Holl ddled-swydd dyn gwedi ei osod ar lawr, mewn ffordd hynod ac eglur, desnyddiol i bawb, ond yn enwedig i'r darllenydd mwyaf annyscedig : gwedi ei ddosparthu i XVII. o bennodau : y rhai, trwy ddarllen un o honynt boáb dydd yr Arglwydd, a ddarllenir i gyd trostynt deirgwaith yn y flwyddyn : angenrheidiol i boáb teuluoedd : ynghyd a Dwywolder neillduol ar amryw achosion / a gyfiaithwyd yn Gymro-aeg gan Jo. Langford ...

DOSPARTHIAD. XII.

Am Ledrad; am Dwyll mewn ymddiried, mewn marsiandiaeth; am Atgyweiriad, &c.

* 1.11. YR Ail Rhan o Ledrad yw dwyn od∣diar ein Cymydog y péth sydd yn barod yn ei feddiant ef; a hyn a ellir ei wneuthur naill a'i yn fwy angerddol ac yn gyhoeddus, neu ynteu yn ddir∣gel ac yn gyfrwys; y môdd cyntaf yw arfer y rhai a fo yn lledratta ar y ffordd fawr, neu yn Yspeilio tai, lle y maent yn dwyn ymmaith Ddâ dŷn trwy drais; y llall yw arfer y lleidryn ys∣gafnllaw, yr hwn a ddŵg ymmaith Ddâ dŷn heb wybod iddo ef; ni ymddadleua'i ddim pa ún o'r rhain sydd waethaf, dygon yw fód pób ûn o honynt yn gyfryw weithredoedd o anghy∣fiawnder ac a wná dynion yn atgás gan Dduw, yn anghymys i gymdeithas ddynol ac yn bra∣dychu y gwneuthur-wŷr i'r drŵg mwyaf yn y bŷd hwn, gan fód y Gyfraith gwedi ordeinio marwolaeth yn wobr am y pechod hwn; ac nid oes nemmawr ar sydd yn dilyn y cwrs. ymma yn hîr, nad ydynt o'r diwedd yn cyfar∣fod ar gwobr hwn. Yn ddiammeu Ynfy∣drwydd yw i ddŷn gredu y gall efe Ledratta yn wastad yn ddiogel, oblegid y mae efo i ym∣drechu a diwydrwydd y rhai oll a dderbyniant y Cam hwn gantho ef, colled pa rai a'i hannoga

nhw yn gyflym i'w chwilio ef allan, a phéth sydd yn fwy o anfeidrol, rhaid iddo ef ymor∣chestu a Chyfiawnder Duw, yr hwn sydd arfe∣rol o gynllwyn y cyfryw rai i ddinistr, ié, yn y bŷd hwn; fal y mae'n eglur wrth yr amryw ddadcuddiadau rhyfeddol a wnaethpwyd o'r Lladron cyfrwysaf. Ond pa ún bynnag os di∣angc ef rhag Dial ymma, yn ddiammeu nid oes dim ond edifeirwch ac adnewyddiad buchedd a ddichon ei siccrhau ef rhag dial am dano ef ar ôl hyn. Ac yr awrhon gwedi Ystyried y pery∣glon hyn y mae'n eglur fód y lleidr yn gwneu∣thur bargen resynol, y mae efe yn lledratta arian ei gymydog, neu ei anifeiliaid, ac yn gyf∣newid am danynt y mae efe yn talu ei hoedl, neu ei Enaid, ysgatfydd pób ûn o'r ddau; ac os yw'r holl fyd yn brîs rhy wael am enaid, fal y dywed ef i ni, Mar. 8.36. Yr hwn a wydde orau ei gwerth hwynt, oblegid efe a'i prynnodd hwynt, pa ryw wallgof ryfeddol yw ddŷn ei cyfnewid nhw am bób ceriach wael, fal y gwná llaweroedd, y rhai a gawsant y cyfryw arfer o Ledratta, na ddichon y péth gwaelaf ddiangc ei bysedd nhw? Tan y pechod hwn o Ledrad y cyfrifir derbyn-wyr Lledrad, pa ûn bynnag a'i y rhai sy'n ei cymmeryd nhw, megys cyfranno∣gion yn y Lledrad, neu y rhai a'i prynna hwynt pan fónt yn gwybod neu yn credu mae Lledrad ydynt. Y mae llaweroedd (y rhai a gymme∣rant arnynt ffieiddio Lledrad) yn euog o hyn, pan allont hwy trwy hyn brynnu'r péth ychy∣dig rhadach na'r prîs cyffredinol. Ac ymma hefyd y crynhóir y pechod o gelu rhyw Ddâ a ddelo dŷn ei hŷd iddo o eiddo ei Gymydog, yr hwn pwy bynnag na'i rhydd yn ei ôl, os

