Testament Newydd ein arglwydd Jesu Christ. Gwedy ei dynnu, yd y gadei yr ancyfiaith, 'air yn ei gylydd or Groec a'r Llatin, gan newidio ffurf llythyreu y gairiae-dodi. Eb law hyny y mae pop gair a dybiwyt y vot yn andeallus, ai o ran llediaith y 'wlat, ai o ancynefinder y devnydd, wedy ei noti ai eglurhau ar 'ledemyl y tu dalen gydrychiol.

Cyssecrlan * 1.1Euangel Iesu Christ, ‡ ar ol Matthew.

❧YR ARGVMENT.

YN YR HISTORIA hon y escriben∣wyt gan Vathew, Marc, Luc, ac Ioan y lly∣wiodd Yspryt Dew yn cyfryw vodd ei calo∣nou, ys eyd byddent bedwar o niner,* 1.2 er hy∣ny yn effect 〈◊〉〈◊〉 devnydd y maent velly yn cyd synnio, malpe commonit y cwpl y gan vn o hanaddwynt. A' chyt byddent wy * 1.3 yu ystil a modd ar os∣crivennu yn amgenu, ac waithieu yn aill yn escrivenny yn ehelaethach yr hyn y may 'r llall yn ei dalvyrru: er hynny y gyd yn y devnydd a'r destyn y maent wy oll yn tennu tu a r vn tervyn: ys ef yw, y gyhoeddy ir byt ‡ 1.4 ymgeledd Ddew i ddyn trwy Christ Iesu, yr hwn y roddes y Tat megis yn wystyl o i drugaredd a i gariat. Ac am hyn y * 1.5 titlant, ei historia yn Euangel, ys ef yw coelvain, neu newyddion-da, o bleit y Ddew gwplau yn-gweithret yr hyn y obaithent y tateu am danaw. Megis in rrubuddir wrth hyn y ymwrth∣ddot a r byt, a i orwagedd, ac a awyddusaf galonau ‡ 1.6 co∣fleidio y digymmar drefawr hyn y gynigir yn that y-ni: can nat oes na llawenydd, na diddanwch, na thangneddyf na * 1.7 heddwch, na dedwyddit nac iechyt, ‡ 1.8 amyn yn Iesu Christ, yr hwn yw gwir sylwedd yr Enangel hon, ac yn yr hwn y mae yr oll addeweidion yn ie, ac yn amen. Ac am hynny y dan y gair hwn y cynwysit yr oll Testament Newydd: ei∣thyr yn gyffredin yr arverwn o'r gair hwn am yr historia, y escrivēnant y pedwar Euāgelwr, ys y yn amgyffred * 1.9 dyuodi at Christ yn-cnawt, ei angen ai gyuodiat, yr hyn yw ‡ 1.10 cwpl swm ein i echydwriaeth. Matthew, Marc, a Luc ynt vwy ampl yn * 1.11 yscythru ei ‡ 1.12 vywyt a i varwolaeth: cithyr Ioan ysy yn vwy yn llavurio datcan y ddysc ef, yn yr hyn y gwelir

yn gyflawnach swydd Christ, a hefyt rhinweddi varwolaeth a' i gyvodedigeth: can ys eb hyn, er gwybot geni Christ, ei varw a'i gyvodi, ny wnei ddim lles y ni. Yr hyn beth cyd bot y tri cyntaf yn cyhwrdd a phart, megis y mae ynteu hefyd weithieu yn traethu or historiawl vanagiad, eithr Ioan ys ydd yn bennaf yn ymorch wyliaw yn hyn. Ac am hyn mal deong∣lwr dyscedicaf yr escrivēna, wyntwy ysy yn yscythru, megis y corph, ac Ioan 'syn gesot geir bron ein llygait yr enait. Er∣wydd pa bleit yr vnryw a derma yr Euangel yscrivennedic gan Ioan, yr agoriat yr hwn a agor y drws y ddyall y llaill: can ys pwy pynac a edwyn swydd, rhinwedd a meddiant Christ, a ddarllen yr hyn ysy yn yscriven edic o Vap Dew y ddaeth y vot yn brynwr y byt, yn vuddiolaf. Yr awrhon am hanes yr escryvenwyr yr historia hon, honneit yw may * 1.13 Pub∣lican neu gynnullwr cyllit oedd Matthew, ac a ddywyswyt o ddynaw gan Christ y vot yn Apostol. Marc a dybir ei vo•• yn ddiscipul i Petr, ac yddaw blannu yr Eccles gyntaf yn Alexandria, lle bu ef varw yr wythvet vlwydd o deyrna•• Nero. Luc ytoedd † 1.14 Veddic o Antiochia, ac aeth yn ddisci∣pul i Paul, a 'chydymddaith yn ei oll dravaelion: e vu vyw hedair blwydd a'phedwar vgain, ac a gladdwyt yn Constantinopol. Ioan oeð yr Apostol rhwn ytoedd yr Argl∣wydd yn ei garu, map i Ze∣bedeus, a' brawd i Iaco: efe vu varw dr'ugain blynedd ar ol Christ, ac a gla∣ddwyt * 1.15 wrth ddi∣nas Ephesus.

Cyssecrlan Euan∣gel Iesu Christ * 1.16 y gan S. Matthevv. ❧Pen. j.

¶Iachae Christ, ys ef yw, y Messiach a adda wsit ir tadae, yr hwn a gahat o r Ysprytglan, ac a aned o Vair vorwyn, a hi wedy hi dyweddio ac Ioseph. Yr Angel yn boddlony meddwl Ioseph. Paam y gelwir ef Iesu, a phaam Em∣manuel.

LLyver * 1.17 * 1.18 cened∣leth Iesu Christ vap Dauid, vap Abrahā, Abraham a ‡ 1.19 genet∣lodd Isaac.* 1.20 Ac Isa∣ac a genetlodd Ia∣cob. Ac Iacob a ge∣netloedd Iudas, a ei vroder. Ac Iudas a genetloedd Phares, a' Zara o Thamar. A' Phares a genet∣lawdd Esrom. Ac Esrom a genetlawð Aram. Ac Aram a genetloð Aminadab. Ac Aminadab a ge∣netloð Naasson. A Naasson a genetlawdd Sal∣mō. A Salmō a genetloð Booz o Rachab. A' Booz a genetlawdd Obed o Ruth. Ac Obed a genet∣lawdd Iesse. Ar Iesse a genetlawdd Dauid V∣renhin.

A' Dauid Vrenhin a genetlawdd * 1.21 So∣lomon o hon oedd vvreic Vrias. A' Solomon a genetlawdd Roboam. A' Roboam a genetlodd Abia. Ac Abia a genetloedd Asa. Ac Asa a genet∣lawdd Iosaphat. Ac Iosaphat a genetlawdd Io∣ram. Ac Ioram a genetlawdd Ozias. Ac Ozias a genetlawdd Ioatham. Ac Ioatham a genet∣lawdd Achaz. Ac Achaz a genetlawdd Ezecias. Ac Ezecias a genetlawdd Manasses. A' Ma∣nasses a genetlawdd Amon. Ac Amon a genet∣lawdd Iosias. Ac Iosias a genetlawdd Iacim. Ac Iacim a genetlawdd Iechonias, a' ei vroder yn-cylch amser ei * 1.22 traigl i Vabylon. Ac yn ol ei treiglo hwy i Vabylon. Iechonias a genetloedd Salathiel. A Salathiel a genetlawdd Zoroba∣bel. A' Zorobabel a genetlawdd Abiud. Ac Abi∣ud a genetlawdd Eliacim. Ac Eliacim a genet∣lawdd Azor. Ac Azor a genetlawdd Sadoc. A' Sadoc a genetloedd Achim. Ac Achim a genet∣lawdd Eliud. Ac Eliud a genetlawdd Eleazar. Ac Eleazar a genetlawdd Matthan. A' Matthan a genetlawdd ‡ 1.23 Iacob. Ac Iacob a genetlawdd Ioseph, gwr Mair, o'r hon y ganet Iesu yr hwn a elwir Christ. A'r oll * 1.24 genedlaethae o Abra∣ham i Ddauid, pedair Cenedlaeth ar ddee: ac o Dauid yd y treigl ir Babilon, pedair ‡ 1.25 cenedlaeth ar ðdec: ac o'r treigl i Vabylon * 1.26 yd Christ, pedair cenedlaeth ar ddec. A' genedigaeth Iesu Christ oedd val hyn, wedy dyweddio Mair ei vam ac Ioseph, cyn na ei dyvot wy ynghyt, hi a gahat yn veichior o'r Yspryt glan. Ac Ioseph y gwr hi

can ei vot yn gyfion, ac nad ewyllysei y * 1.27 enlli∣bio hi, a amcanodd y rhoi hi ymaith * 1.28 yn ddirgel. A' thra ytoedd ef yn bwriady hynn, ‡ 1.29 nycha, An∣gel yr Arglwydd yn ymddangos iddaw trwy * 1.30 hun, gā ddywedyt, Ioseph vap Dauid, nac ofna gymeryt Mair yn wreic y-ty: can ys yr hyn a ge∣netlwyt ynthei, ys ydd or yspryt glan. A' hi a ‡ 1.31 ddwc vap, a' thi elwy ei Enw ef Iesu: can ys ef a * 1.32 iachaa ei bopul o ddywrth ei pechatae. A' hyn oll a wnaethpwyt er cyflawny, yr hyn addywetp∣wyt gan yr Arglwydd twy'r Propwyt, can ddy∣wedyt, * 1.33 Nycha, ‡ 1.34 morwyn a vydd veichioc, ac a ddwc vap, a' hwy alwant y enw ef Emmanuel, yr hwn a's ‡ 1.35 esponir, a arwyddocaa, Duw gyd a ni. Ac Ioseph, pan * 1.36 ddihunodd o hun, a wnaeth megis y gorchymynesei Angel yr Arglwydd y∣ddaw: ac a gymerawdd ei wreic. Ac nyd adnabu, ef yhi, yd pan escorawdd hi ar hei map * 1.37 cyn-enit ac ef alwodd y enw ef IESV.

❧Pen. ij.

¶Yr amser, ar lle y ganed Christ. Y Dewinion yn anrhegy Christ. Ef yn ciliaw ir Aipht. Difa yr ei bychein. Ioseph yn ymchwelyt i Galilea.

