Sancti Cæcilii Cypriani Opera recognita & illustrata per Joannem Oxoniensem episcopum ; accedunt Annales Cyprianici, sive, Tredecim annorum ; quibus S. Cyprianus inter Christianos versatus est, brevis historia chronologice delineata per Joannem Cestriensem.

D. CAECILII CYPRIANI DE ORATIONE DOMINICA. ¶ 1.1

EVangelica praecepta, fratres dilectissimi, nihil sunt aliud quam * 1.2 magisteria divina, fundamenta a 1.3 aedificandae spei, firmamenta * 1.4 corroborandae fidei, nutrimenta fovendi cordis, gubernacula dirigendi itineris, praesidia obtinendae salutis: quae dum dociles cre∣dentium mentes in terris instruunt, ad coelestia regna perducunt. Multa & per prophetas servos suos dici Deus voluit & audiri: sed quanto b 1.5 majora sunt quae filius loquitur, quae Dei c 1.6 sermo qui in prophetis fuit propria voce testatur: non jam mandans ut paretur venienti via, sed ipse veniens, & viam nobis aperiens & ostendens; ut, qui in tenebris mortis errantes improvidi & caeci prius fuimus, luce gratiae d 1.7 luminati, iter vitae duce & rectore Domino teneremus. Qui inter cetera salutaria sua monita & praecepta divina, quibus po∣pulo suo consuluit ad salutem, etiam orandi ipse formam dedit; ip∣se quid precaremur, monuit & instruxit.

* 1.8 Qui fecit vivere, docuit & orare; benignitate e 1.9 ea, scilicet, qua & * 1.10* 1.11 cetera dare & conferre dignatus est: ut dum prece f 1.12 & oratione, quam filius docuit, apud patrem loquimur, facilius audiamur. Jam prae∣dixerat horam venire: quando veri adoratores adorarent patrem in spiritu & veritate, & g 1.13 implevit quod ante promisit; ut qui spiritum & veritatem de ejus h 1.14 satisfactione percepimus, de traditione quoque ejus vere & spiritaliter adoremus. Quae enim potest esse i 1.15 magis spiritalis oratio, quam k 1.16 quae à Christo nobis data est, à quo nobis & Spiritus sanctus missus est? Quae vera l 1.17 magis apud patrem pre∣catio, * 1.18 quam quae à filio qui est veritas, de ejus ore prolata est? ut aliter orare quam docuit, non ignorantia sola sit, sed & culpa; quan∣do ipse posuerit & dixerit: Rejicitis mandatum Dei, ut traditionem * 1.19 vestram statuatis. Oremus itaque, fratres dilectissimi, sicut magi∣ster

* 1.20a 1.21 Deus docuit. Amica & familiaris oratio est Deum de suo 〈◊〉〈◊〉 gare; ad aures ejus ascendere Christi oratione. Agnoscat 〈◊〉〈◊〉 filii sui verba. Cum precem facimus, qui habitat intus in pectore, 〈◊〉〈◊〉 sit & in voce. Et cum ipsum habeamus apud Patrem advocatum pro peccatis nostris; quando peccatores pro delictis nostris peti∣mus, advocati nostri verba promamus. Nam cum dicat; 〈◊〉〈◊〉 quodcunque petierimus à Patre in nomine ejus, dabit nobis: quan∣to efficacius impetramus c 1.22 quod petimus in Christi nomine, si 〈◊〉〈◊〉 mus ipsius oratione?

* 1.23* 1.24 Sit autem orantibus sermo & precatio cum disciplina, quietem * 1.25 continens & pudorem. Cogitemus nos sub conspectu Dei stare: placendum est divinis oculis & habitu corporis, & modo d 1.26 vocis: Nam ut impudentis est clamoribus strepere, ita contra congruit verecun∣do modestis precibus orare. Denique magisterio suo Dominus 〈◊〉〈◊〉 orare nos praecepit, in abditis & e 1.27 semotis locis, in 〈◊〉〈◊〉 ipsis, quod f 1.28 magis convenit fidei; ut sciamus Deum ubique 〈◊〉〈◊〉 pra∣sentem, audire omnes & videre, & majestatis suae plenitudine in ab∣dita quoque & occulta penetrare, sicut scriptum est: Ego Deus ap∣proximans, * 1.29 & non Deus de longinquo. Si absconditus fuerit homo in absconditis, ego ergo non videbo eum? Nonne coelum & terram ego impleo g 1.30? Et iterum: In omni loco oculi Dei speculantur bonos & malos. Et quando in unum cum fratribus convenimus, & sacri∣ficia * 1.31 divina cum Dei sacerdote celebramus ¶ 1.32 verecundiae & disciplina memores esse debems: Non passim ventilare preces nostras 〈◊〉〈◊〉 vocibus ¶ 1.33 nec petitionem commendandam modeste Deo, ta∣multuosa loquacitate jactare. Quia Deus non vocis, sed cordis aa∣ditor est. Nec admonendus est clamoribus, qui cogitationes h 1.34 ho∣minum videt, probante Domino & dicente; Quid cogitatis ne∣quam * 1.35 quam in cordibus vestris? & alio loco: & scient omnes Ecclesiae, * 1.36 quai ego sum scrutator renis & cordis. Quod Anna in primo Reg∣norum libro, Ecclesiae typum portans, custodit & servat; quae Domi∣num non clamosa i 1.37 petitione, sed tacite & modeste & intra ipsas 〈◊〉〈◊〉 latebras precabatur. Loquebatur prece occulta; sed ma∣nifesta fide: loquebatur non voce, sed corde: quia sic Deum 〈◊〉〈◊〉 audire; & impetravit k 1.38 efficaciter quod petiit, quai sideliter po∣stulavit. Declarat l 1.39 hoc scriptura divina quae dicit: Loquebatur 〈◊〉〈◊〉* 1.40 corde suo, & labia ejus movebantur & vox ejus non audiebatur, & exaudivit eam Deus. Item legimus in psalmis: Dicite in m 1.41 〈◊〉〈◊〉 * 1.42 & in stratis vestris, & transpungimini. Per Hieremiam 〈◊〉〈◊〉 ¶ 1.43

haec eadem Spiritus sanctus suggerit & docet dicens: In sen∣su autem tibi a 1.44 debet adorari Deus. Adorans autem, fratres dile∣ctissimi, * 1.45 nec illud ignoret, quemadmodum in templo cum Pharisaeo Publicanus oraverit, non allevatis in coelum impudenter oculis, * 1.46 nec manibus insolenter erectis, sed pectus suum pulsans, & peccata intus inclusa contestans, divinae misericordiae implorabat auxilium. Et cum sibi Pharisaeus placeret, sanctificari b 1.47 hic magis meruit qui sic c 1.48 rogavit; qui spem salutis non in fiducia innocentiae suae posuit, cum innocens nemo sit, sed peccata confessus humiliter oravit, & ex∣audivit * 1.49 orantem qui d 1.50 semper humilibus ignoscit. Quae Dominus in Evangelio suo ponit & dicit: Homines duo ascenderunt in tem∣plum e 1.51 orare, unus Pharhsaeus f 1.52, & unus Publicanus. Pharisaeus g 1.53 cum stetisset talia apud se precabatur h 1.54: Deus gratias tibi ago, quia non sum sicut ceteri homines, injusti, raptores, adulteri, quomodo & publicanus iste: jejumo bis in sabbato, decimas do i 1.55 omnium quae∣cunque possideo. Publicanus autem de longmquo, stabat, & ne∣que oculos k 1.56 volebat ad coelum levare, sed percutiebat pectus suum dicens: Deus propitius esto mihi peccatori. l 1.57 Dico vobis, descen∣dit hic justificatus in domum suam magis quam ille Pharisaeus. Quai omnis qui m 1.58 se extollit humiliabitur: & qui se himiliat exal∣tibitur. Quae nos, fratres dilectissimi, de divina lectione discentes, postquam cognovimus qualiter ad orationem accedere debeamus; cognoscamus docente Domino & quid oremus. Sic, inquit, orate: * 1.59 Pater noster quies in coelis, sanctisicetur nomen tuum. Adveniat reg∣num tuum. Fait voluntas tua n 1.60 sicut in coelo & in terra. Panem no∣strum quotidianum da nobis bodie. Et o 1.61 remitte nobis debita noslra, sicut & nos remittimus debitoribus nostris: Et ne p 1.62 nos patiaris induci in tentationem: sed libera nos à malo, Amen.

Ante omnia pacis doctor atque unitatis magister, singillatim ¶ 1.63 nolu∣it * 1.64 & privatim precem fieri, ut quis cum precatur, pro se tantum pre∣cetur. Non enim dicimus pater meus qui es in coelis; nec, panem meum q 1.65 da mihi hodie; nec dimitti sibi tantum unusquisque debi∣tum postulat; aut ut in tentationem non inducatur, r 1.66 atque à malo li∣beretur, pro se solo rogat. Publica est nobis & communis oratio: & quando oramus, non pro uno, sed pro toto populo oramus; quia totus populus unum sumus. Deus pacis & concordiae matister qui docuit unitatem, sic orare unum pro omnibus voluit, quo modo in uno omnes ipse portavit. Hanc orationis legem servaverunt tres pueri in camino ignis inclusi; consonantes in prece, & spiritus con∣sensione concordes. Quod declarat scripturae divinae sides, & dum

docet quo modo oraverint a 1.67 tales, dat exemplum quod imitari in pre∣cibus debeamus, ut tales esse possimus. Tunc illi tres, inquit, 〈◊〉〈◊〉 * 1.68 ex uno ore hymnum canebant, & benedicebant Dominum. Loque∣bantur quasi ex uno ore, & nondum illos Christus in carne visus Do∣cuerat orare, & iccirco orantibus fuit impetrabilis & efficax sermo, quia promerebatur dominum pacifica, & simplex, & spiritalis ora∣tio. Sic & Apostolos cum b 1.69 discipulis post ascensum Domini inve∣nimus orasse. Erant, inquit, perseverantes omnes unanimes in o∣ratione * 1.70 cum mulieribus & Maria, quae fuit mater Jesu, & fratribus ejus. Perseverabant in oratione unanimes; orationis suae & instan∣tiam simul & concordiam declarantes. Quia Deus, qui 〈◊〉〈◊〉 * 1.71 facit unanimes in c 1.72 domo, non admittit in divinam & aeternam do∣mum, nisi eos apud quos est unanimis oratio. Qualia autem sunt, fratres dilectissimi, orationis Dominicae sacramenta ¶ 1.73, quam d 1.74 multa, quam magna, breviter in sermone collecta ¶ 1.75; sed in virtute spiri∣taliter copiosa, ut nihil omnino praetermissum sit quod non in pre∣cibus atque orationibus nostris, coelestis doctrinae compendio com∣prehendatur?

