Thomæ Bradwardini Archiepiscopi olim Cantuariensis, De causa Dei, contra Pelagium, et De virtute causarum, ad suos Mertonenses, libri tres: iussu reverendiss. Georgii Abbot Cantuariensis Archiepiscopi; opera et studio Dr. Henrici Savilii, Colegij Mertonensis in Academia Oxoniensi custodis, ex scriptis codicibus nunc primum editi

34 Contra Philosophos negantes possibilitatem creationís mundi.

FVgentur Philosophi affirmantes, quod Deus non potuit mundum creasse. Secundum proximam namque partem Deus potuit aliquam rem creasse, cur ergo non mundum, cum mundus sit entitatis & virtutis finitae, Deus autem simpliciter infinitae, sicut prima Suppositio, 3^a. pars & 4^a. demonstrant? Potest quoque Deus annihilare mundum, sicut per proximam partem & probationem ipsius, & per decimamseptimā partem patet: & ipsum similiter re∣creare per eandem proximam partem huius & ostensionem ipsius; quare & potuit ipsum cre∣asse simili ratione. Potissimum etiam quod videtur obstare, est impossibilitas creationis ex nihilo, sed hoc non obstat, secundum proximam partem huius: Aliae namque Philosopho∣rum [unspec B] argutiae quam sint fragiles quis ignorat? Quod tamen vt euidentius cunctis appareat processus ille 8^l. Physicorum paululum est rimandus; maxime quia sicut audiui, quidam fi∣deles illo processu infidelium procedentes, vsque in infidelitatis voraginem processerunt. Videtur autem mihi Christi gratia Christiano, etsi non essem Christianus, nec alicuius legis sectator, sed amator veritatis tantummodo, etiam videretur, quod ille processus peccat morta∣liter in materia & in forma. Constat autem Philosophis quod prius, & ante accipitur dupli∣citer ad propositum, scilicet secundum naturam & secundum tempus. Pono igitur contra te Aristoteles & Auerroes quod mundus incepit & motus in A instanti, & quod nullum fuit tempus, mutatio, neque successio temporalis, aut aliqua duratio vera mutabilis, aut parti∣bilis, magna, vel parua ante illum primum motum qui sit B. Pono igitur consequenter quod nihil omnino praecessit A prioritate aliqua temporali, sicut nihil praecedit coelum exterius prioritate vel superioritate locali, & quod hoc sit consequens, patet per teipsum 10. illius 8ⁱ. [unspec C] dicentem; Prius & posterius quomodo erunt, tempore non existente, aut tempus, si non sit motus? & ex alia parte pono, quod Deus aeternus, eiusque aeterna sapientia ac voluntas prae∣cessit A prioritate naturae, sicut causa causatum. Cum ergo tu Aristoteles per totum illum processum supponis quod cuiuslibet rei factae non esse praecedit necessario suum esse, & hoc loquendo de praecessione temporali, vt innuis 10. & tu Auerroes hoc idem dicis expresse in comment. decimooctauo quoque decimoquinto ac alijs hoc supponis; Ecce quam impu∣denter petis in principio, quod finaliter probare deberes, scilicet quod ante A & B fuit prio∣ritas temporalis, quae necessario, & vt tu ipse dicis, aliquem motum sequitur aut importat. Hic ergo peccas in forma probandi, & in materia similiter: Haec enim tua suppositio repug∣nat verae meae positioni, quam primo ponebam. Et per idem potest faciliter responderi ad omnia talia quae arguitis, & quaeritis arguendo: Si Deus fecit mundum in A & B tunc in∣coepit, hoc fuit per aliquam nouam volutionem, quam tunc habuit & non prius, vel propter [unspec D] aliquam nouam dispositionem in agente vel passo, aut aliquo alio modo, vel propter amotio∣nem alicuius, quo non amoto, noluit operari, vel saltem propter praesentiam horae vel instan∣tis, qua vel quo semper ante disposuit facere tunc primo mundum & motum; & nullum isto∣rum fuit sine mutatione; ergo ante B primam mutationem alia mutatio prior fuit. Ecce quomodo semper supponitis quod ante A fuit mutabilis & longa successio temporalis, quod deberetis probare; huius enim oppositum ponebam in primis. Cum etiam quaeritis, vel quae∣ratur pro vobis, quare Deus in A fecit mundum & non prius, ecce quomodo innuitis quod ante A fuit aliquid prius prioritate temporali quod non est verum: sed