De vita et rebus gestis nobilissimi illustrissimique principis, Guilielmi ducis Novo-Castrensis, commentarii ab excellentissima principe, Margareta, ipsius uxore sanctissima conscripti ; et ex Anglico in Latinum conversi.

LIBER QUARTUS, Continens GUILIELMI, DUCIS NOVOCASTRENSIS. Dicta & Responsa Acute, Prudenter, Fortiter: QUAE Ex Ipsius ore accepi. Cum Appendicula. (Book 4)

I.

QUI Opes Regni penes se habent, habent illi animos Populi manusque sibi paratissi∣mas.

II.

Ille magnus est Monarcha, cui suprema est po∣testas

Ecclesiae, Legum, Armorum: Sapiens ille, qui subditos suos ad Negotia assuescit & ad Rem faciendam; qui Negotiorum ac Mercatorum privi∣legia adauget, Commoda promovet: quibus & Ipse Rex opulentior evadit.

III.

Prudentiae pars est non minima, Desiccatores pa∣ludum animare. Terrae enim demersae, idoneae tan∣tum sunt ad Anates alendas palustres: desiccatae ve∣ro, laeta praebent pascua Pecori, Hominibus varios fructus & frumenta.

IV.

Princeps, sine viribus bene ordinatis, precario regnat.

V.

Non est ex usu summis Potestatibus, ut Civita∣tes earum plus quam Ipsae valeant.

VI.

Paene armati sunt magni Principes, quando Cives sine Armis degunt, nisi ingruant Bella Externa.

VII.

Princeps est Ditissimus, qui Crumenae Dominus est: Validissimus, qui Armorum Dominus est: Sapientissimus, qui Crumenae parcere, Armis uti, opportune potest.

VIII.

Oportet Eximios Principes Militibus per se & de suo solvere stipendia: Namque omnes Homines marsupium sequuntur: Ita potestatem tam Civilem quam Militarem sibi retinebunt integram.

IX.

Operam & studium suum impendant Inclyti Mo∣narchae, cognoscendis Hominibus potius quam Libris legendis. Res enim omnes agendae sunt inter Homi∣nes.

X.

Principis interest, Externa Commercia pro viri∣li augere: quia nullum Regnum aut Respublica po∣test absque istis ditescere. Ubi vero subjectorum res sunt angustae, Principum proventus non sunt ampli.

XI.

Commercia mel inferunt in alveare, h. e. divitias in Fiscum: Cum aliae Artes (ut vocant) liberales plerumque sumptui magis sint quam lucro.

XII.

Non tam intemperies Coeli causa est penuriae publicae, quam Commercii defectus. Nam vilitas Mercium indicat declinationem Commercii: quoni∣am ista vilitas indicat difficultatem nummariam. Imo, si Auri & Argenti fodinas domi, foris autem

nihil haberemus Commercii, deessent nobis non pau∣ca Publico necessaria. Atque inde patet, nullam posse gentem sine Commercio bene beateque vivere. Sic voluit Deus & Natura, omnem Terram non omnia ferre.

XIII.

Mercatores exportando plures merces quam im∣portant, h. e. Vendendo plus quam emunt, pecu∣niosam faciunt Rempublicam aut Regnum, cui nul∣lae sunt Fodinae: At vero, Ubi Fodinae reperiun∣tur auri & argenti, ibi Mercatores Emaces sunt ma∣gis quam vendaces, ut rebus bonis atque necessariis Patriam suam instruant ornentque.

XIV.

Pecuniam adulterare, aut pretium ejus augere, videtur dolus esse Principum quorundam, qui ad inopiam redacti sunt; & plus damni in posterum, quam in praesens lucri, adferet.

XV.

Commercium cum Exteris, frequentes efficit Na∣vigationes: Frequentes autem Navigationes, homi∣nes Artis nauticae peritos reddunt: Nautae periti, sunt Insulae quasi Murus aheneus.

XVI.

Potentissimus est Monarcha, qui maxime pollet Navibus. Ideoque Principis interest, Vicinos suos impedire, quantum valet, ne Marinis Viribus ex∣cellant.

