Rob. Baronii, theologi ac philosophi celeberrimi, Metaphysica generalis accedunt nunc primum quæ supererant ex parte speciali : omnia ad usum theologia accommodata, opus postumum, ex muséo Antonii Clememtii Zirizæi.

SECTIO VI. (Book 6)

De divisionibus Entis late accepti, in Ens per se & Ens per accidens, Ens negativum & positi∣vum, Reale & Rationis.

POst explicatas Simplices Eutis Affectiones, ex∣plicandae * 1.1 sunt illae quas Disjunctas appellant; quia dividunt Ens. Verum priusquam dividamus Ens ratione Affectionum disjunctaram, opere pre∣tium erit in medium afferre vulgatas illas divisi∣ones Entis late accepti, nam per eas perveniemus * 1.2 ad cognitionem Subjecti hujus Scientiae, & colli∣gemus descriptionem quandam Subjecti hujus Scientiae. Primo ergo occurrit Divisio Entis late & aequivoce accepti in Ens per se Vnum, & Ens quod est Vnum per accidens (Ens per se Vnum est illud quod aut omnino simplex est, aut si compositum▪ sit constat ex partibus quarum unaquaeque per se est Ens incompletum, quaeque essentiali vinculo uniuntur & colligantur; ut videre est in corpo∣re Naturali, & aliis compositis quae componun∣tur per compositionem Metaphysicam Ens per * 1.3 accidens est illud quod constat ex partibus quae aut nulla reali unione connectuntur, aut sunt per se Entia completa, aut denique sunt diversi or∣dinis & Praedicamenti.)

Ens Vnum per accidens valde late patet, nam ejus∣modi * 1.4 unitatem habent primo Subjectum & ejus Accidens; ut So••rates & hic sedens sunt Vnum quid per Accidens. Secundo, duo Accidentia in eo∣dem Subjecto exsistentia; sic Album & Dulce in actu sunt unum Ens Vnitate per Accidens, unum enim & idem est Ens quod est & album & dulce. Tertio duo subjecta Unum dicuntur ratione alicujus Accidentis quod iis commune est; sic

Fortha fluvius jam exsistens & Fortha qui mille annis ab hinc exsistebat sunt eadem & una aqua, non ratione substantiae, sed loci. Quarto, Vnita∣tem per Accidens habent ea quae externo vinculo connectuntur; per externum vineulum intelligi∣mus vinculum quod fit per artem, & non per na∣turam; quo modo multae virgae sunt unus fascis, plura ligna una mensa. Quinto, Vnitatem per Ac∣cidens habent eaquae sunt Unum quid ratione ordinis & dispositionis; ut multi homines sunt unus exercitus.

Secunda divisio Entis late accepti est in Ens po∣sitivum * 1.5 & negativum; in qua divisione Ens acci∣pitur prout opponitur figmentis. (Ens positivum est quod aliquam positivam entitatem habet, quodque ponit aliquid in ea re cui attribuitur. Ens negativum, quod melius Attributum negati∣vum * 1.6 dicitur, est quod nihil ponit in ea re cui at∣tribuitur, sed aliquid ab ea separat: hac autem negatie vel est absoluta, vel limitata. Absoluta ne∣gatio dicitur simpliciter negatio, item negatio con∣tradictoria, ut non videns. Negatio limitata est ne∣gatio Formae in Subjecto capaci, & dicitur Pri∣vatio. Privatio autem duplex est; alia Logica, alia Physica. Logica Privatio est absentia cujusvis Formae à Subjecto capaci, cui ea Forma vel ine∣rat vel inesse debuit. Privatio Physica non est ab∣sentia cujusvis formae, sed Substantialis Formae à Materia cui illa Forma neque inerat neque in∣esse debuit, sed tantum inesse poterat; v. c. in materia seminis ante adventum Animae est ab∣sentia Animae rationalis mox affuturae & con∣jungendae cum Materia: & haec Privatio Physi∣ca semper annexam habet propinquam Potentiam ad Formam sibi oppositam; Privatio vero Logica plerumque caret ejusmodi potentia, juxta illud dictum, A Prioatione ad I••bitum non datur regres∣sus.