Sic, ait, orate: Pater noster qui es in coelis. Homo novus, rena∣tus, * 1.76* 1.77 & Deo suo per ejus gratiam restitutus: Pater, primo in loco di∣cit; quia filius esse jam coepit. In sua, inquit, propria venit, & sui eum non receperunt. Quotquot autem eum receperunt, dedit il∣lis potestatem ut filii Dei fierent, his qui credunt in nomine ejus. Qui ergo credidit in nomine ejus, & factus est Dei filius; hinc debet * 1.78 incipere, ut & gratias agat, & profiteatur se Dei filium, dum nominat patrem sibi esse in coelis Deum. Contestetur quoque inter prima sta∣tim nativitatis suae verba renunciasse se terreno & carnali patri, & pa∣trem solum nosse se & habere coepisse qui sit in coelis, sicut scriptum est: Qui dicunt patri & matri, non novi te, & filios suos non agnove∣runt, * 1.79 hi custodierunt praecepta tua, & testamentum tuum servave∣runt. Item Dominus in Evangelio suo praecepit, ne vocemus nobis * 1.80 patrem e 1.81 in terra, quod sit scilicet nobis unus pater qui est in coelis. Et discipulo qui mentionem defuncti patris fecerat, respondit: Si∣ne, mortui mortuos suos sepeliant; dixerat enim patrem suum mor∣tuum; * 1.82 cum sit credentium pater f 1.83 vivus. Nec hoc solum, fratres dilectissimi, animadvertere & intelligere debemus, quod appellemus patrem qui sit in coelis: sed conjungimus & dicimus: Pater noster, id est, eorum qui credunt g 1.84; eorum qui per eum sanctificati, & gra∣tiae spiritalis nativitate reparati, filii Dei esse coeperunt. Quae vox Judaeos etiam perstringit ¶ 1.85 & percutit, qui Christum sibi per pro∣phetas annunciatum, & ad se prius missum, non tantum insideliter spreverunt, sed & crudeliter necaverunt. Qui jam non possunt patrem Deum vocare, cum Dominus eos confundat & redarguat dicens. Vos de diabolo patre nati estis, & concupiscentias patris * 1.86

vestri facere vultis. Ille enim homicida fuit ab initio, & in veritate non stetit, quia veritas non est in illo. Et per Esaiam prophetam Deus clamat indignans: a 1.87 Filios generavi & exaltavi, ipsi autem me b 1.88 spreverunt. Agnovit bos 〈◊〉〈◊〉 suum, & asinus c 1.89 praesepe do∣mini * 1.90 sui: Israel autem me non cognovit & populus meus me non in∣tellexit. d 1.91 Vae gens peccatrix, populus plenus peccatis, e 1.92 semen nequam, f 1.93 filii scelesti. Dereliquistis Dominum, & in indignationem g 1.94 misistis illum sanctum ¶ 1.95 Israel. In quorum h 1.96 exprobrationem, Chri∣stiani quando oramus, Pater noster, dicimus; quia noster esse coe∣pit, & Judaeorum qui eum reliquerunt, esse desiit: nec peccator po∣pulus potest esse filius; sed quibus i 1.97 remissa peccatorum datur ¶ 1.98, eis filiorum nomen adscribitur; eis & aeternitas repromittitur, Domino ipso dicente: Omnis qui facit peccatum, servus est peccati. Ser∣vus * 1.99 autem non manet in domo in aeternum, filius autem manet in aeternum. Quanta autem Domini indulgentia, quanta circa nos dignationis ejus & bonitatis ubertas; qui sic nos voluerit oratio∣nem celebrare in conspectu Dei, ut Deum patrem vocemus, & ut est Christus Dei filius, sic & nos Dei k 1.100 filii nuncupemur? Quod nomen nemo nostrum in oratione auderet attingere, nisi ipse nobis sic per∣misisset orare. Meminisse itaque, sratres dilectissimi, & scire debe∣mus, quia quando patrem Deum dicimus, quasi filii Dei agere debe∣mus; ut quo modo nos nobis placemus de Deo patre, sic sibi placeat & ille de nobis. Conversemur quasi Dei templa, ut Deum in nobis constet habitare. Nec sit degener actus noster à spiritu, ut qui coe∣lestes & spiritales esse coepimus, non nisi spiritalia & coelestia cogite∣mus & agamus, quia & ipse Dominus l 1.101 Deus dixit: Eos qui clarifi∣cant * 1.102 me, clarificabo: & qui me spernit, spernetur. Beatus quoque m 1.103 Apostolus Paulus in Epistola sua posuit: Non estis vestri, n 1.104 emti * 1.105 enim estis pretio magno: o 1.106 clarificate & portate ¶ 1.107 Deum in corpo∣re vestro.

Post hoc dicimus: Sanctificetur nomen tuum, non quod optemus * 1.108 Deo ¶ 1.109, ut sanctificetur orationibus nostris; sed quod petamus ab eo, ut nomen ejus sanctificetur in nobis. Ceterum à quo Deus san∣ctificetur, qui ipse sanctificat ¶ 1.110? Sed quia ipse dixit Sancti estote, * 1.111 quoniam & ego sanctus sum, id petimus & rogamus, ut qui in baptis∣mo sanctificati sumus, in eo quod esse coepimus perseveremus, & hoc quotidie deprecamur. Opus est enim nobis quotidiana sanctificati∣one, ut qui quotidie delinquimus, p 1.112 delicta nostra sanctificatione as∣sidua repurgemus. Quae autem sit sanctificatio quae nobis de Dei dignatione confertur, Apostolus praedicat dicens: Neque q 1.113 forni∣carii * 1.114

neque idolis servientes; neque adulteri, neque molles, ne∣que masculorum a 1.115 appetiores, neque fures, neque b 1.116 fraudatores, ne∣que ebriosi, neque maledici, neque raptores regnum Dei c 1.117 〈◊〉〈◊〉 d 1.118 Et haec quidem fuistis ¶ 1.119, sed abluti estis, sed 〈◊〉〈◊〉 estis, e 1.120 sed sanctificati estis in nomine Domini Jesu Christi, & in spi∣ritu Dei nostri. Sanctificatos nos dicit in nomine Domini Jesu Christi & in spiritu Dei nostri. Haec sanctificatio ut in nobis permaneat ora∣mus: & quia Dominus & judex noster sanato à se & f 1.121 justificato com∣minatur * 1.122 jam non delinquere, ne quid 〈◊〉〈◊〉 deterius fiat, hanc 〈◊〉〈◊〉 orationibus precem facimus hoc diebus ac noctibus postulamus, ut sanctificatio & vivicatio quae de Dei gratia sumitur, ipsius pro∣tectione servetur.

Sequitur in orationc: Adveniat regnum tuum. Regnum etiam * 1.123 Dei repraesentari nobis petimus ¶ 1.124; sicuti & nomen ejus, ut in 〈◊〉〈◊〉 sanctificetur postulamus. Nam Deus quando non regnat? aut apud eum quando incipit, quod & semper fuit, & esse non desinit? No∣strum regnum petimus advenire à Deo nobis repromissum, Christi sanguine & passione quaesitum; ut qui in saeculo ante servivimus, postmodum Christo g 1.125 dominante regnemus, sicut ipse pollicetur & di∣cit: venite benedicti patris mei, percipite h 1.126 regnum quod vobis pa∣ratum * 1.127 est ab originc mundi. Potest vero, fratres dilectissimi, & ipse Christus esse regnum Dei, quem venire quotidie cupimus, cujus ad∣ventus ut cito nobis repraesentetur, optamus. Nam cum i 1.128 resur∣rectio ipse nostra sit, quia in ipso resurgimus: sic & regnum Dei potest ipse intelligi, quia in illo regnaturi sumus. Bene autem reg∣num Dei petimus, id est, regnum coeleste, quia est & terrestre reg∣num. Sed qui renunciavit jam seculo; major est & honoribus ejus, & regno, & ideo qui se Deo & k 1.129 Christo dedicat, non terrena, sed coelestia regna desiderat. Continua autem oratione & prece 〈◊〉〈◊〉 est, ne excidamus à regno coelesti, sicut Judaei, quibus hoc prius pro∣missum fuerat, exciderunt, Domino manifestante & probante: Mul∣ti, * 1.130 inquit, venient ab oriente & occidente, & l 1.131 recumbent cum Abra∣ham, Isaac & Jacob in regno coelorum. m 1.132 Filii autem regni expel∣lentur in tenebras exteriores: illic n 1.133 erit ploratio & stridor dentium. Ostendit quia ante filii regni Judaei erant, quando & filii Dei esse perseverabant: Postquam cessavit circa illos nomen paternum, cessavit & regnum. Et ideo Christiani qui in oratione o 1.134 appella∣re patrem Deum coepimus, nos & ut regnum Dei nobis veniat, oramus.

Addimus quoque & dicimus: Fiat voluntas p 1.135 tua, sicut in 〈◊〉〈◊〉 * 1.136 & in terra: non ut Deus faciat quod vult, sed ut nos facere possi∣mus * 1.137

quod Deus vult. Nam Deo quis a 1.138 obsistit ¶ 1.139, quo minus b 1.140 quod velit faciat? Sed quia nobis à diabolo obsistitur, quo minus per om∣nia noster animus atque actus Deo obsequatur; oramus & petimus ut fiat in nobis voluntas Dei, quae ut fiat in nobis, opus est Dei volun∣tate, id est, ope ejus & protectione; quia nemo suis viribus fortis ¶ 1.141 est, sed Dei indulgentia & misericordia tutus est. Denique c 1.142 & Dominus infirmitatem hominis, quem portabat ostendens ait: Pater si fieri * 1.143 potest, transeat à me d 1.144 calix iste. Et exemplum discipulis suis tri∣buens, ut non voluntatem suam, sed Dei faciant, addidit, dicens: Veruntamen non quod ego volo, sed e 1.145 quod tu. Et alio loco dicit: Non descendi de coelo ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem * 1.146 ejus qui misit me. Quod si filius obaudivit ¶ 1.147 ut faceret patris volunta∣tem: quanto magis servus obaudire debet ut faciat Domini volunta∣tem. Sicut in Epistola sua f 1.148 Joannes quoque ad faciendam Dei vo∣luntatem * 1.149 hortatur & instruit dicens: Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt. Si quis dilexerit mundum, g 1.150 non est cari∣tas patris in illo. Quia omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est, & concupiscentia oculorum, & ambitio seculi, quae non est à patre, sed ex h 1.151 concupiscentia mundi; & mundus transibit & concupiscentia ejus. Qui autem fecerit voluntatem Dei, manet in aeternum, quo modo & Deus manet ¶ 1.152 in aeternum. Qui in aeter∣num manere volumus, Dei qui aeternus est, voluntatem facere de∣bemus.

Voluntas autem Dei est, quam Christus & fecit & docuit: Humilitas * 1.153 in conversatione, stabilitas in side, verecundia in verbis, in factis ju∣stitia, in operibus misericordia, in moribus disciplina; injuriam face∣re non nosse, & i 1.154 factam posse tolerare, cum fratribus pacem tenere, Deum toto corde diligere, amare in illo quod pater est, timere quod Deus est; Christo nihil omnino praeponere, quia nec nobis quid∣quam ille praeposuit; caritati ejus inseparabiliter adhaerere, cruci ejus k 1.155 fortiter ac fidenter adsistere; quando de ejus nomine & hono∣re certamen est, exhibere in sermone constantiam qua confitemur; in quaestione fiduciam, qua congredimur; in morte patientiam, qua coronamur: hoc est cohaeredem Christi esse velle, hoc est praeceptum Dei facere, hoc est voluntatem patris adimplere.

Fieri autem petimus voluntatem l 1.156 Dei ut in coelo & in terra; quod * 1.157 utrumque ad consummationem m 1.158 nostrae incolumitatis pertinet & salu∣tis. Nam cum corpus è terra, & spiritum possideamus è coelo, ipsi ter∣ra & coelum sumus; & in utroque, id est, & corpore & spiritu, ut Dei voluntas fiat oramus. Est enim inter carnem & spiritum colluctatio, & n 1.159 discordantibus adversus se invicem quotidiana congressio; ut

non quae volumus ipsa faciamus; a 1.160 dum spiritus coelestia & divina b 1.161 quaerit, caro terrena & secularia concupiscit: & ideo petimus impense inter duo ista, c 1.162 ope & auxilio Dei concordiam fieri: ut dum & in spiritu & in carne voluntas Dei geritur, quae per eum renata est anima servetur. Quod d 1.163 aperte atque manifeste Apostolus Paulus sua voce declarat: Caro, inquit, concupiscit adversus spiritum, & spi∣ritus * 1.164 adversus carnem: haec enim invicem adversantur sibi, ut non quae vultis ipsa faciatis. Manifesta autem sunt e 1.165 opera carnis, quae sunt adulteria, fornicationes, immunditiae, spurcitiae, idololatriae, ve∣neficia, homicidia ¶ 1.166, inimicitiae, contentiones, aemulationes, animosita∣tes, provocationes, simultates, dissentiones, haereses, invidiae, ebrie∣tates, comessationes, & his similia, quae praedico vobis sicut praedixi, quoniam qui talia agunt, regnum Dei non possidebunt. f 1.167 Fructus au∣tem spiritus est caritas, gaudium, pax, magnanimitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia, castitas. Et iccirco quotidianis imo continuis orationibus hoc precamur, & in coelo & in terra voluntatem circa nos Dei fieri: quia haec est voluntas Dei, ut terrena coelestibus cedant, spiritalia & divina praevaleant.

