Tractatus de legibus et consuetudinibus regni Anglie, tempore Regis Henrici secundi compositus, Iusticie gubernacula tenente illustri viro Ranulpho de Glanuilla iuris regni & antiquarum consuetudinu[m] eo tempore peritissimo. Et illas solu[m] leges continet et consuetudines secundum quas placitatur in Curia Regis ad scaccarium et coram Iusticiis vbicunque fuerint. Huic adiectæ sunt a quodam legum studioso adnotationes aliquot marginales non inutiles

¶HIC INCIPIT LI∣ber nonus de homagiis et re∣leuiis et seruicus et auxilus et de pro∣presturis et limitibus inuasis.

Cap. 1.

PRedictis restat continuandū de homagiis faciē∣dis et releuiis re∣cipiendis. Mor∣tuo siquidē pa∣tre vel alio quo∣cunque alicuius antecessore, te∣netur dominus feodi ab initio recipere ho∣magium recti heredis, siue fuerit infra eta∣tem lieres ipse siue plenam habuerit eta∣tem. Dummodo masculus sit, femine enim nullum homagium facere possunt de iure, licet plerunque fidelitatem dominis suis pre∣stare soleant veruntanien sifuerint maritate mariti earum homagium dominis suis de

feodo illarum facere debent. Ita dico sifeo∣da illa homagium debeant. Sin autem he∣res masculus fuerit et minor: nullam de iu∣re vel de ipso herede vel de tenemento suo habere debet custodiam dominus feodi: do∣nec ipsius heredis receperit homagium, qui∣a generaliter verum est quod nullum serui∣tium siue releuium siue aliud, potest quis ab herede siue fuerit maior siue minor exigere, donec ipsius heredis receperit homagium de tenemento vnde seruitium habere clamat. Potest autem quis plura homagia, diuersis dominis facere de feodis diuersis diuersorū dominorum. Sed vnum eorum oportet esse precipuum, et cum ligeancia factum illi sci∣licet domino faciendum, a quo tenet suum capitale tenementum is qui homagium fa∣cere debet. Fieri autem debet homagium sub hac forma, scilicet vt is qui homagium facere debet, ita fiat homo domini sui, quod fidem illi portet, de illo tenemento vnde ho∣magium suum prestat et quod eius in om∣nibus terrenum honorem seruet, salua fide debita domino Regi et heredibus suis. Et ex hoc liquet quod vassallus, non potest domi∣num

suum infest••re, salua fide homagiisu•• nisiforte se defendendo, vel nisi ex precepto principis, cum iuerit cum eo contra domi∣uum suum in exercitum. Et generaliter ni∣hil de iure facere potest quis salua fide hom•• gu quod vertat ad exheredationē domini sui vel ad dedecus corporis sui. Si quis ergo plu∣ra homagia pro diuersis feodis suis fecerit diuersis dominis qui se inuicē infestent, si ca∣pitalis dominus eius ei preceperit quod secū in propria persona sua eat contra alium do∣minū suū oportet eum eius precepto in hoc obtēperare, saluo tamen scruitio alterius do∣mini de feodo {quod} de eo tenet. Patet itaque ex predictis {quod} si quis aliquid ad exheredationē domini sui fecerit, et super hoc conuictus fu∣erit feodū quod de eo tenet de iure amittet et herede•• eius. Idē quoque erit si manus vio∣lentas quis in dominū suum iniecerit eū le∣dendo vel atroci iniuria afficiendo, et hoc fu∣c••it in curia versus eū leg••ttime comprobatū. Sed vtrū in curia dominisui teneatur quis se defendere versus dominū suū, de talibus ob∣iectis quero et vtrū dominus suus possit eum ad id faciendum distringere per considerati∣onem

