Testament Newydd ein arglwydd Jesu Christ. Gwedy ei dynnu, yd y gadei yr ancyfiaith, 'air yn ei gylydd or Groec a'r Llatin, gan newidio ffurf llythyreu y gairiae-dodi. Eb law hyny y mae pop gair a dybiwyt y vot yn andeallus, ai o ran llediaith y 'wlat, ai o ancynefinder y devnydd, wedy ei noti ai eglurhau ar 'ledemyl y tu dalen gydrychiol.

Llyma cyssecr sanct Euangel Iesu Christ, * 1.1 yn ol Marc.

❧Pen. j

Swydd, dysc, a' buchedd Ioan Vatyðiwr. Batyddiaw Christ. Ei demtio ef. Ef yn praecethy. Ef yn calw 'r pyscotwyr. Christ yn iachay 'r dyn a'r yspryt aflan. Dysc newydd. Ef yn iachau chwegr Petr. Bot y cythraulieid yn ei ad∣nabot ef. Ef yn glanhay 'r gohangleifion, ac yn iachay ereill lawer.

DEchrae 'r Euangel Iesu Christ vap duw: mal ydd yscrifenir yn y Prophwyti, * 1.2 Nycha vi yn danvon vy-cenat rac dy wynep, yr hwn a ‡ 1.3 paratoa dy ffordd * 1.4 oth vlaen. Llef yr vn yn lefain yn y diffaith, yvv, Paratowch ffordd yr Arglwyð: vnion wch y lwybrae ef. Ioan oed yn baryddyaw yn y ‡ 1.5 diffaith, ac yn precethy be∣tydd * 1.6 emendaat bucheð, er maddeuant pechotae. Ac e daeth allan attaw oll wlad Iudaia, ac wy o Caesusalem, ac ei bedyddiwyt oll ganto yn afon Iorddonen, can yddwynt cyffessy ei pechotae.

Ac e wiscit Ioan o vlew camel, a' gwregis croen o ddyamgylsh ei * 1.7 lwyni: ac ef a vwyta ei ‡ 1.8 locustae a' mel gwyllt, ac a precethei gan ddywedyt, Ys daw ar vy ol i, vn cadarnach no mivy, yr hwn nid wyf deilwng i * 1.9 grymy a' datod carrae ei ‡ 1.10 escidi∣ae. Diau yvv mivi ach batyddiais chwi a' dwfr: ac efe a'ch betyddia chvvi a'r Yspryt glan.

Ac e ddarvu yn y dyddiae hynny, * 1.11 ys daeth Ie∣su o Nazaret dinas yn Galilaia: ac ei betyddiwyt y gan Ioan yn Iorddonen. Ac yn ebrwydd gwe∣dy iddo ddyvot i vynydd o'r dwfr, y gwelawdd Ioan y nefoeð wedy 'r ‡ 1.12 hollti, a'r Yspryt glan yn descend arnaw megis colomben. Yno y bu * 1.13 llais o'r nefo∣edd, yn dyvvedyt, ys Ti yw vy-caredicol Vap, yn yr hwn im ‡ 1.14 boddlonir. Ac yn y man y * 1.15 gyrrodd yr Yspryt glan ef ir diffeithvvch. Ac ef a vu yno yn y di∣ffeithvvch dauugain diernot, a' Satan yn ei ‡ 1.16 dēp∣tio: ac ydd oedd ef y gyd a'r * 1.17 bwystviledd, a'r An∣gelion vyddent y'w ‡ 1.18 weini ef.

A' gwedy darvot rhoddy Ioan yn-carchar, y daeth yr Iesu i'r Galilaea, gan precethy Euangel teyr∣nas Duw, a' dywedyt: Ys cyflawnwyt yr amser, ac y mae teyrnas Dhuw geyrllaw: edifarhewch, a' chredwch yr Euangel.

Ac val y rhodiei ef wrth vor Galilaea, ef a we∣lawdd Simon, ac Andreas ei vrawt, yn bwrw rhwyt ir mor, (can ys pyscotwyr oeddynt.) Yno y dyvot yr Iesu wrthynt, * 1.19 Dewch ar vo'l i, ac ich gwnaf yn pyscotwyr dynion. Ac yn y van y ma∣ddeuosont ei rhwytae, ac y dylynesont ef. A' gwe∣dy iddaw vyned ychydic ym-pellach o ddyno, ef a

welawdd Iaco vap Zebedeus, ac Ioan ei vrawt, val ydd oeðynt yn y llong yn cyweirio ei rhwytae. Ac yn yman y galwodd ef wy: ac wy a adawfant ei tad Zebedeus yn y llong y gyd a' ei gyfloc-ddy∣nion, ac aethant ffwrdd ar y ol ef.

Yno ydd aethont y mevvn y Capernaum, ac yn e∣brwydd ar y dydd Sabbath ydd aeth ef y mewn ir Synagog ac y dyscawdd ef vvynt. Ac * 1.20 aruthro a wnaechant wrth ei ddysceidaeth ef: can ys ef y dyscawdd wy mal vn ac awturtot cantaw, ac nyd mal y Gwyr-llen.

Ac ydd oedd yn y Synagog wy ddyn ac ynthaw yspryt aflan, ac ef a lefawdd, gan ddywedyt, Och, pa beth 'sy i ni a wnelom a thi r Iesu o Nazret•• A ddaethost ti in ‡ 1.21 colli ni? Ith adwaen pwy wyt, nid amgen y Sanct eiddo Duw. A'r Iesu a ei * 1.22 ys∣dwrdiodd, gan dywedyt, Ystaw, a' dyred allano hanaw. A'r yspryt a flan y rhwygodd ef, ac a wae ddawdd a llef ‡ 1.23 vawr, ac a ddeuth allan o hanaw. Ac wy oll a ddechrynesont, y nyd ymofynnent yn ei plith, gan ddywedyt, Pa beth yw hyn? pa ryvv ddysc newydd yw hon? can ys gorchymyn ef ir y∣sprytion aflan trwy * 1.24 awturtot, ac vvy uvyddant yddaw. Ac yn ebrwydd ydd aeth son am danaw dros yr oll wlat yn-cylch Galilaea.

Ac ‡ 1.25 er cynted yd aethant allan o'r Synagog, myned a orngant y mevvn i duy Simon ac Andre∣as, y gyd ac Iaco ac Ioan. Ac ydd oedd * 1.26 chwegr Simon yn gorwedd yn glaf o'r ‡ 1.27 haint-gwres, ac yn lleigys y dywedesont wrthaw am denei. Ac ef a ddaeth ac ei cymerth hi * 1.28 erbyn hei llaw, ac ei

dyrchafodd i vynydd, a'r haint-gwres hei gada∣vvodd eb 'ohir, a hi aeth y weini yddynt. Ac wedy yhwyrhay hi, a' myned haul i * 1.29 lawr, y ducesont a∣taw bavvpoll a'r oeddent yn gleifion, a'r ei oedd yn gythreulicion. A'r oll ddinas a ymgascloð yd wrth y drws. Ac ef a iachaodd lawer a'r oeddent yn gleifion o amrafael heintiae: ac a vwriodd allan lawer o gythreulieit: ac ny's gadawdd i'r cythrae∣lieit ddywedyt ydd adwaenent ef. Ac yn dra borae ar y cynddydd y cyfodes yr Iesu, ac aeth allan ac y dynnodd i le ‡ 1.30 ar ddieithr, ac ynovv y gweddiawð. A' Simon, a'r ei oeddent gyd ac ef, ei dylynesont, ef. A' gwedy yddwynt ei gahel, y dywedesont wr∣thaw, Y mae pawp yn dy gaisiaw. Yno y dyvot ef wrthynt, Awn ir trefi nesaf, val y precethwyf yno hefyt: can ys er mvvyn hyn y daethym allan.* 1.31 Ac ef a precethawð yn y Synagogae hwy trwy'r oll Galilaea, ac a vwriodd allan gythraulieit.‡ 1.32

Ac e ddaeth ataw ddyn clavrllyt gan * 1.33 weddiaw arnaw, a' myned ar liniae iddaw, a' dywedyt wr∣thaw, A's ewyllysy, gelly vy- ‡ 1.34 glanhau. A'r Ie∣su a dosturiawdd, ac a estendawdd ei law, ac y cyhyrddawdd ef, ac a ddyvot wrthaw, Ewyllysaf: * 1.35 glanhaer di. Ac er cynted y dyvot ef hyn, yr yma∣dawodd y ‡ 1.36 clefri ac ef, ac y glanhawyt. A' gwedy gorchymynyn o hanaw iddo yn * 1.37 ddirfing, ef ei danfones ymaith eb oludd, ac a ddyvot wrthaw, Gwyl na ddywetych ddim i nep, and tyn ymaith, ‡ 1.38 a' dangos dy hun ir Offeiriat, ac offrwm dros dy 'lanhat y pethae a 'orchymynawdd Moysen,* 1.39 er testiolaeth yddwynt. Yntef wedy iddo vyned y∣maith,

a ddechreawdd venegi llawer o bethae; a' chyhoeddy y * 1.40 chwedyl: val na allai 'r ‡ 1.41 Iesu mwy vyned yn amlwc i'r dinas, eithyr ydd oedd ef allan yn lleoeð diffaith: a' daethāt attaw o * 1.42 bop man.

❧Pen. ij

Christ yn iachay yr dyn o'r parlys. Ef yn maddae pechota••, Ef yn galw Leui yr amobrydd. Ef yn bwyta gyd a phe∣chaturieit. Ef yn escuso ei ddiscipulon, am vmprydio a' chadw'r dydd Sabbath.

GWedy ychydic ddyddiae, ef aeth y mewn i Capernaum dragefyn, ac a glypwyt y vot ef yn tuy. Ac yn y man, yr ymgasclent llawer ygyt yd na * 1.43 anen mwyach, nac yn y lloedd wrth y drws: ac ef a prece∣thawdd y gair yddwynt. Yno y daeth attaw 'r ei yn dwyn vn claf o'r parlys, a ddygit y gan petwar. A' phryt na allent ddyvot yn nes ataw gan y ‡ 1.44 dorf, * 1.45didoï y to a wnaethāt lle ydd oedd ef: a' gwedy yddwynt ei gloddio trw∣yddaw, y gellyngesont y lawr vvrth raffe y ‡ 1.46 glwth yn yr hwn y gorweddei'r dyn a'r parlys arnaw. A' phan weles yr Iesu y ffydd wy, y dyvot wrth y claf o'r parlys, ha Vap, maddeuwyt yty dy pecho∣tae. Ac ydd oedd yr ei o'r Gwyr-llen yn eistedd yno, ac yn ymresymy yn ei calonae, Paam y dywait hwn gyfryw gabl? pwy a * 1.47 ddygon vaddae pecho∣tae any Duw y ‡ 1.48 hun? Ac yn ebrwydd pan wybu

'r Iesu yn ei yspryt, yddwynt veddwl val hyn yn∣thyn y unain, y dyvot wrthynt, Pa 'r a ymrysymy ydd ych ‡ 1.49 ar y pethae hyn yn eich calonae? Pa vn hawsaf ai dywedyt wrth y claf o'r parlys, Maðeu∣wyt yty dy pechote? ai dywedyt, * 1.50 Cyvot, a' chymer ymaith dy ‡ 1.51 lwth a' rhodia? Ac val ygwypoch, vot i vap y dyn * 1.52 awturtot yn y ðaiar i vaðae pechotae (eb yr ef wrth y claf o'r parlys) Wrthyt y dywedaf, cyfot, a' * 1.53 chymer ymaith dy ‡ 1.54 'lwth, a' thynn ffwrð ith duy dy vn. Ac yn y man y cyfodes, ac y cymerth ei 'lwth ymaith, ac aeth allan yn y gwydd wy oll, yn y sannawdd a'r bawp, a' * 1.55 gogoneðy Duw, gā dywedyt, Er ioed ny welsam ni cyfryw beth.

¶Yno ydd aeth ef drachefyn * 1.56 parth a'r mor, a'r oll popul a dynnawdd ataw, ac ef a ei dyscawdd hvvy. Ac val ydd aeth yr Iesu heibio, ef a' welawð Levi vap Alphaeus yn eistedd wrth y ‡ dollfa, ac a ddyvot wrthaw, dylyd vi. Ac ef a godes, ac ei dy∣lynawdd ef.

Ac e ddarvu a'r Iesu yn eistedd i vwyta yn y duy ef, Publicanieit lawer, a' phechaturieit a eistedde∣sont a gyd a'r Iesu, a' ei ddiscipulon: can ys yr oeð llawer ac yn y ðylyn ef. A' phan welawð y Gwyr∣llen a'r Pharisaieit, y dywedesont wrth ei ddisci∣pulon ef, Paam yw iddaw vwyta ac yfet y gyd a' Publica not a' phecaturieit? A' phan ey clypu 'r Iesu ef a ddyvot wrthynt, Nid rait ir ei iach wrth y * 1.57 meddic, ‡ 1.58 amyn i'r clefion. Ny daethy mi y alw 'r ei cyfion, amyn y pechaturieit * 1.59 i edifeirwch. A' discipulō Ioan a'r Pharisaieit y ymprydynt, ac a ddaethant ac a ddywedesont wrthaw, Paam yr

vmpridia discipulō Ioan ar ei y Pharisaieit athrei di eb vmprydio?* 1.60 A'r Iesu a ddyvot wrthynt, A eill plant yr ystafell-briodas vmpridiaw, tra vo'r Pri∣awt cyd a hwy? tra vo'r Priawt y canthwynt, ny's gallant vmprydiaw. Ac ys daw'r dyðiae pan ðycer y Priawt y ‡ 1.61 canthynt, ac yno ydd vmprydiant yn y dyddiae hyny. Hefyt ny wnia nep lain o vrethyn newydd mewn * 1.62 gwisc hen: ac ‡ 1.63 anyd ef y llain ne wydd a dyn ymaith y cyflawnder y * 1.64 gan yr hen, a gwaeth vydd y rhwygiat. Ac ny ddyd nep win uewydd mewn ‡ 1.65 llestri hen: ac anyd e y gwin ne∣wydd a ddryllia 'r llestri, a'r gwin a ‡ 1.66 gerdd allan, a'r llestri a gollir: eithyr gwin newydd a ddodi•• mewn llestri newyddion.

Ac e ddarvu ac ef yn myned trwy'r * 1.67 yd ar y dydd Sabbath, vot ei ddiscipulon wrth ‡ 1.68 ymddaith, yn dechrae tyny 'r tywys. A'r Pharisaieit a ddywe∣desont wrthaw, ‡ 1.69 Nycha, paam y gwnant ar y dydd Sabbath, yr hyn nyd * 1.70 cyfroithlon? Ac ef a ðy∣vot wrthynt, A ny ddarllenesoch er ioed pa beth awnaeth Dauid, pan oedd arno eisie, a' newyn, efe, a'r ei oedd gyd ac ef? Po'dd yr aeth ef i duy Dduw yn-dyddiae Abiathar yr Archoffeiriat, ac y bwytaodd y bara ‡ 1.71 dangos, yr ei nyd cyfreithlon ei bwyta n'amyn ir Offeiriait yn vnic, ac ei rhoes hefyd ir ei oedd gyd ac ef? Ac ef a ðyvot wrthwynt, Y Sabbath a wnaed er mvvyn dyn, ac nyd dyn er mvvyn y Sabbath. Erwydd paam Map y dyn 'sy Arglwydd * 1.72 ac ar y Sabbath.

❧Pen. iij

Christ yn gwaredy y dyn ar llaw ddiffrwyth: Yn ethol ei E∣bestyl. Popul y byd yn tybied bod Christ wedy * 1.73 gorph∣wyllo. Ef yn bwrw allan yr yspryt aflan, yr hyn a daera yr Pharisaieit ey vot drwy nerth y cythrael. Cablediga∣eth yn erbyn yr Yspryt glan. Pwy brawd, chwaer, a' mam Christ.

AC ef aeth y mywn drachefyn ir sy∣nagog, ac ydd oedd yno ddyn ac iddo law wedy gwywo. Ac wy ei dysawyliesont a iachai ef hwnw ar y dydd Sabbath, val y caffent achwyn arnaw. Yno y dyvot ef wrth y dyn a'r llaw 'wyw, Cyvot, a' sa yn y * 1.74 cenol. Ac ef a ddyvot wrthwynr, Ai cy∣freithlawn gwneythy tvvrn da ar y dydd sabbath, ai gwneiythy drwc? ‡ 1.75 cadw enaid ai lladd? Ac wythea a ddystawsont. Yno ydd edrychawdd ef o y amgylch arnaddynt yn dddigllawn can * 1.76 gyd∣doluriaw ‡ 1.77 rrac caledrwydd y calonae hwy, ac a∣ddyvot, wrth y dyn, Estend dy law. Ac ef ei esten∣dawdd: aei law a * 1.78 adverwyt yn iach val y llall.

A'r Pharisaieit aethon ymaith, ac yn y man ydd ymgygoresont gyd a'r Herodiait yn y erbyn ef, pa vodd y ‡ 1.79 collent ef. A'r Iesu ef a ei ddiscipu∣lon a enciliawdd i'r mor, a' lliaws mawr y dyly∣nawdd ef o' Galilaea ac o Iudaia, ac o Gaerusa∣lem, ac o Idumaea ac o'r tuhwnt i Iorddonen, a'r ei o gylch Tyrus a' Sydon, pan glywsont veint a wnaethei ef, a ðaethant attaw yn lliaws mawr. Ac ef a ddyvot wrth ei ddiscipulon ‡ 1.80 am vot llon∣gan yn parat iddaw, o bleit y dyrfa, rac yddyn y

wascy ef. Can ys llawer a iachaesei ef, yn yd oe∣ddent yn pwyso * 1.81 arnaw, er ei gyhwrdd cynnife•• ac oedd a ‡ 1.82 phlae arnynt. A'r ysprytion aflan pa•• welsant ef, a gwympesont i lawr geyr ei vron, a•• a * 1.83 waeddesant, gan ddywedyt, Ti yw 'r Ma•• Duw. Ac ef ei ysdwrdiawdd yn ‡ 1.84 ddirvawr, ra•• yddyn y * 1.85 gyhoeddy ef. Yno yr escennawdd ef 〈◊〉〈◊〉 mynyth, ac a alwodd attaw yr ei a ewyllysiawd•• ef, a' hwy a ddaethant ataw. Ac ef a' ossodes dau∣ddec, y vot o hanwynt y gyd ac ef, val yd anvone•• ef wy i precethy, a' bod yddwynt veddiant i iacha•• heintiae, ac y vwrw allan gythraelieit. A'r cynta•• oedd Simon, ac ef a ddodes i Simon enw, Pe••r, Yno Iaco vap Zebedaeus, ac Ioan, brawt Ia•••• (ac a ddodes enwae yddwynt Boanerges, yr hy•• yw meibion y * 1.86 daran) ac Andreas,‡ 1.87 a' Philip, a Bartholomeus, a' Matthew, a' Thomas, ac Ia∣co, vap Alphaeus, a' Thaddaeus, a' Simon y Ca∣naneit, ac Iudas Iscariot, yr hwn ‡ 1.88 ac ei brady chawdd ef, a' hwy a ddaethant * 1.89 edref. A'r dyr•• a ymgynullawdd drachefyn, val na allent gym∣meint a bwyty bara. A' phan glypu ei ‡ 1.90 gyfnesa••sieit, wy aethan allan y ymavlyd ynthaw: can ••••∣bieit y vot ef * 1.91 o ddyeithr ei bwyll.

A'r Gwyr-llen a ddaethent o Caerusalem, ddywedesont, vot Beelzebub gantaw, ac m•••• trwy pennaeth y cythraelieit y bwrei allā gythra∣elieit. Yno ef y galwodd wy ataw, ac a ddyvo•• wrthwynt * 1.92 ym-parabolae, Pa vodd y gall Sa∣tan ‡ 1.93 vwrw allan Satan? Can ys a bydd teyrnas wedy r' ymranny yn y herbyn ehun, nyd all y dey••nas

houo sefyll. Ac a's ymranna tuy yn y erbyn ehun ny ddychon y tuy hwnw * 1.94 sefyll. Velly a's cyfyt Satan yn y erbyn hun, ac ym ranny,‡ 1.95 ny all ef barhay, amyn bod tervyn iddo. Ny ddygon nep vyned y mewn i tuy yr cadarn a' dwyn ymaith ei * 1.96 lestri, dyeithyr iddo yn gyntaf rwymo yr cadarn hwnw, ac yno ‡ 1.97 yspeilio ei duy.

Yn wir y dywedaf y chwi, y in aðauir oll pecho∣tae i blant dynion, a' pha gablae, bynac y cablāt: an'd pwy pynac a gabl yn erbyn yr yspryt glan ny chaiff vaddeuant yn dragyvyth, any'd bot yn euoc y varn dragyvythawl, can yddyn ddywedyt, vot ‡ 1.98 ganthaw yspryt aflan.

