Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

CAP. IX. Quod voluntas diuina est causa efficiens cuiuslibet rei factae, mouens seu motrix cuiuslibet motionis, ac vniuersa∣liter [unspec D] omnium amantissima genetrix, nu∣trix & viuifica conseruatrix.

HVic autem coniūgendum existimo quod Diuina voluntas est causa ef∣ficiens cuiuslibet rei factae, mouens seu motrix cuiuslibet motionis, ac vniuersaliter omnium amantissima genetrix, & viuifica conseruatrix. Hoc totum ex 3.4. & 2. cum proximo sequitur manifestè. Quod & quibusdam rationibus & Autoritatibus Philosophicis & Theologi∣cis poterit confirmari. In huiusmodi namque causis non est infinitus processus per suppositionem secundam; est ergo aliqua omnium vna prima, quae est Deus sicut superius est ostensum; sed illa non potest po∣ni [unspec E] Deus secundum suam essetiam absolutam, quo niam illa quantum est de se aequaliter & indifferenter se habet ad possibilia, quae nunquam fient, sicut ad facienda; & ad futura re∣mota, sicut propinqua, & ad mouentia sicut ad quiescentia; ergo & haec omnia similiter & aequaliter semper essent; maximè quia si quid fiat ab essentia eius sola sine aliqua voluntate, illud fit per modum naturae & necessitatis, sicut effectus causarum naturalium, cum libertas in sola voluntate ponatur: Et tales causae naturales quando possunt, debita dispositione passi supposita necessariò semper agunt. In hoc enim differunt hae causae à causis voluntarijs par∣tic pantibus rationem, vt patet 9. Metaph. 10. & similiter in comment. quare cùm om∣nes causae inferiores siue secundae in causatione sua quacunque subdantur necessariò primae