curie sue sine precepto domini Regis vel eius Iustiē vel sine breui domini regis vel ••ius capitalis Iusti••̄. Et quidē de iure poterit quis hominē suū per iudiciū curie sue dedu∣cere et distringere ad curiam suam venire. Et nisi se versus dominū suum tertia manu vel quota manu curia sua cōsiderauerit possit se purgare in misericor dia domini sui de toto feodo quod de eo tenet remanebit. Itē que∣ro vtrū dominus possit distringere hominē suum veniend•• in curiā suam, ad responden∣dū de seruitio vnde dominus suus queritur {quod} ei deforē, vel {quod} aliquid de seruitio suo ei re∣tro sit. Et quidē bene poterit de iure hoc fa∣cere etiam sinc precepto regis vel eius Iusti••̄. Et ita poterit inter dominū et hominē suum inde ad duellū vel ad magnam assisā perue∣niri per aliquem parium suorum qui de hoc testem se faciat sicut ille qui viderit ipsum tenentein vel antecessores suos fecisse serui∣tium id de feodo illo, ipsi domino vel an∣tecessoribus suis, et hoc paratus sit diracio∣nare. Si vero super hoc conuictus fuerit te∣nens ipse de iure de toto feodo quod de do∣mino illo suo tenet exheredabitur. Sin au∣tē non poterit quis tenente, suos Iusticiare

tune demum ad curie refugium: ent neces∣sarium decarrere potest autem homo liber masculus, homagium facere, tam is qui eta∣tem habet, quam is qui infra etatem est tam clericus quam laicus. Episcopi vero consecra∣ti, homagium facere non solēt domino Re∣gi etiam de Baroni•• suis. Sed fidelitatem cum iutamentis interpositis, ipsi prestare so∣lent. Electi vero in Episcopos ante consecra∣tionem suam, homagia sua facere solent.

Cap. 2.

¶Eiunt autem homagia, de terris et te∣nementis liberis, tantummodo de seruit••i•• de redditibus certis assignatis in denariis et in aliis rebus, pro solo vero domino fieri non debent homagia alicui excepto principe ve∣rum de omnibus terris non semper fieri de∣bet homagium. quia non de dotibus, nec de maritagiis liberis, nec de feodo Iuniorum sororum de primogenit•• tenentium infra tertium heredem vtrobique. Nec de feodo in liberam Elemosinam d••to nec de aliquo tenemento d••to quocunque modo in ma∣ritagium, quantum ad personam viri mulie∣ris cuius illud sit maritagium.

Ca 3.

¶Fieri autem possunt homagia, libero hominitam ma••culo quam femine, tam ma∣iori quam minori, tam Clerico quam lai∣co. Sciendum tamen quod si quis homagi∣um fecerit mulieri de aliquo tenemento, que postea nupserit alicui viro: tenebitur vir ille eidē marito homagiū facere de eodem te∣nemēto. Queri autem potest si quis aliquod tenementum versus aliquem per concordi∣am factam in curia diracionauerit, qui tene∣mentum id prius releuiauerit versus capita∣lem dominum, vtrum ille qui diraciona ui•• debet tenementum illud releuiare.

Cap. 4.

¶Mutua quidem debet esse dominii et homagii fidelitatis connexio ita quod quan∣tum homo debet domino ex homagio, tan∣tum illi debet dominus ex dominio preter solam reuerentiam, vnde si aliquis alicui do∣nauerit aliquod tenementum pro seruitio et homagio suo, quod postea alius versus eum diracion uerit tenebitur quidem dominus tenementum id ei vvarrantizare vel compe∣tens escambium ei reddere. Secus est tamen de eo qui de alio tenet feodum suum sicut.

herediratem suam et vnde fecerit homagiū quia licet is terram illam amittat non tene∣bitur ei dominus ad escambium. Mortuo ve ro patre vel antecessore alicuius vt predictū est, et herede relicto qui infra etatem sit, nul∣lum ius habet dominus feodi in custodia heredis vel hereditatis, nisi prius, recepto ho∣magio heredis. Recepto vero homagio, in custodia ipsius domini remanebit heres ipse cum hereditate sua sub forma predicta, do∣nec plenam habuerit etatem. Tandem vero eodem ad etatem perueniente et facta ei he∣reditatis restitutione, quietus crit a releuio ratione custodie. Mulier vero heres alicuius relicta, siue plenam habuerit etatem siue in∣fra etatem fuerit, in custodia domini sui re∣manebit, donec de consilio domini sui ma∣ritetur. Verum si infra etatem fuerit quando dominus suus in custodiam illam receperit, tunc ipsa maritata quieta erit hereditas illa a releuio, quantum ad se et quantum ad virū suum. Sin autem habuerit etatem co tempo∣re, licet aliquamdiu in custodia domini sui remaneat antequam maritetur, releuium ta∣men dabit maritus suus qui ill••m in vxore••