Potest & sic intelligi, fratres dilectissimi, ut quoniam mandat & * 1.168 monet Dominus etiam inimicos diligere, & pro iis quoque qui nos * 1.169 persequuntur orare; g 1.170 petamus & pro illis qui adhuc h 1.171 terra sunt, & necdum coelestes esse i 1.172 coeperunt, ut & circa illos voluntas Dei 〈◊〉〈◊〉 k 1.173 quam Christus hominem conservando & redintegrando perfecit. Nam cum discipuli ab eo non jam terra appellentur, sed sal terrae: & * 1.174 Apostolus primum hominem vocet de terrae limo, secundum vero de coelo: merito & nos qui esse debemus l 1.175 patri Deo similes (qui so∣lem * 1.176 suum oriri facit super bonos & malos, & pluit super justos & in∣justos) * 1.177 sic Christo monente oramus & petimus, ut precem pro omni∣um salute faciamus; ut quomodo in coelo, id est, in nobis per fidem nostram voluntas Dei facta est, ut essemus è coelo; ita & in terra, hoc est, m 1.178 in illis non credentibus fiat voluntas Dei, n 1.179 ut qui adhuc sunt prima nativitate terreni, incipiant esse coelestes, ex aqua & o 1.180 spiritu nati.

Procedente oratione postulamus & dicimus. Panem nostrum que∣tidianum * 1.181 da nobis bodie. Quod potest & spiritaliter, & simplici∣ter intelligi: quia & uterque intellectus utilitate divina proficit ad salutem. Nam panis vitae Christus est, & panis hic omnium non est. sed noster est: & quomodo dicimus pater noster, quia intelligenti∣um & credentium pater est; sic & panem nostrum vocamus ¶ 1.182; quia

Christus a 1.183, noster (qui corpus ejus contingimus ¶ 1.184) panis est. Hunc autem panem dari nobis quotidie postulamus, ne qui in Christo su∣mus, & eucharistiam quotidie ¶ 1.185 ad cibum salutis accipimus, interce∣dente aliquo graviore delicto, dum b 1.186 abstenti & non communicantes à coelesti pane prohibemur, à Christi corpore separemur; ipso c 1.187 prae∣dicante & monente: Ego sum panis vitae qui de coelo descendi. Si quis ederit de meo pane, vivet in aeternum. Panis autem, quem * 1.188 ego dedero, caro mea est pro d 1.189 seculi vita. Quando ergo dicit in aeternum vivere, si quis ederit de ejus pane; ut e 1.190 manifestum est eos vivere, qui corpus ejus attingunt, & eucharistiam f 1.191 jure communica∣tionis accipiunt: ita contra timendum est & orandum, ne dum quis abstentus separatur à Christi corpore, g 1.192 procul remaneat à salute; comminante ipso & dicente: Nisi ederitis carnem filii hominis, & * 1.193 biberitis sanguinem ejus, non habebitis vitam in vobis. Et ideo pa∣nem nostrum, id est; Christum dari nobis quotidie petimus, ut qui in Christo manemus & vivimus, à sanctificatione ejus & corpore non re∣cedamus.

Potest vero & sic intelligi, ut qui seculo renunciavimus, & divitias * 1.194 ejus & pompas h 1.195 fide gratiae spiritalis abjecimus; cibum nobis tan∣tum petamus & victum; quando instruat Dominus & dicat: Qui * 1.196 non renunciat omnibus quae sunt ejus, non potest meus discipulus esse. Qui autem Christi coepit esse discipulus, secundum magistri sui vocem renuncians omnibus, diurnum debet cibum petere, nec in longum desideria i 1.197 petitionis extendere, ipso iterum k 1.198 Domino prae∣scribente & dicente: Nolite in crastinum l 1.199 cogitare, crastinus enim * 1.200m 1.201 dies ipse cogitabit sibi. n 1.202 Sufficit diei malitia sua. Merito ergo Christi discipulus victum sibi in diem postulat, qui de crastino cogi∣tare prohibetur: o 1.203 quia & contrarium sibi sit & repugnans, ut quae∣ramus in seculo diu viverc, qui petimus regnum Dei velociter adve∣nire. Sic beatus Apostolus monet, p 1.204 formans & corroborans spei nostrae ac fidei firmitatem: Nihil, inquit, intulimus in hunc mundum, * 1.205 verum nec auferre possumus, q 1.206 Habentes itaque exhibitionem &

tegumentum ¶ 1.207 his contenti simus. Qui autem volunt divites 〈◊〉〈◊〉 incidunt in tentationem & muscipulam & desideria multa & 〈◊〉〈◊〉 quae mergunt hominem in perditionem & in interitum: Radix enim omnium malorum est cupiditas, quam auidam appetentes nau∣fragaverunt à fide, & inseruerunt se doloribus multis. a 1.208 Docet non tantum contemnendas; sed & b 1.209 periculosas esse divitias, illic esse c 1.210 ra∣dicem malorum blandientium, caecitatem mentis humanae occulta deceptione fallentium. Unde & divitem stultum d 1.211 seculares 〈◊〉〈◊〉 cogitantem, & se exuberantium fructuum largitate jactantem redar∣guit Deus dicens: Stulte hac nocte expostulatur anima tua: quae * 1.212 ergo parasti cujus erunt? Laetabatur stultus in fructibus ipsa nocte moriturus, & cui vita jam deerat, e 1.213 victus abundantiam cogitabat. Contra autem Dominus perfectum & consummatum docet fieri, qui * 1.214 omnibus suis venditis, atque in usum pauperum distributis, thesau∣rum sibi condat in coelo. Eum dicit posse se sequi ¶ 1.215, & gloriam Do∣minicae passionis imitari; qui expeditus & succinctus nullis laqueis rei familiaris involvitur, sed solutus ac liber facultates suas ad Deum ante praemissas, ipse quoque comitatur. Ad quod ut possit unus∣quisque nostrum parare se; sic discat orare, & de orationis lege qua∣lis esse debeat noscere. Neque enim deesse quotidianus cibus po∣test justo, f 1.216 cum scriptum sit: Non occidit Dominus fame g 1.217 animam * 1.218 justam. Et iterum: h 1.219 Junior fui & senui, & non vidi justum dere∣lictum, * 1.220 neque semen ejus quaerens panem. Item Dominus promit∣tat & dicat: Nolite cogitare dicentes; quid edemus, aut quid 〈◊〉〈◊〉 * 1.221 aut quid vestiemur? haec enim nationes quaerunt. Scit autem pater vester, quia horum omnium indigetis. i 1.222 Quaerite pri∣mo k 1.223 regnum Dei, & justitiam ejus, & haec omnia l 1.224 apponentur vo∣bis. Quaerentibus regnum & justitiam Dei, omnia promittit apponi. Nam cum Dei sint omnia, habenti Deum nihil deerit: m 1.225 si Deo ipse non desit. Sic Danieli in leonum lacu jussu regis incluso, prandi∣um * 1.226 divinitus procuratur, & inter feras n 1.227 esurientes & parcentes, ho∣mo Dei pascitur. Sic alitur Helias in fuga: & in solitudine corvis * 1.228 ministrantibus, & volucribus cibum sibi apportantibus in persecuti∣one nutritur. Atque ô humanae malitiae detestanda crudelitas: ferae parcunt, aves pascunt, & homines insidiantur & saeviunt.

Post haec & pro peccatis nostris deprecamur dicentes: Et o 1.229 remit∣te * 1.230 nobis ¶ 1.231 debita nostra, sicut & nos remittimus debitoribus nostris. Post subsidium cibi petitur & venia delicti; ut qui à Deo pascitur, in Deo vivat: nec tantum praesenti & temporali vitae, sed & aeternae consu∣latur, ad quam veniri potest, si peccata donentur: quae debita Do∣minus

appellat, sicut in Evangelio suo dicit: Dimisi tibi omne debi∣tum, * 1.232 quia me rogasti. Quam necessarie autem, quam providenter, & a 1.233 salutariter b 1.234 admonemur, quod peccatores sumus, qui pro pec∣catis rogare compellimur, ut dum indulgentia de Deo petitur, con∣scientiae suae animus recordetur. Ne quis sibi quasi innocens c 1.235 pla∣ceat, cum innocens nemo sit, & se extollendo plus pereat; instru∣itur & docetur peccare se quotidie, dum quotidie pro peccatis jube∣tur orare. Sic denique & Joannes in epistola sua d 1.236 moner dicens: * 1.237 Si dixerimus quia peccatum non habemus; e 1.238 nos ipsos decipimus, & veritas in nobis non est. Si autem confessi fuerimus peccata no∣stra, fidelis & justus est Dominus, qui nobis peccata dimittat. In epistola sua utrumque complexus est, quod & f 1.239 rogare pro peccatis debeamus, & g 1.240 impetremus indulgentiam cum rogamus. Ideo & sidelem dixit Dominum ad dimittenda peccata, fidem pollicitationis suae reservantem ¶ 1.241. Quia qui orare nos pro debitis & peccatis do∣cuit, paternam misericordiam promisit & veniam secuturam.

Adjunxit plane & addidit legem, certa nos conditione & sponsione * 1.242 constringens, ut sic nobis dimitti debita postulemus, secundum quod & ipsi debitoribus nostris dimittimus: scientes impetrari non posse, quod pro peccatis petimus; nisi & ipsi h 1.243 circa debitores nostros pa∣ria fecerimus. Iccirco & alio in loco dicit: In qua mensura mensi * 1.244 fueritis, in ea remetietur vobis. Et servus qui post dimissum sibi à * 1.245 Domino omne debitum, conservo suo noluit ipse dimittere, in carce∣rem relegatur. Quia indulgere conservo suo noluit, quod sibi à Do∣mino indultum fuerat, amisit. Quae adhuc fortius Christus in prae∣ceptis suis majore censurae suae vigore proponit: Cum steteritis, in∣quit, * 1.246 ad orationem, remittite si quid habetis adversus aliquem, ut & pater vester qui in coelis est, remittat peccata vestra vobis; si autem vos non remiseritis, neque pater vester qui in coelis est remittet vobis peccata vestra ¶ 1.247. Excusatio tibi nulla in die judicii super∣est, cum secundum tuam sententiam judiceris: & quod, i 1.248 feceris, hoc ipse patiaris. Pacificos enim & concordes atque unani∣mes esse in domo sua Deus praecipit: & quales nos fecit secun∣da nativitate, tales vult renatos perseverare; ut qui filii Dei esse coepimus, k 1.249 in Dei pace maneamus; & quibus spiritus unus est, unus sit & animus & sensus. Sic l 1.250 nec sacrificium m 1.251 Deus reci∣pit * 1.252 dissidentis, & ab altari revertentem prius fratri reconciliari jubet, ut pacificis precibus & Deus possit esse n 1.253 pacatus. Sacri∣ficium * 1.254 Deo majus est ¶ 1.255 pax nostra, & fraterna concordia, & de unita∣te Patris & Filii & Spiritus Sancti plebs adunata. Neque enim in

sacrificiis quae Abel & Cain primi obtulerunt, munera eorum Deus. sed corda intuebatur; ut ille placeret in munere, qui placebat in corde. Abel pacificus & justus dum Deo sacrificat innocenter: docuit & ceteros quando ad altare munus offerunt, sic venire cum Dei timore, cum simplici corde, cum lege justitiae, cum concordia pace. Merito ille dum in sacrificio Dei a 1.256 talis est ipse, postmodum sa∣crificium Deo factus est; ut martyrium primus ostendens, initiaret sanguinis sui gloria Dominicam passionem; qui & justitiam Domi∣ni habuerat & pacem. Tales denique à Domino coronantur; ta∣les in die judicii cum Domino vindicabuntur. Ceterum discordans & dissidens, & pacem cum fratribus non habens, secundum quod be∣atus * 1.257 Apostolus & scriptura sancta testatur, nec si pro nomine Christi occisus fuerit, crimen dissensionis fraternae poterit evadere; quia sicut scriptum est: Qui fratrem suum odit, homicida est; nec ad reg∣num * 1.258 coelorum pervenit, aut cum b 1.259 Deo vivit homicida. Non potest esse cum Christo; qui imitator Judae maluit esse, quam Christi. Quale delictum est, quod nec baptismo sanguinis potest ablui? qua∣le crimen est, quod martyrio non potest expiari?