Yno y daeth ei vrodur a' ei vam, a' safasant allā, ac a ddanvoneson ataw, ac a' alwason arnaw. A'r popnl a eisteddawdd oei amgylch ef, ac a ddy∣wedesont wrthaw, * 1.99 Nycha, dy vam, a'th vroder yn dy geisiaw allan. 'Ac ef y atepawdd wy, gan ddywedyt, Pwy yw vy mam a'm broder? Ac ef a edrychawdd o y amgylch ar yr ei, 'oedd yn eistedd yn y gylchedd yn ei o gylch, ac a ddyvot, ‡ 1.100 Nycha vy mam a'm broder. Can ys pwy pynac a wnel ewyllys Duw, hwnw yw vy-brawt, a'm chwaer a' mam.

❧ Pen. iiij

Wrth barabol yr had, a'r gronyn mustard, y mae Christ yn dangos braint teyrnas Dduw. Dawn ragorawl gan Dduw cahel gwybot dirgeledigaethae y deyrnas ef. Ef yn goystegy temrestl y mor, yr hwn a vvyddhaodd iddo.

AC ef a ddechreawdd drachefyn pr••∣cethy yn-glā y mor, a' thyrfa vaw•• a ymglascawdd ataw, yn yd aeth ef y long, ac eistedd yn y mor, a'r oll popul oedd ar y tir wrth y mor. A•• ef a ddyscawdd yddwynt laweredd * 1.101 ym-parabolae, ac a ddyvot wrthwynt yn y ðysc ef. Gwrandewch: Nycha, ydd aeth heywr allan y heheu. Ac e ddarvu val ydd oedd ef yn heheu, cwympo o ‡ 1.102 beth wrth vin y ffordd, ac a ddaeth ehediait * 1.103 y nef ac ei ‡ 1.104 difasont. A' pheth a gwym∣podd ar dir caregawc, lle nid oedd iddo vawr ða∣iar, ac yn y van yr eginawð, can nad oedd iddo ðyfnder daiar. A' phan godaw haul, y * 1.105 gwre∣sogwyt ef, a' chan nad oedd yddo wreiddyn, y 〈◊〉〈◊〉 gwywawdd. A' pheth a gwympiawð ymplith ‡ 1.106 〈◊〉〈◊〉 drain, a'r drain a dyfeson ac ei tageson, val 〈◊〉〈◊〉 roddes ffrwyth. A' pheth arall a gwympiod•• mewn tir da, ac a roddes ffrwyth ac a eginawdd i vynydd, ac a dyfawdd, ac a dduc, peth ar ei ðec∣fed ar vgain, peth ar ei drugainvet, a' pheth 〈◊〉〈◊〉 ei ganvet. Yno y dyvot ef wrthwynt, Y nep 's•• ganthaw glustiae i wrandaw, gwrandawet. 〈◊〉〈◊〉 phan ytoedd ef vvrtho y hun, yr ei oedd yn y gylc•• ef y gyd a'r dauddec, a ymovynesont iddaw am parabol. Yno y dyvot wrthwynt, Y chwi y rho∣ddwyt gwybot dirgeledigaeth teyrnas Dduw an'd ir ei 'n 'sydd allan, y gwnair yr oll petha•• hyn drwy parabolae, pan yw yn gweled, y gw••∣lant, ac ny chanvyddant: ac yn clywed, y cly••∣ant, ac ny ddyellant, rac bod yddyn byth ymch••

elyt a chael maddae yddyn ey pechotae. Ac ef a ðy∣vot wrthyn, Any wyddochvvi y parabol hwn? a' pha weð y * 1.107 gwybyddechvvi yr oll parabolae ereill? Yr heuwr hvvnvv a heuha yr gair. A'r ei hyn yw'r sawl a dderbyniant yr had wrth vin y ffordd, yn ei yr heuwyt y gair: ac 'wedy y clywont, y daw Satā yn y man, ac a ddwc ymaith y gair y heuesit yn y calonae wy. A'r vn ffynyt yr ei a dderbyniant yr had yn y tir caregawc, yw 'r ei hyny, y sawl gwedy yddyn glywed y gair, yn y man yd erbyniant ef ‡ 1.108 gyd a llewenydd, ac nid nes yddyn wraidd yn∣thyn y hunain, ac velly dros amser ydd ynt: yno pan goto * 1.109 gorthrymder ac ymlit o bleit y gair ‡ 1.110 eb ohir y * 1.111 rhwystrir wy, A'r ei a dderbyniaut yr had ynghyfrwng y drain, yw'r sawl a wrandawant y gair: and * 1.112 bot gafalon y byd hwn,* 1.113 a' ‡ 1.114 somiant golud a' chwantae pethae ereil yn dyvot y mewn ac yn tagy 'r gair, ac ei gwneir ef yn diffrwith. A'r ei a dderbyniasōt had mewn tir da, yw'r sawl a w∣randawant y gair ac ei derbiniant, ac a ddugan ffrwyth, vn gronyn ðec ar vgain, aral drugain, ac a rall gāt. Hefyd e ddyvot wrthynt, A * 1.115 ðaw canwyll yw gesot y dā ‡ 1.116 vail a y dan y vort, ac nid yw gesot ar * 1.117 gannwyllbren? Can nad oes dim cuddiedic, a'r na's a mlyger: ac nid oes dim dirgel, a'r nyd el yn ‡ 1.118 'olau. Ad oes * 1.119 ir vn glustiae i glywet, clywet. Ac ef a ðyvot wrthynt, ‡ 1.120 Gwiliwch pa beth a glyw wch. A pha vesur y mesuroch, y mesurir y chwithe: ac y chwi yr ei a glywch y rhoðir y chwanec. Can ys i hwn ysy gantho, y roddir yddaw, a' chan hwn ••y'd oes, y dugir y arno, meint ac ysy ganthaw.

Hyfyd e ddyvot, Velly ytyw teyrnas Dew, va•• pe bwriai ddyn had i'r ddaiar, a' chyscu, a' chod•• nos a' dydd, ac eginaw o'r had a' thyvu i vynydd ac efe eb wybot pa vodd. Can ys y ddaiar a ddw•••• ffrwyth o hanei y hun, yn gyntaf yr eginin, yn 〈◊〉〈◊〉 hyny yr * 1.121 grawn yn llawn yn y tywysen. Ac er cy••ted yr ymddangoso 'r ffrwyth, ‡ 1.122 eb 'ohir y dyd ef cryman ynthavv, can ys dyvod y cynayaf.

Ef a ddyvot hefyt, I ba beth y * 1.123 tybygwn dey••∣nas Dyw? ai a pha gyffelyprwydd y cyffelypw•• hi? Cyffelyp yvv i 'ronyn mustard, yr hwn pan ha∣uer yn y ddaiar, yw'r lleiaf o'r oll hadae y sy yn 〈◊〉〈◊〉 ddaiar: eithyr gwedy yr hauer, e dyf i vynydd, a•• mwyaf yw o'r oll llysae, ac e ddwc gangae maw∣rion, y'n y allo ‡ 1.124 ehediait y nef nythu y dan y w••∣scawt ef. Ac a llawer o gyfryw barabolae y pre••∣thawdd ef y gair yddwynt, megis ac y gallent wrandaw. Ac eb parabolae ny'd ym adrodda•• ef ddim wrthynt: ac ef a * 1.125 esponiawdd yr oll bet•• y'w ddiscipulon ‡ 1.126 wrthyn y hunain.

A'r dydd hwnw gan yr hwyr, y dyvot ef wrth∣ynt, Awn trosawdd ir 'lan arall. A' gady y dyrv•• a wnaethant, a ei gymeryd ef val ydd oedd yn 〈◊〉〈◊〉 llongan: ac ydd oedd hefyd llongae eraill y gyd•• ef. Ac e gyfodes * 1.127 cawod vawr o wynt, a'r tona•• a daflasant ir llong, y'n yd oeð hi 'nawr yn llaw•• Ac ydd oedd ef yn y pen-ol-ir-llong yn cyscu 〈◊〉〈◊〉 ‡ 1.128 'obenydd: ac wy ei * 1.129 dihunasont, ac a ddywed∣sont wrthaw, Athro, ‡ 1.130 Anyd gwaeth genyt 〈◊〉〈◊〉 ein colli ni? Ac ef a gyfodes y vynydd, ac a * 1.131 ysd••••∣diodd y gwynt, ac o ddyvot wrth y mor, ys Ta••••••

nag yngan. Yno y goystegawdd y gwynt, ac hi aeth yn * 1.132 daweelvvch mawr: Yno y dyvot ef wr∣thwynt, Paam ydd ych mor ofnus? ‡ 1.133 pa vodd yvv na'd oes ffydd genych? Ac wy a ofnesont yn ddir∣vawr, ac a ddywedesont wrth y gylydd, Pwy yw hwn, can vot y gwynt a'r mor yn ‡ 1.134 vwyddhay iddaw?

❧Pen v.

Yr Iesu yn bwrw 'r cythraulieit allan o'r dyn, ac yn goddef yddynt vynd i mewn y moch. Ef yn iachay 'r wraic y∣wrth y clefyt gwaed. Ac yn cody merch y capten.

AC wy ðaethā drosoð ir 'lan arall i'r mor, y wlat y Gadarenieit. A' gwe∣dy y ðyvot ef allā o'r llōg, yn y man y * 1.135 cyfarvu ac ef o'r monwenti ðyn yn yr hwn ydd oedd yspryt aflan:‡ 1.136 yr vn oeð ai drigfa yn y monwen∣ti, ac ny alleinep y rwymo ef, na'g a chadwynae, ••an yddo pan rwymit ef yn vynech a lleffetheirie a chadwyni, ef a * 1.137 vyscei 'r cadwyni yn ddrylliae, ac 〈◊〉〈◊〉 dorei 'r lleffetheiriae yn chvvilfrivv, ac ny allei ••ep y ‡ 1.138 warhay ef. Ac yn 'oystat nos a' dydd ••dd oedd ef yn llefain yn y myneddedd, ac yn 〈◊〉〈◊〉 monwenti, ac yn ei * 1.139 guro ehun a main. A' ••han ganvu ef yr Iesu o hirbell, y rhedawdd ac ••r a ddolawdd ef, ac a lef a wdd a llef ‡ 1.140 vchel ac a ••dyvot, Beth 'sy i mi a vvnelvvyf a thi Iesu vap 〈◊〉〈◊〉 Duw goruchaf▪ ith * 1.141 tyngedaf trvvy Dduw

na phoenych vi. Can ys ef a ddywedesei wrthaw Dyred y maes o'r dyn yspryt aflan.) Ac ef a ovy∣nawdd iddo, Pa enw 'sy iti? Ac ef a atepodd, gan ddywedyt, Lleng 'sydd enw i mi: can ys * 1.142 llaw•••• ym. Ac ef ei gweddiawdd yn ‡ 1.143 vawr, na ddanvo∣nei ef ddim hanynt allan o'r wlat. Ac ydd oeddy y∣no yn y mynyddae genvaint vawr o voch yn p••∣ri. A'r oll * 1.144 gythraelieit atolygesant iddaw, ga•• ðywedyt, d Anvon nyni i'r moch, val y gallom vy∣ned oei mewn vvy. Ac yn y man y rhoes yr Ies•• gennad yddwynt. Yno ydd aeth yr ysprytion a∣flan y maes, a' myned y mewn ir moch, a' rhed•••• o'r * 1.145 genvaint bendro-mwnwgl o ddiar y ‡ 1.146 ga•••• lan i'r mor, (ac yð oeddent yn-cylch dwyvil ovod ar eu bodwyt yn y * 1.147 mor. A'r meichieid a ffoes•••• ac a venagesont hyny yn y dinas, ac yn y wlat, wy a ddaethant at yr Iesu, ac a welsant yr vn vesei ‡ 1.148 yn gythraelic, ac a lleng ynddaw, yn 〈◊〉〈◊〉 stedd ac yn wiscedic, ac yn ei iawn synwyr: ac of•••• a wnaethant. A'r ei a ei gwelawdd, a venega tr•• yddwynt, pa beth a wneithit i'r vn y bysei 'r cy∣thrael ynthaw, ac * 1.149 am y moch. Yno y dechre••∣sont y weddiaw ef, ar vyned ymaith oei ‡ 1.150 go••∣wy. A' gwedy iddo vyned y mewn llong, y gw•• ddiawdd arnaw yr hwn a vesei'r cythrael ynth•• ar gael bot y gyd ac ef. A'r Iesu ny * 1.151 oddefaw•• yddaw, eithyr dywedyt wrthaw, Dos ymai•••• ‡ 1.152 ich tuy, at * 1.153 yr ei ‡ 1.154 sy i ti, a' menag yddynt y ueint bethae a wnaeth yr Arglwydd y-ty, a' pho•• y trugarhaodd wrthyt'. Ac ef aeth ymaith, ac ddechreawdd ‡ 1.155 gyhoeddy * 1.156 in Decapolis pa bet••

eu meint a wnaethoeð yr Iesu yddaw: a' phawp a ryveddesont.

A' gwedy myned yr Iesu trosodd mewn llong i'r tu arall, ydd ymgasclawdd tyrfa vawr ataw, ac ydd oedd ef wrth 'lan y mor. A' nycha y deuth a∣taw vn o * 1.157 benaethieit y Synagog, a' ei enw oedd Iairus: a' phan y gwelawdd ef, y ‡ 1.158 dygwydd∣awdd i lawr wrth ei draed, ac adolwyn yn vawr yddaw, gan ddywedyt, Y mae vy merch ym-brō marw: adolvvyn yty ddyvot a * 1.159 dody dy law arni, val ydd iachaer hi, a'i byw. Yno ydd aeth ef ‡ 1.160 can∣tho, a' thorfvawr ei dilynawð, ac y gwascasont ef. (Ac yð oeð ryw wraic ac arnei waed-lif es dau∣ðec blynedd, ac a ddyoddefesei laweredd gan la∣wer o ‡ 1.161 veddigon, ac a drauliesei gymeint ac oeð * 1.162 ar ei helw, ac eb ‡ 1.163 lesy dim iddi, 'namyn y my∣ned hi yn * 1.164 vwy gwaeth. Pan glypu hi son am yr Iesu, y hi a ddaeth yn y dyrfa y tu ‡ 1.165 cefyn, ac a gy fyrddawdd ay wisc ef. Can ys hi ddywedesei, A's caf gyfwrdd a y * 1.166 wiscoedd ef, im iacheir i. Ac yn ebrwydd y sychawdd ‡ 1.167 ffynnonell y gwaet hi, a' hi a * 1.168 synniawdd yn hei chorph ddarvot hiachay o'r ‡ 1.169 pla honno. Ac yn y man pan wybu r' Iesu yn daw ehun vyned * 1.170 nerth o honaw allā, ef a droes o yamgylch yn y ‡ 1.171 dyrfa, ac a ddyvot, Pwy a gy∣fyrdawdd a'm dillat? A' ei ddiscipulon a ðywede∣sont wrthaw, ti wely y dyrfa yn dy wascy, ac a ddywedy di, Pwy a gyfyrddawdd a mi? Ac ef a edrychawð o yamgylch, y weled hō a wnaethesei hyn. A'r wreic gan ofny a' chryny: can ys-hi a wyddiat beth a wnathesit ynthei, a ddaeth ac a

gwympoð geyr y vron ef ac a ðyvot iðo yr oll wit oneð. Ac ef a ðyvot wrthi, Ha verch, dy ffyð ath ia∣chaoð ‡ 1.172 cerða yn tāgneðyf, a'byð iach * 1.173 oth pla.) Ac ef etwa yn ymaddrodd, y deuth rei y wrth * 1.174 duy't pēnaeth y Sinagog gan ðywedyt, E vu varw dy verch: pa ‡ 1.175 afloinydy a wnai di mwy ar * 1.176 y Dy frod•• ‡ 1.177 Er cynted y clypu 'r Iesu adroð y gair hwnw, y dyvot efwrth bēnaeth y synagog, Nad ofna: cre•• yn vnic. Ac ny adoð ef ynep yw ei ddilyn, a••nyn•• Petr ac Iaco, ac Ioan brawt Iaco. Yno y daeth ef i duy * 1.178 pennaeth y Synagog, ac y gwelawið y twrwf, a'r ei oeð yn wylo, ac yn ‡ 1.179 ochain yn vav 〈◊〉〈◊〉. Ac ef aeth y mywn, ac a ddyvot wrthynt, Pa dy•• fu, ac wylo ydd ych? ny bu varw yr * 1.180 dyn-bach ‡ 1.181 amyn hunaw y mae. Ac wy y gwatworent el: ac ef y * 1.182rhoes wy oll y maes, ac a gymerth dad▪ a mam ✚ 1.183 y dyn-bach, a'r ei oedd y gyd ac ef, ac aeth 〈◊〉〈◊〉 mywn lle ddoed yr + 1.184 enaeth yn gorwedd, a 'cha•• yma vlyd yn llaw yr enaeth, y dyvot wrthei, Ta∣litha cumi, yr hyn yw oei ddeongyl, Yr * 1.185 enaeth (wrthyt' y dywedaf) cyvot. Ac yn ebrwydd y cy∣fodes yr enaeth, ac y rhodiawdd: canys dau-dde•• blwydd oed ytoedd hi. A' ‡ 1.186 braw anveidrawl aeth ynðynt. Ac ef a 'orchymynawdd yddwynt yn g••∣eth na chae nebun wybot hyny, ac a ddyvot am roi bwyt iddi.

❧Pen. vj

Pawedd yd erbynir Christ a'r eiddo yn ei wlad y un. Com∣mission ac awdurdod yr Ebestyl. Amravel vain 〈◊〉〈◊〉

Christ. Lladd Ioan, a'ei gladdy. Christ yn rhoi gorph∣wysfa yw ddisciplion. Y pemp to rth bara a'r ddau pysco∣dyn. Christ yn gorymddaith ar y dwr. Ef yn iachay lla∣wer.

AC ef aeth ymaith o ddyno, ac a ðe∣uth yw wlad yhun, a'ei ddiscipu∣lon ei * 1.187 canlynesont. A' gwedy dyvot y Sabbath, y dechreawdd ef ci dyscyyn y Synagog, a' ‡ 1.188 bra∣wychy a wnaeth kawer a'r y clyw sent ef, gan ddywedyt O b'le y cafas hwn y pethae hynn? a' phara ddoethinep yw * 1.189 hyn a roed iddaw, can ys gwnair cyfryw ‡ 1.190 ner∣thoedd trwy y ddwylo ef? Anyd hwn yw'r saer map Mair, brawd Iaco, ac Ioses ac Iudas a' Simon? ac anyd yw y thwiorydd ef gyd a nyni? Ac wy rwystrit ynthaw ef. Yno y dyvot yr Iesu wrthynt, Nyd * 1.191 yw Prophwyt yn ddianrydedd any'd yn ei wlad y un, ac ym-plith y genedl y vn, ac yn y duy hun. Ac ny allei ef yno wneythy 'r neb vn ‡ 1.192 nerth yn amyn gesot ei ddwylo ar y chydic gleifion a' ei hia chay. Ac ef a ryveddawdd * 1.193 am y ancrediniaeth wy,* 1.194 ac ef a gylchynawdd y trefi o ‡ 1.195 bop-parth, gan ey dyscu.

Ac ef a alwodd y dauddec atavv,‡ 1.196 ac a ddechreu∣awdd y danvon wy bob ddau a' dau, ac a roddes y∣ddwynt * 1.197 auturtot yn erbyn ysprytion aflan, ac a 'orchymynawdd yðwynt, na chymerent dim ‡ 1.198 y'w hymddeith amyn ffon yn vnic: na'c y screpan, na bara, nac * 1.199 efydd yn ei gwregysae. Anyd yhesci∣cidiay hwy a' ‡ 1.200 sandalae, ac na wiscēt dwy ‡ 1.201 bais.‡ 1.202

Ac ef a ddyvot wrthynt, ymp'le bynac ydd eloch y mywn i duy, yno vv ydd aroswch y'n yd eloch o ddynovv. A pha'r ei bynac ny 'ch derbyniant, ac ny 'ch * 1.203 clywant, pan eloch i fford o ddyno, escu∣twch y llwch ysy dan eich traed ‡ 1.204 yn testiolaeth y∣ddwynt. Yn wir y dywedaf y chwi, y bydd esmwy thach i Sodoma ai Gomorrha yn-dydd * 1.205 brawd, nac i'r dinas hono.

Ac wy aethan ymaith ac a procethesant, ar we∣llay o ddynion ei buchedd. A' llawer o gythraelieit a vwriasant wy allan: ac wy a ‡ 1.206 eneiniesant a•• oleo lawer o gleifion, ac ei hiachesont.