duxerit. Semel autem prestitum releuium a marito alicuius mulieris, vtrūquescilicet tam maritum quam vxorem, tota vita sua de re∣leuio ipsius hereditatis acquietabit. Qui•• nec mulier ipsa nec secundus maritus suus si secundo nupserit premortuo viro suo, nec primus maritus suus premortua vxore sua, terram illam it erum releuiabit. Cum autem heres masculus et notus heres etatē habens relinquatur, in sua hereditate se tenebit vt supradictum est, etiam inuito domino. Dum∣••amen domino suo sicut tenetur suū offerat homagium coram pre bis hommibus, et su∣um rationabile releuium, dicitur autem ra∣tionable releuium, alicuius iurta consu∣etudinem regni de feodo vnius militis, cen∣tum solidos de socagio vero quantum valet census illius socagii, per vnum annū de Ba∣roniis vero nihil certū statutum est, quia iux∣ta voluntatem et misericordiam domini Regis, solent Baronie capitales, de rele∣uiis suis domino Regi satisfacere. Idem est de serianteriis. Sivero dominus ipse nec ho∣magium, nec rationabile releuium ipsius heredis, velit recipere tunc releuium ipsum

saluo custodiat et per pro••os homines id se∣pius domino suo offerat. Qui si nullatenus id recipere voluerit, tunc heres ipse de domi∣no suo domino Regi vel eius Iusti••̄ conque∣ratur, et tale breue inde habebit.

Cap. 5.

¶Rex vic̄ salutem. Precipe N. quod iuste et sine dilatione recipiat homagium et rati∣onabile releuium R. de libero tenemento quod tenet in illa villa. Et quod de eo tenere clamat et nisifecerit summone eum per bo∣nos summonitores quod sit coram me vel Iusticiis meis, eo die ostensurus quare non fecerit. Et habeas ibi summonitotes et hoc breue T. &c.

Cap. 6.

¶De absencia siquidem ipsius summo∣niti quomodo sit iudicandum, vel qualiter ad curiam venire idem distringendus sit: ex predictis colligi potest. Tandem vero ad cu∣riam veniens, aut recognoseet illum ad rec∣tum heredem, aut negabit eum inde esse heredem, aut dubitabit vtrum fit rectus he∣res an non. Item si recognoseat eum here∣dem, aut negabit eundem sibi optulisse ho∣magium suum et rationabile releuium, aut

id confitebitur. Si itaque id totum sic confi∣teatur, aut statim recipiet homagium et ra∣tionabile releuium ipsius in curia, aut ei di∣em competentem dabit qua id faelet. Idem quoque dieendum est et si neganerit eum optul••sse sibi homagium suum vel releuium dummodo recognoscat eum ad heredem. Sin autē preci••e negauerit eum esse heredē, tunc quidemsi extra seisinam esset, posset quidem assi••am versus dominū suum que∣rere de morte antecessoris sui Veruntamen si in self••••afierta in seisina se tencat et pati∣enter ••ustineat, donec placeat domino suo homagium suum inde recipere. Quia non prius tenetur quis de releuio suo domino suo respondere, donec ipse homagium suum re∣ceperit do feodo vnde ei debet homagium. Si vero dubitauerit dominus ipse vtrum rec∣tus heres fuerit ••n non qui homagium su∣um ei offort, quemad modum si non fuerit heres noius ab ipso domino; vel etiam a vici∣neto tanquam heres, tunc poterit quidem dominus feoditerram illam in manum su∣am capere et ratinore donec id clarius con∣stet ei id quod dominus Rex de cunctis Ba∣roniis

suis capitalibus facere solet. Moreu•• enim aliquo Capitali Barone suo, statim Ba∣roniam in manusua retinet Rex: donec he∣res grantum suum fecerit de releuio: licet heres ipse plenam habuerit etatem. Possunt autem domini ex rationabili causa, receptio∣nes homagiorum et releuii de feodis suis quandoque differre, veluti si alius quam i•• qui se facit heredem clamet ius in hereditate sua, pendente enim lite, non debet inde re∣cipi homagium, uel dari releuium, aut si do∣minus ipse ius se credit habere tenendi he∣reditatem ipsam in dominico suo Et tunc quidem siplacitauerir inde versus illum qui in seisina est per breue domini Regis vel eius Iusticiis poterit tenens ipse poncre se in magnam assisam domini Regis que sub qua forma procedere debeat in secundo libro supra explicitum est, nisi quia de quie busdam articulis fit hic quedam variatio quod ex hoc breui ad id••faciendum liquet

Cap. 7.

