Rerum Anglicarum Henrico VIII· Edvvardo VI. et Maria regnantibus, annales

ANNO CHRISTI 1529. REGN. 21.

APRILIS tandem mensis sub initium, coeptum est de causà matrimonij Regij publicè cognosci. In Coenobio Dominicanorum Londini, tribunal ad id ipsum extructum est, Rege interim, in aedibus vicinis quae à Brigidae fonte nomen ha∣bent, moram trahente. Visebatur ibi, quod nullibi vnquam genitum factum comperi. Monarcham potentissimum impe∣rijque sui compotem, die sibi dicta, intra ditionis suae limites, praeconis voce citatum, coram iudicibus iussum comparuisse. Restam inusitata & alioqui maximi momenti, accuratius paulò enarrari postulat, quam pro ea quam institueram breuitate. Re∣gi in sublimi, solium collocatum erat, ita ut gradibus aliquot ad id ascenderetur, & iuxta id, (sed paulò humilius) aliud item Re∣ginae. Coram Rege sedebant legati quasi ad quartum gradum, sed ita, ut vnus dextram, alius sinistram tenere videretur. Iuxta eos stabant apparitores & alij curiae ministri, interque eos Gardinerus (paulò posteà Wintoniensis Episcopus) actorum in eo nogotio scriba. Ante Iudices, & intra curiae cancelios, se∣debat Archiepiscopus Cantuariensis, cum caeteris totius regni Episcopis. Ad extremos deinde angulos erant vtriusque partis

advocati & procuratores: 〈◊〉〈◊〉 Rege videlicet Sampsonu & [ 1529] Bellus (quorum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, ille 〈◊〉〈◊〉 Episcopus postea evasit) 〈◊〉〈◊〉 item & Petreus (Baronis Petrei, qui 〈◊〉〈◊〉 pater) omnes legum 〈◊〉〈◊〉. Pro Regina aderant Ep scopi, 〈◊〉〈◊〉 Fisherus & Assaphensis Standicius, 〈◊〉〈◊〉 cum Ridlaeo quodam (〈◊〉〈◊〉 nescio diviai an humani Doctore) sed qui 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 famam 〈◊〉〈◊〉. Omnibus ita rebus or∣dina is, bulla papalis recitata est, in qua legatis ius cognoscendi attributum: deinde praeco, monitus a scriba ut Henricum Ang∣liae regem citaret, Henrice (inquit) Anglorum Rex adesto in Curia, respondente illo, Adsum. Regina verò similiter vocata (Catharina Angliae Regina adesto in Curia) ne verbo quidem edito, surrexit è loco, & regem recta petens, ad genua 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 huiusmodi oratione vsa 〈◊〉〈◊〉, vocem ita intendens ut à plurimis exaudire velle 〈◊〉〈◊〉. Maiestatem tuam D^ne. quam 〈◊〉〈◊〉 oro, 〈◊〉〈◊〉 mecum hoc in tempore agatur, ut neque de iniustitia queri, neque clementiam tuam solitam desiderare co∣gar. Mulier ego 〈◊〉〈◊〉 hic loci peregrina, amicorum & 〈◊〉〈◊〉 in∣ops, ut non sit quod aut meo 〈◊〉〈◊〉 aut alicrum ingenijs 〈◊〉〈◊〉. Qui mihi sunt 〈◊〉〈◊〉 aut propinqui procul degunt, neque hic quenquam habeo cui in tanti momenti negotio ausim fidere. Nam qui hic mihi adesse videntur, haud alij sunt quam quos tibi visum est meo nomine constituere, tui subditi, quique vt recte facere velint (quod tamen nemo ausurcs crediderit) non possunt hîc quicquam quod tuae voluntari adversetur. At ego misera quid pecavi, quid 〈◊〉〈◊〉, ut iam tandem post vigintiannos in hoc coniugio concorditer transactos & tot liberos susceptos, de me repudianda cogitares? Viduam duxisti fateor Germani tui, si forte vidua censenda est quam maritus intactam relique∣rit, nam virginitate integra ad te me accessisse DEVM omnipo∣tentem 〈◊〉〈◊〉 testem, teque ipsum latere non puto. Ab eo autem tempore quo pacto me gesserim, utinam iam loquantur vel ij ipsi qui rebus meis pessime consultum cupiunt. Quicquid certe illi 〈◊〉〈◊〉, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 me per omnia 〈◊〉〈◊〉 aut potius dixerim ancillam obsequentissimam, voluntati tuae nunquam sciens ne vultu quidem aut nutu repugnavi. Eos om∣nes dilexi quos te a 〈◊〉〈◊〉 perspexerim, de meritis corum haud curiosa; studia tua, ne dicam voluptates sollicite adeo procuravi,

ut magis metuam ne iram DEI in me concitarim nimia tibi [ 1529] complacendi cupiditate, quam quod officio meo in ea parte vel minimum 〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉 hanc talem meam in te obseruanti∣am si vnquam ea grata fuit, per communem filiam, 〈◊〉〈◊〉 memoriam parentis mei 〈◊〉〈◊〉 olim charissimi te 〈◊〉〈◊〉 & ob∣testor, vt causae huius cognitionem tam diu sistere non graue∣ris, 〈◊〉〈◊〉 misso in Hispaniam nuntio ad propinquos meos, de sententia amicorum facta certior, in hac re quid mihi sit statuendum 〈◊〉〈◊〉. Si tum 〈◊〉〈◊〉 iustis iudicibus aequum videbitur, vt matrimonio exigar in quo tantum 〈◊〉〈◊〉 transegi, quanquam morte hoc mihi grauius 〈◊〉〈◊〉 est, parcre tamen non recusabo. Sed quoties sapientiam recordor parentum nostrorum, quibus authoribus hoc coniugium co∣aluit, non 〈◊〉〈◊〉 non optimè de causa mea sperare. Pa∣ter ille tuus alter Salomon habitus est ob mentis perspica∣ciam admirabilem, nec quisquam per 〈◊〉〈◊〉 iam 〈◊〉〈◊〉 seculis rerum fertur potitus prudentiae laude cum Ferdinan∣do genitore meo conferendus: & quosnam consiliarios hos tales viros sibi 〈◊〉〈◊〉 putabimus, vt quasi conspiratione 〈◊〉〈◊〉 in nuptias incestas nos vno consensu praecipitarent? Ne{que} enim vel 〈◊〉〈◊〉 tune temporis scrupulum iniecit quis∣quam, cui minus ritè confectum hoc matrimonium videre∣tur; habuerunt tamen & illa tempora viros doctrina prae∣stantes; Vitae porro sanctitate & veritatis amore nostrati∣bus (quod ego misera meo malo edocta didici) multis 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉. (Hoc ideo 〈◊〉〈◊〉 quod omnes to∣tius regni episcopos communi decreto matrimonium suum cum Rege initum 〈◊〉〈◊〉 inaudierat. Et huiusmodi reue∣ra decretum 〈◊〉〈◊〉 sigillis ac subscriptionibus munitum in ipsa Curia publicè postea recitatum est, ipso rege praesen∣te, quamuis 〈◊〉〈◊〉 Fishero 〈◊〉〈◊〉, qui nunquam 〈◊〉〈◊〉 à se probatum contendebat, & 〈◊〉〈◊〉 falsi insimula∣bat, quasi 〈◊〉〈◊〉 inuito & repugnante sigillum nescio quod pro suo apposuisset, ascripto etiam aliena manu nomine.) Ista vero totidem fere verbis Regina cum dixisset, exurgens, 〈◊〉〈◊〉 corporis regem pro more venerata est, cumque ad pri∣stinum locum redituram praesentes expectarent, exire pro∣perat è curia, & dum omnes attoniti mirarentur quid pa∣raret,