Illud quoque necessarie admonet Dominus, ut in oratione dica∣mus: * 1.260 Et ne nos c 1.261 patiaris induci ¶ 1.262 in tentationem. Qua in parte ostenditur nihil contra nos adversarium posse, nisi Deus ante permi∣serit; ut omnis timor noster & devotio atque d 1.263 observatio ad De∣um convertatur, quando in tentationibus nostris nihil malo licear, nisi e 1.264 potestas inde tribuatur. f 1.265 Probat haec scriptura divina quae dicit: Venit Nabuchodonosor rex Babyloniae in Hierusalem; & expugna∣bat * 1.266 eam, & dedit eam Deus in manum ejus. Datur autem potestas adversus nos malo secundum nostra peccata, sicut scriptum est: Quis dedit in direptionem Jacob, & Israel eis qui praedabantur illum? * 1.267 nonne Deus cui peccaverunt, & nolebant in viis ejus ambulare, ne∣que audire legem ejus, & superduxit super eos g 1.268 iram h 1.269 animatio∣nis ¶ 1.270 suae? Et iterum, Solomone peccante, & à praeceptis atque à viis Domini recedente, positum est: Et excitavit Dominus Sata∣nam * 1.271¶ 1.272 ipsi Solomoni. Potestas vero dupliciter adversus nos datur, vel ad poenam cum delinquimus, vel ad gloriam cum probamur: si∣cuti de Job factum videmus, manifestante Deo & dicente: Ecce om∣nia * 1.273 quaecunque habet, in manus tuas do: sed i 1.274 ipsum cave ne tan∣gas. Et Dominus in Evangelio loquitur tempore passionis ad Pila∣tum: * 1.275k 1.276 Nullam haberes adversum me potestatem, nisi data esset tibi desuper. Quando autem rogamus ne in l 1.277 tentationem veniamus, admonemur infirmitatis & imbecillitatis nostrae, dum sic togamus, ne quis se insolenter extollat, ne quis sibi superbe atque arroganter ali∣quid assumat, ne quis aut confessionis, aut passionis m 1.278 gloriam suam ducat, cum Dominus ipse humilitatem docens dixerit: Vigilate & * 1.279

orate ne veniatis in tentationem. Spiritus quidem promtus est, caro autem infirma: ut dum praecedit humilis & summissa confessio, & datur totum Deo; a 1.280 Quicquid suppliciter cum timore & b 1.281 honore Dei petitur, ipsius pietate praestetur.

Post ista omnia in c 1.282 consummatione orationis venit clausula, univer∣sas * 1.283 petitiones & preces nostras d 1.284 collecta brevitate concludens. In novissimo enim e 1.285 ponimus: Sed libera a nos à malo, comprehendentes ad∣versa cuncta, quae contra nos in hoc mundo molitur inimicus; à qui∣bus non potest esse fida & firma tutela, si nos Deus liberet, nisi depre∣cantibus atque imploransibus opem suam praestet. Quando autem di∣cimus: sed libera nos à malo, nihil remanet quod ultra adhuc debeat postulari: quando semel protectionem Dei adversus malum petamus, qua impetrata contra omnia quae diabolus & mundus operantur, securi stamus & tuti. Quis enim ei de seculo metus est, cui in seculo Deus tutor est? Quid mirum, fratres dilectislimi, si oratio talis est quam Deus docuit, qui magisterio suo f 1.286 omnem precem nostram salutari sermone breviavit? Hoc jam per Esaiam prophetam fuerat ante prae∣dictum, cum plenus Spiritu sancto de Dei majestate ac pietate loque∣retur: Verbum consummans ¶ 1.287, inquit, & brevians in justitia: quoni∣am * 1.288 sermonem breviatum faciet Deus in toto orbe terrae. Nam cum Dei sermo Dominus noster Jesus Christus omnibus venerit, & colli∣gens doctos pariter & indoctos, omni sexui atque aetati praecepta sa∣lutis ediderit: praeceptorum suorum fecit grande compendium, ut in disciplina coelesti discentium memoria non laboraret, sed quod es∣set simplici fidei necessarium, g 1.289 velociter disceret. Sic cum doceret quid sit vita aeterna, sacramentum vitae magna & divina brevitate complexus est dicens: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te * 1.290h 1.291 solum & verum Deum, & quem misisti Jesum Christum. Item cum de lege & prophetis praecepta prima & majora decerperet: Audi, * 1.292 inquit, Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus est. Et diliges Do∣minum Deum tuum de toto corde tuo, & de tota anima tua, & de to∣ta virtute tua: hoc est primum mandatum, & secundum simile est huic: Diliges i 1.293 proximum tuum tanquam te ipsum. In his duo∣bus * 1.294 praeceptis tota lex pendet & prophetae. Et iterum: Quaecunque volueritis ut faciant vobis homines bona ¶ 1.295, ita & vos facite illis. Haec est enim lex & prophetae.

Nec verbis tantum, sed & factis Dominus orare nos docuit, ipse * 1.296 orans frequenter & deprecans; & quid facere nos oporteret, exem∣pli sui contestatione demonstrans, sicut scriptum est: Ipse autem fu∣it * 1.297 secedens in solitudinem, & k 1.298 adorans. Et iterum: Exivit in montem orare, & fuit pernoctans in oratione Dei. Quod si ille ora∣bat qui sine peccato erat; quanto magis l 1.299 peccatores oportet orare? Et si ille per totam noctem jugiter vigilans continuis precibus ora∣bat; quanto nos magis in frequentanda oratione debemus nocte

vigilare? Orabat autem Dominus, & rogabat non pro se: quid enim pro se innocens precaretur? sed pro delictis nostris, sicut & ipse declarat cum dicit ad Petrum: Ecce a 1.300 Satanas expetivit ut 〈◊〉〈◊〉 * 1.301b 1.302 vexaret quomodo triticum: ego autem rogavi pro te, ne deficiat si∣des tua. Et postmodum pro omnibus patrem deprecatur dicen: Non pro his autem rogo solis, sed pro illis qui credituri sunt per ver∣bum * 1.303 ipsorum in me, ut omnes unum sint, sicut tu pater in me & ego in te, c 1.304 ut & ipsi in nobis unum sint. d 1.305 Magna Domini propter salutem nostram benignitas pariter & pietas; ut non contentus quod nos sanguine suo redimeret, adhuc pro nobis amplius & rogaret. Rogantis autem desiderium videte quod fuerit, ut quomodo unum sunt pater & filius; sic & nos in ipsa unitate maneamus: ut 〈◊〉〈◊〉 quoque possit intelligi quantum delinquat, qui unitatem scindit & pacem; cum pro hoc & rogaverit Dominus, volens scilicet sic plebem suam salvam fieri & in e 1.306 pace vivere, cum sciret ad regnum Dei dis∣cordiam non venire.

Quando autem stamus ad orationem, fratres dilectissimi, vigilan * 1.307 & incumbere ad preces toto corde debemus. Cogitatio omnis car∣nalis & secularis abscedat, nec quidquam tunc animus, quam id so∣lum cogitet quod precatur: Ideo & sacerdos ante orationem praesa tione praemissa, parat fratrum mentes dicendo: Sursum corda ¶ 1.308: ut dum respondet plebs: Habemus ad Dominum, admoneatur ni∣hil aliud se quam Dominum cogitare debere. Claudatur contra adversarium pectus, & soli Deo pateat, nec ad se hostem Dei, 〈◊〉〈◊〉 orationis f 1.309 adire patiatur: obrepit enim frequenter & pene∣trat, & subtiliter fallens preces nostras à Deo avocat, ut aliud habe∣amus in corde, & aliud in voce, quando intentione sincera 〈◊〉〈◊〉 num debeat non vocis sonus, sed animus & sensus orare. Quae an∣tem segnitia est g 1.310 alienari & rapi ineptis cogitationibus & profanis, cum Dominum deprecaris; quasi sit aliud quod magis h 1.311 debeas co∣gitare quam quod cum Deo loqueris? Quo modo te audiri à Deo postulas, cum te ipse non audias? Vis esse Deum memorem tui cum rogas; quando tu ipse i 1.312 memor tui non sis? Hoc est, k 1.313 ab hoste in to∣tum non cavere; hoc est, l 1.314 quando oras Deum, majestatem Dei 〈◊〉〈◊〉 orationis offendere; hoc est, vigilare oculis & corde dormi∣re; cum de beat Christianus & cum dormit oculis, corde vigilare: si∣cut scriptum est ex persona Ecclesiae loquentis in Cantico Cantico∣rum: m 1.315 Ego dormio, & cor meum vigilat. Quapropter solicite * 1.316 & caute Apostolus admonet dicens: Instate orationi vigilantes in 〈◊〉〈◊〉 * 1.317 docens, scilicet, & ostendens, eos impetrare quod postulant de Deo posse, quos Deus videat in oratione vigilare.

Orantes autem non infructuosis, nec nudis precibus ad Deum a 1.318 ve∣niant: inefficax petitio est, cum precatur Deum sterilis oratio. Nam * 1.319 cum omnis arbor non faciens b 1.320 fructum excidatur, & in ignem mit∣tatur: * 1.321 utique & sermo non habens fructum, promereri Deum non potest, qui nulla est operatione foecundus: Et ideo scriptura divina instruit dicens: Bona est oratio cum jejunio & eleemosyna. Nam * 1.322 qui in die judicii praemium pro operibus & eleemosynis redditurus est; hodie quoque ad c 1.323 orationem cum operatione venienti benig∣nus auditor est. Sic denique Cornelius Centurio cum oraret meru∣it * 1.324 audiri: d 1.325 Fuit faciens multas eleemosynas in plebem & semper orans Deum, huic circa horam nonam oranti astitit Angelus testimo∣nium e 1.326 reddens sui operis, & dicens: Corneli orationes tuae & elee∣mosynae tuae àscendunt, quas ad Deum merita nostri operis imponunt. Sic & Raphael Angelus Tobiae oranti semper, & semper operanti, testis fuit dicens: Opera Dei revelare & confiteri honorisicum est. Nam quando orabas tu & Sarra, ego obtuli memoriam orationis ve∣strae * 1.327 in conspectum claritatis Dei. Et cum sepelires tu mortuos simpliciter ¶ 1.328: Et quia non es f 1.329 cunctatus exsurgere & derelinquere prandium tuum, sed abisti & condidisti mortuum, missus sum tenta∣re te ¶ 1.330; & iterum me misit Deus curare te, & Sarram nurum tuam. Ego enim sum Raphael, unus ex septem Angelis g 1.331 sanctis, qui assisti∣mus & conversamur ante claritatem Dei. Per Esaiam quoque Do∣minus admonet & docet similia contestans: Solve, inquit, omnem nodum injustitiae, resolve suffocationes impotentium commercio∣rum. Dimitte quassatos in requiem, & omnem consignationem * 1.332 injustam dissipa. Frange esurienti panem tuum, & egenos sine te∣cto induc in domum tuam. Si videris nudum vesti, & domesticos seminis tui non despicies. Tunc erumpet temporaneum lumen ¶ 1.333 tu∣um, & vestimenta tua cito orientur, & praeibit ante te justitia, & cla∣ritas Dei circumdabit te. Tunc exclamabis, & Deus exaudiet te, & dum adhuc h 1.334 loqueris, dicet: ecce adsum. Adesse i 1.335 se promit∣tit; & audire ac protegere se eos dicit, qui injustitiae nodos de cor∣de solventes, & eleemosynas circa domesticos Dei, secundum ejus praecepta facientes, dum audiunt quod Deus praecipit fieri, ipsi quo∣que à Deo merentur audiri. Beatus Apostolus Paulus in necessitate pressurae adiutus à fratribus, k 1.336 opera bona quae fiunt, sacrificia Dei dixit esse: Saturatus sum, inquit, recipiens ab Epaphrodito ea quae à * 1.337 vobis missa sunt, odorem suavitatis, l 1.338 sacrificium acceptum, & placitum Deo. Nam quan doquis miseretur pauperis; Deum foenerat: & qui dat minimis, Deo donat, spiritaliter Deo suavitatis odorem sacrificat.