gŵyr ef, neu os dichon ef ddysgu pwy yw ei berchennog, nid yw efe wéll na lleidr; oblegid y mae efe yn attal oddiwrth ei Gymydog yr hyn yn briodol a berthyn iddo ef: ac yn ddi∣ammeu ni throsseddir cariad, os dywedir, y gwnae'r cyfryw ddŷn y fáth waethaf o Ledrad, pe bydde fo wrth hynny mor ddiofal oddi∣wrth ddial y Gyfraith, ac y mae fo yn hyn ymma.

* 1.22. Y Trydydd Rhan o Anghyfiawnder yw Twyll; ac y mae cynnifer o Rannau o hwn ac sydd o achosion i'r naill ddŷn i negeseua a'r llall. Ammhossibl yw ei henwi hwynt ei gyd, ond yr wyfi'n meddwl y gellir ei cynhwys hwynt tan y ddau fáth gyffredinol hyn o Dwyll, sef, mewn Ymddiriedd a Marsiandiaeth; oddi∣gaeth y Twyll hwnnw mewn Chwaryddiaeth, yr hwn (rhaid i mi ddywedyd i chwi ar y ffordd) sydd gymmaint dichell a Thwyll a'run o'r lleill.

* 1.33. Y mae'r hwn a dwylla ddŷn mewn rhyw Ymddiried a orchymynnir iddo, yn euog o An∣ghyfiawnder dirfawr a thra-bradychus, sef cys∣sylltu dau bechod mawr yn ûn, hocced, a thor∣addewid; oblegid ymmhob ymddiried y mae Addewid yn gynnhwysedig er na threuthir mono' allan; canys wrth dderbyn yr ymddi∣ried y mae dŷn yn addo ffyddlondéb; fe a dor∣rir yr ymddiried hwn weithiau a'r Byw, wei∣thiau a'r marw; a'r byw y mae amryw ffyrdd o'i dorri ef, yn ól yr amryw rywogaethau o Ymddiried; y mae'r Ymddiried weithiau yn fwy cyffredinol, fal eiddo Potiphar i Joseph,

