S. Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata a Joanne Fello, Oxoniensi episcopo. Accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum, quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologicè delineata a Joanne Pearsonio, Cestriensi episcopo.

1 AD VIGILIUM DE JUDAICA INCREDULITATE, Celsi cujusdam in altercationem Jasonis & Papisci, Praefatio.

2 ETsi plurimos gentilium scio, Vigili sanctissi∣me, ab ordine atque ratione veritatis adver∣sos, quo minus Dominum noscant, caeci∣tate mentis errare; tamen magis Judaicae plebis insaniam novi adversus nomen Domini, perti∣naci etiam nunc duritia cordis, ingenita patrum iniqui∣tate, perstare; adversantis veram salutem, nec inqui∣rentis vitae aeternae datorem, ut qui delictis stirpis an∣tiquae sint pari merito nequitiae genitalis obnoxii, sal∣tem vel sero credentes possint conversi ad Domini ti∣morem satisfactione omni poenitentiae ab iniquitatibus liberari: sed perstat & durat adhuc & semper ad usque progeniem succidaneam innata patrum irreligiosa per∣fidia; quae adversum odium nominis Domini incredu∣litatis infamia roborata, nec ad noscendam veritatem potest corrigi, nec ad timorem Dei ipsius monitis do∣ceri atque suaderi. Cum autem doceat Dominus & ostendat, dicens: Ego sum lumen seculi, qui me se∣cutus fuerit, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen vitae: quae, malum, ratio est, ostensum di∣vinitus vitae lumen omittere, & mentis caecitate mal∣le tenebras mortis eligere, ut ostendat damnationis suae propriae voluntatis liberam & illicitam perditionem, contra Deum etiam illa nolle quae prosunt. Secundum quod & per Domini vocem increpatam Hierusalem, quod colligi noluerit, Domino illam volente colligere, loquitur Spiritus sanctus, & bonitatem Dei manifestat peccatoribus subvenire jugiter velle: Hierusalem Hie∣rusalem, quae interficis Prophetas & lapidas eos qui ad te missi sunt, quoties volui colligere filios tuos, sicut gallina colligit filios suos sub axillas suas, & no∣luisti? Adeo Dei voce manifesta, perfidi populi con∣tumacia denotatur, ut etiam salutem propriam suam semper adversus clementem misericordiam Domini sprevisse doceatur. Propheta item alius benevolentiam Dei exhortatione offerens, praedicatione insinuans; proclamat & suadet, dicens: Revertimini ad me, & ego revertar ad vos, dicit Dominus. Alias quo∣que similiter, misericordiam suam Deus sempiternam manere demonstrans, addidit, dicens: Nolo mor∣tem morientis, quantum ut revertatur & vivat, dicit Dominus.

Quid est ergo reverti, quam in Christum creden∣do, per eum qui est via veniendi ad patrem, Deo recon∣ciliatum posse salvari? Quomodo autem reverti ad Deum possunt, qui ei per quem est agnitio & rever∣sio ad Deum, voluntatem Dei praedicanti credere no∣luerunt? Aut quomodo Deum satisfactione placare po∣tuerunt; qui eum qui est satisfactio & placatio pro no∣bis apud patrem, sacrilega impugnatione persequi ma∣luerunt? Si enim advocatum Christum habemus apud Deum patrem, servare ea quae nos docuit & monuit, quaeque ad patrem locuturus est; sollicito timore fa∣cere debemus. Igitur nos qui mente in Domini me∣tum prona, mandatorum ejus monitis insistimus, & religiosi ac venerabilis cordis fide credulitatem de ejus timore concipimus; quid aliud sequi, quid cupere, quid magis velle ac tenere debemus, quam ut omni à nobis mentis antiquae nocte discussa, & caligine vitae prioris abstersa, mandatorum Domini salutarium me∣mores, ac vitae aeternae promissa retinentes, ad ejus monita vertamur, & in ipsius lumine quod ostendit, firmata credulitate gradiamur; ut qui ignari aliquando salutis futurae, in erroribus implicati vitae prioris, ac tenebris aberravimus, illuminati nunc ejus veri luminis claritate, & oftenso nobis atque patefacto melioris vi∣tae limite, Domini mandata sequenda & gerenda te∣neamus. Hoc lumen nobis vitae salutaris exortum, hoc in reparationem hominis natum, de Dei patris procuratione ac miseratione, praesidium.

