Plantarum historiæ universalis Oxoniensis. Pars secunda seu herbarum distributio nova, per tabulas congnationis & affinitatis ex libro naturæ observata & detecta / authore Roberto Morison ...

Explicatio Tab. quartae Sectionis quartae.

1. GLadiolus maximus Indicus, C. B. P. Gladiolus maximus flore rubro incarnato Pro∣montorii bonae spei, Swert. Hic radicem habet forma radicis Rapae majoris inversae pluribus reticulatis tunicis involutam, ex cujus parte inferiore & latiore demittuntur fibrae plurimae, & ex parte superiore in collum tenuius desinente protruduntur folia dena, duodena, atque ex eorum medio exit caulis cubitalis interdum bicubitalis; in cujus summo fastigio, ad pedalem circa longitudinem prodeunt ex geniculis flores satis grandes, hexapetali, ex rubro incarnati, aliorum hujus sortis florum more; quibus singulis evanescentibus succedunt ca∣psulae triangulares, tribus loculamentis distinctae seminaque aliorum modo, sed magna in sin∣gulis continentes.

2. Gladiolus major Bizantinus, C. B. P. Gladiolus Bizantinus atropurpureus, Swert. Hic floribus, capsulis, seminibus & reliquis partibus convenit cum priore; sed floribus atropurpu∣reis praecipue, & à priore, & reliquis distinguitur.

3. Gladiolus major radice oblonga flore albo, nobis. Gladiolus flore albo, Swert. Hic convenit cum prioribus & caeteris sui ordinis in omnibus partibus, excepta radice, quae habet formam oblongam, atque eo nomine à caeteris distinctu facilis est.

4. Gladiolus major floribus uno versu dispositis, C. B. P. Gladiolus, Dod. Gladiolus Narbonen∣sis, Lob. Xiphion minus, Clus. Hist. Pan. & de rarior. Victorialis rotunda, Eyst. Gladiolo huic folia sunt oblonga, compressa, angusta, paululum in superficie striata, gladii laminae modo mucronata, Iridis foliis multo angustiora: caulis laevis, teres, cubito longior, circa cujus sum∣mum flores sex aut septem, ordine supra seinvicem ad unam caulis partem digesti, & geniculis singulis adhaerentes, quorum singuli ex sex petalis conflantur, colore purpurorubentes, splen∣dentes (vel quod tamen raroaccidit) albicantes: hisce singulis subveniunt singulae capsulae in rotundum oblongae, putamine Amygdalae majores, tribus loculamentis exsiccatae hiantes; in quorum singulis plurima continentur semina oblonga, paleacea: radix rotunda, tuberosa, intus dura, extra reticulato cortice obvoluta, gemina, altera super alteram insidens, quorum supe∣rior Veris initio minor ac vegetior, inferior major sed flaccidior, qui paulo post perit in plures sese subinde multiplicans. Frequens in Hetruria in editis fruticosis & herbosis locis in comi∣tatu Goretiensi, in pratis & arvis inter sentes illic.

5. Gladiolus minor floribus uno versu dispositis, C. B. P. Gladiolus minimus, Ad. Lob. part. 2. Hic priori in omnibus accedit, floribus concoloribus at minoribus, uno itidem versu digestis, in pedali gracili caule: foliis pariter duplo minoribus: radix pariter minor. Provenit in eri∣cetis & neglectis intra septa Chambort sitis vix quingentis passibus à dicto palatio. Flo∣ret Aprili & Maio, & aestate semina perficit, si quando id praestat, propter rependi facultatem ei concessam.