Gen. 39.4. pan fo dyn yn ymddiried i ûn arall am yr hyn óll a fedd efe, ac fal hyn yr ymddi∣riedir i Ymgeledd-ŵyr plant, ac weithiau i Or∣uchwyl-ŵyr; weithiau trachefn y mae ef yng∣hylch rhyw ún péth neillduol: y mae'r naill ddyn yn Ymddiried i'r llall i farchnatta rhyw béth trosto ef, neu mae fe 'n rhoddi rhyw ûn péth yn ei ddwylo ef i'w oruchwylio a'i drefnu: fal hyn ymysg Gwasanaeth-wyr y mae'n arferol o ymddiried i'r naill ûn rhan o Ddâ ei feistr, ac i ûn arall ran arall o honynt. Yr awrhon pwy bynnag yn y rhai'n, neu'r cyffelyb, ni wná mor ffyddlon tros y néb a ymddiriedo iddo ef, ac y gwnae efe trosto'i hún, ond naill a'i ai cyll nhw trwy ddiofalwch, neu ai difroda hwynt yn afradlon, neu ai perchennoga hwynt ei hún, y mae efe yn euog or pechod mawr hwn o dorri addewid a'r Byw. Yn gyffelyb, yr hwn a ymddiriedir iddo am gwplhau Lly∣thyr-Cymmun gwr marw, os efe ni wná hyd yr eithaf o'i wybodaeth yn ól meddwl y gŵr marw, eithr a'i cyfoethoga'i hûn a'r pêth a ada∣wyd i arall, y mae efe yn euog o'r pechod hwn tu ag at y marw; yr hyn sydd yn fwy na'r llall, o gymmaint ac nad oes gan y marw fod∣dion o ymwared a diwygiad, fal y dichon fód gan y byw. Y mae hyn yn fáth o Yspeilio bed∣dau yr hyn sydd yn gyfryw Ledrad, ac y mae dynion trwy natur yn ei sfieiddio a'i arswydo, yn gymmaint a'i fód ef yn Lleidr calon-galed, a feiddia ymosod at hynny. Ond y mae pób ún o'r rhain etto yn fwy echryslon, pan fónt yn ddigyfwng yn erbyn Duw, neu'r tlawd, hynny yw, pan roddir rhyw béth mewn ymddiried i ddŷn i ddefnyddiau o Dduwioldeb neu elusen;

y mae hyn ýn anghwanegu Cyssegr-yspeiliad at y twyll a'r brâd, ac felly yn ei gymmhwyso fo i'r holl felldithion hynny a fygythir i'r amryw bechodau hynny, y rhai sydd mor drwm, a bód yr hwn a anturia ei gwneuthur hwynt er mwyn bûdd presennol yn gwneuthur cynddrwg, ie gwaeth Marchnad na Gehazi, 2 Bren. 5.27. yr hwn Gydá diliad Naaman a gafodd ei wahan∣glwyf of hefyd.

* 1.44. Yr ail fáth o Dwyll sydd mewn marsian∣diaeth a bargen, lle y dichon fód Twyll yn gy∣stal yn y Pryn-ŵr, a'r Gwerth-ŵr; twyll y gwerth-ŵr gan mwyaf yw celu beiau ei farch∣nad, neu rhoi gormod o brîs arnynt.

* 1.55. Y ffyrdd o gelu ei beiau hwynt yw yn gyffredinol y rhai hyn, naill a'i yn gyntaf, trwy wadu fód y cyfryw fai yntho ef, a'i ganmol ef ysgatsydd am y gwrthwyneb, ac y mae hyn yn gelwydd hylithr, ac felly yn anghwanegu'r pe∣chod hwnnw at y llall, ac os cadarnhéir y cel∣wydd hwnnw trwy lw, fal y mae yn rhy ar∣ferol, yna mae'r euogrwydd mawr hwnnw o Anudonedd yn dyfod i mewn hefyd; ac yna, pa ryw bentwr o bechodau a geselir ymma yn∣ghŷd? llawn ddigon i fuddo Enaid truan i ddinistr, a'r cwbl yn unig i geisio trwy daerni ychydig ychwaneg o Arian o bwrs ei gymydog, ac hynny lawer gwaith cyn lleied, a bód yn rhyfeddol iawn y dichon ûn dŷn ar sydd yn tybied fód gantho ef Enaid, ei osod ef ar brîs mor wael a dirmygus. Yr ail módd o gelu ei beiau hwynt yw arferu rhyw gelfyddyd i wneu∣thur iddo ef edrych yn dêg ac i giddio ei feiau