simile est ac si quaerere∣tis, quare coelum est terminatum in sua conuexitate, & non supra. Patet similiter quomodo non sequitur contra me illud quod magnum impossibile reputatis, scilicet quod à voluntate antiqua proueniat immediate actio noua; Voluntas enim Dei aeterna quâ fecit mundum, non est antiquor mundo antiquitate seu proprietate temporis, sed naturae: nec mundus ea no∣uior [unspec E] aut posterior tempore sed natura. Replicabitis forsitan hic dicentes, eadem ratione Deus non est antiquior mundo, & mundus incoepit esse, nec est aeternus, ergo & Deus similiter: vel si Deus non incoepit, sed est aeternus, & mundus similiter. Concedo vobis quod Deus non est antiquior mundo antiquitate temporis actualis; & vltra cum dicitis; ergo Deus in∣coepit esse, non sequitur. Et si dicatis, Incipere esse est nunc esse, & nunquam prius fuisse; Deus verò in A fuit & nunquam prius, hic dico si intendatis definire conuertibiliter incipere esse, per nunc esse, & nunquam prius fuisse; si intelligatis, per nunquam prius fuisse, actualiter, scilicet per nullum tempus actuale praecedens, non recte definitis. Imo incipere esse, est nunc esse, & nunquam prius fuisse habitualiter siue potentialiter scilicet, & si tempus prius

[unspec A] fuisset, adhuc non fuisset in eo, & sic mundus incoepit in A quia licet ante fuisset tempus actua∣le, mundus non fuisset in eo; sicut anima Petri non fuit in tempore ante creationem illius, sic autem Deus non incoepit esse in A, quia quantumcunque tempus prius fuisset, Deus necessariò fuisset in illo: quod autem non priùs tempore fuit, hoc est quia tempus defuit sibi, non ipse tempori si fuisset. Et per idem paret ad aliam partem conclusionis vestrae, quae est, quòd Deus non est aeternus: aeternum enim est, quod est sine incoeptione, & desitione modo praedicto. Sicut enim immensitas Dei non est determinata aut restricta per hoc quod est actu∣aliter tantum in quodam loco determinato, puta in mundo & non extra, secundum quorun∣dam Philosophorum & vestram sententiam, quia necessariò coexisteret omniquaque quan∣tocunque maiori si esset: sic nec eius aeternitas breuitate temporis coarctatur. Si autem intel∣ligatis aeternum non sicut caeteri hominum, sed modo vestro, quod est per omne tempus actu∣ale, potest concedi quòd mundus est aeternus, sicut tu Aristoteles videris definire aeternum, seu [unspec B] potiùs eius definitionem ab Antiquioribus allegare 1. de Coelo 100. dicens, Hoc nomen aeter∣num diuine enunciatum est ab Antiquis. Finis enim continens id quod vniuscuiusque tem∣pus, cuius nihil est extra secundum naturam, aeternum vniuscuiusque vocatum est. Secundum candem autem rationem, & totius coeli finis, & omne tempus, & infinitatem continens perfe∣ctio, aeternum à semper esse sumens denominationem. Possemque iuxta stultitiam tuam ali∣ter tibi forsitan respondere, supponendo secundum Logicam tuam 1. peri Hermenias, quòd verbum consignificat tempus, & concedere tibi istam, Deus incoepit esse, scilicet esse in tem∣pore vel in instanti, seu temporaliter, vel instantaneè, sicut incoepit esse Dominus temporis, & temporalium quorumcunque. In A enim Deus fuit instantaneè & non priùs: nec ex hoc sequitur, quòd Deus non sit aeternus sed nouus, nec quod ipse mutetur sed ipsa, vt ex priori∣bus satis constat. Adhuc forsitan obuiabitis mihi, sophisticè arguere gestientes, quòd mundus sit omninò coaeternus cum Deo, sicut loquebar, quia si Deus fecit mundum in aliquo instanti [unspec C] primo, potuit fecisse eum non in aliquo instanti primo, sed immediatè post instans, si aliquod instans praecessisset, sicut fecit motum & tempus immediatè post primum instans: & si sic fe∣cisset mundum cum motu & tempore, mundus fuisset aeternus. Nunquam enim incoepisset intrinsecè, nec extrinsecè: In nullo enim instanti primo fuisset, nec in aliquo instanti non fu∣isset immediatè post quod fuisset; imò ante quodlibet instans fuisset, vt patet de singulis in∣ductiuè, & nunc non est mundus minoris durationis quàm tunc fuisset: ergo nunc est aeter∣nus. Ad istud autem sophisticae stultitiae argumentum, non oporteret alias respondere, nisi propter consilium sapientis, ne talis stultus sophisticans sibi sapiens videatur. Tales enim se∣cundum Apostolum dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt. Primò igitur vos proprio gla∣dio castigabo: vos enim ponitis superficies corpora terminare. Ponatur ergo per omnipo∣tentiam Dei, & secundum proximam partem huius, vel sicut vos ponitis similia, vel saltem ex talibus conditionaliter argutis multis locis, quòd toto coelo saluo eius conuexa superficies [unspec D] destruatur, vel arguatur conditionaliter more vestro. Si illa destrueretur saluo coelo, ipsum esset simpliciter infinitum. Non enim terminaretur intrinsecè nec extrinsecè, quoniam ad nullam superficiem sicut constat. Vlterius tamen ex abundanti respondeo, & dico, quòd mun∣dus non est aeternus, sed incoepit esse & hoc extrinsecè, non actualiter; ita quod aliquod tem∣pus vel instans actualiter ipsum immediatè praecessit, sed habitualiter, vt dictum est priùs; quia si fuisset tempus aeternum, supposita aetate mundi in aliquo eius instanti necessariò incoe∣pisset extrinsecè, & quòd sic actualiter non incoepit, non est propter antiquitatem mundi, sed propter defectum temporis praecedentis. Sed nec sic forsitan obgarrire cessabitis, sed di∣cetis; et si ante mundum non fuit tempus verum, fuit saltem imaginarium, & procedunt ar∣gumenta de tempore tali ficto, sicut & de vero. Hic autem dico, sicut tu Aristoteles 4. Meta∣phys. tuae probas, quòd res non sequuntur imaginationem aut aestimationem: Vnde quan∣tumcunque quis imaginetur tempus ante mundum, non magis propter hoc fuit aliquod tem∣pus [unspec E] ante, sicut propter nullam imaginationem cuiuscunque est aliquis locus, aut tempus extra coelum, teste teipso, 1. de Coelo 100. sic dicendo: Manifestum igitur quia neque locus, ne∣que vacuum, neque tempus est exterius. Adhuc autem vt maiori verecundia vos confundam, sicque in agnitionem veritatis, ipsa ducente, reducam. Ponatur secundum vestram grossam imaginationem & rudem, quòd ante mundum fuisset aeterna successio ‖ talis vera vel ficta, dico tunc, quod in A instanti successionis illius Deus voluntariè produxit mundum, & quòd tunc incoepit B prima mutatio noua, seu primus motus nouus, quem nulla mutatio noua prae∣cedebat, nisi fortè partes illius successionis aeternae per vos positae: & cùm arguitis, ergo Deus tunc vel immediatè ante habuit aliquam nouam dispositionem, quam prius non habuit, qua mediante tunc produxit mundum & B. & non priùs; ergo illa fuit sibi acquisita per aliquam

mutationem nouam priorem: ergo ante B primam mutationem nouam fuit alia mutatio no∣ua [unspec A] prior; dico, quòd ista ratio procedit de agente irrationali, non autem rationali, vt tu Ari∣stoteles 9. Metaphys. 10. docuisti, vbi posita distinctione potentiarum per rationale & irra∣tionale, & assignata vna differentia inter illas, alteram assignasti, scilicet quòd quando poten∣tiae irrationales actiuae & passiuae cum debitis dispositionibus approximantur ad inuicem, necesse est hanc quidem agere, illam pati; de potentijs autem rationalibus non est ita, quod & tu Auerroes ibi comment. 10. planissimè contestaris. Potest ergo agens rationale & vo∣luntarium dispositissimum ad agendum, expectare per tempus & tempora, etiam per tempus aeternum, & tandem nouiter agere sine mutatione aliqua praecedente: vestrum igitur profe∣ctum inter 8^um Physicorum vbi hoc non vidistis, & 9. Metaphys. vbi hoc vidistis, & viden∣dum alijs reuelastis, vestrumque defectum pristinum retractastis, laudo plurimum & com∣mendo. Sed ne propter variationem auctoritas vestra suspecta forsitan videatur, hoc idem per rationem ostendam. Si enim non sic esset, nulla esset potentia libere contradictoriè ad [unspec B] agendum. Si namque sit alia, ponatur A. primus actus eius liber: Vel ergo positis omnibus necessariò praeuijs & sufficientibus ad productionem A. producitur necessario A, vel non: