Y Beibl Cyssegr-lan. Sef yr Hen Destament, a'r Newydd..

Llyfr y Pregeth-vvr.

PENNOD. I.

Oferedd y byd

GEiriau y Pregeth-wr mâb Dafydd frenin [yr hwn oedd] yn Ierusa∣lem.

2 Gwagedd o wa∣gedd medd y Pregeth∣wr, gwagedd o wagedd, gwagedd [yw 'r] cwbl.

3 Pa fudd sydd i ddŷn oi hôll lafur, a gym∣mero efe dann yr haul?

4 Vn genhedlaeth a aiff ymmaith, a chenhed∣laeth arall a ddaw: ond y ddaiar a saif byth.

5 Yr haul hefyd a gyfŷd, a'r haul a fachluda, ac a dynn iw le, lle y mae yn codi.

6 Efe a aiff i'r dehau, ac a amgylcha i'r gogledd: y mae 'r gwynt yn myned oddi am∣gylch, ac yn dychwelyd yn ei gwmpas.

7 Yr hôll afônydd a rêdant i'r môr, ac etto nid yw 'r môr yn llawn: i ba le bynnac y rhêdo 'r afonydd oddi yno y dychewêlant eil-waith.

8 Pôb peth sydd yn llawn blinder, ni ddich∣on nêb ei dreuthu: ni chaiff y llygad ddigon o edrych, na'r glust o wrando.

9 Y pêth a fu a fydd, a'r peth a wnaed a wn∣êir, ac nid oes dim newydd dann yr haul.

10 A oes dim y gellir dywedyd, edrych ar hwn, dymma beth newydd؛ canys efe fu yn yr hên amser o'n blaen ni.

11 Nid oes goffa am y pethau gynt, ac ni bydd coffa am y pethau a ddaw yn ôl, gan y rhai a ddaw ar eu hôl hwynt.

12 Myfi y Pregeth-wr oeddwn frenin Is∣raêl yn Ierusalem:

13 Ac a roddais fy mrŷd ar geisio, ac ar chwilio am ddoethineb, am bôb peth a wnaed tann y nefoedd: (dymma drafael flin a roddes Duw ar feibion dynnion i ymguro ynddi)

14 Mi a welais yr holl weithredoedd y rhai sydd tann haul, ac wele y rhai hynny ôll ydynt wagedd a gorthrymder yspryd.

15 Ni ellir iniawni yr hyn sydd gam, na chy∣frif yr hyn sydd ddeffygiol.

16 Mi a feddyliais yn fyng-halon gan ddy∣wedyd, wele mi a gynnyddais, ac a gesclais ddoethineb tu-hwnt i bawb a fu o'm blaen i yn Ierusalem, a'm calon a ddeâllodd lawer o ddoe∣thineb, a gŵybodaeth.

17 Mi a roddais fy mrŷd hefyd ar ŵybod doethineb, gŵybodaeth, ynfydrwydd, a ffolineb, ac mi a ŵybum fod hyn hefyd yn orthrymder yspryd.

18 Canys mewn llaweroedd o ddoethineb y mae llawer o ddig: a'r neb a chwanêgo ŵybo∣daeth a chwanêga ei flinder.

PEN. II.

Ofered adailadaeth, a chyfoeth. 14 Bod yr vn farwo∣laeth gorphorol i'r doeth, ac i'r annoeth.

AC mi a ddywedais yn fyng-halon, tyret yn awr mi a gymmyscaf win yn llawen, cymmer dy fyd yn esmwyth, ac wele hyn hefyd sydd wagedd,

2 Mi a ddywedais wrth y chwerthinog, yr ydwyt ti yn ynfydu, ac wrth y llawen, pa beth yr ydwyt yn ei wneuthur felly؛

3 Mi a fwriedais yn fyng-halon roddi fyng-nhawd i'r gwîn (pan oeddwn yn arwain fyng-halon mewn doethineb) ac i gofleidio ffolineb, hyd oni welwn ai da i feibion dynnion yw yr hyn a wnânt hwy tann y nefoedd hôll ddyddiau eu bywyd.

4 Mi a wneuthum fyng-waith mawr, mi a adailadais i mi dai, ac a blennais win-llanno∣edd.

5 Mi a wneuthym erddi a pherllannau, lle y gosodais brennau o bôb ffrwyth.

6 Mi a wneuthym lynnau dwfr i ddwfrhau â hwynt y llwynau i'r-goed.

7 Mi a dderparais weisiō, a morwyniō: he∣fyd yr oedd i mi wenidogion caeth, îe yr oeddwn i yn berchen llawer o wartheg a defaid tu hwnt i bawb ôll a fuasent o'm blaen i yn Ierusalem.

8 Mi a bentyrrais i mi arian ac aur, a thryssor pennaf brenhinoedd, a thalaithau: mi a ddape∣rais i mi gantorion a chantoressau a phôb rhyw offer cerdd, difyrwch meibion dynnion.

9 A mi a dyfaswn, ac a gynnyddaswn yn fwy nâ neb a fuase o'm blaen i yn Ierusalem: o blegit fy noethineb oedd yn sefyll gyd â mi.

10 Beth bynnac a ddeisyfie fy llygaid, ni ommeddwn hwynt, ni attaliwn fyng-halon o∣ddi

wrth ddim hyfryd: ond fyng-halon a lawe∣nyche yn fy holl lafur, a hyn oedd fy rhan i o'm holl lafur.