[unspec A] causae, omnes causationes earum, sicut & quaelibet causario primae causae proueniunt de neces∣sitate naturae, & penitùs absoluta; quare vniuersaliter omnis libertas & contingentia, ac me∣ritum destruetur. Non enim decet causarum ordinem naturalem, vt causa inferior secunda sit liberior, quàm suprema, & prima, nec est aliquo modo possibile. Haec enim est in omnibus regulans, illa in omnibus necessariò regulata, haec subijciens, illa subiecta, haec praecedens & dominans, illa sequens in omnibus, & ancillans. Si etiam Deus ageret ad extra purè natu∣raliter, ageret secundum vltimum suae potentiae, quare & necessariò infinitae, essetque omnis eius effectus simpliciter infinitus, & sibi aequalis, cùm omni minori plus possit, sicut Suppo∣sitio prima monstrat: Nec causa huiusmodi omnium potest poni sola diuina cognitio, sicut capitulum proximum ostendebat. Nulla ergo restat talis causa sufficiens, nisi ponatur diuina voluntas. Item quicunque agit aliquid liberè, agit illud voluntariè, Deus autem agit liberè quicquid agit ad extra; perfectius est enim sic agere; alias etiam irrationabiles essent gratia∣rum [unspec B] actiones, & inanes preces omnium erga Deum. Item alias Deus nullam voluntatem haberet, vel non vteretur propria voluntate in omnibus effectibus supradictis qui sunt ab eo, sicut superiùs est ostensum, quod tamen sine dubio magis decet. Hoc idem multi Philosophi contestantur: Nam doctus Plato 1. Timae. 1. vbi de genitura Mundi agit, loquens de Deo, sic dicit; Optimus erat ab optimo; portò inuidia longè relegata est. Ita{que} consequenter cuncta sui similia, prout cuiusque natura capax beatitudinis esse poterat, effici voluit; quam quidem voluntatem Dei, originē rerum certissimā si quis ponat, rectè eum putare consentiam. Eccé quantū ad productionē rerum à Deo, qui & de conseruatione rerū à Deo, secundi tertio sentit idem, sicut secundo huius pleniùs recitatur. Cui & eius discipulus Arist. in de Mundo 13. con∣cordat, cùm dicit vniuersaliter, quod in naui Nauta seu gubernator, secundum aliam translati∣onem, in curru Auriga, in choreis Choraula, in ciuitate Lex, in agmine, seu exercitu secundum aliam translationem, Dux; hoc Deus in Mundo: Ipse enim immobilis cuncta mouet, & cir∣cumfert, [unspec C] quò vult, diuersis ideis, & naturis. Et infra eodem, Vineae, & palmae, & Persici fi∣cus, dulces & oliuae, vt ait Poëta, & infructiferae, quarum tamen est opus ob aliud, vt Pla∣tanus, Pinus Buxus, Tilia, Populi, Cupressus, & similia; Animantium quoque tam dome∣stica, quàm siluestria, quae in aëre, terra, vel aqua degunt, generantur, crescunt, & corrum∣puntur, diuinis parentia decretis (secundum aliam translationem, mandatis.) Decreta autem & mandata sunt opera voluntatis. Idem supra, eiusdem 9^o. Sicut, inquit, inchoante Cho∣raula, concinit tota Chorea varijs vocibus acutis & grauibus, vnam harmoniam continuam continuantibus, sic se habet res in Deo, qui cuncta disponit: Nam secundum supernam in∣fusionem ab agnominato Choraula mouentur semper Stellae, totumque Coelum incedit; & fulgidus Sol diuidens diem & noctem, & quatuor anni tempora; Fiunt autem pluuiae, & venti, & rores, & passiones propter primam & originalem causam. Sequuntur autem haec ef∣fluxus fluminum, maris inundationes, ortus arborum, fructuum maturationes, Animalium [unspec D] generationes, nutritiones omnium, & crementa, & corruptiones, cooperante ad haec & vnius∣cuiusque conditione. Quando ergo omnium Dux (secundum aliam translationem Princeps) & genitor innuit (secundum aliam translationem, praecipit) omni naturae latae inter coelum & terram, mouetur continuò in circulis & metis (secundum aliam translationem, terminis) proprijs, quandoque disparens, quandoque apparens ostendens mille ideas (secundum aliam translationem, formas) & iterum abscondens ex vno principio. Innuere autem & praecipere est operatio voluntatis. Idemque in de Secreto secretorum 1. part. 23. Rex est in regno, sicut pluuia in terra, quae est Dei gratia coeli benedictio, terrae vita, viuentium iuuamentum; quare & homines laudant Deum considerantes signa suae gratiae, dona misericordiae, scilicet pluuias & ventos, & caeteras impressiones quas emittit de thesauro misericordiae suae, qui hyemis & aestatis frigora & calores summa prouidentia ineuitabiliter stabiliuit; qui & supra 1. dicit, quòd Deus studentibus tribuit gratiam cognoscendi; gratiam autem & misericordiam face∣re, [unspec E] prouidere, & stabilire, quis nescit competere voluntati? Nec debet iste liber inter Apocry∣pha numerari, eò quòd loquitur de gratia & misericordia Dei, qui magis videntur termini Theologici, quàm Philosophici. Libri enim Philosophici omnibus satis noti loquuntur de eisdem. Philosophus enim 10. Eth. 14. ponit triplicem opinionem qualiter homines fiunt boni, dicens; Fieri autem bonos existimant hi quidem natura, hi autem consuetudine, hi au∣tem doctrina. Et vult quod quaelibet istarum opinionum habeat aliquid veritatis, & pro prima opinione subdit; quod quidem igitur naturae manifestum, quod non in nobis existit, sed per aliquam diuinam causam, & verè benè fortunatis existit: Vbi Auerroes; Quidam hominum putantur esse boni per naturam, & quidam per doctrinam, & patet quoniam quod de hoc est per naturam non est à nobis, sed per gratiam quandam diuinam; illis quoque fortuna bona est

