Thesaurus medicinæ practicæ expræstantissimorum tum veterum tum recentiorum medicorum observationibus, consultationibus, consiliis & epistolis : summa diligentia collectus ordineq, alphabetico dispositus / studio & opera Thomæ Bvrnet ...

Sectio decima octava. De Sterilitate.

STerilitas (Graecè 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉) concipiendi est impotentia, partium genitalium, seminis, uteri, & sanguinis menstrui vitio proveni∣ens· Ejus causae aliae sunt internae, aliae externae· internae sunt, vel ex parte u∣teri, vel ex parte seminis & menstruo∣rū vel ex parte habitus corporis. Cau∣sae ex parte uteri, sunt ejus cervicis ni∣mia angustia vel amplitudo, ipsius etiam uteri immodica intemperies, sive calida nimium; semen exurens, seu sicca supra modum, illud arefa∣ciens, sive demum humida, ob fluo∣rem album praecipue, omnium fre∣quentissimam sterilitatis causam; in uliginoso enim & madido utero se∣men germinare nequit. Praeterea ste∣rilitatem

inducunt uteri tumores om∣nes, praesertim hydrops, ulcera i∣tem, obliquitas, perversitas & oris ejusdem clausura ob malam confor∣mationem, coarctatio etiam ob o∣mento pinguiusculo. Seminis vitio impeditur conceptus, quando vel nullum est, vel paucum, vel intem∣peratum, aut aliena & inimica con∣ceptui qualitate praeditum, vel quia semini virili improportionatum ex∣istit. Sanguis item menstruus hanc calamitatem infert, ob ejus longam retentionem, vel immoderatum pro∣fluvium. Nimia denique corporis obaesitas vel gracilitas hic etiam par∣tes agunt. His addunt Authores oc∣cultam quandam dispositionem, qua nonnullae Mulieres steriles reddun∣tur, sine ulla manifesta causa. Causae externae sunt nimius motus, nimia item quies, passiones animi, coitus invitus, amor enim conciliat genitu∣ram, intempestivus & nimius concu∣bitus, Pharmaca etiam conceptum impedientia, fascina per Diabolorum mancipia inducta.

Subsectio prima. Pro Sterilitate.

COmitissa quaedam primo Matri∣monii anno Filiam peperit, po∣stea annis penè duodecim sterilis per∣mansit. Subinde uterinis morbis divexabatur, nec menses decenter & ordine fluebant· ut curam illius sus∣ciperem rogatus, eam sic aggressus sum. Postquam itaque à mensibus repurgata fuerat, primùm faeces hac ratione expurgatae sunt.

℞. Catholic. ℥j. dissolv. in aq. meliss. & cichor. q.s. ut F. Potio. capiat. Altero die vena brachii aper∣ta fuit· tertio, quarto, quinto, & sex∣to diebus continuis praeparante hoc syrupo usa fuit.

℞. Rad. aper. in vino albo mace∣rat. an. ℥j. rad. rub. ℥ss. artemis. matricar. nepet. puleg. utriusque fumar. summitat. lupul. an. M.j. ci∣cer. rubr. p.j. fl. bugl. anth. leucoij. an. p.j. sem. sesel. siler. mont. foenic. an. ʒjss. passul. ℥ij.F. decoctio, in colat. adde sacch. q.s. aromatiz. ʒiij. cinnam. & ʒj. santal. citrin. F. apo∣zema pro quatuor dosibus.

Septimo denuo purgata fuit sic.

℞. Pilul. aggregat. ℈ij. aurear. ℈ss. cum vino malvat. F. pilulae ix. Octavo, ut vires recolligeret, sump∣sit hunc bolum.

℞. Conserv. rosmar. ʒj. ras. e∣bor. ℈j. mosch. gr. ij.M.F. Bolus. Hisce peractis deinceps alternis die∣bus hoc electuario usa est bolum illi∣us sumendo.

℞. Conserv. Satyrion. conserv▪ rad. eryng. an. ℥j. pistac. pinear. mundat. conserv. fl. anthos, an. ℥j. cortic. citr. condit. zinzib. condit. an. ℥ss. sem. eruc. bulbi, an. ʒjss. ras. e∣bor. ʒij. coagul. lepor. rasur. cornu caprae, priapi tauri pulv. an. ʒj. pulv. diambr. diamosch. an. ʒss. cinnam. caryophyll. macis, nuc. mosch. an. ℈ij. cum syr. conserv. zinzib. F. E∣lectuar. interim topica matricalia

adhibui remedia, pessaria duo pri∣mùm, quae duabus noctibus in sinu uteri retineret.