(Privatio Logica vel est absentia rei adhaeren∣tis * 1.7 seu circumstantis, ut paupertas, nuditas; vel rei inhaerentis, eaque vel tollens formam sibi op∣positam quoad actum tantum ut taciturnitas, vel & quoad actum & quoad potentiam, ut esse cecum, & mutum: haec dicitur Totalis Privatio, illa Par∣tialis: ab hac ad Habitum non datur regressus per naturam; ab illa dari potest regressus ad Ha∣bitum eundem specie, non vero ad Habitum e∣undem numero.)

Hic oritur Quaestio, qua quaeritur, A•• detur * 1.8 Privatio aliqua tollens potentiam. Ratio difficul∣tatis est, quod potentiae emanent ab Essentia, e∣amque necessario consequantur; quod autem ne∣cessario consequitur Essentiam, ab eo separari * 1.9 non potest. Resp.) Potentiam esse duplicem, pri∣mam & secundam. Prima ab Essentia separari non potest, secunda vero potest: v. c. Visina potentia Animalis cum tribuitur Animali, vel significat capacitatem actus videndi, & sic necessario con∣jungitur cum natura Animalis; vel significat certam dispositionem Organorum videndi, sine qua actum videndi habere non possumus, & sic potentia visiva ab Animali separari potest; non enim sequitur immediate essentia〈…〉〈…〉 Animalis, atque adeo non est Potentia prima, sed se∣cunda.

Tertia divisio Entis est in Ens reale, & ratio∣nis. * 1.10 In cujus Divisionis tractatione, primo con∣siderabimus quid sit Ens rationis; secundo, vul∣gatam illam Divisionem Entis rationis in negati∣onem, privationem, & relationem Rationis; tertio, an haec Divisio sit eadem cum Divisione qua res dividitur in rem primae notionis & secundae; Quar∣to, adseremus aliqualem descriptionem Entis rea∣lis, tum considerantes illud quatenus est Ens es∣sentis, tum quatenus est Ens exsistentiae.

Quod ad primum attinet cum Ens rationis, ut ipsum nomen prae se fert, dicat habitudinem * 1.11 quandam ad Intellectum vel Rationem, non im∣merito dicunt Philosophi multiplex esse Ens ra∣tionis, juxta diversas habitudines ad Intellectum. Tribus enim modis res dicitur esse in intellectu, sc. effective, subjective, & objective. Effective in in∣tellectu * 1.12 sunt omnes actiones Intellectus; earum enim causa est Intelligendi facultas. Eaedem a∣ctiones sunt subjective in Intellectu, quia in eo sunt ut in Subjecto: sunt etiam subjective in In∣tellectu omnes Intellectus habitus & dispositio∣nes, omnes item intelligibiles Species. Haec duo genera Entium rationis & Intellectus non dicun∣tur Entia rationis, dum Ens dividitur in Ens reale & rationis; id{que} quia habent positivam & realem quidditatem, quippe sunt reales actiones & ha∣bitus: dicuntur tamen Entia rationis late sumen∣do nomen Entis rationis, pro omni Ente quod di∣cit aliquam habititudinem ad intellectum. Deni∣que, objective in Intellectu ea esse dicuntur, quae ab Intellectu cogitantur per species suas. Haec autem * 1.13 duplicia sunt; nam eorum alia habent reale esse extra Intellectum, lapis verbi causa dum ab ho∣mine intelligitur per speciem suam in Intellectu exsistentem, etsi habeat esse intentionale in Intelle∣ctu, habet tamen esse reale extra Intellectum, i. ha∣bet esse reale cum ab Intellectu non concipitur: accipimus enim hic 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 habere esse extra Intellectum pro eo quod est habere esse intellectu non cogi∣tante illud habere esse, seu (quod idem est) habere esse quamvis Intellectus de eo non cogitet. Alia sunt quae neque habent neque habere possunt ali∣quod esse, nisi cum ab Intellectu concipiuntur ad modum Entium. Entia prioris generis sunt Entia realia simpliciter: Entia vero posterioris generis sunt tantum Entia rationis, & Philosophi

dum opponunt Entia rationis Enti reali, per Ens rationis nihil aliud intelligunt quam ea quae nec exsistunt nec exsistere possunt, nisi cum ab Intellectu concipiuntur ad modum Entium.