aliquantum iam 〈◊〉〈◊〉, cum praeconem Rex iubet [ 1529] abeuntem denuo arcessere: quod cum ille sublata voce face∣ret, Reginae nomen inclamando, & 〈◊〉〈◊〉, cuius humero illa nitebatur, vocatam se admoneret: Audio (inquit illa) tu nihi∣lominus pergas: non habeo cur sperem in hac curia mecum 〈◊〉〈◊〉 actum iri: 〈◊〉〈◊〉 ipsi quod videbitur, 〈◊〉〈◊〉 vero non manebo. Ita 〈◊〉〈◊〉 illa, neque vnquam postea 〈◊〉〈◊〉 potuit, vt in 〈◊〉〈◊〉 Curia, vel ipsa, vel 〈◊〉〈◊〉 quisquam 〈◊〉〈◊〉 no mine compareret. Rex 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 videt, absentem ad coelum laudibus 〈◊〉〈◊〉, de cupiditate sua in eo coniugio permanendi multa professus, modo sine 〈◊〉〈◊〉 iactura Reipublicaeque damno id 〈◊〉〈◊〉 possit. Loquentem 〈◊〉〈◊〉 Cardinalis interpellauit, multis esse in ore conquerens, ipsius consilium 〈◊〉〈◊〉 Regem, de repudianda vxore primum cogitasse. Quod quatenus verum esset, vt populo 〈◊〉〈◊〉 prae∣senti suo testimonio fidem facere dignaretur magnopere ob∣testatus est. Et rex quamquam optime gnarus haud 〈◊〉〈◊〉 esse quae ea de re vulgo 〈◊〉〈◊〉; tamen quo ab homi∣ne amico tantam muidiae molem vtcumque auerteret, ei gratificatus est cousque, vt Episcopum Baiocensem talis con∣silij 〈◊〉〈◊〉 authorem testaretur, ac post illum Lincolnien∣sem confessorem suum, deinde alios Episcopos, quos ea de re consuluisset. Haec fere primo actionis die facta 〈◊〉〈◊〉. Mensem deinde vnum aut alterum haec lis agitata est, contendentibus Regijs, non esse in potestate Papae illud coniugium ratum facere, quod 〈◊〉〈◊〉 scriptura tanquam iure naturae 〈◊〉〈◊〉 vitiosum pronuntiasset: Inter Cathari∣nam Reginam & Arthurum principem Regis fratrem natu ma∣iorem matrimonium legitime 〈◊〉〈◊〉, publiceque celebra∣tum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 negare, consummatum porro per copulam carnalem multis argumentis probare nitebantur. At qui re∣ginae causam propugnabant, iudicialem eam esse legem non moralem asserebant, qua fratis vxorem ducere Iudaei prohi∣bebantur, & 〈◊〉〈◊〉 per CHRISTVM abrogatam; quatenus vero ab ecclesia retenta suerit, eiusdem ecclesiae authoritate dispensabilem esse, praesertim cum vltimam matrimonij con∣summationem nullo modo posse probari confiderent. His altercationibus postquam aliquandiu certatum est, ad pro∣missam

& tam diu expectatam 〈◊〉〈◊〉 ferendam, solito [ 1529] srigidius, 〈◊〉〈◊〉 properare Rex 〈◊〉〈◊〉. Nam po∣tentia 〈◊〉〈◊〉 in Italia iam multum aucta, cum 〈◊〉〈◊〉 Papa non modo non offendere deinceps 〈◊〉〈◊〉, sed potius offen∣sionem illatam abolere cuperet; Franciscum quendam Cam∣panam in Angliam miserat, alio quidem praetextu, sed 〈◊〉〈◊〉 praecipue habentem in mandatis, vt Cardinalem 〈◊〉〈◊〉, 〈◊〉〈◊〉 illud iudiciale, quo 〈◊〉〈◊〉 matrimonium regium iam olim pronuntiarat, igne protinus 〈◊〉〈◊〉, & 〈◊〉〈◊〉 quantum posset maturare. Cum vero simul cum 〈◊〉〈◊〉 mandato aegrotare 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, rem 〈◊〉〈◊〉 distulit 〈◊〉〈◊〉 Campeius, vt 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 moriente illo, facul∣tatem vllam posset nancisci, Regi gratificaretur, a quo 〈◊〉〈◊〉 Episcopatum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, ipsique spem certam 〈◊〉〈◊〉 omnia pro voluntate successura; verebatur ne non solum 〈◊〉〈◊〉, sed etiam perfidus 〈◊〉〈◊〉, si regem ita 〈◊〉〈◊〉 permitteret. Postquam 〈◊〉〈◊〉 convaluisse Clementem audiuit, non 〈◊〉〈◊〉 reniti, 〈◊〉〈◊〉 obtemperauit, ac bullam in focum coniecit. Rex interim, qui Boleniae suae potiundae cupidine 〈◊〉〈◊〉, & moram omnem vel minimam molestissimam habuit, mutationem cito 〈◊〉〈◊〉, 〈◊〉〈◊〉 non destitit, donec rem prout gesta est totam ordine resciuit. Ac tum primum omnem iracundiae vim in Wolsaeum 〈◊〉〈◊〉, cuius ingenio cum nihil non 〈◊〉〈◊〉 huc usque: per illum solum 〈◊〉〈◊〉 voluit credere, quo minus pro animi 〈◊〉〈◊〉 hoc negotium 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 consectum. Non 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 mihi temperare 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 cum Comoedo,

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉;

Totos viginti annos in obsequio Regis hic Cardinalis ab∣sumpserat, in 〈◊〉〈◊〉 ita se 〈◊〉〈◊〉, vt sibi magnam sane po∣tentiam & ingentes opes, Regi vero optimi principis famam comparaverit. Quoties enim quanta cum 〈◊〉〈◊〉 Rempubli∣cam hucusque administrarit Henricus octauus, apud animum meum perpendo, ac deinde in sequentium temporum 〈◊〉〈◊〉 oculos 〈◊〉〈◊〉, 〈◊〉〈◊〉 facile inducor vt illis 〈◊〉〈◊〉,