Si sic, cùm omnia illa poni, non sit liberum, quia A est primus actus liber, & positis illis, neces∣sariò ponetur A, nec A poni erit liberum, nec in potestate libera producentis. Item si posita causa actiua libera cum omnibus dispositionibus praeuijs necessarijs & sufficientibus, necessa∣riò sequatur effectū produci, cum illam sic poni non sit in libera potestate ipsius, sed quodam∣modo necessarium; & in omni consequentia necessaria, si antecedens sit necessarium, & conse∣quens erit similiter necessarium, non liberum, & contingens, nullus actus liberè producetur, nec potentia rationalis erit liberior irrationali. Nunquam enim producitur actus liber nisi à causa rationali disposita, vt dictum est. Si autem positis illis non necessario producitur A, er∣go illa potentia libera stantibus omnibus illis semper vniformibus omni modo, potest liberè expectare per tempus, & tempora, & tandem nouiter producere A sine mutatione aliqua [unspec C] praecedente, quae aliquid faciat circa ipsam. Prius enim erat sufficienter disposita ad produ∣cendum A, & nunc est omninò, sicut tunc; quare & nunc sufficienter potest producere A, & toto tempore medio potuit produxisse. Et si tu quaeras, quare ergo producit nunc A, & non priùs; Respondent quidam quia vult, quorum responsionem non probo; quia sit A, primum velle liberum, tunc non producit A, quia vult, per idem velle, quia tunc idem velle praecederet naturaliter semetipsum; nec per aliud velle, quia tunc A non esset primum, & quia tunc reuerteretur eadem quaestio de illo alio velle, & sic procederet infinitè. Dico igitur quòd quaerens quare &c. quaerit causam; causa autem efficiens est illa potentia libera; quia igitur est actiua potentia rationalis & libera, liberè tunc producit; causa verò finalis est finis quem sibi praestituit in agendo. Scio tamen quod quaeris causam, quam non poteris inuenire, scilicet qua posita determinatè & necessariò sequeretur, quod in potentijs actiuis rationa∣libus non est verum, quod tam Autoritas, quàm ratio docuerunt, quod tamen pro verissi∣mo [unspec D] supponentes per totum illum processum 8ⁱ Physicorum claudicatis turpissimè à semitis veritatis. Quod & Auicenna 9. Metaphys. suae 1. & Algazel 4. Metaphys. suae 1. similiter supponentes in vestram sententiam inciderunt. In alio quoque videmini vobis certissimè demonstrare, & hoc vniuersaliter de omni virtute siue rationali, siue irrationali, sicut tu A∣uerroes 9. comment. asseris manifestè. Data namque prima mutatione arguitis, quòd hac prima alia fuit prior, te Auerroes argutiam Aristotelis sic formante, Motum & motor sunt in capitulo ad aliquid, & cùm in aliquo tempore hoc non mouet, & hoc non mouetur; & post, hoc mouerit, & illud mouetur, manifestum est quod inter ista, facta fuit relatio quae non suit ante, & omnis relatio sequitur transmutationem: Ergo necesse est vt ante transmutationem positam sit aliqua transmutatio in motore, & in moto, aut in vtroque, aut in extrinseco, ver∣bi gratia quòd sit illic aliquod impedimentum quod ‖ aufertur. Sed ecce quam turpiter de∣liratis: cum enim supponitis quod omnis relatio sequitur motum aut mutationem priorem, [unspec E] vel intelligitis de sequela relationis, & prioritate mutationis temporali vel naturali: Si tem∣porali, malè supponitis; relatio namque inter agens rationale & passum non necestario se∣quitur mutationem temporaliter praecedentem, sicut praecedentia docuerunt, sed quando∣que cooritur temporaliter vel instantancè, & consurgit cum prima eius actione, seu agere eius primo, licet naturaliter subsequatur: De sequela verò & prioritate naturali loquendo nec tenuis quidem apparentiae colorem habetis. Habeo etiam specialiter aduersum te Auer∣roes, quod non requiritur necessariò aliqua cogitatio aut imaginatio de praesentia tempo∣ris, vel instantis, vt tu Comment. octauo & decimo quinto, videris supponere. Multa enim facimus, quando de praesentia temporis minimè cogitamus, nec instantia nume∣ramus