YNo pan anet yr Iesu ym Beth-lehem dinas yn Iudeah,* 1.38 yn-diddiae Herod V∣renhin, * 1.39 nycha, Doethion a ddeuthant or Dwyrain i Gaerusalem, can ddywe∣dyt, P'le mae Brenhin yr Iuddeon y aned? can ys gwelsam y seren ef yn y Dwyrain, a' daetham

y addoly ef. Pan glywodd Herod vrenhin hyn, e * 1.40 gyffroes a' chwbl o Gaerusalem gyd ac ef. Ac ef a alwodd ynghyt yr oll archoffeiriait, ac ‡ 1.41 yscri∣venyddion y popul, ac. a ymovynodd ac wynt p'le y genit Christ.* 1.42 Ac wynt a ddywedysont wrthaw, Ym Beth-lem yn gvvlad Iudeah: can ys val hyn y mae yn escrivenedic trwy'r Prophwyt, Ti∣thae Beth-lem yn tir Iudah nid y lleiaf wyt ym∣plith Tywysogion Iudah: can ys o hanat ti y daw y tywysawc a byrth vy-popul Israel. Y no Herod * 1.43 yn gyfrinachol a alwodd y Doethion, ac a ymofynawdd yn ‡ 1.44 ddiyscaelus pa amser yr ymddangosesei y seren, ac ef y danvones wynt i Veth-lehem, can ddywedyt, Ewch, ac ymovy∣nwch yn ddiyscaelus am y map-bychan, a gwe∣dy ychwi y gaffael ef, manegwch i mi drachefyn, mal y gallwyf vinae ddyvot a'i addoli ef. A' gwe∣dy yddynt glywet y Brenhin, wy a ymadawsont: * 1.45 a'nycha, y seren yr hon a welsent yn y Dwyrein, oeð yn myned oei blaen hwy, yd yn y ddeuth a sefyll goruch y lle ydd oedd y map-bachan. A'phan wel sant y seren, llawenhay a wnethan a llawenydd mawr dros pen, ac aethont ir tuy, ac a gawsont y dyn-bychan gyd a Mair ei vam, ac a gwympesōt ir llawr, ac y addolesont ef, ac a egoresont ei tre∣sawr, ac a offrymesont iddaw anregion, ysef aur, a' * 1.46 thus a' myrrh. A' gwedy y rhubyddio wy can Dduw trwy hun, nad ‡ 1.47 ymchoelent at He∣rod,* 1.48 * 1.49 ydd aethant trachefyn y'w gwlat rhyd ffordd arall. ¶A' gwedy yddynt ymado, wely Angel yr Arglwydd a ymddangosodd i Ioseph

trwy * 1.50 hun, gan ddywedyt, ‡ 1.51 Cyvot, a' chymer y mab-bychan a' ei vam, a' * 1.52 chilia ir ‡ 1.53 Aipht: a' bydd yno yd yny ddywetwyf yty: can ys caisiaw a wna Herod y map-bychan * 1.54 er ei ddiva. Ac ef pan gyvodawdd, a gymerth y Map, aei vam ‡ 1.55 o hyd nos, ac a giliodd ir Aipht, ac yno y bu, hyd var∣wolaeth Herod, ‡ 1.56 yn y gyflawnit yr hynn a ddy∣wetpwyt gan yr Arglwydd trwy r Prophwyt, gan ddywedyt, O'r Aipht y gelwais vy Map. Y no Herod, pan weles ei * 1.57 dwyllo gan y ‡ 1.58 Doe∣thion a ffromawdd yn aruthr, ac ef a ddanvo∣nawdd savvdvvyr ac a laddodd yr oll veibion ar oeddynt ym-Beth-lehem ac yn-cwbyl o hei chyffi∣nydd, o ddwyvlwydd oet, a' than hynny * 1.59 wrth yr amser a ymovynesei ef yn ‡ 1.60 ddichlin ar Doethi∣on. Y no y cyflawnwyt yr hynn a ddywetsit can Ieremias y Prophwyt, gan ddywedyt,* 1.61 Llef a glywet yn Rhama, galar, ac wylofain * 1.62 a chwyn∣van mawr: Rachel yn wylo am hei phlant, ac ny vynnei hei chodfforddio, can nad oeddynt. Yno gwedy marw Herod, wele, Angel yr Argl∣wydd a ymddangoses i Ioseph trwy hun yn yr * 1.63 Aipht, can ddywedyt, Cyvot, a' chymer y bach∣cen ai vam, a' dos i dir Israel: can varw yr ei oedd yu caisiaw ‡ 1.64 enaid y bachcen. A' gwedy iddo * 1.65 gyvodi, ef a gymerth y bachcen a'i vam, ac a ddaeth i dir Israel. Eithyr pan glybu af vot Ar∣chilaus yn gwladychy yn Iudea yn lle ei dat He∣rod, e ofnodd vyned ynow: anid gwedy ei ryby∣ddyo gan Dduw trwy * 1.66 hun, ef a giliawdd i dueddae Galilaea, ac aeth ac a drigawdd mewn

dinas a elwit Nazaret, ‡ 1.67 yn y chyflawnir hynn a ddywedesit trwy 'r Prophwyti nid amgen y gel∣wit ef yn Nazaraiat.

❧Pen. iij.

••wydd, athrawaeth a buchedd Ioan. Ceryddy y Pharisaiait Am ffrwythau edifeirwch. Betyddio Christ yn Iorddo∣nen, A i awdurdodi gan Dduw ei Dat.

AC yn y dyddiae hyny, y daeth Io∣an Vatyddiwr ac a precethawdd yn-diffaith Iudaea, ac a ddyvot, Edifarewch: can vot teyrnas nef yn gyfagos. Can ys hwn yw ef am bwy vn y dywetwyt gan y Prophwyt Esaias, gan ddywe∣dyt, Llef * 1.68 llafarydd yn y diffaith, paratowch ffordd yr Arglwydd: vniownwch y lwybrae ef. A'r Ioan hwnaw oedd ai ddillat o vlew camel, a gwregis o groen yn-cylch ei ‡ 1.69 lwyni: ai vwyt ef oedd * 1.70 locustae a mel gwyllt. Yno ydd aeth allan atto Gaerusalem ac oll Iudaea, a'r oll wlat ‡ 1.71 ō ddi amgylch Iorddanen. Ac ei batyddiwyt wy ganthaw yn Iorddonen, gan * 1.72 gyffessy ei pecho∣tae. A'phan welawdd ef lawer o'r Pharisaiait at or Sadduceit yn dywot y'w vetydd ef, y dyvot wrthynt, A genedleth * 1.73 gwiperoedd, pwy ach rac rybyddiawdd i ‡ 1.74 giliaw rac y * 1.75 digofeint a ddelai? Can hynny dygwch ffrwythae teilwng i ‡ 1.76 edifeirwch. Ac na veddyliwch ddywedyt ynoch

eich unain, Y mae ‡ 1.77 genyin ni Abraham yn dat i ni: can ys dyweddaf ychwi, y * 1.78 dychon Duw o'r main hyn gyfodi i vyny blant i Abraham. Ac yr awrhō hefyt y gosodwyt y vwyall ar wreiddyn y preniae: can hyny pop pren, ar ny ddwc ffrwyth da, a ‡ 1.79 drychir i lawr, ac a * 1.80 davlir ‡ 1.81 ir tan. My∣vi yn ddiau ach betyddiaf a dwfyr er * 1.82 edifeirwch, eithyr hwn a ddaw ar v'ol i, ys y gadarnach na myvi, a'ei escidiae nid wyf deilwng y'w dwyn: efe ach betyddia a'r Yspryt glan, ac a than. Yr hwn 'sydd aei vvogr yn ei law, ac a ‡ 1.83 garth ei lawr, ac a gascl ei wenith yw yscupawr, anid yr * 1.84 vs a lysc ef a than ‡ 1.85 diddiffoddadwy. ¶ Yno y daeth yr Iesu o'r Galilaea i Iorddanen at Ioan, yw ve∣tyddio y ganthaw. Eithyr Ioan y * 1.86 gwrthladd∣awdd ef, can dywedyt. Mae arnaf eisiae vy-be∣tyddiaw y genyti, a' thi a ddeuy atafi? Yno 'r Ie∣su gan atep, a ddyvot wrthaw, Gad yr awrhon: can val hyn y gwedda y ni gyflawni pop cyfiawn der. Yno y gadawodd yddaw. A'r Iesu wedi ei vetyddio, a ddaeth yn y van i vynydd o'r dwfr. Ac wely, y nefoedd a agorwyt iddaw, ac Ioan a we∣lawdd Yspryt Duw yn descen val colomben, ac yn dewot arnaw ef. A' nycha, llef o'r nefoedd yn dy∣wedyt, Hwn yw vy caredic Vap, yn yr hwn im boddlonir.

❧Pen. iiij.

Christ yn vmprydio, ac yn cael demptio. Yr Angelion yn gweini iddo. Ef yn dech rae preccthy, Ac yn galw Pecr,* 1.87 Andreas, Iaco ac Ioan, ac yn iachay yr oll gleifion.

YNo yr aethpwyt a'r Iesu i vyny ir * 1.88 diffaithwch, y'w ‡ 1.89 demptio can ddiavol. A gwedy iddaw * 1.90 vm∣prytiaw dd'augain diernot a dau' gain nos, yn ol hynny y newyn∣awdd. Yno y daeth y ‡ 1.91 temptiwr atto, ac a ddyvot, A's ti yw Map Duw, arch ir * 1.92 cerichynn ‡ 1.93 vod, yn vara. Ac yn∣tef atepawdd ac a ddyuod, Mae yn escrivenedic, Nid * 1.94 trwy vara yn vnic y bydd byw dyn, anid trwy pop gair a ddaw o enae Duw. Yno y cym∣erth diavol ef ir dinas sanctaidd, ac ei gossodes ar binnacul y templ, ac addyvot wrthaw, A's Map Duw wyt, bwrw dy hun i lawr: can ys yscrive∣nedic yw, Y rhydd ef or chymyn yw Angelion am danat, ac wy ath * 1.95 dducant yn ei dwylaw, rhac taro o hanot dy droet wrth garec. Yr Iesu a ddy∣vot wrthaw, Y mae yn escrivenedic trachefyn, Na themptia yr Arglwydd dy Dduw. Trache∣fyn y cymerth diavol ef i vynyth tra vchel, ac a ddangosodd iddaw oll deyrnasoedd y by••, a' ei go goniant, ac a ddyvot wrthaw, Hynn oll a roddaf y ty, a's cwympy i lawr, a'm addoli i. Yno y dy∣vot yr Iesu wrthaw, * 1.96 Tynn ymaith Satan▪ can ys scrivenedic yw, Yr Arglwydd dy Dduw a addoly, ac efe yn vnic a wasanaethy. Yno y ga∣dawdd diavol ef: ‡ 1.97 a' nycha, Angelion a ddae∣thant, ac a wnaethant wasanaeth ydd-aw. A' phan glybu 'r Iesu * 1.98 ry roddi Ioan, ef a ymchoe∣lawdd i Galilaea, ac a adawodd Nazaret, ac aeth ac a drigodd yn-Capernaum, yr hon'sydd wrth y