11 Mi a edrychais ar fy holl weithredoedd a wnaethe fy nwylaw, ac ar y llafur a lafuriais yn ei wneuthur, ac wele hyn oll [oedd]wagedd a gorthrymder yspryd, megis ac nad oes dim bu∣ddiol tann yr haul.

12 Ac am hynny mi a droais i edrych ar ddo∣ethineb, ac ar bob ynfydrwydd a ffolineb (canys beth [a wnae] 'r dyn a geisie ganlyn y brenin؛ y peth a wnaed eusus)

13 Mi a welais yn ddiau fôd êlw doethineb vwch law ffolineb, fel êlw goleuni vwch law tywyllwch.

14 Y doeth sydd ai lygaid yn ei benn: ond y ffôl a rodia yn y tywyllwch, ac etto mi a we∣lais yr vn damwain yn digwyddo iddynt oll.

15 Ac am hynny y dywedais yn fyng-halon y peth a ddigwydda i'r ffôl a ddigwydda i min∣ne, pa beth gan hynny a dâl i mi fôd yn ddoeth mwyach؛ ac mi a ddywedais yn fyng-halon, fôd hyn hefyd yn wagedd.

16 Canys ni bydd coffa am y doeth mwy nag am yr annoeth yn dragywydd, y pethau sydd yr awr hon yn y dyddiau a ddaw a ollyngir oll dros gof: ac y mae y doeth yn marw fel yr an∣noeth.

17 Ac am hynny câs gennif y bywyd hwn, canys drwg gennif y gorchwyl a wneir tann haul, canys hyn oll ydynt wagedd a gorthrym∣der yspryd.

18 Câs gennif fy holl lafur, yr hwn yr yd∣wyfi yn ei gymmeryd tann haul, am fod yn rhaid i mi ei adel i'r neb a fydd ar fy ôl i.

19 A phwy a ŵyr ai doeth ai annoeth fydd y neb a fydd feistr ar fy holl lafur maufl, yr hwn mor gall a gymmerais tann haul؛ dymma wa∣gedd hefyd.

20 Ac am hynny mi a droais ymmaith heb obaith gennif am gael budd oddi wrth fy holl la∣fur yr hwn a gymmerais i tann yr haul.

21 Canys y mae dŷn a lafuria yn bwyllog, yn synhwyrol, ac yn iniawn: ac y mae yn gorfod iddo roi rhan i'r neb ni lafuriodd yn ei geisio: hyn hefyd sydd wagedd a gorthrymder mawr.

22 Canys beth sydd yng-weddill i'r dyn hwnnw oi oll lafur a gorthrymder ei galon yr hwn a gymmerodd efe tann haul,

23 Yn ei holl ddyddiau y mae gorthrymder, yn ei oll lafur y mae dig, ie ni chymmer ei galon seibiant liw nôs: hyn hefyd sydd wagedd.

24 Nid oes daioni mewn dŷn oddieithr i∣ddo ef fwyta ac ŷfed, a pheri iw enaid gael daio∣ni oi lafur: hyn hefyd a welais i [yn dyfod] o law Dduw ei hun.

25 Pwy a ddichon fwynhau [daioni؛] a phwy ai mwynhae mor fuan a'm fi؛

26 Canys i'r dŷn y gwelo efe yn dda y rhydd Duw ddoethineb, a gwybodaeth a llawenydd: ond i'r pechadur y rhydd efe boen i gasclu, ac i dyrru, iw roddi i'r neb y gwelo Duw yn dda: hynny hefyd sydd wagedd a gorthrymder y∣spryd.

PEN. III.

1 Amser sydd i bob peth. 14 Gweithredoedd Duw sy berffaith, ac yn peri i ni eu hofni. 17 Duw a farn y cyfiawn a'r anghyfiawn.

Y Mae amser i bob peth, ac amser i bob ewy∣llys tann y nefoedd.

2 Amser sydd i eni, ac amser i farw, ac am∣ser i blannu, ac amser i ddiwreiddio y peth a blannwyd.

3 Amser i ladd, amser i iachau, amser i fwrw i lawr, ac amser i adailadu.

4 Amser i ŵylo, ac amser i chwerthin, amser i alaru, ac amser i ddawnsio.

5 Amser i daflu cerrig, ac amser i gasclu cer∣rig, amser i ymgofleidio, ac amser i ochel coflei∣dio.

6 Amser i geisio, ac amser i golli, amser i gadw, ac amser i fwrw ymmaith.

7 Amser i rwygo, ac amser i wnio, amser i dewi, ac amser i ddywedyd.

8 Amser i garu, ac amser i gasaû, amser i ry∣fel, ac amser i heddwch.

9 Pa fudd i'r gweithudd o'r blinder a gym∣mero efe؛

10 Mi a welais fod hyn yn flinder a roddes Duw ar feibion dynnion i ymflino ynddo.

11 [Duw] a wnaeth bôb pêth yn dêg, ac yn ei amser, îe tra fyddo yr bŷd Duw a esyd yn eu calonnau hwy y gwaith a wnaeth efe o'r dechre∣uad hyd y diwedd (o ddieithr pêth ni ddichon dyn ei gyrheuddyd.)

12 Mi a wn nad oes ddim well iddynt, nag i bawb fôd yn llawen, a gwneuthur daioni yn ei fywyd.

13 Hefyd pa ddyn bynnac sydd yn bwyta, ac yn yfed, ac yn mwynhau daioni oi holl lafur, rhodd Dduw yw hynny.

14 Mi a wn beth bynnac a wnêl Duw ei fôd yn parhau byth, ac na ellir na bwrw at [ei waith ef] na thynnu dim oddi wrtho: a bôd Duw yn gwneuthur hyn fel yr ofne dynnion ei wyneb ef.