ef; er nad traethu celwydd yw hyn, etto y mae ef yn gelwydd yn y weithred, yr hyn sydd cyn∣ddrŵg, ac y mae yn ddiammeu cymmaint bwriad o dwyllo a siommi yn hyn yma ac a all fód yn yr anudonedd mwyaf. Y Trydydd môdd yw pigo allan, farchnat-wŷr gwirion; yr wyfi'n creda fód hyn yn gelfyddid rŷ hynod ymyfg Marsiand-wŷr, y rhai ni ddangosant mo'i Marsiandiaeth waethaf i ddynion cyfar∣wydd, eithr a'i cadwant i rai anghelfyddgar: a'r unrhyw fáth o hocced yw hyn a'r llall; ob∣legid y mae pób ûn o'r ddau yn tueddu i'r unrhyw ddiben, sef twyllo'r Marchnat-ŵr, ac yna ni waeth pa ûn a wnelo'i a'i gwneuthur deunydd o'm Celfyddyd fy hûn ynteu o'l wen∣did ef i ddwyn hynny i ben. Y mae hyn yn ddiammeu, y dyle'r néb a wnelo yn uniawn, wneuthur ei farchnat-ŵŕ yn gydnabyddus a'r péth y bo fo yn ei brynnu; ac os ni bydd efe mor gelsyddgar a gallu barnu (iè os efe ni chen∣fydd y bai o hono'i hûn) yr wyti'n rhwym i'w ddadcudddio ef, onid-ë yr wyti'n gwneu∣thur iddo ef dalu am ryw béth nid yw yno, gan ei fód ef yn bwriadu fód y cynneddf da hwnnw yntho ef, yr hyn a wyddosti nad ydyw, ac am hynny ti a elli mor gydwybodus gym∣meryd ei arian ef am ryw Ddâ o eiddo gŵr arall, yr hyn a wyddosti nad elli di byth roddi yn ei feddiant ef, yr hyn fe gydnebydd pawb ei fód yn hocced dirfawr. Ymma hefyd y gellir cyfrif y dwyll honno o bwysau a mesurau ffeil∣sion, canys y mae hyn yn cadw 'n ddirgel rhag y pryn-ŵr ddiffygiad ym maentioli, fal y mae'r llall ynghynneddf, y pêth a farchnettir, ac y mae hefyd yn gwneuthur iddo dalu am y pêth

nid yw yn ei gael. Y fáth ymma o hocced a grybwyllir am dano yn neillduol gan Solomon Dihar. 11.1. sêf bód hyn yn ffiaidd gan yr Ar∣glwydd.

* 1.66. Yr ail fáth o hocced yn y gwerth-ŵr, yw rhoi gormod prîs ar ei farchnad; er na ddarfu iddo ef na chelu na chiddio ei feiau ef, etto os efe a esyd brîs anrhesymmol arno ef y mae efe yn twyllo'r pryn-ŵ••: yr wyfi'n galw hynny yn brîs anrhesymmol, yr hyn sydd tu hwynt i ŵir werth y pêth, trwy Ystyried y bûdd gwed∣dol hynny a fodlonir i'w ganniadu i Grefft-ŵyr yn y gwerthiad: Pa bêth bynnag sydd tn hwynt i hyn a ddygir i mewn, ond odid, trwy rai o'r ffyrdd hyn; megys yn gyntaf trwy gym∣meryd mantes o Anwybodaeth y pryn-ŵr ymmhrîs y pêth, yr hyn sydd gymmaint Twyll a cham-ganmol ei ddaioni ef: Neu yn ail trwy gymmeryd mantes o'i angen ef; ti a weli ddyn ac arno yn bresennol eisieu rhyw bêth yn ddir∣fawr, ac am hynny wyt' yn cymmeryd achly∣sur i'w siommi ef; ond dyma'r pechod hwnnw yn uniawn o Drais a gorthrech a grybwyllwyd am dano o'r blaen; canys yn ddiammeu nid oes dim a ddichon godi prîs rhyw béth yn gyfiawn, ond naill a'i fód efe yn ddruttach iti, neu'i fod ef yn well yntho'i hûn; ond nid ydyw angen dy frawd yn achos o'rûn o'r rhain; nid ydyw ei noethni ef nag yn gwneuthur i'r dillad yr wyti 'n i werthu iddo ef sefyll iti mewn ychwaneg, nag yn ei gwneuthur nhw ychwaith yn well; ac am hynny os codi di ei prîs nhw oblegid hynny, yr wyti'n cyfnewid dy ffordd o Farsiandiaeth, ac yn gwerthu angen ac eisicu dy