veraciter. Nec potest aliquis fingere quod per istam causam diuinam, & gratiam, ac fortunam, [unspec A] intelligatur tantum quaedam influentia coelestis, seu stellica, qualem Astronomi solent in nati∣uitatibus seu conceptionibus somniare; quoniā secundum eundē Philos. in de bona fortuna 2. Bona fortuna est à Deo, qui immediatè mouet intellectum benè fortunati ad enfortunia con∣sequenda, dicit enim sic; Quod autem quaeritur hoc est, quid motus principiū in anima? palam quemadmodū in toto, scilicet in vniuerso. Deus enim mouet aliquo modo omnia quae in no∣bis, diuinum autem rationis principium, non ratio, sed aliquid melius, quid ergo erit melius & scientia & intellectu, nisi Deus? Virtus enim intellectus organum & propter hoc, quod olim dicebantur benè fortunati vocantur, qui si impetū faciunt, dirigunt sine ratione existentes, & consiliari non expedit ipsis: Habent enim principium tale quod melius intellectu & consilio; qui autem rationem, hoc non habent, ne{que} diuinos instinctus. Auerr. quoque in Prol. 1. Phys. dicit quòd gratia hominis perfecta, est, ipsum esse perfectum per scientias speculatiuas. Et quòd intelligat de gratia quae gratis datur à Deo, patet per eundem super 1. de Coelo Com∣ment. [unspec B] 32. dicentem, quod ipse longo tempore fecit moram, eo quòd non intellexit explana∣tionem illius loci; vbi probat Aristoteles, quòd nullus est motus contrarius motui circulari; et subdit, Sed Deus induxit me ad veritatem. Idemque super 2. de Anima Comment. 34. de misericordia Dei dicit, Sollicitudo diuina cum non potuit facere viuum permanere secun∣dum indiuiduum, ‖ miserta est in dando ei virtutem qua potest permanere secundum speciem. Istam quoque sententiam de gratia Dei praemissam, Hermes de verbo aeterno vlt. attestatur, sicut sexto huius fuerat recitatum; de qua & Sixtus Pictagoricus in sententiols suis ait: Gratia Dei fato non subiacet. Amplius autem plurimì antiquorum Philosophorum, posuerunt a∣morem Dei originale principium quorumcunque; Amor autem à voluntate minimè separa∣tur. Recitat siquidem Philosophus 1 Metaph. Hesiodum & Parmenidem dicentes amorem Deorum prouidentem omnibus esse principium generationis vniuersi, qui amor omnia con∣didit, quem necesse est esse in entibus & esse causam, quae res ipsas moueat, & congreget. [unspec C] Et idem sensit Empedocles sicut 3. Metaph. 15. ab eodem Philosopho recitatur, & in multis locis Philosopiae tangit opiniones ponentium amorem & odium, siue amicitiam & litem esse principia generationis & corruptionis in entibus quibuscunque, quod non improbè dicitur, si intelligatur, quod amor seu velle Dei sit causa, quare aliquid generatur, et permanet; et nolle eius sit causa quare aliquid non generatur, vel non permanet, sed corrumpitur generatum. Auicebrol quoque in libro quem nominat fontem vitae hoc ipsum probat diffuse, & maximè libro 5^o à cap. 35. quasi per totum vsque ad finem, sicut secundum huius plenius recitauit; qui & 37. ita dicit, Omnes isti motus in substantijs spiritualibus, & corporalibus deriuati sunt à voluntate; ergo oportet ex hoc vt omnes substantiae spirituales & corporales sint mobiles à voluntate, cuius exemplum est, quòd voluntas animae mouet corpus, aut quiescere facit ali∣quod membrum eius, sicut est quies cum retinetur anhelitus; & hic motus qui diffusus est in omnibus substantijs à voluntate, est diuersus in fortitudine & debilitate propter diuersitatem [unspec D] recipientium, non propter diuersitatem voluntatis in se. Et cap. vlt. Creatio assimilatur ver∣bo quod loquitur homo, quia homo cum loquitur, verbis forma eius & intellectus imprimi∣tur in auditu Auditoris, & in intellectu eius; & sic dicitur quod sublimis & sanctus locutus est verbum, & intellectus eius impressus est materiae, & ipsa retinuit eum, scilicet quia forma cre∣ata est impressa materiae & depicta in ea. Item Auicenna 9. Metaph. 7. ostendens quòd ni∣hil fiat à casu, sed quòd omnia proueniant à cura diuina, sic ait; Non est tibi via dicere, quid fiat per casum, quia ratio inducit te ad iudicandum, quòd omnia fiunt ex gubernatione & dis∣positione. Oportet enim vt scias, quòd cura eorum est ex hoc; quòd primus scit seipsum, & quòd ab ipso est necessitas ordinationis bonitatis, & quòd sua essentia est causa bonitatis & perfectionis, secundum quod possibile est rebus & placet ei, sicut praedictum est. Idem 10. Metaph. 1. dicit, hoc totum fluit desuper, nec sequitur ex imaginatione coelestium tantum, sed quia primus verus nouit hoc totum, ideo ab eo incipit esse onus eius quod fit; Et infra eo∣dem, [unspec E] de naturalibus & voluntarijs, coelestibus & terrestribus dicit ita; Collectio igitur horum omnium prouenit necessario ex necessitate diuinae voluntatis. Idem ostendit Algazel. 3. Me∣taph. ‖ sententia 7^• manifestè, quia non agit tantum ex natura, sed ex scientia, & omnis actio quae subiacet scientiae, subiacet voluntati; omne igitur quod fluit ab ea, placet sibi, nec ali∣quid horum odit. Istam quoque sententiam contestantur Autoritates quamplures secundo huius praemissae. Hoc idem per Scripturam Canonicam ostenditur euidenter; Apoc. enim 4. vigenti quatuor testes omni exceptione maiores concorditer hoc testantur, ante sedentem in throno dicentes; dignus es Domine Deus noster accipere gloriam, & honorem, & virtutem, quia tu creasti omnia, & propter voluntatem tuam erant, & creata sunt. Psalmista quoque

