To the extent possible under law, the Text Creation Partnership has waived all copyright and related or neighboring rights to this keyboarded and encoded edition of the work described above, according to the terms of the CC0 1.0 Public Domain Dedication (http://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/). This waiver does not extend to any page images or other supplementary files associated with this work, which may be protected by copyright or other license restrictions. Please go to http://www.textcreationpartnership.org/ for more information.
DIanoia est, cúm aliud axioma ex alio deducitur, In Axiomate dispositio argumēti cum argumento sic informatur, ut aliud ex alio neutiquam deduca∣tur. At veró Dianoia certam dispositionem institu∣it, sed profectó talem, ut illius dispositionis vi axio∣ma ex axiomate deducat. Intuere in Syllogismo dispositionem quaestionis cum argumento tertio: intelliges statim aliud axioma deduci ex alio. As∣sumptio
semper é propositione vel deducitur inte∣gra, ut in omni Syllogismo composito apparet: vel principē sui partem é propositione assumit, nempe argumentū tertium, quod in simplici syllogismo ad antecedentem quaestionis partem accommodatur. Consequens pa••s syllogismi sive Conclusio, semper é propositione & assumptione colligitur ac deduci∣tur. Nam dispositio quaestionis cum argumento ter∣tio instructa legitimé, facit ut necessitate quadam conclusio ex antecedente syllogismi deducatur & procreetur. At{que} ob hanc praecipué causam Syllogis∣mus appellatur Dianoia. Sic etiam in Methodo est deductio axiomatis ex axiomate. Nam methodus é generalissimis deducit subalterna: é subalternis spe∣cialissima: ex universis rité dispositis accuratissimi ordinis elegantiam. Deductionem istam axiomatis ex axiomate obscurior & incertior rerum natura, & primó peperit, & deinceps aluit. Nam si res universae illam in se claritatem naturae complecterentur, qua per se & abs{que} alio illustres manifestae{que} esse potuis∣sent: nunquam deductione axiomatis ex axiomate ad illustrandam earum naturam opus esset. Iam ve∣ró cúm res plurimae enuntiatis comprehensae dubi∣am, & incertam & confusam obtineant naturam: idcirco deductio axiomatis ex axiomate adhibetur, ut illarum illustratio inde deducatur.
Dianoia est syllogismus vel methodus. Cúm mens ad∣hibito rationis discursu axioma ex axiomate dedu∣cit, deducit herclé vel consequentiam & conclusio∣nem é syllogismi antecedente, vel rerum variarum ordinem é dispositione Methodica.
Syllogismus est Dianoia, qua quaestio cum argumento ita disponitur, ut posito antecedente necessarió conclu∣datur.
Syllogismus idcirco dicitur esse Dianoia quia alterum axioma ex altero deducit, nempe é propo∣sitione assumptionem, ex illa utraque legitimé dis∣posita conclusionem. Sed syllogismi Dianoia ejus∣modi est, quae dispositionem dubiae quaestionis cum tertio aliquo argumento ad hunc finem instituit, ut antecedente parte syllogismi posita conclusio ex necessitate consequatur.
1. Dispositio quaestionis cum argumento tertio est quasi fabrica aliqua, in qua conformanda versatur Syllogismus. Nam ut axioma disponit argumentum cum argumento, & methodus varias res pro clarita∣te naturae suae digerit: sic hercle tota Syllogismi ra∣tio in eo posita est, ut quaestionem cum tertio argu∣mento disponat. Hinc est quod singulae de Syllogis∣mo regulae quandam rationem quaestionis cum ar∣gumento disponendae complectantur. Si quaeritur ergo quaenam res Syllogismo disponantur, respon∣dendum est quaestionem cum argumento duntaxat in Syllogismo disponi. Sic in syllogismo simplici pars una quaestionis disponitur in propositione cum ar∣gumento, pars altera in assumptione cum argumen∣to conjungitur. Sic in composito Syllogismo integra quaestio cum argumento disponitur in propositione. Quare in omnibus Syllogismis quaestio disponitur cum argumento. Hîc quid quaestio sit, & quid argu∣mentum tertium, explicandum est.
Quaestio nihil aliud est quám axioma dubium. Ax∣ioma
aliud est manifestae veritatis aut manifestae falsitatis: aliud ita dubium & obscurum, ut utrum existat verum an falsum ignoremus. Illud quod est per se & sua natura manifestum praeceptis axioma∣ticis judicatur. Hoc veró, cujus nec veritas patet, nec falsitas elucet, est syllogismi legibus disceptandum. Nam cúm minimé compertum habemus sitne axi∣oma illud, quod proponitur, verum an falsum, statim quaestio efficitur, quae syllogismo est dijudicanda. Hîc illud notandum est, quod supra admonui, non omnem quaestionem syllogismo concludi, sed eam duntaxat, quae dubia est, & cui responderi potest Ita vel Non. Quaestio, quia est axioma, constat é du∣obus argumentis, antecedente & consequente: quorum utrunque disponendum est cum tertio ar∣gumenio.