[unspec A] vel si hoc contingat, multa facimus non propter praesentiam aut imaginationem hu∣ius aut illorum, sicut nec propter praesentiam simiae, aut caeterorum impertinentium quo∣rumcunque. Deus tamen qui nihil facit casualitèr quouismodo, sed per suam sapientiam in∣sinitam suauitèr cuncta disponit, nunquam fecit, facit, aut faciet aliquid in aliquo tempore vel instanti, cum ab aeterno disposuit illud tunc facere, ideo{que} ab aeterno disposuit facere mun∣dum in A instanti, & fecit illum in A sine transmutatione aliqua praecedente, nisi fortè in illa successione aeterna, vel eius partibus, quā tu ponis. Et cùm tu dicis comment. 8^o quod iste sermo est non intelligibilis, quia cùm voluntas voluerit facere aliquid in aliqua hora, necesse est vt in voluntate fiat aliqua concupiscentia in illa hora, quae non fuit ante, & illa concupis∣centia erit causa propinqua ad agendum in illa hora, & non ante, & causa huius concupiscen∣tiae est praesentia temporis, & praesentia temporis quae non erat ante est transmutatio necessa∣riò aut sequens transmutationem; concupiscentia igitur facta per praesentiam temporis est [unspec B] transmutatio extra transmutationem primam datam. Ante igitur transmutationem positam primam est alia transmutatio, & non potest homo sanus fugere hanc fidem aestimatione poe∣nitentiae. Hic dico veracitèr quod etsi essem infirmus in fide, vel mortuus ab omni fide, nisi à fide rationis solius, videretur mihi quòd tu tam praesumptuose sophisticans, & tam notoriè impoenitenter peccans in materia, & in forma, poenitentia maxima dignus esses. Peccas enim grauitèr, supponendo quòd Deus non posset facere aliquid certâ horâ, quod disposuit tunc facere, nisi tunc reciperet aliquam nouam dispositionem, mediante qua tunc ageret, quam priùs non haberet, quod est contra priùs ostensa. Peccas etiam mortalitèr contra verum im∣mortale & necessarium, innuendo illo commento 8^o & expressè supponendo comment. 15. quòd Deum intelligere seu imaginari tempus praesens est transmutatio sequens transmutati∣onem, quasi alitèr ex parte sui intelligat aliquod tempus quando est futurum. & alitèr quando est praesens, cuius oppositum sexta pars ostendit; & tu ipse infrà eodem 8^o & alibi, ac alij [unspec C] multi Philosophi saepius testes estis, & quòd praesentia temporis sit causa mouens intellect um diuinum, & efficiens intellectionē temporis praesentis in eo contra 7^am partem huius, & con∣tra teipsum super 12. Metaphys. comment. 51. planè. Erras similitèr innuendo, quòd Deus alitèr ex parte sui velit aliquod tempus, vel quidlibet aliud quando est futurum, & aliter quan∣do est praesens, sicut & circa cognitionem diuinam errasti, quia tunc esset mutabilis contra sextam. Supponis insuper quòd praesentia temporis sit causa mouens voluntatem diuinam, & efficiens concupiscentiam seu volutionem in ea contra 7^am partem huius. Constat aurem secundum priora, quod intellectus aut voluntas Dei non mouetur aut patitur ab aliquo poste∣riori, nec alitèr ex parte sui intrinsecè, sed similitèr omni modo intelligit & vult aliquod pri∣mò futurum, secundò praesens, tertiò praeteritum; ideoque sicut ab aeterno, aeteruis cognitio∣ne & volutione cognouit, & voluit creare mundum in A. sic & fecit per easdem cognitionem & volutionem praecise non mutatas omnino, sic quo{que} in tempore facit quemlibet effectum [unspec D] immediatum quem facit. Et si Christianus Christianum testem desideret, ecce Augustinum, 12. de Ciuit. Dei 17. & 14. materiam hanc tractantem. Peccas quo{que} non modicum in forma probandi, cum arguis quod ante primam transmutationem nouam datam, alia fuit prior, quia praesentia temporis quae non erat, est transmutatio necessaria, vel sequens transmutationem; hoc enim non est contra me. Ponebam enim imprimis B primam transmutationem ••ouam, exceptis partibus illius successionis imaginariae fictae aeternae, quam te ponente admisi, si ta∣men illae sint transmutationes nouellae. Ne autem in hoc quod dixi superius, scilicet nullam successionem aut durationem partibilem temporalem