15 Y peth a fu o'r blaen sydd yr awron: a'r peth sydd ar ddyfod a fu o'r blaen: canys Duw ei hun a adnewydda y peth a aeth heibio.

16 Hefyd mi a welais dann yr haul yn lle barn annuwoldeb: ac yn lle cyfiawnder, annu∣woldeb.

17 Mi a ddywedais yn fyng-halon y barna Duw y cyfiawn a'r anghyfiawn: canys y mae amser i bôb ewyllys, a goruwch pôb gwaith yno.

18 Mi a ddywedaswn yn fyng-halon ar ôl rheswm dynawl, (wedi i Dduw ei hun eu ham∣lygu hwynt, a gweled fod y rhai hyn yn anifei∣liaid i'r rhai eraill)

19 Fôd digwydd meibiō dynniō fel digwydd yr anifeiliaid, yr vn digwydd, sydd iddynt, fel y mae 'r naill yn marw, felly y bydd marw 'r y

llall, a bôd yr vn chwythad iddynt oll: ac am hyn∣ny nid oes mwy rhagoriaeth i ddŷn nag i anifail ond eu bôd ôll yn wagedd:

20 Y mae y cwbl yn myned i'r vn lle, vn o ho∣nynt sydd o'r pridd, a phob vn o honynt a drŷ i'r pridd eil-waith.

21 Pwy a edwyn yspryd dŷn yr hwn sydd yn escynn i fynu, a chwythat anifail yr hwn sydd yn descynn i wared i'r pridd؛

22 Ac am hynny ni welwn i ddim yn well i ddyn nag ymlawenychu yn ei weithredoedd ei hun, canys hyn yw ei rān ef: canys pwy ai dwg ef i weled y peth fydd ar ei ôl ef؛

PEN. IIII.

Gorthrymder y diniwed. 4 Ofered llafur dyn. 9 Mor anghenrhaid yw cyfeillach. 13 A bod yr ieuangc call yn well na'r hên angall.

ONd drachefn wrth edrych ar yr hôll rai gorthrymmedig tann yr haul, yna wele ddagrau y rhai gorthrymmedig heb nêb iw cyssuro, ac heb nerth ynddynt [i ddiangc] allan o law eu treis-wŷr, ac heb ganddynt neb iw cys∣uro.

2 Mi a ganmolais y meirw y rhai sydd yn barod wedi marw, yn fwy na'r byw y rhai yd∣dynt yn fyw etto.

3 Gwell na'r ddau yw 'r neb ni bu yr ioed, canys ni welodd efe y blinder mawr sydd tann haul.

4 Ac mi a welais fôd pob llafur, a phob inion∣deb gwaith dŷn yn peri iddo genfigen gan ei gymmydog, hyn hefyd sydd wagedd a gorth∣rymder yspryd.

5 Y ffôl a wasc ei ddwylo yng-hŷd, ac a fwy∣tu ei gnawd ei hun [gan ddywedyd:]

6 Gwell yw lloned llaw trwy lonyddwch, na lloned dwy law trwy flinder a gorthrymder yspryd.

7 Ond mi a drois, ac a welais [fôd hyn] yn wagedd tann yr haul.

8 Y mae vn heb hiliogaeth iddo: i'r hwn nid oes na mâb na brawd, ac etto nid oes diwedd ar ei lafur ef oll: îe ni chaiff ei lygaid ddigon o gy∣foeth, [ni ddywed efe,] i bwy yr ydwyf yn lla∣furio, gan ddiddyfnu fy enaid oddi wrth hyfryd∣wch؛ hyn hefyd sydd wagedd, ac dymma drue∣ni blin.

9 Gwell yw dau nag vn, o achos bod iddynt obr da am eu llafur,

10 Canys os syrthiant, y naill a gyfŷd y llall ond gwae yr vnic: canys pan syrthio efe nid oes ail iw gyfodi.

11 Hefyd os dau a gŷd orweddant hwy a ym∣gynhesant, ond yr vnic pa fodd y cynnesa efe؛

12 Os cryfach fydd rhyw vn nar naill o hon∣ynt hwy, hwythau ill dau ai gorchfygant yntef, ond rhaff deircaingc ni thorrir ar frys.

13 Gwell yw bachgen tlawd a doeth, na bre∣nin hên ac ynfyd, yr hwn ni feidr gymmeryd rhybydd mwyach.

14 Canys y [naill] sydd yn dyfod allan o'r carchar-dŷ i deyrnasu, a'r llall a anwyd yn y frenhiniaeth [i fod] yn dlawd.

15 Mi a welais y rhai byw oll y rhai ydynt yn rhodio dann yr haul, yn nesau at yr ail mâb yr hwn sydd i deyrnasu yn ei ôl ef.

16 Nid oes diben ar yr holl bobl [sef] ar bawb a fu oi blaen hwynt, a'r rhai olaf ni lawen∣ychāt ynddo yntef: gwagedd yn ddiau a blinder yspryd [yw] hyn hefyd.

17 Gwilia ar dy droed pan fyddech yn my∣ned i dŷ Dduw, a bydd barottach i wrando nag i roi aberth ffoliaid, canys ni wyddant hwy eu bôd yn gwneuthur drwg.

PEN. V.

Mor dda yw ymadroddion pwyllog. 9 A maint chw∣ant y cybydd.