℞. Spec. tripher. magn. sine opio, spec· benedict. agar. crasso modo tri∣ti, an. ℥j. sem. nigell. roman. ʒij. cum succo mercuriali, F. Pasta, im∣pleantur duo sacculi & utatur.

Cum instaret septimana, qua men∣ses fluere debebant, saphaenam ape∣rire jussi, & ut menses sic expecta∣ret. Absoluta mensium purgatione, curam denuo aggressus sum. Insessi∣onem talem illi praescripsi.

℞. Rad. alth. M.ij. rad. valerian. enulae rubiae maj. an. M.j. fol. majo∣ran. artemis. nepet. chamaedr. cha∣maepit. fol. lauri, vinc. pervinc. pu∣leg. origan. an. M.j. fl. chamaem. meliss. sambuc. an. p.ij. sem. lini, fae∣nugraec. an. ℥j. sem. carui, ℥ss. bul∣liant in aq. adde lixivii mensur. ij. sedeat in hoc balneo noctu cubitum itura per horam unam, ventremque inferiorem ad umbilicum usque im∣mergat calidè· dein egressa & ab∣stersa calidis pannis, in sellam perfo∣ratam sedeat, in eaque fumum se∣quentem per quartam horae partem imo ventre excipiat.

℞. Troch. gall. & alipt. mosch. an. ʒss. styrac. calam. ladan. benjoin. an. ʒiij. lign. aloes, santal. citrin. an. ℈iiij. rad. paeon. ʒss. mosch. ambr. an. ℈ss. cum laricea, F. trochisci pro fumo ponder. ʒij. imponatur u∣nus carbonibus· surgens è sella & in lectum decumbens, inungat regio∣nem sub umbilico sequenti unguen∣to.

℞. Ol. nardin. moschael. an. ℥iij. pingued. gallin. anser. an. ℥j. fol. lign. aloes, zinzib. zedoar. an. ʒij. ma∣cer. nuc. mosch. caryophyll. an. ʒiij. ros. staechad. schaenanth. an. ʒss. ca∣stor. ʒj. mosch. zibeth. an. gr. vj.F. unguentum. inungatur, & postea dormiat. Hunc processum balnei suffitus & inunctionis eo modo per dies septem continuet· verum duo∣bus postremis diebus, postquam hisce usa fueri••, & in lectum se compo∣suerit, pessarium hoc in sinum uteri immittat, totaque nocte retineat.

℞. Mastich. ʒjss. styrac. liquid. ℈iiij. cicer. rubr. ʒss. vitell. ovor. crud. q.s.F. duo Pessaria. Post u∣sum postremi Pessarii, ea nocte cor∣pus membraneum crassum, latum, & fibrosum rejecit, quod, quia inde mirè se lavatam sentiebat, multis an∣nis geftasse, & pondus & gravamen inde sensisse praedicabat. Jussi ab usu omnium medicamentorum abstine∣ret, donec mensium tempus praete∣riret, quod cum advenisset, nec men∣ses fluerent, statim se gravidam sus∣picabatur; jussi emplastrum sequens in pectinis regione noctu gesta∣re.

℞. Mass. empl. pro matric. ℥j. de mastich. ℥ss. hypocyst. acaciae an. ʒj. ros. rubr. ʒss. santal. omnium an. ℈j. styr. calam. benjoin. troch. gall. & alipt. mosch. an. ʒj. malaxentur oleo moschaeleo, F. emplastr.

Ex nausea, vomitu & mensium retentione gravidam esse quoque o∣pinatus sum, nec me opinio fefellit; nam mox ventris & mammillarum

intumescentia ejus rei fuerunt indici∣um, filiaque post nata ••id confirma∣vit. Haec cura laudem non exiguam mihi apud magnates peperit. Felix Platerus. obs. lib. 1. pag. 270.

Subsectio secunda. Pro Sterilitate ob uteri humidi∣tatem.