mor yn cyffinydd Zabulon a' Nephthalim: ‡ 1.99 yn y chyflawnit hyn a ddywetpwyt trwy Esaias bro∣phwyt, gan ddywedyt, Tir Zabulon, a 'thir Neph∣thalim vvrth ffordd y mor, * 1.100 tros Iorddonen Ga∣lilaea y Cenetloedd: Y popul a oedd yn eistedd yn-tywyllwch, a welawdd oleuni mawr: ac ir ei a eisteddent ‡ 1.101 ym-bro a' gwascot angae, y cyfododd goleuni. O'r pryd hyny y dechreuawdd yr Iesu precethy, a dywedyt, Gwellewch eich bychedd: erwydd bot teyrnas nefoedd yn * 1.102 dynesay. ‡ 1.103 Mal ydd oedd yr Iesu yn rhodiaw wrth vor Galilea, e ganvu ddau vroder, Simon, yr hwn a elwir Petr, ac Andreas ei vrawt, yn bwrw rhwyt i'r mor (can ys pyscotwyr oeddent) ac ef a ddyvot wrthwynt, * 1.104 Dewch ar vy ol i, a mi a'ch gwnaf yn pyscotwyr dynion. Ac wy yn y van gan ady y rhwytae, y dilynesont ef. A gwedy y vynet ef o ddynaw, ef a welawdd ddau vroder ereill, Iaco vap Zebedeus, ac Ioan ei vrawt mewn llong gyd a Zebedeus ei tat, yn cyweiriaw ei rhwytae, ac ei galwodd wy. Ac wy eb ohir gan adael y llōg a' ei tat, y ‡ 1.105 canlynesant ef. Ac yno ydd aeth yr Iesu o amgylch oll Galilaea, gan ei dyscy yn ei Synagogae, a' phregethy Euangel y deyrnas, ac iachay pop haint, a' phob nychtot, ym-plith y popul. Ac aeth * 1.106* 1.107 son am danaw trwy oll wlad Syria: ac a ddugesont ataw yr oll gleifion, ar oedd yn ‡ 1.108 adwythus o amryw heintiae a chnofeydd, a'r ei cythraulic, ar * 1.109 ei lloeric ar sawl oedd ar parlys arnyn, ac ef ai iachaodd wy. Ac y canlynawdd ef dyrva vawr o Galilea, ar ‡ 1.110 Decapolis ac o Gae∣rusalem

ac Iudea, ac or gvvledydd * 1.111 tuhwnt i Ior∣ddonen.

❧Pen. v.

Christ yn dyscy pwy rei ys y ddedwydd. Am halen y ddayar a' golauni 'r byd. Am weithredoedd da. Bot Christ yn dawot i gyflawny 'r * 1.112 Ddeddyf. Pa beth a ddeellir wrth ladd. Cymmod. Torri priodas. Rwystrae. Yscarieth. Na thynger. Goddef cam. Cary ein gelynion. Perffei∣thrwydd.

A 'Phan welawdd * 1.113 ef y dyrva, ef a es∣cenawdd i'r monyth:* 1.114 a 'gwedy idd∣aw eistedd, y deuth eu ddiscipulon attaw. Ac ef agorawdd ei enae ac ei dyscawdd can ddywedyt, Gwyn ei byt y tlotion yn yspryt: can ys ei∣ddynt teyrnas nefoedd. Gwyn ei byt yr ei gala∣rus, can ys wynt a ddiddenir. Gwyn ei byt yr ei ‡ 1.115 gwaredigenus: can ys wy a veddianant y ddai∣ar. Gwyn ei byt yr ei'sy arnwynt newyn a'sychei am gyfionder: canys wy a * 1.116 digonir. Gwyn ei byt y trugarogion: can ys trugaredd a gaffant. Gwyn ei byt yr ei glan o galō: can ys wy a welāt Dduw. Gwyn ei byt yr ei tangneddefus: cans wy a elwit yn plāt Duw. Gwyn ei byt yr ei a erlidir er mwyn ‡ 1.117 cyfiawnder, can ys eiddwynt teyrnas nefoedd. Gwyn eich byt pan ich * 1.118 an-vria dynion, a'ch er∣lit, a doedit pop ryw ddrwc am danoch er vy mwyn i, ac vvy yn ‡ 1.119 gelwyddawc. Byddwch lawen a' hyfryd, can ys mawr yw eich cyfloc yn y nevo∣edd:

erwydd velly yr erlidiesont wy 'r Prophwyti yr ei vu o'ch blaen chvvi. Chwychwi yw halen y ddayar: eithyr a chollawdd yr halen ei vlas, a pha peth yr helltire? Ny * 1.120 thal e mwy i ddim, anid y'w vwrw allan, a'i ‡ 1.121 sathry * 1.122 gan bawp. Chwychwi yw golauni 'r byd. Dinas a osodir ar ‡ 1.123 vryn ny ellir hei chuddiaw. Ac * 1.124 ny 'oleuant ganwyll, aei dodi hi dan ‡ 1.125 lestr, anid * 1.126 mewn cannwyllbren, a' goleuo awna hi i bawp ar ys ydd yn tuy. Llewyr∣chet velly eich goleunj garbron dynion, ‡ 1.127 yn y we∣lont eich gweithredoedd da chvvi, a' gogoneðy eich Tad yr hwn ys ydd yn y nefoedd. Na thybiwch vy-dewot i y ddistrywo 'r ‡ 1.128 Ddeddyf neir Proph∣wyti. Ny ddaethym y'w destriw, anid y'w cyflaw∣ny. Canys yn wir y dywedaf y chwi, Yn y ddarvo nefa' dayar, ny * 1.129 phalla vn iod, na thitul or Dde∣ddyf, yn y gwplaer oll Pwy pynac can hynny a doro 'r vn o'r gorchymynion lleiaf hyn, ac a ddysc ddynion velly, lleiaf y gelwir ef yn teyrnas nef: An'd pwy pynac a ei catwo ac ei dysco i ereill, hw∣naw a elwir yn vawr yn-teyrnas nefoedd. Can ys-dywedaf ychwi, any bydd eich cyfiawnder yn ehelaethach na chyfiavvnder y * 1.130 Gwyr-llen a'r Pha risaiait, nid ewch i deyrnas nefoedd. Clywsoch val y dywetpwyt wrth yr ei gynt, Na ladd:* 1.131 canys pwy pynac a ladd, euoc vydd o varn. Eithyr mi a ddywedaf wrthych, mae pwy pynac a ddigia wrth ei vrawt ‡ 1.132 eb ystyr, a vydd 'auoc o varn. A' phwy pynac a ddywet wrth ei vrawt, Raka, a vydd 'euoc o * 1.133 Gyngor. A' phwy pynac a ddyweit, Ha ‡ 1.134 yn∣vyt, a vydd * 1.135 'euoc o dan yffern. A' chan hyny a's

dugy dy rodd i'r allor, ac ynow dyvot ith cof, vot gan dy vrawt ddim yn dy erbyn, gad yno dy off∣rwn geyr bron yr allor, a' does ymaith: yn cyn∣taf * 1.136 cymmot ath vrawt, ac yno ‡ 1.137 dyred ac offrwm dy rodd. Cytuna ath wrthnepwr yn gyflym, tra vych ar y ffordd gyd ac ef, rac ith wrthnepwr dy roi yn llaw'r * 1.138 ynat, ac ir ynat dy roddy at y ‡ 1.139 rhin∣gill, a'th tavly yn-carchar. Yn wir y doedaf yti, na ddauy allan o ddynow * 1.140 y ny thelych yr hatling eithav.

¶Ys clywsoch mal y dywetpwyt wrth yr ei * 1.141 gynt Na ‡ 1.142 wna-odineb. Eithyr myvi a ddywedaf, ych∣wy, mai pwypynac a edrych ar wreic y'w chweny chy hi, e wnaeth eisioes odinep ac yhi yn ei ga∣lon. Can hynny a's dy lygat deheu ath rwystra, tyn ef allan, a' thavl ywrthyt: can * 1.143 ys gwell yty, golli vn oth aylodae, na thavly dy oll corph i yffern. Hefeit a's dy law ddeheu ath rwystra, tor hi ‡ 1.144 y maith, a' bwrw ywrthyt: can ys gwell in, golli vn oth aelodae: na bod * thavly dy oll gorph i yffern. E a dywetpwyt hefyt, Pwy pynac a ‡ 1.145 va∣ddeuo ei wraic, rhoed y yddi lythr-yscar. An'd my∣vi a ddywedaf ychwi, may pwy pynac a vaddeuo ei wraic (* 1.146 o ddyethr o ‡ 1.147 ran godinep) a wna yddi∣vot yn gwneuthur godineb: a' phwy bynac a brio∣ta hon a yscarwyt, y mae yn gwneithur godinep. Trachefyn, chvvi a clywsoch * 1.148 mal y dywetpwyt wrth yr ei ‡ 1.149 o'r cynvyt, Na thwng anudon, anid taly dy * 1.150 dwng ir Arglwydd. An'd mi a dywedaf y chwi, Na thwng * 1.151 yn ollawl, nag ir nef, can ys eisteddva Duw ytyw: nag ‡ 1.152 ir ddaiar: can ys

* 1.153 mainc ei draed ydyw: nag i Caersalem: Can ys dinas y Brenhin mawr ytyw: Ac na thyng ith pen, can na elly wneythy 'r blewyn gwyn na duy. Eithyr ‡ 1.154 bid eich ymadroð chvvi, * 1.155 Ie, ie: nag ef, nag ef. O bleit peth pynac ys y dros ben hyn, a ‡ 1.156 ðaw o'r * 1.157 drwc. Clywsoch mal y dywetpwyt, Llygat * 1.158 am lygat, a' daint ‡ 1.159 am ddaint. Eithyr mi-a ddywedaf ychwi, Na * 1.160 wrthleddwch] ddrwc: anid pwy pynac ath trawo ar dy ‡ 1.161 rudd] dehen, tro 'r llall ataw hefyd. Ac a's * 1.162 erlyn neb arnat gyfraith a' dwyn dy ‡ 1.163 bais y arnat gad iddo gahel dy gochyl hefyt. A' phwy pynac ath cympello i vyned villtir, does gyd ac ef ddwy. Dyro i hwn a * 1.164 arch genyt, ac ywrth yr hwn a ewyllyfei echwyno genyt, nag ‡ 1.165 ymchwel y maith. Ys clywsoch ðarvot dywedyt, * 1.166 Cery dy gymydawc, a' chasay dy elyn. Eithyr mi a ddywedaf y chwi, Cerwch eich gelynion: ben∣dithiwch yr ei a'ch melltithiant: gwnewch dda ir sawl ach casaant, a' gweddiwch dros yr ei a wnel * 1.167 eniwed y chwi, ac ach erlidiant, yn y vyðoch blāt i' ch Tad yr hwn ys y'n y nefoedd: can ys y mae ef yn peri yw haul godi ar yr ei drwc, a'r da, ac yn glawio ar y cyfiawniō a'r anghyfiawnion, O bleit a cherwch y sawl, ach caro, pa ‡ 1.168 vvobrvvy a gewch? A ny wna'r * 1.169 Publicanot ‡ 1.170 yr vn ryw? Ac a's * 1.171 byddwch garedigol i 'ch brodur yn vnic, pa ‡ 1.172 ragoriaeth a wnewch? Ac a ny wna 'r Pub∣licanot yr vn ffynyt? Byddwch chwi gan hyny yn perfeithion, val y mae eich Tad ysy yn y nefoedd, yn perfeith.