qui Wolsaei consilijs ascribant, quod ab omnibus Eu∣ropae [ 1529] Monarchis huc vsque suspiceretur, ne dicam metueretur. Et cui sit imputandum, quòd post eum sublatum duas vxores obtruncarit, duas repud arit, tot mortales (interque cos 〈◊〉〈◊〉 egregios 〈◊〉〈◊〉) ob solam religionis causam capitali supplicio affecerit, suspendio simul in Papistas saeuiens & 〈◊〉〈◊〉 in 〈◊〉〈◊〉: (nam haec suerunt corum temporum vccabula) 〈◊〉〈◊〉 quod ecclesiae patrimonium, 〈◊〉〈◊〉 si mauis Reipublicae, tam horribiliter deuastarit & dilapidarit, ego mihi tantum non sumo vt pronuntiem: hoc solum dico, Wolsaeum si ad gubernaculum consedisser, nunquam permis∣surum, vt rex tanquam nauis gubernatore destituta tam con∣trarijs & 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 fluctuaret. Ille vero magnitudine 〈◊〉〈◊〉 iamdudum laborans, & plurimorum pressus inuidia, quam diuturna foelicitas & potentia in se concitarat, nutare 〈◊〉〈◊〉 coepit simul ac infensum habuit regem, & ad primum eius fremitum tanquam ad leonis rugitum (non expectato impetu) adeo corruit prostratus, vt caput quamuis leuare 〈◊〉〈◊〉 videretur, surgere tamen deinceps suisque niti viribus nunquam postea 〈◊〉〈◊〉. Neque enim Rex postquam ab eo semel alienatus est, in conspectum suum eum vnquam postea voluit admittere. Plus adeo potuerunt obtrectatorum calum∣niae (ne dicam opum quas 〈◊〉〈◊〉 ingentes splendor & cupiditas) quam tantorum laborum recordatio & tot anno∣rum fidele obsequium, ad magnam vtriusque gloriam diligen∣tissimè praestitum. Haud me quidem latet qualia ipsi crimina 〈◊〉〈◊〉 fuerint. Ea vero mihi adeo non 〈◊〉〈◊〉 videntur, vt parum nasutum existimem, cui primo 〈◊〉〈◊〉 intuitu ab inimi∣cis conficta non appareant. 〈◊〉〈◊〉 enim aduersus eum accu∣sationem vllam instituit quisquam, priusquam regem constitit 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 flagrantē, quòd 〈◊〉〈◊〉 negotium ex animi sententia non successisset minas & uindictā dies noctes{que} anhelare. Quā∣ptimum enim 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, aut si mavis perfidia Regi prodita 〈◊〉〈◊〉; labyrinthi Romani pertaesus (in quo annos plus mi∣nus 5. erraverat, neque exitus spem vllam invenire potuit) septa quouis 〈◊〉〈◊〉 decrevit, & vi perficere, quod aliter ob∣tineri non posse vi debat, ac tanquā alter Alexander, nodū hunc Gordium ingenio non solubilem; gladio discindere. Wolsaeum

taque accersens consilium aperit novi matrimonij, pontifice [ 1529] quantumvis invito & refragante incundi, simul{que} petit, ut ratio∣nem aliquam inveniat, quomodo Campeius collegaijs non ob∣stantibus quae nuper accepisset in mandatis, ad sententiam pro se ferendam possit adduci. In eius facti excusationem multa di∣cens obtendi posse, ac in primis, metum iracundiae regiae cuius fortassis causam habiturus esset non inanem, nisi Regi tam iusta petenti obsecundaret. Quid his Wolsaeus responderit 〈◊〉〈◊〉 habeo compertum. Illud constat, hominem, sive quod pri∣mam eiusce rei mentionem aversaretur, ut coepti temerarij ni∣misque audacis sive quod de collega in cam sententiam pertra∣hendo nullam spem facere vellet: sive (quod Sleydanus nescio quo authore tradit) comperisset Rex, monuisse cum Papam ne divortium cum Catharina approbaret, quòd successuram videret aliam Lutherana haeresi infectam: minis certè & con∣vitijs adeo exagitatum à Rege, ut animi valdé consternati pluri∣ma mox dederit indicia. Nam cum à Regia revertenti Epis∣copus Carleolensis (qui secundo fluvio iter facienti in cymbâ vna aderat) de aestu (qui tum forte plus solito feruebat) conque∣reretur: tu (inquit) Cardinalis, si meum locum modo obtinu∣isses, revera estuares. Domum deinde quamprimum reversus est exutis vestibus, aeget cubitum discessit. Ibi vix 〈◊〉〈◊〉 quieverat quando accurrens Bolenius (Wiltoniensis mox Comes creatus) hoc velle regem nuntiat, ut 〈◊〉〈◊〉 & collega, Reginam extemplo adeuntes, hortentur eam ne lite amplius contendere velit, rei suae & vtriúsque honori melius consultum fore admonentes, si 〈◊〉〈◊〉 voluntati se permittat, neque ad dam∣nationis 〈◊〉〈◊〉 inferendam, ipsum adigat. Eo siquidem peruentum, ut differre amplius iudicium non possit. Cognita regis voluntate, surrexit è strato Cardinalis, & vocato collegâ, simul cum eo Reginam petijt, quae de adventu legatorum certi∣or facta, prodijt illis obviam. Post mutuam salutationem, se∣cretum petunt Cardinales, abnuente illâ colloquium 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 testes esse non possent. Exorsus tum orationem 〈◊〉〈◊〉 Wolsaeus, sed vernaculâ 〈◊〉〈◊〉 Anglicanâ uti iubet Regina, illam satis probè 〈◊〉〈◊〉 callere dictitans, quanquam etiam latinae non ig∣naram, Anglicè igitur sermonem 〈◊〉〈◊〉, utriúsque 〈◊〉〈◊〉, de observantiâ erga eam suâ, multa comminiscitur, & ut con∣silium

daturi fidele, nec aliam ob causam ad eam tunc temporis [ 1529] accesserint. His illa ad hunc fermè modum respondit, Benevo∣lentiam ego vestram aequi bonique facio, & consulentibus au∣rem adhibebo: sed (quantum auguror) res magna est quam tra∣ctabitis, quaeque priusquam de 〈◊〉〈◊〉 statuatur, non solum spatium 〈◊〉〈◊〉, sed etiam ingenij vires vltra captum muliebrem 〈◊〉〈◊〉. Meas ecce occupationes (sasciculum simul monstra∣bat fili candidi a collo dependentem) his rebus intentam me 〈◊〉〈◊〉 inter ancillas, quae consiliariae mecastor haud sunt optimae: neque verò in Anglia alias habeo, & Hispania (vbi suntij quibus fidere ausim) procul abest: Audiamus attamen quod dicturi estis, responsurae quando 〈◊〉〈◊〉 commodum. His 〈◊〉〈◊〉, manum Cardinalis prehendit & in conclave quoddam eos deduxit, vbi verba facientes secundum mandata regia atten∣tè audivit & ad postulata eorum sic respondit. Quod 〈◊〉〈◊〉 tan∣dem post 20. annos in hoc coniugio transactos, an ritè illud confectum fuerit quaeratur, satis equidem mirari non possum: praesertim cum 〈◊〉〈◊〉 viros cogito quibus authoribus id coaluit. Eorum multi adhuc vivunt tam in Anglià quam Hispaniâ, & caeteri quales fuerint qui iam mortem obierunt omnibus satis notum est: Henricus & Ferdinandus parentes nostri (princi∣pes aetatis suae prudentissimi) cum ijs qui sibi erant à secretis, ut nihil de Pontifice dicam Rom. cuius diploma dispensatori∣um penes me est plumbo signatum, & magnis sumptibus à pa∣tre meo comparatum. Quid verò tam firmum quod invidia non ausit oppugnare? De his tantisaerumnis & molestijs non habeo alium quàm te, te, Eboracensis, quem incusem. Quoniam superbiam tuam portentosam, luxuriam foedam, scortationes & tyrannidem intolerandam odio me habere nunquam dissimula∣vi, his 〈◊〉〈◊〉 me telis petijsti, quanquam huius 〈◊〉〈◊〉 in me invidiae partem nonnullam 〈◊〉〈◊〉 nepoti acceptam ferre debes, quem cane peius & angue odisti, non aliam vero ob causam, quam quod ambitioni tuae in xhaustae non satisfecerit, per vim & ne∣fas 〈◊〉〈◊〉 tibi comparando Hanc scilicet iniuriam ulcisci & tam 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 eius quam de ipso vindictam sumere non semel 〈◊〉〈◊〉 es: nec verò 〈◊〉〈◊〉 sefellisti, nam omnium bello∣rum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, tu solus fax & in∣centor extitisti. Et 〈◊〉〈◊〉 amitae eius quantas exhibueris mo∣lestias,

