20. C. Plinius Corn. Tacito suo, S.

1. FRequens mihi disputatio est cum quodam docto ho∣mine, & perito, cui nihil aequè in causis agendis, ut brevitas placet; quam ego custodiendam esse confiteor, si causa permittat, alioqui praevaricatio est transire dicen∣da; praevaricatio etiam, cursim & breviter attingere, quae sint inculcanda, infigenda, repetenda: nam plerisque lon∣giore tractu vis quaedam & pondus acc•dit.

Page  1012. Utque corpori ferrum, sic oratio animo non ictu m• gis quàm mo•â imprimitur.

3 Hic ille mecum auctoritatibus agit, ac mihi •x Graecis orationes Lysiae ostentat, ex nostris, Gracchorum Catonisque, quorum sanè plurimae sunt circumcisae & b•eves.

4. Ego Lysiae Demosthenem, Aeschinem, Hyperidem• multosque praeterea Gracchis, & Catoni, Pollionem• Caesarem, Caelium, & imprimis Marcum Tullium oppo∣no, cujus oratio optima fertur esse, quae maxima.

5. Et hercule, ut aliae bonae res, ita bonus liber quisque melior est, q•o major.

6. Vides ut statuas, signa, picturas, hominum denique, multorumq•e animalium formas, arborum etiam, si modò sint decorae, nihil magis quàm amplitudo commendat.

7. Idem etiam orationibus accidit: q•in etiam volumi∣nibus ipsis auctoritatem quandam & pulchritudinem ad∣jicit magnitudo.

8. Haec ille, multaque alia, quae à me in eandem sen∣tentiam solent dici, ut est in disputando incomprehensibilis & lubricus, ita eludit, ut contendat hos ipsos, quorum ora∣tionibus nitar, pauciora dixisse, quàm ediderint.

9. Ego contrà puto.

10. Testes sunt multae multorum orationes, & Cicero∣nis pro Murena, pro Vareno; in quibus brevis & nuda quasi subscriptio quorundam criminum solis titulis indicatur.

11. Ex his apparet, illum permulta dixisse, cùm ederet, omisisse.

12. Idem pro Cluentio ait se totam causam veteri insti∣tuto solum perorasse, & pro Cornelio q•atriduo egisse; ne dubitare possimus, quae per plures dies, ut necesse e∣rat, latius dixerit, postea recisa, ac purgata, in unum li∣brum, grandem quidem, unum tamen, coarctasse.

13. At aliud est actio bona, aliud oratio.

13. Scio nonnullis ita videri, sed ego (forsitan fallor) persuasum habeo, posse fieri, ut sit actio bona, quae non sit bona oratio: non posse non bonam actionem esse, quae sit bona oratio.

Page  10315. Est enim oratio actionis exemplar, & quasi 〈 in non-Latin alphabet 〉.

16. Ideo in optimâ quâque mille extemporales figuras invenimus; in his etiam, quas tantùm editas scimus, ut in Verrem, Artificem, quemnam? rectè admones. Polycle∣tum esse dicebant.

17. Sequitur ergo, ut actio sit absolutissima, quae maxi∣mè orationis similitudinem expresserit, si modò justum & debitum tempus accipiat, quod si negetur, nulla orationis, maxima judicis culpa est.

18. Ad sunt huic opinioni meae leges, quae longissima tempora largiuntur, nec brevitatem dicentibus, sed copi∣am, hoc est, diligentiam, suadent: quam praestare in an∣gustissimis causis non potest brevitas.

19. Adjiciam quod me docuit usus, magister, egregius; frequenter egi, frequenter judicavi, frequenter in consilio fui; a•iud alios movet; ac plerunque parvae res maximas trahunt; varia sunt hominum judicia, variae voluntates; inde qui eandem causam simul audierunt, saepe diversum, interdum idem, sed ex diversis animi motibus sentiunt.

20. Praeterea suae quisque inventioni favet, & quasi fortis∣simum complectitur, quum ab alio dictum est, quod ipse praevidit.

21. Omnibus ergo tandum est aliquid, quod teneant, quod agnoscant.

22. Dixit aliquando mihi Regulus, quum simul adesse∣mus: Tu omnia, quae sunt in causâ putas exequenda; ego jugulum statim video, hunc premo; premit sanè quod eli∣git, sed in eligendo frequenter errat.

23. Respondi, posse fieri, ut genu esset aut tibia, aut talus, ubi ille jugulum putaret.

24. At ego (inquam) qui jugulum perspicere non pos∣sum, omnia pertento, omnia experior, 〈 in non-Latin alphabet 〉 denique 〈 in non-Latin alphabet 〉.

25. Utque in agriculturâ, non vineas tantùm, verùm etiam arbusta; non arbusta tantùm, verùm etiam campos curo, & exerceo: atque in ipsis campis non far, aut siligi∣nem Page  105 solam, sed ordeum, fabam, ceteraque legumina se∣ro: sic in actione plura quasi semina latiùs spargo, ut q•ae provenerint, colligam

26. Neque enim minus imperspicua, incerta, fallacia{que} sunt judicum ingenia, quàm tempestatum, terrarumque

27. Nec me praeterit summum oratorem Periclem sic à comico Eupolide laudari.

28.

29. Verùm huic ipsi Pericli nec illa 〈 in non-Latin alphabet 〉, nec illud 〈 in non-Latin alphabet 〉 brevitate vel velocitate, vel utrâ que (differunt enim) sine facultate summâ contigisset.

30 Nam delectare, persuadere, copiam dicendi spaci∣umque desiderant; relinquere verò aculeum in audienti∣um animis is demum potest, qui non pungit, sed infigit.

31. Adde, quae de eodem Pericle comicus alter,

32. Non enim amputata oratio & abscissa, sed latà & magnifica, & excelsa tonat, fulgurat, omnia denique per∣turbat ac miscet.

33. Optimus tamen modus est, quis negat? sed non minus non servat modum, qui infra rem, quàm qui supra: qui adstrictiùs, quàm qui effusiùs dicit.

34. Itaque audis frequenter, ut illud immodice & re∣dundanter, ita hoc jejunè & infirmè: alius excessisse ma∣teriam, alius dicitur non implesse; aequè ute•que, sed ille imbecillitate, hic viribus peccat; quod certè etsi non li∣matioris, majoris tamen ingenii judicium est.

35. Nec verò cùm haec dico, illum Homericum 〈 in non-Latin alphabet 〉 probo, sed hunc,

non quia non & ille mihi validissimè placeat, 〈 in non-Latin alphabet 〉.

36. Si tamen detur electio, illam orationem ••milem Page  107 nivibus hybernis, id est, crebram, assiduam & largam, postremò divinam & caelestem volo.

37. At est gratior multis actio brevis.

38. Est quidem, sed inertibus, quorum delicias desidi∣amque, quasi judicium respicere, ridiculum est.

39. Nam si hos tu in consilio habeas, non sol•m satius est breviter, sed omnino non dicere.

40. Haec est adhuc sententia mea, quam mutabo, si dissenseris tu; sed planè cur dissentias, explices, rogo.

41. Quamvis enim cedere autoritati tuae debeam, re∣ctiùs tamen arbitror in tantâ re, ratione, quàm autoritate superari.

42. Proinde si non errare videor, id ipsum quàm voles brevi epistolâ, sed tamen scribe; confirmabis enim judi∣cium meum; si verò errare, longissimam para.

43. Non cor•upi• 〈◊〉, q•i tibi si mihi accederes, brevis epistolae necessitatem; si dissentires, longissimae, imposui. Vale.