Rex vicecomiti salutem. Summone per bonos summonitores, quatuor legales mi∣lites

de vsineto illius ville: quod sint coram me vel Iusticiis meis eo die ibi ad eligen∣dum super sacramentum suum duodecim &c. qui melius rei veritatem sciant, et di∣cere velint, ad-faciendam recognitionem vtrum N. maius ius habeat tenendi vnam hydam terre in illa villa de T. vel ipse R. tenendi eam in dominico suo, quam ipse R petit per breue meum versus predictum N. et vnde N. qui terram illam tenet po∣suit se in assisam meam, et petit recog∣nitionem fieri, vtrum ille maius ius ha∣beat tenendi terram illam in dominico vel predictus N. tenendi de eo. Et summo∣ne per bonos summonitores predictum N. qui terram illam tenet, quod tunc sit ibi auditutus illam electionem. Et habeas ibi &c. T. &c.

Cap. .8.

¶Postquam vero conuenerit inter do∣minum et heredem tenentis sui de ratio∣nabili releuio dando et recipiendo, poterit idem heres rationabilia auxilia de ho∣minibus suis inde exigere. Ita tamen

moderate secundum quantitatem feodo∣rum suorum, et secundum facultates ne ni∣mis grauari inde videantur, vel suum conte∣nementum amittere. Nihil autem certum, statutum est de huiusmodi auxiliis dandis vel exigendis nisi vt predicta forma inuiola∣biliter obseruetur. Sunt preterea alii casus in quibus licet dominis auxilia similia, sed fub forma prescripta exigere ab hominibus suis veluti si filius et heres suus miles fiat, vel si primogenitam filiam suam maritauerit v∣trum vero ad Gvverram suam manutenen∣dam possint domini huiusmodi auxilia exi∣gere quero. Obtinet autem quod non pos∣sunt ad id tenentes distringere de iure, nisi quatenus facere velint. possunt autem do∣mini tenentes fuos ad huiusmodi rationabi∣lia auxilia reddenda etiam suo iure sine pre∣cepto domini Regis vel eius capitalis Iustiē per iudicium curie sue distringere per catal∣la que in ipsis feodis inuenerint, vel per ipsa feoda si opus fuerit. Ita tamen quod ipsi te∣nentes inde de ducantur iuste secundum cō∣siderationem curie sue et consuetudinem ra∣tionabilem. Si ergo ad huiusmodi auxilia ra∣tionabilia

reddenda posset aliquis dominus tenentes suos ita distringere, multo fortius districtionem eo modo licite poterit facere pro ipso releuio suo, vel pro necessario serui∣tio suo de feodo suo sibi debito. Verum si dominus potens non fuerit tenētem suū pro seruitiis suis vel consuetudinibus iusticiare: tunc decurrendum erit ei ad auxilium Re∣gis vel Capitalis Iustic̄ et tale breue inde ha∣bebit.

Cap 9.

¶Rex vicecomiti salutem. Precipio tibi quod Iustieies N. quod iuste et sine dilatione faciat R. consuetudines et recta seruitia que ei facere debet de tenemento suo, quod de eo tenet in illa villa sicut rationabiliter mon∣strare poterit eum sibi deberi, ne oporteat eum amplius inde conqueri pro defectu rec∣ti. T. &c.

Cap. 10.

¶Sequitur autem placitum per hoc bre∣ue, is qui queritur in comitatu coram viceco∣mite, et seruitia sua in releuiis vel in aliis re∣bus iuxta consuetudinem illius comitatus exiget, et si••us suum inde diracionauerit ad∣uersa pars rationabile releuium suum ipsi dommo suo reddet et preterea in misericor∣dia

vicecomitis erit, quia generaliter verum est quod de quolibet placito quod in comi∣tatu deducitur et terminatur, misericordia que inde prouen it vicecomiti debetur. que qu••nta esse debeat per nullam assisam ge∣neralem determinatum est. Sed pro consue∣tudine singulorum comitatuum debetur, in quodam comitatu plus, in quodam minus.