6. Gladiolus utrinque floridus, C. B. P. Gladiolus, Matth. (cui & Gladiolus segetalis & lin∣gua cervina Apulcii) Caes. Lugd. Gladiolus utrinque floridus, Dod. Hic in omnibus cum

majore floribus uno versu dispositis convenit, nisi quod singulis geniculis singulis innascuntur flores, non ex unâ parte dispositi, sed hinc inde à dextris & sinistris, sex constantes petalis, uncia parum longioribus, simul ab uno exortu prodeuntibus, ex quibus quatuor semiuncia paulo latiora sunt, colore eleganter roseo, sed multo laetiore & pulcriore, reflexis labris pro∣sundioris calathi figuram referentia, reliqua duo petala praedictis multo tenuiora sunt, ac intra florem constituta inferius aliquantulum prominent, candidam{que} & longam in medio maculam latiorem habent, quam undique purpurea linea circumscribit & terminat; superiori floris pe∣talo stamen subest trifidum, & inter hoc & petalum singularis apex. Floret Aprili & Maio in∣cipiendo ab inferiore geniculo, aperiente se qui in superiore geniculo est flore, inferior fla∣vescit & rudimentum capsulae incipit; floribus sic gradatim evanescentibus succedunt capsulae in rotundo oblongae, tenuibus venulis distinctae, magnitudine Amygdalae cum putamine, quae cum maturuerint, dividuntur trifariam seu in terna loculamenta; in quorum singulis con∣tinentur plurima semina tenuia paleacea, oblongiuscula, flava: radicem habet parvam ro∣tundam, tuberosam, duram & solidam intus, ab ima basi versus germina turbinatam, aliquot crinitis & reticulatis tunicis veluti vestitam; quibus detractis, duae exiguae candidae, tube∣rosae apparent radices, una alteri insidens, superiore quidem Veris initio minore, sed vegeti∣ore, inferiore majore, & latiore, verum flaccido & fungoso. Perire & flaccescere incipit in∣ferior radix tuberosa Veris initio, supernascente alia, ita simul decrescentem & increscentem radicem habet; fibras etiam ab inferioris radicis tuberosae basi emittit tenues candidasque; saporem habent radices dulcem & modice acrem, relinquunt enim in palato aliquam acrimo∣niam aliquamdiu linguam & fauces urentem, & salivam elicientem.

7. Gladiolus Indicus è violaceo fuscus radice tuberosa, nobis. Flos Indicus è violaceo fuscus radice tuberosâ, Ferr. Senen. Gladioli hujus Indici tuber est effigie Rapuli, colore intus al∣bo, extra subruffo, corpore binos ternosve digitos lato, superno infernoque umbilico an∣gusto & nonnihil introrsum venulis distinctis in eundem acto. Septembri mense radix in fictili Romae deposita germinavit Octobri, tum verno tempore turgere coepit in florem. Folia exeunt à tubere longa, & saepe cubitalia, lata, nervosa, striata, Gladii modo in acutum mu∣cronem desinentia, dilute virore albicantia, prope humum candida, rubrisque guttis inter∣stincta: ex gremio foliorum sibiinvicem incumbentium exilit caulis bulbosae Iridis aut Gla∣dioli more articulatus, at brevioribus mucronatis foliis articulatim armatus, unde (licet florem fimbriatum fuscum gerat) Gladiolo magis mea opinione radice sua tuberosa & foliis accedit: flores in sex petala decussantur, cirrata seu fimbriata, subter virescentia, supra è violaceo fusca, nativo tanquam holoserico villosa, furvis & veluti fuligine oblitis per ambitum cirris seu fimbriis crispa & corrugata, atris albidisque unguibus maculosa, prominula linea intermeante distincta, quae medium praeterea stilum surrigunt ianthinis atque albicantibus maculis notatum, staminulis tenuissimis, in imo violaceis, in summo luteolis capillatum, quaternis quoque ma∣jusculis croceis, exteriorem in decussem dimissius digestis, coronatum. Diem aut paulo diu∣tius vivunt haec stamina brevissima & flos ipse, quae fatiscentia nigredine obducuntur, & ve∣luti informia vespertilionum cadavera illepide contrahuntur. Mira est hujus tuberis foetura: ex imo umbilico inferiore fibra prodit modo longior, modo brevior, cujus summa pars in tuberculum paulatim sobolescit. Quare factum est ut non semel ex eodem tuberculo soluto licet ob corruptam fibram nexu procul à matre praeter morem foetus inobservato adhuc miraculo inveniretur: interdum quoque brevioris fibrae ligamine adhuc integro soboles matri cohaerens & contigua, vel etiam de more adnata deprehenditur: capsula est trigona seu tribus loculamentis distincta, in singulis plurima semina, proculdubio in proprio & natali solo, continens; unde concludimus nos esse Gladioli peregrini speciem.