In orationibus vero celebrandis invenimus observasse cum Danie∣le * 1.339

tres pueros in fide fortes, & in captivitate victores, horam 〈◊〉〈◊〉 sextam, nonam ¶ 1.340, a 1.341 sacramento scilicet trinitatis; quae in 〈◊〉〈◊〉 temporibus manifestari habebat. Nam & prima hora in 〈◊〉〈◊〉 veniens, consummatum numerum trinitatis ostendit. Itemque ad sextam quarta procedens, declarat alteram trinitatem. Et quando à septima nona completur per ternas horas trinitas perfecta 〈◊〉〈◊〉 quae horarum spatia jampridem spiritaliter determinante, adoratores Dei, statutis & legitimis ad precem temporibus b 1.342 servie∣bant; & manifestata postmodum res est sacramenta olim fuiise: quod ante sic justi precabantur. Nam super discipulos hora terti. descendit Spiritus sanctus, qui gratiam c 1.343 Dominicae repromisstonis implevit. Item Petrus hora sexta in tectum superius ascendens, si∣gno * 1.344 pariter & voce Dei monentis instructus est, ut omnes ad gratiam salutis admitteret, cum de emundandis gentilibus ante 〈◊〉〈◊〉 Et Dominus hora sexta crucifixus, ad nonam peccata nostra 〈◊〉〈◊〉 * 1.345 suo abluit, & ut redimere & vivificare nos posset; tunc victoriam suam passione perfecit. Sed nobis, fratres dilectissimi, praeter 〈◊〉〈◊〉 antiquitus observatas, orandi nunc & spatia & sacramenta 〈◊〉〈◊〉 Nam & mane orandum est, ut resurrectio Domini 〈◊〉〈◊〉 oratione celebretur. Quod olim Spiritus Sanctus designabat 〈◊〉〈◊〉 * 1.346 dicens: Rex meus & Deus meus, quoniam d 1.347 ad teorabo Domine; mane exaudies vocem meam: mane e 1.348 assistam tibi, & contemplabor te. Et iterum per prophetam loquitur Dominus: * 1.349 Diluculo vigilabunt ad me dicentes: Eamus & revertamur ad Do∣minum Deum nostrum. Recedente item sole ac die cessante, necel∣sario rursus orandum est. Nam quia Christus sol verus, & dies est verus, sole ac die seculi recedente, quando oramus & petimus ut su∣per nos lux denuo veniat, Christi precamur adventum, lucis aeternae gratiam praebiturum. Christum autem diem dictum declarat in Psalmis Spiritus sanctus: Lapis, inquit, quem reprobaverunt 〈◊〉〈◊〉 * 1.350 hic factus est in caput anguli: à Domino f 1.351 factus est iste, & est g 1.352 admirabilis in oculis nostris. Iste est dies quem fecit Domi∣nus ¶ 1.353, ambulemus & h 1.354 jucundemur in eo. Item quod sol 〈◊〉〈◊〉 sit, i 1.355 Malachias propheta testatur dicens: Vobis autem qui 〈◊〉〈◊〉 * 1.356 nomen Domini, orietur sol justitiae, & in alis ejus curatio est. Quod si in scripturis sanctis sol verus, & dies verus est Christus: hora 〈◊〉〈◊〉 à Christianis excipitur, k 1.357 quo minus frequenter ac semper Deus 〈◊〉〈◊〉 adorari; ut qui in Christo, hoc est in sole & in die vero 〈◊〉〈◊〉 insistamus per totum diem l 1.358 precibus & oremus: & quando m 1.359 〈◊〉〈◊〉 lege decurrens, vicibus alternis n 1.360 nox revoluta succedit, nullum de

nocturnis tenebris esse orantibus damnum potest, a 1.361 quia filiis lucis & in noctibus dies est. Quando enim sine lumine est, cui lumen in corde est? b 1.362 Aut quando sol ei & dies non est, cui c 1.363 sol & dies Christus est? Qui autem in Christo, hoc est, in lumine semper sumus, nec noctibus ab oratione cessemus, Sic Anna vidua sine intermissione rogans semper & d 1.364 vigilans, perseverabat e 1.365 in promerendo Deo, sicut in E∣vangelio scriptum est: Non recedebat, inquit, de templo, jejuniis * 1.366 & orationibus serviens nocte ac die, f 1.367 Viderint vel gentiles, qui necdum illuminati sunt: vel Judaei, qui g 1.368 deserti lumine in tenebris remanserunt. h 1.369 Nos, fratres dilectissimi, qui in Domini luce semper sumus, qui meminimus & tenemus, quid esse accepta gratia coeperi∣mus; computemus noctem pro die. Ambulare nos credamus sem∣per in lumine, non impediamur à tenebris quas evasimus; nulla sint horis noctornis precum damna; nulla orationum pigra & ignava dispendia. Per Dei indulgentiam recreati spiritaliter & renati, imite∣mur quod futuri samus: i 1.370 habituri in regno sine interventu noctis k 1.371 so∣lum diem; sic nocte, quasi l 1.372 in lumine vigilemus: oraturi semper & acturi gratias Deo; hic quoque orare, & m 1.373 gratias agere non desi∣namus.

Notes

• ¶ 1.1

  Pontius in recensione operum S. 〈◊〉〈◊〉 post tractatus Lapsis, & Unitate, hunc memorat, 〈◊〉〈◊〉 docet Evangelica precis legem. Et hoc fere ordine 〈◊〉〈◊〉 omnes; certe Spir. Vet. innom. Remb. Eras. ut 〈◊〉〈◊〉 praeteream, reposuerunt; ita ut librum de Lapsis 〈◊〉〈◊〉 sequeretur. Et revera si quis perpetua ad 〈◊〉〈◊〉 tuendam monita, quae utramque paginam hic 〈◊〉〈◊〉 consideraverit, non alio à praecedentibus aut 〈◊〉〈◊〉 aut tempore conscripta judicabit. Sed cum 〈◊〉〈◊〉 scripta sub finem Anni 251. Romam missa fuisse 〈◊〉〈◊〉 hoc ad sequentem, nimirum 252. videtur 〈◊〉〈◊〉 Ex Martyris nostri lucubrationibus, vix 〈◊〉〈◊〉 D. 〈◊〉〈◊〉 commendatius occurrit. In lib. de Gratia & 〈◊〉〈◊〉 arbitrio ait. Commoneo & exhortor, ut beati Cypriani 〈◊〉〈◊〉 quem scripsit de Oratione dominica diligenter legatis, & quantum vos Dominus adjuverit intelligatis, 〈◊〉〈◊〉 que man∣detis. Pariter laudat. Ep. 47. & 107. nec non 1. 4. c. 9. ad Bo∣nif. cont. 2. Epist. Pelag. & 1. 2. de bono persev. 〈◊〉〈◊〉 de corrept. & grat. c. 5. Porro D. Hilarius hunc Tracta∣tum adeo omnibus numeris absolutum censuit, ut com∣mentariis suis in Matt. Can. 5. dixerit, quod 〈◊〉〈◊〉 sacramento necessitate commentandi, Cyprianus vir sandae memoriae liberavit: quanquam & Tertullianus hinc volumen aptissimum scripsisset, &c.
• * 1.2

  An. 252.
• a 1.3

  Fundamenta corroborandae sidei, nutrimenta aedisicandae spei, sirmamentum fovendi cordis, Voss. 3.
• * 1.4

  Praeceptorum Evangelico∣rum elogium.
• b 1.5

  Meliora, Voss. 2. Pem.
• c 1.6

  Quae filius Dei, Bod. 2. Ben. Vict.
• d 1.7

  Gratiae illuminati, iter, Thu. Foss. Vict. Iter, viae duce, Lin. NC. 2. Bod. 1. 2. 4.
• * 1.8

  Quae enim potest esse magis spiritalis Oratio.] Novatores fanatici illam solum precem spiritualem censent, quae extemporanco servore effunditur, a Cypriano nostro longe diversi. Tertul in lib. de orat. dixit, quod Oratio a Christo constituta, ex tribus constituta est, ex sermone quo euun∣ciatur, ex spiritu quo tantum potest, ex ratione qua 〈◊〉〈◊〉
• e 1.9

  Benignitate sua, Bod. 1.
• * 1.10

  Vix alibi in∣dulgentior nobis Domi∣nus quam cum orare 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.11

  Jo. 4. 24.
• f 1.12

  Precem & orationem, Voss. 3.
• g 1.13

  Veritate adimplevit, Bod. 1.
• h 1.14

  Sanctificatio∣ne, Voss. 3. MR.
• i 1.15

  Quae enim potest esse spiritalis, Lam. Lin. Ebor. NC. 1. 2. Pem. Voss. 2. Bod. 1, 2, 3, 4. spiritalior, Vict.
• k 1.16

  Sic Voss. 3. Lam. Ebor. Lin. Saris. NC. 1. 2. quae vere a Christo, Impr.
• l 1.17

  Quae vera apud patrem oratio aut deprecatio, Bod. 3. quae verior, Vict.
• * 1.18

  Jo. 14. 6.
• * 1.19

  Marc. 7. 8.
• * 1.20

  b De suo ore rogare, Bod. 1.
• a 1.21

  Sicut magister dominus, Ar. magister docuit, Bod. 2. 3.
• c 1.22

  Impetrabimus, Lin.
• * 1.23

  In sensu autem tibi debet adorari Deus] Mente sive 〈◊〉〈◊〉 praestari tibi debet adoratio O Deus. LXX. 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.24

  Pater noster] Lucianus in Philopat. Dominicam 〈◊〉〈◊〉 vocat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Adeo 〈◊〉〈◊〉 no∣va videtur recepta apud nos nomenclatura à primi vocibus.
• * 1.25

  Sit orantibus fermo & ora∣tio cum dis∣ciplina.
• d 1.26

  Modulo vocis, Vict. Voss. 3.
• e 1.27

  Secretis locis, Lin. Thu. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 vel semotis, Foss.
• f 1.28

  Maxime congruit, Ar. Lam. Ebor.
• * 1.29

  〈◊〉〈◊〉
• g 1.30

  Impleo dicit Dominus, 〈◊〉〈◊〉
• * 1.31

  〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.32

  Ignota erat olim, unius solitarii sacerdotis communlo.
• ¶ 1.33

  Cum modestia, inquit, Septimius, & 〈◊〉〈◊〉 adorantes, magis commeudabimus Deo preces no∣stras; ne ipsis quidem manibus sublimius elatis, sed temperate & prope elatis: ne vultu quidem in audaciam erecto, nam ille 〈◊〉〈◊〉 qui non tantum prece & vultu hamilitatus atque dejeilus or abat, justisicatior Pharisaeo 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 So∣nos 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 subtectos esse oporter: aut quantis arteriis opus est, si pro sono audiamur? Deus autem non vocis. sed cordis 〈◊〉〈◊〉 est, sicut 〈◊〉〈◊〉 Fortasse ethnicam battologi∣am à Domino notatam Mat. 〈…〉〈…〉 scriptam, respicit Cyprianus; 〈…〉〈…〉 Chyl. in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Ita porro in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 menclatura fiduciam ponebant 〈…〉〈…〉 tis se tuerentur, ne memoria lapsi 〈◊〉〈◊〉 & numina quae placare conabantur 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• h 1.34