[unspec A] Psalmo 148. omnibus coelestibus ad laudandum Dominum per ordinem excitatis, hanc cau∣sam subiungit, quia ipse dixit & facta sunt, ipse mandauit & creata sunt; sicut etiam legitur Genes. 1. de operibus sex dierum, dixit Deus, fiat hoc, & fiat illud, & factum est ita: Man∣dare autem est proprium voluntatis, & dicere similiter in hoc loco. Dicit enim Rabbi Mose de duce dubiorum 63. Quòd verbum est triplex; scilicet prolatum linguâ, conceptus men∣tis, & voluntas; vltima duo tantùm competunt creatori; & exponendo illud Psalmi; Verbo Domini coeli firmati sunt, dicit, quòd hoc significat, quòd haec fuerint innenta cum intentio∣ne & voluntate eius. Et postquam Psalmista excitauit coelestia ad Dominum colla••dandum, similiter hortatur terrestria consequenter; Laudate, inquit, Dominum de cerra, dracones, & omnes abyssi, ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum, quae faci••nt Verbum eius, id est praeceptum voluntatis illius. Non solùm autem ista, sed eadem ratione & alia vniuersa. [unspec B] Vnde Augustinus 3. De Trinit. 8. docet, quòd eorum quae vsitato cursu naturae fiunt frequen∣ter, sicuti sunt ortus siderum, & occasus, generationes, & mortes animalium, seminum & germinum innumerabiles diuersitates, nebulae & nubes, niues & pluuiae, fulgura & tonitrua, fulmina & grandines, venti & ignes; frigus & aestus, & omnia talia eorum, etiam quae eodem ordine fiunt, sed rarò sicut sunt defectus luminum, species inusitatae, siderum mon∣stra, terrae motus, & omnium similium prima & summa causa non est nisi voluntas Dei. Vn∣de & in Psalmo; Cùm quaedam, inquit, Augustinus huius generis commemorata essent, vt ig∣nis, grando, nix, glacies, spiritus tempestatis, ne quis ista fortuitò, vel causis tantùm corpo∣ralibus, vel etiam spiritualibus, tamen praeter voluntatem Dei existentibus, agi crederet, continuò subiecit, quae faciunt Verbum eius. Item Psalmo 134. Omnia quaecunque vo∣luit Dominus, fecit in coelo, & in terra, in mari, & in omnibus abyssis. Et Iudith 9. Hoc factum est, quod ipse voluisti; satisque sunt multa similia in Scriptura. Item Augustinus 3. de Trinitate 4. Voluntas Dei in coelesti patria, in beatis spiritibus, tanquam in excelsa sede [unspec C] residens, velut in domo sua & templo; inde se ‖ quidem ordinatissimis creaturae motibus, pri∣mò spiritualibus, deinde corporalibus, per cuncta diffundit, & vtitur omnibus, ad incom∣mutabile arbitrium sententiae suae, siue incorporeis, siue corporeis rebus, siue irrationabi∣libus, siue rationabilibus, spiritualibus siue bonis per eius gratiam, siue malis per propriam voluntatem; & quasi per totum illum librum multis capitulis ostendit, quod diuina volun∣tas est prima, & summa omnium rerum causa. Idem Enchirid. 