XVII.

Politicos, sive Consiliarios sapientes, oportet in∣telligere Leges, Consuetudines & Commercia Reg∣ni; ac certiores fieri rerum apud exteros gestarum, & consiliorum; nec non perspicere Factiones dome∣sticas. Praeterea opus habent Thesauro & Arma∣mentario bene instructo.

XVIII.

In Regno, vel Civitate, maximi res momenti est, Cura Juventutis recte instituendae; ut mature dis∣cat Superioribus parere, deinde Inferioribus impera∣re, & Rem gerere prudenter.

XIX.

Sapienter facit illa Respublica, in qua mos obti∣net educandi idoneos homines ad Politica. Ita, ut primum in Academiis annos aliquot exigant: dein Juri Civili & patrio dent operam: tum Secretarii munere fungantur in Comitatu Legati alicujus pe∣regre missi: tum etiam Oratores agant apud exteros & Residentes: postea sint Principi a Sigillis, aut

Consiliis: denique ad aliud quodcunque munus publicum evocentur.

XX.

Quam vellem (aiebat) plures essent Precationes, pauciores Praedicationes. Ita minus esset Seditionis, plus Devotionis.

XXI.

Formandam dixit, firmandamque teneram aeta∣tem Institutione Catechetica: Eosque ad Scholarum & Collegiorum regimen evehendos, qui Sapientia non minus quam Doctrina praeluceant.

XXII.

Quo plura sunt Dissidia in statu Ecclesiastico & Civili, eo magis omnia ad ruinam vergunt. Qua∣propter, & in illo Controversiae, & in isto Lites summo opere aut praecidendae sunt, aut suppri∣mendae.

XXIII.

Qui clavo. Reipublicae assident, si in varias par∣tes, diversasque factiones abeant; magnum impen∣det publico periculum.

XXIV.

Si quid, inquit, in istis rebus mei sit judicii, Controversiarum Libros scribi velim Latina lin∣gua, ut a Doctis solis intelligi possint. Nullas Ego

disputationes probo, nisi in Scholis; ne vulgus in contraria scindatur studia. Sunt enim Disputati∣ones & Controversiae, quasi Civile quoddam Bel∣lum, calamis quidem gestum, sed qui facile vertun∣tur in gladios. Quod precandi Formulas attinet, vernaculo scribantur sermone. Anathema ne vi∣bretur in leviuscula. Plebem suam leniter tractent Clerici; non inflati, non queruli.

XXV.

Caeremoniae, cum in se ne hili quidem sint, omnia possunt tamen. Absque iis enim nullus esset Ordo, nulla Ordinum distinctio in Ecclesia∣stico Statu, vel Civili.

XXVI.

Ordines & Professiones suis coerceantur limi∣tibus: nec immisceat se quisquam alienis rebus, ne tandem sequatur Confusio.

XXVII.

In Regimine bene constituto Cautio est, ne qua Professio turgeat, aut excrescat nimium: ne & ipsa Professio numero vilescat, & oneri sit Rei∣publicae. Moderata durant.

XXVIII.

Tributa ne superent Opes populi: id enim Se∣ditiones & Bellum Civile parit. Innumera pau∣perum

multitudo, potentior paucis vel dicissimis. Vis unita, etiam sine opibus, valida est. Necessi∣tas ipsa pro Armis, & Desperatio saepe est pro Virtue.

XXIX.

Gravia onera, villicis imposita, Nobiles & Ge∣nerosos deprimunt. Quid enim? Domini fun∣dorum, ex reditibus aluntur. At villici ad pau∣pertatem detrusi non sunt solvendo.

XXX.

Leges, Religio, Eloquentia non valent ad Reg∣na conservanda sine Armis. Haec sunt illa, quae rite tractata Regem populumque tutantur; Leges∣que & Artes, & Religionem ipsam sartam tectam conservant.

XXXI.