Magi primi ab Orientali parte venientes, & stella ejus duce, Judaeorum regem palam praescia praedica∣tione quaerentes, adferentes etiam munera, testificata omnibus inquisitione monstrarunt. Et ne aliquibus, quis ille, esset absconsum: inventum puerum proci∣dentes genibus adorarunt; sicut testificatur Evange∣lium, dicens: Cum autem natus esset Jesus in Beth∣leem Judae in diebus Herodis regis, ecce Magi ab O∣riente venerunt in Hierosolymam dicentes: Ubi est qui natus est Rex Judaeorum? Vidimus enim stellam ejus in Oriente, & venimus adorare eum, testifican∣tes scilicet veritatem de eo, etiam stellam sibi signum atque judicium nativitatis ipsius esse monstratam, qua indice natum Magis praedicantibus & adfirmantibus, Hierofolymis, crederent.1 Simeon quoque justus qui in caecitate constitutus, divino monitu audicrat se non ante moriturum quam vidisset Christum; cum in tem∣plum omni populo praesente infantem secum referret mater, & in spiritu natum esse Christum sensisset, ac∣ceptum in manus puerum vidit; & benedicens Deum, in conspectu & auditu omnium dixit: Nunc dimittis servum tuum Domine, secundum verbum tuum in pa∣ce, quoniam viderunt oculi mei salutare tuum. Simeon quod caecus audierat, evidenti veritate perfectum est; &c veritatem quam accepto lumine viderat, benedicen∣do palam Deum populo praedicabat. Ad hoc enim viderat, ut referret, & revelatione sua quod Christus natus fuisset, ostenderet; & perfidi populi initia pri∣ma incredulitatis instrueret.

Nec hoc solum testimonium de eo scripturarum coe∣lestium veritas perhibet, verum & per prophetas ante Spiritus sanctus adventum ejus in hunc mundum futu∣rum, palam mente omnium consciente praedicavit. Nec est obtentus excusationis incredulis, vel ignorasse Dei filium Christum, vel nescisse futurum Salvatoris adventum; sicut David manifestat, dicens: Dies dici eructat verbum, & nox nocti indicat scientiam; non sunt sermones nec verba, quorum non audiantur voces eorum. In omnem terram exivit sonus eorum, & trans fines terrae fines eorum. In sole posuit tabernaculum suum, id est, in manifesto, in luce, palam seipsum venisse monstravit; & praedicatione per Prophetas, sui ostensione quodammodo, omnibus suam praesen∣tiam probavit. Hoc etiam Esaias, per quem Dominus praesentiam suam clara annunciationis manifestatione monstravit, prophetat & dicit: ipse qui loquebar, veni, id est, qui per Prophetas ante adventus mei futuri prae∣loquens fueram, is propria nunc atque praeclara voce praesentiam meam testis mei ipse manifesto. Quid evi∣dentius? Quid luce praeclarius? Quid verius potest dici? ut oculis quodammodo perspectus esset, osten∣dit venisse ipse qui fuerat venturus, antequam veniret; & incredulitate2 mentes populi perfidi obstruente, ve∣nientem nemo cognovit. Sicut idem Esaias in prima increpatione populo proclamat, dicens: Cognovit bos possessorem suum, & asinus praesepium domini sui; Israel autem me nesciit, & plebs me non intellexit. Pa∣lam cunctis sicut ipse praedixit apparuit, & sedentibus in tenebris manifestum vitae lumen effulsit, & justitia 3 perfidorum pectus obsessum, postposita propria ac rejecta salute, tenebras potius caecitate cordis elegit.