6. dicit; Satis est Christiano creatarum rerum causam siue coelestium, siue terrestrium, siue visibilium siue inuisibi••um, non nisi bonitatem credere Creatoris. Idemque primo de Gene. contra Manich. Volun∣tas Dei omnium quae sunt ipsa est causa. Qui ergo dicit; Quare Deus fecit coelum & ter∣ram? respondendum est, quia voluit. Voluntas enim Dei causa est coeli & terrae. Idem quo∣que de Quaestionibus Orosij, 39. Omnis causa creaturae, voluntas est Creatoris. Praete∣rea, omne quod est, aut fit, Deo Autore est, & fit, ipso volente, vt patet per Augustinum, [unspec D] 83. Quaestionum 3. quid nominis taliter exponentem, Deo Autore cùm dicitur, illo volente dicitur; Deus autem est cuiuslibet rei Autor. In autoribus enim non est infinitus processus, sed aliquis omnium primus Autor; hic necessariò erit Deus. Dicit quoque Augustinus 12. de Ci∣uit. Dei 5. Naturarum nulla omninò est, cuius non sit Autor, & Conditor Deus. Hoc etiam alibi saepissimè reperitur; & hoc est quod tota testatur Ecclesia in Paschali gaud••o sic hymni∣zans; Quis Autor omnium, &c. Hugo quoque de Sacramentis lib. 1. part. 4. cap. 10. & vlt. o∣stendit, quòd diuina voluntas est rerum omniū prima causa. Ex his omnibus patet principale propositū pro qualibet sui parte. Vt tamen ex abundanti iam rationibus praeostensa, per gros∣sum exemplū sensibilius manifestem, imaginor, quòd sicut pondus se habet in horologio no∣stro paruo, sic Deus in horologio mundi magno. Sicut enim hîc pondus, dum sua vnica mo∣tione rotam principalem circumfert, omnibus motibus omnia mota mouet, & singulis singu∣la, quietata quoque quietat, & quieta conseruat, temporibus definitis eo quod ad inuicem, [unspec E] & cùm rota artificialiter conatur: Sic Deus in mundo, dum sua vnica volutione rotam coe∣lestem primariam circumuoluit, omnia eius mota tam variè, & quieta similiter administrat; & hoc tanto regularius est in mundo, quàm in horologio manufacto, quanto tam pondus eius, quàm rota ordinatius disponuntur, quantoque caetera entia ad inuicem, ad rotam, & ad pondus virtuosioribus, licet occultioribus nexibus artificiosius colligantur. Vnde Sapient 11. Omne in mensura, & numero, & pondere disposuisti. Quare beatus Aug. 4. super Genesin ad literam 5. hanc autoritatem Sapientis exponens, inquirens{que} si esset, quomodo haec tria; men∣sura, scilicet, numerus, & pondus sint Deus, vel non Deus, sic ait; Secundum id quod noui∣mus mensuram in his quae metimur, & numerum in his quae numeramus, & pondus in his quae appendimus, non est Deus ista; secundum id verò quod mensura omni rei modum prae∣figit,