❧Pen. vj.

Am eluseni. Gweddi. Maddae o bawp yw gylydd. Am vm∣pryd. Christ yn gohardd gofalusaw am bethae bydawl, ac yn ewyllysiaw y ddynion roddi ei cwbyl oglyt arno ef.

‡ 1.173G*Ochelwch roddy eich eluseni yn∣gwydd dynion, er mwyn cael eich gwelet ganthwynt, anyd ef, ny chewch vvobrvvy y gan eich Tad yr hwn 'sydd yn y nefoedd. Er∣wydd paam pan roddych di dy al∣uscni, na phar gany ‡ 1.174 vtcorn geyr dy vron, mal y gwna 'r * 1.175 hypocritae yu ei Syna∣gogae ac ar yr heolydd, y'w moli gan ddynion. Yn wir y dywedaf y chwi, y mae ei ‡ 1.176 gvvobr ganth∣wynt. Eithyr pan wneych ti dy aluseni, na wypo dy law aswy pa beth a wna dy law ddehen, yn y bo dy alusem yn y * 1.177 dirgel, ath Tat yr hwn a wyl yn y dirgel, ‡ 1.178 ath obrwya yn yr amlwc. A' phan we∣ddiychdi, na vydd val yr * 1.179 hypocritae, can ys hwy a garant sefyll,‡ 1.180 a' gweðiaw yn y * 1.181 Synagogae, ac yn-conglae yr heolydd, er mwyn cael eu gweled gan ddynion. Yn wir y dyweddaf ychwi, y mae ‡ 1.182 ganthwynt ei gobr. Tithe pan weddiych, do••s ith * 1.183 cuvicl a' gwedy cau dy ddrws', gweddia at dy Dat yr hwn 'syð yn dirgeledic, ath Dat yr hwn a wyl yn y dirgel, ath obrwya yn ‡ 1.184 yr amlwc. He∣fyt pan weddioch, na vyddwch * 1.185 siaradus mal y ‡ 1.186 cenet••oedd: can ys tybiant y * 1.187 clywir wy dros ei haml'airiae. Am hynny na thybygwch yddynt wy: can ys-gwyr eich Tat, pa bethae ys ydd at

nochey eisiae, cyn erchi o hanoch arno. Erwydd hyny gweddiwch chwi val hyn. Ein Tad yr hwn wyt yn y nefoedd, santeiddier dy Enw. Dauet dy deyrnas. Byddet dy ewyllys ys ar y ddaiar me∣gis yn y nefoedd. Dyro y ni heddyw ein bara beu∣nyddiol. A' maddae i ni ein dledion, mal y maddeu nine i'n dyledwyr. Ac nag arwein ni ym-provedi∣gaeth eithyr gwared ni rhac drwc: can ys yti * 1.188 y∣mae y deyrnas, a'r nerth, ar gogoniant yn oes oe soed, Amen. O bleit a's maddeuwch i ddynion ei ‡ 1.189 sarhaedae, eich Tad nefawl * 1.190 a vaddeu hefyt i chwitheu.* 1.191 Eithyr a ny uaddeuoch i ddynion ei sa∣rhaedae, ac ny vadae eich Tad i chvvi the eich sa∣rhaedae.

¶ Hefyt pan vmprytioch, na vyddwch vvynep * 1.192 soric val ‡ 1.193 hypocritait: can ys * 1.194 anffurfyaw ei h' wynepae y byddant, er ymddangos i ddynion, y bot wy yn vnprydiaw. Yn wir y dywedaf wrthych vot ydyn ei gobr. Eithr pan vmprytych ty,‡ 1.195 ijr dy benn, a golch dy wynep, rac ymdangos i ddyniō dy vot yn vmprytiaw, anid ith dat yr hwn ys yd yn y cuddiedic:* 1.196 a'th dat yr hwn a wyl yn y cuddie∣dic: a dal y ty yn ‡ 1.197 y golae. ¶Na chesclwch dresore y chwy ar y ddaear, lle mae yr * 1.198 pryf a rhwt yn ei llygry, a' lle mae llatron yn cloddiaw ‡ 1.199trywodd, ac yn ei llatrata. Eithyr cesclwch yw' ch tresore yn y nef, lle ny's * 1.200 llygra 'r pryf na rhwt, a' lle ny's cloddia r llatron trywodd ac ny's llatratant.‡ 1.201 Can ys lle ‡ 1.202 mae eich tresawr, yno y bydd eich calon * 1.203 hefyt. ¶ ‡ 1.204 Golauni 'r corph ywr llygat: wrth hyny a byð dylygat yn * 1.205 sympl, e vyð dy holl∣gorph

yn olau. Eithyr a's bydd dy ‡ 1.206 lygad yn * 1.207 ddrwc, e vydd dy oll gorph yn dy wyll. Erwydd paam a's bydd y goleuni ys ydd ynot, yn dywyll, pa veint yw'r tywyllwch hwnaw?

¶Ny ddychon ‡ 1.208 nep wasanaethy dau Arglwyð: can ys ai ef a gasaa'r naill, ac a gar y llall, ai ef a ymlyn wrth y n'aill, ac a escaelusa yr llall. Ny ellwch wasanethu Duw a' * 1.209 golud-bydol Can hynny y dywedaf yw'ch, na ovelwch am eich ‡ 1.210 by∣wyt pa beth a vwytaoch, ai pa beth a yvoch: na'c am eich cyrph, pa beth a wiscoch: anyd yw'r bywyt yn vwy na'r bwyt? a'r corph yn vvvy na'r * 1.211 dillat? Edrychwch ar ‡ 1.212 ehediait y nef can na heyant, ac ny's metant, ac ny chywenant i'r yscuporiae: ac y mae eich Tat nefawl yn y * 1.213 porthy wy. Anyd y-chwi well o lawer nac yntwy? A'phwy o hanoch cyd govalo, a ddychon angwanegy vn cuvydd at ei ‡ 1.214 vaint? A' pha am y * 1.215 govelwch am dillat? Dyscwch pa wedd y mae'r lili'r maes yn tyfu: ny ‡ 1.216 thravaeliant, ac ny nyddant: a' dywedaf wrthych na bu Selef yn ei oll 'ogoniant mor trwsiadus ac vn o'r ei hyn. Can hynny a's dillada Duw lysaeū y maes, yr hwnn ys ydd heðyw, ac yvory a vwrit i'r * 1.217 ffwrn, a ny's gvvna vwy o lawer erochwi, yr ei a'r ychydic ffydd?* 1.218 Am hyny na' ovelwch, can ddy∣wedyt, Beth a vwytawn? ai beth a yvwn? ai a pha beth ‡ 1.219 ymddilladwn? (Can ys am y pethae hynn oll yr ymovyn y Cenetloedd) o bleit e wyr eich Tat * 1.220 nefol, vot arnoch eisiae yr oll pethae hyn. Eithr yn gyntaf ceisiwch deyrnas Duw a ei chyfiawnder, a'r oll pethae hynn a * 1.221roddir y∣chwy.

Ac na * 1.222 ovelwch dros dranoeth: can ys tra∣noeth a ‡ 1.223 ovala drosto ehunan. Digon i ddiernot y * 1.224ddrwc ehun.

❧Pen. vij.

Christ yn gohardd barn ehud. Na vwrier pethe sanctaidd i gwn. Am erchi, caisto a'churo. Diben neu ystyrieth yr Scrythur 'lan. Am y porth cyfing, ar vn eheng. Am y gau prophwyti. Am y pren da, ar vn drwc. Gwyrthiae ga∣uoc. O'r tuy ar y graic, ac o'r tuy ar y tyvot.

NA vernwch, val na 'ch barner. Cā ys a' pha varn y barnoch, ich ber∣nir: ac a pha vesur y mesuroch, y mesurir y chwithae eilchwyl. A' phaam y gwely di y * 1.225 gwelltyn y sydd yn llygad dy vrawt, ac na ddyelli y trawst ys ydd yn dy ly∣gat tyun? nai pa vodd y dywedy wrth dy vrawt, Gad i mi vwrw ‡ 1.226 allan y gwelltyn oth lygat, ac wele drawst yn dy lygat dyun? A * 1.227 hypocrit, bw∣rw allan yn gyntaf y trawst oth lygat tyun, ac yno y ‡ 1.228 canvyddy vwrw allan y gwelltyn o lygat dy vrawt.

¶Na rowchy peth 'sy * 1.229 sāctaið i gwn, ac na thav∣lwch eich ‡ 1.230 gemmae geyrvron moch, rac yddyn ei sathry y dan draed, a' throi drachefn ach * 1.231 rhwygo

¶Archwch, ac ei rhoddir y-chwy: caisiwch, ac ei ceffwch: ‡ 1.232 Curwch, ac ef agorir y-chwy. Can ys pwy pynac a airch, a * 1.233 dderbyn: a'r nep a gaiso,

a gaiff: ac i hwn guro, yr agorir. Can ys pa ddyn y sydd yn eich plith, yr hwn a's airch ei vap iddo vara, a rydd ‡ 1.234 vaen iddo? Ai a's airch ef hysc∣odyn, a ddyry ef * 1.235 sarph iddo? A's chwychwi gan hyny, ‡ 1.236 a chwi yn ddrwc, a * 1.237 wyddoch roi ‡ 1.238 rro∣ddion da i'ch plant, pa veint mwy y bydd ich Tad yr hwn 'sy yn y nefoedd,* 1.239 roddy ‡ 1.240 daoedd ir ei a ar∣chant arno? Can hyny, peth pynac a ewyllysoch wneythy 'r o ddynion i chwi, velly gwnew-chwi∣the yddwynt wy. Can ys hynn yw'r * 1.241Ddeddyf a'r Prophwyti. Ewch y mewn ir porth cyfing: cā ys ‡ 1.242 eheng yw'r porth, ac llydan ywr ffordd ys y yn * 1.243 tywys i ddistriwiad: a 'llaweroedd ynt yn my ned y mywn ‡ 1.244 ynovv, o bleit cyfing yw'r porth, a chul yw'r ffordd a dywys i vuchedd: ac ychydigi∣on 'sy, a * 1.245 ei caffant.

