, consolationis, & gaudij maximam portionem? Quis enim tam pa∣tienter, specialiter, consolatoriè, & gaudenter sustinebit aduersa, si credat ea sibi accidere ab inimico tantummodò, vel à casu, nec per ea purgari peccata, exerceri virtutes, aut praemia cumulari, sicut si credat haec immitti sibi à Deo actualiter prouidente, propter aliquod tale bo∣num? imò sic firmiter credere, sanctis Dei omnibus aspera leniebat, retundebat acuta, & dura quaelibet molliebat, amara quoque & contraria singula dulciter temperabat, eratque in [unspec E] tristibus omnibus solatium singulare, quod & mihi etiam peccatori est principale remedium in aduersitatibus quibuscunque. O quàm facilè contraria sustinet qui Deum timet vel amat, credens Deum velle ipsum talia sustinere, qui nihil nisi sapientissimè & iustissimè potest velle. Hoc, vt opinior, iugum Domini reddit suauè, & onus eius leue, & praestat laborantibus re∣quiem animabus; quod & planè testatur Autoritas beati Gregorij 2. Moral. 12. superius re∣citata. Spem quoque in Deo tollit ab hominibus, qui fic ponit, & dat eis spem in Principibus, in hominibus, & in carne; Hi enim hominem ab aduersitatibus veraciter liberant, & in pro∣speritatibus verè locant, Deo quasi dormiente quodammodo & tantummodo permittente; in quorum consilium non veniet anima mea, imò consilium eorum longè sit à me, quia

[unspec A] longè est à consilio veritatis, quoniam ipsum est consilium vanitatis. Omnia enim quasi ad∣uersa vel prospera mandauit Deus antiquis Patribus nota facere filijs suis, vt cognoscat ge∣neratio altera, filij qui nascentur, & exurgent, & narrabunt filijs specialiter ad hunc finem, vt ponant in Deo spem suam, & non obliuiscantur operum Dei, Psalm. 77. Mihi igitur Deo adhaerere bonum est, ponere in Domino Deo spem meam; haec enim spes non confundit. Item sic ponens, nedum tollit praedicta ab hominibus in aduersis, sed & in prosperis tollit Deo amorem, honorem, & actionem multiplicem gratiarum, sicut capitulum proximum ar∣guebat. Quis enim Deum suum amabit, & honorabit, & gratias sibi aget, quia solummodò permittit sibi prospera euenire, sicut & quandoque facit latro, vel tyrannus, quantum faceret si ea sibi ex speciali amore positiuè, prouisa actualiter & veraciter sibi daret? Item sic ponere, ponit homines cum ingratis & insipiente in negatione Dei, & reddit eos ad mala omnia pro∣niores. Vnde Iob vicesimo primo, recitata malorum prosperitate multiplici, sicut patet capi∣tulo proximo, dixerunt mali Deo; Recede à nobis, quasi dicerent; Satis benè nobis est sine [unspec B] te, & quasi cum insipiente, negantes Deum, dixerunt; Quis est Omnipotens vt seruiamus ei? Psalmo quoque 72. recitata similiter prosperitate malorum, vt patet capitulo proximo; Dixe∣runt; Quomodo scit Deus, &c. Ecce ipsi peccatores obtinuerunt diuitias, quasi arguerent, er∣go non scit Deus, vel non curat, nec iustè distribuit res humanas, & quasi vlterius dicerent sal∣tem corde, ergo non est Deus; & ecce pronitas quae suboritur ad peccandum: Et dixi, ergo sine causa iustificaui cor meum, &c. & supra, eodem; Mei autem poenè moti sunt pedes, poenè effusi sunt gressus mei, quia zelaui super iniquos, pacem peccatorum videns, &c. Et Ecclesia∣stis 9. Vniuersa aequè eueniunt iusto, & impio, bono & malo, mundo & immundo, immo∣lanti victimas & sacrificia contemnenti; sicut bonus sic & peccator, vnde & corda filiorum hominum implentur malitia, & contemptu in vita sua, & post hoc ad inferos deducentur. Et supra eodem, octauo; Quia non profertur cito contra malos sententia, absque vllo timore filij hominum perpetrant mala. Contra haec igitur & huiu smodi pericula, Dei actualis pro∣uidentia [unspec C] est in omnibus praedicanda.

Notes

• Anselmus.
• Esaias.
• Esaias 10.
• Hieronymus.
• Esaias.
• Hieronymus.
• Ieremias.
• Dauid.
• suo
• Esaias.
• praedesti∣natione
• Augustinus
• Esaias.
• Augustinus.
• Apostolus.
• Apostolus. Iob.
• Gregorius.
• Anselmus.
• ‖

  disputati∣onem.
• Titus.
• Chrysosto∣mus.
• Apostolus.
• Glossa.
• Esaiae 45.
• Psal. 65.
• Augustinus.
• Psal. 77.
• Iob.
• Psal. 72.
• Eccles. 9.