& numerus omni rei speciem praebet, & pondus omnem rem ad quietem & stabilitatem [unspec A] trahit ille primitus, & veraciter, & singulariter ista est qui terminat omnia, regulat omnia, format omnia, & ordinat omnia; nihilque aliud dictum intelligitur, quomodo per cor & linguam humanam dici potuit, Omnia in mensura, numero, & pondere disposuisti, nisi omnia in te disposuisti. Magnum est, paucis{que} concessum excedere omnia quae metiri possunt, vt videatur mensura sine mensura; excedere omnia quae numerari possunt, vt videatur nume∣rus sine numero; excedere omnia quae appendi possunt, vt videatur pondus sine pondere. Huic autem imaginationi & Hermes concordans, de verbo aeterno 18. Spiritu, inquit, mini∣strantur omnia in Mundo, qui quasi organum vel machina summi Dei voluntati subiectus est; Et infra 26. sic scribit, Totus hic mundus Dei opus immutabile, gloriosa constructio, bonum multiformi imaginum varietate compositum, machina voluntatis Dei suo operi absque in∣uidia suffragantis. Hoc idem potest imaginari quis veriùs, si imaginetur horologium habens rotam perpetuae motionis, virtute ponderis immanentis, non extrinsecus dependentis; Deus [unspec B] enim secundum praehabita est ‖ interimum omni rei. Sed adhuc potest quis hoc imaginari ve∣rissime, imaginando rotam perpetuae motionis ex virtute aliqua attractiua vel etiam expulsi∣ua aeternaliter quiescente, velut si rota haberet in extremitatibus radiorum, aut in periferia sua ferrum, vel sit ferrea ipsa tota, quod vel quam Magnes attractiuus vel aliter expulsiuus, aut in∣diuersis extremis vtriusque virtutis propinquus ex vna sui parte semper patenter aspiceret; ex alia verò parte per aliquod obstaculum occultaretur ab eo, vel ingeniosius aliter quouismodo. Quod igitur Magnes quietus attrahens vel expellens in horologio tali paruo, hoc Deus immo∣bilis volens vel nolens in horologio Mundi magno: Vnde Sapient. 7. Permanens in se omnia innouat. Adhuc autem fortassis posset hoc totum similius & propinquius exemplo proposito cogitari, supponendo iuxta 2^o. & 4^o. huius praemissa, Deum primò seipsum motu quodam im∣mobili, inuariabilique mouere, & omnia alia omnibus suis variabilibus motibus consequen∣ter: Vnde & Hermes de verbo aeterno 34. Deum, inquit, agitati credibile est in scipsum ea∣dem [unspec C] immobilitate. Haec autem cogitatio Dei, seu motio eius, aeterna volutio reputanda. Haec autem imaginatio, licet grossa à Physiologorum, Astrologorum, & Theologorum subtili sci∣entia non discordat. Sed ne cum quibusdam Astrologis liberas hominum voluntates sub∣ijcere videar astrorum necessariae seruituti, imaginor adhuc vltra, quod sicut maior Mundus est horologium quoddam magnum, sic homo qui secundū Philosophos dicitur minor Mun∣dus, est horologium quoddam paruum, illud quodammodo naturale, hoc voluntarium, illud stabile, hoc portatile; & sicut ibi pondus, seu virtus voluntatis diuinae mouendo per se primū eius motum, scilicet primam intelligentiam, cum maxima rota coeli, mouet caetera naturalibus motibus quibuscunque, sicut 12. Metaphys. demonstratur: sic & mouendo per se primum mo∣tum in homine, scilicet Animam rationalem cum rota cordis vel capitis, mouet reliqua homi∣nis [organa] & hominem ipsum totum voluntarijs motibus quibuscunque; & hoc est quod à Philosopho in De bona fortuna erat superius allegatum, scilicet quòd principium motus in A∣nima [unspec D] nostra, quemadmodum in toto vniuerso est Deus. Mouet enim, vt dicit, Omnia quae in nobis, diuinum rationis principium non ratio, ipse virtus existens intellectus organum; Vnde & Parab 21. Sicut diuisiones aquarum, ita cor Regis in manu Domini, quocunque voluerit inclinabit illud. Quare nec dubium, quin ita sit de cordibus quorumlibet aliorum, quoniam pusillum & magnum ipse fecit; & aequaliter est illi cura de omnibus, sicut Sapient. 6. dicitur sapienter. Quare & Esaiae 40. dicitur; Ecce gentes quasi momentum staterae reputatae sunt co∣ram co; vbi glossa, quod scilicet momentum ex nihilo in vtramlibet partem inclinatur. Quare & singuli petimus cum Psalmista dicentes: Inclina cor meum in testimonia tua & non in auari∣tiam Psal. 118. Super quod dicit Aug. Quid est inclinatum ad aliquid cor habere, nisi hoc vel∣le? orat igitur vt velit, cùm dicit: Inclina cor meum, &c. Vnde B. Aug. 4. super Gen. ad lit. 5. super Autoritatem Sapientis praedictam, immediatè post expositionem eius superius recita∣tam, subiungit; Ne{que} enim mensura, & numerus, & pondus in lapidibus tantummodo & in [unspec E] lignis, at{que} huiusmodi molibus, & quantis corporalibus animaduerti & cogitari potest. Est enim mensura aliquid agendi ne sit irreuocabilis & immoderata progressio, & numerus affe∣ctionum animi, & virtutum, & est pondus voluntatis & amoris; sed haec animorum at{que} men∣tium mensura aliâ mensurâ cohibetur, & numerus alio numero formatur, & pondus alio pon∣dere rapitur. Mensura autem sine mensura est cui aequatur quod de illa est; Numerus sine numero est quo formantur omnia, nec formatur ipse; Pondus sine pondere est quo referuntur omnia vt quicscant, & haec tria sunt Deus, sicut ex eodem loco erat superius allegatum.