NA fydd [ry] brysur a'th enau, ac na frysied dy galon i draethu dim ger bron Duw: ca∣nys Duw sydd yn y nefoedd a thithe sydd ar y ddaiar, ac am hynny bydded dy eiriau yn anaml.

2 Canys megis ag y daw breuddwyd o dra∣llod lawer: felly [y daw] ymadrodd ffôl o la∣weroedd o eiriau.

3 Pan adduneddech adduned i Dduw, nac oeda ei thâlu, canys nid oes ganddo flâs ar rai ynfyd, y peth adduneddaist tâl.

4 Gwell yw i ti fôd heb adduneddu, nag i ti adduneddu, a bôd heb ei dalu.

5 Na âd i'th enau beri i'th gnawd bêchu, ac na ddywet ger bron yr angel, anŵybodaeth yw hyn: pa ham [y peri] i Dduw ddigio o herwydd dy eiriau, fel y difetho efe weithred dy ddwy∣law di؛

6 Canys mewn llaweroedd o freuddwydi∣on y mae gwagedd, felly mewn llawer o eiriau: ond ofna di Dduw.

7 Os gweli dreisio y tlawd, a bwrw i lawr farn a chyfiawnder yn y wlâd: na ryfedda o a∣chos hyn, canys y mae vchel yn gwilied ar v∣chel, y mae [vn] sydd vwch na hwynt.

8 Cynnyrch y ddaiar sydd vwch law pôb peth: wrth dir llafur y mae y brenin yn byw.

9 Y nêb a garo arian ni ddigonir ag arian, a'r neb a hoffo olud ni chaiff lesâd: hyn hefyd sydd wagedd.

10 Lle y byddo llawer o dda y bydd llawer iw ddifa: pa fudd gan hynny i'r perchennog ond gôlwg ei lygaid.

11 Melus yw hun y gweith-wr pa vn byn∣nac ai bychan ai llawer a fwytu efe: ond llawn∣der y cofoethog ni âd iddo gyscu.

12 Y mae trueni a welais tann yr haul, cy∣foeth wedi eu cadw yn niwed iw perchennog.

13 Derfydd am y cyfoeth hynny trwy drueni blin, ac os ennill efe fab ni [ddaw] dim i law hwnnw.

14 Yn noeth y daeth allan ô groth ei fâm, yn noeth drachefn yr aiff ymmaith modd y da∣eth, ac nid arwain ddim oi lafur gyd ag ef.

15 Am hynny hefyd dymma ofid blin yn

hollawl, y modd y daeth, felly yn hollawl yr aiff efe ymmaith, pa fudd [sydd] iddo am lafurio yn ofer؛

16 Ei hôll ddyddiau y bwytu efe mewn ty∣wyllwch, mewn digter mawr, gofid, a llid.

17 Wele beth a welais i, yn dda a thêg [i ddyn,] bwytta, ac ŷfed a chymmeryd byd da oi hôll lafur a lafurio tann yr haul hôll ddyddiau ei fywyd y rhai a roddes Duw iddo: canys hynny yw ei ran ef.

18 Ie i bwy bynnac y rhoddes Duw gyfo∣eth a golud, ac i bwy bynnac y rhoddes efe rydd-did i fwyta o honynt, ac i gymmeryd ei rā, ac i lawenychu yn ei lafur, rhodd Duw yw hyn:

19 Canys ni fawr gofia efe ddyddiau ei fy∣wyd am fôd Duw yn fodlon i lawenydd ei ga∣lon ef.

PEN. VI.

Ofered yw cael cyfoeth heb gael eu mwynhau.

Y Mae drwg a welais tann haul, a hwnnw yn fawr ym mysc dynnion.

2 Gŵr i'r hwn y rhoddo Duw gyfoeth â thryssorau, ac anrhrydedd, heb arno eisieu dim a ddymune: a Duw heb roi gallu iddo iw mwyn∣hau: ond gŵr estron ai mwynhâ, dymma wagedd a gofid blin.

3 Os gŵr a ennill gant ô blant, ac a fydd byw lawer ô flynyddoedd, er bod dyddiau ei fly∣nyddoedd yn aml, os ei enaid ni ddiwellir a'r golud hwnnw, ac oni's bydd iddo gladdediga∣eth, mi a ddywedaf mai gwell yw yr erthyl.

4 Canys mewn oferedd y daeth [hwnnw,] ac yn y tywyllwch y rhodia, ei enw a guddir â thywyllwch.

5 Ni welodd chwaith mo'r haul, ac ni's ad∣nabu, [a] mwy o llonyddwch sydd i hwn nag i'r llall.

6 Pe bydde efe fyw ddwy-fil ô flynyddoedd, heb fwynhau byd da: onid i'r vn lle yr aiff pawb?

7 Holl lafur dŷn sydd yn myned i'r safn, ac etto ni ddiwellir ei feddwl ef.

8 Canys pa ragoriaeth sydd rhwng y doeth a'r annoeth؛ pa [ragor] rhwng y cyfoethog a'r tlawd, tra fyddant yn rhodio ym mysc y byw؛

9 Gwell yw golwg y llygaid nag ymdaith yr enaid: hyn hefyd sydd wagedd a gorthrymder yspryd.

10 Beth bynnac sydd, y mae henw arno: ac mae yn hyspys mai dŷn yw efe: ac ni ddichon efe ymryson a'r neb sydd drechach nag ef.