AEquivocationes, neque in Legibus usurpandae, nec omnino in rebus Theologicis. Istae diversas pariunt opiniones, ad Conscientias inquietandas: Illae, lites diuturnas, ad res cujusque privatas im∣plicandas. Utraeque autem Publico periculosae.

XXXII.

De Latrociniis & Homicidiis dicebat, Severita∣tem se praeponere Misericordiae: quomam pauco∣rum suspendio, multorum Animae & Crumenae conservantur.

XXXIII.

Multitudo Legum illaqueant populum, potius quam juvant.

XXXIV.

Lex nulla Militaris, nisi in Exercitu, usur∣panda.

XXXV.

Vicecomites aiebat nonnullos minorum Gentium, in hoc Regno Anglicano, vestitu insigni & lauto apparatu, uno Vicecomitatus sui anno, impensas fecisse adeo ingentes, ut perpetuam in Familias suas intulerint Egestatem.

XXXVI.

Quod Navalia spectat; Rebelles suo tempore inaestimabile dicebat intulisse Regno damnum, AEs∣culetis exscindendis. Quamvis enim Materia aedi∣ficandis Navibus aliunde peti posset, nulla tamen Robora duritie & magnitudine comparanda cum Robore Anglicano; quod in schidia non dissilit. Omnes igitur omnium Gentium Naves, Angli∣canis longe cedunt. Quapropter, magni interest Reipublicae, ut assignentur Terrae roboribus feren∣dis aptae, in quibus serantur glandes, inde trans∣ferantur tenerae propagines: quod erit Navibus se∣minarium, Regno huic utile, ut nihil supra. Quia

vires nostrae in Navibus praecipue consistunt: Haec Insulae quasi Moenia sunt & Munimenta.

XXXVII.

Nobiles & Generosi hujus Regni magnam sibi fecerunt injuriam, eximendo se ipsos (superbiola quadam) ex numero Justiciariorum & Juratorum. Ita fit, ut Plebeiis ferme relinquatur quodammo∣do Judicium de Fortunis hominum, imo & (quo nihil majus) vitae necisque Potestas.

XXXVIII.

Non agit prudenter, qui viros nullarum For∣tunarum, nulliusque Nominis, Praefectos aut Du∣ces, terra vel mari, constituit. Tales etenim in∣opia laborantes donis facile corrumpuntur, & fi∣dem solvunt. Certe, sunt illi ad injustas Exacti∣ones nimium proclives. quod populo magnum est Gravamen. Praeterea, hanc ob causam evenit, ut Nobiles & Generosi viri, invidia aut indig∣natione moti, erumpant in Factiones, ad mutan∣dum Reipublicae statum. Quapropter, optimum est, Viros opulentos & honoratos (saltem Gene∣rosos) ad Praefecturas extollere. Qui ad Magna nati sunt: & vitam suam Famae Fideique postpo∣nere solent. Quod si forte desit iis Rerum agen∣darum peritia, suppleri illa potest Substitutorum consiliis & experientia.

XXXIX.

Magnorum Principum est cogitare, prius quam aliis Bellum inferant, an omnia ipsis suppetant ad Bellum gerendum necessaria. Nam, nisi haec ad∣sint, pacem inire praestat, Honore salvo, quam Bello contendere periculosae pleno aleae. At si Apparatu abundent, haud dubie Hostes in suas leges cogere possunt.

XL.

Facilius est, Regno aut Statu turbato, Faecem populi seditionibus incendere, quam tumultuantes ad obsequium & fidelitatem revocare.

XLI.

In Regno, ubi populus est ad rebellandum pronus, nulli Magistratus aut Praefecturae venales sunto. Emptores enim extortores erunt, & lucri appetentes, quo possint expensas resarcire; sed & iidem privati commodi quam publici studiosiores, Rebellibus se libenter adjungent. Qualia sunt Ac∣quisita, talia sunt Principia. Omnes igitur Magi∣stratus, Judices, Praesules, Praefecti, Rectores qua∣lescunque, tam in Ecclesiastico statu quam in Ci∣vili, eliguntor virtutis causa; nempe Sapientiae, Fortitudinis, Pietatis, Justitiae, Probitatis, Fideli∣tatis. Hi tales haud dubie ad Commune Bonum

quam ad privatum attentiores erunt.