  〈◊〉〈◊〉 gitationes videt, Voss. 3. Saris. Bod. 1. 2.
• * 1.35

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.36

  〈◊〉〈◊〉
• i 1.37

  Clamosa voce nec petitione, Ebor.
• k 1.38

  〈◊〉〈◊〉 us, Voss. 3.
• l 1.39

  Sic NC. 1. Lam. Vict. declarat scriptura, Imp.
• * 1.40

  〈◊〉〈◊〉
• m 1.41

  In cordibus vestris & 〈◊〉〈◊〉 bilibus, Pem. Voss. 2. Bod. 3. 4.
• * 1.42

  〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.43

  In 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Baruchi caput, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur. 〈◊〉〈◊〉 reddidimus in annotat. ad lib. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 laudandis S. scripturis, libros 〈…〉〈…〉 beat Auctor noster.
• a 1.44

  Tibi debemus adorare, Saris. In sensu autem tibi esse debet adoratio Domini. Ver. in corde autem, Vict.
• * 1.45

  Bar. 6. 5.
• * 1.46

  Luc. 18. 10.
• b 1.47

  Sic, Bod. 1, 2, 3, 4. Saris. Lam. Ebor. NC. 1. 2. Lin. sanctificari Pub∣licanus hic. Impr.
• c 1.48

  Sic oravit, Pem. Lin. Voss. 2.
• * 1.49

  Luc. 18. 10.
• d 1.50

  Qui humilibus ignoscit, Lam. Lin. Ebor. Bod. 1, 2, 3, 4. Voss. 3.
• e 1.51

  Sic, Lam. Ebor. Saris. Bod. 3. 4. adorare Imp.
• f 1.52

  Pharisaeus & alter, Ebor. Voss. 3. alius, Ver. Lam. NC. 1. MR.
• g 1.53

  Pharisaeus autem, Lam. Ebor.
• h 1.54

  Pre∣cabatur dicens, NC. 1. Lam.
• i 1.55

  Do de omnib is, Ver. Ebor. NC. 2.
• k 1.56

  Oculos suos levabat, Saris.
• l 1.57

  Amen Amen, Bod. 1.
• m 1.58

  Qui se exaltat, Ar. Lam. Saris. Bod. 2.
• * 1.59

  Mat. 6. 4.
• n 1.60

  Voluntas tua in coelo &, Bod. 1. 4.
• o 1.61

  Dimitte, Pem. Ebor. Saris. Lam. Ebor. Ver.
• p 1.62

  Ne nos inducas, Ar. Ebor. Pem. Lin. Voss. 2. Bod. 3. 4. 〈◊〉〈◊〉 & ne passus fueris induci nos, Ver.
• ¶ 1.63

  Vox à Tertulliano usurpata. Daemonia 〈◊〉〈◊〉 nomen habent singillatim, l. de Idol.
• * 1.64

  Publica est nobis & com∣munis oratio.
• q 1.65

  Sic Lam. Ebor. NC. 1. 2. Lin. Bod. 1, 2, 3, 4. da nobis, Impr.
• r 1.66

  Aut a malo, Voss. 3.
• a 1.67

  Tale dat exemplum, Voss. 3.
• * 1.68

  〈◊〉〈◊〉
• b 1.69

  Cum condiscipulis Voss. 3.
• * 1.70

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.71

  〈◊〉〈◊〉
• c 1.72

  In domo una, 〈◊〉〈◊〉. Voss. Bod. 4.
• ¶ 1.73

  Nulla vox apud scrip∣tores Ecclesiasticos laxioris est significatus quam Sacra∣mentum. Sub hac forma de prece Dominica locutus est D. Hilarius in loco superius laudato.
• d 1.74

  Quam magna, quam grandia, Ar. Bod. 2. MR.
• ¶ 1.75

  Hanc ob causam preces breviores passim vocantur Collecta. Tertul. hanc ora∣tionem appellat Breviarium totius 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉. 1. 〈◊〉〈◊〉 c. 1. Haec Chrysost. ait Dominum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Hom. de Anna. Tertul. vocat l. de fuga. c. 2. 〈◊〉〈◊〉 orationem, & etiam ordinariam.
• * 1.76

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.77

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 à Deo patre petun∣tur.
• * 1.78

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.79

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.80

  〈◊〉〈◊〉
• e 1.81

  In terris, Ver. super terram, Bod. 4.
• * 1.82

  〈◊〉〈◊〉
• f 1.83

  Credentium pater unus, Lam.
• g 1.84

  Qui credunt in eum, Bod. 1. non eorum qui pereunt, sed. Voss. 3.
• ¶ 1.85

  Pariter 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 c. 2. Hoc est quod Israeli exprobratur.
• * 1.86

  〈◊〉〈◊〉
• a 1.87

  Filios genui, Bod. 2. 4. Thu. Foss.
• b 1.88

  Reprobraverunt, NC. 2.
• c 1.89

  Praesepium domini, Thu. Foss.
• * 1.90

  〈◊〉〈◊〉
• d 1.91

  Sic Voss. 3. Bod. 3. Tert. Spir. Vet. innom. Man. & in vocibus sequentibus omnis codices. vae genti, Impr. Nup.
• e 1.92

  Semen pessimum, Pem. Bod. 4. Voss. 2.
• f 1.93

  Filii 〈◊〉〈◊〉 Bod. 1. sine lege, Bod. 4.
• g 1.94

  Misistis sanctum, Bod. 4. Saris.
• ¶ 1.95

  Redundat vox illum; nisi 〈◊〉〈◊〉 quando LXX. posuerunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 articuli Graeci em∣phasin interpres latinus sic exprimendum putaret,
• h 1.96

  Exprobratione, Thu. Voss.
• i 1.97

  Remissa peccatorum dantur, Bod. 1. 4. remissio, Vict.
• ¶ 1.98

  Vocem hanc à Magistro 〈◊〉〈◊〉 auctor noster. adv. Marc. l. 4. c. 18. ait, diximus de 〈◊〉〈◊〉 peccatorum.
• * 1.99

  Jo. 8. 34.
• k 1.100

  Sic Pem. Voss. 2. Ebor. Bod. 3. Voss. 3. Vict. filios nuncupemus, Imp.
• l 1.101

  Deus noster dixit, Ar. NC. 1.
• * 1.102

  1 Reg. 2. 30.
• m 1.103

  Sic Pem. Bod. 4. Apostolus in Epistola, Impr.
• n 1.104

  Emti estis magno. NC. 1. Lam. Bod. 3.
• * 1.105

  1 Cor. 6. 20.
• o 1.106

  Glorificate, Ar. Bod. 2.
• ¶ 1.107

  Vid. quae dicta in l. 3. ad 〈◊〉〈◊〉 c. 11. Tert. passim legit. Glorificate & tollite.
• * 1.108

  Petimus ut Det 〈◊〉〈◊〉 sanctificetur.
• ¶ 1.109

  Similiter Tert. de orat. c. 3. Non quod deceat homines bene Deo optare, quasi sit & alius de quo et possit optari, aut laboret nisi optemus.
• ¶ 1.110

  Iisdem fere verbis Tert. ibid. Ceterum quando non sanctum & sanctificatum est per semetipsum nomen 〈◊〉〈◊〉, cum ceteros 〈◊〉〈◊〉 ex 〈◊〉〈◊〉?
• * 1.111

  Levit. 20. 7.
• p 1.112

  Delicta nostra satisfactione assidua, Ar.
• q 1.113

  Fornicatores, Lin.
• * 1.114

  1 Cor. 6. 9.
• a 1.115

  Concubitores, Bod. 1.
• b 1.116

  Fraudulenti, Ar. Saris. Thu. Foss.
• c 1.117

  Possidebunt, Pem. Bod. 4. Voss. 1.
• d 1.118

  Et haec quidam, Ver.
• ¶ 1.119

  Pariter lectum 1. 3. ad Quir. c. 65. utrobique manifesto sed inveterato errore cujus participes Iren. 1. 4. c. 46. & 1. 5. c. 10. Tert. de Pu∣dic. c. 10. & August. de poenit. c. 10. In textu Graeco habetur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 haec aliquando quidam suistis. Sed ni∣hil muto; non enim quid scribi oportuit, sed 〈◊〉〈◊〉 tum fuerat spectamus.
• e 1.120

  Sanctificatos nos dicit, Lam. Ebor. Voss. 1. Bod. 1, 2, 3, 4.
• f 1.121

  Sanato à se & vivificato, Ar. Bod. 1, 2, 3, 4. MR. sanato & vivicato, Voss. 3.
• * 1.122

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.123

  Porrout reg∣num ejus ad∣veniat.
• ¶ 1.124

  Tert. de 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 nostram suspensionem pertinet, regni 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 tatio.
• g 1.125

  Christo donante, Vict.
• h 1.126

  Regnum Dei, Saris.
• * 1.127

  〈◊〉〈◊〉
• i 1.128

  Resurrectio ipse sit, Lam. 〈◊〉〈◊〉 Lin. Saris. Bod. 1, 2, 3, 4.
• k 1.129

  Christo dicavit, Lam. Ben. Bod. 2. 3. dicat, Bod. 1. 4. Saris.
• * 1.130

  〈◊〉〈◊〉
• l 1.131

  Accumbent, Bod. 1.
• m 1.132

  Filii autem regni hujus, Bod. 4. ejicientur & mittentur, NC. 2.
• n 1.133

  Erit fletus, Bod. 1. 2.
• o 1.134

  Patrem Deum coepimus nosse, Lam. Pem. Voss. 2. Ben. Bod. 2. Voss. 3. cupimus, Ar.
• p 1.135

  Tua in coelo, Saris. August.
• * 1.136

  Insuper ut fi∣at voluntas Dei sicut in coelo, & in terra.
• * 1.137

  〈◊〉〈◊〉
• a 1.138

  Resistit, Voss. 3.
• ¶ 1.139

  Sic Tert. ibid. Non quod 〈◊〉〈◊〉 obsistat quo minus Dei voluntas fiat.
• b 1.140

  Quod velit fiat, Saris.
• ¶ 1.141

  Ad repellendos Pelagii 〈◊〉〈◊〉 à nullo ex Patribus liberalius tela suppeditantur; 〈◊〉〈◊〉 illum D. August. perpetuo in partes advocat, Vid. 〈◊〉〈◊〉 Bonif. 1. 4. c. 9. ubi integrae paginae fere 〈◊〉〈◊〉
• c 1.142

  Sic Ar. Lam. Voss. 3. Vict. Deus, Imp.
• * 1.143

  Matt. 26. 39.
• d 1.144

  Ca∣lix iste. Exemplum, Bod. 2. exemplum discipulis suis demonstrans, Vict.
• e 1.145

  Quod tu vis, Voss. 3.
• * 1.146

  Jo. 6. 38.
• ¶ 1.147

  Nulla fere vox Cypriano usitatior. Tertul. in Exhort. Cast. c. 2. ait, voluntas Dei in obaudi∣entiam venerat. Proinde & tu si non obaudieris Deo, &c. Prisei observante Fosto pro obedivit posuere.
• f 1.148