Frequentatur ubique aut manifestat prophetatio cun∣ctorum, qui sancto Spiritu praemonente adventus Do∣mini metatores esse sortiti sunt; hoc lumen seculo da∣tum, & diem nobis salutis exortum, vivificandis quo∣que in eum credentibus destinatum. Docet hoc in psalmis Spiritus sanctus & ostendit, dicens: Lapis quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in ca∣put anguli: à Domino factum est istud, & est ad∣mirabile in oculis nostris: iste dies est quem fecit Do∣minus, ambulemus & jucundemur in eo. In hoc die nos ambulare Paulus quoque Apostolus praecipiens & docens ac praemonens, dicit: Nunc enim propius est nobis salus quam cum credimus; nox praecessit, dies autem approquinquavit. Abjiciamus ergo opera tene∣brarum, & induamur arma lucis, sicut in die honeste ambulemus, id est, in Christo & mandatis ejus, cu∣jus lumine ac monitis luminati & in claritate diei ejus inventi, proximam nobis salutem credulitatis in eum mente conspicimus.

Solem quoque esse Christum cunctis timentibus eum Malachias Propheta restatur & promittit, dicens: Vo∣bis autem timentibus nomen meum orietur sol justi∣tiae, & sanitas in alis ejus; ostendens ex nullo nobis salutem posse conferri, nisi in passione crucis ejus, qua extendens manus cuncta seculi salvaturus amplexus est. Converso ergo ad eum timore credamus, & ad aeter∣nitatem vitae spe futuri regni ejus animemur. Quis enim tam stolidus ac demens, quis sic ab intellectu suae falutis alienus: qui tot & tantis veritatis testimo∣niis incredulus,4 non adversus, in veram fidem obdu∣ratum pectus intellectu veritatis emolliat, & tenebris vitae quondam mortalis exutus, in lumine praecepto∣rum coelestium gradiens, ad divina monita & Domini salutaria gerenda mandata, illuminato corde, tota mentis ac fidei credulitate convertat; ut quem Pro∣phetae praedicaverunt, Deum nofcat; ut Christum qui se palam mundo venisse monstravit, intelligat; ut Scripturis divinitus testificantibus, Dei filium & Deum credat. Sicut ipse, quae sit vita aeterna, manifestat, di∣cens: Haec est autem, ait, vita aetema, ut cognoscant te solum & verum Deum, & quem misisti Jesum Chri∣stum;

docens atque ostendens, nihil aliud esse Deum nosse, quam credere & oculos cordis in Dominum prona, imo tota pectoris fide devotae mentis aperire. Inde jam fit ut credendo intelligas, intelligendo quod credis, in sensu Deum illuminato corde conspicias; sicut idem ipse Dominus & per Esaiam ante monet, dicens: Si non credideritis, nec intelligetis. Tam facilis & praestans & larga est atque abundans de Do∣mini pietate clementia; ut si quis semel sese in eum toto timore converterit, ad coeleste munus admissus; jam ejus non nisi ad divina mens pateat, & ad coelum ac superna oculos cordis adtollens, Christi lumen par∣tae jam salutis aspiciat.