XLII.

Populo ut placeat, apprime utile est Principi, Ferias ei frequentes ac Ludos concedere, quibus Ipse nonnunquam spectator adesse dignetur. Ita fiet Princeps Amor & deliciae populi: Populus innocuis occupatus exercitiis, ingenio erit magis liberali, & seditionibus minus obnoxio.

XLIII.

Politici plerumque parum probi sunt, quia de∣signant utilia potius quam honesta.

XLIV.

Magnanimos decet Principes adsciscere sibi Do∣mesticos, Nobilitate Generis, Divitiis, Virtute claros: qui opibus suis & potentia Regiam orna∣re Majestatem, atque Auctoritatem tueri possint.

XLV.

Nobilitas paupera, factiosa: Multa, onerosa.

XLVI.

In Monarchico Regimine, pro Republica est, qui pro Rege est: nam si Corpus a Capite di∣strahatur, perit Salus, & ipsa Anima pacis extin∣guitur.

XLVII.

Aberrant longe, inquit, a recta Regendi via,

qui Negotia Status permittunt in Novellis divul∣gari: quibus agitantur plebis Animi, fiuntque re∣rum supra captum suum curiosi, suarum negligen∣tes. At vero rectissime faciunt Consiliarii & Sena∣tores, quando Transactionum omnium domi foris∣que notitiam quovis pretio comparant, atque in u∣sum communem apud se custodiunt.

XLVIII.

Tumultuante Populo, Principi difficilius est & periculosius Exercitum cogere, quam educere ad praelium. Coacto enim Exercitu, vires adsunt: Co∣gendo, desunt.

XLIX.

Duces solertes, & experti Milites, componun∣tur Gladiatoribus: qui se prudenter defendunt, inimicum perite oppugnant & animose caedunt, Casui & Fortunae minime fidentes. Ut enim pu∣sillus homo, pugnandi gnarus, ignavum Gigantem; sic Exercitus parvus, cui praesunt experti Duces, facile vincit ingentes Copias, talibus carentes.

L.

Viri fortes & magnifici, ad Facinora magna & memorabilia non evocati, languescunt otio, alia negotia aspernantes tanquam se indigna: cum Ig∣navi homines, pacis tempore, strenui sunt Facti∣ones alere & quieta movere.

LI.

De Regimine saepius quaeritur; Meliusne Prin∣cipi sit, subditos suos amore an metu gubernare. Veruntamen, Mihi, inquit, haud dubium est, op∣timam Regendi viam esse nunc, & fuisse semper, per justam praemiorum ac poenarum dispensatio∣nem. Qui nescit remunerare, nescit regnare. Sic enim Mundus universus gubernatur.

LII.

Dicebat, Antiquos Britannos, si parem habuis∣sent fortitudini solertiam, Imperium Orbis terra∣rum praeripere Romanis potuisse.

LIII.

Maximis non indecorum esset Principibus, nec inutile, Judicia publica nonnunquam sua praesen∣tia honorare, Civium causas cognoscere, Judicum & Magistratuum exactiones ac fraudes corrigere. Opus vere Regium! quod Principes redderet suis omnibus Amabiles & Gloriosos.

LIV.

Prodesset plurimum Subjectis, nec obesset Regi, si qualibet Regni parte. Registrum instituatur, seu Archivum, ad conservandos Contractuum Libellos, atque alia ejusmodi: ut, qui velit jus ad fundum aliquem acquirere, Registrum inspiciendo Tituli

certus fiat, nec litigioso pacto implicetur.

LV.

Lites non sunt continuandae ultra duos Termi∣nos; longissime, non ultra Annum. Id sane Li∣tigantibus, quanquam non Causidicis, plurimum conducet. Quod objiciunt Politici quidam, Popu∣lum privatis istis rixis & querelis adeo distineri, ut Reipublicae turbandae non vacent; Ejus con∣trarium est verissimum. Nam ex lite oriuntur Discordia & Penuria. quae duae, publicae Tran∣quillitati sunt inimicissimae.