  Johannes quoque unumquemque, Lin.
• * 1.149

  2Jo. 2. 15.
• g 1.150

  Non est dilectio, Ebor. Thu. Foss. Lin.
• h 1.151

  Concupiscentia seculi, & mundus, Thu. Foss. mundus transit, Saris.
• ¶ 1.152

  Additamentum hoc habetur etiam. 1. 3. ad Quir c. 13.
• * 1.153

  Voluntas Dei in qui∣bus consistit.
• i 1.154

  Factam sibi, Voss. 3.
• k 1.155

  Fortiter ac fideliter, Bod. 3. 4. fortiter ac libenter insistere, Ver.
• l 1.156

  Dei in coelo & in terra, Saris. Aug.
• * 1.157

  Non animo tantum sed & corpore praestanda.
• m 1.158

  Nostrae voluntatis, Remb. Man.
• n 1.159

  Discordantium, Bod. 3.
• a 1.160

  Ut dum spiritus, Saris. Voss. 3.
• b 1.161

  Concupiscat, Saris.
• c 1.162

  Opem & 〈◊〉〈◊〉 Bod. 4.
• d 1.163

  Aperte apostolus Paulus, Saris. Bod. 1, 2, 3, 4. Aug.
• * 1.164

  〈◊〉〈◊〉
• e 1.165

  Facta, Lin. NC. 2. Saris. Bod. 1. 3. 4. Man.
• ¶ 1.166

  In istis recensendis ordo non se∣mel immutatur.
• f 1.167

  Fructus autem spiritus est agapes, gaudium, pax, 〈◊〉〈◊〉 suavitas, benignitas, Ver. Man. pax patientia, longanimitas, suavitas, Voss. 3.
• * 1.168

  Hoc Deus peculiari mo∣do vult, ut peccatores convertan∣tur.
• * 1.169

  〈◊〉〈◊〉
• g 1.170

  Pro∣cemur & pro istis, Aug.
• h 1.171

  Terreni sunt, Ar. Bod. 1. 2. Thu. Foss. terrena sapiunt, Vict.
• i 1.172

  Potuerunt, Saris.
• k 1.173

  Quos Christus homines, Ebor.
• * 1.174

  〈◊〉〈◊〉
• l 1.175

  Patri similes, Ar.
• * 1.176

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.177

  〈◊〉〈◊〉
• m 1.178

  In illis 〈◊〉〈◊〉 Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. Foss. Vict. Man.
• n 1.179

  Ita hi, Saris.
• o 1.180

  Spiritu renati, Bod. 4. Saris.
• * 1.181

  Panis mysti∣cus Euchari∣sticus hic in∣telligitur.
• ¶ 1.182

  D. Hieron. adv. Pelag. 1. 3. sub finem ait, Dominus docuit Apostolos su∣os ut quotidie in corporis illius sacrisicio, credentes audeant loqui. Pater noster qui est in Coelis, sanctisicetur nomen tuum. Illi nomen Dei, quod per se sanctum est, in se sanctificari cupi∣unt. Illi inserunt adveniat regnum tuum, spcm regni futuro tempore praestolantes: ut regnante Christo 〈◊〉〈◊〉 peccatum in mortali eorum corpore: 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 tua sicut in coelo, & in terra: ut 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 fragilitas, & voluntas Dei compleatur in terra. 〈◊〉〈◊〉 tidianum, sive super omnes substantias venturum 〈◊〉〈◊〉 precantur, ut digni sint assumtione 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 in precibus ad Deum minus solennibus, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 visum est, aliter orare quam Dominus 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 sola sit, sed & culpa, certe inter S. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Ecclesia precem Dominicam unquam praetermissam mini∣me putandum: 〈◊〉〈◊〉 cum panis Eucharisticus illis omnino quotidianus haberetur. Tert. de orat. Panem 〈◊〉〈◊〉 quotidianum da nobis hodie, spiritaliter intelligamus, Christus enim panis noster est, quia vita Christus & vitae panis. Ego sum inquit panis vitae. Et paulo post, panis est sermo Dei vivi qui descendit de coelis. Tum quod & corpus ejus in pane 〈◊〉〈◊〉 Hoc est, interpretante Eruditissimo Rigaltio, Per panis sacramentum commendat corpus suum. Quemad∣nodum Augustinus 1. 1. Quaest. Evan. 43. dixit. Per 〈◊〉〈◊〉 sacramentnni commendat sanguinem suum.
• a 1.183

  Eorum qui corpus ejus contingunt, Ar. Pem. NC. 2. Lam. Ebor. Voss. 2. Saris. Bod. 1. 2. 4. Thu.
• ¶ 1.184

  Affinitate aliqua conjunctus 〈◊〉〈◊〉 aut personae cuicunque, dicitur apud latinos 〈◊〉〈◊〉 illos contingere. Sic Cic. in Verrem. Sueton. in 〈◊〉〈◊〉 Val. Max. 1. 7. c. 8. Christianus Domino frater est, 〈◊〉〈◊〉 ejus membrum; ita individuo nexu 〈◊〉〈◊〉 ipsum non contingit modo, sed participat. Infra 〈◊〉〈◊〉 nos jure communicationis Christum contingere. Quae ver∣ba respiciunt D. Pauli effatum. 1 Cor. 10. 16. ubi vi∣num Eucharisticum dicitur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• ¶ 1.185

  Panis Eucharisticus Christianis erat quotidianus usque ad Hieronymi, Ambrosii & D. Augustini tempora, ut videre est ex Epist. Hieron. ad Lucam Baeticum. & Apol. ad Pammach. Ex Ambr. c. ult. 1. 4. & 5. Sacram. & Aug. Epist. 118. Porro can. 9. Apost. & can. 2. Concil. Antioch. decretum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Apud Tertullianum cum scrupulus oriretur, quomodo stationum diebus fideles sacra mysteria parti∣ciparent, ita ut non de solvendo jejunio periclitarentur, reponitur, Nonne solennior erit statio tua, si ad aram Dei ste∣reris? Accepto corpore Domini & reservato, utrumque sal∣vum est, & participatio sacrificii, & executio officii. lib. de Orat. sub fin. Ubi obiter notetur, Septimium non Ec∣clesiae morem, sed suum inventum proponere.
• b 1.186

  Absentes, Ar. Bod. 2. 4. Saris. Vict. August. saepius.
• c 1.187

  Praedicante & dicente, Bod. 1. 4. Saris. Vict. Voss. 3.
• * 1.188

  Jo. 6. 51.
• d 1.189

  Mundi vita, Voss. 3.
• e 1.190

  Manifestum sit, Saris est eos edere, Voss. 3.
• f 1.191

  Jure communionis, Ar.
• g 1.192

  Alienus, Lam. Saris. NC. 1. Voss. 3. Vict. Ben.
• * 1.193

  Jo. 6. 53.
• * 1.194

  Panis etiam terrenus.
• h 1.195

  Fidei gratia spiritalis, Foss.
• * 1.196

  Luc. 14. 33.
• i 1.197

  Petitionis nostrae extendere, Foss.
• k 1.198

  Domino praecipiente, Bod. 4.
• l 1.199

  Co∣gitare quid manducetis, aut quid bibatis, Pem. Voss. 2. Bod. 4.
• * 1.200

  Mat. 6. 34.
• m 1.201

  Dies cogitabit, Ar.
• n 1.202

  Sufficit enim, Ar. Bod. 2.
• o 1.203

  An non contrarium hoc videtur & repugnans, Saris.
• p 1.204

  In∣formans & corroborans, Ebor.
• * 1.205

  1 Tim. 6. 7.
• q 1.206

  Habentes itaque victum, Bod. 3. nutrimentum, Lin.
• ¶ 1.207

  Quid exhibitio signifi∣cet, diximus l. 3. ad Quirin. c. 61.
• a 1.208

  Docet nos, Saris.
• b 1.209

  Perniciosas esse, Lin.
• c 1.210

  Radicem omnium, Pem. Voss. 2. Bod. 4.
• d 1.211

  Seculi res cogitantem, Vict.
• * 1.212

  〈◊〉〈◊〉
• e 1.213

  Victus sui abundantiam, Lam.
• * 1.214

  〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.215

  In lib. de Lapsis dicitur, Nec vinci à se∣culo posset, qui unde vinceretur in seculo non haberet: seque∣retur Dominum solutus & liber ut Apostoli, &c. Ubi contra exemplarium fidem Doctiss. Gronov. legendum conten∣dit, unde Vinciretur, &c.
• f 1.216

  Cum de justo 〈◊〉〈◊〉 Pem. Voss. 2.
• g 1.217

  Animam justi, Bod. 1.
• * 1.218

  〈◊〉〈◊〉
• h 1.219

  Juvenior, Saris. Bod. 1. 2. 4. Pem. Voss. 2.
• * 1.220

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.221

  〈◊〉〈◊〉
• i 1.222

  Quae∣rite ergo, Ebor. quaerite primum, Foss. Vict.
• k 1.223

  Regnum & justitiam Dei, Bod. 1, 2, 3, 4. Thu. Foss.
• l 1.224

  Adjicientur,. Ebor. Vict.
• m 1.225

  Sine Deo ipse non erit, Saris.
• * 1.226

  〈◊〉〈◊〉
• n 1.227

  Esurieutes & rugientes, Pem. Voss. 2. Bod. 1. 4.
• * 1.228

  〈◊〉〈◊〉
• o 1.229

  Dimitte, Bod. 1, 2, 3, 4. August. Ver.
• * 1.230

  Porro ut De∣us remittat nobis debita nostra.
• ¶ 1.231

  Graves tragaediae de his vocibus olim excitabantur, & male audiebat Erasmus quod 〈◊〉〈◊〉 nobis reposuisset, Immerito quidem, cum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 sit momenti, & veteres utroque modo 〈◊〉〈◊〉 constet. Certe antiquissimum Cypriani 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 nense litteris capitalibus exaratum, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 mitte Dimisi & Dimittimus; & omnes 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 codices alicubi saltem. usurpant.
• * 1.232

  Matt. 18. 32.
• a 1.233

  Salubriter, Lam. Ebor. NC. 1. Saris. August. Bod. 1, 2, 3, 4. Man.
• b 1.234

  Admonemur ut provi∣dentes simus, qui pro peccatis, Saris.
• c 1.235

  Placeat, & se extollendo, Lam. Ebor. Lin. NC. 1. Bod. 1. 2. 4. Saris. August. Voss. 3.
• d 1.236

  Ponit dicens, Pem. Voss. 2. Saris. ponens dixit, August.
• * 1.237

  1 Jo. 1. 8.
• e 1.238

  Nos ipsos seducimus, Voss. 3. Ebor.
• f 1.239

  Ut rogare, Voss. 3.
• g 1.240

  Impetremus veniam, Voss. 3. de Dei indulgentia, Pem. Voss. 2.
• ¶ 1.241

  Reservo idem 〈◊〉〈◊〉 quod servo. Sic Tert. adv. Jud. Isaac cum ligno 〈◊〉〈◊〉
• * 1.242

  Condilio ve∣niae à Deo obtinendae, nt eam fratri∣bus nostris concedamus.
• h 1.243

  Circa peccatores, Ver. Vat. Voss. 3. Saris. Bod. 1, 2, 3, 4.
• * 1.244

  Mat. 7. 2.
• * 1.245

  Mat. 18. 34.
• * 1.246

  Marc. 11. 25.
• ¶ 1.247

  Post haec verba in 〈◊〉〈◊〉 Parisiensi An. 1541. assumentum viginti fere 〈◊〉〈◊〉 inseritur, quod pluribus deinceps fucum fecit. 〈◊〉〈◊〉 generis & alterum occurrit. sub finem ejusdem 〈◊〉〈◊〉 neutrum vero MSS. alicujus codicis praesidio fultum: crimine falsi poenis gravissimis vindicando Sed diu hominum animis nefaria illa insedit libido, ut vilem spuriamque prolem, nobilissimis familiis inserere cuperent.
• i 1.248

