De laudibus legum Angliæ writen by Sir Iohn Fortescue L. Ch. Iustice, and after L. Chancellor to K. Henry VI. Hereto are ioind the two Summes of Sir Ralph de Hengham L. Ch. Iustice to K. Edward I. commonly calld Hengham magna, and Hengham parua. Neuer before publisht. Notes both on Fortescue and Hengham are added

CAncellari{us}. Nō his, quibus tur∣baris, Princeps, cō∣trariātur leges An∣gliae, licet aliter quodammodo ipsae in dubijs eliciant veritatē. Quid du∣orum hominum te∣stimonio obest lex illa generalis Conci∣lij, qua cauetur, vt non nisi duodecim testium depositione

cardinales de crimi∣nibus conuincātur? Si verum est duorū testimonium, a for∣tiori, testimonium duodecim verū iu∣dicari debet, dicen∣te iuris regula: Plus, semper in se continet, quod est minus. Su∣pererogationis me∣ritum promitteba∣tur stabulario, si plus quam duos, quos re cepit, denarios, ipse in vulnerati curati∣onē erogasset. Non ne plus quam duos aut tres testes pro∣ducere oportebit quempiam, qui ab∣sentem se fuisse {pro}∣bare nititur, tempo∣re criminis sibi im∣positi, quod per duos aut tres testes

aduersarius eius {pro}∣bauit, vel probare parat{us} est? Sic & qui testes de periurio conuincere satagit, multo illis plures, producere necesse habet, quo nō sē{per} ij.v••liij. hominū te∣stimoniū verū esse iudicabitur: sed in∣telligenda est lex il∣la, qd minore testiū numero quamij. ve∣ritas in dubijs non debet exquiri, vt pa tet per Bernardum extra▪ de testi. ca. li∣cet in glossa ordi∣naria, vbi ipso assig∣nat diuersos casus, in quib{us} per leges, plures quam tres o∣portet producere, testes: Vz. in ali∣quibus eorum v.

& in aliquib{us} septē: per duos etiā testes veritatē {pro}bari pos∣se, cū non aliter ipsa pateret, vti{que} leges Angliae affirmant. Nam si quae supra al∣tum mare extra cor∣p{us} cuiuslibet comi∣tatus regni illius fi∣ant, quae postmodū in placito corā Ad∣mirallo Angliae de∣ducantur, per testes illa iuxta legū An∣gliae sanctiones pro∣bari debent. Consi∣militer quo{que} corā cōstabulario et ma∣riscallo Angliae fieri solitū est de facto, qd in regno alio a∣ctum est, dūmodo ad iurisdictionē cu∣riae Cōstabularij, cog¦nitio eius pertineat.

Etiam & in curijs quarundā liberta∣tum in Anglia, vbi per legem Mercato∣riā proceditur, pro∣bant per testes, con∣tract{us} inter merca∣tores extra regnum factos. Quia in casi∣bus his non reperi∣untur vicini, {per} quo∣rum sacramenta, iu∣ratae ex duodecim hominib{us} fieri pos∣sunt, prout de con∣tractibus & alijs ca∣sibus, infra regnum Angliae emergenti∣bus, est fieri con∣suetum. Similiter, si carta, in qua te∣stes nominantur, deducatur in cu∣ria Regis, proces∣sus tunc fiet erga testes illos, ipsi

quo{que} recognoscēt simul cū xij. iurato∣rib{us} per eorū sacra∣mēta vtrū carta illa sit factum eius, cui{us} supponitur, an non. Quare, legē, qua te∣stib{us} veritas extor∣quetur, lex Angliae nō condēnat, maxi∣me cum necessitas id deposcat: quia & sic faciunt ipsae leges Angliae nedū in ca∣sibus iā notatis, sed etiā in q••ibusdā ca¦sibus alijs, quos nō expedit hic notare. Sed per testes solū, lex ipsa nūquā litē dirimit, quae per iu∣ratamxij. hominum decidi poterit, cum sit modus iste ad veritatem eliciendā multo potior &

efficatior, quam est forma aliquarū ali∣arum legum orbis, & remotior a cor∣ruptionis & subor∣nationis periculo. Nec potest haec {pro}∣cedendi forma in causa aliqua, ob de∣fectū testiū deperi∣re, ne{que} testium (si quifuerint) attesta∣tio, effectū debitū non sortiri, nec per∣iurari possunt duo∣decim homines hu∣m̄di, quin pro eorū crimine, ipsi acer∣bissime puniātur, & nihilomin{us} pars, {per} eorum depositionē grauata, remedium debitum conseque∣tur: ac, non fient haec per extran••∣orum aut igno∣torū

hominū arbi∣triū aut dictamē, sed {per} proborū, nobiliū & fide dignorū, vi∣cinorū partibus, sa∣cramētū, quib{us} par¦tes illae nullā habent causam calumpniae aut diffidētiae de e∣orum dicto▪ O quā horrendum & dete∣stabile discrimē sae∣pe accidit, ex forma {per} depositionem te∣stium procedendi! Nonne, si quis clan∣destinum cōtrahat matrimoniū, & po∣stea corā testib{us} mu∣lierē aliā ipse affida∣uerit, cum eadē cō∣summare matrimo∣nium arctabitur in foro contencioso, & postea in penitētiali ••oro iudicabituripse

cōcumbere cū pri∣ma, si debite requi∣ratur, & penitere debet quoties ex a∣ctione propria cō∣cubuerit cū secūda, licet in vtro{que} foro iudex fuerit homo vnus & idē. Nonne in hoc casu, vt in Iob scribitur, perplexi sunt testiculi Leuia∣thā•• Proh pudor, ve re perplexi sunt, nā, cum neutramulierū harū, ne{que} cum alia, contrahens iste, ex∣tunc concumbet, si∣ne animaduersione in foro contenden∣tium aut penitenti∣um: quale malum, inconueniens, aut discrimen per mo∣dum & formā pro∣cessus legis Angliae

impossibile est in casu aliquo euenire, etiā si Leuithiā ipse ea generare nitatur. Nōne vides iā, prin∣ceps clarissime, leges Angliae tanto magis clarescere, quanto ••isdem tu amplius reluctaris?