Exemplum ac documentum nostri timoris & fidei, ex ipsius Abrahae Patriarchae fideli credulitate monstra∣tur, qui repromissioni Dei mente simplici statim cre∣didit, & ideo ad justitiam deputari ei condigna remu∣neratione commeruit. Hoc Deus diligit, hoc adpe∣tit, hoc in servis suis benignus remunerat, & hono∣rat simplicitatem mundi cordis;1 quo quidem ejus cernmus timorem dilectionis Domini, quo probamur: credulam fidem mentis, qua justitiae, deputamur. Hanc fidem sequi, hunc Dei timorem servare nos convenit; qui custodientes verba coelestia, & sperantes promissa divina, filii Abrahae meruimus nuncupari. Quod A∣postoli Pauli, qui Dei voce vas electionis est dictus, contestatione firmatur decentis. Sic Abraham credi∣dit Deo, & acceptilatum est ei ad justitiam. Cogno∣scite ergo, quoniam qui ex fide sunt, hi sunt fil•••• A∣brahae. Hoc Judaicus populus, cui à primordio legis monita loquebantur, incredulae mentis duritia & per∣fidi cordis insania servare noluit; & ideo pro diffiden∣tiae merito, filiorum nomen amisit. Non tamen om∣nium perfidae gentis, adversus nomen Domini, quo minus intelligerent veritatem, odio durata mens est. 2 Etiamque Spiritus sanctus, id est, Christus Domi∣nus noster profectus ex Deo Patre, venit ut salvum faceret quod perierat Israelis: qui major ac fortior ad subigenda contumacium colla in timorem sui nominis & potestatem, eos qui adversus luminis sui claritatem, obstinata etiam tunc mentis caecitate durabant, ad no∣titiam claritatis & gloriae suae tam facile convertit; quam ut omnes salvos faceret providentiae suae divinae misericordiae dignatus advenit.

Nam ut duri cordis tune & impiae plebis ad Domi∣ni metum ipso Domino evangelizante conversas men∣tes sileam; ut Apostolorum ejus praedicatione multi∣plicatum in toto orbe & reversum credentium popu∣lum conticescam; illud praeclarum atque memorabile gloriosumque3 Jasonis Hebraei Christiani, & Papisci Alexandrini Judaei, disceptationis occurrit: Judaici cordis obstinatam duritiam, Hebraea monitione ac le∣ni increpatione mollitam; victricem in Papisci corde, Jasonis de Spiritus sancti infusione doctrinam. Qua Papiscus ad intellectum veritatis admissus, & ad ti∣morem Domini ipso Domino miserante formatus, & in Jesum Christum Filium Dei credidit, & ut signa∣culum sumeret deprecatus, Jasonem postulavit. Pro∣bat hoc Scriptura concertationis ipsorum, quae colli∣dentium inter se Papisci adversantis veritati, & Jasonis asserentis & vindicantis dispositionem & plenitudinem Christi, Graeci sermonis opere signata est: ad cujus translationem, ad intellectum Latinum, animante Dei ope, & fidei viventis firmitate, servata verborum pro∣prietate, intrepidus, accessi; & his qui ab intellectu Graeci docilitatis alieni sunt, interpretata integra signi∣ficatione verborum, & intellectus omnis ac veritatis manifestatione patefacta, Romani sermonis ratione dis∣cussa, disserui. Cujus laboris probationem tibi, ca∣rissime, 4 qui utriusque linguae instructione fundatus es, impensa petitione committo: ut qui sancti Spiri∣tus veneratione verecundus es, collata utriusque operis lectione; audaciam verecundae temeritatis explores; & examine judicii tui, quae minus à nobis vel impro∣prie forte digesta sunt, auctoritate Spiritus sancti, qui in pectus tuum inundatione gratiae coelestis influxit, comprobes & emendes: sitque ad te de ista lectione ab humilitate nostra mandata legatio, & insinuanda ti∣bi in nos prima dilectionis petitio; ut parvitatem fidei meae, cum discipulorum tuorum instructione atque eruditione conjungas; & me quem in alia parte hujus provinciae constitutum propter visendos vultus tuos non itineris longinquitas terruit, nec senium ac diffi∣cultas fatigati ac fessi jam corporis retardavit, sed ani∣mante stimulatu Domini, & urgente festinata cupidi∣tate properandi, contemta quoque omni tribulatione inopiae atque penuriae, quantacunque virium facultate veniendi, sanctimoniae tuae celebris huc fama perduxit, ad permixtam5 dilectionis tuae caritatem, cum unani∣mitate fraternitatis admittas; & amore tuo quem disci∣pulis suis Dominus haereditatis titulo reliquit, conjun∣gas pariter & adsciscas. Expertum pariter cum fratri∣bus in apertione oris tui splendorem gratiae luminis, Christi sequar; in tractatibus tuis lumen vitae, quod Dominus ostendit, quod Christus adveniens aeternam vitam esse monstravit.