* 1.246¶Y mogelwch rac y gau-proph wyti, yr ei a ða∣want atoch yngwiscoedd deveit, anid o ðymewn ydd ynt blaiddiae * 1.247 raipus. Wrth ei ffrwyth ydd adnabyddwch wy. A' gasrla 'r ei ‡ 1.248 'rawnwin o ya•• ddrain? nei fficus o ydd ar * 1.249 yscall? Velly pop pren da a ðwc ffrwyth da a' phren * 1.250 drwc a ðwc ffrwyth drwc. Ny ddychon pren da, ddwyn ffrwythe drwe na phren drwc ddwyn ffrwythe da. Pop pren ar ny ddwe ffrwyth da, a ‡ 1.251 dorir y lawr, ac a davlir ir * 1.252 tan. Erwydd paam wrth ei ffrwyth yr adnaby∣ddwch wy. Nyd pwy bynac a ddyweit wrthyf, Ar∣glwyð, Arglwydd, a ‡ 1.253 a i deyrnas nefoedd * 1.254 amyn yr hwn a wna ewyllys vy-Tat yr hwn yw yn y ne foedd efe a ddavv i deyrnas nefoedd.

Llaweroedd a ðiwedant wrthyf yn y dyð hwnw.

Arglwydd, Arglwyð, a nyd ‡ 1.255 drvvy dy Enw di y pro phwydesam? a thrvvy dy enw y bwriesom allan gythraulieit? a thrvvy dy Enw y gwnaetham wei∣thredoedd-mawrion? Ac yno yr * 1.256 addefaf yddyn, Ny's adnabym chwi er ioed: ewch ymaith ywr∣thyf yr ei a weithiwch enwiredd. Pwy pynac gan hyny a glyw genyf y geiria e hyn, ac ei gwna, mi ai cyffelypaf ef i wr ‡ 1.257 doeth, yr hwn a adeilawdd ei duy ar graic: a'r glaw a syrthiodd, a'r * 1.258 llifeiri∣eint a ddaethant, a'r gwyntoedd a chwythasant, ac a ‡ 1.259 ðygwyðesont ar y tuy hwnw, ac ny rhwym podd: can ys ei sylfaeny ar graic. An'd pwy py∣nac a glywo genyf vy-geiriae hyn, ac nys gwna, a gyffelypir i wr * 1.260 ynfyd, yr hwn a adeiliedodd ei duy ar dyvot: a'r glaw a gwympoð, a'r llifdyfreð a ddaethant, a'r gwyntoedd a chwythesan, ac a guresont ar y tuy hwnw, ac e gwympodd, a' ei gwymp a vu vawr.

¶Ac e ddarvu, gwedy i'r Iesu ðywedyt y gairiae hyn, ‡ 1.261 rhyveddy a wnaeth y popul gan y ddysc ef. Can ys ef y dyscawdd wy val vn ac awturtaw, ganthaw, ac nid val y * 1.262 Gwyr-llen.

❧Pen. viij.

Christ yn iachay y dyn a'r clwy mawr. Fydd y capten. Gal∣wedigaeth y Cenedloedd. Chwegr neu mam gwraic Petr. Am y Gwr llen a ewyllysei ddilyn Christ. Tlodi Christ. Y vod ef yn llonyddy yr mor a'r gwynt. Ac yn gyrry y cythraulieit allan o'r dyn i'r moch.

* 1.263AGwedy y ðyvot ef y waret o'r my∣nydd, llawer o bopuloedd ei dyly∣nawdd. A' nycha, vn clafgoha∣nawl a * 1.264 ddeuth ac ei addolawdd, cann ddywedyt, Arglwydd a's * 1.265 mynny, ti elly vy-glanhay. A'r Iesu a estennawdd ei law, ac ei cyhurddawdd ef, gan ddywedyt, * 1.266 Mynaf, glan∣haer di: ac yn y van y'ohanglwyf ef a 'lanhawyt. Yno y dyuot yr Iesu wrthaw, Gwyl na ddywe∣tych ‡ 1.267 wrth nep, eithr dos, ac ymddagos ir Offe∣iriat, ac offryma y rhodd a orchymynawdd Moy sen, er testoliaeth yddwynt. * 1.268Gwedy dyvot yr Ie∣su i Capernaum, y daeth attaw ‡ 1.269 Gantwriad gan ddeisyfy arnaw, a'dywedyt, Arglwydd, y mat * 1.270 vy-gwas i yn gorwedd gartrefyn glaf o'r par∣lys, ac mewn poen ‡ 1.271 ddirvawr. A'r Iesu a dy∣vot wrthaw, Mi a ddeuaf ac ei gwnaf ef yn iach. A'r Cannwriad aei atepawdd, can ddywedyt, Arglwydd, nyd wyf vi dailwug y ddawot o ha∣not y dan vy- * 1.272 cronglwyr: eithyr yn vnio dy∣wait y gair, ac ef a iacheir vy-gwas i. Can ys dynwyf vinae y dan awturtot vn arall, ac y mae genyf ‡ 1.273 vilwyr y danaf: a' dywedaf wrth hwn. Cerða: ac efe a, ac wrth arall, Dyred: ac e ðaw, ac wrth vy-gwas, Gwna hyn: ac ef ei gwna. Pan glywodd yr Iesu hyn, e ryveddawd, ac a ðdy∣vot, wrth yr ei oedd yn ei ganlyn, Yn wir, y dy∣wedaf wrthych, Ny chefais gymeint ffydd, na'c yn yr Israel. A' mi a ddywedaf wrthych, y daw llawer o'r Dwyrein a'r Gorllewyn, ac a eisteddāt

gyd ac Abraham, ac Isaac, ac Iacob yn-teyrnas nefoedd. A' phlant y deyrnas a * 1.274 davlir ir tywy∣yllwch eithav:‡ 1.275 ynow y bydd wylofain a' riccian dannedd. Yno y dyvot yr Iesu wrth y Can••wri∣ad, Dos ymaith, a' megis y credeist, bit y-ty. A' ei was a iachawyt yn yr awr honno.

¶A' phan ddaethei 'r Iesu i tuy Petr, ef a we∣lawdd y * 1.276 chwegr ef yn gorwedd, ac yn glaf or ‡ 1.277 cryd. Ac ef a gyhyrddawdð ai llaw, a'r cryd a ei gadawodd: yn y chydodd hi i vyny a' gweini ydd∣ynt. Gwedy y hwyrhay hi, wy ddugesont attavv lawer o'r ei cythraelic: ac ef a vwriawdd allan yr ysprytion a ei 'air, ac a iachaodd yr oll * 1.278 gleifion. Yn y chyflawnit yr hyn a ðywedit ‡ 1.279 trwy Iesaias Prophwyt, can ddywedyt, Efe a gymerth ein gwendit ni, ac a dduc ein heintiae.

¶A phan welawdd yr Iesu dorfeydd lawer oei amgylch, ef a 'orchymynawdd yddwynt vyned drosodd ir lan arall. Yno y daeth ryw 'wr-lleen, ac a ddyvot wrthaw, * 1.280 Athro,‡ 1.281 mi ath canlynaf i b'le∣bynac ydd ai. Yno 'r Iesu a ddyvot wrthaw, Y mae ‡ 1.282 ffauae gan y * 1.283 llwynogot a 'chan adar y nefoedd ei nythot, an'd gan Vap y dyn nyd oes le i orphwys i ben.

¶Ac vn arall o ei ddiscipulon a ddyvot wrthaw,* 1.284 Arglwydd, Godde i mi yn gyntaf vyned, a chlaðy vy-tad. A'r Iesu a ddyvot wrtho. * 1.285 Dilyn vi, a' gad ir meirw gladdy ei meirw hvvy.

¶A gwedy iddo vyned ir llong, ei ddiscipulon ei canlynodd. A' nycha, e gyvodes ‡ 1.286 cynnwrf mawr yn y mor, yd pan guddit y llong gan y tonae:

ac ef e oedd yn cyscu. Yno y daeth ei ddiscipulon a∣taw, ac ei defroesant, can ddywedyt, Arglwydd, cadw ni: * 1.287 e ddarvu am danam. Ac ef a ddyvot wrthynt, Paam ydd ofnwch, ‡ 1.288 havvyr a'r ffydd vechan? Yno y codawdd ef, ac y * 1.289 goharddawdd ef y gwyntoedd a'r mor: ac yno ydd aeth hi yn ‡ 1.290 araf hin. A'r dynion a ryvedodd, gan ddywedyt Pa ryw vvr yw hwn, pan vo 'r gwyntoedd ar mor yn uvyddhay yddaw? A' gwedy ei ddawot ef ir * lan arall, i wlat y Gergesieit, e gyfarvu ac ef ddau a ‡ 1.291 diavleit ynthwynt, yr ei a ddaethen o'r * 1.292 mon∣wenti yn dra ffyrnicion, mal na allai vn-dyn vy∣ned y ffordd honno. A' nycha, llefain awnaeth∣ant, gan ddywedyt, Iesu vap Duw, beth y sy i ni a wnelom a thi? A ddaethast ti yma in poeni cyn yr amser? Ac ydd oedd ym-pell o ywrthynt gen∣vaint o voch lawer yn pori.* 1.293 A'r ‡ 1.294 diavleit a ddei∣fyfesont arnaw, gan ddywedyt, A's ‡ 1.295 hwry ni a∣llan, gad i ni vynet i'r genvaint voch. Ac ef a ddy∣vot wrthynt, Ewch. Ac wy aethant allan, ac ae∣thant ir genvaint voch: a'nycha, yr oll genvaint voch a * 1.296 ymdreiglei dros y dibin i'r mor, ac ‡ 1.297 a vuō veirw yn y dyfredd. Yno y * 1.298 ffoawdd y meichiait: a' gwedy y dyvot hwy i'r dinas, menegy a wnae∣thant pop peth, a' pha beth a ddarvesei ir ei oedd y diavleit ynthwynt. A' nycha, yr oll ddinas a dda∣eth allan, y ‡ 1.299 gyvarvot a'r Iesu: a' phan ei gwel∣sont, atolugy a wnaeehant iddaw, ymadel oei ter∣uyneu.

❧Pen. ix.

Christ yn iachay'r parlys. Ac yn madden pechotae. Yn galw ac yn ymweled a'Mathew. Am trugaredd. Christ yn atep y Pharisaieit a' discipulon Ioan. Am y brethyn crei a'r gwin newydd. Y vot ef yn i achay 'r wraic o'r haint gwaed. Ef yn cyfody merch Iairus. Yn rhoi i ddau ddall ei golwc. Yn gwneythyd i vndan ddywedyt, Yn precethy ac yn iachay mewn amrafel vannae. Ac yn an∣noc gweddiaw er mwyn cynyddy yr Euangel.

