Petri Philomeni de Dacia in algorismum vulgarem Johannis de Sacrobosco commentarius. Una cum algorismo ipso edidit et praefatus est Maximilianus Curtze.

51

et est, quod, cum numerus aliquis debet per alium multiplicari,
quocumque illorum velit, poterit quis uti pro multiplicando, et
similiter quocumque pro multiplicante, quia provenit idem ducendo 6 in 5, et 5 in 6. Deinde cum dicit: sunt autern sex
regulace, assignat sex regulas hanc speciem rectificantes, et iuxta 5
hoc ista pars habet dividi in sex partes, ita quod primo dat
regulam ducendi digitum in digitum; secundo digitum in articulum; tertio digitum in numerum compositum; quarto articulum in articulum; quinto articulum in numerum compositum;
sexto numerum compositum in numerum compositum. Nec io
pluribus modis est possibile numerum duci in numerum, sive
numerum multiplicare per numerum, et patent partes. Sed quia
semper qualibet figura utimur, ac si per se poneretur, ideo sola
prima regula est de esse huius speciei. Sed aliae sunt quasi
corrolaria quaedam ex prima regula sequentia, sicut videbitur. 15
Quapropter quinque regulas ultimas reservabo ad flnem capituli.
Quia igitur tota vis capituli iacet in prima regula, ideo diligenter
est notanda. Dicit igitur sic: Quando digitus multiplicat cigitum, subtrahendus est etca, id est, si velit aliquis multiplicare
unum digitum per alium, quorum unus est maior alio, tunc 20
videndum est, per quot unitates maior digitus distet a decem
inclusive; totiens debet minor subtrahi ab illo articulo, qui ab
ipso minore digito denominatur. Verbi gratia: si velis multiplicare 8 per 4, vide, per quot unitates 8 a decem distet inclusive, et constat, quod per duas unitates; ergo totiens, id est 25
bis, subtrahas 4 de 40. Cum igitur bis quater sunt 8, si 8
subtrahas de eo, remanent 32, quod est intentum, quia quater
octo sunt 32. Exponas litteram sic: Quando digitus multiplicat
digituum, id est, quando digitum oportet multiplicare digitun,
altero semper maiore existente et altero minore, subtrahendus 30
est minor digitus ab articulo stae denominationis, id est ab
articulo, qui denominatur ab illo digito, per differentiam maioris
digiti ad denarium, id est totiens vel tot vicibus, quot per unitates maior digitus distat a denario, denario simul computato,
44