Yno y clypu 'r Brenhin Herod am danavv (canys eglaer oedd y enw ef) ac y dyvot,* 1.207 Ioan Vatyddi∣wr a gyfodes o' veirw, ac am hyny y gweithredir * 1.208 nerthoedd trwy ddaw ef. Ereill a ddywedesont, mai Elias ytyw: ac ereill a ðywedesōt, mai Proph∣wyt yw, ai vegis vn o'r Prophwyti. A' phan gly∣pu Herod, y dyvot, Hwn yw Ioan yr hwn a ‡ 1.209 dor∣reis i ei ben: ef e a * 1.210 godes o veirw. Can ys He∣rod y hun a ddanvonesei genadon, ac a dyaliesei Io∣an, ac ei rhwymesei ef yn-carchar o bleit Herodi∣as, yr hon oedd 'wraic Philip y vrawd ef, can iddo y phriody hi. Can ys Ioan a ddywedesei wrth Herod, Nyd cyfreithlon ‡ 1.211 y ti gael gwraic dy v∣rawt. Am hyny ydd oedd Herodias yn dalha gvvg iddo, ac yn chwenychy y ladd ef, ac ny's gallei. Can ys Herod a ofnei Ioan, o bleit iddo wybot y vot ef yn 'wr cyfiawn, ac yn * 1.212 sanct, ac y par∣chei ef, ac wrth y glywet ef, y gwnai ef lawer o pe∣the, ac ei gwrandawei yn ‡ 1.213 ewyllysgar. A' phan

oedd yr amser yn * 1.214 temporaidd, a' Herod ar ei ddydd genidigeth yn gwneythyr gwledd y'w ben∣deuigiō a'ei ‡ 1.215 gaptenieit a'goreugwyr Galilaea: a' gwedy y verch yr vnryvv Herodias ddyvot y mewn a * 1.216 dawnsio, a' ‡ 1.217 boddloni Herod a'r ei oeð yn cyddeisteð wrth y vort, y dyvot y Brenhin wrth y * 1.218 vor wynnic, Arch y ‡ 1.219 mi beth bynac a vynnych, a' mi ei rhoddaf yty. Ac ef a dyngawdd iddi, Beth bynac a erchych i mi, mi ei rhoddaf yty, pe hyd ha∣ner by-teyrnas. Ar yhi aeth allan, ac a ddyvot wrth ei mam, Peth a archaf? Hithe a ddyvot, Pen Ioan Vatiddiwr. Yno y daeth hi yn y * 1.220 lle ‡ 1.221 me∣wn awydd at y Brenhin, ac a archawdd, gan ðy∣wedyt, Wyllyswn roddy o hanot i mi sef yr awrhon mewn descyl ben Ioan Vatyddiwr. Yno * 1.222 myned o'r Brenhin yn athrist: eto er mwyn y llw,* 1.223 ac er mvvyn yr ei oedd yn cyd eisteð ‡ 1.224 ar y vort, ny myn∣noð ef y * 1.225 gommeð hi. Ar yn y man yd anvones y Brenhin grogwr, ac 'orchmynawdd ðwyn y ben ef. Ac yntef aeth ac a ‡ 1.226 laddawdd y ben ef yn y carchar, ac a dduc y ben ef mewn descyl, ac ei roes i'r * 1.227 vorwyn, a'r vorwyn ei rhoes ‡ 1.228 y'w mam. A' phan y clypu y ddiscipulou ef, y daethant, ac y cy∣meresant ei * 1.229 gorph, ac ei dodesont ‡ 1.230 ym-mon∣went.

A'r Apostolió ymgynullesont ynghyd at yr Iesu, ac a venegesont iddo * 1.231 oll, ac ar a wnaethent, ac a ‡ 1.232 ddyscesent-i-ereill. Ar ef a ddyvot wrthwynt, Dewchwi ych unain o'r neilltu ir diffeithwch, a' gorphwyswch ‡ 1.233 y chydigin: can ys yð oedd kawer yn dyvot ac ac yn myned: val na chaent * 1.234 encyd i

vwyta. Am hyny ydd aethant mewn llong * 1.235 o'r ueilltu i le ‡ 1.236 anial. Eithyr gweled o'r werin wy yn myned ymaith a' bot llawer yn y adnabot ef, ac yn rhedec ar draet yd yno o'r oll ddimasoydd, ac y rhacvlaenesont wy yno, ac a ymgasclasont, ataw. Yno ydd aeth yr Iesu allan, ac a welawdd dyrva vawr, ac a dosturiawdd wrthwynt, can y bot wy val deuaidd eb yddyn vugail: ac a ddechre∣awdd ddyscy iddyn laweroedd. Ac yr * 1.237 awrhon pan ddaroedd llawer o'r dydd, y daeth eu ðiscipulō ataw, gan ddywedyt, Llyma le diffaith, ac y hi yr owon yn llawero'r dydd: Gellwng wy ymaith, val y gallō vyned ir pentrefi a'r trefi o yamgylch, a' phryny ydddyn vara: can nad oes ‡ 1.238yddyn ðim y'w vwyta. Ynref a atepoð ac addyvot wrthwynt, Rowch chwi yddynt beth y'w vwyta. Ac wy a ðy∣wedesont wrthaw, A awn ni a' phryny dau-cant ceiniogwerth o vara, a' ei roi yðyn yw ywyta? Y∣no y dyvot ef wrthynt, Pa sawl torth'sy genwch∣ewch ac edrychwch. A' phan wybuont, y dywede∣sont, Pemp, a 'dau byscodyn. Ac ef a 'orchymy∣nawdd yðwynt beri-yddwynt oll eistedd, yn vyrð∣eidiae ar y * 1.239 gwellt glas. Yno ydd eisteðesont yn y ‡ 1.240 garvanae, o vesur cantoeð a'dec a'dau geiniae. Ac ef a gymerawdd y pemp torth, a'r ddau pysco∣dyn, ac a edrychawdd y vynydd ir nefoedd, ac a ði∣olchawdd, ac a dorawdd y bara, ac a ei rhoes at ei ddiscipulon, yw * 1.241gesot geyr y bron wy, a'r ðau pyscodyn a ranawdd ef yn y plith wy oll. Velly bwyta o hanynt a' chael ei ‡ 1.242 gwala. A' hwy gy∣meresant ddau ddec bascedeit o'r briw * 1.243 ion, ac o'r

pyscawt. A'r ei a vwytesynt, oedd yn-cylch pemp∣mil o wyr. Ac yn y man y parawdd ef yw ddiscipu∣lon vyned ir llong, a 'rhacvlaeny trosawdd ir 'lan arall hyd Bethsaida, tra ddanvonei ef y * 1.244 werin ymaith. A' gwedy iddo y danvon wy ymaith, y tynnodd ef ffwrdd ir mynydd i weðiaw. A' gwedy y myned hi yn hwyr, yr oeð y kong yn-cenol y mor, ac yntef ‡ 1.245 y hun ar y tir. Ac ef ei gwelawð yn * 1.246 dra vaelus arnyn wrth rwyfo, (can vot y gwynt yn wrthwynep yðynt) ac yn-cylch y bedwared ‡ 1.247wyl fa o'r nos, y daeth ef atwynt, yn * 1.248 gorymddaith ar y mor, ac ef a vynesei vyned eb y llaw hwy. A' phan welsant wy ef yn ‡ 1.249 gorymddaith ar y mor, y tybiesont may * 1.250 ellyll ytoeð, ef ac a 'waeddesant. Can ys wy oll y gwelsont ef, ac a dechrenesont: an'd ar y chwaen yr ‡ 1.251ymddiddanodd ac wynt, ac y dyvot wrthint, Cyssiriwch, myvi yw, nac ofnwch. Yno yr escendodd ef atwynt ir llong, ac y peidi∣awdd y gwynt, ac aruthrol dros ben yr aeithei * 1.252 braw ynthy nt y vnain, a ryveddy a orugant. O bleit nad ystyriesent yr hyn a vvnaethesit ynghylch y tortheu hyny, can ddarvot caledy eu calonae.

A' dyvot trosawdd a wnaethant, a myned i dir Genezaret, a' ‡ 1.253 dyvot ir 'lan. A' gwedy yddyn ðy∣vot o'r llong, yn y man ydd adnebuont ef, ac a gylchredesant trwy 'r oll vro hono o y amgylch o∣gylch, ac a ddechreysont ddwyn * 1.254 hwnt ac yma mewn ‡ 1.255 glythae y sawl oll, oedd yn gleifion, ir lle clywent y vot ef. Ac y b'le bynac yð elei ef y mewn i drefi nei ddinasoedd, ai i bentrefi, wy ddodent ei cleision yn * 1.256 yr heolydd, ac ei gweddient ar gael

o hanynt gyhwrdd ys haychen y * 1.257 wisc ef. A' chy∣niuer ‡ 1.258 a ei cyvyrddawdd, a iachawyt.

❧Pen vij.

Y discipulon yn bwyta a dwylo eb 'olchi. Tori gorchymyn Dew gan athraweth dyn. Pa beth a haloga ddyn. Am 'wraic o Syrophaenissa. Iachay yr mudan. Y werin y yn moli Christ.

Yno ydd ymgasclawdd y Pharisa∣ieit attaw, a'r ei o'r * 1.259 Gwyr-Hen•• a ddaethant o Gaerusalem. A phan welsant 'r ei o'r discipulon yn bwyta bwyt a dwylo ‡ 1.260 cyffredin (ys ef yw hyny eb ei golchi) yr * 1.261 achwynesont. (Can ys y Phari∣saieit a'r ol Iuddeon, dyeithr yðynt' olchy ei dwylo yn ‡ 1.262 'orchestol, ny vwytaant, gan ðalha a thra∣weth yr ‡ 1.263 Henaifeit. A' phan ddelont o'r * 1.264 varchnat, o ddyethyr yðyn ymolchy, ny vwytant: a' llawer o bethae eraill ynt, a'r a gymerasant vvy arnynt ei cadw, vegis golchiadae ‡ 1.265 cwpanae, ac ysteni, * 1.266 ac e∣vyddenneu a' ‡ 1.267 byrddae. Yno y govynodd y Pha∣risaieit a'r Gwyr-llen iddaw, Pa am na rodia dy ddiscipulon di * 1.268 herwydd athraweth yr Henaifieit, a nyd bwyta bwyt a dwylo eb olchi: Yno ydd ate∣bei ac y dywedei yntef wrthynt, Can ys da y pro∣pwytawdd Esaias am dano-chwi ‡ 1.269 hypocritae, vegis yð escrivenir, Y popl hyn am anrhydeða i aei gwefusae, a'ei calon 'sy pell * 1.270 hwnt o ddywrthyf. Ar ouer im anrydeddant i, gan ddyscu yn lle dys∣ceidiaeth

'orchynynae dynion. O bleit ydd ych yn rhoi gorchymyn Duw heibio, ac yn cadw athraw∣eth dynion, vegis golchiadae ysteni a' chwpanae, a' llawer o gyffelyp bethae ydd ych yn ei 'wneythyr. Ac ef a ðyvot wrthynt, Ys da iavvn, y * 1.271 gomeðwch chwi 'orchymyn Duw, val y catwoch eich athraw¦eth eich unain. Can ys Moysen a ddyvot, Anry∣dedda dy dad a'th vam: a' Phwy pynac a vellti∣thia dad neu vam, bid varw ‡ 1.272 o'r varwoleth. A' chwi ddywedwch, A's dywait vndyn wrth dad nei vam, Corban, ys ef yw hyny, Trwy'r rhoð a offry∣mir genyfi, y daw lles yty, rhydd vydd ef. Ac ny * 1.273 e∣dwch iddo mwyach wneythy'r dim lles y'w dad na ei vam, gan ychwi ‡ 1.274 ddirymio gair Duw, can eich athraweth eich hunain yr hwn a * 1.275 osodesochwi: a' llawer o ryw gyffelyp pethae hyny a wnewch, Y∣no y galwodd ef yr oll dyrfa ataw, ac a ðyuot wr∣thynt, Gwrandewch vvi oll arnaf, a' dyellwch. Nid oes dim allan o ddyn, a ddychon y halogy ef, pan el oei vewn: eithyr y pethae a ddaw allan o ha∣naw, yw'r ei a halogant ddyn. A's oes gan nep glustiae y ‡ 1.276 glywed, clywet. A' phan ddaeth ef ymywn i duy o y wrth y * 1.277 werin, y gouynodd ei ddiscipulon iddo o bleit y ‡ 1.278 parabol. Ac ef a ddy∣vot wrthwynt, Velly a y tych chwithe hefyt yn ddiddyall: A ny wyddoch * 1.279 pan yw pop peth o ddy allan a el o vewn dyn, na all y halogy ef, can nad yw yn myned o vewn ei galon, yn amyn i'r bo∣ly, ac yn myned allan i'r gauduy yr hwn yw car∣thiat yr oll vwydydd: Yno y dyuot ef, Y peth a ddaw allan o ddyn, hyny a haloga ddyn. Can ys

y ddymewn 'sef o galon dynion y * 1.280 deillia meddy∣liae ‡ 1.281 mall, tori-priodasae, godinebae, lladd-ce∣lain, llatrata, * 1.282 cupydddra, ‡ 1.283 scelerdra, dichell, haerllycrwydd * 1.284 llygad drwc, cabl-air, balchedd, ampwyll. Yr oll ysceleroedd hyn a ‡ 1.285 ddon o ddy∣mywn, ac a halogan ddyn.

Ac o yno y cyfodes ef, ac ydd aeth i gyffinydd Tyrus a' Sidon, ac aeth y mewn y duy, ac ny vynesei y neb gael gwybot: an'd ny allei ef vot y•• guddiedic. Can ys gwreic, yr hon oedd ei * 1.286 merch vach ac iddi yspryt aflan, a glypu son am danaw ac a ddaeth ac a gwympodd wrth y draed ef (A'r wreic oedd ‡ 1.287 Groec, a' Sirophenissiat o genedl) a hi ervyniawdd iddo vwrw allan y cythrael o h•• merch. A'r Iesu a ddyvot wrthei, Gad yn gyntaf borthi y plant: can nad ‡ 1.288 da cymeryd bara 'r pl•• a' ei davly i'r * 1.289 cynavon. Yno ydd atepodd hi a•• y dyuot wrthaw, Diau, Arglwydd: eto eisioes 〈◊〉〈◊〉 vwyta 'r cynavon y dan y vord o vriwson y plan••. Yno y dyuot ef wrthi, Am yr ymadrodd hwn do•• ymaith:‡ 1.290 ef aeth y cythrael allan o'th verch. A gwedy y dyuot hi adref y'w thuy, hi a gavas y cy∣thrael gwedy ymadel, a' ei merch yn gorwedd 〈◊〉〈◊〉 y gwely.

* 1.291Ac ef aeth drachefn ymaith o ffiniae Tyrus 〈◊〉〈◊〉 Sidon, ac a ddaeth yd vor Galilea trwy pec•••••• cyffiniae y * 1.292Dectref. Ac wy a dducesont attaw 〈◊〉〈◊〉 byddar, ac ac attal dywedyt arnaw, ac a atolyge∣sont iddaw ‡ 'osot ei law arno. A' gwedy idda•• ei gymeryt ef or neilltu allan o'r tyrfa, ef a este••∣nawdd ey vyssedd yn ei glustiae, ac a boyrawdd

ac a gyfyrddawð a ei davot ef. Ac ef a edrychawð ir nef, can vcheneidiaw, ac a ddyvot wrthaw, ‡ 1.293 Ephphatha ys ef yw, ymagor. Ac yn y man ydd ymagorawdd ey glustiae, ac ydd ymellyngawdd * 1.294rhwym ei davot, ac ef a ddyvot yn ‡ 1.295 eglur. Ac ef a 'orchymynawdd yddwynt, na ddywedynt i nep: an'd pa vwyaf y goharddei yðwynt, mwy o lawer y * 1.296manegynt, a' brawychy eb wedð a wnaethant, can ðoedyt ‡ 1.297 Tec y gwnaeth ef pop peth: ir bydd∣air y * 1.298 gwna ef glywet, ac ir mution ddywedyt.

❧Pen. viij

Miracl y saith torth. Y Pharisaiait yn erchi arwydd. Sur∣does y Pharisaiait. Y dall yn derbyn ei 'olwc. Ei adna∣bot gan ei ddiscipulon. Ef yn ceryddy Petr. Ac yn dan∣gos mor angenraid yw bot ymlid a'blinderwch.

YN y dyddyae hyny,* 1.299 pan oeð tyrva dra-mawr ac eb gantwyut ddim yw vwyta, yr Iesu a 'alwawdd ei ðiscipulon ataw, ac a ðyvot wrth∣wynt, Ydd wyf yn tosturiaw wrth y tyrfa, can ys yddwynt aros y gyd a mi er ys tri-die, ac nid oes Ganthwynt dim yw vwyta. Ac a's ‡ 1.300 anvonafwy ymaith * 1.301eb vwyt y'w teie ehunain, wy ‡ 1.302loysygant ar y ffordd: can ys yr ei o hanaddynt a ddeuthant o bell. Yno ydd atepawdd ei ddiscipulon iddo, * 1.303 Paweð y dychon dyn borthy'r ei hynn a bara yma yn y diffeith? Ac ef a o vynnawdd ydd wynt, Pasawl torth ys ydd

genwch? Ac wy a ddywedesont, Saith. Yno y gorchymynawdd ef yr tyrfa eistedd ar y ddaear: ac ef a gymerawdd y saith torth, ac wedy iddo ddio∣lvvch, eu torawdd, ac eu rhoddes * 1.304 y'w ddiscipu∣lon yw ‡ 1.305 gesot geyr en bron, ac wy ei gesodesont geyr bron y popul.* 1.306 Ac ydd oedd ganthwynt ychy∣dic pyscot bychain: ac wedy iddo * 1.307 vendithiaw, ef archawdd yddwynt hefyd ei gesot geyr eu bron. Ac wy a vwytesont, ac a gawsont digon, ac wy a godesont o'r briwvwyt oedd yn-gweddill, saith basgedeit, (a'r ei vysent yn bwyta, oedd yn-cylch pedeir-mil) ac velly ef yd ‡ 1.308 anvonawdd wy ymaith.

Ac * 1.309 ar hynt ydd aeth ef i long gyd ei ddiscipu∣lon, ac y ðaeth i ‡ 1.310 barthae Dalmanutha. A'r Pha¦risaiait a ddaethan allan, ac a ddechreusont * 1.311 ym∣ddadle ac ef, gan geisiaw gantaw arwydd o'r nef, a' chan ei ‡ 1.312 demptio. Yno yr * 1.313 vcheneiddioð ef yn ‡ 1.314 ddwys: yn ei yspryt, ac y dyuot, Pa geisio at∣wydd y mae'r genedleeh hon? Yn wir y dyweda•• y chwi, ‡ 1.315 na's rhoddir arwyð ir genedlaeth hon.

Ac ef y gadawodd wy, ac aeth i'r llong drache∣fyn,‡ 1.316 ac a dynnodd ymaith dros y dwfr.

Ac anghofio a wnaethent gymeryd bara, ac ni•• oedd ganthwynt amyn vn dorth yn y llong. Ac ef a orchmynawdd yddynt gan ddywedyt, Gwili∣wch, ac ymogelwch rac * 1.317 leven y Pharisaieit, a' rac leven Herod. A' resymy a wnaethant wrthei gylydd, gan ddywedyd, Hyn 'sy can Nyd oes ddim bara genym. A' phan ei gwybu 'r Iesu, y dyvot wrthwynt, Pa resymy ddych velly, can na'd oes genwch vara? a nyd ychvvi yn ‡ 1.318 synniaw etwa,

nag yn deally? A ytyw eich calonae eto genwch wedy 'r * 1.319argaledu? Oes llygait genwch ac ny chā vyðwch? ac oes i chwi glustiae, ac ny chlywch? Ac any ddaw yn eich eof? Pan doreis y pemp torth ym plith pempmil, pa sawl bascedeit o vriwvwyt a ‡ 1.320 godesoch Dywedesont wrthaw, Dauddee. A' phan doreis saith ymplith pedeir mil▪ pa sawl bas∣eedeit gvvedd••l o vriwfwyt a godesoch? Dywede∣sont wythae, Saith. Yno y dyvot ef wrthwynt, P'wedd yvv na * 1.321ydyellwch? Ac ef a ddaeth i Beth∣saida, ac wy a dducesont ataw ddall, ac a ‡ 1.322 ei gwe∣ddieson ar iddo y gyfwrdd ef. Yno y cymerawdd efy dall * 1.323 erbyn, ei law, ac ei ‡ 1.324 tywysawdd allan o'r dref, ac a boyrawdd yn ei lygait, ac a * 1.325 'osodes ei ddwylaw arno, ac a ovynawdd iddaw a welei ef ddim. Ac ef a ‡ 1.326 edrychodd i vynydd, ac a ddyuot, Mi welaf ddynion: can ys gwelaf wy yn * 1.327 gorym∣ddaith, ‡ 1.328 mal petyn breniae. Gwedy hyny, y geso∣des ef, ei ddwylo drachefyn ar y lygait ef,* 1.329 ac y pa∣rawdd iddo ‡ 1.330 edrych-drachefn. Ac ef a edverwyt iddo ei olvvc, ac ef a welawdd bavvp oll o bell ac yn ‡ 1.331 eglaer. Ac ef a ei danvonawð ef a-dref y'w duy, gan ddywedyt, Ac na ddos ir dref, ac na ðywait i nep yn y dref. A'r Iesu aeth allan, ef a ei discipulō i Caesarea Philippi. Ac ar y ffordd yr ymovyn∣nawð ef a ei ddiscipulon, gan ddywedyt wrthynt, Pwy 'n medd dynion ytwy vi? Ac wy a atebesont, yr ei a ddvvvait mai Ioan Vatydiwr: a'r ei, Elias: a'r ei mai vn o'r Propwyti. Ac ef a ddyvotwrthynt, 〈◊〉〈◊〉 'phwy'n meddw-chwi ytwy vi? Yno yð atepawð Petr ac y ddyuot wrthaw, Tydy yw'r Christ. Ac ef

a 'orchymynawdd yn * 1.332 gaeth yddynt na vanege•••• hyny i nep am danaw. Yno y dechreawdd ei dyscy y byddei ‡ 1.333 ddir y Vap y dyn ddyoðef llawer o betha•• a' ei * 1.334argyweddy y gan yr Henaifieid, a chan y Archoffeiriait a'r Gwyr-llen, a' ‡ 1.335 chael ei ladd, ac 〈◊〉〈◊〉 vewn tri dic-yfody drachefyn. Ac ef a adrodes y * 1.336 peth hyny yn ‡ 1.337 'olae. Yno y cymerth Petr ef 〈◊〉〈◊〉 ailltu, ac a ddechreodd * 1.338 roi iddo sen. Yno ydd 〈◊〉〈◊〉 ymchoelawdd ef, ac ydd edrychawdd ar ei ddisci∣pulon, ac yrrhoes-sen i Petr, gan ðywedyt, Ty•••• * 1.339 ar v'ol i, Satan: can na ‡ 1.340 synny bethae Du•• eithr pethae dynion.