hunc novum scrupulum inijciendo, novit DEVS, cui [ 1529] soli, nec alteri cuiquam causam meam dijudicandam commen∣do. Haec magno animi fervore, Gallicè disseruit, & excusantem se Woisaeum, audire vix sustinuit, Campeium satis humaniter dimisit. Erat iam mensis Iunius, & instante messe, legati ut ad huius cognitionis Catastrophen properarent, tempus esse cense∣bant. Die itaque praestituto, 〈◊〉〈◊〉 procerum multi, & de plebe numerus ingens, in Curia adfuerunt, sententiam pro Rege ferendam sibi certò persuadentes. Rex etiam ipse (qui de lega∣tis nescio vnde spem bonam conceperat) solium sibi constitui fecerat pone aulaeum, vbi audire 〈◊〉〈◊〉 quae dicerentur, ipse autem videri posset à nemine. Postquam 〈◊〉〈◊〉 Cardi∣nales, & advocati regij pro sua parte ferri sententiam instanter (ut mos est) postulassent: Campeius legatus, oratione fertur vsus quae constantiam deceret viri tanto munere non indigni, in hanc videlicet sententiam. Quae, à vobis in causa regia alle∣gata sunt audivi omnia, diligentérque 〈◊〉〈◊〉 perpendi: & sunt ea 〈◊〉〈◊〉 talia, ut secundum regem pronuntiare & potuerim & debuerim, nisi duo essent quae me in rem regiam meâpte sponte propensissimum, impedirent. Regina (vt videtis) se Cu∣riae nostrae iudicio subtrahit omnino, de loci iniquitate coram nobis multum 〈◊〉〈◊〉, quippe vbi nihil statui posse dicit praeter actoris voluntatem. Deinde Papa (qui authoritatis nostrae fons est & vita) misso nuntio, causae 〈◊〉〈◊〉 ad se vnum 〈◊〉〈◊〉: vt progredi vlterius etsi maximè velimus, tamen fortassis non possimus, debeamus certè nequaquam. Quocirca (quod vnū restat) ab vlteriori huius causae cognitione deinceps supersedendum denuntio. Aliter (ut res se habet) à me statui non potest: & opto ut ij ad quos spectat hoc negotium aequibonique consulant quod facio. Id si pro voto non succedat, 〈◊〉〈◊〉 futurū est, ut iniquo animo feram, haud tamen certè tam molestè, ut cuius∣quam minis multum commoveri possim. Soni mihi imbecillo & invalido mortem video propinquiorem, quàm ut in tanti mo∣menti negotio, sive spe, sive metu me duci sinam, aut alio quovis respectu. praeterquam summi illius 〈◊〉〈◊〉, cuius tribunali me propediem sistendum 〈◊〉〈◊〉. Ferunt in 〈◊〉〈◊〉 coetu tunc inter∣fuisse Suffolciae Ducem 〈◊〉〈◊〉 gnarum, & adesse Regem & 〈◊〉〈◊〉 ferre quod liti tam 〈◊〉〈◊〉 iam tandem finis non suisset impositus, tanquam furentem èsedesua exilijsse, omnia

dira legatis imprecantem, cum Anglia nunquam bene actum [ 1529] essetestantem postquam cum Cardinalibus rem habuisset. Ad 〈◊〉〈◊〉 paucis Cardinalis noster (Wolsaeusinquam) in potestate suâ non esse sine Papae authoritate ulteriùs progredi, nec debere quenquam cos incusare quod illa non 〈◊〉〈◊〉 quae face∣rent nécne, in alienâ manu situm esset. Multum enimverò ab∣fuit ut haec responsio iracundiam regis leniret, quae in tantum exarsit, ut nunquam placari is potuerit donec Wolsaeum ever∣tisset. Quod ad Campeium attinet, commeatu petito non ir∣remuneratus discessit. At Caletum vsque 〈◊〉〈◊〉, missi sunt qui persequerentur, & loculos eius scrutarentur. Huic rei causa praetexebatur, quòd Wolsaeus Cardinalis 〈◊〉〈◊〉 adornans, in∣gentem pecuniam Romam praemisisse diceretur Campeio as∣portante. Haec utcúmque in speciem, non 〈◊〉〈◊〉 credo hoc co∣natu petitum, quàm ut diploma Pontificium, quo (〈◊〉〈◊〉 dictum est) matrimonium regiū irritum fuerat pronuntiatum, in scrinijs 〈◊〉〈◊〉 (neque enim exustum credere voluerunt) no∣vo coniugio, ad quod tantâ cupiditate Rex anhelabat, authori∣tatem dare videretur. Frusta sudatum est: neque enim diploma vsquam apparuit, & pecuniaevix tantum inter impedimenta legati 〈◊〉〈◊〉 est, quantum à rege pro munere honorario is accepisset. 〈◊〉〈◊〉 posthac coepit Wolsaeus, honoratissimo Cancellarij munere exactus paulò post quàm Collega discessit. Octobris 〈◊〉〈◊〉 decimo octavo venerunt ad cum Norffolciae & Suffolciae Duces magnum Angliae sigillum Regis nomine de∣poscentes, quibus ille diplomateregio, eius sibi custodiam con∣cessam respondit, ut Cancellarij dignitate quam diù viveret fru∣eretur, abdicaturum nihilominus haud grauatè si Rex ipseiu∣beret. Neque verò par esse, ut sigillum quod a rege acceperat; cuiquam alteri traderet, nisi cognitâ 〈◊〉〈◊〉 & perspectâ regis voluntate. Windesoram ita reversi (vbi tunc temporis Rex agebat) rediêrunt postridièliteras à Rege afferentes, quibus per∣lectis, mandato protinus obtemperavit. Eiuranti successit Octo∣bris 26. Thomas Morus, cuiusin 〈◊〉〈◊〉 bonarum literarum genere excellens eruditio notior est quam ut à me opus sit enar∣rari. Wolsaeo verò à Cancellariatus munere amoto, accusatio paulò post intenditur Maiestatis laesae, idque (quod raro fit) in ipso Parliamento, vt lege latâ inauditus damnet ur. Caeterum