AC ef aeth y mewn ir llong,* 1.300 ac aeth trosawdd, ac a ddeuth y'w ddinas ehun. A'nycha, wy a dducesant a∣taw wr claf o'r parlys, yn gorwedd * 1.301 mewn gwely. A'r Iesu yn gweled y ffydd wy, a ddyvot wrth y claf o'r parlys, Y map, ymddiriet: madde uwyt y ty dy pechatae. A' nycha, yr ei or Gwyr-llen a ddywedet wrthyn ehunain, Y mae hwn yn ‡ 1.302 caply. A'phan welawdd yr Iesu ey meddyliae, y dyvot, Pa am y meddylywch bethae drwc yn eich calonae? Can ys pa-vn * 1.303 hawsaf ei dyywedyt, Maddeuwyt y-ty dy bechtae, ai dywedyt, Cyvot, a' rhotia?* 1.304 Ac er mwyn ychwy wybot vot ‡ 1.305 meddiant i Vab y dyn ar y ðaiar y vaðae pechatae, (yno y dyvot ef wrth y claf o'r parlys) Cyvot, cymer dy wely, a' dos ith tuy. Ac ef agyvodes, ac aeth ymaith * 1.306 y ew duy ehun. Velly pan ei canvu 'r dyrva, rhyveddy a wnaethant, a gogoneddy Duw, yr hwn a roesei gyfryw awturtat i ddynion.

¶Ac val ydd oedd yr Iesu yn myned o ddynaw,* 1.307 e ganvu 'wr yn eistedd wrth y ðollva a elwit Mat¦thew, ac a ddyvot wrthaw, * 1.308 Canlyn vi. Ac ef

a gyfodes, ac ei canlynawdd. Ac e ddarvu, a'r Ie∣su yn eistedd i vwyta yn y duy ef, nycha, * 1.309 Publi∣canot lawer a' phechaturieit, a' ddaethent ynavv, a eisteddesant i vwyta gyd a'r Iesu a' ei ddiscipu∣lon. A' phan welawdd y Pharisaieit hynny, wy ddywedesont wrth y ddiscipulon ef. Paam y bwyty eich ‡ 1.310 dyscyawdr gyd a'r Publicanot a' phecaturieit? A' phan glypu 'r Iesu, e ddyvot wr∣thynt, Nid reit ir ei iach wrth * 1.311 veddic, anid ir ei cleifion. An'd ewch a' dyscwch pa beth yw hynn Trugaredd a * 1.312 ewyllyseis,‡ 1.313 ac nyd aberth: can na ddauthym i' alw'r ei cyfiawn, amyn y pechaturie∣it y ddyvot-ir-iawn.

¶Y no ydd aent discipulon Ioan ataw, gan ddywedyt, Paam yð ymprydiwn ni a'r Pharisai∣eit yn vynech, ath ddiscipulon di eb vmprydiaw•• A'r Iesu a ddyvot wrthwynt, A all plant ‡ 1.314 yr yst∣avell-briodas * 1.315 gwynvan tra vo'r gwr ‡ 1.316 priod y gyd ac wynt? An'd e ddawr dyddiae pan ddyger y ‡ 1.317 gwr-priawd o ddiar nynt, ac yno yð vmprydiant. Eb law hyny ny ddyd nep lain o vrethyn newydd mewn hen wisc: can ys hyn a ddylyei ei gyflaw∣ny, a dynn beth o y wrth y wisc, a rhwygfa * 1.318 aa yn waeth. Ac ny ddodant 'win newydd mewn llestri hen: can ys velly y torrei 'r llestri, ac y ‡ 1.319 dineu∣hir, y gwin, ac y collir y llestri: an'd gwin newydd a ddodant mywn llestri newyð, ac velly y cedwit y ddau.

* 1.320¶Tra oeddd ef yn ymadrodd wrthwynt, nycha, y deuth ryw pennaeth, ac 'addolawdd iddaw, can ddywedyt. E vu varw veu merch yr awrhon, and

dyred a' * 1.321 gesot dy law arnei, a' byw vydd hi. A'r Iesu a g'odes ac ei dylynawdd, ef aei ddiscipulon. (Ac wele wreic a oedd a haint ‡ 1.322 gwaedlif arnei dauddec blynedd, a ddaeth or * 1.323 tu cefyn yddaw, ac a gyfhyrddawdd ac ‡ 1.324 emyl y wisc ef. Can ys hi a ddiwedesei ynthei ehun, A's gallaf gyhwrdd aei wisc ef yn vnic, * 1.325 i'm iacheer. Y no yr Iesu ymch∣welawdd, a chan y gweled hi, y dyvot, Ha verch, bydd gyssyrus: dy ffydd ath iachaodd. A'r wreic a ‡ 1.326 wnaethpwyt yn iach * 1.327 yn yr awr hono.) A' phā ddaeth yr Iesu i duy'r pennaeth, a' gweled y cer∣ddorion a'r tyrfa yn ‡ 1.328 trystiaw, y dyvot wrthwynt, Ewch ymaith: can nad marw'r vorwyn, anid cys∣cu y mae hi. Ac wynt ei gwatworesont ef. A'phan yrrwyt y tyrfa allan, ef aeth i mewn ac a ymav∣lawdd yn hi llaw, a'r vorwyn a gyvodes. A'r gair o hynn aeth tros yr oll tir hwnw.

Ac val yð oeð yr Iesu yn myned o yno, dau ðalliō a ei * 1.329 dilynesont ef, gan lefain a 'dywedyt, Map Dauid trugarha wrthym. A' gwedy iddo ddyvot yr tuy, y daeth y daillion ataw, a'r Iesu a ddyvot wrthwynt, A gredwch chvvi y galla vi wneythyd hyn? Ac wy a ddywedesont wrthaw, Credwn, Ar∣glwydd. Y no y cyhyrddodd ef a ei llygaid, gan ðy∣wedyt, ‡ 1.330 Herwydd eich ffydd bid y chwt. A ei lly∣gaid a egorwyt, a'r Iesu a * 1.331 oruwchmynnawð yddwynt, gan ddywedyt, Gwelwch nas gwypo nep. An'd gwedi yddwyn ymadaw, wy ‡ 1.332 en clod∣vawresont ef trwy 'r oll dir hwnw.

¶Ac wynt yn myned allan, * 1.333 nycha, wy yn dwyn attaw vudan ‡ 1.334 cythreulic. A' gwedi bwrw 'r cy∣thraul

o honavv y * 1.335 dyvot y mudan: yno y rhyve∣ddawdd y dyrfa gan ddywedyt, Ny welpwyt y cy∣ffelip erioed yn Israel. A'r Pharisaieit a ddywe∣desont, Trwy benaeth y cythreulieit y mae ef yn bwrw allan gythreulieit. A'r Iesu aeth o y am∣gylch yr oll ddinasoeð a' threfi, gan ei-dyscy yn ei Synagogae, ac yn precethy Euangel y deyrnas, ac yn iachay pop haint a phob ‡ 1.336 clefyd ymplith y popul. A' phan welawdd ef y dyrfa, ef a dostur∣iawdd wrthwynt, can ys ey bot gwedy i * 1.337 hylltra∣wy, a' ei goyscary val defeit eb yddyn vugail. Yno y dyvot ef y'w ddiscipulon, Diau vot ‡ 1.338 y cynayaf yn vawr, ar gweithwyr yn anaml. Can hyny * 1.339 dei∣syfwch a'r Arglwydd y cynhayafar ddanfon gwe∣ithwyr y'w gynayaf.

❧Pen. x.

Christ yn anfon ei Apostolion i Iudaea, yn eu goruwchmy•• ny, yn ei dyscy, ac yn ei cyssuriaw erbyn pan ei herlyn••r. Yr Yspryt glan yn ymadrodd drwy ei Weinidogion. Pwy a ddlem ni ei ofny. Bot eyn gwallt dan gyfrif. O addef Christ. Na charer tad a' mam yn vwy no Christ Bot i ni gymeryd ein * 1.340 croes. Am gadw nei golli ein eini∣oes. Am dderbyn y Praecethwyr.

AC ef a elwis ei ddauðec discipul ataw, ac a roddes y ddyn * 1.341 veddiant yn er∣byn ysprytion aflan, yw tavly wy all∣an, ac y iachay pop ‡ 1.342 haint a' phop * 1.343 adwyth. Ac enwae y dauddec Apo∣stolion yw'r ei hyn. Y cyntaf Simon, a elwit Pen

ac Andreas ei vrawt: Iaco vap Zebedeus, ac Ioan ei vrawt. Philip a' Bartholomeus: Thomas a' Matthew y * 1.344 Publican: Iaco vap Alpheus, a' Lebbeus a' ei gyfenw yn Thaddaeus: Simon y ‡ 1.345 Cananit, ac Iudas Iscariot yr hwn hefyt y bra dychawdd ef. Y dauddec hyn a ddanfonawdd yr Iesu ymaith, ac a' orchymynawdd yddwynt, gan ddywcdyt, Nag ewch i ffordd y Cenedloeð, ac i ði∣nasoedd y Samarieit nag ewch y mewn: a nyd ewch yn hytrach at gyfer golledic ðefeit tuy Israel. Ac wrth vyned precethwch, gan ðywedyt, Y mae teyrnas nef wedy * 1.346 dynesau yn agos. Iachewch y cleifion, glanewch yr ‡ 1.347 ei clawr: cyfodwch y mei∣rw: bwriwch allan gythreulieit. Yn * 1.348 rrat yd ‡ 1.349 er∣byniesoch, yn rat rhowch. Na vedwch ar aur, nag ariant, nac * 1.350 efydd yn eich gwregysae, nag yscre∣pan ir daith, na dwy bais, nag escidiae, na ffon: can ys teilwng ir gweithwr ei ‡ 1.351 vwyt. Ac i pa ddinas pynac nei dref yd eloch, ymofynwch pwy 'sydd teilwng yn-ddi, ac ynaw trig wch yn yd e∣loch o ddyno. A' phan ddeloch i dny * 1.352 anerchwch ef. Ac a bydd y tuy yn teilwng, dauet eich ‡ 1.353 tang∣neddyf arnaw: ac any bydd yn deilwng, ymch∣welet eich tangneddyf atoch. A' phwy pynac a'r ny's derbyn chwi, ac ny chlyw eich gairiae, pan ymadawoch o'r tuy hvvnvv nei ordinas hono, escu twch y llwch ywrth eich traet. Yn wir y dywedaf y chwi, y bydd esmwythach ir ei o dir Sodom a' Gomorrha yn-dydd * 1.354 brawd nag ir dinas hono.

