De ciuilitate morun [sic] puerilium per Des. Erasmum Roterodamum, libellus nunc primum & conditus & æditus. Roberto VVhitintoni interprete. = A lytell booke of good maners for chyldren, nowe lately compyled and put forth by Erasmus Roterodam in latyne tonge, with interpretacion of the same in to the vulgare englysshe tonge, by Robert whytyngton laureate poete. Cum priuilegio

De congres∣sibus.

Si quis occurrerit ī ••••a, uel senio uenerādus, uel religiōe reuerēdus, uel dignitate gra¦uis, uel a••ioq dignus honore,

meminer••t puer de u••a dece∣dere, reuerenter aperire ca∣put, nonnihil etiā flexis po∣plitibus. Ne uero si cogitet, quid mihi cū ignoto, quid cū nihil unq bene de me merito? Non hic honos tribuitur ho∣mini, nō meritis, sed deo. Sic deus iussit per Solomonē, qui iussis assurgere cano, si per Paulū q presbyteris duplica¦tū honorē precipit exhibere, in summa, omnibus praestare honorē qbus debetur honos, cōplectens etiā ethnicū ma∣gistratū: & si ••urca, quod absit, nobis imperet, peccatu∣ri ••imus, si honorē magistra∣tui debitum illi negemus. De parētibus interim nihil dico, qbus secundū deū primus de∣betur honos. Nec minor prae∣ceptoribus, q mentes hoīm quodāmodo dū formant, ge∣nerāt. I•• & inter aequales il ••ud Pauli locū habere debet,

honore inuicē praeuenientes. Qui parē aut inferiorē prae∣uenit, nō ideo ••it ipse minor, sed ciuilior, & ob id hono∣ratior. Cū maioribus reue∣renter loquendū & paucis, cū aequalibus amāter & co∣miter. Inter loquendū pileū laeua tencat, dextra leuiter admota umbelico, aut quod decētius habetur, pileū utra{que} manu iuncta suspensum, pol∣••icibus eminētibus, tegat pu∣bis locū. Librū aut galerum sub axilla tenere rusticius ha¦betur. Pudor ad sit, sed qui decoret, non q reddat atto∣••itū. Oculi spectent eum cui loqueris, sed placidi simpli∣ces{que}, nihil procax improbū∣ue pre se ferentes. Oculos in terrā deijcere, quod faciunt catoblepae, male conscientiae suspitionē habet. Transuer∣s••m tueri, uidetur auersan∣tis. Vultū huc illuc ••oluere,

leuitatis argumentū est. In∣decorū est interim uultum in uarios mutare habitus, ut nūc corrugetur nasus, nūc cōtra∣batur frons, nunc attollatur superciliū nūc distorquean∣tur labra, nūc diducatur os, nūc prematur, haec aīum ar∣guūt Proteisimilē. Indecorū & illud, concusso capite ia∣ctare comā, sine causa tussire screare, quē admodū & ma∣nu scabere caput, scalpere aureis, emūgere nasū, demul cere faciem, qd est u••luti pu∣dorē abstergenti••, suffricare occipilū, humeros adducere, qd in nōnullis uidemus ••••a∣lis. Rotato capite negare, aut reducto accersere, & ne per sequar oīa, gestibus ae•• n••ti∣bus loqui, ut uirū interdum deccat, puerū minus dicet. Illiberale est iactare brachia gesticulari digitis, uacillare pedibus, breuiter non lingua,

••ed toto corpore loq, qd tur∣turū esse fertur, aut motacil∣larū, nec multū abhorrēs à pi¦carū moribu••. Vox sit mollis ac sedata, nō clamosa, qd est agricolarū, nec tā pressa, ut ad aures eius cuiloqueris nō {per}ueniat. Sermo sit non prae∣ceps, & mētē praecurrēs, sed lentus & explanatus. Hoc etiā naturalè batarismū, aut haesitantiā, si nō in totū tollit, certe magna exparte mitigat, quū praecipitatus sermo mul∣••is uitiū cōciliet, qd nō dede∣rat natura. Inter colloquēdū subīde titulū ••onorificū eius quē appellas repetere ciuili∣tatis est. Patris ac matris uo∣cabulo nihil honorificētius, nihil dul••lus. Fratris sororis∣ue no••e, nihil amabilius. Si te fugiunt tituli peculiares, oēs cruditi sūt tibi, praeceptores obseruādi, oēs sacerdotes, ac monachi, reuerendi patres,

omnes aequales, fratres & a mici, breuiter o••̄s ignoti dn̄i, ignote dn̄ae. Ex ore pueri turpiter auditur iusiurandū, siue iocus sit, siue res seria. Quid enim turp••us eo more, quo apd nationes quasdā ad tertiū quod{que} uerbū deierant etiā puellae, {per} panē, per uinū, per candelā, {per} quid nō? Ob∣scoenis dictis, nec linguā prae∣beat ingenus puer, nec aures accōmodet. Deni{que} quicqd in honeste nudatur oculis hoīm indecēter ingeritur auribus. Sires exigat, ut aliquod mē, brū pudendū nominetur, cir∣cū••tione u••recūda rē notet. Rursus si quid inciderit, qd auditori nauseā ciere possit, u••lut si quis narret uomitū, aut latrinā, aut oletū, praefe∣tur honorē auribus. Si quid refellendum erit, caue dicat: haud uera praedicas, praeser∣tī ••i loquatur grādiori natu,

sed praefatus pacē, dicat: m••∣bi secus narratū est a tali. Puer ingenuus cum nemine cōtentionē suscipiat, ne cum aequalibus quidem, sed cedat potius uictoriā, si res adiur∣giū ueniat, aut arbitrū pro∣uocet. Ne cui se praeferat, ne sua iactet, ne cuiusq i••sti∣tutū reprehendat, aut ullius nationis ingenium mores ue ••uggillet, ne qd arcani credi∣tū euulget, ne nouos spar∣gat rumores, ne cuius obtre∣ctet famae, ne cui probro det uitiū natura insitū. Id enim non solū cōtumeliosū est & inhumanū, sed etiam stultū. Veluti si quis luscū appellet luscū, aut loripedē loripedē, aut strabū strabū, aut nothū nothū. His rationibus f••et, ut sine inuidia laudē inueniat, & amicos paret. Interpel∣lare loquentē anteq fabulam absoluerit, inurbanum est.

Cū nemine s••multatē suscipi∣at: comitatē exhibeat oībus {per} paucos tamē interiorē fami∣liaritatē recipiat, eos{que} cū de lectu. Ne cui tamē credat qd tacitū uelit. Ridiculum enim est, ab alio silentij fidē expe∣ctare, quā ipse tibi non prae∣stes. Nullus aūt est adeo lin∣guae continētis, ut nō ••abeat aliquē, in quē trans••ūdat ar∣canū. Tutissimū aūt est nihil admittere, cuius te pudeat si proferatur. Alienarū r••rum ne fueris curiosus, & si qd forte cōsp••xeris, audieris u•• fac quod scis nescias. Lite∣ras tibi non oblatas limis in∣tueri, parū ciuile est. Si ••ors te praesente scriniū suū ape∣rit aliqs, subducito te. Nā in∣urbanum est inspicere: con∣trectare aliqd in••rbanius. Item si senseris inter aliquos secretius oriri colloquium, submoue te dissimulanter,

& in huiusmodi colloquium ne ••emet ingeras nō accitus.