ille conatum hunc inimicorum nescio vnde praesentiens, fa∣mulum [ 1529] quendam suum Thomam Cromwellum (virum mox magni nominis & potentiae) in album eorum curauerat legen∣dum, quibus ius erat suffragium inter ordines ferendi. Ab eo edoctus quotidiè Cardinalis quid obijceretur, monuit vicissim per literas quid esset respondendum: quod ille (homo diser∣tus quanquam indoctus fere) eâ & 〈◊〉〈◊〉 & facundiâ retulit ad consilium, vtherum curarit absoluendum, & ingentem sibi glo∣riam comparauerit, aditum{que} simul patefecerit sibi ad magnos illos honores quos deinde paucorum annorum curriculo a∣deptus est. Nemo enim erat Cardinali tam infensus, qui saga∣citatem & industriam, praecipuè verò fidelitatem Cromwelli laudibus magnopere non extolleret, quòd Dominum deiectum non tantùm non desereret, sed defendere à maleuolorum iniu∣rijs tam probe sciuerit, tam nauiter diligenterque voluerit. Hâc igitur non succedente, aliâ aggressi sunt viâ. Poenam culusdam legis incurrisse Cardinalem contendunt, vnde omnibus fortu∣nis exciderit. Huius legis 〈◊〉〈◊〉 hominem quasi nudum 〈◊〉〈◊〉 domo suâ eijciunt, & opibus ingentibus per ministrosregios ex∣poliant, vt ab amicis non tantum suppellectilem sed pecuni∣am etiam vnde alteretur mutuo sumere necessum habu∣erit. Tom missi iudices qui praesentes quaererent in domo vbi iussus est manere de delicto cuius eum fecerantreum, nempe quod legati potestate fungi tot annos ausus fuerit regiâ non impetratâ licentiâ. Ad hanc aduersariorum 〈◊〉〈◊〉 seu mauis calumniam (neque enim quisquam erat tam hebes 〈◊〉〈◊〉 visa fuerit aut verisimilis) in hanc ille 〈◊〉〈◊〉 sen∣tentiam respondisse. 〈◊〉〈◊〉 cine verò illud 〈◊〉〈◊〉 atrox crimen est ob quod omnibus derepent fortunis 〈◊〉〈◊〉, & victum quasi ostiatim emendicare cogerer, homo iam sexagenarius, qui totam aetatem in obsequio Regis consumpsi, nullis par∣cens laboribus, neque aliud spectans post DEVM, quàm vt illi vsui esse possem? Expectabam equidem vt perduellionis aut Maiestatis 〈◊〉〈◊〉: non quod talis mihi delicti con∣scius essem, sed quod regem noram tàm sapientem, vt satis in∣telligeret, non decere constantiam & magnanimitatem regiam ob leuius aliquod delictum veterem amicum & summae apud illum tot per annos authoritatis inauditum damnare, & poenâ

morte longe grauiori plectere. Quis enim animi tam pusilli est [ 1529] & 〈◊〉〈◊〉, vt millies non malit perire, quàm mille 〈◊〉〈◊〉 (tot mea alit familia) quorum opera fideli (de plerisque lo∣quor) iam diu vsus 〈◊〉〈◊〉, quasi ante oculos pereuntes videre? lam vero postquam nihil 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 afferri quàm quod à vo∣bis obijcitur, in summam spem erigor, nihiló{que} melius cessu∣rum hunc inuidorum conatum confido, quam de perduellione in Coetu Parliamentario nuper intentataaccusatio. Ipsi siqui∣dem Regi (de cuius aequitate non possum non optime sperare) notislimum est, legati munus me non ausum attingere, pri∣usquam diplomate suo eius rei 〈◊〉〈◊〉 is mihi dedisset. Istud vero diploma si vt proferam 〈◊〉〈◊〉, non possum fateor, & hoc & alia quae possidebam omnia mihi erepta, probe 〈◊〉〈◊〉. Caeterùm neque proferrem certe si haberem. Ego e∣nim cum Rege quorsum iure contendam? Agite proinde ac Regi 〈◊〉〈◊〉 me omnia quae habeo (quid dico habeo, cum nihil mihi relictum videam?) quaeque vnquam habui, ipsius liberalitativnice ferre accepta, & non iniquum censere vt re∣poscat, qui contulerit, si is me indignum illis existimet. Quidni igitur ipsi Regi hanc causam dijudicandam relinquo, vt ille pro voluntate me aut damnatum aut absolutum pronuntiet? huic si placet vt obiectum crimen fatear: en fateor, nec vobis vltra negotium facesso. Cum Regi satis constet de innocentiâ meâ, vt neque propria confessio, 〈◊〉〈◊〉 aduersariorum calum∣nia in errorem possit 〈◊〉〈◊〉 perducere, equidem non abnuo quo minus confitentem reum habeatis. Is qui peccantibus pro insitâ clementiâ non raro solet ignoscere, innocentem (sat scio) vel nolentem absolvet. Hâc editâ confessione, poena legis protinus irrogata est, 〈◊〉〈◊〉 vno dempto, quod car∣ceribus perpetuis mancipando libertas non est imminuta. 〈◊〉〈◊〉 pretiosissimam immensi 〈◊〉〈◊〉, auri & argenti coelati copiam incredibilem, pecuniae etiam numeratae quan∣tum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 reperiri, ministri regij iam pridem eripue∣rant. Restabant solum 〈◊〉〈◊〉 collegijs à se extructis destina∣ta & suâ pecuniâ magnâ ex parte coempta, quamvis multa etiam erant quae monasterijs aliquot à se demolitis abstulerat, prout antea retulimus. Ex his praedijs colligebantur in singulos annos (〈◊〉〈◊〉 coniectura assequi possum) circiter 4000. li∣brarum

nostratium, quae faciunt 〈◊〉〈◊〉 Gallicorum 12200. [ 1529] haec porro omnia fisco regio adiudicata. Noluit tamen DEVS opus tam egregium omnino perire: Ex suo postea Rex con∣tulit, vnde Decanus, 8. praebendarij, studiosi centum, pau∣peres 24. & ministri sacrorum XII. in eo collegio alerentur, quod nunc aedis CHRISTI nomen habet, in Celeberrimâ Oxoniensi Academiâ, & Regem praedictum agnoscit patro∣num, sive (vt vulgò loquimur) fundatorem. Quod ad Cardina∣lem attinet tanti 〈◊〉〈◊〉 Academiae nostrae verum authorem, non potuit Rex, etsi id maxime cuperet, ita omnes amoris quo illum haud dubie amplectebatur, tàm synceri quàm magni, scintillas extinguere, vt non paulo mitius cum tractauerit quàm murem deuorandum famelica felis. Nam annum 〈◊〉〈◊〉 permisit viuere, de cujus pernicie certissime 〈◊〉〈◊〉, sed ita viuere, vt nunquam posset vel cuadere, vel de 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 desperare. Quamuis enim vix vlla dies praeterierit per 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, in quâ non aliquid 〈◊〉〈◊〉 miser, quod animum quantumuis ferreū ad iracundiam 〈◊〉〈◊〉: homo tamen suâpte naturâ ad perferendū aduersa parùm fortis, nun∣quam desperatione fractus est, quod tristibus laeti semper aliquid admixtū suerit, crebris à Rege nuntijs (sed fere noctu semper & clanculum) aduentātibus, qui de 〈◊〉〈◊〉 cius affectu fidem fa∣cerent, monile nonnunquam (aut tale quippiam) 〈◊〉〈◊〉 symbo∣lum afferentes, animū ne despōderet monentes, 〈◊〉〈◊〉; breui asseverantes, vt pristinum gratiae & potentiae locum rursus obtineret. Praeualentibus tandem adversis, incidit in morbum quo omnes periturum existimabant. Ad laborantem vocatus est Medicus quidam regius, a quo memorant Principem 〈◊〉〈◊〉 postea, qu d morbi haberet Cardinalis. Cui ille, Quicquid id est morbi quod habet, si mortuum cupis, tu 〈◊〉〈◊〉. scas & haud totum 〈◊〉〈◊〉 supervicturum spondeo. Ad ea Rex men∣sam percutiens, malim vero inquit 20. millium librarum iactu∣ram 〈◊〉〈◊〉, quàm vt 〈◊〉〈◊〉 moriatur: Abite igitur ociùs 〈◊〉〈◊〉 & quotquot alij medici in Regiá possunt reperiri, hominémque quàm potestis diligentissimè 〈◊〉〈◊〉. Deinde cum animo eum laborare non corpore is retulisset: amandauit ad 〈◊〉〈◊〉 no∣bilem quendam cum annulo quo Regem ipse 〈◊〉〈◊〉 olim 〈◊〉〈◊〉, & nuntiare iussit, deferbuisse iam iracundiam