Gymydog, yr hyn sydd yn ddiammeu yn alwe∣digaeth anghyfreithlon iawn. Neu yn Drydydd ysgatsydd trwy gymmeryd mantes o ddiddar∣bodaeth y marchnat-ŵr: Y mae rhyw ddŷn ysgatfydd yn ffansío y cyfryw béth yn dra∣mawr, ac felly yn goddef i'w ffansi dra∣arglwyddiaethu ar ei Reswm cymmhelled, a'i fód éf yn llawnfwriadu ei gael ef béth bynnag a gostio ef. Os canfyddi di hyn yntho ef, ac ar hynny wyt yn codi ei brîs ef, y mae hyn yn gwneuthur iddo brynu ei ynfydrwydd, yr hyn yw'r pwrcas drudaf o'r cwbl: yn ddiammeu nid yw ei ffansi ef yn anghwanegu dim at wîr brîs y bêth, mwy nag yr oedd ei angen ef yn y cyflwr or blaen, am hynny ni ddylid mo brisio'r péth yn uwch oblegid hynny. Y nêb gan hynny a chwennycho werthu mewn módd gonest a chyfiawn, gwilied gymmeryd gafael ar bôd mantes y bo tymmer ei Farchnat-wr yn ei roddi iddo, eithr ystyried yn ddifrisol, béth a dâl y pêth, ac am ba faint y gwerthei ef fo i ûn arall, yr hwn ni chae efe mo'r cyfryw fantes arno, ac felly ei ganniadu ef yn yr ûn brîs iddo yntef.

7. Nid oes yn gyffredinol gynnifer o oddfau i'r Pryn-wr i dwyllo;* 1.7 etto fe all ddigwydd i ddŷn weithiau werthu rhyw bêth na ŵyr efe mo'i brîs ef, ac yna fe fydd mor anghyfiawn i'r pryn-ŵr wneuthur bûdd trwy ei anwybo∣daeth ef, ac oedd i'r gwerth-ŵr yn y cyflwr o'r blaen. Ond y péth sydd yn damwain fy∣nychaf yw oblegid angen, yr hyn a ddichon ddychwelyd yn gystal i'r gwerth-ŵr a'r pryn-ŵr: y mae angen dŷn yn gwneuthur iddo werthu,

ac heb oddef iddo ef aros i wneuthur gwell bargen, ond yn ei gymmell ef i gymmeryd y cynnyg cyntaf; ac ymma 'ir pryn-ŵr bwyso arno ef, oblegid iddo ei weled ef yn y cyfyng∣der ymma, ydyw'r unrhyw bechod ac a ddan∣gosais i o'r blaen ei fod yn y gwerth-ŵr.