  Feceris aliis hoc &, Voss. 3.
• k 1.249

  In ejus pace, Ver.
• l 1.250

  Nec ad sacrificium Deus respicit, Ver. Ar.
• m 1.251

  Deus respexit sed, Pem. Voss. 2.
• * 1.252

  Mat. 5. 24.
• n 1.253

  Placatus, Ar. MR. in die domini Saris.
• * 1.254

  Gen. 4. 5.
• ¶ 1.255

  Non turturis aut agnellae. Sed bovis, imo hecatombi. Sacrificium majus est maxi∣mum. Sic Tertul. de praescript. c. 2. Haereses mortem ater∣nam, & majoris ignis ardorem inserentes. &c.
• a 1.256

  Talisextitit, Voss. 3.
• * 1.257

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.258

  〈◊〉〈◊〉
• b 1.259

  Deo possit esse, Voss. 3.
• * 1.260

  Quin & pe∣timus ut non inducemur in tentationem.
• c 1.261

  Inducas, Pem. Voss. Man. passus fu∣eris induci nos, Ver.
• ¶ 1.262

  Interpretamentum Tertulliani protextu ipso reponit Auctor noster. Ille enim in lib. de Orat. Ait, ne nos inducas in tentationem, id est, ne nos 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉, ab eo utique qui tentat. Ceterum absit ut Do∣minus tentare videatur, quasi aut ignoret fidem cujusque, aut dejicere gestiens. Cyrillus Cat. Mystag. 5. ait 〈◊〉〈◊〉 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• d 1.263

  Obsecratio, NC. 1.
• e 1.264

  Potestas à Domino, Voss. 2.
• f 1.265

  Probat hoc, Voss. 3.
• * 1.266

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.267

  〈◊〉〈◊〉
• g 1.268

  Dominus iram, Bod. 1.
• h 1.269

  Animadversionis, Ebor. Voss. 3.
• ¶ 1.270

  Vid. quae dicta in lib de 〈◊〉〈◊〉
• * 1.271

  〈◊〉〈◊〉
• ¶ 1.272

  Eodem modo 〈◊〉〈◊〉 locus iste l. 3. ad Quir. c. 80.
• * 1.273

  Job. 1.12.
• i 1.274

  Ipsum vide ne, Pem. Voss. 2.
• * 1.275

  Jo. 19.11.
• k 1.276

  Nullam inquit, MR. in me, Ver.
• l 1.277

  Tentationem incidamus, Ebor. indu∣camur, Lin.
• m 1.278

  Gloriam suam dicat, Ver. Voss. 3.
• * 1.279

  〈◊〉〈◊〉
• a 1.280

  Quicquid simpliciter, Voss. 3.
• b 1.281

  Honore à Deo, Bod. 4.
• c 1.282

  Consummationem, Voss. 3.
• * 1.283

  Demum ora∣mus ut Deus nos liberet à malo.
• d 1.284

  Collectas concludens, Saris.
• e 1.285

  Ponimus & dicimus, NC. 2.
• f 1.286

  Sic Ar. Saris. Lam. Vat. 3. MR. Ver. Ebor. NC. Bod. 2. 3. 4. omnem pacem, Imp. praeceptum, Lin.
• ¶ 1.287

  Locum hunc pariter interpre∣tantur Origenes, Procopius, Tertul. nec non & Hieron. D. Paulus Rom. 9. 28. Domino nostro asserit. Pro con∣summato Tertullianus decisum sermonem vertit. adv. Marc. 1. 4. c. 1.
• * 1.288

  Is. 10. 22.
• g 1.289

  Ecclesia disceret, Pem.
• * 1.290

  Jo. 17. 3.
• h 1.291

  Solum verum, Saris.
• * 1.292

  Mar. 12. 29.
• i 1.293

  Proximum tibi, Ver. MR. Lam. NC. 1. tanquam te, Saris.
• * 1.294

  Matt. 22. 40. 7. 12.
• ¶ 1.295

  Vox bona in ipso textu subaudiebatur, adjectivum enim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 substantiuum exigit, Sic quod dicitur Luc. 18. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Matt. 19, 16. est, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.296

  Non verbit tantum sed & sactis Do∣minus orare nos docuit.
• * 1.297

  Luc. 5. 16. 6. 12.
• k 1.298

  Orans, Lam. Ebor. Ar. Bod. 2. 3.
• l 1.299

  Peccatores oportet &, Lin.
• a 1.300

  Satanas postulavit, Ver. MR. Tert. Ar. Saris. Bod. 1, 2, 3, 4. Lam.
• * 1.301

  〈◊〉〈◊〉
• b 1.302

  〈◊〉〈◊〉. Voss. 3.
• * 1.303

  〈◊〉〈◊〉
• c 1.304

  Ut & ipsi nobis sint, Lin. NC. 1. Bod. 1. 4. Man.
• d 1.305

  Magna autem Domini, Lam. 〈◊〉〈◊〉. NC. 1. Bod. 1. 4.
• e 1.306

  Pace unire, Ar. Sar. Bod. 2. unanimiter, Voss. 3.
• * 1.307

  Inter precan∣dum attenti∣one 〈◊〉〈◊〉 pus est.
• ¶ 1.308

  Nihil in Christiana pietate precum formulis antiquius. Sacerdos verbis conceptis praeibat, plebs invicem respondebat, idque sine monitore, quod Gentilibus solenne, quia, ut ait Tert. Apol. c. 30. de pe∣ctore orabant, idest, preces memoriter tenebant. Eandem formulam in Ecclesia orientali obtinuisle ex Cyrillo dis∣cimus; ubi praedictis illis verbis, subjunguntur verba solennia etiamnum in usu: Gratias agamus domino, cum Plebis responso: Dignum & justum est 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Justinus Mart. in Apol. 2. veterem 〈◊〉〈◊〉 bens dicit, post scripturarum lectionem & 〈◊〉〈◊〉 cionem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 bus in baptismo verbis alibi actum.
• f 1.309

  Venire patiatur, Pem.
• g 1.310

  Et alienari, Saris. alienari & capi, Saris. Bod. 1, 2, 3, 4. MR. Man.
• h 1.311

  Debeat cogitari, Pem. Voss. 2.
• i 1.312

  Memor non sis, Bod. 1. 2.
• k 1.313

  De eo hostem, Ebor. Bod. 4.
• l 1.314

  Quando oras, majestatem, Lin. Ebor.
• m 1.315

  Ego dormio, inquit, Ar. Lam. NC. 1.
• * 1.316

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.317

  〈◊〉〈◊〉
• a 1.318

  Veniamus, Voss. 3.
• * 1.319

  Precibus 〈◊〉〈◊〉 jungenda.
• b 1.320

  Fructum bonum, Saris.
• * 1.321

  〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉.
• * 1.322

  Tob. 12. 9.
• c 1.323

  Orationem cum eleemosyna. Ar. Lam. NC. 1.
• * 1.324

  Act. 12. 1.
• d 1.325

  Fuit enim faciens, Ver. Lam. NC. 2. Bod. 1. eleemosynas in plebe Ver.
• e 1.326

  Red∣dens suis operibus, Ver. Ebor. Pem. Bod. 4.
• * 1.327

  Tob. 12. 12.
• ¶ 1.328

  Scribendum similiter, nam LXX. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Et certe 〈◊〉〈◊〉 dubitandum hanc esse genuinam lectionem: sed quia 〈◊〉〈◊〉 omnes in errore consentiunt, idque non 〈◊〉〈◊〉 hic loci, sed & infra in lib. de Mortalit. religio 〈◊〉〈◊〉 quidquam mutare.
• f 1.329

  Cunctatus surgere, Bod. 1.
• ¶ 1.330

  Ac si caecitatem Tobiae immisis∣set Angelus. Quanquam exemplaria graeca, quibus uti∣mur, & latina insuper versio lectionem non agnoscant; olim obtinuisse ex Syriaca versione 〈◊〉〈◊〉.
• g 1.331

  Sic. insra de Mort. & hic, Ar. Lam. NC. 1. Bod. 2. 3. MR. justis, Impr.
• * 1.332

  If. 〈◊〉〈◊〉. 〈◊〉〈◊〉.
• ¶ 1.333

  Vid. quae dicta 1. 3. ad Quirin. c. 1.
• h 1.334

  Sic Lam. Ebor. NC. 1. Bod. 1, 2, 3, 4. loquens, Impr.
• i 1.335

  Se repromittit, Bod. 1. 2. 4. Lam. Lin.
• k 1.336

  Opera quae siunt, Lam. Ebor. Lin. NC. 1.
• * 1.337

  Phil. 4. 18.
• l 1.338

  Sacrisicio placente, accepto Deo, Ebor.
• * 1.339

  Horae & pre∣cumsolennes.
• ¶ 1.340

  Tert. de Jejun. c. 10. Cum in codem commentario Lancae, & tertia hora or ationis de∣monstretur, sub qua sptritu sancto initiati pro ebriis habeban∣tur: & sexta qua Petrus ascendit in superrora; & nona, qua templum sunt introgressi, cur non intelligamus salva plane 〈◊〉〈◊〉 semper & ubique & omni tempore orandi; tamen 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 horas. ut insigniores in rebus humanis, quae diem di∣stribaunt, quae negotra distinguunt, quae publice resonant, ita & 〈◊〉〈◊〉 suisse in orationibus divinis. Quod etiam sua∣det Domelis quoque argumentum ter die orantis; utique per aliquarum horarum exceptionem; non aliarum autem quam insigniorum, exinde Apostolicarum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• a 1.341

  Sacramentum, Ver sacramenta, Vat 2. habebant, Vat. 2.
• b 1.342

  Domino 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Lam. Bod. 2. NC. 1.
• c 1.343

  Dominicae promissionis, Thu. Vict.
• * 1.344

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.345

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.346

  〈◊〉〈◊〉
• d 1.347

  Ad te adorabo, Ver.
• e 1.348

  〈◊〉〈◊〉 tibi. Lam. MR. NC. 1. Bod. 2. 3.
• * 1.349

  〈◊〉〈◊〉
• * 1.350

  〈◊〉〈◊〉
• f 1.351

  Factum est istud, Pem. Saris. Vict.
• g 1.352

  〈◊〉〈◊〉 Ar. Ben.
• ¶ 1.353

  〈◊〉〈◊〉 Auctor noster 1. 2. ad Quirin. c. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Jesum lapidem dictum suisse; ubi 〈◊〉〈◊〉 cmplaria vulgatam sequantur) 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 à Domino sactus est iste: quae LXX. 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 à D. Marco agnita. Hic vero 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 conficiat, Christum diem dictum 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Cypriano videtur peculiare; 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 commode conficiatur.
• h 1.354

  Exultemus, Ver. Vict. laetemur in co, NC. 2.
• i 1.355

  Malachiel, Ver. Vict.
• * 1.356

  〈◊〉〈◊〉
• k 1.357

  〈◊〉〈◊〉 Deus debeat, Saris.
• l 1.358

  Precibus & orationibus, Bod. 3.
• m 1.359

  Mundi legem 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉
• n 1.360

  Nox resoluta, Thu. Foss.
• a 1.361

  Quia filius lucis, & noctis dies est, Thu.
• b 1.362

  Aut quomodo sol, Foss.
• c 1.363

  Nox dies est, NC. 2.
• d 1.364

  Vigilans pernoctabat, Saris.
• e 1.365

  In promerendo Deum, Vict.
• * 1.366

  Luc. 2. 37.
• f 1.367

  Riserint gen∣tiles, Bod. 3.
• g 1.368

  Deserto lumine, Bod. 1. 2. derelicto, Vict.
• h 1.369

  Nos vero fratres, Bod. 4.
• i 1.370

  Nunc habituri, Bod. 4. habituri in regno Dei, Ver.
• k 1.371

  Solem & diem, in nocte, Vict.
• l 1.372

  In luce, Saris.
• m 1.373

  Gratias Deo, Pem. Lam. Bod. 2. 4.