11 Lle y byddo llawer o bethau, hwy a aml-hânt wagedd, beth sydd mwyach i ddyn؛

12 Canys pwy a ŵyr beth sydd dda i ddyn yn y bywyd hwn ôll ddyddiau ei fywyd ofer, y rhai a bassia efe fel cyscod؛ pwy a ddengys i ddŷn y peth a ddigwydd iddo ar ôl hyn tann yr haul؛

PEN. VII.

Cynghorion i ganlyn yr hyn sydd dda, ac i ochelyd yr hyn sydd ddrygionus

GWell yw enw da nag ennaint gwerth∣fawr, a gwell yw dydd marwolaeth na dydd genedigaeth,

2 Gwell yw myned i dŷ y galar na myned i dŷ 'r wledd, canys yno y mae diwedd pôb dŷn, a'r neb sydd fyw a esyd hynny at ei galon.

3 Gwell yw digter na chwerthin: canys trwy dristwch yr wyneb-prŷd y gwellheir y galon.

4 Calon doethion fydd yn nhŷ y galar: ond calon ffŷliaid fydd yn nhŷ llawenydd.

5 Gwell yw gwrando senn y doeth na gw∣rando cân ffyliaid.

6 Canys chwerthiniad dŷn ynfŷd sydd fel clindarddach drain tann grochan, dymma wa∣gedd hefyd.

7 Trawsedd a ynfyda 'r doeth, a rhôdd a ddi∣fwyna yr galon.

8 Gwell yw diweddiad peth nai ddechreuad, gwell yw yr dioddefgar na'r balch.

9 Na fydd gyflym yn dy yspryd i ddigio: o blegit dîg sydd yn gorphywys ym mynwes ffyliaid.

10 Na ddywet, pa ham y bu yr dyddiau o'r blaen yn well na'r dyddiau hyn؛ canys nid doe∣thineb yw gofyn am y peth hyn.

11 Da yw doethineb gydag etifeddiaeth, ac elw i'r rhai sydd yn edrych ar yr haul.

12 Canys rhai a lechant yng-hyscod doe∣thineb, a rhai eraill yng-hyscod arian, ond mwy yw 'r êlw oddi wrth ŵybodaeth, a doethineb yr hon a geidw ei pherchennog yn fyw.

13 Edrych ar orchwyl Duw: canys pwy a all inioni 'r peth a gammodd efe؛

14 Pan fyddo i ti fyd da, cymmer dy fyd yn dda, a phan fyddo i ti ddryg-fyd ymarfer ag ef: Duw ei hûn sydd yn gwneuthur y naill yng-wrthwyneb y llall, yn y fâth wedd na ddichon dŷn gael dim [yn feius] ar ei ôl ef.

15 Hyn ôll a welais yn nyddiau fyng-wa∣gedd, y cyfiawn yn diflannû yn ei gyfiawnder, a'r annuwiol yn estyn [ei ddyddiau] yn ei ddry∣gioni.

16 Na fydd rhy gyfiawn, ac na chymmer ar∣nat fôd yn rhy ddoeth: rhag dy ddifetha dy hun.

17 Na fydd [rhŷ] annûwiol, na [rhŷ] ffôl, rhag dy farw cyn dy amser.

18 Da i ti ymafel yn hyn, ac oddi wrth hyn na ollwng dy law: y nêb a ofno Ddûw a ddi∣angc allan o hyn oll.

19 Doethineb a nertha 'r doeth, yn fwy na dêc o bennaethiaid, y rhai a fyddant mewn di∣nas.

20 Yn ddiau nid oes dyn cyfiawn ar y ddaiar, yr hwn a wna ddaioni ac in phecha.

21 Na ddod ti dy feddwl ar bob gair a ddy∣weder: canys ni ddyleit ti wrando ar dy wâs yn dy felldithio.

22 Canys llawer gwaith y gŵyr dy galon ddarfod i ti dy hun felidithio eraill.

23 Hyn ôll a brofais mewn doethineb, mi a ddywedais, yr ydwyf yn ddoeth, a hithe ym mhell oddi wrthif.

24 Y peth pellaf a fu, a'r peth dyfnaf pwy ai

caiff؛

25 Mi a droais, a'm holl galon i ddeall, ac i chwilio, ac i geisio doethineb, a rheswm: ac i ad∣nabod annuwoldeb ffolineb, ac ynfydr wydd a nry fusedd

26 Ac mi a welais beth chwerwach nag an∣gen, sef gwraig: yng-halon yr hon y mae rhwydau a maglau, a rhwymau yn ei dwylo: y neb sydd dda gan Dduw a waredir oddi wrthi hi, ond hi a ddeil bechadur.

27 Wele hyn a gefais (medd y pregeth-wr) wrth chwilio o'r naill [beth] i'r llall i geisio rheswm:

28 Yr hwn beth y chwiliodd fy enaid am da∣no, ac ni chefais, vn gŵr a gefais ym mhlith mil, ond vn wraig yn eu plith hwynt oll ni's cefais.

29 Wele hyn yn vnic a gefais [sef] gw∣neuthur o Dduw ddŷn yn iniawn: ond hwy a chwiliasant am lawer o ddychymmygion.

30 Pwy sydd debyg i'r doeth؛ a phwy sydd debyg i'r nêb a fedro ddeongl peth? doethineb gŵr a lewyrcha ei wyneb, a nerth ei wyneb ef a newidir.

PEN. VIII.

Am vfyddhau i dywysogion, a phennaethiaid. 17 gweithredoedd Duw sy vwch law pob gwybodaeth.