A' gwedy iddo 'alw y * 1.341 werin attaw gyd aei di∣scipulon▪ a' dywedytwrthynt, Pwy pynac a ••••••∣llysa ddyvot ar v'oli, ym wrthodet ac ef yhun, 〈◊〉〈◊〉 chymered i vyny ei ‡ 1.342 groc, a' dylynet vi. Can y pwy pynac a ewyllysa gadw ei einioes, ei cyll: 〈◊〉〈◊〉 phwy pynac a gyll ei * 1.343einioes er vy mwyn 〈◊〉〈◊〉 Euangel, ef ei caidw. Can ys pa les i ddyn, er ••∣nill yr oll vyt, a 'cholly ei enaid? ‡ 1.344Ai pa peth a ry dyn yn * 1.345 ymdal dros ei eneit? Can ys pwy pyna•• a ‡ 1.346 wrido om pleit i, n'am geiriae ym-plith yr ••∣dinebus a'r bechadurus genedlaeth hon, o ble * 1.347 ynte•• y ‡ 1.348 gwrida Map y dyn hefyt, pan ddelyn gogoniaut ei Dat y gyd a'r Angelion sanctus.

❧Pen. ix

Ymrithim Christ. Bot yn iawn y wrandoef. Bwrw 〈◊〉〈◊〉 yr yspryt mut. Grym gweddi ac vmpryd. Am varwol•••• a' chyuodiat Christ. Y ddadl pwy a vyddei vwyaf 〈◊〉〈◊〉

rwystrer ar rediat yr Euangel. Gohardd camweddae.

AC ef a ddyvot wrthwynt, Yn wir y dywedaf wrthych, pan yvv bot r'ei o'r sawl 'sy yn sefyll yman, a'r ny's * 1.349 archwayddant o angae ‡ 1.350 yd pan welont. Deyrnas Duw, yn dyvot * 1.351 yn ei nerth. Ac ar ben chwech diernot gwedy y cymerth yr Iesu Petr ac Iaco ac Ioan, ac aeth a' hwy i vynydd i vonyth vchel or ‡ 1.352 nailltu wrthyn y hunain, ac ef a ‡ 1.353ymrithiodd geyr y bron wy. A' ei ddillat a * 1.354 ddysclaeriawdd, ac oedden dra thanneit val yr eiry, mor ganneid na vedr. ‡ 1.355 neb pannydd ar y ddayar ei gwneythy 'r. Ac a ym∣ddangoses yddynt Elias * 1.356 ef a Moysen, ac ydd oeddent yn ‡ 1.357 ymddiddan a'r Iesu. Yno ydd ate∣podd Petr, ac y dyuot wrth yr Iesu, * 1.358 Rabbi, da ywi ni vot yman: a' gwnawn i ni dri ‡ 1.359 phebyll, vn y ti, ac vn i Voysen▪ ac vn i Elias. An'd na wy∣ddiat ef beth yr oedd yn ei ddywedyt: can ddarvot yddyn ddechryny. Ac ydd oedd * 1.360 wybren a'r y gwascodawdd wy, a' llef a ddeuth allan o'r wybrē, gan ddywedyt, Hwn yw vy Map caredic: ‡ 1.361 cly∣wch ef. Ac yn ddysyvyt ydd edrycheson o ddam∣gylch, ac ny welsont mwyach nebun, o ddyeithr yr Iesu yn vnic y gyd ac wynt. Ac a 'n hwy yn des∣cend i lavvr o'r mynyth, ef a 'ornchmynnawdd yð∣••nt, na vynegent i * 1.362 neb pa bethe a welsent anyd pan gyvodit Map y dyn o veirw drachefyn. A' hwy a gatwesant y ‡ 1.363 peth hwnw wrthyn y hun, ganymofyn bavvp a'ei gylydd, pa heth oedd hyny,

Cyvodi o veirw drachefyn? A' gofyn iddo a orugā•• can ddywedyt, Paam y dywait y Gwyr-llen y byd* 1.364dir i Elias ddyuot yn gyntaf? Ac ef atepawdd ac a ddyuot wrthynt, Elias yn ddiau a ddaw, yn gyntaf yc a edvryd yr oll bethae: a' megis yð escri∣uenwyt ‡ 1.365 o Vap y dyn, rhait iddo ddyoðef llawer oedd a chael ei * 1.366 ðiystyry. Eithr ys dywedaf wrthy•••• ddarvot i Elias dyvot (a gwneythyd o hanwy•••• iddo'r hyn a vynesont) vegis ydd escriuenwyt an danaw.

A' phan ddaeth ef at ei ddiscipulon, y gwelaw•••• ef dyrva vawr o ei h'amgylch, a'r Gwyr-llen y•• ymðadlae * 1.367ac wynt. Ac yn ebrwydd yr oll pop•••• pan welsant ef, a ddechrenent, ac a redent ataw ac a gyfarchent-well yddo. Yno y gowynawd•• ef ir Gwyr-llen, Pa ymddadle ydd ych yn * 1.368 ei•••• plith eich hun? Ac vn or dyrva a atepawdd ac 〈◊〉〈◊〉 ddyvot, Athro, ys dygais vy map atat, ac ‡ 1.369 idd•• yspryt iuut: yr hwn p'le pynac y cymer ef, a 〈◊〉〈◊〉 * 1.370 dryllia, ac y ‡ 1.371 bwrw-yntef-ewyn ac ydd * 1.372yscy••∣nyga ei ddanedd, ac y ‡ 1.373 dihoena: a' dyweda•••• wrth dy ddiscipulon am y vwrw ef y maes, ac 〈◊〉〈◊〉 allasant. Yno ydd atepodd ef iddo▪ ac y dyvot, 〈◊〉〈◊〉 genedlaeth anffyddlon▪ pa hyd * 1.374 weithian y by ddafgyd a chwi? pa hyd weithian ich dyoddefai•• Dugwch ef ata vi. Yno y ducesont ef attaw: 〈◊〉〈◊〉‡ 1.375 yn gymmedr ac y canvu yr yspryt ef, ey * 1.376 drylli∣awdd, ac ef a gwympodd yr llavvr ar y ddaiar, ga•• ‡ 1.377 ymereinio, a' * 1.378 maly-ewyn. A' govyn a oruc 〈◊〉〈◊〉 y'w dat, ‡ 1.379 Beth 'sy o amser er pan ddarvu iddo 〈◊〉〈◊〉 hyn? Ac ef a ddyuot, Er yn * 1.380 vap. A' mynech

tavl ef yn tan, ac i'r dwfr yw gyfergolli ef: eithyr a's gelly di ddim, cymporth ni, a * 1.381 thosturia wrth∣ym. A'r Iesu a ddyvot wrthaw, A's ‡ 1.382 gelly di gre∣dy hyn, pop peth sy * 1.383 possibil i hvvn a gredo. Ac yn ddiohir tad y bachcen gan lefain gyd a ‡ 1.384 dei∣grae, a ddyuot, Arglwydd, * 1.385 Credaf: cymmorth vy ancrediniaeth. Pan welawdd yr Iesu vot y popul yn dyvot-atavv-ar ei rhedec, ef a ‡ 1.386 gerydd∣awdd yr yspryt aflan, gan ðywedyt wrthaw,‡ 1.387 Tydi yspryt mut a' byddar, mi a 'orchymynaf yty, * 1.388 dy∣red allan o hanaw, ac na ddos mwyach yndaw ef. Yno llefain o'r yspryt, ac y ‡ 1.389 drylliodd ef yn dost, ac a ddaeth allan, ac ydd oedd ef val vn marw, y'ny ðywedeilhawer, * 1.390 y varw ef. A'r Iesu a gymerth ei law ef, ac ei * 1.391 derchafawdd,* 1.392 ac ef a gyfodes y vynydd. A' gwedy y ddyuot ef ir tuy, ei ddiscipu∣lon a 'ovynent iddo yn * 1.393 ddirgel, Paam na's ga∣llem ni y vwrw ef allan? Ac ef a ddyvot wrthynt, Y rhyw hwn nyd all mewn vn modd ðyvot allan, anyd ‡ 1.394 gan 'weddi, ac vmpryd.

Ac wy a ymadawsan o ddyno, ac aethant trwy Galilaea, ac nyd 'wyllesei gael o nep wybot. Can ys dyscawdd ef ei ddiscipulon, a dywedawdd wr∣thynt, Map y dyn a roddir yn-dwylo dynion, ac wy y * 1.395 lladant ef, a' gwedy y lladder, ef gyvyd tra∣gefyn y trydydd dydd. Eithyr nyd oedden vvy yn deally yr ymadrodd hwnw, ac ofn oedd arnyn y∣mofyn ac ef. Gwedy hyny y daeth ef i Caperna∣um: a' phan oedd ef yn tuy, y govynnawdd ydd∣ynt, Pa beth oedd yr hyn a ymddadleuech yn eich plith eich hunain, rhyd y ffordd? Ac wy a dawson

a son: can ys ar hyd y ffordd yr ymddadleynt aei gylydd, pwy 'n vyddei bennaf. Ac ef a eifteddawd, ac a alwodd y deuddec, ac a ddyvot wrthyn, A' deisyf nep vot yn gyntaf, e gaiff vot yn * 1.396 ddywe∣thaf oll, ac yn ‡ 1.397 weinidoc i pawb oll. Ac ef a gy∣merth vachcenyn ac ei gesodes yn y * 1.398 cyfrwng wy, ac ei ‡ 1.399 cymerawddyn ei vreichie, ac a ddyvot wrth∣wynt, Pwy pynac a dderbynio yr vn o gyfryw vechcynos yn vy Enw i, a'm derbyn i: a' phwy pynac a'm derbyn i, nyd myvi a dderbyn ef, anyd hwn a'm danvones i.

Yno ydd atepawdd Ioan iddo, gan dywddyt, Athro, ys gwelsam vn yn bwrw allan gythreliei•• * 1.400 drwy dy Enw di, yr hwn nyd yw yn eyn dylyn ni, a' goharddefam ef, can na ‡ 1.401 ðylyn ef ny ni. A'r Iesu a ddyuot, Na' oherddwch ef ddim: can nad oes ‡ 1.402 nep a wna * 1.403wrthiae ‡ 1.404 gan vy Enw i, ac a a•• yn hawdd ddywedyt drwc am danaf. Can ys pwynac nyd yw yn eyn erbyn, 'sy * 1.405 trosom. A' phwy pynac a roddo i chwi ‡ 1.406 gwppaneit o ddwft y'w yfet er mvvyn vy Enw i, can y chwi vot yn * 1.407 pcr∣thyn i Christ, yn wir y dywedafwrthych, ny cho•• ef ei ‡ 1.408 vvobrvvy. A' phwy pynac a * 1.409rwystro r' vn o'r ei bychain hyn, agredant yno vi, gwell oedd iðo yn ‡ 1.410 hytrach pe gesodit maē melin y amgylch ei * 1.411vwnwgl, a ei davly ‡ 1.412 yn y mor. Can hyny a's dy law ath rwystra, tor y hi ymaith: gwell yw y-ti vyned y mewn i'r bywyt, yn * 1.413efrydd, na•• yn a' dwy law vyned iyffern i'r tan ‡ 1.414 an diffoðadwy, lle ny bydd marw y pryf hwy, ac ny ddiffodd y tan byth. Ac a's dy droet ath rwystra, * 1.415 tor e ymaith:

gwell yw yty vyned yn gloff i'r bywyt, nac ac yti * 1.416ddau droet dy davly i yffern i'r tan andiffodda∣dwy, lle ny's marw y pryf hwy, ac ny's dyffydd y tan byth. Ac a's dy lygat ath rwystra, tynn ef a∣llan: gwell yw i ti vyned i deyrnas Duw yn vn∣llygeidioc, nag a' dau lygad genyt, dy davly i y∣ffern dan, lle nyd marw y pryfwy, a'r tan ny ddi∣ffyð byth. Can ys pop dyn a helltir a than: a' phop aberth a helltir a halen. Da yw halen: and a's bydd yr halen yn ddivlas, a' pha beth y temperir ef? Bid y chwi halen ynoch eich vnain, a' bid ‡ 1.417 tan gneddyf genwch bavvp wrth ei gylydd.

❧Pen. x

Am yscarieth. Y goludawc yn ymofyn a' Christ. Gwobr yr ei a erlidir. Am veibion Zebedaeus. Agori llygaid Bar∣timaeus.

AC ef a gyvodes o yno ac aeth i * 1.418ffi∣niae Iudaia rhydy tu hwnt i Ior∣ddonen, a'r vintai a ‡ 1.419 gyrchodd a∣taw drachefyn, ac val ydd oedd gy∣nefin, ef y dyscaiwy drachefyn.* 1.420 Yno y daeth y Pharisaieit a' gofyn iddo a oedd rydd i wr ‡ 1.421roi ymaith ei wraic, gan yddyn ei demptio ef. Ac ef atepodd ac a ddyvot wrthynt, Peth a 'orchmynawdd Moysen y chwi? Dywe∣desont wythe, Moysen a 'oddefawdd bot yscri∣ueny * 1.422 llythyr yscar, a'ei rhoi hi ymaith. Yno ydd atepodd yr Iesu, ac y dyvot wrthynt, Am gale∣drwydd

eich calon chvvi ydd escriuenawð ef y gor∣chymyn hwn ychwy. And yn-dechreuat y cread••∣riaeth y gwnaeth Duw hwy gwryw a' benyw. Achos hyn y gad dyn ei dad a' eï vam, ac a ‡ 1.423lyn wrth ei wreic. Ac wy ill dau a vyðant vn * 1.424 cnawd yd nad ynt mwyach yn ddau 'namyn vn cnawd. Can's yr hyn a * 1.425 gyssyllta Duw na 'ohanet dyn. Ac yn ••uy y govynent ei ðiscipulon iðo drachefyn am y peth hwnw. Ac ef a ddyvot wrthynt, Pwy pynac y ddyr 'ymaith ei wraic a' * 1.426phriody vn arall ef y wna 'odineb yn y berbyn hi. Ac a's gwreic y ddyr 'ymaith hei gwr, a' ‡ 1.427 phriodi vn arall y ma•• hi gwneithy'r godinep.

Yno y ducesant * 1.428blant-bychain ataw er iddo ei cyhwrdd: a'ei ddiscipulon a ‡ 1.429 geryddent yr ei'a ddaethei ac wynt. A' phan ey gwelawdd yr Iesu sori a oruc ef, a' dywedyt wrthynt, Gedwch i'r * 1.430〈◊〉〈◊〉 bychain ddyuot ata vi, ac na'w goherddwch▪ can ys o'r cyfryw y mae teyrnas Duw. Yn wir y dy∣wedaf wrthych, Pwy pynac ny's erbyma deyrnas Duw, megis bachcenyn, nyd a ef y mewn ddim yddi. Ac ef ei braicheidiawdd wy, ac a ‡ 1.431'osodes ei ddwylo arnaddynt, ac a ei bendithiawdd.

A' gwedy iddo vyned * 1.432allan i'r ffordd, y daeth vn yn rhedec, ac a ‡ 1.433 benlinioð iddo, ac a vynawð yddaw, Athro da, beth a wnafi, y gael meðian•• bywyt tragyvythawl? A'r Iesu a ðyvot wrthaw, Paam y gelwy vi yn ða? nyd da ‡ 1.434 nebun anyd vn, 'sef Duw. ti 'wyddost y gorchmynion, Na * 1.435wna odineb. Na ladd nep. Na ladrata. Na ffalstesto∣laytha. Na wna eniwed i neb. Anrydodda dy dad

a'th vam. Yno ydd atepodd ef, ac y dyuot wrthaw, Athro, hyn oll a gedweis o'm ieunctit. A'r Iesu a * 1.436e drychawdd arnaw, ac ei carawdd, ac a ddyuot wrthaw, Mae vn peth yn ‡ 1.437 ol iti, Does a'gwerth cymeint oll ac y * 1.438 sy yti, a' dyrho i'r tlodion, a' thi gai dresawr yn y nef, a ‡ 1.439 debre, * 1.440dilyn vi, a ‡ 1.441chy∣vot dy groc ar d'yscvvydd. A' phruddhau * 1.442 gan yr y∣madrodd hyn awnaeth ef, a' thynny y maith yn athrist: can vod iddo lawer o ‡ 1.443 veddiantae: A'r Iesu a edrychawdd o ei amgylch, ac a ddyuot wrth ei ddiscipulon, Mor anhawdd yr ay sawl ys y a * 1.444golud ar ei helw i vevvn y deyrnas Duw. A' ei ðis∣cipulon a ‡ 1.445 ddechrynesont wrth ei eiriae. A'r Ie∣su atepawdd dragefyn, ac a ddyuot wrthwynt, Ha veibion, mor anhawð yw ir ei a * 1.446 ymddiriedāt yn-goludoeð, vyn'd y mewn teyrnas Duw. Haws ach yw i gamel vyn'd drwy grau 'r nodwydd, nag i ‡ 1.447 'oludawc vyn'd y mewn teyrnas Duw. Ac wy∣the ddechrynesont yn-vwy-o-lawer, gan ddywe∣dyt writhyn ei hunain, * 1.448 A' phwy a ddichon vod yn gatwedic? A'r Iesu a edrychodd arnynt, ac a ðyuot, Gyd a dyniō ampossibl yvv hyn, and nyd gyd a Duw: can ys pop peth 'sy possibil gyd a Duw.

Yno y dechreawdd Petr ddywedyt wrthaw, ‡ 1.449Nycha, ys gadawsam ni bop peth, ac ath ddily∣nesam di. Yr Iesu a atepodd ac a ddyuot, Yn wir y dywedaf i chwi, nyd oes nep ar * 1.450 adawodd duy, 'nei vroder, nei chwiorydd, neu dad, neu vam, neu wreic, neu blant, ne diroedd o'm pleid i a'r Euangel, a'r ny's derbyn ar y canvet yr awr∣hon ‡ 1.451 y pryd hyn: tai, a' broder, a' chwioredd, a'

mamae, a' phlant, a' thiredd y gyd ac erlidiae, ac yn * 1.452 yr oes a ddaw vuchedd dragyvythawl. Eithr llawer ar 'sy yn cyntaf, a vyddant yn olaf, a'r ei olaf yn gyntaf.

Ac ydd oeddent vvy ar y ffordd yn ‡ 1.453 escend i Ga∣erusalem, a'r Iesu a ai o'i blaen, a' * 1.454 dechryny a wnaethant, ac val ei dilynent, yr ofnesont, a'r Ie¦su a gymerth y dauddec drachefyn, ac a ddechreu∣awdd ddywedyt yddyn pa pethae a ‡ 1.455 ddelei yddo, gan ddyvvedyt, * 1.456 Nycha, ni yn escend i Gaerusalem a' Map y dyn a roddir at yr Archoffeirieit, ac at y Gwyr-llen, ac wynt y barnant ef i angae, ac y rhoddant ef at y Cenetloedd. Ac vvy y gwatwo∣rant ef, ac ei yscyrsiant, ac y boyrant arnaw, ac ei lladdant: eithyr y trydyð dydd y cyvyt ef drachefyn.