suam, poenitere quod obtrectatoribus invidis tam diù 〈◊〉〈◊〉 [ 1529] accommodaverit, perspecturum brevi, haud minori se illum beneuolentia amplecti, quam quo tempore gratia apud eum plurimum pollere 〈◊〉〈◊〉. Ista cum rursus ab alio atque itidem alio afferrentur; recreatus ille, paucorum herclè die∣rum spatio 〈◊〉〈◊〉 sanitati restitutus est. Aulici igitur proce∣res qui singuli proximum sibi potentiae locum euerso Wolsaeo, spondebant, metuentes vehementer ne reuera Regi reconcilia∣tus spem 〈◊〉〈◊〉 cluderet, & iam laesus 〈◊〉〈◊〉 ceruices mul∣to quàm ante premeret grauiùs: omnibus ingenij neruis in hoc incubuêrunt, vt Londini adhuc haerentem, aut alibi in∣fra pauca milliaria, procul amandandum curarent. Neque vero 〈◊〉〈◊〉 (cuius Episcopatum Administratoris titulo tenebat) degere eum permiserunt (Londino ea Ciuitas 40. circiter 〈◊〉〈◊〉 distat) Eboracum ad Archiepiscopatum suum regendum, quidni abeat dictitantes, postquam Cancellarij munus Londini eum amplius non distineret? Itaque con∣cesso 〈◊〉〈◊〉, 〈◊〉〈◊〉 longè copiosiori quàm consiliarij regij assigna 〈◊〉〈◊〉, videlicet pro mille Marcis, totidem libris, 〈◊〉〈◊〉 partem Rege vltrò adijciente, iter coepit Eboracum versus (vrbem a Londino 150. milliaribus in boreali regni parte sitam) sub finem mensis 〈◊〉〈◊〉 anni proximè sequentis. Ex tot vero sacerdotijs, nihil 〈◊〉〈◊〉 relinquunt ad victum quotidia∣num praeter fructus praedicti Archiepiscopatus: Valebant ij 〈◊〉〈◊〉 ad 4000. librarum in singulos annos. Quod de Api∣cio Romano 〈◊〉〈◊〉, cur non 〈◊〉〈◊〉 hîc nos de Wolsaeo? Quanta 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 cui census aureorum 13000. egestas fuit? Tempus iam postulat vt ad annum 1530. transeamus. Sed ab∣soluamus semel magni istius 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉. Hicigitur non Eboraci, sed Cawodiae (vbi domum habet Archiepisco∣pus & in limite Dioecesis Londino proxima sita est) per to∣tam illam aestatem moram traxit, ea comitate, iustitia, libe∣ralit atéque erga dioecesanos vsus, vt ingentem sibi amorem apud omnes hominum ordines conciliarit, videbaturque ea quasi secessione magnopere 〈◊〉〈◊〉, nunc demum 〈◊〉〈◊〉 temp statibus 〈◊〉〈◊〉 diu iactatum non tanquam in scopulum e naufragio euasisse, sed portum exoptatum nactum esse, vbi tandem quiesceret. Si qua nihilominus velminima spes vspi∣am

affulgeret veterem potentiam recuperandi (homo qui [ 1529] mundi vanitatibus valedixisse videri voluit, ab Anachoreta quodam 〈◊〉〈◊〉, vt dixit, nuper conuersus) celare ta∣men non potuit quanta voluptate perfunderetur. Quod ea spe (〈◊〉〈◊〉 non leues aut inanes causas habebat) falsus demum fuerit, multi inuidorum potentiae & importunitati ascribunt, quod apud me neutiquam habet fidem. Quorsum enim tam 〈◊〉〈◊〉 missitationes gratiam & reconciliationem 〈◊〉〈◊〉, sed grauissimis indies contumelijs intermixtae vltimam indig∣nationem minitantibus, nisi vt hominem Rex aut blanditijs pelliceret, aut terroribus ac minis propelleret, ad ferendam pro diuortio sententiam, eo saltem modo quo posteà Cran∣merus Cantuariensis Archiepiscopus? Qua de re efficienda postquam coepit Rex desperare, initum videtur consilium de grauissimo perduellionis crimine intentando, quod mortis poena iuxta leges luendum erat. Missus ergo Northumbriae Comes qui comprehenderet, & co casu vehementer conster∣natum Londinum versus captivum ad causam ibi dicendam deduceret. In ipso vero itinere incidit in morbum, quo indies ingrauescente, in coenobio tandem Leicestrensi extinctus est. Ferunt Kingstonum quendam (qui illue tum nuper venerat satellitibus aliquot Regijs 〈◊〉〈◊〉) morti vicinum Car∣dinalem hortatum, ne animum desponderet, Regem (〈◊〉〈◊〉 nomine multam illi dixit salutem) non aliam ob causam ar∣cessendum curasse asserens, quam vt à criminum labe se pur∣garet ab inuidis & 〈◊〉〈◊〉 obiectorum: 〈◊〉〈◊〉 igitur du∣bitare sese, futurum breui, vt multo sit quam vnquam hactenus in gratia principis validior, nisi propter animi mollitiem maero∣ri interim sese conficiendum permittat. Ad 〈◊〉〈◊〉 Cardinalis vltimam hanc vocem 〈◊〉〈◊〉 sic dicitur respondisse: De salute Regis tam audio libenter, quam meam ipsius pro certo deplo∣ratam cognosco. Nam quod ad me attinet, octauus iam agitur dies a quo primum dysenteria laboraui, cui semper febris ad∣iuncta fuit, quod genus morbi, si infra octo dies nihil remit∣tat, aut mortem aut morte grauius incommodum (mentis vi∣delicet alienationem) 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 omnes vno consensu asseverant. Sed viribus iam destitutus, & morbo magis magis∣que saeuiente, expecto ad singula momenta quando DEVS