¶Nycha, ydd wy vi yn eich danvon mal defeit * 1.355 ynghenol bleiddiae: byddwch am hynny ‡ 1.356 ddoe∣thion

mal * 1.357 seirph. a' ‡ 1.358gwirion mal colombenot. Eithr ymogelwch rac dynion, canys wy ach roðāt chvvi at * 1.359 Eisteddfae ac ach ‡ 1.360 yscyrsian yn ei Syna∣gagae.* 1.361 Ac ich dugir at y llywiawdwyr a'r Brenhi∣noedd om pleit i, er testiolaeth yddwynt, ac i'r Ce∣netloedd. Eithr pan ich trawsroddan, na ‡ 1.362 phry∣derwch pa vodd nei pa beth a ddywetoch: can ys roddir y chwy yn awr hono, pa beth a ðywetoch. Can ys nid chwy chvvi yw'r ei a * 1.363ddyweit, anyd y spryt eich Tad yr hwn a dywait ynoch. A'r brawd a vradycha 'r brawd a ‡ 1.364 varwolaeth, a'r tat y map, a'r plant a godant yn erbyn ei * 1.365 Rieni, ac a barāt yddwyn varw. A'dygasoc vyddwch gan bawp e•• mwyn vy Enw: anyd yr hwn a barao yd y dy∣wedd, ef a ‡ 1.366 gedwir. A' phan ich erlidiant yn y dinas hon, * 1.367 ciliwch i vn arall: can ys yn wir 〈◊〉〈◊〉 dywedaf wrthych, na 'orphenwch oll ddinasoedd Israel, ‡ 1.368 nes dawot Map y dyn. Nid yw'r diso∣pul uwch na ei athro, na'r gwasanaethvvr uwch na ei Arglwydd. Digon ir discipul vot val y bo 〈◊〉〈◊〉 athro, a'r gwasanaethvvr val ei Arglwydd. A's gal∣wasan wr y tuy yn Beelzebub, pa veint mwy y g••∣lvvan ei duylwyth ef? Nag ofnwch wy am hyny▪ can nad oes dim * 1.369 toedic, ar ny's ‡ 1.370 didoijr: n•• dim cuddiedic ar na ddaw i wybodoeth. Hyn a ddy wedaf ywch yn y tywyllwch, dywedwch yn y go∣launi: a hyn a glywoch yn ych glust, precethwc•• ar ben y tai. Ac nac ofnwch yr ei a ladd y corph, a•• ny allant ladd yr enait: eithyr yn hytrach ofnwc•• hwn, a ðichon * 1.371 gyfergolli yr enait y gyd a'r corp•• yn yffern. Any werthir dau ederyn y to er fferlin••

ac ny chwympa yr vn o hanynt i'r llawr heb evvy∣llys eich Tad chvvi? Ac y mae hefyd eich oll wallt yn gyfrifedic. Nac ofnwch gan hynny, chwi del∣wch mwy na llawer o * 1.372 adar yto. Pwy pynac gā hynny am cyffesso i yngwydd dynion, hwnaw a gyffessaf vinef hefyd yn-gwydd vy-Tad yr hwn 'sy yn y nefoedd, A' phwy pynac am gwad yng∣wydd dynion, hwnaw a wada vi hefyd yn-gwydd vy-tad yr hwn 'sy yn y nefoedd. Na thybiwch vy∣dewot i ddanfon tangneddyf i'r ddayar: ny dda∣ethym y ddanfon tangneddyf anyd y cleddyf. Can ys-daethim i osot dyn y am rafaely yn erbyn ei dad a'r verch yn erbyn ei mam, ar ‡ 1.373 waydd yn erbyn i chwegr. A' gelynion dyn vydd tuylwyth ei dy y hun. Y nep a garo tad ne vam yn vwy namyvi, nyd yw dei wng o hanofj. A'r nep y garo vap ne verch yn vwy na myvi, nyd yw deilwng o hanof vi. A' hwn ny chymer ei * 1.374 groes, a chalyn ar v'ol i, nyd yw deilwng o hanafi. Y nep a gatwo ei ‡ 1.375 e∣nait, ai cyll, a'r nep a gollo ei enad om pleit i, ai caidw. Y nep ach derbynio chvvi, am derbyn i: ar nep am derbynio vi, a dderbyn hwn am danfon∣awdd i. Y nep a dderbynio brophwyt yn enw Pro phwyt, a dderbyn vvobr Prophwyt: a'r nep a ðer bynso gyfiawn, yn enw cyfiawn, a dderbyn vvobr y cyfiawn. A' phwy pynac a roddo ir vn o'r ei by∣chein hyn phiolet o ddwfr oer yn vnic, yn enw dis∣cipul, yn wir y dywedaf ychwi, ny chyll ef ei vvobr.

❧Pen. xj.

Christ yn precethy. Ioan vatyddiwr yn anfon ei ddiscipulon

ataw. Testiolaeth Christ am Ioan. Barn y popul 〈◊〉〈◊〉 Christ ac Ioan. Christ yn edliw ir dinasoedd anniolchga•• Bod yn eglurhay 'r Euangel i'r dinion gwirion. Am yr ei ys y yn trafaely ac ynt yn llwythoc. Am iau Christ.

AC e darvu, gwedy tervyny o'r Iesu orchmyny y'w ddaudder Apostoliō, ef aeth oddyno er ei dyscy a'phrece∣thy yny dinafoeð wy.* 1.376 A'phā glyb•• Ioan ac ef yn-charchar o ywrth weithredoedd Christ, e ddanvones ddau oei ddiscipulon, ac a ddyvot wrthaw: Ai 〈◊〉〈◊〉 yw'r hwn a * 1.377 ðaw, ai dysgwyl a wnawn am aral•• A'r Iesu a atebawdd ac a ðyvot wrthynt. * 1.378 Ewch a'manegwch i Ioan, y pethae a glywsoch ac wel∣soch. Y mae'r daillion yn cahel ei golwc, a'r cloff∣ion yn rhodiaw: a'r cleifion-gohanol wedy ei glā∣hay, a'r byddair yn clywet: y meirw y gyfodi••, a'r tlodion yn derbyn ‡ 1.379 yr Euangel. A' dedwyd•• yw'r ‡ 1.380 neb ny * 1.381 rwystrirom plegit i. Ac wynt y•• mynet ymaith, ef a ddechreuawð yr Iesu ddywe∣dyt wrth y popul, am Ioan, Pa beth yr aethoch ir ‡ 1.382 ddiffeith i edrych am danaw? ai corsen a * 1.383 y••∣cytwei gan wynt? Eithyr pa beth yr aethoch y•• welet? Ai ‡ 1.384 dyn wedy 'r wisco mewn dillat esm∣wyth? * 1.385 Nycha, yr ei ys y yn gwisco dillat esm∣wyth, mewn tai ‡ 1.386 Brenhinoedd y maent, Eithy•• pa beth aetho chwi yw welet? Ai Prophwyt? I•• dywedyt ydd wyf wrthych, a' mwy no Prophwyt Can ys hwn ytyw y neb y mae yn escriwened•••• am danaw, * 1.387 Nycha, myvi sy yn danvon vy-cena•• rac dy wynep, yr hwn a paratoa ðy ffordd o••••

oth vlaen. Yn wir y ddywcdafychwi, ym-plith yr ei a ‡ 1.388 anet o wrageð, ny chododd neb mwy nac Io∣an Vatyddiwr: er hyny yr hwn 'sy leiaf yn teyr∣nas nef, y 'sy, vwy nac ef. Ac o amser Ioan Vaty∣ðiwr yd hyn, y treifir teirnas nefoedd, a'r treiswyr 'sy yn * 1.389 myn'd a hi ‡ 1.390 wrth nerth. Can ys yr oll Prophwyti a'r * 1.391 Ddeddyf a prophwytesont hyd Ioan. Ac a's wyllysiwch y dderbyn, ‡ 1.392 efe yw Eli∣as, a oedd ar ddyvot.

¶Y nep 'sy yddo glustiae i * 1.393 wrando, gwranda∣wet. Eithyr i ba beth y cyffelyblaf i y genedleth hon? Cyffelyp yw i vechcynos a eisteddent ‡ 1.394 yn marchnatoydd, ac yn llefain * 1.395 wrth ei cyfeillon, ac yn dywedyt, Canasam ‡ 1.396 chwibanoc ywch', ac ny ‡ 1.397 neidiesoch: ys canesam alarnad ywch', ac ny chw∣ynfanesoch. Can ys daeth Ioan eb na bwytanag yfet, ac meddant, Y mae * 1.398 cythrael ganthaw. Da∣eth Map y dyn yn bwyta ac yn yfet, ac meddant, Wele ddyn glwth, ac yfwr gwm, car ir Publica∣not a' phechaturieit: eithyr doethinep a gyfi∣awnheir gan ei ‡ 1.399 blant ehun. Yno y dechreawdd ef * 1.400 liwio ir dinasoydd, yn yr ei y gwneythesit yr ei mwyaf oei weithredredd-mowrion ef, can na ‡ 1.401 chymeresent edifeirwch, Gwae dydi Chorazin: Gwae dydi Bethsaida: can ys pe gwneythesit yn Tyrns a' Sidon y gweithredoedd-* 1.402 mawrion a wnaethpwyt yno-chwi, wy a gymresent edifeir∣wch ‡ 1.403 gynt mewn lliainsach a llytw. Eithyr ys dy∣wedaf y chwy, mai ynsmwythach vydd i Tyrus a' Sidon yn-dydd * 1.404 brawdd, nac i chwi. A' thydi Capernaum, yr hon a dderchefir yd y nefoedd, ath

dynnir y lawr yd yn yffern: can ys pey ymplith yr ei o Sodoma y gwnaethesit y gweithredoeð * 1.405 ma∣wrion a wnaethpwyt yno ti, wy vysent yn aros yd ‡ 1.406 heddyvv. And mi a dywedaf y chwi, mai esmwy∣thach vydd yddyntvvy o dir Sodoma yn-dydd bra∣wd, nac y ti.

* 1.407¶Yn yr amser hynny ydd atepawd yr Iesu, acy dyvot, Yty y diolchaf, Dat, Arglwydd nef a'daear can yty guddiaw y pethae hyn rhac y doethion a'r pruddion, a' ei * 1.408 egluraw hwy ir ei bychain. ‡ 1.409 Yn wir, Dad, can ys velly y bu voddlawn genyt. Pop peth a roddwyt y-my gan vy-Tat: ac nyd ed wyn nep y Map, ‡ 1.410 eithr y Tat: ac nyd edwyn nep y Tat * 1.411 diethr y Map, a'r hwn yr ewyllysio 'r Map ei ‡ 1.412 eglurhau iddo.* 1.413 Dewchata vi, oll y sy yn vlinde∣rawc ac yn llwythawc, a' mi a ch esmwythaf. Cy∣merwch vy iau arnoch' a' dyscwch genyf, can vy-bot yn waredigennus ac yn isel o galon. A' chvvi gewch' orphoysfa ich eneidae. Can ys ve Iau 'sy * 1.414 hyfryd, a'm ‡ 1.415 llwyth ysy yscafn.

❧Pen. xij.

Christ yn escusodi ei ddiscipulon a dynnesen dywys yr yd. Ef yn iachay 'r llaw ddiffrwyth. Ef yn cymporth y dyn a berchenogid gan gythrael, ac oedd ddall a' mud. O'r ca∣bledigaeth. Am genedleth y gwiperae. Gairiae da. Ga∣iriae segur. Ef yn ceryddy yr anffyddlonion, yr ei vyn∣nent gael gweled arwyddion. Ac yn dangos pwy yw ei vrodur, ei chwaer a ei vam.