Yno y daeth ataw Iaco ac Ioan meibion Zebe∣daeus, gan dywedyt, Athro, ni 'wyllesem wney∣thyr o hanot i ni yr hyn a ddeisyfem. Ac ef a ddy∣vot wrthynt, Beth a 'wyllysech i mi y wneythyd y chwi? Wythe a ddywedesont wrthaw, * 1.457 Cania∣ta i ni gael eistedd vn ar dy ddeheulavv, a'r llall ac dy lavv aseu yn dy 'ogoniant. A'r Iesu a ddynot wrthynt, Ny wyddoch pa beth a erchwch. A ellw∣ch-vvi yfed o'r ‡ 1.458 cwppan yr yfa vi o hanavv, a'ch be∣dyddio a'r betydd y betyddier vi? Ac wy dywet∣sont wrthaw, Gallwn. A'r Iesu a ddyvot wrth∣ynt, Diau yr yfwch o'r cwppan yr yfa vi o honavv, ac ich betyddijr a'r betydd yn yr hwn im betyddier inef: anyd eistedd ar vy llavv ddeau ac ar vy llavv aseu, nyd * 1.459 yw vau ei roddy, anyd ei roi a vvnair i•• ei y paratowyt. A' phan glypu 'r dec ereill hyny, y

dechreusont * 1.460sory wrth Iaco ac Ioan. A'r Iesu y galwodd wy ataw, ac a ddyvot yddynt, Chvvi wyddoch ‡ 1.461 mai yr ei 'sy hoff ganthynt lywodraethu ymplith y Cenedleedd y harglwyddiaethant wy, a'r sawl 'sy vawrion yn ey plith, a arverant o aw∣durtot arnaddynt. Eithyr nyd velly y bydd yn eich plith chwi: an'd pwy pynac a' wyllysio vot yn vawr yn eich plith chwi, byddet * 1.462 wenidoc y chwy. A' phwy pynac a ewyllisia vot yn benaf o hano∣chwy, byddet was pavvp oll. Can ys-a' Map y dyn ny ðaeth i gahel ‡ 1.463 gweini iddo, anyd i weini, a' rhoi ei * 1.464 einioes yn ‡ 1.465 bridwerth dros lawer.

Yno yd aethant i hIericho: ac val yð oeð ef yn myned allan o hIericho * 1.466 gyd ai ddiscipulon, a' ‡ 1.467 mintai vawr, Bartimaeus vap Timaeus dyn dall a eisteddai ar vin y ffordd yn cardota. A' phan glypu mai'r Iesu o Nazaret oedd yno, ef a ddechreuawdd lefain a' dywedyt, Iesu vap Da∣uid trugarha wrthyf. A' llawer y ceryddent ef, er iddo dewi: yntef a lefai yn vwy o lawer, Ha vap Dauid, trugarha wrthyf. Yno gorsefyll o'r Iesu, a' gorchmyn y 'alw ef: ac wy e alwasant y dall, gā ddywedyt wrthaw, Cymer gyssyr: cyfod, mae ef yn dy 'alaw. Yno y tavlodd ef ei gochyl ymaith, ac a gyvodes ac a ddaeth at yr Iesu. A'r Iesu 'a∣tepodd ac a ddyuot wrthaw, Beth a ewyllysy w∣neythyd o hanof yty? A'r dall a ddyuot wrthaw, * 1.468 Arglwydd, ‡ 1.469 cael o hanof vy-golwc. Yno y dy∣uot yr Iesu wrthaw, Dos ffwrdd, dy ffydd ath * 1.470iachaodd, Ac yn y man y cafas ei 'olwc, ac y ‡ 1.471 can∣lynodd ef yr Iesu rhyd y ffordd.

❧Pen xj.

Christ yn marchogaeth i Gaerusalem. Y fficuspren yn dysy∣chy. Tavlu allan y prynwyr a't gwerthwyr o'r Templ. Ef yn datcan rhinwedd, sfydd, a' pha wedd y dlem weddi∣aw. Y Pharisaiait yn ymofyn a Christ.

A' Gwedy yðyn ddynesay i Caeru∣salem, i Bethphage a' Bethania hyd ym mynyth * 1.472 olivar yd anvo∣nes ef ddau o ei ddiscipulon, ac y dyuot wrthwynt, Ewch ymaith i'r dref'sy ‡ 1.473 ar eich cyfor, a' * 1.474 chy cynted y deloch y mevvn yddi, chvvi gewch ebol wedy i rwymo, ar ucha rhwn nyd ei∣steðawð ‡ 1.475 vn-dyn erioed: gellyngwch ef a' dugwch. Ac a dywait nebun wrthich, Paam y gwne wchvvi hyn? Dywedwch vod * 1.476 yn rhaid i'r Arglwydd wrthaw, ac eb 'oludd ef ei denfyn yd yma. Ac vvy aethant ymaith ac a gawsont ebawl yn rhwym wrth y drws oddyallan, mewn ‡ 1.477 cysswllt dwyfforð a' ei ddillwng a wnaethant. A'r ei o'r sawl a se∣fynt yno, a ðywedent wrthynt, Beth a wnechwi∣yn gillwng yr ebawl? Wythe a ddywetsont wr∣thynt, val ygorchmynesei'r Iesu yddynt. Yno y gadawsont yddyn vynd ymaith.

Ac vvy dducsont yr ebol at yr Iesu, ac a vwria∣sont ei dillat arnaw, ac ef a eisteddawdd * 1.478 acno. A' llaweroedd a danasont ei dillat thyd y ffordd: ‡ 1.479 trychu o ereill gangae o'r preniae a' ei * 1.480 tanu ac

y ffordd. A'r ei a oedd yn myn'd o'r blaen, ar ei oeð yn canlyn, a lefent, gan ddywedyt, ‡ 1.481 Hosanna: bendigedic vo 'r hwn * 1.482sy'n dyvot yn Enw yr Ar∣glwydd, bendigedic vo 'r deyrnas ‡ 1.483y-s y yn dyvot yn Enw Arglwyð ein tad Dauid: Hosanna 'rhvvn vvyt yn y nefoedd vchaf. Yno yð aeth yr Iesu y mewn y Gaerusalem, ac ir Templ: a' gwedy iddo edrych o yamgylch ar pop peth, a' hithe yr owrhon wedy mynd yn hwyr, ef aeth allan yd Bethania * 1.484y gyd a'r dauddec. A' thranoeth wedy ey dyvot wy allan o Bethania, yr oeð arno ‡ 1.485 newyn. Acwrth 'weled fficuspren o bell, * 1.486ac iddo ddail, ef aeth y edrych a gaffei ddim arnaw: a' phan ddeuth ataw, ny chafas ef ddim yn amyn dail: can nad oedd hi am∣ser bot fficus eto. Yno ydd atepodd yr Iesu ac y dy∣uot wrthaw, Na vwytaed nep ff••wyth o hanat mwyach * 1.487 yn tragyvyth: a'ei ðiscipulon ei clybu.

A' hwy a ðaethant i Caerusalem, a'r Iesu aeth ir Templ, ac a ddechreuawdd davly allan yr ei oeddynt yn gwerthy ac yn prynu yn y Templ, ac a ddymchwelawdd i lawr ‡ 1.488 vyrddae yr ariam-ne∣widwyr▪ a' * 1.489 chadeiriae yr ei oedd yn gwerthy co∣lombenot. Ac ny adawei ef y neb ddwyn llestr drwy 'r Templ. Ac ef ei dyscawdd, gan ddywedyt wrthynt, A nyd escrivenwyt, Y tuy meuvi, tuy 'r gweddio y gelwir i'r oll Genetloedd? a' chwitheu ei gwnaethoch yn 'ogof llatron. Ac ei clybu 'r Gwyr-llen, a'r Archoffeirieit, ac a geisiesont po'ð y ‡ 1.490 collent ef: can ys ofnent ef, o bleit bot yr oll dyrva yn * 1.491 aruthro gan ei athraweth ef. A' gwedy y hwyrhau hi, ydd aeth yr Iesu allan o'r dinas.

A'r borae ac wynt yn * 1.492mynd-heibio, y gwelsam y ffycuspren wedy ‡ 1.493 gwywo o'r gwraidd. Yno yr atgofiawdd Petr, ac y dyuot wrthaw, * 1.494 Rabbi, ‡ 1.495 nycha 'r fficuspren a * 1.496 velltithiaist, wedy gwy∣wo. A'r Iesu a atepawdd, ac a ddyuot wrthynt. Bid eich ffydd ‡ 1.497 ar Dduw. Can ys yn wir y dywe∣daf y chwi, mai pwy pynac a ddyweto wrth y my∣nyth hwn, * 1.498 Ymgymer ymaith a'bwrw dy hun i'r mor, ac na ‡ 1.499 amheuet yn ei galon, anyd credy y * 1.500 dervydd y pethe hyny a ddyuot ef, beth bynac ar a ddywait, a vydd yddaw. Erwydd paam y dy∣wedaf wrthych, Bethae bynac ar a archoch wrth weddiaw, credwch yd erbyniwch, ac e vydd ‡ 1.501 pa∣rot y chwi. And pan safoch, a' gweddiaw, maddeu∣wch, a's bydd genych ddim yn erbyn neb, val y bo 'ich Tad yr hwn sy yn y nefoedd vaddae i chwi theu eich * 1.502 cam-weddae. O bleit a ny vaddeuw∣chwi, ach Tat yr hwn 'sy yn y nefoedd, ny va∣ddae i chwithe eich cam-weddae.

Yno y daethant drachefyn i Caerusalem: a' 〈◊〉〈◊〉 y rhodiei ef yn y Templ, y dauai ataw yr Archo∣ffeirieit, a'r Gwyr-llen, a'r ‡ 1.503 Henyddion, ac y dy∣wedynt wrthaw, Wrth pa awdurtat y gwnai diy¦pethe hyn? a' phwy roes y ti yr auturtat hon, * 1.504y•• y wnayti y pethae hyn? A'r Iesu a atepawdd 〈◊〉〈◊〉 a ddyuot wrthynt, Minef a ovynaf vn-peth chwithe, ac atepwch vi, a' dywedaf ywch' wrth 〈◊〉〈◊〉 awdurtot y gwnaf y pethae hyn. Betydd Ioan, 〈◊〉〈◊〉 o'r nef ydd oedd, ai o ddynion? atepwch vi. Ac 〈◊〉〈◊〉 a veddyliesont ynthyn ehunain, gan ddywedy▪ A's dywedwn O'r nef, ef a ddywait, Paam ga••

hyny na chredech * 1.505ef? Eithyr a's dywedwn, O ðy nion, y mae arnam ofn y bopul: can ys pavvp oll a gymerent Ioan yn wir Prophwyt. Yno ydd ate∣pesant, ac y dywedesant wrth yr Iesu, Ny wydd∣am ni. A'r Iesu atepawð, ac a ðyuot wrthynt, Ac ny ðywedaf vinefy chwi wrth pa awdurtat y gw∣nafty pethae hyn.

❧Pen. xij

Lloci 'r winllan. Bot vvyddtawt a' theyrnget yn ddyledus i deyrnedd a' thwysogion. Cyuodedigaeth y meirw. Swmp a'chrynodab y * 1.506Ddeddyf. Christ yn vap Dauid. Bot raid gochelyt yr ei gau sanctaidd. Offrwm y weddw dlawd.

AC ef a ddechreawdd * 1.507 ymadrawdd wrthynt ym-parabolae, gan dyvvedyt, Yr oedd gwr a blannai winllan, ac a ei hamgylchynawdd a chae, ac a gloddiawd bwll y dderbyn y gwin ac a adeiliawdd dwr ynddï, ac ei llo∣cawdd hi i ‡ 1.508 dir-ðiwylliawdwyr, ac aeth ymhel o y gartref. Ac ar * 1.509 dymor, y danvones ef was at y tir-ddiwylliawdwyr, val yd erbyniei ef y gan y tir-ðiwylliawdwyr o ffrwyth y winllā. Ac wy a ei ‡ 1.510 cymersont ef, ac ei * 1.511 bayddesont, ac ei danvone∣sont ymaith yn ‡ 1.512 wac. A' thrachefyn yd anuones atynt was arall, a 'hwnw a davlasant a' main, ac a•• * 1.513 vriwesont ei ben, ac ei danvonesōt ymaith we∣dy ei amperchi. A' thrachefyn yd anuones ef vn a∣rall,

a hwnw a laddesont, a llawer ereill, gan * 1.514vayddy 'rei, a' lladd 'rhei. Ac eto ydd oedd iddo vn map, ei garedic: a' hwnw a' ddanvonawdd ei atynt yn ddywethaf, gan ddywedyt, VVy barch∣ant vy map. And y tir-ddiwylliawdwyr hynny a ddywedent yn ei plith ehunain, ‡ 1.515 Hwn yw'r eti∣uedd: dewch, lladdwn ef, a'r etiueddiaeth vydd * 1.516y ni. Yno y cymersont ef, ac ei lladdesont, ac ei bwriesont y maes o'r winllan. Pa peth gan hyny a wna Arglwydd y winllan? Eddaw ac a ddiue∣tha 'r tir-ðiwylliawdwyr hyn,‡ 1.517 ac a rydd y winllan y ereill. Ac any ddarllenesoch hyn o Scrythur? Y maen yr hwn a wrthodent yr a deiladwyr, ys hw∣nw a wnaed yn ben congyl. Hyn a wnaethpwyt y gan yr Arglwydd, a 'rhyvedd yw yn ein * 1.518 llyga∣it. Yno yr oeddent mewn awyð y'w ddalha ef, and bot arnyn ofn y bopul: can ys dyellent mai yny herbyn wy y dywedesei y * 1.519 parabol hwnw:‡ 1.520 a•• hyny y gadawsont ef, ac ydd aethan i ffordd.

Ac wy ddanvonesont ataw 'r ei o'r Pharisaieit, ac o'r Herodieit ‡ 1.521 yny ðalient ef yn ei ymadrodd. Ac wynteu pan daethāt, a ðywedsant wrthaw, A∣thro, ys gwyddam * 1.522 mai ‡ 1.523 cywir wyt, ac na * 1.524o∣vely am nebun, ac nyd edrychy ar wynebvverrh dyn on, amyn yn-gwirioneð y dyscy yn' ffordd Dduw. Ai ‡ 1.525 cyfreithlawn rhoddi teyrnget i Caisar, a¦nyd yvv? Addlem ni ei roddi, ai ny ddlem ei roddi▪ And ef a wyddiat ei * 1.526 dichell wy, ac a ddyuot wy∣thynt, Paam y temptiwch vi? Dygwch i mi gei∣nioc, val y gwelwyf y peth. Ac wy ei ducesont, a•• ef a ddyuot wrthynt, ‡ 1.527 I bwy mae'r ddelw hon a••

* 1.528argraph? wythe a ddywetsont wrthaw, I Cai∣sar. Yno ydd atepodd yr Iesu ac y dyuot wrthynt, Rowch i Caisar yr ‡ 1.529 iddo Caisar, ac i Dduw * 1.530 yr eiddo Duw: a' rhyueddy a wnaethant ‡ 1.531 wrthaw.

Yno y daeth y Sadducaieit ataw, (yr ei a ddy∣weit nad oes cyfodedigaeth) ac a 'ovynesont iddo, gan ddywedyt, Athro, Moysen a yscrivenodd y ni, A's bydd marw brawdd vn, a' gady ei wreic, ac eb ady plant, mai ei vrawdd a ddyly gymeryd ei wraic, a' chyuodi had ‡ 1.532 y'w vrawd. Ydd oedd saith broder a'r cyntaf a gymerth wreic, a' phan vu ef varw, ny adawdd ef * 1.533 had. Ar ail y cymerth hi, ac e vu varw, ac ny's gadawdd yntef chvvaith ddim had, a'r trydydd yr vn ffynyt. Velly 'r saith y ‡ 1.534 cymersant hi, ac ny adawsant ddim * 1.535 had: yn ddywethaf oll marw o'r wreic hefyt. Yn y ‡ 1.536 cyfo∣dedigaeth gan hyny, pan adgyuodant, gwraic y bwy'n o * 1.537 naddynt vydd hi? can ys perchenogoð y saith y hi yn wraic? Yno 'dd atepawdd yr Iesu ac y dyuot wrthynt, Anyd am hyny yð ychyn mynd ar ‡ 1.538 gyfeilorn, can na wyddoch yr Scrythurae, na meddiant Duw? Can ys pan adgyyodant o vei∣rw, nywreicaant, ac ny 'wrant, anyd * 1.539 bot val yr Angelion y sy yn y nefoedd. Ac am y meirw, y ‡ 1.540 cy vodir wy drachefn, an y ddarllenesochvvi yn llyuer Moysen, po'dd yn y * 1.541 merinllwyn y llavarawdd Duw wrthaw, gan ddywedyt, Mi yvv Duw A∣braham, a' Duw Isaac, a' Duw Iacob? Nyd yw ef Dduw y meirw, eithyr Duw y bywion: Chwy∣chwi gan hyny ‡ 1.542 'sy yn mynd ympell ar gyfeilorn.

Yno y daeth vn o'r Gwyr-llen y tlywsei wy yn

ymddadlae, a' chan wybot ddarvot iddo ei hatep yn dda, y gofynawdd ðdaw, Pwy 'n yw'r gorchymyn cyntaf oll? Yr Iesu ei atepawdd, Y cyntaf o'r oll 'ochmynion yvv, Clyw Israel, Yr Arglwydd ein Duw, yw'r Arglwydd vnic. * 1.543 Cery am hyny yr Ar¦glwydd dy Dduw ‡ 1.544 oth oll galon, ac oth oll enait, ac oth oll veddwl, ac ath oll nerth: hwn yw'r gor∣chymyn cyntaf. Ar ail ysy gyffelyp, ys ef, Cery dy gymydawc val dyun. Nid oes 'orchymyn arall mwy na 'r ei hyn. Yno y dyuot y Gwyr-llen wrth∣aw, Da, Arglwydd, ys dywedeist y gwirionedd, mai vn Duw 'sy, ac nad oes * 1.545 arall ‡ 1.546 amyn ef. A' ei gary ef a'r oll galon, ac a'r oll ddyall, ac a'r oll enait, ac ar oll nerth, a' chary ei gymydawc mal y un, 'sy vwy nag oll boeth-offrymae ac aberthae. Yno yr Iesu yn ei weled ef yn atep yn * 1.547 ddisseml, a ddyvot wrthaw, Nyd wyt yn e pell ywrth teyr∣nas Duw. Ac ny veiddiawdd nep ‡ 1.548 mwyach y∣movyn ac ef.

A'r Iesu a * 1.549 atepawdd ac a ddyuot gan ei dyscy yn y Templ, Pavodd y dywait y Gwyr-llen p•••• yvv bot Christ yn vap i Ddauid? Can ys Dauid y un a ðyuot trwy'r yspryt, glan, Dyuot yr Arglwyd wrth vy Arglwydd i, Eistedd ar vymdeheulavv i, yd pan ‡ 1.550 'osotwyf dy elynion yn droedfainc yty. Can vot Dauid y hun yn y'alw ef yn Arglwydd: a' pha wedd y mae yntef yn vap iddaw? a' llawer o bopul y * 1.551 clypu ef yn ‡ 1.552 ewyllysgar. Hefyd ef a ddyuot wrthynt * 1.553 yn y ddysceidaeth ef, Y mogelwch rac y Gwyr-llen yr ei a garant vyned mewn ‡ 1.554 gwi scoedd llaesion a' chael cyfarch-gwell yddyn yn y

marchnatoedd, a'r eisteddfaë penaf yn y Syna∣gogae, a'r eisteddleoedd cyntaf yn-gwleddoedd, yr ei a lwyr * 1.555ysant daiae gvvragedd-gweddwon, ac ‡ 1.556yn rhith hirweðiaw. Yr ei hyn a dderbyniant var nedigaeth vwy. Ac mal ydd oedd yr Iesu yn eistedd gyferbyn ar tresorva, yr edrychawdd ‡ 1.557 po'dd y bwriei y bopul * 1.558 arian ir dresorfa, a' ‡ 1.559 goludogion lawer a vwrient lawer y mewn. Ac e ddaeth ryw vvreic weddw dlawt, ac a vwriodd y mywn ddau * 1.560 vitym, ys ef yw hatling. Yno y galwodd ataw ei ddyscipulon, ac y dyuot wrthynt, Yn wir y dy∣wedaf y chwi, ‡ 1.561 vwrw o'r vvraic-meðw dlawt hon vwy ymewn, na'r oll 'rei a vwriesont i'r tresorfa. Can ys yntwy oll a vwriesont y mewn o'r hyn sy * 1.562 yn-gweddill ganthynt: a' hitheu o hei ‡ 1.563 thlodi a vwriodd y mewn gymeint oll ac * 1.564 oedd iddi, ysef i holl vywyt hi.

❧Pen. xiij

Distrywiad Caersalem. Bot precethy 'r Euangel i bawp oll Am yr ymlid, a'r gau brophwyti a vyddant cyn na dyuo∣diat Christ, yr hwn nyd espes 'moi ei awr. Ef yn anoe pawp y vot yn wiliadurus.