LVI.

Potentia plerumque plus valet quam Sapientia. Stulti enim cum potentia Sapientes videntur; Sa∣pientes autem sine potentia, stulti. Inde nascitur Vulgaris Error, Potentiam accipiens pro Sapien∣tia, Impotentiam pro Stultitia.

LVII.

Dicebat, non esse viri Fortis, honorificum fu∣gere Duellum; nec Sapientis, in stulti hominis gratiam, Caput ferro objicere.

LVIII.

Homines aliena Facta lubenter vituperant, opi∣nantes aliorum vitia suam esse Laudem.

LIX.

Quae praeter rem contingunt, ad propositum suum convertet vir prudens: ut Speculum solare Causticum radios diversos eodem puncto colligit.

LX.

Nemo potest Eventum praestare Rerum pru∣denter fortiterque gestarum. Nam Fortuna pru∣dentiam vincit: & Caesari Julio, nisi Fortuna ad∣spirante, tantum Gloriae virtus nunquam attu∣lisset.

LXI.

Prospera Fortuna facit fatuos & fallaces haberi probos ac prudentes: Adversa, probos facit & pru∣dentes haberi (vulgo judice) fatuos ac fallaces.

LXII.

Saepius Fortuna Mala succedit Bonae, quam e contra. Ratio est; quod facilius perduntur For∣tunae munera quam acquiruntur.

LXIII.

Peccata & Infortunia aliorum, plerisque sunt ri∣dendi Materia. Qua ex re licet de Ingenio & In∣dole generis humani judicare.

LXIV.

Cum essem in Exilio, dixit, & nihil Mihi relinqueretur integrum, praeter Conscientiam; hac

tectus lorica, omnes adversantis Fortunae ictus & insultus (quod & nunc jam facio) semper su∣peravi.

LXV.

Non sum Debitor, inquit, Dominae Fortunae; ab utraque parte mala passus, cum ab una sola steterim constantissime.

LXVI.

Patrem suum memorabat, pro re nata dixisse olim de magnis Impensis: AEquum esse, ut unus∣quisque suam habeat vicem.

LXVII.

Qui se audacter ingerunt, prece importuna quod petunt obtinent: cum modesti Homines, quan∣quam optime meriti, dum verentur Principi mo∣lestiam creare, suo sibi silentio obstant. Principes enim quotidianis addicti voluptatibus, incogitantes quandoque Petacibus illis, ne obtundantur aures, ea tribuunt, quae tacentibus his ultro offerre de∣bent. Hoc scitum est: Bene ponenda sunt Be∣neficia, non temere disperdenda.

LXVIII.

Toto coelo errant isti Politici, qui censent Re∣gis Optimi Inimicos, astutos & subdolos Homi∣nes, Beneficiis, Honoribus puta & Praefecturis col∣latis,

recte conciliari, ne noceant: interim subdi∣tos fideles, Regiaeque salutis ex animo studiosos (quique Cicatrices Amoris indices in fronte ge∣runt) nempe ex quibus haud facile quicquam mali publice oriatur, negligi posse. Politia plane Ethnica! Ethnici enim, praeterito Deo boni om∣nis Auctore, Diabolum adorabant ne male mulcta∣rentur. Quid tum postea? Perverso hoc con∣silio, Inimici augentur, Amici deficiunt; dum ap∣paret, quod opponere se Regentibus, viam ape∣rit ad Dignitates. At si qui ex eo numero spe sua fallantur (neque enim sufficit Regnum remuneran∣dis omnibus) dein novae Turbae fiunt, & recrudes∣cunt Factiones. Quapropter, asserit Dux Illustris∣simus, Politiam esse optimam, Inimicis Reipublicae poenas infligere, Amicos beneficiis ornare; subditos fidos factiosis anteponere. Ita demum, cum nulla detur ad Honores via nisi per Virtutem, quae per se non placuit, saltem propter praemia sua co∣letur.