Cap. 11.

¶Sequitur autem de purpresturis di∣citur autem purprestura, vel porprestura proprie quando aliquid super dominum Regem iniuste occupatur, vt in dominicis Regis, vel in viis publicis obstructis, vel in aquis publicis transuersisa recto cursu, vel quando aliquis in ciuitate super Regiam plateam aliquid edificando occupauerit. Et generaliter quotiens aliquid fit ad nocu∣mentum Regii tenementi, vel Regie vie, vel ciuitatis, placitum inde ad coronam do∣mini Regis pertinet. Inquirentur autem hu∣iusmodi purpresture, vel in capitali curia, vel coram iusticiis. Regis ad tales inquisitiones

faciendas in diuersas regni partes transmissis per iuratam patrie siue visineti. Et qui per iuratam ipsam aliquam huiusmodi fecisse purpresturam conuictu•• fuerit in misericor∣dia domini Regis remanet, de toto feodo quod de eo tenet Et quod occupauit, reddet Et si in ciuitate super Regiam plateam ed fi∣cando occupasse conuictus fuerit, ed••ficia quoque illa domino Regi remanebunt illa scilicet que in territorio regio probata fu∣erint constructa. Et nihilominus in miseri∣cordia domini Regis remanebit. Est au∣tem misericordia domini Regis qua quis per iuramentum legalium hominum de visines to eatenus amerciandus est, ne aliquid de fou honorabili contenemento amittat. Cum quis contra alium quam contra. Regem pur∣presturam fecerit, aut contra dominum, su∣um facit: aut contra alium Si contra domi∣num suum, et non infra assisam, tunc distrin∣getur ipse occupator, quod ad curiam do∣mini sui veniat id adresciaturus. Ita dico sia∣hud habuetit de eo tenementum et per hoc breue.

Cap. 12.

¶Rex vicecomiti salutem. Precipio tibi quod Iusticies N. quod sine dilatione veniat in Curia. I domini sui et ibi stet ei ad rectum de libero tenemento suo quod super eum occupauit vt diē, ne oporteat. &c. T. &c.

Cap. 13.

¶Quifi super hoc conuictus fuerit in cu∣ria domini sui, tenententum illud quod de illo dommo suo tenuerit, sine recuperatione amittet. Sin autem nullum aliud tenemen∣tum de eodem domino habuerit, tunc do∣minus ipse versus eum placitabit in curia ca∣pitalis domini per breue de recto. Similiter si quis super non dominum suum aliquid in hunc modum occupauerit et non infra as∣sisam, per breue de rocto inde placitabit. Si autem infra assisam hec facta fuerint, tunc locum habet recognitio de noua disseifina ad recuperandam seisinam vnde infra dice∣tur in huiusmodi purpresturis ficiendis, quā∣doque inuaduntur ipsi limires tertarum et per occupationem exceduntur. Et tunc alte∣rutro vicinorum super hoc conquerente in curia, precipietur quidem vicecomiti quod

coram eo per legales homines de vicineto, fi∣at visus illorum limitum et per eorum sacra∣mentum faciat eos esse sicut esse debent et esse solebant tempore Regis. H. aui domi∣ni Regis et pet hoc breue.

Cap. 14.

¶Rex vicecomiti salutem. Precipio tibi quod iuste et sine dilatione facias esse ratio∣nabiles diuisas inter terram R in illa villa, et terram A de de Byri, sicut esse debent et esse solent, et sicut fuerunt tempore Regis H. aui mei vnde R queritur quod Adam iniu∣ste et sine iudicio occupauit plus inde quam pertinet ad liberum tenemē∣tum suum de Byri ne amplius inde clamorem audiam pro defectu iusticie. T. &c.

Notes

• Concordat cum mag∣na carta. Ca. 3. vbi ha betvr quod dominus non habeat custodiam antequam homagium ••ius ceperit.
• Huic incer∣titudini me detur mag∣na carta. Cap. 2.
• Quid fuerit rationabile auxilium definitum est statuto VV. primi Cap. 35.