praecessisse mundum, videar onerosus Catholicis, qui assueti sunt audire frequenter & dicere, quòd Deus praecessit mundum diù, aeternaliter, vel etiam infinite, ostendam quod Catholicè debeat ita dici. Nam secundum ve∣ritatem Catholicam, nihil aliud à Deo fuerat ante mundum, & per sextam partem Deus est immutabilis omnino, nihil ergo mutabile, nec aliqua transmutabilitas fuit ante mundum; [unspec E] Quare nec aliqua successio aut duratio temporalis, quae sine qualicunque mutatione nequit in∣telligi. Item in omni successione aliud aduenit, aliud{que} recedit: sed Deo, proptereius immu∣tabilitatem omnimodam, nihil aduenit aut recedit. In Deo ergo nulla fuit successio ante mū∣dum, nec in aliquo alio, cùm nihil aliud fuit ante. Item omnis talis successio habet partes ma∣iores & minores, priores & posteriores: Deus autem secundum, 10. & 26. partes, tales partes non habet; Nulla ergo talis successio ante mundum fuit in Deo, nec in aliquo alio, cum nihil aliud fuit ante. Item{que} si sic fuisset, potuerunt ibi fuisse signate tales partes, vt hora, dies, men∣sis, & annus, sicut in tempore nunc currente, cum tamen nihil fuerat ante mundum, per cuius mensuram aut comparationem potuit fieri talis distinctio vel mensura. Nec potest quis dicere quòd haec omnia, scilicet mutabilitas, aduentus & recessus, partibilitas secundum maius &

minus, prius & posterius, ac mensurata distinctio fuerint in puro non ente, cùm in pu∣to [unspec A] non ente nihil penitus possit esse, nisi forsitan purum non ens. Item omnis mutatio, aduentus, & recessus est necessariò alicuius actualiter mutati, aduenientis & recedentis. Quodlibet enim horum necessariò est in aliquo subiecto actualiter, sicut naturalis Philo∣sophia docet per totum: sed nullum purum non ens est tale. Nec videtur quare talia ma∣gis poni deberent in vno non ente, quàm in alio; & non possunt poni in quolibet: quare in nullo. Item partibilitas, maioritas, & minoritas sunt proprietates quantitatis & quanti: sed non ens non est quantum. Item eadem ratione nunc esset talis temporalis successio extra coe∣lum. Item non magis videtur, quòd talis quantitas successiua fuerat ante mundum, quàm quantitas permanens: sed haec ante mundum non fuit. Item si ante mundum fuit talis tem∣poralis successio, Deus potuit destruxisse illam ante creationem mundi. Quis ergo in tantum nouit sensum Domini, aut consiliarius eius fuit, vt sciat dicere, non destruxit? Quis etiam (quaeso) potest probare necessariò sic fuisse, ex quo non necessariò ita fuit, sed potuit non sic [unspec B] fuisse? Item si talis temporalis successio fuerat ante mundum, non oportuit creasse tempus cum mundo. Illa enim antiqua successio suffecisset. Item si sic, videtur quòd adhuc duret cum tempore creato praesente, sicque duo tempora distincta totaliter coexistunt contra Phi∣losophum, 4. Phys. expresse. Item sola aeternitas fuerat ante mundum, sed in ea nulla est suc∣cessio temporalis, vt patet per Boetium, 5. De consolatione Philosophiae prosa vlt. definien∣tem sic eam; Aeternitas est interminabilis vitae tota simul & perfecta possessio; in cuius ex∣planatione subsequenter adiungit; Illud iure perhibetur aeternum cui neque futurum quic∣quam absit, nec praeteritum fluxerit, vnde & subdit expressè quod ponebam inprimis, sic di∣cens; Neque Deus conditis rebus antiquior videri debet temporis quantitate, sed simplicis potius proprietate naturae. Cui concordat Augustinus super illud Psalm. 