LXIX.

Idem Dux fidelissimus saepe & palam dixit, A∣morem suum erga Serenissimum suum Dominum ac Regem Carolum II. excellere omnibus omnino Affectibus suis, in Uxorem, Liberos, Posterosque

universos, imo suam Ipsius vitam: Neque se sol∣licitum esse de mutuo Amore Domini Regis in Hunc Hominem; Regiae tamen Majestati, dum Spiritus hos reget artus, fore benevolentissimum.

LXX.

Interroganti Mihi, quo fato Serenissimus Rex noster Throno suo redditus est; respondit, Bea∣tissimo. Ego me observasse retuli, contraria Fata Patris Gloriosae Memoriae & Filii Regnantis: nem∣pe, quod populo diviso Carolus I. ad mortem per∣venit, Populo conjuncto ad Coronam Carolus II. Odium deposuit Patrem; Filium restituit Amor. Neque omnia, Respondit Ille, neque nihil dixisti. Scias igitur, nullam fuisse necessitatem occidendi Carolum I. maximam vero restituendi Carolum II. Nimirum, Respublica per varias Mutationes con∣cussata, & per diversas Factiones dilacerata, non potuit diutius subsistere sine Capite suo. Populus igitur praeteritorum malorum dolore, atque immi∣nentium metu excitatus, aperire oculos, & memi∣nisse Temporum priorum: quibus, Anglicana Gens sub Inclytis Regibus suis, Religione, Pace, Di∣vitiis, Fama floruisset. Hinc Omnes conspiranti∣bus votis Regem expetunt, & unitis viribus Ex∣ulem reducunt.

LXXI.

Quaerenti aliquando, Facilis esset an difficilis Re∣gendi Ars; Respondit Mihi, Regna quamplurima secreta quadam Politia, adeoque difficulter, guber∣nari: Oportere igitur Rectores longe prudenti∣ores esse subditis. Retuli, Mihi quidem videri, Minimam esse Regiminis difficultatem, si Reges Deo similes fierent, hoc est, si praemia distribuerent & poenas secundum Opera singulorum. Recte, in∣quit: sed peccata populi superant Rectorum pru∣dentiam; sicut hominum perversitas Gratiae resistit Divinae. Aliter, plures essent Boni, quam Mali. Cujus contrarium docet nos infelix Experientia.

LXXII.

Querentibus quibusdam, Milites aliquot Regios sub Ipsius imperio nimium esse fervidos; dixit, Sibi magis placere fervidos quam frigidos: addens, Eos Causae Regiae, ut & suis Negotiis aptiores, qui A∣gendo essent non Disputando expediti.

LXXIII.

Querebantur aliqui, tot esse Scotos in Exercitu Ejus, & Romano-Catholicos. Quibus respondit, Se non tam Fidem respicere quam Opera: Sentiens, Homines diversarum Opinionum in re Religionis, bene posse consentire (& consenserunt) in tuenda

Regia Majestate & Regni juribus contra Rebelles. Obiter dicam; Dominus meus honoratissimus, ut Regiae Causae Defensor fortissimus, ita & Ecclesiae Anglicanae patronus fuit benignissimus. Quod & ingeniose & vere indicavit Carolus Lucasius, Frater meus, cum is olim Domino meo aderat in Cathe∣drali Dunelmensi: Cui admiranti columnarum mag∣nitudinem; Sunt sane, inquit Carolus, ingentes, sed Dominatio vestra est columna ad sustinendam Ec∣clesiam, hisce omnibus fortior.

LXXIV.

Cum Exulanti felicitatem gratularer, quod nul∣lius Principis audiret Subditus: hilariter respondit; Nec ullius subditi Princeps.

LXXV.

In Colloquio quodam cum Domino meo de Principibus & subditis, dixi me observasse, Regem Soli non esse comparandum. Ipse enim a Subditis honorem accipit: Sol autem splendore suo omnia inferiora illustrat. Imo, inquit, Rex vere Sol est, & fons Honoris, a quo splendor omnis, omnes Ti∣tuli & Insignia subditorum, vel illustrissimorum, de∣rivantur.