hanc peccarricem animulam ex corporis ergastulo ad se evocet. [ 1529] Quòd sifuturum esset vt paulisper adhuc viuerem, anne me tam parùm nasutum existimas, vt 〈◊〉〈◊〉 fugiant intentatae mihi casses? Tu nisi fallor, Kingstone, Turris Londinensis es Connestabilis, nec igitur dubito ad quid veneris. At hoc meritò praemium fero, quòd officij erga DEVM parùm me∣mor, Regi placendi vnicè studiosus, ad hunc scopum omnes meas cogitationes direxi. O me miserum & insensatum, qui DEO summo Regi adeo extiterim ingratus, quem si pro officio sic vt Christianum decuerat debitâ obseruantiâ coluissem, ille, ille, me canis aspersum iam tandem non deseruisset. Vtinam ex me caeteri omnes (aique adeo in primis Rex ipse) exemplum capiant, quàm lubrico in loco stetur in hoc mundo ab ijs, qui DEI super omnia fauori & prouidentiae tanquam baculo fir∣missimo non innituntur. Maiestatem proinde regiam meo no∣mine salutes plurimùm, & hoc vnicum ab illo me rogare nuncia, vt examinis coram summo tribunali olim subeundi, cui iam 〈◊〉〈◊〉 me sistendum video, non immemor vivat: Ita futurum est, vt noxae quam mihi impingunt aduersarij, secreto conscientiae suae testimonio me eximat. Plura dicturum vox defecit, & mors continuo insequuta est. Defuncti cadauer Pon∣tificalibus ornamentis indutum, postquam totum 〈◊〉〈◊〉 diem (nam primâ luce expiravit) iacuisset in propatulo omnibus qui id vellent conspiciendum, sine pompâ funebri, nocte intem∣pestâ tumulatū est 〈◊〉〈◊〉 ecclesia dicti mōasterij, videlicet in medio Capellae Beatae Mariae. Vitam ita diù actam soeliciter satis in∣soelici clausula terminauit Wolsaeus Cardinalis: quo Clericum potentiorem nunquam vidit Anglia, imò ne vniuersa Europa, (quantum 〈◊〉〈◊〉) demptis solum Pontificibus Romanis. Aluit semper in familia sua plus minus mille homines, inter quos numerantur, Comes vnus, Barones plerunque. 9. Equi∣tes aurati & spectatae 〈◊〉〈◊〉 permulti, ac aliorum, quorum vnicuique suum 〈◊〉〈◊〉 assignatum fuerat plus quam 400. prae∣ter istorum famulos, qui eum numerum longè superabant. Ministros deinde sacrorum semper habuit ad 63. videlicet Ca∣pellae suae Decanum, Subdecanum item, Symphoniacum & Cantores 35. clericos 〈◊〉〈◊〉 13. laices 12. & pueros 10. aedituos porro 4. praeter sacellanos (viros 〈◊〉〈◊〉 per to∣tam

Angliam praestantissimos) 16. atque crucigeros 2. Co∣lumniferosque [ 1529] 〈◊〉〈◊〉. Sed 〈◊〉〈◊〉 est quod magnitudinem o∣pum & potentiae eius perinde osten dat, ac structurae, quas re∣liquit magnificentissimas & plus quam regias. Vt collegia 〈◊〉〈◊〉 (de quibus antea) Palatium Westmonasterij (〈◊〉〈◊〉 Eboracense dictum, quod ad Archiepiscopum spectaret, & nunc praecipua Regum nostrorum sedes 〈◊〉〈◊〉) illius sumptu fere totum extructum est. Hantoni vero 〈◊〉〈◊〉 in∣ter regias nostras omnium longe elegantissimam, à funda∣mentis ipse excitauit, & opulentissimâ supellectile instructam Regi (munus vere regium) donauit. Haec enimverò omnia imperitorum quorundam iudicio superauit vnius structurâ Mausolei, Regi munus destinatum. Ex aere solido imperfectum adhuc id 〈◊〉〈◊〉 visitur in Capella quadam ecclesiae Windesoriensis Henrici octaui nomen praeferens. Quòd libe∣rorum eius ex tribus qui post cum regnauerunt, 〈◊〉〈◊〉 id per∣ficiendum 〈◊〉〈◊〉, patre adhuc quasi insepulto iacente, quid aliud putemus, quàm sumptus magnitudine deterritos? nisi fortè dicamus iusto 〈◊〉〈◊〉 iudicio & speciali prouidentia eue∣nire, vt qui ecclesiam tàm horribiliter deuastarit, hunc honorem singulis 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 in 〈◊〉〈◊〉 exhibitum solus ipse non consequatur. Sed Wolsaeum iam tandem 〈◊〉〈◊〉, qui obijt Nouembr. 30. 1530. Interim vero mense Iunio, huius anni 1529. per intercessionem Aloysiae Gallicae 〈◊〉〈◊〉 matris, & Margaretae Caesaris amitae, post multam disceptatio∣nem pax inter eos principes firmata est, quae à loco vbi con∣uentum est Cameracensis pax plerunque appellatur, sed à nostris pax mulierum, quòd ijs mediatricibus conciliata fue∣rit. Eius conditiones omnes recensere longum esset: praeci∣puae & nos aliqua ratione spectantes, hae fuerunt: Caesar vt liberos Gallo restitueret obsides in Hispania pro patre ante 3. annos relictos, & Gallus Caesari 〈◊〉〈◊〉 nomine vicies cen∣tena aureorum millia dependeret, qui 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉. regi nostro sororique suae Mariae à Caesare debita 〈◊〉〈◊〉 foedere anno 1522. facto exolueret, cautum est. Praeter quam tam grandem pecu∣niam, alia etiam 550000. Henrico nostro ab 〈◊〉〈◊〉 Caesare debita Gallus tenebatur numerare, 500. videlicet millia quod Mariam Regis filiam sibi olim desponsatam non duxisset vxo∣rem:

& 50. itidem millia, quae Philippus Caesaris pater ab [ 1529] Henrico septimo mutua 〈◊〉〈◊〉, quo tempore a ventis 〈◊〉〈◊〉 in Angliam delatus, pignori reliquit lilium aureum gem∣mis 〈◊〉〈◊〉, cui frustum Dominicae Crucis inclusum cre∣debant. Hoc lilium à Philippo (〈◊〉〈◊〉 re quam cognomento Bono) Burgundiae Duce per manus transmissum, ut iam Gal∣lus repignoraret & Caesari restitueret, constitutum est. Summa itaque pecuniae Regi à Gallo persolvenda, erat aureorum 950000. praeter alia 1600. millia Caesari eo ipso articulo re∣praesentāda, quo liberos regios tradidisset. Totius vero lytri sum∣ma 2550000. Coronatorum, nostraeque pecuniae 765000. li∣brarum, 〈◊〉〈◊〉 videlicet in singulas libras 〈◊〉〈◊〉 10. Gal∣licis. Hanc tam immanem pecuniā quomodo conficeret Gallus in primis anxius cum nostro coepit per legatos agere, ut oppe∣riri paulisper non gravaretur, tantámque pecuniam confestim pendi ne postularet. Rex autem qui se inconsulto haec pacta inita molestissimè ferebat, aequis auribus huiusmodi petitionem non accipiebat, donec admonitus, operam Galli ad id sibi fu∣turam vtilem quod parabat: plus etiam quam petebatur incre∣dibili liberalitate largitus est. Nam quingenta illa millia pro sponsalibus filiae debita condonavit; lilium oppignoratum pro 50. millibus Henrico Galli filio (cui ipse fuerat in baptismo susceptor) dono dedit; ac 400. millia reliqua, si aequis pensio∣nibus in 5. annis solverentur, satis habuit. Tantae vero Regis nostri erga Gallum benignitatis haec quidem causa ferebatur. A Papa se delusum per Cardinales tum nuper senserat, vehe∣mentérque ob id animo angebatur, nescius omnino quo se ver∣teret, quódve caperet consilium. Accidit tum forte ut Rege Waltoniae venationibus indulgente, Gardinerus Amanuensi∣um regiorum princeps, & Foxius ab eleemosynis, (quorum iste Herefordensis, ille Wintoniensis postea fuerunt Episcopi) in domo hospitarentur nobilis cuiosdam 〈◊〉〈◊〉 Crellaei, qui filies duo siam 〈◊〉〈◊〉 non ita pridem ad Cantabrigiensem A∣cademiam miserat in bonis literis 〈◊〉〈◊〉, idque sub cura & 〈◊〉〈◊〉 Thomae Cranmeri sacrae Theologiae Doctoris viri docti cum 〈◊〉〈◊〉, & vitae morúmque gravitate laudatissimi. Hic forte quadam fortuna tum nuper discipulos suos ab 〈◊〉〈◊〉 ad domum paternam deduxerat, propter metum pestis ibi