Certe quam mihi laeta illa, quam exoptabilis dies est, cum misericordiae Domini favore accersitione di∣lata, senectam istam meam proferre contigerit; ut & orationibus sanctorum impense & jugiter deprecan∣tium Dominum Christi martyrem videam, ut coro∣nam justitiae, quae tibi penes Dominum deposita est, portare conspiciam. Nec putaveris autem martyrii tibi, secundum praesens votum fidei nostrae, gloriam tribui: tunc inde felicitatis hujus collata dignatio est; tunc judicio suo justo Dominus elegit destinatum martyrem, cum te exemtum de justorum grege at∣que adsumtum sibi, inopinato conftituit altari sacer∣dotem. Praeclara prorsus & gloriosa vocationis ele∣ctio, & de Domini dignatione nova atque inaudita & mira felicitas; transmarinae peregrinationis necessi∣tatibus occupatum, ad destinatum tibi munus, ig∣narum ac nescium repente venisse: atque ita re∣gressus tui tempus ad hoc esse libratum, ut inspe∣rata celeritate veniendi, intelligeres atque dignos∣ceres honorem sacerdotii coelestis inter ceteros tibi potissimum destinatum; & quod jussione Domini expectatus venites atque occurreres, re••ervatus ut

Ecclesiae Dominus tota miserationis pietate consu∣leret. Dimicationis plebis mora, quem potius elige∣ret Episcopum, te quaerenti populo suo Christus in∣opinatum repente obtulit, & complacitum sibi coele∣stis providentia, manifeste adventus tui improvisa oc∣cursione monstravit: documentum repentini ac pe∣rennis occursus, procurationem Dei voluntatis osten∣dit; ut quod difficili expeditione potuisset occurrere, facili celeritate perfectum sit, urgente Domini jussio∣ne; & ut prius te in Ecclesia Dei Episcopum stare conspiceres & stuperes, quam venisse dignosceris.

Inde dilectionem jam tecum suam Dominus initiata caritate firmavit; inde amicitiam tecum quam disci∣pulis suis cum triumpho crucis suae tradidit dedicavit∣que, dicens: Si feceritis quae mando vobis, jam non dico vos servos, sed amicos,1 inde martyrium, inde facerdotii electionem signavit. Amicitia est, per quam ad Christi vultus admitteris, extraordinaria hostia per∣venis. Sic eliguntur justi, sic probantur religiosi, ac simplices in Christum timore electi; ut ante remu∣neratione fidei destiteris, ante praemio devotae mentis in Domino dignus habeatur, quam venerit hora de∣creti, quam exceperis sententiam Christi, probatam te & paratam hostiam electio coelestis inveniat. Ete∣nim ille te, qui non mendax Deus, qui Episcopum plebi suae de improviso constituit, ille plena dilectione suae voluntatis te coronabit. Tantum tunc ut nostri memineris petimus, & oramus, cum pudicitia adle∣ctionis Domini probata atque immaculata hostia, ante Christi tribunal adstiteris, cum gloriam gratiae Dei, praemio devotae mentis ac remunerationis exceperis; memoriae haereat & teneas, ut in sensibus tuis manear, quam nobis impertire dignaris, dilectio caritatis; ut orationibus tuis peccata nostra veniam consequantur, ut meritis justitiae tuae, vitae nostrae delicta purgen∣tur. Etenim martyrii instar esse confido, peccatorem justi martyris petitione meruisse salvari; ut &, cum ipse pro te promovere quod precibus tuis minus possis, martyris meritis libereris. Sic Job justus pro amico∣rum trium peccatis à Deo rogaturus & impetraturus, ostenditur, & probatio timoris ejus & fidei Domini voce teste signatur. Cum ergo in die liberationis tuae, carissime, repraesentare te Christi vultibus coeperis; cum in aeternitatem perpetuitatemque vivendi regnare cum Christo felici sorte successeris; in Domini mise∣ricordia, 2 in mente jam habe puerum tuum Celsum, sanctissime.

