A learned commendation of the politique lawes of Englande vvherin by moste pitthy reasons & euident demonstrations they are plainelye proued farre to excell aswell the ciuile lawes of the Empiere, as also all other lawes of the world, with a large discourse of the difference betwene the. ii. gouernements of kingdomes: whereof the one is onely regall, and the other consisteth of regall and polityque administration conioyned. written in latine aboue an hundred yeares past, by the learned and right honorable maister Fortescue knight ... And newly translated into Englishe by Robert Mulcaster.

CAncellarius. Quosdā ca∣sus alios in quibus dissentiunt leges predictae, vt petis princeps, detegere conabor. Sed ta∣men quae legū ea∣rū prestantior sit in iudiciis suis, nō meo sed arbitra∣tui tuo relinquā. Prolem ante ma∣trimoniū natam, ita vt post legitti∣mū, lex ciuilis, et succedere facit in hereditate parētū sed prolē quā ma∣trimoniū nō parit succedere nō smit lex anglorū, natu∣ralē tātū eā esse & nō legittimā pro∣clamans. Ciuilistae in casu hoc legem eorum extollunt,

quia incitamētum eā esse dicūt, quo matrimonij sacra∣mēto cesset pecca¦tū, {per} qd’ alias duo rum animae interi∣rent, presumendū quo{que} esse dicūt, ta¦les fuisse cōtrahen tiū animos in pri∣mo eorū cōcubitu quales esse demō∣strat subsequēs sa∣cramentū. Eccle∣sia etiā fetus hm̄ôi habet pro legitti∣mis: hec ni fallor tria fulcimēta sūt maiora, quibus ip∣si appodiāt defē∣dunt{que} legē suam. Ad quae sic respō∣dent leges Angliae periti. primo dicūt quod peccatum primi concubitus in casu proposito

non purgatur per subsequens matri∣moniū, licet eius merito delīquētiū quodamodo mi∣nuatur pena. Di∣cūt etiā quod pec∣cati illius conscii, tanto minus inde penitēt, quo leges trāgressoribus illis fauere cōsiderant. quali etiā cōside∣ratione, procliuio∣res ipsi redduntur ad cōmittēdū pec¦catū, per quod ne∣dū dei sed & eccle¦siae precepta necli∣gūt. Vnde lex illa nedū delinquen∣tiū {per}ticipat culpā, sed et legis bon̄ na¦turā ipsa declinat. cū lex sit sāctio sāc¦ta iubens honesta & {pro}phibēs cōtrar’,

qualia ipsa non prohibet, sed poti{us} ad inhonesta ani∣mos labentium in¦uitat. Nec vallari potest lex ista per hoc, quod ecclesia fetus huiusmodi pro legittimis ha∣bet. Pia nan{que} ma∣ter illa, in quāplu∣rimis dīspēsat, quae fieri ipsa nō cōce∣dit, dispensatiua e∣nim laxauit apo∣stolus virginitatis frena, qd’ cōsulere noluit, cū oēs ipse voluerit vt se vir∣gines permansisse Et absit vt mater tanta a filiis suis in casu isto pietatem suā cohiberet, dū sepe ipsi etiā legis hui{us} ciuilis fomēto cōcitati, incidūt in peccatum.

peccatum. Et per matrimoniū subse¦quens docetur ec∣clesia, contrahētes penitere de prete¦rito, et de futuro per matrimonium se velle cohibere. Sed longe alium in hoc casu lex an¦gliae effectum ope¦ratur, dum ipsa non concitat ad peccatum, neque peccātes fouet, sed terret eos, et ne peccent minatur penas, carnis ete∣nim illecebrae fo∣mento nō egent, egēt vero frenis, quia irritamenta carnis lasciua & quasi infatigabilia sūt. Et homo quū indiuiduo {per}petua¦ri nequit, {per}petuari

naturaliter appe∣tit in specie sua, quia omne quod viuit assimilari cu∣pit causae primae, quae perpetua est et eterna. Vnde fit quod plus de∣lectatur homo in sensu tactus, quo seruatur species e∣ius, quam in sensu gustus, quo con∣seruatur īdiuiduū Quare Noe vlcis∣cens in filium qui eius pudenda re∣uelauit, nepoti suo, filio delinquē¦tis maledixit, vt inde plus crucia∣retur reus quā {pro}∣prio possit inco∣modo, quare lex quae vindicat in {pro} geniem delinquē∣tis, penalius pro∣hibet peccatum,

quam quae solum delinquentem fla¦gellat. Ex quibus considerare licet, quanto zelo lex Angliae illicitos prosequitur con∣cubitus, dum ex eis editam prolem ipsa nedum iudi∣cat non esse legit∣timam, sed et suc∣cedere prohibet ī patrimonio paren¦tū. Nunquid tunc lex ista casta non est, et non fortius firmius{que} repellit peccatum, quam facit lex predicta ciuilis, quae cito et quasi īultū luxu∣riae crimē remittit.