AC val ydd ai ef allan o'r Templ, y * 1.565 'syganei vn o ei ddiscipulon wr∣thaw, Athro, gwyl pa ‡ 1.566 ryw vain a' pha ryw adeiladoedd ysy yma. Y∣no ydd atepodd yr Iesu ac y dyuot wrthaw, A wely di yr adeiliadoeð

mawrion hyn? ny's gedir * 1.567maen ar vaen, ar ny's goyscerir. A' mal ydd eisteddei ef ar vynyth ‡ 1.568 oli∣var gyfeiryd ar Templ, Petr, ac Iaco, ac Ioan, ac Andreas a ovynesont yddo yn ðirgel, Dywait i ni pa bryd y bydd y pethae hyn? a' pha 'r* 1.569 arwyð vydd pan gyflawner y pethae hyn oll? A'r Iesu a atepodd yddynt, ac ddechreuodd ddywedyt, Ym••∣gelwch rac ‡ 1.570 twyllo o nep chvvychwi. Can ys lla∣wer a ddawant yn vy Enwi, can ddywedyt, Mi yw Christ, ac a' twyllant lawer. Hefyd pan glyw∣och son am ryveloeð a' * 1.571darogan Ryueloedd, na'ch tralloder chvvi: ‡ 1.572 can ys dir yw bot cyfryvv bethae: eithyr ny bydd y * 1.573 tervyn etwa. Can ys cenetla gy∣vyt yn erbyn cenetl, a' theyrnas yn erbyn teyr∣nas, ac e vydd daiar gryniadae mewn amryw le∣oedd, ac e vydd newynae a' thrallodae: hyn vyð∣ant ddechreuoedd y ‡ 1.574 govidiae. Anid edrychwch arnoch eich hun: can ys wy ach rhoddant ir Se∣neddae, ac i'r Synogogae: ych bayddy a wnei••, a'ch dwyn geyr bron ‡ 1.575 llywyawdwyr a' Brēhined om pleit i, er testiolaeth yddynt. A'r Euangel a vydd * 1.576 dir yn gyntaf hi ‡ 1.577 phrecethy ymplith yr oll genetloedd. Eithyr pan vont ich * 1.578 arwein ac ich ‡ 1.579 ethrod, na rag * 1.580 ovelwch, ac na rac vefyriwch pa beth a ddywetoch: eithyr pa beth pynac a ro∣dder y chwy yn ‡ 1.581 y pryd hwnw, hynny ymadro∣ddwch: can ys nyd chwi ys y yn ymadrodd, anyd yr Yspryt glan. Ac e ddyry y brawd y brawd i var∣woleth, a'r tad y map, a'r plant a gyvodant y•• erbyn y * 1.582 rhieni, ac ei marwolaethant wy. A' dy∣gasoc vyðwch gan bawp er mwyn vy Enwi: a••

pwy pynac a baraho yd y dyweð, * 1.583 efe vyð catwe∣dic. Hefyd pan weloch y * 1.584 ffiaið ðiffeithwch) ry ðy∣wetpwyt o hanaw gan Ddaniel y Prophwyt) yn ‡ 1.585 bot lle ny ddyly, (a'i darllen, dyalled) yno yr ei a vontyn Iudaia, * 1.586ciliant i'r mynyðedd. Ahwn a vo ar ben y tuy: naddescendet i'r tuy, ac nag aed ymewn ‡ 1.587y gyrchy dim allan o ei duy. A' hwn * 1.588a vo yn y maes, na ddadymchweled tra i gefyn at y pethae a adawoð ar i ol, y gym'ryd ei ddillat. Yno gwae 'r ei beichiogion, ar ei vont yn ‡ 1.589 rhoi bronae yn y dyddiae hynny. Gweddwch gan hyny na bo eich * 1.590 cilio yn y gayaf. Can ys byð yn y dyðiae hy∣yn gyfryvv ‡ 1.591 'orthrymder ac na buo ddechrae 'r cre∣adurieth a greawdd Duw yd y pryd hyn, ac ny bydd. Ac o ddyeithr vesei i Dduw * 1.592vyrhay 'r dyðiae hyny, ny chadwesit vn ‡ 1.593 cnawd: and er mwyn yr etholedigion yr ei a ddetholes ef,', y byrhaodd ef y dyddiae hyny. Ac yno a's dywait nep y chwi, * 1.594Nycha ll'yma Christ, ai, nycha, ‡ 1.595 ll'yna ef, na chredwch, Can ys cyfyd gau-Gristiae, a' gau Brophwyti, ac a wnant arwyðion ac * 1.596 aruthroeð i hudaw, pe bei possibil, y gwir etholedigion. A' mogelwch chwitheu: wele, ys racðywedais y chwy bop peth oll,

A'hefyt yn y dyðiae hyny, gwedy'r * 1.597 gorthrymder hwnw y tywylla yr haul, a'r lloer ny rydd hi ‡ 1.598llewych, a' ser ynef a syrthiaut: a'r nerthoedd 'sydd yn y nefoedd a yscytwir. Ac yno y gwelant Vap y dyn yn dyvot yn yr wybrēnae, y gyd a * 1.599 nerth lliosawc a' gogoniant: Ac yno yd enfyn ef ei An∣gelion, ac y ‡ 1.600cascla ef ei etholedigion y * 1.601wrth pet∣war

gwynt, ac o eithavoedd y ðaiar yd eithavoedd y nef, dyscwch * 1.602barabol y gan y fficuspren. Tra vo ei gangen eto yn dyner, ac e yn ‡ 1.603 baglu••aw dail, ys gwyddoch vot yr haf yn agos. Ac velly chwitheu, pan weloch y pethae hyn wedy dyvot gwybyddwch pan yw bot teyrnas Duw yn agos▪ sef wrth y drws. Yn wir y dywedaf y chwi, * 1.604 nad a a'r oes hon heibio, yd pā wneler y pethoe hyn oll. Nef a' daiar ‡ 1.605 aant heibio, eithr vy-gairiae i nid ant heibio. Ac am y dydd hwnw a'r awr ny'sgwyr * 1.606 vn dyn, na'r Angelion chwaith yr ei 'sy yn y nef, na'r Map ‡ 1.607 yntef, namyn y Tat yn vnic. Ymogelwch: gwiliwch a' gweddiwch: can na wyddoch pa bryd yw'r amser. Can ys Map y dyn ys y val ‡ 1.608dyn yn ymddaith i wlad bell, ac yn gadael ei duy, ac yn rhoi * 1.609awdurdot y'w weision, ac i bob vn ei waith,‡ 1.610 ac yn gorchymyn ir porthor wiliaw. Gwiliwch am hyny, (can na wyddoch pa bryd y daw Arglwydd y tuy, gan hwyr, ai am haner nos, ar * 1.611 ganiat y ceilioc, ai'r ‡ 1.612 borae ddydd) rac pan ðel ef yn ddysumwth, iddo ych cael yn cuscy. A'r hyn pethe a ddywedaf wrthyh-wi, a ddywedaf wrth bawp, Gwiliwch.

❧Pen. xiiij

Yr Offeirieit yn ymgynllwyn yn erby•• Christ. Mair Ma••∣dalen yn ‡ 1.613 ir aw Christ. Bwyta 'r Pasc. Ef yn menegio'r blaen am vrad Iudas. Ordinhat a' ffurf cwynos ne s••∣per yr Arglwydd. Dalha Christ. Petr yn y wadu ef.

AR ben y ddau ddydd gwedy ydd oeð y Pasc,* 1.614 a' gvvyl y bara * 1.615 croyw: a'r Archoffeirieit a'r gwyr-llē a geisie∣sont pa ffordd y dalient ef trwy ‡ 1.616 ði∣chell yw ladd. Eithyr dywedyt a w∣naent, Nyd ar yr wyl, rac bot cyn∣nwrfyn y popul. A' phan ytoedd ym-Bethania yn-tuy Simon 'ohanglaf, ac ef yn eistedd * 1.617 wrth y vort, y deuth gwraic a chenthi vlwch o ‡ 1.618 oleo * 1.619 spicnard gwerth-vawr, a' hi a dorawð y blwch, ac ei tywalldawdd am y ben ef. Am hynny y so∣rawdd rei ynthynt ehunein, can ddywedyt, I pa beth y gwnaethpwyt y collet ‡ 1.620 hyn ar oleo? obleit ef allesit ei werthu er mwy na thrichāt ceiniawc, a' ei roddy ir tlotion, ac wy a ‡ 1.621 ddigiesont wrthei. A'r Iesu addyvot, Gedwch yddi: paam ydd ych en hei * 1.622 molesty? hi a weithiawdd weithred da ar naf. Can ys cewch y tlodion gyd a chwi bop am∣ser, a phan vynnoch y gellwch wneythy tvvrn da yddwynt, anyd myvi ny chewch bop amser. Hyn y allawdd hon, hi a ei gwnaeth: hi a ddeuth ym-blaen-llaw y eliaw vy-corph erbyn y ‡ 1.623 claddediga∣eth. Yn wir y dywedaf wrthych, p'le bynac y pre∣cethir yr Euangel hon yn yr oll vyt, * 1.624 a' hyn a w∣naeth hon, a adroddir er coffa am denei. Yno Iu∣das Iscariot, vn o'r dauddec aeth ymaith at yr Archoffeiriait, y'w vradychy ef yddwynt. A' phan glywsont hynny, llawen vu ganthwynt, ac a að∣awsont roddi ariant ydd aw: am hyny y casiawð ‡ 1.625 pa vodd y gallei yn * 1.626 gymmwys y vradychy ef. A'r dydd cyntaf o'r bara ‡ 1.627 croyw, pan aberthynt

y Pasch, y dyvot ei ddiscipulon wrthaw, I b'ley myny i ni vyned a' pharatoi, i vwyta ohanat y Pasc? Ac anvon awnaeth ddau oei ddiscipulon, a dywedyt wrthynt, Ewch ir dinas, ac e gyvw•••• dyn a chwi yn dwyn ysteneit o ddwfyr, cynlyn∣wch ef. A' ph'le bynac ydd el ef y mywn, dywed∣wch wrth 'wr y tuy, Yr Athro a ddywait, Pyle y mae 'r lletuy lle y bwytawyf y Pasc mi am disci∣pulon? Ac ef a ddengys ychwy * 1.628 goruchystavel vawr, ‡ 1.629 yn gywair ac yn parat: ynow paratowch y ni. A' myned ymaith o'i ddiscipulon, a dyvot 〈◊〉〈◊〉 dinas, a' chaffael megis y dywedesei ef wrthynt▪ a' pharatoi 'r Pasc a wnaethant. Ac yn yr * 1.630hwy y deuth ef a'r deuddec. Ac val ydd oeddent yn ei∣stedd ac yn bwyta, y dyvot yr Iesu, Yn wir y dy∣wedaf ychwi, mae vn o honawch a'm bradycha, yr hwn ys ydd yn bwyta gyd a mi. A' dechrae t••••∣stay a wnaethant, a' dywedyt wrthaw ‡ 1.631o bop vn▪ Ai myvi? ac o arall, Ai myvi? Ac ef atepodd ac a ddyvot yddwynt, Sef vn o'r dauddec yr hwn ys y '•• * 1.632 trochi gyd a mi yn y ddescil am bradycha. Can ys Map y dyn a ‡ 1.633ymaith, mal ydd escrivenir * 1.634 o ha∣no: anid gwae 'r dyn hwnw, trwy 'r hwn y bra∣dychir Map y dyn: da vysei ir dyn hwnw na an••∣sir ef er ioet. Ac val ydd oeddent wy yn bwyta, y cymerth yr Iesu vara, a' gwedy yddaw ‡ 1.635 vendi∣thiaw y tores, ac y rhoddes yddwynt, ac y dyvot, Cymerwch, bwytewch, hwn yw * 1.636 vy-corph. Ac 〈◊〉〈◊〉 gymerth y ‡ 1.637 cwpan, a' gwedy iddaw ddiolch, ef 〈◊〉〈◊〉 rhoddes ydd-wynt, ac wy oll yvesont o hanaw. Ac ef a ddyvot wrthwynt, Hwn yw vy-gwa••••

* 1.638o'r Testament newydd, yr hwn ‡ 1.639 'ellyngir tros lawer. Yn wir y dywedaf wrthych, nid yfaf mwy o ffrwyth y winwydden, yd y dydd hwnw ydd yf∣wyf ef yn newydd yn-teyrnas Duw. A gwedy yð∣ynt ganu * 1.640 psalm, yð aethāt alan i vonyth olyvar. A'r Iesu a ddyvot yddwynt, Y nos hon ich ‡ 1.641 rhw∣ystrir oll o'm pleit i: can ys scrifenedic yw, Trawaf y bugail a' goyscerir y deuait. Eithyr gwedy y cy∣votwyf, * 1.642 ydd af o'ch blaen ir Galilaia. Ac Petr a ddyvot wrthaw, a' phe rhwystrit pawp, eithyr nyd myvi. A'r Iesu a ddyvot wrthaw. Yn wir y dywedaf y ti, mae heddyw, ys ef y nos hon, cyn ny cano o'r ceiliawc ddwywaith, i'm gwedy dair∣gwaith. Ac efe a ddyvot yn vwy o lawer, A' phe gorvyddei arnafvarw gyd a thi, ni'th wadaf: ar vn ffynyt hefyt y dywedesont wy oll. A' gwedy y dywot wy i van a enwit Gethsemane: yno y dyvot ef wrth ei ðiscipulon. Eisteddwch yma, tra vyðwyf yn gweddiaw. Ac ef a gymerawdd gyd ac ef Petr ac Iaco, ac Ioan, ac a ddechreuodd * 1.643 ofni, a' ‡ 1.644 bra∣wychu, ac ef a ddyvot wrthwynt, Tra thrist yw vy enait, ys yd angae: Aroswch a' gwiliwch. Ac ef aeth ychydic pellach, ac a ‡ 1.645ddygwyddawdd,* 1.646 ar y ddaiar, ac a weddiawdd, pan yw a's gellit, vynet o'r awr hono heibio y wrtho. Ac ef a ddyvot, Abba Dad, pop peth ys ydd alluawl i ti: treigla ymaith y * 1.647cwpan hwn ywrthyf: eithyr nyt hynn a vyn∣wy vi, anid hynn a vynych di. Ac ef a ddeuth ac ei cafas wy yn cyscu, ac a ðyvyt wrth Petr, Simon, Ai cyscu ydd wyt? A ny ally-t' ‡ 1.648wyliaw vn awr? Gwiliwch, a' Gweddiwch, rac eich mynet ym-provedigaeth:

yr yspryt yn ddiau 'sy parat, anid cnawt ys y * 1.649'wan. A' thrachefyn yð aeth ymaith, ac y weddiawð, ac a ddyvot yr vn ymadrodd. Ac gwedy ymchwelyt o hanaw, ef a ei cafas wy dra∣chefyn yn cyscu: can ys ydd oedd eu Hygait yn dry∣mion, ac ny wyddent beth a atepent ydd-aw. Ac ef a ddeuth y drydedd waith, ac a ddyvot wrth∣wynt, Cyscwch weithian, a' gorphoyswch: digó yw: e ddeuth yr awr: ‡ 1.650 nycha, y rhoddir Map y dyn yn-dwylaw pechaturieit. Cyfodwch: awn: * 1.651 wele, yr hwn a'm bradycha, ys id yn agos. Ac yn y man ac ef yn ymddiddan, y dauei Iudas yr hwn oedd vn o'r dauddec, ac gyd ac ef dyrfa vawr a chleddyfae a' ‡ 1.652 phastynae oywrth yr Archoffei∣riait y Gwyr-llen, a'r Henurieit. A'rhwn y bra∣dychesei ef, a roddesei * 1.653amnaid yddwynt, can ddywedyt, Pwy'n bynac a' gusanwyf, hwnw yw: deliswch ef ac ‡ 1.654ewch ac ef ymaith yn ði••gel. Ac wedy ei ddyvot ef, ef aeth ataw yn y van, ac a dyvot vvrthavv, * 1.655 Rabbi, Rabbi, ac ei cusanawdd ef. Ac wy a ‡ 1.656 roesont ei dwylo arnaw, ac ei da∣liesont. Ac vn o'r ei oedd yn sefyll yno, a dynnawð gleddyf, ac a drawodd 'was yr Archoffeiriat, ac a dorrawdd ei glust ymaith. A'r Iesu atepawdd at ac a ddyvot wrthwynt, Chwi ddaethoch allan megis at leitr, a chleðyfe ac a * 1.657 phastinae im dalha i. Ydd oeddwn paunydd gyd a chwi yn traethy-dysc yn y Templ, ac ny'm daliesoch: eithyr hynn ys ydd er cyflawny 'r Scrythurae. Yno wy y gadawsant ef, ac a giliesont ‡ 1.658 bawp. Ac ydd oedd vn gwr ieuanc, wedyr wiscaw a lliain ar ei gorph

noeth, yn ei gynlyn ef, a'r gwyr ieuainc y dalie∣sant ef. Ac ef a adawodd ei liainvvisc, ac a * 1.659 gili∣awdd y wrthwynt yn noeth. Yno y ducesont yr Iesu at yr Archoffeiriat, ‡ 1.660 ac ato ef y deuth yr oll Archoffeiriait, a'r Henurieit, a'r * 1.661 Gwyr-llen. Ac Petr oedd yn y ddylyn ef o hir-bell, yd y ‡ 1.662 mewn llys yr Archoffeiriat, ac a eisteddawdd gyd a'r gwasanaethwyr, yn ymdwymo wrth y tan. A'r Archoffeirieit a'r oll * 1.663Senedd oedd yn caisiaw te∣stiolaeth yn erbyn yr Iesu, er i roi ef i varwolaeth, ac ny's cawsant. Can ys llawer a dducsont gau testiolaeth yn y erbyn ef, eythyr nyd oedd y testio∣aethae wy ‡ 1.664 yn gysson. Yno y cyfodes 'r ei, ac a dducesont * 1.665 gau testiolaeth yn ei erbyn ef, can ðy∣wedyt, Nyni y clywsam ef yn dywedyt, Mi a ði∣nistriaf y templ hon o waith ‡ 1.666 llaw, ac o vewn tri-die yr adailiaf arall, nid o waith llaw. Ac eto nyd oedd y testiolaeth wy gyfun chvvaith. Yno y cyfo∣des yr Archoffeiriat yn ei cenol wy, ac a 'ovynodd i'r Iesu, can ddywedyt, Anyd atepy di ddim? pa∣am y mae yr ei hynn yn testolaethy yn dy erbyn? Ac ef a dawodd, ac nyd atepawdd ddim. Trache∣fyn y gofynawdd yr Archoffeiriat yddaw, ac ydy∣vot wrthaw, Ai ti Christ Map y Benedicedic? A'r Iesu a ddyvot, ‡ 1.667 Mivi yw ef, a' chewch weled Map y dyn yn eistedd ar ddehau gallu Dyvv, ac yn dawot yn * 1.668 wybrennae'r nef. Yno 'r Archoffei∣riat a rwygawdd ei ddillat ac a ddyuot, Paam y rait y ni mwy wrth testiō? Clywsoch y cablediga∣eth: peth a dybgw-chwi? Ac wynt oll a varne∣sont y vot ef yn euawc i angae. A'r ei a ddechre∣uawdd

poeri arnaw, a * 1.669 chuddiaw ei wynep, a' ei ddyrnodiaw, a' dywedyt wrthaw, Prophwyta. A' ringilliait y trawsont ef a ei gwiail. Ac val yr oedd Petr yn y nauadd isod, y deuth vn o voryni∣on yr Archoffeiriat. A' phan ganvu hi Petr yn ymdwymo, hi a edrychodd arnaw, ac a ddyvot, Tithe hefyt oeddyt gyd a Iesu o Nazaret. Ac 〈◊〉〈◊〉 a wadawdd, gan ddywedyt, Nyd adwaen i ef, ac ny 'wn beth dwyt yn ei ddywedyt. Yno ydd aeth ef allan ir ‡ 1.670 rhacnauadd, ac a ganawdd y ce∣liawc. Yno pan welawdd morwyn ef drachefyn, hi a ddechreuawdd ddywedyt wrth yr ei oedd yn sefyll yno, Hwn yw vn o hanwynt. Ac ef a ymwa∣dawdd dracyefyn: ac ychydic gwedy, yr ei oedd yn sefyll yno, a ðywedesont trachefyn wrth Pen, Yn wir ydd wyt vn o hanwynt: can ys Galilea•• wyt, a'th lediaith ys y gynhebic. Ac yntef a dde∣chreawdd * 1.671 dynghedy, a' thyngu, gan ddyvvedyt, Nyd adwaen i'r dyn yr ych yn ei ddywedyt. A'r ailwaith y canodd y ceiliawc, ac y cofiawdd Petr y gair a ddywedesei'r Iesu wrthaw, Cyn canu o'r ceiliawc ddwywaith, im gwedy dair-gwaith, ac wrth adveddylied, ef a wylawdd.

❧Pen xv.

Arwein yr Iesu at Pilat. Ei varny ef, ei ddiveiliorni, a'ei 〈◊〉〈◊〉 i varwolaeth, A'ei gladdy 'gan Ioseph.