[unspec A] COROLLARIVM.

Habet Corollarium per omnia quae facta fuerunt, facta fuerunt à voluntate diuinâ, & quae facta erunt, facta erunt ab ea.

VNde cognoscitur euidenter quòd omnia quae facta, seruata, seu mota sunt, fuerunt, aut erunt, haec sunt, fuerunt, & erunt à voluntate diuina, & hoc modis in Corollarijs tertij hu∣ius, secundi, & quarti praemissis. Hoc autem Corollarium tam patenter ex praemissis conse∣quitur, quod probatione non eget: Si enim necesse est omnia praesentialiter modò facta, prae∣sentialiter fieri à voluntate diuina, est & correspondenter necesse de praeteritis & futuris, de seruaris quoque similiter atque motis; quibus perspectis, & praetactis Corollarijs intellectis, modos praedictos moderatos arbitror non latere. Possunt autem & hic responsiunculae fa∣bricari, quales in capitulis supradictis, & similiter confutari.

[unspec B]

Notes

• propter haec
• Plato.
• Aristoteles.
• Philosophus.
• Auerroes.
• Philosophus.
• Auerroes.
• ‖

  miserata Hermes. Sixtus Py∣thagoricus.
• Empedocles.
• Auicebrol.
• Auicenna.
• Algazel.
• ‖

  sum.
• Apoca••p••.
• Psal. 148.
• Gen. 1. Rabbi Mose
• Augustinus.
• Psalmus. ••h.
• Augustinus.
• ‖

  quibus••ā
• Hugo
• Sapient. 11. Augustinus.
• summo
• ‖

  intimum.
• ••ermes.