YR ydwyf [yn dy rybuddio di] i gadw gorchymyn y brenin, a gair llw Ddu∣w

2 Na ddôs oi olwg yn gyffrous, na saf mewn peth drwg: canys efe a wna a fynno ei hun.

3 Lle y byddo gair y brenin y mae awdur∣dod: pwy a ddywed wrtho؛ beth yr wyt ti yn ei wneuthur؛

4 Y Nêb a gadwo y gorchymyn ni wêl ddrwg: eithr calon y doeth a edwyn amser, a barn.

5 Canys y mae amser a barn i bob ewyllys: ond drygioni dŷn sydd yn fawr yn ei erbyn ef.

6 Ni ŵyr [dŷn] bêth sydd ar ddyfod, canys pwy a ddengys iddo pa fâth beth a ddaw?

7 Nid yw dŷn yn arglwyddiaethu ar yr ys∣pryd i attal yr yspryd, ac nid oes rhydd-did yn nydd marwolaeth, ac nid oes arf a wareda yn y rhyfel, ac nid achub annuwoldeb ei pherchen∣nog.

8 Yr holl bethau hyn a welaisi, ac mi a ysty∣riais bob gorchwyl a wneir dan haul, y mae am∣ser pan arglwyddiaetha dŷn ar ddyn er drwg iddo.

9 Mi a welais gladdu y rhai annuwiol, ac hwy a ddaethant eilwaith: ac [eraill] a aethant o'r lle sanctaidd, a hwy a ebergôfwyd yn y ddi∣nas, lle y gwnaethent gyfiawnder: gwagedd yw hyn hefyd.

10 O herwydd nad oes gyfraith i gospi drwg yn fuan: am hynny calon plant dynnion sydd yn llawn ynddynt i wneuthur drwg.

11 Er bôd i Dduw estyn dyddiau pechadur yr hwn a wnaeth ddrwg gan-waith: etto mi a wn y daw daioni i'r rhai a ofnant Dduw, ac a arswydant rhagddo ef.

12 Ond ni bydd daioni i'r annuwiol, ac ni estyn efe ei ddyddiau: cyffelyb i gyscod yw efe: canys nid ofna efe wyneb Duw.

13 Y mae gwagedd a wneir ar y ddaiar, bod y cyfiawn yn damwain iddynt yn ôl gwaith y drugionus: ar drugionus yn dig wyddo iddynt yn ôl gwaith y cyfiawn: mi a ddywedais fod hyn hefyd yn wagedd.

14 Ac am hynny mi a gan-molais lawe∣nydd, nid oes dim da i ddyn dān haul, ond bwyta ac ŷfed, a gwneuthur yn llawen, hynny sydd i ddyn oi lafur ddyddiau ei fywyt y rhai a roddes Duw iddo tann yr haul.

15 Pan osodais i fyng-halon i ddeall doe∣thineb, ac i edrych ar y drafferth a wneir ar y ddaiar, er i ddyn na welo hûn ai lygaid na dydd na nôs,

16 Yna mi a welais am holl orchwyl Duw, na ddichon dŷn ddeall y gwaith a wneir tann haul, er i ddyn lafurio i geisio, etto nis raiff, ie pe meddylie y doeth fynnu gŵybod, etto ni chae e∣fe [hynny.]

PEN. IX.

Drwy arwydd gweledig ni ellir gwybod pwy y mae Duw yn ei garu neu yn ei gasaû. 12 Ni wyr neb ei ddi∣wedd. 16 Doethineb sydd yn rhagori ar nerth.

AC mi a ystyriais hyn oll yn fyng-halon ar fedr dangos hyn hefyd: bod y cyfiawn a'r doethion, ai gweithredoedd yn llaw Dduw, fel na ŵyr dynnion [pa vn a gânt] ai 'r peth a ga∣rant, ai 'r peth a gasânt o'r hyn oll sydd oi blaen.

2 Yr vn peth [a ddamwain] i bawb yn gystal ai gilydd, yr vn peth a ddamwain i'r cyfiawn, ac i'r annuwiol, i'r da, i'r glân, ac i'r aflân, i'r neb a abertha, ac i'r neb ni abertha, i'r gŵr da megis i'r pechadur, i'r neb a dyngo [yn hawdd,] ac i'r neb a ofno dyngu.

3 Dymma 'r peth gwaethaf o'r holl bethau tann haul [sef] bod yr vn diben i bawb, hefyd bod calon meibion dynnion yn llawn drygioni, ai ca∣lon yn [cynnwys] pob ynfydrwydd tra fy∣ddant fyw, ac yn ôl hynny eu bod yn myned at y meirw.

4 Tra fyddo neb yng-hymdeithas y rhai byw oll, y mae iddo ef obaith: canys gwell yw cî byw na llew marw.

5 O herwydd y rhai byw a ŵyddant y bydd∣ant feirw, ond nid oes dim gŵybodaeth gan y meirw, ac nid oes iddynt obr mwyach, canys eu coffa hwynt a anghofir.

6 Methodd y peth a gârant, a'r peth a gâ∣sant, a'r peth a ddeisyfant, ac nid oes iddynt gy∣fran byth o ddim oll sydd tann yr haul.

7 Dos, bwyta dy fwyd yn llawen, ac ŷf dy win â chalon hyfryd, canys pa bryd bynnac, cymmeradwy fydd gan Dduw dy weithredo∣edd.