8. Y mae mewn matter o Farsiandiaeth gyn∣nifer o Brofedigaethau i dwyllo, ac y dylei ddŷn ei arfogi ei hûn a llawnfwriad gadarn yn y gwrthwyneb, ié a chariad dirfawr o Gyfiawn∣der, onid-ë fe fydd mewn perigl o Syrthio tan demtasiwn; oblegid fal y dywed y gŵr Doeth, Ecclus. 27.2. Fal y gyrrir gwanas rhwng cysswlt carreg, felly rhwng prynu a gwerthu yr ymwthia pechod; y mae hocced gwedi ei gyd-gyssylltu felly a phób marsiandiaeth, a chwedi ei gym∣myscu felly a'r gwreiddyn a'r sylfaen cyntaf o honynt, ac y byddys arferol o gyd-ddyscu'r naill a'r llall; ac felly y mae Twyll yn dych∣welyd i fód yn gyfran o'r gelfyddyd; yn gym∣maint ac na thybir yn y dyddiau yma fód néb yn gymwys i arferu Trâd yn y bŷd ond y néb a fedr dwyllo, ac y mae'r néb sydd gantho fwyaf o'r gelfyddid resynol yma o siommi yn ei ymo∣leithio ac yn ei ganmol ei hûn, ié, ac ysgat∣fydd yn ymffrostio wrth eraill, pa fódd yr aeth ef tros ei gymydog mewn rhyw fargen.

9. Pa gywilydd anrhaethadwy yw hyn, fód i ni Gristianogion, y rhai trwy orchymynion ein Meistr a rybuddir i gwplhau'r Dledswyddau uchaf hynny o Gariad, yn lle ymarferu hynny, yn llwyr dad-ddyscu'r rheolau cyffredinol hyn∣ny, o Gyfiawnder, y rhai y mae Natur ei han

yn ei dyscu? Oblegid yr wyfi'n meddwl nad oes y rûn o'r amryw ddosparthiadau hynny o an∣ghyfiawnder tu ag at Feddiannau ein Cymydog, na farnei pób Pagan sobr ei bód felly; fal y dywed St. Paul gan hynny wrth y rhai o'r En∣waediad fód Enw Duw yn cael ei gablu ymysg y Cenhedloedd, trwy 'r anghyssondeb oedd rhwng ei hymarfer hwynt a'i Cyfraith, Rhuf, 2.24. felly y gellir yr awrhon ddywedyd am danon ninnau, y ceblir Enw Crîst ymysg y Tyrciaid a'r Cenhedloedd, oblegid ein bucheddau ffiaidd a Sarháaus ni y rhai sydd yn ein galw ein hu∣nain Gristianogion, ac yn neillduol yn y pechod hwn o anghyfiawnder; gadewch i ni rhag Cy∣wilydd o'r diwedd ymegnío i fwrw ymmaith y gwradwydd hwn oddiar ein Proffes, trwy yma∣del a'r cyfryw ymarfer, yr hyn, debygwni, a ddyle'r Ystyriaeth hon yn unig ein hannog ni i wneuthur.

10. Etto heb law hyn y mae ychwaneg o annogaethau i'n cynnhyrfu ni; ymysg pa rai y mae ûn o'r cyfryw Natur ag a ddichon gy∣ffrhoi'r Cybydd mwyaf, sef, na wîr gyfoe∣thoga 'r helynt yma monynt hwy bŷth; y mae melldith dirgel yn ei gynllwyn ef, yr hwn fal rhŵd a yssa'r hóll fûdd a ddisgwylwyd oddiwrtho ef. Ni ammheua nêb mo hyn a'r sydd yn credu'r Scrythur, lle y mae llaweroedd o byngciau i'r pwrpas hwn: megys Dihar. 22.16. Y néb a wasgo ar y tlawd er chwanegu ei gyfoeth, a ddaw i dlodi. Felly Habac. 2.6, 7. Gwae a helaetho y péth nid yw eiddo ef: pa hyd? ac a lwytho arno y Clai tew: oni chyfyd vn ddisymmwth y rhai a'th frathant? ac oni ddeffru y rhai a'th