Hinc facile est intelligere Definitiones Entis ra∣tionis * 1.14 quae à Philosophis afferuntur. Aliquando enim definiunt Ens rationis sic, Ens rationis est quod nullibi exsistit nisi in Intellectu objective: per quam Definitionem excluduntur mentis habitus & a∣ctiones; illae enim exsistunt Intellectu non cogi∣tante de iis, exsistunt, inquam, in Intellectu tan∣quā in Subjecto. Aliquando definiunt Ens ratio∣nis sic, Ens rationis est quod à ratione cogitatur tan∣quam Ens, cum tamen in se entitatem non habeat: * 1.15 v. c. caecitas est quid realiter conveniens Animali, quamvis Intellectus de ea non cogitet; non tamē habet positivam entitatem antequam Intellectus de ea cogitet, sed est mera negatio Formae in Sub∣jecto capaci; absentia autē Entis seu negatio En∣tis, non est Ens. Dixi, antequam Intellectus de ea cogitet, quia Intellectus noster ob suam infirmi∣tatem nihil potest concipere nisi ad modū Entis; at{que} cum de aliquo non-ente cogitat, concipit il∣lud ad modum Entis, unde illud quod prius non-Ens erat, per illam conceptionem fit Ens, non qui∣dem absolute dictum, sed Ens rationis: similiter No∣tiones omnes Logica, Grammaticae & Rhetoricae, an∣tequam Iutellectus de iis cogitet, nihil sunt; post∣quam vero Intellectus eas concipere incipit ad modum Entis, tum aliquatenus Entia sunt.

Ex hac Doctrina patet, quam vis Substantia & * 1.16 Accidens non univoce conveniant in Ente, longe tamen majorem habere convenientiam quā Ens Reale & Rationis: natura enim Entis vere inest tam Accidenti quam Substantiae, etsi prius & prin∣cipalius insit Substantiae; natura vero Entis nō re∣vera inest Entibus rationis, sed Entia rationis à no∣bis

concipiuntur acsi haberent entitatem in se, cum tamen in se nihil sint. Similiter patet Sub∣stantiam & Accidens longe verius dici compre∣hendi sub Ente tanquam sub genere Analogo, quam Ens per se & per accidens: Accidens enim etsi habeat suam essentiam dependentur à Sub∣stantia, Essentiam tamen habet; Ens vero per accidens non potest simpliciter dici habere Essen∣tiam, sed potius Essentias, quia ejus Essentia non est una, sed multiplex.

Quod ad secundum attinet, Thomistae divi∣dunt * 1.17 Ens rationis in privationem conceptam ad modum Entis, negationem contradictoriam conce∣ptam ad modum Entis, & relationem Rationis. Dixi privationem conceptam ad modum Entis, item negationem conceptam ad modum Entis; quia si privatio & negatio considerentur quatenus conveniunt rebus non considerante Intellectu, non sunt Entia rationis, sed aliquod reale negati∣vum 〈◊〉〈◊〉 cacitas v. c. quatenus inest Animali Intel∣lectu non cogitante, non est Ens rationis, sed rea∣lis absentia potentiae visivae; eadem vero caecitas quatenus ab Intellectu concipitur ad modum Entis, Ens rationis est.