* 1.672AC yn y van ar glais y dydd, ydd aeth yr Archoffeiriait yn ei cygcor gyd ac Henurieit, a'r Gwyr-llen a'r oll * 1.673Se∣neddr, ac arwain yr Iesu ymaith yn

rhwym a wnaethant, a' ei roddy at Pilatus. Yno y gofynawdd Pilatus ydd-aw, Ai ti yw'r Brenhin yr Iuddaeon? Ac ef a atebawdd, ac a ddyvot wr∣thaw, Tu ei dywedy, A'r Archoffeirieit ei cyhu∣ddesont o lawer a bethe. Am hyny y govynawdd Pilatus iddaw drachefyn, can ddywedyt. Anyd atepy di ðim? Nycha, meint o pethae a testiant ith erbyn. Eithyr * 1.674 etwa nyd atepodd yr Iesu ddim, mal y rhyveddawdd ar Pilatus. Ac yr wyl hono y gellyngai ‡ 1.675 efvn carcharor yðynt, pa vn bynac a vynnent. Ac ydd oedd vn a elwit Barabbas, yr hwn oedd * 1.676 yn rhwym gyd ei gyd dervyscwyr, ac yn y * 1.677 dervysc a wnaethent ‡ 1.678 laddiat. A'r popul a lefawdd yn vchel, ac a ddechreawdd ddeisyfy vvneythyd o honavv vegis y gwenythei bop amser y∣ddynt. Yno Pilatus ei atepawdd, can ddywedyt, A vynnwch i mi ellwng yn rhydd i chwi Vrenhin yr Iuddaeon? Can ys ef a wyddiat ma•• o gen∣vigen y daroedd ir Offeiriait y vradychy ef. Ei∣thyr yr Archoffeiriait a gyffroesant y popul y ddei∣syfy ellwng o hanaw yn hytrach Barabbas ydd∣wynt. Ac Pilatus atepawdd, ac a ddyvot trache∣fyn wrthwynt, Beth gan hynny a vynwch i mi i wneythur * 1.679 ac ef yr hwn ydd ych yn ei 'alw yn V∣renhin yr Iuddaeon? Ac wy a lefesont trachefn. ‡ 1.680 Croc ef. Ac Pilatus a ddyvot wrthynt, Pa ðrwc a wnaeth ef? Ac wythe a lefesant vwyvwy. * 1.681 Croc ef. Ac velly Pilatus yn wyllysy boddloni 'r popul, a ollyngawdd yddynt Barabbas, ac a roddes yr Iesu gwedy yðo ei yscyrsiaw, y ew gro∣ei. Yno 'r milwyr y ducesont ef ir llys, ys ef yw, y

dadleuduy, ac 'alwesont yn-cyt yr oll ‡ 1.682 gaterva, ac y gwiscesant ef a * 1.683 phorphor, ac a blethesam coron o ddrain, ac hei dodesont am ei benn, ac a dde∣chreusant gyfarch-gwell ydd-aw, can ddywedyt, Hanpych-well Vrenhin yr Iuddaeon. Ac wy ei ‡ 1.684 trawsant ar ei ben a chorsen, ac a boeresont at∣naw, ac a blygesont ei glinie, ac * 1.685 ei addolesant. A' gwedy yddywynt ei watwor ef, wy a ddiosce∣sont y porphor y amdanaw, ac ei gwiscesont ef oei ddillatehun, ac ei arwenesont allan ‡ 1.686 y'w groci. Ac wy a gympellesont vn oedd yn mynet heibio, a elvvit Simon o Cyren, (yr hwn a ddeuthei o'r 'wlat, ac ytoeð tad Alexander a' Rufus) y ddwyn y ‡ 1.687 groc ef. Ac wy ei ducesont y le a elwir Golgotha, yr hwn yw oei ddeongl, y benglocva. Ac wy a roesont yddaw y yuet win * 1.688 myrhllyt: anid ny chy∣merawdd ef ddim hanaw. Ac wedy yddynty gro∣ci ef, wy a rannesont ei ddillat. gan vwrw ‡ 1.689 co∣elbrenni am danwynt, pagaffei pop vn. A'r dry∣dedd awr yd oedd hi, pan grogesont ef. Ac * 1.690yscri∣fen y achos ef a escrifenit uch pen, ys ef BRENHIN YR IVDAEON. Ac wy a grocesant ddau leitr gyd ac ef, vn ar y llaw ddeheu, a'r-all ar ei law ‡ 1.691 asw: Ac val hyn y cyflawnwyt yr Scrythur, yr hon a ðdy∣weit. Ac cyd ar ei enwir y cyfrifwyt ef. A'r ei oedd yn myned heibiaw, ‡ 1.692 y ceplynt ef, can yscytwyr ei pennae, a' dywedyt, ‡ 1.693 Och, tydi yr hwn a ddini∣stryt y Templ, ac ei adailyt mewn tri-die, ymwa∣red dyhun, a' descen o * 1.694 groc. A'r vn ffynyt y gwatworoð ys yr Archoffeiriat, gan ðywedyt, yn y plith ehunain y gyd a'r Gwyr-llē, Ereill a ware

dawdd ef, ehun ny ddychon e ymwared. Desce∣net yr awrhon Christ Vrenhin yr Israel y lawer * 1.695o'r groc, val y gwelom, a' chredy. A'r ei a groce∣sit gyd ac ef, a ‡ 1.696 liwient yddaw. A gwedy dyvot y chwechet awr, e gyfodes tywyllwch dros yr oll * 1.697ddaiar yd y nawver awr. Ac ar y nawvet awr y dolefawdd yr Iesu a llef vchel, can ddywedyt, Eloi, Eloi, lamma sabachthani? yr hyn yw o ei gyfiaithy? ‡ 1.698Vy-Duw, vy-Duw, paam im * 1.699 gwrthddodeist? A'r ei oedd yn sefyll yno pan gwlywson hynny, a ddywedesont. Nycha, y mae ef yn galw Elias. Ac vn a redawdd, ac ac ‡ 1.700 yspong yn llawn o vi∣negr, ac ei dodes ar gorsen, ac ei * 1.701 rhoes yddaw i yfet, can ddywedyt. Gadwch iddaw: ‡ 1.702 gwelwn a ddaw Elias yw dynnu ef y lawr. A'r Iesu a le∣fawdd a llef vchel, ac a * 1.703 ellyngawdd yr yspryt. A' llenn y Templ a ‡ 1.704 rwygwyt yn ddwy, o ddu∣chot y ddisot. A' phan weles y Cann-wriat yr hwn oedd yn sefyll gyferbyn ac ef, lefain o honaw ve∣lly a' * 1.705 gellwng yr yspryt, ef a ddyvot, Yn wir map Duw ytoedd y ‡ 1.706 dyn hwn. Ac ydd oedd gwra∣ged yn tremio o hirbell, ym-plith yr ei'n ydd oedd Mair Magdalen, a' Mair (mam Iaco * 1.707 vachan ac Iose) a' Salome, a'r ei'n pan oedd ef yn Ga∣lilea, y dylynent ef ac a wasanathent ‡ 1.708 yddaw, a' llawer o wragedd eraill yr ei a ddaethent i vy∣ny gyd ac ef i Gaerusalem. A' phan ytoedd hi yn * 1.709 hwyr (can y bot hi yn ddydd ‡ 1.710 darpar, ys ef yw o * 1.711 vlaen y Sabbath) yno Ioseph e Arimathaia cygcorwr gwiw, yr hwn oedd hefyt yntef yn e∣drych am deyrnas Duw, a ðeuth ac aeth y mewn

yn * 1.712hyderus at Pilatus, ac a archawdd gorph yr Iesu. A' rhyveddy a wnaeth Pilatus, a veseie varw eisius, ac a alwodd ataw y Cannwriad ac a 'ovynawdd iddaw a oedd ne-mawr er pan vesei ef varw. A' phan wybu e'r gvvir, can y Cannwriat eroddes y corphi Ioseph, yr hwn a brynawð ‡ 1.713 li∣ain,* 1.714 ac ei tynnawdd ef i lawr, ac ei ‡ 1.715 amwiscawð yn y lliain, ac ei dodes ef mewn * 1.716 monwent a na ddesit o graic, ac a dreiglawdd vaen ar ddrws y ‡ 1.717 vonwent: A' Mair Vagdalen, a' Mair ma•• Iose oeddent yn edrych p'le y dodit ef.

❧Pen. xvj

Y merched yn dyuot at y bedd. Christ gwedy cyuody yn ym∣ddangos i Vair Vagdalen. A' hefyd ir vn ar ddec, ac yn beio ar y ancrediniaeth wy. Ef yn rhoi ar ei llaw wy preccthy'r Euangel, a' Betyddiaw.

AGwedy darvot y dydd Sabbath, Mair Magdalen, a' Mair va•• Iaco, a' Salome, a brynesont i••∣eidiae aroglber y ddyvot i * 1.718 iraw ef. Ac velly ‡ 1.719 yn dra bore, y dydd cyntaf o'r wythnos y daethant 〈◊〉〈◊〉 * 1.720 vonwent a'r haul yn codi, ac y dywedesont wrth ei gylydd, Pwy a ddadtreigla y ni y llech o yddar ddrws y‡ 1.721vonwent? A' phan ••∣drychesant, wy welsant ddarvot adtreiglo y * 1.722 llech (o bleit ydd oedd hi yn vawr iawn.) Y no ydd a••∣thant y mevvn ir vonwent, ac y gwelsant wr-ieua••••

yn eistedd o'r tu deheu, wedyr 'r wiscaw mewn * 1.723 ystola gannaid: ac wy a ofnesont. Ac ef a ddy∣uot wrthynt, Nacofnwch: caisio ydd ych Iesu o Nazaret, yr hwn a ‡ 1.724 grogwyt: e gyuodes, nyd yw ef yman: * 1.725 nycha y man lle y dodesent vvy ef. Eithr ewch ymaith, a' dywedwch y'w ðyscipulon, ac i Petr, ‡ 1.726 ydd a ef och blaen i'r Galilaia: yno y gwelwch ef, megis y dyuot ef ychwi. Ac wythe ae∣thant allan ar * 1.727 ffrwst, ac a ‡ 1.728 giliesont ywrth y * 1.729vonwent: can ys-dechryn ac ‡ 1.730 irdang oedd yn∣thynt: ac ny ddywedesont ddim wrth nebun: can ys ofnesynt.

A' gwedy adcyvody yr Iesu, y borae (yr hwn ydo∣edd y dydd cyntaf o'r wythnos) ef a ymðangoses yn gyntaf i Vair Vagdalen, o'r hon y bwriefei ef allan saith gythrael. Hithe a aeth ac a ‡ 1.731 ddyvot ir ei a vesynt y gyd ac ef, ac oeddent yn * 1.732 cwyno∣vain ac yn wylo. A' phan glywsant y vot ef yn vyw, ac yddy hi y weled ef, ny chredesant.

Gwedy hyny, yr ymddangosawdd ef y ddau o hanynt mewn ‡ 1.733 ffurf arall, a' hwy yn gorymðaith ac yn myned i'r 'wlad. Ac wy aethant ac a vena∣gesont ir * 1.734 relyw o hanynt, and nyd oeddent yn ei credu vvy chvvaith.

¶Yn ol hyny yr ymdangosoð ef ir vn ar ddec val ydd oeddent yn cydeistedd,* 1.735 ac a roes yn y herbyn am e ancrediniaeth a chaledwch ei calonnae can na's credent yr ei y gwelsent ef, wedy gyvody. Ac ef a ðyvot wrthwynt, Ewch ir oll vyt, a' phre∣cethwch yr Euangel i bop creatur. Yr hwnn a greto ac a vatyddier, a * 1.736iachēir: eithr yr hwn ny's

cred, a‡ 1.737 vernir yn evavvc. A'r arwyddion hynn•• gynlyn yr ei a credant, Yn vy Enw i y bwria•••• allan gythraeliait, ac a ymadroddant a thavoda•• newyddion, ac a ddyrrant ymaith seirph, ac a'•• yfant ddim marwol, ny wna * 1.738 niwet yddynt: a•• y cleifion y dodāt ei dwylaw, ac wy a ant yn iach▪ Velly wedy daroedd ir Arglwydd ymddiddan ac wynt, e ‡ 1.739ðerbyniwyt i vyny ir nef, ac a eisteddawdd ar ddeheulaw Duw. Ac wy aethant rhacðwynt, ac a precethesont ympop lle. A'r Arglwydd a gydwei∣thiawð ac wynt, ac a gadarn∣haodd y gair * 1.740 ac ar wyddion yn ar∣ganlyn, A∣men. *