7. Gladiolus stagnalis aut lacustris Dortmanni, Clus Cur. poster. pag. 40. Hujus folia do∣drantalem longitudinem raro excedunt, crassiuscula & concava sunt, interstitioque discreta instar siliquarum Leucoii maritimi, viridia, dulcis alioqui saporis, & anatibus urinantibus gratum pabulum, nam ad aliquot ulnarum altitudinem sub aqua latent, quam tamen caulis inter illa emergens superare conspicitur, floribus albis onustus, Leucoii floribus amplioribus, cava illa & infirma parte petiolo à quo dependent proxima, subcaerulei coloris, formam pe∣ne referentes sloris Gladioli, non prorsus tamen similes, quinque petalis tantum constantes, quorum duo superiora ob petiolum seu calycem sursum reflectuntur, tria reliqua latiora pro∣pendent: singulis floribus sic constructis succedunt turbinata vascula, ruffo semine plena. Sub extremum Julii florentem hanc plantam se observasse scripsit Dortmannus ad pagum Norch & Westervelde in Drentia & nusquam alibi. Haec planta non est Gladiolus proprie loquendo,

quia non est hexapetala, nec siliquam habet tricapsularem: nec est Leucoium, ut vult Caspa∣rus Bauhinus, quemadmodum demonstravimus pag, 250. inter Hallucinationes Casp. Bauhini, Sit ergo Planta stagnalis seu palustris heteroclita & sui generis, quam collocabimus inter he∣teroclitas plantas ad finem hujus Historiae.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Gladioli radix superior dulcis decocta trita & farinae admixta panem dulcem atque innoxium red∣dit. Permultas juxta eum scolopendras reperiunt, teste Theophrasto, gaudent enim ea herba, fre∣quentesque congregantur in ea. Potest ex authoritate Dioscoridis superior radix cum vino & thure imposita spicula & aculeos extrahere. Cum farina vero loliacea & aqua mulsa panos discutit, unde ejusmodi emplastris additur. Ducit & menses apposita. Tradunt etiam superiorem radicem cum vino epotam Venerem exstimulare, inferiorem steriles facere; quin & superiorem radicem cum aqua bibendam commode exhiberi pueris, quibus ex intestinorum hernia intestina in scrotum di∣labuntur. Similes ei vires & Plinius lib. 25. c. 21. attribuit. Galeno Gladioli radix attra∣hendi, discutiendi & siccandi vim habet, & octavo de Facult. Medicam. Simpl. Xiphii radix, ma∣xime autem superior, trahit digerit desiccatque.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 40. col. 2. Iris tuberosa folio auguloso, C. B. P. Iris tuberosa flore obscure viridi colore, Swert. Ibidem & pag. 41. Sisyrinchium ejusque species & pag. 41. Gladiolus ejusque species. Haec tria genera plan∣tarum cum radicibus constent tuberosis, male & inepte collocantur a Casparo Bauhino inter Hyacinthos & Iridem bulbosam, quippe veras bulbosas plantas, quarum radices constant tunicis seu pelliculis ma∣joribus & exterioribus involventibus inferiores mino∣res, & illas majores respectu inferiorum usque ad me∣ditullium, ex quo deorsum versus demittuntur fibrae seu barbillae beneficio quarum nutriuntur omnes par∣tes, tam radices bulbosae intra terram, quam reliquae partes supra terram, ut folia, caules, flores, capsulae seminales & semina ibidem contenta. Item pag. 65, 66, & 67. collocatur a Casp. Bauhino Crocus. Item pag. 67, 68, & 69. Colchicum: cum haec duo gener•• constent radicibus tuberosis, non debuere adjungi Or∣nithogalo plantae perfecte bulbosae.