Dividi etiam potest Ens rationis in illud quod nullum usum habet; & illud quod usum habet. Ens rationis nullum usum habens est Chimaera: Ens rationis usum habens est illud quod dicitur de Ente reali, ut genas & species, aut si de eo di∣ci non potest, in ejus tamen cognitione usum ha∣bet, ut Syllogismus, methodus, &c. * 1.18

Quod ad tertium, asserimus multum inter se differre divisionem Entis in reale & rationis, & di∣visionem ejusdem in primam notionem & secun∣dam. Prima enim notio est illud omne quod rei alicui convenit antequam res illa ab Intellectu apprehendatur, e. c. omnia hominis praedica∣ta

quae illi insunt revera sunt primae notiones; talia autem multa sunt quae Entia realia non sunt, ver∣bi causa caecitas, ignorantia, & similia, quae nul∣lam entitatem habent nisi ab Intellectu concipi∣antur, homini conveniunt nemine cogitante, at∣que adeo sunt prima notiones: contra vero proba∣bile est omnem secundam notionem esse Ens ratio∣nis, secunda enim notio est quodlibet rei attribu∣tum quod illi convenit non prout in se est, sed prout objicitur Intellectui.

Quod ad quartum, tenendum est primo, voca∣bulum * 1.19 Ens duobus modis accipi, scil. participiali∣ter & nominaliter; vel enim accipitur ut est Parti∣cipium verbi sum quod significat exsisto, vel ac∣cipitur ut est Nomen substantivum. Ens prout est * 1.20 Participium significat pro formali actum exsi∣stendi, & sic definitur, Ens est id quod habet realem exsistentiam, i. e. quod exsistit quam vis Intellectus de eo non cogitet. Ut haec definitio intelligatur, tenendum est exsistentiam nihil esse aliud quam * 1.21 Essentiae aequalitatem, i. e. actum per quem rerum essentiae actu sunt in rerum natura, extra Poten∣tiam causarum (priusquam enim res producantur à suis causis, dicuntur esse in potentia objectiva re∣spectu causarum suarum, idque quia sunt objecta alicujus Virtutis vel Potentiae productivae. Ani∣malia verbi causa orta ex putri materia prius∣quam à calore Solis producantur, sunt aliquod à Sole producibile, atque adeo sunt quasi objecta Virtutis productivae quae est in Sole; ubi vero se∣mel producta fuerint & genita calore coelesti, non amplius sunt objecta Virtuti productivae quae est in Sole, sed sunt extra potentiam suae Cau∣sae, & actu sunt aliquid in rerum natura exsistens. Exsistentia ergo nihil aliud est quam actus per quem essentiae rerum actu sunt in rerum natura extra potentiam causarum.

Ens nomen sic definitur, est Id quod habet essen∣tiam realem. Ubi duo consideranda sunt: primo, * 1.22 in quo sit posita ratio essentiae; secundo, in quo con∣sistat quod reale sit. Quod ad prius attinet, tenen∣dum est, Essentiam rei esse id quod est primum & * 1.23 radicale ac intimum principium omnium actionum & proprietatum quaerei conveniunt;) vel, ut alii lo∣quuntur, Essentia est illud quod primo in aliqua re qua talis est concipitur: verbi causa, possumus con∣cipere hominem quatenus est aptus ad navigan∣dum aut philosophandum, verum haec non pri∣mo insunt homini qua homo est, potest enim à nobis aliquid in Homine concipi iis prius, scil. quod sit Animal rationale; hoc autem ita se ha∣bet, ut nihil eo prius in homine concipi possit. Hinc patet discrimen inter Exsistentiam & Essen∣tiam: etsi enim Exsistentia rei sit quid prius actio∣nibus rei, est tamen quid posterius Essentia rei; postquam enim concepimus Socratem verbi cau∣sa exsistere, possumus aliquid in Socrate concipe∣re quod est Exsistentia prius, scil. singularum na∣turam Socratis. Hinc etiam patet vere Philoso∣phos asserere, Essentiam esse primum & radicale Principium omnium rei proprietatum & actionum.