Notes

• * 1.1

  erwydd, y gan
• * 1.2

  Wele
• ‡ 1.3

  arlwy
• * 1.4

  rhagot, yndywydd
• ‡ 1.5

  amalwch
• * 1.6

  gwellad
• * 1.7

  llwyfenni
• ‡ 1.8

  ceilogot rhedyn
• * 1.9

  estwng
• ‡ 1.10

  wadna••
• * 1.11

  ddyvot 〈◊〉〈◊〉
• ‡ 1.12

  agor i
• * 1.13

  llef
• ‡ 1.14

  boddheir, digrifir
• * 1.15

  dyr, gw∣thia
• ‡ 1.16

  Brovi
• * 1.17

  aniuelieit gwyltion
• ‡ 1.18

  wasana∣ethi
• * 1.19

  dylynwch∣vi
• * 1.20

  irdangy
• ‡ 1.21

  dinistry, diva?
• * 1.22

  ceryddoð, coddawdd
• ‡ 1.23

  vchel
• * 1.24

  veddiant
• ‡ 1.25

  cy
• * 1.26

  mam gwreic
• ‡ 1.27

  cryd,
• * 1.28

  teirtron, twymyn.
• * 1.29

  yma••hlud, i lywenydd
• ‡ 1.30

  diffaith, dirgel disa∣thr, didreigl ddyn
• * 1.31

  gohāgla••
• ‡ 1.32

  adolwyn iddo
• * 1.33

  phenlino
• ‡ 1.34

  carthy
• * 1.35

  carther
• ‡ 1.36

  clwyf go∣han ai'r clwy mawr
• * 1.37

  galec
• ‡ 1.38

  ac
• * 1.39

  ymðāgos
• * 1.40

  peth
• ‡ 1.41

  Groec, ef
• * 1.42

  bop ban, bopparth
• * 1.43

  weddyn bellach
• ‡ 1.44

  ymsang
• * 1.45

  dynoethi
• ‡ 1.46

  gwely
• * 1.47

  all
• ‡ 1.48

  yn vnic
• ‡ 1.49

  am
• * 1.50

  Cwyn
• ‡ 1.51

  wely veddiant
• * 1.52

  chyvot
• * 1.53

  i vyny
• ‡ 1.54

  wely
• * 1.55

  chlodfori
• * 1.56

  tu
• * 1.57

  physigwr
• ‡ 1.58

  ond
• * 1.59

  ar lawn
• * 1.60

  discipulon
• ‡ 1.61

  arnynt
• * 1.62

  dilledyn
• ‡ 1.63

  os amgen
• * 1.64

  wrth
• ‡ 1.65

  potennae, ••otelae
• ‡ 1.66

  ddyneuir, dywelltir
• * 1.67

  llafnr
• ‡ 1.68

  y ffordd
• ‡ 1.69

  Wely
• * 1.70

  rydd
• ‡ 1.71

  gosod, dodi,
• * 1.72

  ys
• * 1.73

  y maes oi gof
• * 1.74

  pervedd
• ‡ 1.75

  achup einioes
• * 1.76

  gwyno∣fain
• ‡ 1.77

  o bleit, gan
• * 1.78

  gwyno∣fain
• ‡ 1.79

  difaent, difethent
• ‡ 1.80

  ar
• * 1.81

  ato
• ‡ 1.82

  heiniae
• * 1.83

  lefasant
• ‡ 1.84

  dost
• * 1.85

  amlygy
• * 1.86

  amlygy
• ‡ 1.87

  trwst
• ‡ 1.88

  hefyt
• * 1.89

  ir tay
• ‡ 1.90

  gereint
• * 1.91

  ymaes oei gof
• * 1.92

  mewn damegion
• ‡ 1.93

  yrry
• * 1.94

  barhay
• ‡ 1.95

  tranc, dywedd dyben
• * 1.96

  dda
• ‡ 1.97

  cribdeilio
• ‡ 1.98

  iðo, yntho
• * 1.99

  Wele
• ‡ 1.100

  Wele, Llym a
• * 1.101

  ar ddame∣gion, cyffe∣lypwrae∣thae
• ‡ 1.102

  vn, rei
• * 1.103

  yr awyr
• ‡ 1.104

  bwyteson, ysyson
• * 1.105

  diwrydy∣wyt yr
• ‡ 1.106

  yr yscall
• * 1.107

  dyellech synnyech, ystyriech
• ‡ 1.108

  yn llawen
• * 1.109

  blinder
• ‡ 1.110

  yny man
• * 1.111

  trwckian
• * 1.112

  trwckian
• * 1.113

  twyll, hud cyvoeth
• ‡ 1.114

  prydece
• * 1.115

  oleuir
• ‡ 1.116

  hob, vwiscl
• * 1.117

  gyhoedd
• ‡ 1.118

  Gwelwch.
• * 1.119

  i neb
• ‡ 1.120

  Gwelwch.
• * 1.121

  y yd, llafur
• ‡ 1.122

  yn y van, ar hynt, y rhydd
• * 1.123

  dyvalwn
• ‡ 1.124

  adar yr awyr
• * 1.125

  ðeonglodd a ddatodoð, a agorodd
• ‡ 1.126

  o'r neilltu
• * 1.127

  ystorm
• ‡ 1.128

  glustoc, ysmwythfa
• * 1.129

  diffroesōt
• ‡ 1.130

  Ai
• * 1.131

  geryddoð
• * 1.132

  galm goys tad
• ‡ 1.133

  podd
• ‡ 1.134

  gwrando arno
• * 1.135

  cyhyrðodd
• ‡ 1.136

  beddae
• * 1.137

  ddrylliei
• ‡ 1.138

  ddofi
• * 1.139

  drychy, ffusto
• ‡ 1.140

  groch, vawr
• * 1.141

  gorchy∣mynaf
• * 1.142

  lliosawc
• ‡ 1.143

  daer
• * 1.144

  ddieifyl
• * 1.145

  cadw
• ‡ 1.146

  dyffwys, dibin
• * 1.147

  llyn
• ‡ 1.148

  a chy∣thrael yntho
• * 1.149

  ynghylch
• ‡ 1.150

  cervynae, ffiniae
• * 1.151

  cheniadoð
• ‡ 1.152

  ācref
• * 1.153

  taudi, dwylwyth
• ‡ 1.154

  yspysy, hō∣ny, ddatcan
• ‡ 1.155

  yspysy, hō∣ny, ddatcan
• * 1.156

  yn y ddec∣••ref
• * 1.157

  r••olwyr
• ‡ 1.158

  cwympoð
• * 1.159

  gesot
• ‡ 1.160

  gydac ef
• ‡ 1.161

  phisigwyr
• * 1.162

  yn
• ‡ 1.163

  dycio
• * 1.164

  waeth∣waeth
• ‡ 1.165

  ol
• * 1.166

  ddillad
• ‡ 1.167

  rhodiat
• * 1.168

  wybu
• ‡ 1.169

  wialenot, ffrewyll
• * 1.170

  rhinwedd
• ‡ 1.171

  ymsang, vyddin
• ‡ 1.172

  da y de∣lych
• * 1.173

  ywrth
• * 1.174

  ywrth
• ‡ 1.175

  volesty
• * 1.176

  yr athro
• ‡ 1.177

  Cy
• * 1.178

  Reolwr
• ‡ 1.179

  irad
• * 1.180

  vachcenes
• ‡ 1.181

  ond cyscu
• * 1.182

  bwriodd
• ✚ 1.183

  yr lodes, grynfastes
• + 1.184

  yr lodes, grynfastes
• * 1.185

  vorwyn
• ‡ 1.186

  irdang, sānedigaeth
• * 1.187

  dy-
• ‡ 1.188

  sanny
• * 1.189

  hon, hwn
• ‡ 1.190

  wyrthiae
• * 1.191

  bydd
• ‡ 1.192

  miragl, rhinwedd
• * 1.193

  erwydd, o bleit, achos
• * 1.194

  veddiant allu
• ‡ 1.195

  gwmpas
• ‡ 1.196

  gosymdda∣ith, taith, si∣wrnai,
• * 1.197

  arian yn i pyrse
• ‡ 1.198

  rywesci∣diae
• * 1.199

  siacked
• ‡ 1.200

  rywesci∣diae
• ‡ 1.201

  rywesci∣diae
• ‡ 1.202

  rywesci∣diae
• * 1.203

  gwranda∣want
• ‡ 1.204

  er
• * 1.205

  varn
• ‡ 1.206

  eliesont, angenesāt, iresant
• * 1.207

  cyhoedd honeid
• * 1.208

  gwyrthie
• ‡ 1.209

  laddeis
• * 1.210

  godwyt
• ‡ 1.211

  vot i ti, gadw
• * 1.212

  ddwywol
• ‡ 1.213

  llawen
• * 1.214

  luyddwyr
• ‡ 1.215

  dains
• * 1.216

  vachcenes
• ‡ 1.217

  boddhay
• * 1.218

  vachcenes
• ‡ 1.219

  genyf
• * 1.220

  man, ar ffrwst
• ‡ 1.221

  yn diwyd
• * 1.222

  bot
• * 1.223

  wrth y bwrdd
• ‡ 1.224

  dorodd
• * 1.225

  gwrthot, throsgwy∣ddo, phallu,
• ‡ 1.226

  dorodd
• * 1.227

  vachcenes
• ‡ 1.228

  yddy
• * 1.229

  gelain
• ‡ 1.230

  mewn beð
• * 1.231

  bop peth
• ‡ 1.232

  dangosesēt
• ‡ 1.233

  encyd, wers
• * 1.234

  enhyt, ar∣vod
• * 1.235

  yn ohan∣rhedawl
• ‡ 1.236

  diffaith
• * 1.237

  ynawr
• ‡ 1.238

  ganthyn
• * 1.239

  glaswellt
• ‡ 1.240

  vyrðeidieu
• * 1.241

  dodi
• ‡ 1.242

  digon
• * 1.243

  vwyt
• * 1.244

  bobul
• ‡ 1.245

  yn vnic
• * 1.246

  vlin
• ‡ 1.247

  gadwa∣dwriaeth
• * 1.248

  rhodio
• ‡ 1.249

  rhodio rhyd
• * 1.250

  yspryt, dry chioleth
• ‡ 1.251

  chwedley∣odd
• * 1.252

  sannedi∣geth
• ‡ 1.253

  thiri••
• * 1.254

  o ddyam∣gylch
• ‡ 1.255

  gwclyae
• * 1.256

  y march∣natoed••
• * 1.257

  na ba••and
• ‡ 1.258

  a gyfyrdd∣awdd ac ef
• * 1.259

  Scrifuc∣nyddion
• ‡ 1.260

  budron
• * 1.261

  cwynesot
• ‡ 1.262

  vynech
• ‡ 1.263

  Henait
• * 1.264

  varcet
• ‡ 1.265

  phiolae, diot lestri
• * 1.266

  a' llestri efydd, pres ne elydn
• ‡ 1.267

  borde
• * 1.268

  gwelye ar ol
• ‡ 1.269

  affuantwyr, truthwyr
• * 1.270

  draw
• * 1.271

  gwrthod
• ‡ 1.272

  ar, yr ange
• * 1.273

  addefwch
• ‡ 1.274

  ddiawdu••∣dodi
• * 1.275

  ordinesoch
• ‡ 1.276

  wrando, gwrandawe••
• * 1.277

  popul
• ‡ 1.278

  ddamec
• * 1.279

  am
• * 1.280

  daw
• ‡ 1.281

  drwc
• * 1.282

  trachwāt
• ‡ 1.283

  enwiredd, aflendit
• * 1.284

  cenvigen
• ‡ 1.285

  ddawan
• * 1.286

  merchan, bachcenes
• ‡ 1.287

  'roeges
• ‡ 1.288

  iawn
• * 1.289

  cianot, cw nach, cwn bychain
• ‡ 1.290

  ydref
• * 1.291

  Yr Euangel y xij. Sul gwe∣dy Trintot.
• * 1.292

  Decapolis
• ‡ 1.293

  Hipatha
• * 1.294

  llinyn
• ‡ 1.295

  groyw, ia∣wn, llawn∣llythr
• * 1.296

  cyhoedd∣ent
• ‡ 1.297

  Da
• * 1.298

  par
• * 1.299

  Yr Euangel y vij. Sul gwe∣dy Trintot.
• ‡ 1.300

  gellyngak maddeu af
• * 1.301

  ar ei cyth∣lwnc
• ‡ 1.302

  ffa intian
• * 1.303

  O ble
• * 1.304

  yddy
• ‡ 1.305

  dody
• * 1.306

  bendico,
• * 1.307

  ddi••lch
• ‡ 1.308

  gellyng∣awdd
• * 1.309

  ar y chwaē
• ‡ 1.310

  randiroeð
• * 1.311

  ymofyn
• ‡ 1.312

  brovi
• * 1.313

  a roes ebwch
• ‡ 1.314

  brovi
• ‡ 1.315

  drwm
• ‡ 1.316

  a's
• * 1.317

  swrdoes
• ‡ 1.318

  ystyriaw
• * 1.319

  ddallu
• ‡ 1.320

  gymre∣soch
• * 1.321

  ••ynniwch
• ‡ 1.322

  ddeisyfe∣sant
• * 1.323

  erwydd
• ‡ 1.324

  arwenw•• y maes
• * 1.325

  ddodes
• ‡ 1.326

  oremiodd
• * 1.327

  rhodio
• ‡ 1.328

  malphe
• * 1.329

  dadedrych
• ‡ 1.330

  malphe
• ‡ 1.331

  eglur
• * 1.332

  dynn
• ‡ 1.333

  angenrad
• * 1.334

  gwlio, goddi
• ‡ 1.335

  dviva, ddyvetha
• * 1.336

  gair
• ‡ 1.337

  ddiledlef
• * 1.338

  ei geryðy, ragy arno
• * 1.339

  o ywrthyf
• ‡ 1.340

  ddyelly, ystyry
• * 1.341

  bobyl, y dyrva
• ‡ 1.342

  groes
• * 1.343

  enaid, hoydyl
• ‡ 1.344

  ond eithyr
• * 1.345

  gyng wer∣th, werthyd
• ‡ 1.346

  Neu
• * 1.347

  hwnw y cywilyddia
• ‡ 1.348

  gwiliyðio
• * 1.349

  chwaithāt provant
• ‡ 1.350

  nes gwe∣led
• * 1.351

  mewn gyd a gallu meddiant
• ‡ 1.352

  llailleu
• ‡ 1.353

  llailleu
• * 1.354

  dywynoð
• ‡ 1.355

  vn pānwr
• * 1.356

  gyd
• ‡ 1.357

  chwedleua llavaru
• * 1.358

  Athro
• ‡ 1.359

  lluestai
• * 1.360

  cwmwl rhwn
• ‡ 1.361

  gwrande∣weh
• * 1.362

  vndyn
• ‡ 1.363

  chwedl
• * 1.364

  raid
• ‡ 1.365

  am
• * 1.366

  ðiddymio, bod mewn anvri, ei go ddy, sarhay
• * 1.367

  yn i her∣hyn hwy
• * 1.368

  yn i her∣hyn hwy
• ‡ 1.369

  ynddo
• * 1.370

  rhwyg
• ‡ 1.371

  mal y
• * 1.372

  rhieia
• ‡ 1.373

  curia
• * 1.374

  bellach
• ‡ 1.375

  er cynted, cy gynted
• * 1.376

  briwodd
• ‡ 1.377

  ymdreiglo
• * 1.378

  goloforio
• ‡ 1.379

  Er pa bryd y
• * 1.380

  vachcen, o ••abolaeth
• * 1.381

  thrugarka
• ‡ 1.382

  medri
• * 1.383

  alluawe
• ‡ 1.384

  dacrae
• * 1.385

  Ydd wyf yn credy
• ‡ 1.386

  vygythwð
• ‡ 1.387

  ys dwr∣diawdd
• * 1.388

  cerdda
• ‡ 1.389

  carpodd
• * 1.390

  Evu va∣rw
• * 1.391

  Evu va∣rw
• * 1.392

  cwnnodd
• * 1.393

  dan llaw
• ‡ 1.394

  trwy
• * 1.395

  divethant
• * 1.396

  olaf
• ‡ 1.397

  was
• * 1.398

  cenol, perfedd
• ‡ 1.399

  braicheid∣iodd
• * 1.400

  gan
• ‡ 1.401

  chanlyn
• ‡ 1.402

  vndyn
• * 1.403

  viracl
• ‡ 1.404

  trwy
• * 1.405

  gyd a ni, ar ein part
• ‡ 1.406

  phiolet
• * 1.407

  deiryd
• ‡ 1.408

  gyfloc
• * 1.409

  sa rhao
• ‡ 1.410

  vwy
• * 1.411

  wddwf
• ‡ 1.412

  i'r
• * 1.413

  anavus
• ‡ 1.414

  ny ddiffo∣ddir byth
• * 1.415

  trycha
• * 1.416

  ddwy
• ‡ 1.417

  heddwch
• * 1.418

  dueddae, barthae
• ‡ 1.419

  dwyscodd
• * 1.420

  arverol, y gnotaei
• ‡ 1.421

  vaddae, ellwng ðyr ry
• * 1.422

  llyver ymdawiat
• ‡ 1.423

  ymwasc, ysgrolingir
• * 1.424

  gwplyso, gymparo, gyda
• * 1.425

  gwreica
• * 1.426

  vachcenos
• ‡ 1.427

  gwra
• * 1.428

  ys dwrdi∣ent
• ‡ 1.429

  vechcynos
• * 1.430

  ys dwrdi∣ent
• ‡ 1.431

  dodes
• * 1.432

  rracddo
• ‡ 1.433

  estyngodd
• ‡ 1.434

  vndyn
• * 1.435

  thor brio∣da,
• * 1.436

  dremsodd
• ‡ 1.437

  eisiae, ddefficiol
• * 1.438

  veddych
• ‡ 1.439

  dyred
• * 1.440

  canlyn
• ‡ 1.441

  chymer dy groes
• * 1.442

  wrth
• ‡ 1.443

  dda
• * 1.444

  chyvoeth yn
• ‡ 1.445

  ofnesont gan
• * 1.446

  ymddire∣sont, drustāt mewn cyfoeth
• ‡ 1.447

  gyvoe∣thawc
• * 1.448

  Gan hyny, velly pwy all
• ‡ 1.449

  Wele, ys gwrtho∣desam
• * 1.450

  wrthodadd
• ‡ 1.451

  yn gyn∣nyrchiol
• * 1.452

  y byd
• ‡ 1.453

  dringo, mynd i vyny
• * 1.454

  ofny, sanny
• ‡ 1.455

  ðygwyðei
• * 1.456

  Ll'yma
• * 1.457

  Dod
• ‡ 1.458

  phiol
• * 1.459

  eiddof vi, mi biae, phiae vi
• * 1.460

  vot yn salw gan∣thynt
• ‡ 1.461

  daw
• * 1.462

  was
• ‡ 1.463

  gwasna∣ethy
• * 1.464

  vywyt
• ‡ 1.465

  bryniant
• * 1.466

  ef
• ‡ 1.467

  thorf
• * 1.468

  Rabboni.
• ‡ 1.469

  bot ymi adweled
• * 1.470

  cadwodd
• ‡ 1.471

  dilynwys
• * 1.472

  yr olew∣wydd
• ‡ 1.473

  gyferbyn a chwi
• * 1.474

  ac er
• ‡ 1.475

  neb
• * 1.476

  ei eisie ar yr Arglwyð
• ‡ 1.477

  trofa, cyffi∣inydd, gohā∣fa, ebach &c.
• * 1.478

  ar ei uchaf
• ‡ 1.479

  tori
• * 1.480

  ar ei uchaf
• ‡ 1.481

  Iachaa, cadw, ymwrred atolwc
• * 1.482

  addaw
• ‡ 1.483

  Iachaa, cadw, ymwrred atolwc
• * 1.484

  ef
• ‡ 1.485

  chwant bwyt
• * 1.486

  a dail arn••
• * 1.487

  rhac llaw
• ‡ 1.488

  vorde
• * 1.489

  eistedleoeð
• ‡ 1.490

  divethent, dienyddent
• * 1.491

  irdang, sā∣ny, dechryny
• * 1.492

  gorym∣ddaith
• ‡ 1.493

  crino dysythu
• * 1.494

  Athro
• ‡ 1.495

  wele
• * 1.496

  Athro
• ‡ 1.497

  yn
• * 1.498

  phetruset
• ‡ 1.499

  daw i ben
• * 1.500

  phetruset
• ‡ 1.501

  gwneu∣thuredic
• * 1.502

  sarhaedae
• ‡ 1.503

  Henaif
• * 1.504

  val
• * 1.505

  iddo
• * 1.506

  Gyfraith
• * 1.507

  ddywedyt
• ‡ 1.508

  lavurwyr
• * 1.509

  amser cyfaddas
• ‡ 1.510

  daliesont
• * 1.511

  ei stewe∣dic, eb ddim ganto
• ‡ 1.512

  daliesont
• * 1.513

  glwyfesōt
• * 1.514

  curo, ffusto
• ‡ 1.515

  Llyma'r aer
• * 1.516

  einom, ei∣ddom
• ‡ 1.517

  gyll, ddi∣nistr
• * 1.518

  golwc
• * 1.519

  golwc
• ‡ 1.520

  ddamee hono
• ‡ 1.521

  val y ma∣glent
• * 1.522

  taw
• ‡ 1.523

  gairwi
• * 1.524

  ddarbodi ðori, gwaeth genyt
• ‡ 1.525

  iawn
• * 1.526

  hypocrisi, truth, trofa,
• ‡ 1.527

  Pwy biae
• * 1.528

  yscrifen
• ‡ 1.529

  ysy i
• * 1.530

  ysy i ðuw
• ‡ 1.531

  racddo
• ‡ 1.532

  yddy
• * 1.533

  hil, epil
• ‡ 1.534

  adgyfo∣diat
• * 1.535

  cawsant
• ‡ 1.536

  adgyfo∣diat
• * 1.537

  hanynt
• ‡ 1.538

  ddidro, twyllwyd, siomwyt
• * 1.539

  y maent
• ‡ 1.540

  cyfodent
• * 1.541

  drysswyn, berth
• ‡ 1.542

  a dwyllie yn vawr
• * 1.543

  Car
• ‡ 1.544

  ath
• * 1.545

  vn, nebun
• ‡ 1.546

  eithyr, eb ei law
• * 1.547

  arhen
• ‡ 1.548

  yn ol hyn∣ny
• * 1.549

  ymadro∣ddodd
• ‡ 1.550

  wnelwyf
• * 1.551

  gwran∣dawodd
• ‡ 1.552

  awyddus, llawen
• * 1.553

  val y dys∣cei wynt
• ‡ 1.554

  stolae
• * 1.555

  ddivant
• ‡ 1.556

  o liw
• ‡ 1.557

  val
• * 1.558

  alcā, efyð, bath, monei
• ‡ 1.559

  chyuoeth∣ogion
• * 1.560

  vinutyn
• ‡ 1.561

  ddodi
• * 1.562

  ormodd iddynt
• ‡ 1.563

  phrinder
• * 1.564

  a veddei
• * 1.565

  dywedet
• ‡ 1.566

  ra
• * 1.567

  carec
• ‡ 1.568

  olewydd
• * 1.569

  argoel
• ‡ 1.570

  hudo, sio∣mi
• * 1.571

  fiarad am
• ‡ 1.572

  dyweð eto
• * 1.573

  gwns••i, ei∣steddvae
• ‡ 1.574

  travaelon
• ‡ 1.575

  penaduri∣eit, tywyfo∣gion
• * 1.576

  raid
• ‡ 1.577

  honni, ys∣pesy, cyho∣eddy
• * 1.578

  tywys
• ‡ 1.579

  traroi, bradychy
• * 1.580

  briderwch drymveddy liwch
• ‡ 1.581

  yr awr hono
• * 1.582

  tad, a' mā
• * 1.583

  hwn, hw∣nw
• * 1.584

  brwnt an∣reiithiat
• ‡ 1.585

  sefyll
• * 1.586

  ffoet
• ‡ 1.587

  in ol
• * 1.588

  ys yd
• ‡ 1.589

  dal
• * 1.590

  ffo
• ‡ 1.591

  drallot, gy ni, ymben∣beth
• * 1.592

  dalvyrry, advyrru, cwtog••
• ‡ 1.593

  dyn
• * 1.594

  Wele
• ‡ 1.595

  dyna
• * 1.596

  ryveddo∣dae vthur
• * 1.597

  blinder, drallod
• ‡ 1.598

  goleuni, lleuver
• * 1.599

  meddiant mawr, aml
• ‡ 1.600

  cynulltyra
• * 1.601

  odnedd
• * 1.602

  gyffely∣brwydd
• ‡ 1.603

  dwyn
• * 1.604

  na dder∣vydd y ge∣nedleth hon
• ‡ 1.605

  ddarvydāt
• * 1.606

  neb
• ‡ 1.607

  yhun
• ‡ 1.608

  vn
• * 1.609

  meddiant
• ‡ 1.610

  drysawr
• * 1.611

  gathyl
• ‡ 1.612

  ai ar luc y dydð, wawr ddydd, ar glais y dyð
• ‡ 1.613

  enneinio
• * 1.614

  Yr Euangel y Sul nesaf o v∣layn y Pasc.
• * 1.615

  crai, crei, cri
• ‡ 1.616

  vrad
• * 1.617

  ar y bwrð
• ‡ 1.618

  yyl, irait, eli, wyhnēt
• * 1.619

  lavādrpur
• ‡ 1.620

  hon
• ‡ 1.621

  ffromesōt
• * 1.622

  thrwbli••, blino
• ‡ 1.623

  aggladd
• * 1.624

  hefyt, ys
• ‡ 1.625

  p'odd
• * 1.626

  amserol, temporaidd
• ‡ 1.627

  crei
• * 1.628

  guvicul, s••ambr
• ‡ 1.629

  wedy gym menny
• * 1.630

  echwydd
• ‡ 1.631

  bop vn ac vn
• * 1.632

  gwlychn, llynn
• ‡ 1.633

  gerdda
• * 1.634

  am dano
• ‡ 1.635

  ddiolch
• * 1.636

  vynghorst
• ‡ 1.637

  phiol
• * 1.638

  ir
• ‡ 1.639

  ddineiir
• * 1.640

  emyn, mo∣liant, dio∣lwch
• ‡ 1.641

  trancwy∣ddir
• * 1.642

  ich racv∣laenaf
• * 1.643

  arswydo,
• ‡ 1.644

  yn ddifri∣fach, ddru∣dach
• ‡ 1.645

  echryd, dirdan
• * 1.646

  gwympoð
• * 1.647

  phial, car∣regl
• ‡ 1.648

  wiliad
• * 1.649

  egwan
• ‡ 1.650

  wele
• * 1.651

  nycha
• ‡ 1.652

  ffynn
• * 1.653

  ryw ar∣wydd
• ‡ 1.654

  hebryn∣gwch
• * 1.655

  Achro, A∣thro
• ‡ 1.656

  ymavlesōt ynthaw
• * 1.657

  stynn
• ‡ 1.658

  oll
• * 1.659

  ffoes
• ‡ 1.660

  gyd ac
• * 1.661

  Scriveny∣ddion
• ‡ 1.662

  ny ðaeth ef
• * 1.663

  Cwnssi
• ‡ 1.664

  gyt vn
• * 1.665

  gam
• ‡ 1.666

  dwyl••
• ‡ 1.667

  dwyl••
• * 1.668

  cymyle
• * 1.669

  dygydy
• ‡ 1.670

  porth
• * 1.671

  delltithi∣aw, regy
• * 1.672

  Yr Euangel die mawrth yn die Pasc.
• * 1.673

  Gwns••i
• * 1.674

  eto
• ‡ 1.675

  Pilatus
• * 1.676

  ynghar∣char
• * 1.677

  gyflafan, lofruddia••
• ‡ 1.678

  codiat
• * 1.679

  a hwn
• ‡ 1.680

  Croesa
• * 1.681

  Dod ef a•• y groe••
• ‡ 1.682

  vidddin gywdawd
• * 1.683

  ryw wisc o ltw pur∣pur
• ‡ 1.684

  maedðe∣sont
• * 1.685

  wnaethāt voes yddaw
• ‡ 1.686

  yddy groes••
• ‡ 1.687

  groes
• * 1.688

  wedyr gy∣myscy a myrrh
• ‡ 1.689

  cyttae cwttysae
• * 1.690

  graifft
• ‡ 1.691

  asae
• ‡ 1.692

  roen sen∣iddo
• ‡ 1.693

  Wban, Ow
• * 1.694

  ddyar y groes
• * 1.695

  y ar y
• ‡ 1.696

  ddanoðent
• * 1.697

  dir
• ‡ 1.698

  vynnuw
• * 1.699

  gedeist
• ‡ 1.700

  yspwrn
• * 1.701

  estennodd
• ‡ 1.702

  edrychwn
• * 1.703

  diffoðawð
• ‡ 1.704

  rwygodd
• * 1.705

  maddae
• ‡ 1.706

  gwr yma
• * 1.707

  leiaf
• ‡ 1.708

  arno
• * 1.709

  echwydd
• ‡ 1.710

  arlwy
• * 1.711

  racsabath
• * 1.712

  ehosn, llyfasus
• ‡ 1.713

  sidon
• * 1.714

  amdoes
• ‡ 1.715

  sidon
• * 1.716

  bedd
• ‡ 1.717

  bedd
• * 1.718

  eneinio
• ‡ 1.719

  ybore glas
• * 1.720

  beddrod
• ‡ 1.721

  bedd
• * 1.722

  maen, carec
• * 1.723

  gwise wen laes
• ‡ 1.724

  groeswyt
• * 1.725

  wele, lly∣ma
• ‡ 1.726

  y chracbl••••∣ena ef chwi
• * 1.727

  ar vrys
• ‡ 1.728

  ffoesont
• * 1.729

  bedd
• ‡ 1.730

  sanediga∣eth
• ‡ 1.731

  vennago••
• * 1.732

  mewn ga∣lar
• ‡ 1.733

  drych
• * 1.734

  llaill, ir ddarn arall
• * 1.735

  Yr Euangel ar ddydd y Derchavel.
• * 1.736

  a vyd cad∣wed••••
• ‡ 1.737

  ddienyðir
• * 1.738

  argywedd
• ‡ 1.739

  cymerwyt
• * 1.740

  trwy wyr∣thie••