8 Bydded dy ddillad yn lân bob amser, ac na fydded diffig olew [iw dywallt] ar dy benn.

9 Dwg dy fŷd gyd a'th wraig annwyl

holl ddyddiau dy fywyd ofer y rhai a roddes Duw i ti tann yr haul [sef] dy holl ddyddiau o∣fer, canys dyna dy rann di yn dy fywyd, ac yn dy lafur yr hwn a gymmeri tann yr haul.

10 Beth bynnac a ymafel dy law ynddo iw wneuthur, gwna a'th oll egni, canys nid oes na gwaith na dychymmyg, na gŵybodaeth, na do∣ethineb yn y beddlle yr wyt ti yn myned.

11 Mi a drois ac a welais tann haul, nad yw rhedfa eiddo 'r cyflym, na'r rhyfel yn eiddo 'r ce∣dyrn, na'r bwyd yn eiddo 'r doethion, na chyfo∣eth yn eiddo 'r pwyllog, na ffafr yn eiddo 'r dys∣cêdig: ond amser, a damwain a ddigwydd idd∣ynt oll.

12 Ie ni ŵyr dŷn ei amser mwy na'r pysc a ddelir a'r rhwyd, mwy na'r adar a ddelir yn y delm: fel y rhai hyn, felly y delir plant dynnion yn amser blinder, pan syrthio efe arnynt hwy yn ddisymmwth.

13 Hefyd y doethineb hyn a welais i tann haul, ac sydd fawr gennif fi.

14 [Yr oedd] rhyw ddinas fechan, ac ynddi y chydig o bobl, a brenin galluog a ddaeth yn ei herbyn hi, ac ai hamgylchynodd, ac a gododd glawdd vchel yn ei herbyn.

15 A chafwydd ynddi ŵr tlawd doeth, yr hwn ei hunan a waredodd y ddinas honno ai ddoethineb, etto ni choffâe neb am y gŵr tlawd hwnnw.

16 Yna y dywedais, mai gwell yw doethi∣neb nâ nerth, er bôd yn dirmygu doethineb y tlawd, ac heb wrando ar ei eiriau ef.

17 Geiriau y doethion isel eu gradd a ddy∣lid eu gwrando rhagor bloedd pen-llywydd ai ffyliaid gyd ag ef.

18 Gwell yw doethineb nag arfau rhyfel, ond vn pechadur a ddinistria lawer o ddaioni.

PEN. X.

1 Y rhagoriaeth sydd rhwng ynfydrwydd a doethineb. 16 Am frenhinoedd ffôl, a thywysogion meddwon.

GWybêd meirw a ddrewant, ac a ddifwynāt ennaint yr apothecari: felly ychydig ffôli∣neb [a ddifwyna] ŵr ardderchog o herwydd ei ddoethineb ai anrhydedd.

2 Calon y doeth sydd yn ei ddeheu-law, a chalon y ffôl yn ei law asswy.

3 Canys y ffôl pan rodio ar y ffordd sydd ynfyd ei galon, ac yn dywedyd wrth bawb ei fod yn ffôl.

4 Pan gyfodo yspryd pennadur yn dy er∣byn di, nac ymâdo a'th lê canys gŵr gostyngê∣dig a ostêga bechodau mawrion.

5 Y mae drwg [yr hwn] a welaf fi tann yr haul cyffelyb i gyfeilorni yr hwn sydd yn dyfod oddi wrth y llywydd,

6 Gosod ffyliaid mewn graddau vchel, a'r cyfoethog yn eistedd mewn llê isel.

7 Mi a welais weision yn marchôgaeth ar feirch, a thywysogion yn myned fel gweision ar eu traed.

8 Y sawl a gloddio bwll a syrth ynddo, a'r neb a fwrio gae i lawr sarph ai brâth ef.

9 Y sawl a ysmudo gerrig a geiff ddolur oddi wrthynt: a'r nêb a holldo goed a gaiff ni∣wed oddi wrthynt,

10 Os wedi i'r fwyall bŷlu ni hogir ei mîn hi, ond ymdrechu â hi, etto doethineb a iniawne 'r [gwaith] yn rhagorol.

11 Os brâth sarph heb [ei] swyno, ni [bydd] rhagor rhyngddi a pherchen cafod [drwg.]

12 Geiriau genau 'r doeth ydynt râsol: ond gwefusau 'r ffôl ai difetha ef ei hun.

13 Ffolineb yw dechreuad geiriau ei enau ef, a diweddiad geiriau ei enau sydd anfad ynfy∣drwydd.

14 Er i'r ffol ddadwrdd llawer ô eiriau: et∣to ni ŵyr neb beth a ddywed, a phwy a fynega iddo ef, pa beth fydd ar ei ôl ef؛

15 Lafur y ffyliaid ai blina eu hunain: ca∣nys nid oes vn o honynt a ŵyr y ffordd i'r ddi∣nas.

16 Gwae di 'r wlâd sydd a bachgen yn fre∣nin iti, a'th dywysogion yn bwyta yn foreu.

17 Ond gwyn dy fŷd di y deyrnas sydd a'th frenin wedi ei eni o bendefigion, a'th dywysogi∣on yn bwyta eu bwyd yn ei hamser, er cryfder, ac nid er diotta.

18 Drwy seguryd y pydra y tylâthau, ac wrth laesu 'r dwylo y gollwng y tŷ ddefni.

19 Arlwyant wledd i wneuthur yn llawen, a gwin a lawenycha y rhai byw, a thrwy arian y ceir hyn oll.

20 Na felldithia 'r brenin yn dy galon, ac yn dy ddirgel stauell na felldithia 'r cyfoethog: ca∣nys ehediaid yr awyr a gyhoeddant dy lais, a'r aderyn a ddatguddia 'r gair.