chwalant? ac oni byddi yn wasarn iddynt? Hyn sydd yn damwain yn gyffredinol i'r rhai sydd yn gorthrechu ac yn Twyllo eraill, y maent o'r di∣wedd yn cyfarfod a'r rhai a wnánt y cyffelyb iddynt hwythau. Ond y mae'r lle yn Zacharias yn gyflawn i'r pwrpas hwn, Pen. 5. lle tan ar∣wydd y Llyfr hedegoc yr arwyddocceir y felldith sydd yn myned allan yn erbyn y pechod hwn, gwer. 4. Dygaf hi allan, medd Arglwydd y lluoedd, a hi a ddaw i Dy y lleidr, ac i dy y néb a dyngo yn gelwyddog i'm henw, ac hi a erys ynghanol ei dy, ac a'i difa ef, a'i goed a'i gerric. Lle y gwelwch mae lledrad ac anudonedd yw'r ddau bechod, yn erbyn pa rai y bwriedir y felldith hon (ac y maent hwy yn rhy fynych yn ymgyfarfod ynghyd mewn Twyll) a Natur y felldith hon yw difa'r Tŷ, a llwyrddinistrio'r cwbl óll a berthyno i'r nêb a fo euog o' rûn o'r pechodau hyn. Am hynny tra'i bóch di fal hyn yn rheipus ar ôl dâ neu dŷ dy Gymydog, nid wyti ond casglu tân-wŷdd i losci yr eiddo dy hûn. Ac ni a welwn beynydd y ffrwyth o'r bygythion ymma o eiddo Duw, yn yr aflwyddiant rhyfeddol o gy∣foeth a gesclir ar gam, yr hyn y mae pób dŷn yn ddigon parod i ddal sulw arno mewn cyflwr rhai eraill: yr hwn a welo'i gymydog yn myned yn ôl llaw, fe fedr yn ebrwydd ddwyn ar gòf, Fe a gasclwyd hwn trwy orthrymder a thwyll; etto yr ydyni mor orphwyllus, a chwedi yn llygattynu cymmaint a chariad elw, ac na ddichon yr hwn sydd yn ystyried hyn mewn arall, wneuthur deunydd o hyn iddo'i hûn ond yn anfynych, nid yw efe ddim llai rheipus, nag anghyfiawn ei hûn, er yr hóll ddial y mae efe yn ei ddirnad i ddychwelyd i eraill.

11. Ond och! pe byddit siccr na rwygid odddiwrthiti dy Feddiannau anghyfiawn, etto pan gofiech di mor ddrûd y bydd rhaid iti dalu am danynt mewn bŷd arall, nid oes iti ond achos bychan i ymffrostio o'th fargen. Yr wyti'n meddwl y buosti yn gywraint iawn, pan dwyl∣aisti dy gymydog; ond fe ŵyr Duw yn y cy∣famser fôd ûn arall yn dy siommi dithau, ac yn dy Dwyllo di o béth sydd yn aneirif yn wert∣fawroccach, sef, dy Enaid: y mae 'r Cythrel yn gwneuthur a thydi yn hyn fal y mae arfer Pysgodwŷr; y mae y rhai a chwennychantd dal pysgodyn mawr yn abwydo ei bâch ac ûn llai, ac felly 'r mawr yn dyfod yn rheipus i lyngcu r' llall a ddelir ei hunan: felly tydi yr hwn wyt yn safn-rythu i lyngcu i fynu dy frawd tlawd, a wneir yn ysglyfaeth i'r Dinistrydd mawr hwnnw. Ond och! béth a esmwythá hynny arnati yn Uffern, ddarfod i ti adael cyfoeth o'th ôl ar y ddaiar, pan fo arnati eisieu yno y péth y mae 'r cardottyn gwaelaf ymma yn ei fwynhau, sef defnyn o ddwfr i oeri dy dafod? Ystyria hyn, ac ymróa o hyn allan i roi 'r hóll boen a'r ddiwydrwydd hynny a arferaisti i dwyllo eraill, i'th achub dy hûn rhag hocced y twyllwr mawr.