℞. CInnam. cardamom. maj. croci, caryophyll. macis, cyperi, nuc. mosch. cumini, lign. aloes, pi∣per. long. cass. ligneae, an. ℈ij. cu∣beb. doronic. an. ℈iiij. ambr. mosch. balsami, an. ʒj. sacch. albiss. lb jss. vini malvatic. aq. bugl. & meliss. an. q.s.F. electuar. de quo capiat omni sero quando vadit dormitum cochl. j. Est hoc expertissimum, quod cum hoc quod calefacit, exsiccat matri∣cis humiditates, ad impraegnationem solemniter disponit, & non sòlet me decipere.

℞. Galliae mosch. castor. bdell. ladani coagul. lepor. nuc. mosch. an. ℥ss. coq. diu in aqua, in qua lave∣tur aut suffumigetur cum ea.

℞. Testiculum verri exsiccatum unum, testiculor. vulpis paria iiij. testicul. lepor. par. v. galli paria vj. matric. leporis x. cerebra passerum, 60. rad. pastinac. sylv. carduorum, satyrionum, omnium cum sacch. con∣ditor. ras. ebor. an. ℥iijss. cinnam. e∣lectiss. ℥iij. veretri tauri non nigri, pinear. dactyl. nucis indae, an. ℥ij. piper long. zinzib. fl. rorismar. an. ℥ss. sem. sesel. ʒj. sem. urtic. caryophyll. croci, macis, galang, cyperi, nuc· mosch. cass. lign. cubeb. doronic. ne∣pit. sem. mercurial. masculi, fol. indi, mosch. ambr. an. ʒj. sacch. alb. dis∣solut. cum aq. nepit. lb vj.F. ele∣ctuar. quod prolificativum est mira∣bile à me expertum· utatur mane je∣juno stomacho, & etiam quando in∣tendit copulari viro. Barthol. Mon∣tagnana. consil. 207.

Purgato ut decet corpore, ego maximè comprobo hanc confectio∣nem, si ejus ℥ss. cum vino generoso tribus vel quatuor diebus continuis jejuno ventriculo, ante mulieris cum viro concubitum propinetur.

℞. Mosch. ambr. an. gr. iij. ca∣stor. ʒss. lign. aloes, cinnam. caryo∣phyll. ras. ebor. an. ℈ij. spic. piper. long. an. ʒss. doronic. zedoar. ga∣lang. an. ʒj. sacch. vel mell. q.s.F. mixtura S.A. Utilem etiam imò omnium efficacissimam hunc in usum confectionem nunc describendam in∣veni.

℞. Satyrii ʒij. spec. diamosch. d. ras. ebor. an. ℈ij. uteri lepor. ficcat. & pulv. ʒss. succi salviae depurat. succ. herb. tabac. an. ℥ss. sacch. al∣biss. in aq. artemis. q.s. fiat confectio in rotulis· cujus ʒij. mulieri exhibe∣antur desinentibus mensibus, tribus diebus continuis hora una ante coe∣nam, superbibendo ℥ij. vini gene∣rosi.

℞. Zinzib. cinnam. spic. nard. an. ʒj. nuc. mosch. macis, benjoin. sty∣rac. an. ʒj. caryophyll. ladani, an. ʒss. castor. ℈j. cum terebin th. F. trochis∣ci, quibus uterus suffu migetur.

Si adhuc non concipiat, repurga∣to iterum leniter corpore, guaiaci decoctum triginta diebus aut pluri∣bus accipiat in hunc modum para∣tum.

℞. Lign. guaiac. ℥v. salsaeparill. ℥j. aquae communis lb ix. infund. ho∣ris viginti quatuor. Deinde bulliant ad consumptionem medietatis; in fine add. artemis. matricar. salv. be∣ton. an. p.j. coletur & usui servetur. Io. Zecchius. consult. 67.

Capiat saepius in die de morsulis his conceptionem facilitantibus.

℞. Rad. satyr. rec. eryng. an. ʒij. pinear. mundat. pistaceor. an. ʒijss. cortic. citri, zinzib. an. ʒj. sem. eruc. siler. mont. pastinac. sylv. cinarae, an. ℈ij. coagul. lepor. priapi tauri, an. ʒss. cinnam. caryophyll. an. ℈j. cum sacc. ros. tab. solut. in aq. meliss. ros. & bugl. q.s.F. confectio in rotulis. Io. Petrus Lotichius. obs. 14. cap. 1. lib. 5.

Subsectio tertia. Pro Sterilitate.