Tertium argumentum est, quod cum partibus quaestionis disponitur ad eam concludendam & illustrandam. Dicitur veró Tertium respectu duorum argumentorum ex quibus constat quaestio. Nam cúm duo in quaestione sint argumenta, antecedens & consequens, illud quod ad quaestionem probandam adhibetur erit numero tertium. Quare cúm nihil ullo in Syllogis∣mo aliud sit praeter quaestionem & argumentum ter∣tium: profectó quilibet Syllogismus é tribus solum∣modo argumentis constabit, quorum duo quaestio∣nis sunt, & tertium, quo concluditur & illustratur quaestio. Vnde fit esse eum fallacem & sophisticum Syllogismum, in quem argumenta tribus plura ir∣repserint. Tertium istud argumentum per inven∣tionis praecepta excogitatur. Cúm itaque incide∣rit quaestio per Syllogismum concludenda, argu∣mentum autem ad concludendam quaestionem ig∣noretur:
utraque pars quaestionis expendenda est, & inquirendum illico quae sit hujus vel illius partis causa, quod effectum, subjectum, adjunctum, dissen∣taneum, &c. ut in hac quaestione: Rullus est popula∣ris: si argumentum tertium ad illam explicandam & illustrandam desideras, primam quaestionis par∣tem attende, & perquire quae sit Rulli causa, quod effectum Rulli, quod subjectum, quae adjuncta, &c. Deinde secundam quaestionis partem assume, & per∣vestiga quae sit causa popularitatis, quae effecta, quae subjecta & adjuncta, quae dissentanea & comparata, &c. Ex hujusmodi indagatione sine dubio argumen∣tum aliquod occurret, cujus vi quaestio confirmetur.
Tertium argumentum est quasi honorarius quidam arbiter ad judicandum quemadmodum partes quae∣stionis inter se consentiant vel dissentiant. Nam plané dubium est utrúm consequens quaestionis cō∣sentiat cum antecedente, an ab eodem dissentiat. Argumentum tertium cum utraque quaestionis par∣te dispositum velut honorarius (ut dixi) arbiter i∣stam ambiguitatem disceptat & tollit. Nam si ipsum argumentum tertium ita sit ad partes quaestionis affectum, ut cum utraque quaestionis parte consen∣tiat, tum ipsae partes quaestionis inter se conveni∣unt, & consequens de antecedente affirmando e∣nuntiatur. At veró si argumētum tertium cum quae∣stionis parte altera consentiat, ab altera veró dis∣sentiat: tum inter illas positae quaestionis partes ex∣istit dissensio, & consequens de antecedente ne∣gando enunciatur. Praetereá argumentum terti∣um est quasi lumen quoddam ad illustrandam quae∣stionem. Nam cúm quaestio sit dubia & obscura in sese, annon necesse est, si illius sententiam asse∣qui
volumus, ut cognitionem illius & intelligentiam ex alio deducamus? At lumine argumenti tertii, ca∣ligo illa & obscuritas propositae quaestionis sic dis∣pellitur & profligatur, ut non jam dubia & obscura quaestio, sed perspicua admodum & illustris senten∣tia appareat.
Syllogismus dispositionem quaestionis cum argu∣mento instituit. Illa vis est hujus dispositionis, ut si legitimé instructa fuerit, necessitatem pariat conse∣quentiae sive conclusionis. Conclusio itaque ex ne∣cessitate quadam infertur: sed ista conclusionis ne∣cessitas non dependet ex necessitate rerum syllogis∣mo dispositarum, sed oritur ex necessaria dispositio∣ne quaestionis cum argumento tertio in propositio∣ne & assumptione. Dispositio quaestionis cum argu∣mento dicitur legitima & necessaria, si ad descriptas syllogismi regulas sit accommodaté instituta. Nam praecepta syllogismi non tradunt lubricam & incon∣stantem dispositionem, sed perpetuó certam & nun∣quam fallentem. Illa dispositio fallax est & incon∣stans, quando utraque pars antecedentis vera est; & tamen conclusio falsa: vt,
Omnis equus est animal. Omnis homo est animal. Omnis igitur homo est equus.
Videtis in illo Syllogismo veram esse & proposi∣tionem & assumptionem. Nam verum est omnem e∣quum esse animal, & omnem hominem esse animal similiter verum est. Attamen falsissimum est omnem hominem esse equum, id quod in conclusione poni∣tur. Quare dispositio illa, ex qua conclusio haec de∣ducta
est, lubrica existit & captiosa. Nam si dispositio sit constans ac legitima, fieri nequit ut conclusio fal∣sitatē complectatur quādiu utra{que} pars anteceden∣tis vera extiterit. At fieri potest ut cōclusio sit veris∣sima etsi utraque antecedentis pars sit falsissima: ut,
Hinc colligimus, si conclusio falsam sententiam complectatur cúm utra{que} pars antecedētis sit vera, id esse certissimum judicium inconstātis & captiosae dispositionis, qualem Syllogismus repudiat omnino & rejicit. At legitima dispositio ad syllogismi regulas conformata eam vim habet ut ex antecedente vero semper rem veram concludat, saepe etiam ex utra{que} antecedentis parte falsa veram conclusionis senten∣tiam efficiat:immo eam vim habet quae te fateri co∣get Socratem esse arborem, si utranque anteceden∣tis partem concesseris.