101. Ne reuoces me in dimidio dierum meorum, in generatione generationum anni tui, & respondens, Qui non veniunt & transeunt, nec ideò veniunt vt non sint. Omnes enim dies in hoc tempore [unspec C] ideo veniunt vt non sint, omnis hora, omnis mensis, omnis annus, nihil horum stat ante∣quam veniat, erit; cùm non venerit, non erit; Illi ergo anni tui aeterni, anni tui qui non mu∣tantur in generatione generationum, erunt: non enim aliud anni tui, & aliud ipse; sed anni Dei aeternitas Dei est, aeternitas Dei ipsa eius substantia est, quae nihil habet mutabile, vbi ni∣hil est praeteritum, quasi iam non sit; nihil est futurum, quasi nondum sit. Non est ibi nisi est, non est ibi fuit & erit: quia & quod fuit iam non est, & quod erit nondum est: sed quicquid ibi est, non nisi est. Haec aeternitas vocauit nos, & erupit ex aeternitate verbum; iam aeternitas, iam verbum, & nondum tempus. Quare nondum tempus? quia factum est tempus, quoni∣am omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factum est nihil. Et infra super illud, Initio tu Do∣mine terram fundasti; noui aeternitatem tuam, qua praecedis omnia quae fecisti. Idemque 1. Confess. 6. tractans illud eiusdem Psalmi; Anni tui non deficient, dicit, quòd anni Dei sunt hodiernus dies Dei, qui nunquam peragitur neque transit, sed anni nostri & dies transcunt [unspec D] perillum hodiernum Dei. Idem infra eodem, 12.28. dicit; Quòd aliquid praecedit aliud ae∣ternitate, aliquid tempore, aliquid electione, & aliquid origine: aeternitate sicut Deus omnia; tempore, sicut flos fructum; electione, sicut fructus florem; origine, sicut sonus cantum. Idem quoque 3. De libero arbitrio vlt. exponens illud Psalmi 83. Quoniam melior est dies vna in atrijstuis super millia, dicit; Quòd mille dierum in temporis mutabilitate intelliguntur, vni∣us autem diei nomine incommutabilitas aeternitatis vocatur. Hanc etiam totam positionem videtur Augustinus tenere, 12, de Ciuit. Dei 15. cùm sic dicit; Istae dimensiones temporali∣um spaciorum, scilicet horae & dies, menses & anni, quae vsitatè ac propriè dicuntur tempo∣ra, manifestum est quòd à motu siderum coeperunt: vnde & Deus cum haec instituerit, dixit; Et sint in signa & tempora, dies & annos. Vbi enim nulla creatura est cuius mutabilibus moti∣bus tempora peraguntur, tempora omninò esse non possunt. Ideoque Angeli semper fuisse dicuntur, quia omni tempore fuerunt, sed non ideò Deo coaeterni sunt, quoniam tempus [unspec E] quia mutabilitate trans••urrit, aeternitati immutabili non potest esse coaeternum. Quapropter si Deus sempet Dominus fuit, semper habuit creaturam suo dominatui seruientem, verunta∣men non de scipso genitam, sed ab ipso de nihilo factam, nec ei coaeternam; erat quippe ante illam, quamuis nullo tempore sine illa, non cam spacio transcurrente, sed manente perpetui∣tate praecedens. Non vult tamen istam sententiam affirmare, quod ideo faciendum putauit, vt legentes videant, à quibus quaestionum periculis se debeant temperare, nec ad omnia se idoneos arbitrari; quam doctrinam eius doctissimam cum omni reuerentia veneror & am∣plector. Sed hîc forsitan quis opponet quoniam Augustinus 12 de Ciuit. Dei. 12. innuit, quod ante creationem mundi fuerunt infinita retrò tempora, quibus Deus cessauit ab illa creatione,

[unspec A] & postquae nouiter mundum creauit. Dicitque ibidem, Quòd Dei à creatione cessatio re∣trorsus aeterna tanta est, vt si ei conferatur quantalibet magna & ineffabilis numerositas tem∣porum terminata, non debet videri tanta, quanta est gutta humoris breuissima oceano com∣parata. Istorum enim vnum est per exiguum, alterum verò incomparabiliter magnum, sed vtrumque finitum, illorum verò est alterum infinitum, scilicet illa cessatio Dei à retrò. Item per rationem, aliter Deus non potuit secisse mundum prius quàm fecit, non enim fuerat quic∣quam prius. Dico ergo quòd haec & multa similia quae possent adduci, intelligunt quod ante mundum fuerant multi anni, non actualiter sed potentialiter, sicut extra coelum sunt spacia, & milliaria infinita, quia Deus potuit fecisse mundū prius per quantalibet tēpora, & annos quot∣cun{que} sicut potest facere extra coelū spacia, & milliaria supra omnē numerum terminatū. Qua∣re & ipsemet 1. de Gen. contra Manichaeos. 