INter alia si vino myrrhato, quod Veteres in deliciis habuerunt, hoc tempore non careremus, insessus ex eo factos cunctis aliis anteferrem; sed si loco ipsius vinum generosum capiatur, eique myrrha aristolochia, artemisia, rosa, & cupressus inco∣quantur, atque ex ipso percolato in∣••essus utero de more paretur, mag∣nam utilitatem esse sequuturam cre∣do; sic enim simul & nimiae humi∣ditati, retentricis infirmitati, uteri oris obliquitati, & consequenter sterilitati succurri posse sperandum est. Hieron. Mercurialis. consult. 93. tom. 1.

Peracta corporis purgatione, & muliere à menstruis mundata, statim mane & serò per duos dies sumat hanc evaporationem, quae mirabilis est, & nunquam vana est inventa, nam mundificat matricem, & eam ad con∣ceptionem disponit, & continet quam plurima simplicia juvantia ma∣nifestis & occultis qualitatibus.

℞. Sabin. lauri, rorismar. fol. ci∣tri, matricar. menth. sysimbr. bi∣stort. rad. petrosel. liquirit. foenic. aspar. meliss. absynth. orig••n. quatu∣or anodyn. salv. sambuc. matrisylv. an. part. aeq. sem. anis. cumin. cubeb. galang. an. ʒj. bull. in aq. in vase be∣nè obturato, & post accommoda embotum per cannam perforatam, & sumat fumum in utero. His pluries fa∣ctis duobus diebus, coeat cū viro suo mane. Si adhuc non concipiat muli∣er suflumigetur hoc mirabili suffitu mane & serò per duos dies à men∣struis.

℞. Mosch. ambr. an. gr. x. lign. aloes ʒss. gummi olivar. ʒij. cin∣nam. el. ʒj. myrrh. ʒss. gall. mosch. gr. xv. pulv. sassafr. ʒij. terebinth. & gummi pini. q.s.F. suffitus.

Hoc facto, utatur nocte mulier hoc Pessario.

℞. Pulv. liquir. & matric. lepor. exsiccat. an. ʒj. stercor. lepor. & cumini, an. ʒij. spicae, myrrhae, & amomi, an, ℈j. coagul. lepor. ʒjss.

ladan. q.s. contundenda contund. & in petia ligentur, & imponantur. Ad omnem sterilitatis causam valet ex Democrito, ut tam vir quam muli∣er per aliquot dies bibant ad lb ss. ju∣ris galli veteris cum ʒj. pulv. testicu∣li verris seu apri siccati in umbra; & est secretum rarissimum & valde ex∣pertum. Uterus leporis siccetur, & cum vino detur in potu, vel decocto sassafras, per decem dies, maximè cum à menstruis mulier est purgata· vel ex Rhasi & Avic. urina Elephan∣tis mirabilis est, maximè de sero bi∣bita cum mulier est vicina conceptui. Ad idem valet radix bistortae vel im∣peratoriae cum vino bibita plures di∣es. Ad idem ex Savanorolla dens Pueri septem annorum in auro vel argento gestatus in brachio, vel lapis aquilae. Ad eandem intentionem valent infrascripta simplicia, quovis modo sumpta, vel in pulvere, vel in elect. nimirum satyrion herba, radix lapathii, matrix leporis, porci, ra∣sura eboris, coagulum leporis & ster∣cus ipsius, & vulpis, sem. sesel. pa∣stinaca, urtica. Sic Galenus. 3. De Remediis paratu facil. cap. 190. Le∣poris uterum frige, tritumque assi∣duè propina; & cum stercore vul∣pis & saevo bubulo inunge mulieris virique genitalia. Mihi maximè fa∣miliaris est haec conserva.

℞. Pulv. ras. ebor. ʒj. pulv. sesel. dauci, an. ʒij. coagul. lepor. ℈ij. conserv. borrag. & anthos, an. ℥ij.M. Post menstrua sumat mulier. Foecundissimas quoque reddit mulie∣res, ut ex Historiis Aegyptiorum h••∣betur, haustus succi salviae domesti∣cae ad ℥iiij· cum modico sale, maxi∣mè post menses. Epiphanius Ferdinan∣dus. histor. 95.

Subsectio quarta. Pro Sterilitate.

Summae efficaciae creditur secun∣dina mulieris exsiccata & in pulverem redacta. ad ʒj. exhibita. alii pro secreto habent pulverem ex hepate & testiculis porcelli, quem solum scropha edidit; eumque ste∣rilitatem arcere asserunt, tam in vi∣ris quam mulieribus.