grassari incipientis. Et in convivio facta ab hospitibus menti∣one [ 1529] actionis regiae in causa divortij, quae tot 〈◊〉〈◊〉 in Curia 〈◊〉〈◊〉 pependerat indecisa: Ego vero miror (inquit Cran∣merus) Regem potius doctissimos, qui usquam reperiri possunt, Theologos de hac re non consuluisse, & illorum iudicia (quo∣rum multos habeat mundus quam Papa multis gradibus docti∣ores) non sequutum. Hoc Cranmeri dictum (quod fortè qua∣si fortunâ effutierat) 〈◊〉〈◊〉 confestim detulerunt ad Regem, qui amplexus 〈◊〉〈◊〉, hic vero (inquit) quisquis est, rem acu tetigit, & nomen authoris percontatus, iubet hominem accersi, lauda∣tóque quod consilium dedisset 〈◊〉〈◊〉, quodque si ante annos 5. sequutus 〈◊〉〈◊〉, iam (sic enim aiebat) 100. millia li∣brarum haberet in loculis, quas in hac lite Romae inutiliter ex∣penderat: dat ipsi in mandatis, ut scripto libello, hoc suum consilium rationibus undique conquisitis confirmet, 〈◊〉〈◊〉 interim suam de causa controversa interponens. Id ille cum fecisset promptè, legatum 〈◊〉〈◊〉 Romam destinat cum Bolenio Annae 〈◊〉〈◊〉 (Wiltoniae Comite 〈◊〉〈◊〉 creato) Carno, Sto∣kesleio, Benetto, legum Doctoribus & alijs. Hic liber ad Pon∣tificem deferendus traditus est, & simul imperatum, ut ad dis∣putationem Pontificios provocarent, in qua libri argumentum tuerentur, quo nimirum, sacrae scripturae, antiquorum item patrum & consiliorum authoritate probatum dicerent, non licere cuiquam fratris relictam ducere, neque fas esse Pontifici per quamlibet dispensationem huiusmodi matrimonij copiam 〈◊〉〈◊〉. Quod postquam ij 〈◊〉〈◊〉, consilium Regis tum erat, omnium per Europam Academiarum sententias exquirere de hac re: atque si ab illis suum matrimonium priùs initum 〈◊〉〈◊〉 comperisset, ad secundas nuptias (〈◊〉〈◊〉 quantumvis invito & refragante) protinùs convolare. Cum vero ad hoc quod parabatur magnopere conducere videretur Galli amici∣citia, liberalitate praedicta hominem demereri decrevit. Lega∣ti igitur Romam prout constitutum erat profecti sunt; vbi postquam auditi, promissam disceptationem, de die in diem prolatatam, tam diu expectarunt, ut tandem tempus ibi loci srustrateri animadverterent; domum omnes discellerunt, 〈◊〉〈◊〉 vnum Cranmerum, qui 〈◊〉〈◊〉 petere iussus est in Ger∣mania degentem, cum ijsdem mandatis quae 〈◊〉〈◊〉 Pontificem

antea detulerat. Ibi homo & bonus & eruditus, sed in causam [ 1529] Lutheri huc vsque iniquior, dum apud doctissimos tam Pro∣testantium quam Pontificiorum causam regiam probare niti∣tur, semina putatur hausisse illius doctrinae, quam postea aper∣tis (quod aiunt) vlnis amplexus, cum annos 20. Cantuari∣ensis fuisset Archiepiscopus morte luit crudelissima impositus rogo & vivus crematus. Hic ita provinciam demandatam dum obit strenuè, cum Langaeo Galli legato Rex agit sedulò: ut pro ea qua gratia & authoritate valeret apud eruditos in scholis Galliae, Germaniae & Italiae, sententias eorum eliceret de coniugio suo: id quod ab eo affatim praestitum est, impetratis (non sine Angelorum ut quidam loquitur Anglicorum mini∣sterio) diplomatis, à Lutetiana & alijs Galliae Academijs, Pa∣piensi item, Pataviensi, Bononiensi, & nonnullis alijs, in qui∣bus singulis pronuntiatum est, Papae (cui in leges divinas ni∣hil iuris sit) nefas esse concedere, ut frater fratris defuncti vx∣orem ducat, cùm apertis sacrae paginae verbis id prohibeatur. Sub finem istius anni, Decembr. videlicet 8. tres nobiles & e∣gregios viros, novis honorum titulis Rex insignivit: Thomas Bolenius Vicecomes Rupefortius & Regis mox socer futurus Comes creatus est Wiltoniensis: Rob-etiam Ratlivius Viceco∣mes Fitz-Walterus, ex nobilissima Fitz-Walterorum familia o∣riundus, Sussexiae Comes renuntiatus, cui in eo honore suc∣cesserunt, filius Thomas, nepotes primo Thomas, (nuper E∣lizabethae Reginae à cubiculis) deinde Henricus frater eius, ac tandem Robertus qui nunc vivit praedicti Henrici filius. Ge∣orgius porrò Baro Hastingius Huntingdoniae comitatu auctus est, quem filio reliquit Francisco patri Henrici ac Georgij, quorum ille 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉: decessit, iste honoris fraterni haeres eum ad Henricum transmisit ex filio Francisco (ante patrem de∣functo) nepotem.

Notes

• Diuortij regij actio.
• Reginae ad Regem or a∣tio coram legatis.
• Regina dis∣cedit è 〈◊〉〈◊〉.
• 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉.
• 〈◊〉〈◊〉 ruit.
• Legati ad Reginam.
• 〈◊〉〈◊〉 cum Cardinali∣bus collo qui∣um.
• Responsio Reginae.
• Oratio Cam. peij Cardi∣nalis.
• Wolsaus 〈◊〉〈◊〉 munere exi∣gitur.
• Morus fit Cancellar.
• Wolsaeus pro∣ditionis 〈◊〉〈◊〉.
• 〈◊〉〈◊〉 ad ludices Ora∣tio.
• Collegium 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉.
• Wolsaeus 〈◊〉〈◊〉.
• 〈◊〉〈◊〉 Card. 〈◊〉〈◊〉.
• 〈◊〉〈◊〉 comprehen∣ditur.
• Morientis verba.
• Sepultura.
• Potentia.
• Structure 〈◊〉〈◊〉.
• Pax Came∣racensis.
• 〈◊〉〈◊〉 Cranmerus regi primo innotuit.
• Bolenius Wiltoniae Comes. Ratlivius Sussexiae.
• Hastingius Huntingdoniae.