3. Manichaeis quaerentibus, si in principio aliquo temporis fecit Deus caelum & terram, quid agebat antequam fecit caelum & terram, quid ei [unspec B] subito placuit facere quod nunquam fecit per tempora aeterna? ita respondet: his Respon∣demus Deum fecisse caelum & terram in principio temporis, sed in Christo, cum verbum esset apud Patrem, per quem facta sunt omnia; sed & sine principio temporis Deum fecisse cae∣lum & terram credamus, debemus vtique intelligere quod ante principium temporis non erat tempus: Deus enim fecit & tempora, & ideo antequam faceret tempora, non erant tem∣pora. Non enim possumus dicere fuisse aliquod tempus, quando Deus nondum aliquid fe∣cerat. Quomodo ergo erat tempus quod Deus non fecerat, cum omnis temporis ipse sit fa∣bricator, & si tempus cum caelo & terra esse coepit, non potest inueniri tempus, quando Deus nondum fecit caelum & terram. Et cap. 4. immediate subiungit, cum autem dicitur, quid ei subito placuit, sic dicitur, quasi aliqua tempora transierint, quibus Deus nihil operatus est; Non ante transire poterat tempus, quod nondum fecerat Deus, quia non potest esse opera∣tor temporum, nisi qui est ante tempora. Ratio verò facta irrationabiliter argumentat, & [unspec C] irrationabilem causam sumit. Licet enim ante mundum non fuit aliquid prius prioritate tem∣poris, potuit tamen fuisse per creationem Dei, in quo potuisset mundum similiter prius creas∣se. Caetera autem argumenta vestra Aristoteles, & Auerroes pro aeternitate mundi conficta, eo quod gradum apparentiae & altercationis sophisticae vix attingant, reputaui superfluum discutere studiose; imo & omnia argumenta vestra pro aeternitate mundi loquentia, vix ali∣quo colore tenui ostentationis sophisticae fallaciter offuscantur; vt sic ad disputationis scruti∣nium vix ingredi mereantur. Nonne tu Aristoteles, Magistri tui Platonis & caeterorum Phi∣losophorum priorum doctrinas, & specialiter in hac parte impudenter contemnens procaci∣terque impugnans, secundum modum vestrum loquendi, verberator Patrum merito dici potes, sicut scripta eorum & tua luculenter ostendunt? Nonne & ideo Chalcidius super 2. Timae: Platonis de te sic dicit, Hic suo quodam more, pleni perfectique dogmatis electo quid visum sit, caetera fastidiosa incuria negligit. Teipsum quoque contra teipsum in testem [unspec D] citabo 2. Namque de caelo & mundo 80. Videntur inquis, vsque ad aliquid quaerere, sed non vsque quidem vbi possibile dubitationis. Omnibus enim nobis hoc consuetum, non ad rem fieri quaestionem, sed ad contraria dicentem. Nonne & 1. Topicorum tuorum, innuens quaestionem de aeternitate mundi esse problema neutrum, sic scribis: Sunt autem proble∣mata, & de quibus sunt contrarij syllogysmi; dubitationem autem habent, vtrum sic se ha∣bent, vel non sic, eo quod in ‖ vtrumlibet sunt rationes verisimiles, & de quibus rationem non habemus, cum sint magna, difficile arbitrantes esse, quare assignare, vt vtrum mundus aeternus est vel non. Nam huiusmodi quaeret aliquis: Quare & Galenus in quodam libro suo materiam istam tractans recitante Auerr. super 1. de Caelo & mundo comment. 22. dicit; quod nullus potest scire vtrum mundus sit aeternus vel nouus, nec certitudinem aliquam de hoc habere; quare & tu ipse mortis debitum soluturus, scholaribus tuis astantibus, nequa∣quam vt prius ostentatione pomposa, garrula, et inani, sed sincera conscientia affirmasti, quod [unspec E] in 8. primis libris tuis Physicis inueniuntur omnes viae scientiae, quibus homo potest com∣prehendere, & docere principia ad vias omnium methodorum, & scire rationes adductas, super eas quae rationabiliter adhaerent rebus disputabilibus, & quae discohaerent ab eis, non habentes rectam viam per quam aliquid veri sciri valeat, & huiusmodi rationes sunt vicinae veritati, etsi verae non sint, sunt tamen vtiles vt per eas ostendatur audacia loquentis in scien∣tia sua ad debilitanda verba socij sui, & superanda verba vi suae scientiae, cum rationibus or∣dinatis & mirabilibus, eo quod socius non habeat potentiā resistendi, & haec scientia est vtilis, sicut scorpio in theriaca, quae licet sit toxicum, tamen si detur patienti, dolorem minuit, & praestat remedium; haec autem in libro qui de morte eius scribitur 13. planissime re∣citantur.

Notes

• ‖

  tempo∣ralis.
• ‖

  anseretur.
• ‖

  vtrisque