Alii dum describunt Essentiam, dicunt Essenti∣am * 1.24 esse id per quod res est id quod est; quo pacto di∣stinguunt formales effectus Exsistentiae & Essen∣tiae. Nam per Essentiam res aliqua particularis constituitur in certo genere Entium ab aliis di∣stincto; verbi causa, Homo per Essentiam suam est certum genus Animalis ab aliis Animalibus di∣stinctum: at per Exsistentiam res aliqua particula∣ris constituta in certo genere Entis per Essentiam suam, fit aliquod in rerum natura actu exsistens extra virtutem Causae; sic Homo qui per essentiam suam est certum genus Animalis, per exsistenti∣am est aliquid extra virtutem Causae producti∣vae;

quod enim jam productum est, Potentiae quidem conservativae objectum esse potest, sed non productivae.

Observandum est Essentiam rei, propter varias * 1.25 ejus considerationes, varia sortiri nomina: qua∣tenus enim est id per quod res est id quod est, dicitur Essentia; quatenus vero est Principium actionum & proprietatum rei, dicitur Natura; quatenus de∣nique explicatur definitione, i. e. oratione decla∣rante quid res sit, dicitur Quidditas.

Quod ad posterius attine••, possumus docere * 1.26 in quo consistat realitas Essentiae, aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, i. e. negative, aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, i. e. affirmative. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 declaramus ejus realitatem, dicentes Essentiam e∣am esse realem, quae neque in se involvit aliquam repugnantiam, neque est conficta per Intelle∣ctum: unde patet Essentias eorum Entium rationis quae impossibilia dicuntur non esse reales, quia involvunt repugnantiam; patet item Essentiam aliorum Entium rationis non esse reales, quia sunt confictae ab Intellectu. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 declaramus re∣alitatem Essentiae duobus modis, scil. à priori, vel à posteriori. A priori declarare possumus realita∣tem Essentiae Creaturarum, dicentes eas Creatu∣ras habere realem Essentiam quae habent essenti∣am realiter à Deo producibilem: à posteriori vero declarare possumus realitatem Essentiae, dicentes eam Essentiam esse realem quae est principium aut radix realium proprietatum aut realium actio∣num; nulla enim est Essentia realis quae non pos∣sit habere realem aliquam actionem: Caetera quae dicenda essent de Essentia & exsistentia tra∣ctabuntur in Rerum Compositione ex esse & Essen∣tia.

Notes

• * 1.1

  1.
• * 1.2

  Divisio∣nes Enti late acce∣pti. Divis. 1. Ens per s•• Vnum.
• * 1.3

  Ens V∣num per accidens.
• * 1.4

  2.
• * 1.5

  3. Divis. 2. Ens posi∣tivum.
• * 1.6

  〈◊〉〈◊〉 nega∣ti〈…〉〈…〉. Negatio est vel absoluta, vel limi∣tald quae Privatio dicitur, estque Logica. vel Phy∣sica.
• * 1.7

  Privatio Logica, rursus du∣plex.
• * 1.8

  4. Quaest.
• * 1.9

  Resp. Potentia est vel prima vel secun∣da.
• * 1.10

  5. Divis. 3. In qua quatuor conside∣rantur.
• * 1.11

  6. 1. Quid sit Ens rationis
• * 1.12

  Tribus modis res dicitur esse in Intelle∣ctu. Effective. Subjecti∣ve.
• * 1.13

  Quae obje∣ctive sunt in Intel∣lectu du∣plicia sunt.
• * 1.14

  7. Defini∣tiones quaedam Entis ra∣tionis. Prima defin.
• * 1.15

  2. Defin.
• * 1.16

  8. Observa∣tio.
• * 1.17

  9. II. De Divisio∣ne quo di∣viditur Ens rati∣onis, in Neg. Privat. & Relat.
• * 1.18

  10. III. An duae Di∣visiones hae inter so diffe∣rant.
• * 1.19

  II. IV. De∣scriptio Entis.
• * 1.20

  Ens par∣ticipiali∣ter sum∣ptum.
• * 1.21

  Quid sit Exsisten∣tia.
• * 1.22

  12. Nomina∣liter.
• * 1.23

  Quid sit Essen∣tia.
• * 1.24

  13.
• * 1.25

  14. Synonym. Essentia.
• * 1.26

  15. Inquo consistat reali tas. Essentiae