Notes

• 1

  Rigaltius ait, Nicol. Faber: memi∣ni me in altercatione Jasonis & Papisci, quae Graeco sermo∣ne conscripta est, ita reperisse: 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, maledictio Dei qui appensus est. Bona Rigaltii cum venia, non haec Nicolaus Faber dixit, sed Hieronymus Tom 6. Comment. in Galat. l. 2. qui etiam ejusdem Jasonis memi∣nit Tom. 3. quaest. Hebr. in Genes. Porro, ut Dorotheum fabulatorem praeteream, qui Jasonem hunc eundem esse sta∣tuit cum eo de quo mentio habetur in Actis Apostolorum; & qui primus Troadis Episcopus factus dicitur: librum hunc citabat olim Celsus Epicureus, non sine indignatione & con∣temtu. Strenue autem defendit Origenes l. 4. contra eundem Celsum. Sed diu est ex quo opus ipsum intercidit, praefatio∣ne hac solum superstite.
• 2

  Pamelius ait, Optime qui∣dem quae de hoc Vigilio postea narrat, convenirent in D. Vigilium Episcopum Tridentinum & Martyrem; sed vide∣tur auctor iste vetustior, etiam si Ambrosii aetate vixisse illum dicamus.
• 1

  Pamelius ait, Mirum est quod etiam secundo repetit, Simeonem hunc caecum fuisse; neque enim id apud quenquam me legisse memini.
• 2

  Pamelius ait, Rursum hoc reposui pro mentis.
• 3

  Pamelius ait, Vox quaepiam hic desidetrari videtur.
• 4

  Pamelius ait, Locus corruptissimus: sic etiam paulo post mira est congeminatio, cordis, pectoris, mentis.
• 1

  Pamelius ait, Etiam hic lo∣cus obscurus est & corruptus.
• 2

  Pamelius ait, De hac veterum phrasi qua etiam Christum Spiritum san∣ctum vocabant, vide supra lib. quod Idola non sint dii, & de montibus Sina & Sion. Atque hic videtur conscripta haec praefatio ante haeresim Arianam.
• 3

  Pamelius ait, Vel hinc & ex eo quod sequitur, ad cujus translationem &c. patet non aliud esse hoc scriptum quam praefationem, uti la∣tius in argumento diximus. Quanquam etiam iste locus vi∣deatur mutilus. Porro Jason iste Thessalonicensis fuisse dici∣tur, cujus Rom. 16. & Actuum 17. fit mentio, quem Do∣rotheus Tyrius in synopsi postea fuisse scribit primum Troa∣dis Episcopum.
• 4

  Pamelius ait, Haec & sequentia optime in D. Vigilium quadrarent, quippe qui & Athenis studuerit, & inde reversus statim ad Episcopatum raptus sit, ac postea ad martyrium, qui etiam quosdam tractatus conscripserit: sed sicut jam diximus, ve∣tustior fuisse auctor videtur.
• 5

  Rigaltius ait, Sic edidit Pa∣melius. In vet. cod. dilectus tui rectissime.
• 1

  Pamelius ait, Prorsus simile est, sed luculentius Epiphonema, illi Cyprianico de habitu vir∣ginum, & de bono pudicitiae, mire confirmans invocatio∣nem sanctorum.
• 2

  Pamelius ait, Hinc patet auctorem hujus translationis non Cyprianum, sed Celsum quendam; nisi forte velit quis legere Cecilium. Verum obstat aetas senectutis, in qua transtulisse haec aucto∣rem constat: neque enim est verisimile Cyprianum in Epis∣copatu suo haec scripsisse, ut omittam quod martyrio prohi∣bitus videatur, ne ad senectutem perveniret.