LXXVI.

Generosis quibusdam Hospitibus jocose dixit, se

exclusurum illos foras, nisi Regi pariter ac Ipse, tum Agendo tum Patiendo servierint. Nobis, in∣quiunt, non est aequa potestas. At, Quantum potestis, ait. Illi demisse responderunt, Vestigia terrent.

LXXVII.

Cum aegre ferrem tot homines pessime affectos esse in Dominum meum, propter insignem ipsius erga Regem suum fidelitatem, & nonnihil indigna∣rer; leniter me admonuit, inquiens; Fac quaeso, ut experti Nautae solent, qui vel convertunt vela, vel contrahunt; ita Tu, aut servias Tempori, aut regas Animum.

LXXVIII.

Uxor cujusdam Militis, qui sub signis Novoca∣strii militaverat, subsidium ab illo petebat: Ille, Mihi & Meis, ait, vix sufficio. At, inquit illa, Rex inimicis suis opes & honores accumulat. Sed Ego, ait, & Maritus tuus Regis Amici fuimus.

LXXIX.

Quidam Domino meo bene notus, Querimoni∣am illi detulit, se antehac Statui fidelem operam navasse, nunc nullo praemio donari. Respondit Ille; Ex me scias, Principibus in more positum esse, non praeteritam sed praesentem operam remu∣nerare.

LXXX.

Intellexeram multos militares Viros, tempore nu∣perorum Motuum, praefecturas qualescunque ambi∣isse. Quaerebam, an non Officia ista bellica mul∣tum lucri apportarent. Nescio, inquit Dominus meus, quid lucri, certe multum periculi ac laboris afferunt. Denuo quaerebam, an non Imperatores magni ex Victoriis suis magna reciperent commoda. Respondit Ille, Summi Armorum praefecti raro, saepius praefecti Inferiores. Ita, inquam, in Histo∣ricis legendis observavi, Viros maximos atque opti∣me meritos, mercedis loco, aut morte aut exilio mulctatos. Forsitan formidandi erant. Imo, in∣quit; Ratio est, quia longe est facilius minores re∣munerare quam maximos.

LXXXI.

Novocastrius ab exilio redux, in Vivarium suum inambulans, Operarios offendit Ligna caedentes & secantes. Hic, inquit, Mei imaginem cerno. Ni∣mirum, Domina Fortuna cecidit me, & quasi dissecuit, & nunc instituo rerum mearum segmina colligere.

LXXXII.

In Colloquio quodam cum Familiaribus, de ingeniis hominum discernendis, cum Caeteri se fa∣terentur saepissime aberrasse: Ego vero, inquit Ille

subridens, vix unquam fallor. Nempe plerosque tales puto, quales Ego sum, h. e. Insipientes: vos qui Sapientes estis, alios ita esse putatis. Quum igitur Insipientium major est numerus, sciatis me multo rectius judicare.

LXXXIII.

Cum Doctore quodam Theologico de Fide dis∣serens, in haec verba finiit: Tutissimum est, si quid Ego judico, quam minimam habere fidem huic Mundo, quam maximam Futuro.

LXXXIV.

In confabulatiuncula quadam cum Domino meo, Fateor, inquam, iis me quam acerrime loqui quos quam optime diligo. Alium, inquit Ille, non me, quam optime diligas precor.

LXXXV.

Postquam a longo exilio Domum pervenisset, & For∣tunas suas collapsas reparare caepit; accidit ut Relicta Filii sui natu maximi moreretur. Quo casu Dos ipsius, ad valorem bis mille librarum, redii••ad Dominum me∣um. Quanquam indoluit is immaturo fato, & vitam nu∣rus dilectissimae libenter redemisset majori pretio; postea tamen hilariter dixisse fertur; Etsi terrenus Dominus ac Rex meus videatur oblitus, at Rex caelestis Mei me∣minit tamen, a quo praeter spem donatus sum bis mille libris.