Matthiolus in Dioscorid. Ammi semen praedicat his verbis; ammi le∣gitimi semen, quod ex Alexandria affertur, mirificè praestat ad mulie∣rum sterilitatem, nam compertum est hujus tantum seminis auxilio plures prolificas affectas· siquidem si propinetur mane ʒj. pondere ex vino meraco, aut carnium jure in tenuem pulverem contritum, alter∣nis diebus, tribus horis ante cibum, futuram pollicetur prolem. Sed opor∣tet maritum cum uxore rem habere iis tantum diebus, in quibus illa se∣men non ebiberit.

In quibus mulieribus viscerum ca∣lefactio timerur, rasura ebor. erit utilissima ad ʒj. cum vino albo sum∣pta, per quatuor aut quinque dies post purgationem menstruam. Essen∣tia satyrionis hic maximè excellit, si

ea ad ℈j. vel ij. usque ad ʒj. in vino malvatico exhibeatur· ejusdem etiam sal valde efficax est ad ℈ss. cum vino malvatico post purgationes menstru∣as exhibitum.

Aqua stillaticia sequens est valde efficax.

℞. Cinnam. caryophyll. nuc. mosch. mac. an. ℥j. cubeb. piper. long. galang. zedoar. sem. ammeos, sesel. an. ℥ss. gran. juniper. ʒj. vini albi generosi, aq. rorismar. marjo∣ran. meliss▪ an. q.s. stent in digestio∣ne per sex dies, postea distillentur, ac mane & vesperi cochlear. j. vel ij. exhibeantur. Lazarus Riverius. prax. med. lib. 15. cap. 15,

Sterilitatem experimento abolet, teste Mermanno, hoc vinum medica∣tum.

℞. Lign. indic. lb ss. sars. parill. ℥jss. sassafr. rad. chinae, liquirit. an. ℥ss. cortic. lign. ʒv. turbith. ʒiij. rhei el. ʒij. fol. sen. ℥jss. zinzib. cal. arom. an. ʒjss. rad. ireos ʒij. fol. ve∣ronic. beton. an. M.j. affund. vini rhenani lb x. & bibat quotidie lb ss.

Vel praemissis purgationibus, bal∣neis, suffitu, &c.

℞. Ol. nardin. moschael. an. ℥jss. ol. cheirin. ʒx. spec. diambr. dia∣mosch. d. styrac. liq. an. ʒij. ambr. mosch. zibeth. an. gr. iiij. cum pauca cera. F. linimentum, quo uteri re∣gio illinatur. Wolfgangus. Hoeferus. herc. med. lib. 7. cap. 1.

Lemnius refert obaesas mulieres sa∣le vegetabili destitutas steriles, mo∣derato salis condimento foecundas fi∣eri. Idem. lib. 2. cap. 1.

Imprimis hic utiles sunt thermae naturales sulphureae bituminosae, a∣luminosae, nitrosae, ad quas plerum∣que foeminae steriles tanquam ad A∣sylum confugiunt, & quidem saepe non sine fructu. Daniel. Sennertus. practic. lib. 4. part. 2. sect. 4. cap. 2.

Pilularum ex terebinthina usus ve∣re & autumno, frequenti satis ex u∣su, sterilitati medetur. Nobilis mu∣lier Medicorum consilium secuta, hac arte & ingenio sterilitatem vitasse se affirmavit· frequenter devorabat pi∣lul. unam ex terebinth. optima prae∣sertim ineunte vere, per tres men∣ses, & exacta aestate, initio autumni, per tres alios menses: quod creditu non est difficile; maximas enim do∣tes & opportunitates terebinthina est consecuta: ut facilè in pilul. for∣mam reformetur, in decocto conve∣niente elixanda est, ut facili∣us ducatur, & consistentiam acqui∣rat formandis pilulis utilem. Guil. Ballonius. consil. 30. lib. 3.

Mulierem quae nunquam concepe∣rat, quamvis innumeris medicamen∣tis usa esset, Io. Ves••ingius, à morte sectam, vidit tumore uteri laborasse, membrana propria materiam sebo similem continente, quem ideo in∣ter sterilitatis causas meritò referen∣dum censebat; ejusmodi steatoma uteri fundo adnatum visum quoque notavit. Io. Rhodius. cent. 3. obs. 46. Georg. Hieron. Velschius. obs. 72.