PEN. XI.

Am haelioni a gobaith da. 8 Ofered yw pethau bydol.

BWrw dy far a rhyd wyneb y dyfroedd, ac ti ai cei o fewn llawer ô ddyddiau.

2 Dyro ran i saith, neu hefyd i ŵyth: canys ni ŵyddost pa ddrwg a ddigwydd ar y ddaiar.

3 Pan fo'r cwmŷlau yn llawn, hwy a ddef∣nynnant ar y ddaiar: pa vn bynnac ai i'r dehau ai i'r gogledd y syrth pren, pa le bynnac y syr∣thio y pren, yno y bydd efe.

4 Y nêb a wilio ar y gwynt ni haua: a'r neb a edrycho ar y cwmylau ni fêda.

5 Megis ac nis gwyddost ffordd y gwynt, nac pa fodd y [ffurfheir] yr escyrn yng-hrôth y feichiog: felly ni ddealli waith Duw yr hwn sydd yn gwneuthur y cwbl.

6 Yn foreu haua dy hâd, a phrydnawn na laesa dy law, canys ni wyddost beth sydd ini∣awn, ai hyn ymma, ai hyn accw, ai yntef da fy∣ddant ill dau.

7 Melus yn ddiau yw 'r goleuni, a da yw i'r llygaid weled yr haul,

8 Ond pe bydde dyn fyw lawer o flynydd∣oedd, a gwneuthur yn llawen ynddynt oll, etto

rhaid yw meddwl am ddyddiau tywyllwch er bôd i ddyn flynyddoedd lawer, etto beth bynnac a ddigwydda ofêredd yw.

9 Gwna yn llawen ŵr ieuangc yn dy ieueng∣tid, a llawenyched dy galon yn nyddiau dy ie∣uen••••id, rhodia yn ffyrdd dy galon, ac yn ôl trachwantau dy lygaid, ond gwybydd y geilw Duw ei hun di i'r farn am hyn oll.

PEN. XII.

Na ddylid oedi duwioldeb. 8 I ba le yr aiff dyn. 12 Pa athrawiaeth sydd iw dilyn.

BWrw ddig allan o'th galon a thro ym∣maith ddrwg oddi wrth dy gnawd: canys mêbyd ac ieuengtid ydynt wagedd:

2 A choffa dy greawdr yn nyddiau dy ie∣uengtid cyn dyfod dyddiau blin, a nesau 'r bly∣nydooedd yn y rhai y dywedi, nid oes i mi yn yr rhai hyn ddim diddânwch:

3 Cyn tywyllû 'r haul, a'r goleuni a'r lle∣uad, a'r sêr, a chyn dymchwelyd y cwmylau ar ôl glaw:

4 Yr amser y cryna ceidwaid y tŷ, ac y crymma y gwŷr cryfion, ac y metha y rhai sydd yn malu wedi eu treulio, ac y tywylla y rhai sydd yn edrych drwy ffenestri.

5 A chaeu 'r pyrth oddiallan, pan ballo swn y fêlin, a chyfodi wrth lais yr aderyn, a thynnu i lawr hôll ferched cerdd.

6 Ie [yr amser] yr ofnant beth vchel, ac yr arswydant yn y ffordd, ac y blodeua 'r pren Al∣mon, ac yr ymlwytha y ceiliog rhêdyn, a thorri chwant pan êlo dyn i dŷ ei dragwyddoldeb, a'r galarwyr yn myned o bôb tu [iddo] yn yr heol.

7 Cyn torri yrêdef arian, a chyn corri yr cawg aur, a chyn torri 'r piser ger llaw 'r ffyn∣non, a chyn torri 'r olwyn wrth y pydew.

8 Pan ddychwelo 'r pridd i'r ddaiar fel y bu gynt, ac i'r yspryt ddymchwelyd at Dduw rhwn ai rhoes ef.

9 Gwagedd ô wagedd (medd y pregeth∣wr) gwagedd yw 'r cwbl.

10 Yr oedd y pregeth-wr etto yn ddoethach, efe a ddyscodd ŵybodaeth i'r bobl, a thrwy fe∣fyrrio a thrwy chwilio efe a wnaeth lawer o ddi∣harebion.

11 Chwiliodd y pregeth-wr am eiriau me∣lus, ac scrythur iniawn, a geiriau gwirionedd.

12 Geiriau 'r doethion ydynt gyffelyb i sym∣bylau, a chyffelyb i hoelion cynnull-wŷr wedi eu gyrru i mewn y rhai a roes yr vn bugail.

13 Am hynny, yn hytrach fy mâb cymmer rybudd wrth hyn, canys nid oes diben ar wneu∣thur llyfrau lawer, darllen llawer o lyfrau a ddeffygia y cnawd.

14 Swm y cwbl a glywyd [yw,] ofna Dduw a chadw ei orchymynnion: canys hyn yw holl ddylêd dyn.

15 Canys Duw a ddwg bôb gweithred i'r farn, a phôb peth dirgel, pa vn bynnac ai drwg ai da.

Terfyn llyfr y pregeth-wr.

Notes

• Dihare. 17.24.
• Deut. 23.21.
• Pen. 1.15.
• 1. Bren. 8.46. 2. Cron. 6.36. Dihar. 20.9. 1. Ioan. 1.8.
• Psal 7.16. Dihar 26.27. Ecclus. 27.26.