Oritur (ut videtis) conclusionis necessitas é ne∣cessaria quaestionis cum argumento dispositione. Dispositio existit necessaria & legitima, si sit ad re∣gulas Syllogismi conformata.
Dispositio quaestionis ad hunc finem cum argu∣mento instituitur, ut Consequentia sive Conclusio judicetur.
Consequentia tum judicata dicitur & illustrata, cum é necessaria quaestionis cum argumento dispo∣sitione deducitur ac colligitur. Quód si dispositio ex∣titerit lubrica & fallax, tum Consequentia est per∣peram judicata & explicata non modó perobscuré, sed etiam sophisticé.
Istae partes é definitione Syllogismi possunt intel∣ligi, quia dicitur posito Antecedente necessarió cō∣cludi. Partes Axiomatis & partes Syllogismi propter
vocabulorū inopiam, eisdem nominibus appellātur. Res tamen eisdem nominibus comprehensae aliae ab aliis vi & sensu longissimé differunt. Nam aliam rem Antecedēs Axiomatis, aliam Antecedens Syllogis∣mi significat. Sic de voce Consequenti sentiendum.
Antecedens Syllogismi est quae dispositionē quae∣stionis cum argumento continet ad arguendam & illustrandam quaestionem.
Propositio est prima pars Antecedentis, qua quaestionis saltem consequens disponitur cum argumento. Ista definitio cuilibet Propositioni sive simplicis Syllogismi sive compositi convenit. Nam quaelibet Propositio con∣stat ex consequente parte quaestionis disposita cum argumēto. Illa particula (Saltem) id circo adhibita est quia nonnunquā integra quaestio disponitur in Pro∣positione cum argumento tertio, id quod fit in Syl∣logismo composito.
Assumptio est secunda pars Antecedentis quae assumitur è Propositione. Assumptionis tota pene vis in hoc sita est, ut argumentum tertium é Propositione assumat. Istud ab omni Assumptione perpetuó fit. Sed enim Assumptio interdum integra, & omnibus partibus perfecta, é Propositione assumitur: quod in Syllo∣gismo composito semper fit. Nonnūquam veró prin∣cipem sui partem, id est, argumētum tertium é Pro∣positione duntaxat assumit, reliquam partem é quae∣stione petit: ut in simplici Syllogismo in quo argu∣mentum tertium é Propositione assumptum semper in Assumptione cum Antecedente quaestionis con∣jungitur. Ac proinde malé definiretur Assumptio á dispositione tertii argumenti cum Antecedente
quaestionis: hoc enim etsi perpetuó evenit in Syllo∣gismo simplici: tamen secus aliquando accidit in composito: in cujus Assumptione non semper argu∣mentum cum Antecedente quaestionis disponitur, sed frequenter existit solitarium.
Consequens Syllogismus pars est, quae complectitur partes quaestionis ••amque concludit. Partes quaestionis cum ar∣gumēto in Antecedente Syllogismi dispositae, & ibi∣dem certa lege quasi dispersae, tandē vi legitimae dis∣positionis in unū colliguntur. Quae autē Syllogismi pars eas in unū deductas & ex Antecedēte collectas complectitur, ea dicitur Cōsequens:propterea quód ex recta quaestionis cū argumento dispositione ne∣cessarió consequatur & colligatur. Dicitur etiam Com∣plexio. Quia partes quaestionis ex Antecedente de∣ductas complectitur. Dicitur & conclusio, Quia posito certa quadam lege Antecedente Syllogismi, quae∣stionem ex necessitate concludit.
Ellipsis sit, Si qua pars Syllogismi defuerit, & tū Syllogis∣mus parte aliqua carens dicitur Enthymema. Enthymema itaque nihil est aliud quám mutilus & imperfectus Syllogismus.
Redundātia est, Si quid praeter illas tres partes syllogismi accesserit. Nam Syllogismi partes aliquando confir∣mantur & exornantur. Ista sive confirmatio sive ex∣ornatio Dicitur Prosyllogismus.
Inversio sit, Quando partium ordo confunditur: ut cúm Assumptio Propositioni, aut utrique complexio prae∣ponitur. Quod si propter istam occultationem vis Syllogi∣sticae consequentiae minus eluceat, explenda sunt quae desunt,
amputanda quae supersunt, & pars quaelibet in suū locum est redigenda.