12. I'r diben hwn y mae 'n gwbl angenrheidi∣ol i ti wneuthur Adferiad i bawb ar y gwne∣thosti gam iddynt; oblegid tra y cedwi di yn dy feddiant ddim o'r elw anghyfiawn, y mae hynny megys ceiniog-ernes oddiwrth y Cythrel, yr hon sydd yn rhoddi iddo ef gwbl hawl i'th Enaid ti. Ond ysgatfydd, fe ddywedir nad yw

bossibl mewn pób rhyw gyflwr wneuthur At∣gyweiriad i'r nêb y gwnaethpwyd Cam ag ef, fe allei fód ef gwedi marw; os felly gwná ef i'w Etifeddion ef, i ba rai y mae ei hawl ef yn des∣cyn. Ond fe ellir heuru trachefn ddarfod ond odid i'r néb a arferodd Dwyllo yn hîr, wneu∣thur cam a llaweroedd, nad yw ef yr awrhon yn medru ei cofio, a llaweroedd trachefn nid oes iddo fódd yn y bŷd i gael gafael arnynt: yn y cyflwr yma y cwbl a alla'i gynghori yw hyn: Yn Gyntaf bód mor ddiwyd ac y bo possibl i atgoffhau pwy oeddynt, ac hefyd i ymegnío ar ddyfod i hŷd iddynt; ac os methu di hynny ar ól dy hóll ddiwydrwydd, gwná 'r Diwygiad i'r Tlodion, ac fal na bónt mewn rhan yn unig, bydd mor ofalus ac y gellych i gyfrif hyd yn oed y ffyrling leiaf o elw anghyfiawn; ond lle nid ellir gwneuthur mo hynny yn hollawl, fal yn ddiammeu ni all y rha sydd gwedi amlhau y gweithredoedd hyn o Dwyll, etto yno gwnánt ryw fesur cyffredinol, trwy by ûn i gymmhwyso ei hadferiad: megys, er Esampl, Marsiand-wr yr hwn ni fedr gofio pa faint a Dwyllodd ef mewn pób rhw gyfran neillduol, etto a all, ond odid, ddyfalu yn gryno a oedd ef yn arfer o siommi hyd y drydydd neu 'r bedwaredd ran o'r far∣siandiaeth, ac yna pa ddogn bynnag a dybio fo ddarfoed iddo ef felly ei dwyllo, rhoed yn gy∣fattebol i hynny allan o'r golud a gasclodd efe wrth ei farchnad: ond yn hyn y mae 'n sefyll ar bób dŷn wneuthur yn uniawn, megys ger bron Duw, ac nid cymmeryd mantes o'i angôf ei hún i gwttogi 'r Adferiad, eithr yn hyttrach myned ar y llaw arall, a bôd yn siccr o roddi yn hyttrach ormod na rhŷ fychan. Os digwydd iddo

ef rôddi ychydig tros ben, nid rhaid iddo wrw∣gnach mo drául y cyfryw Aberth tros Bechod, ac yn ddiammeu ni wná efe, os ydyw efe yn ddiffúant yn deisyfu Cymmod. Llawer eraill o anhawsder a ddichon fôd yn y matter yma o Adferiad, y rhai ni ellir mo'i rhag-weled, ac felly ni ellir mor traethu am danynt yr awrhon yn neilldu∣ol; ond po mwyaf o'r rheini sydd, mwyaf a ddyle dynion arswydo rhedeg i'r pechod o Anghyfi∣awnder, yr hwn sydd mor anhawdd, onid yw ammhossibl, iddynt ei Ddiwygio, a mwy ofalus a ddylent hwy fôd i farw-hau Cybydd-dod, yr hwn yw gwreiddyn pób anghyfiawnder.

Notes

• * 1.1

  Lledratta Dâ ein Cymydog
• * 1.2

  Twyll.
• * 1.3

  Mewn Ymddiri∣ed.
• * 1.4

  Mewn Marsian∣diaeth.
• * 1.5

  Yn y gwe∣rthwr, cuddio beiau.
• * 1.6

  Rhoi gor∣mod Prîs.
• * 1.7

  Twyll yn y Pryn∣wr.