YR amser hyny ydd aeth yr Iesu ar ddydd y Sabbath trwy r * 1.416 yd, ac ydd oedd ‡ 1.417 newyn ar ei ddiscipulō, aca ddechreysont dynny tywys yr yd a'bwyta. A'phan y gwelawð y Pharisaieit, y dywedesōt wrth∣aw, * 1.418 Nycha dy ddiscipulon yn gwneythyr hyn nyd yw gyfreithlawn ei wney∣thyd ar y Sabbath. Ac ef a ddyvot wrthynt, Any ddallenasoch beth a wnaeth Dauid pan oedd arno uewyn, a'r ei oeð y gydac ef? Val ddaeth ef ymewn y duy Ddyw, a' bwyta'r bara ‡ 1.419 gosot yr hwn nyd oedd gyfraithlawn iddo y vwyta, nac ir ei oeð gy∣dac ef, and yn vnic ir Offeiriait? Nei any ðarlle na∣soch yn y * 1.420 Ddedyf vot yr Offeiriait ar y Sabbath yn y Templ yn ‡ 1.421 tori'r Sabbath, ac ei bot yn * 1.422 ddirgerydd? And mi a ddywedaf ichwi, vot yma vn mwy na'r Templ. Eithyr pe gwyddech pa beth yw hyn, Trugareð a ewyllysiaf ac nid a berth, ny ‡ 1.423 varnesech-chvvi ar yr ei diniwet. Can ys bot Map y dyn yn Arglwydd, ys ar y Sabbath. Ac ef a dynodd o ddyno, ac aeth y'vv Synagog wy. A' nycha, ydd oedd yno vn a ei law wedy * 1.424 dysy∣chy. Ac wy a ovynesont iddaw, gan ddywedyt, Aicyfreithlawn iachay ar y Sabbath? val y gall∣ent achwyn arnaw. Ac ef a ðyvot wrthwynt, Pa ðyn o hanoch vydd, ac iddo vn ddavat, ac o chwym∣pa hi mewn ‡ 1.425 ffos ar y dydd Sabbath, an y chy∣mer ef y hi a'i chodi * 1.426 allan? Wrth hyny, pa veint gwell yw dyn na dafat? Ac velly cyfraithlawn yw gwneythyd da ar y dydd Sabbath. Yno y dyvot ef

wrth y dyn, Estyn dy law, Ac ef y hestynnawdd, a hi a wnaed yn iach val y llal'. Yno yr aeth y Pha∣risaieit allan, ac ymgyggori a wnaethont yn y er∣byn ef, pa vodd y gellynt ei ‡ 1.427 ddiva, A' phan wy∣bu yr Iesu hyny, ef aeth ymaith oddyno, a' thyrfa∣vawr y dylynodd ef, ac ef y iachaodd wy oll, ac a orchymynawdd y ddyn na' * 1.428 chyoedent ef, yn y chy∣flawnit, 'rhyna ðywedesit gan Esaias brophwyt, gan ddywedyt, Nycha vy-gwasanaethur yr hwn a ‡ 1.429 ddetholeis, vy-caredic yn yr hwn y * 1.430 digrifir vy enait: gosodaf vy Yspryt arnaw, ac ef a ddengys varn ir Cenetloedd. Nyd ymryson ef, ac ny lefain, ac ny's clyw neb y ‡ 1.431 lais ef yn yr heolydd. Corsen * 1.432 ysic ny's tyr ef, a' llin yn mugy ny ddiffodd ef, y ny dduco varn i vuddugoliaeth. Ac yn ei Enw ef y coelia 'r Cenedloedd. Yno y ducpwyt attaw vn ‡ 1.433 cythraulic, yn ddall ac yn vut, ac ef ai iachaodd ef, yn y lavarawdd, ac y gwelai yr hvvn vysei ddall a' mut. Ac a * 1.434 sannawdd ar yr oll popul, gan ðy∣wedyt, Anyd hwn yw map Dauid? Eithyr pa•• glybu y Pharisaieit hyn, y dywedesont, Nid yw hwn yn bwrw allan gythaulieit anid trwy Beel∣zebub pennaeth y cythraulieit. A'r Iesu yn gwy∣bot ei meddy••iae, a ddyvot wrthwynt, Pop teyr∣nas wedy 'r * 1.435 ymranny yn y herbyn y hun, a ‡ 1.436 ddi∣ffeithir: a' phop dinas nen duy, wedy 'r ymranny yn y erbyn e hun ny saif. Velly a's Satan a vw∣rw allan Satan, y mae ef wedy 'r * 1.437 ymranny yn y erbyn e hun: pa wedd gan hyny y ‡ 1.438 saif y deyr∣nas ef? Ac a's myvi trwy Beelzebub a vwriaf a∣llan gythraulieit, trwy pwy vn y bwrw eich plant

chvvi 'n wy allan? Ac am hynny y byddant wy yn * 1.439 veirniait arnoch. Ac a's myvi a vwriaf allan gythreuliait trwy yspryt Duw, yno y daeth teyr∣nas Dyw atoch. Can ys pavodd y dychon nebvn vyned y mewn y duy y cadarn ac ‡ 1.440 yspeilio ••idda, dyethr iddo yn gyntaf rwymo y cadarn, ac yno y∣speilio ei duy. Y nep nid yw yd a mi, ys ydd yn v'erbyn: a'r nep ny * 1.441 chascl gyd a mi, a 'oyscar. Er∣wyð paam y dywedaf y chwi, pop pechat a ‡ 1.442 chabl a vaddeuir i ddynion: anyd y cabl yn erbyn yr Y∣spryt glan ny vaddeuir i ddynion. A' phwy pynar a ddyweto 'air yn erbyn Map y dyn, e vaddeuir yddaw: anyd pwy pynac a ddywet yn erbyn yr Y∣spryt glan, ny's maddeuir iddo, nag yn y byt hwn, nag yn y byt a ddaw. Ai gwnewch y pren yn dda, a'i ssrwyth yn dda: ai gwnewch y pren yn ðrwc, a'i ffrwyth yn ddrwc: can ys y pren a adwenir wrth ei ffrwyth. A genetleth gwiperae, pa * 1.443 ddelw y gellwch' ymadrodd ‡ 1.444 daoedd, a chwi yn ðrwc? Can ys * 1.445 o ehelaethrwydd y galon, yr ymadrodd y geneu. Y dyn da o dresawr da ei galon, a ddwc allan dda-bethe: a' dyn drwc o dresawr drwc, a ddwc allan berhe drwc. Eithyr mi ddywedaf wr∣thych, mai am bop gair segur a ‡ 1.446 ðywait dynion, y rhoddant gyfri yn-dydd varn. Can ys * 1.447 wrth dy 'airiae ith cyfiownheir, ac wrth dy 'airiae ith ‡ 1.448 ver∣nir.

¶Yno yð atepoð rei or Gwyr llen a'r Pharisaieit gan ddywedyt, Athro, ys chwenychem welet * 1.449 ar∣wydd genyt. Ac ef a atepawdd,‡ 1.450 ac a ddyvot wrth wynt, Cenedleth ddrwc 'odinabus a gais arwyð,

anyd ny roir iddi, namyn arwydd y Proph wyt Ionas. Can ys val y bu Ionas tri-die a'thair nos ym-boly y ‡ 1.451 morvil velly y byð Map y dyn dri-die a' thair-nos yn-calon y ðaiar. Gwyr Niniue a gyfyt ym-barn y gyd a'r genedleth hon, ac ei * 1.452 barn hi: can ys yddynt vvy edifarhay wrth preceth Ionas. A' ‡ 1.453 nycha vn mwy nag Ionas yn y man yma ‡ 1.454 Ny∣cha Brenhines y Deau a gyfyd yn y varn y gyd ar genedleth hon, ac ac y barn hi: can iddi hi ddyvot o * 1.455 eithafion y ðaiar i glywed doethinep ‡ 1.456 Selef: * 1.457 a∣nycha vn mwy na Selyf yn y man yma.

¶A' phan el yr yspryt ‡ 1.458 aflan allan o ddyn, efa rodia rhyd lleoeð sychion, gan gaisio gorphwysfa, ac eb gahel dim. Y no y dywait, Y mchoelaf im tuy, o'r lle y daethym:‡ 1.459 ac wedy y delo, y caiff e yn wac, wedy'r yscupo, a' ei * addurno.

¶Yno ydd a ef, ac a gymer ataw saith yspryt ereill scelerach nog ef, y un, ac a ant y mewn ac a ‡ 1.460 gyfanneddant yno: a' gwaeth vydd dyweð hynt y dyn hwnw na ei ddechraeat. Ac velly y bydd ir genedleth * 1.461 enwir hon.

¶Tra ytoedd ef yn ymadroð wrth y dyrfa, nycha ei vam a'ei vrodwr yn sefyll allan, yn caisio * 1.462 ymð∣iddan ac ef. Yno y dyvot vn wrthaw, Nycha, dy vam ath vrodur yn sefyll allan, yn casio ymddiðā a thi. Ac ef atepawdd, ac a dyvot, wrth hwn a venagawdd iddo, Pwy yw vy mam? a' phwy yw by-brodur? Ac ef a estennawdd ei law tu ac ac ei ddiscipulon, ac a ddyvot, * 1.463 Nycha vy mam, am broder. Can ys pwy pynac a wna ewyllys vy-Tad yr hwn y sydd yn y nefoeð, ‡ 1.464 hwnw yw vy∣brawt,

a'm chwaer, a' mam.

❧Pen. xiij.

Yffat teyrnas Duw wedy'r eglurhay trwy ddamec yr had.* 1.465 Am yr efrae. Yr had mwstard, Y surdoes, Y tresawr cuddiedic yn y maes. Am y ‡ 1.466 perlae, ac am y Rwyt. Val ir escaulusr Prophwyt yn ei wlat y vn.

Y Dydd hwnw ydd aeth yr Iesu a∣llan o'r tuy, ac ydd eisteddawdd * 1.467 geir llaw'r mor: A' thorfoedd la∣werion a ymgynullent attaw, yn yd aeth ef i long, ac eistedd: a'r oll dorf a safawdd ar y lan. Yno ‡ 1.468 yr adroddawdd ef wrthwynt lawer o bethae drwy * 1.469 barablae, gan dywedyt. Nycha, ydd aeth heuwr ymaith i heheu. Ac val ydd oedd ef yn heheu, y cwympodd 'rei or had ym-min y ffordd, ac a ddaeth yr ‡ 1.470 ehediait ac y difaodd wy. Ar ei a gwympodd ar dir caregoc, lle ny chawsant vawr ddaiar, ac * 1.471 yn y man, yr eginesont, can nad oeð yddynt ddyfnedd daiar. A' gwedy cyfody yr haul, y crasasont, ac o eisiae gwreiddio, y * 1.472 crinesont. A'r ei a gwympesont ymplith * 1.473 drain, a'r drain a gododd, ac ai tagawdd. Rei hefyd a gwympesont mewn tir da, ac a ddygesont ffrwyth, vn ‡ 1.474 gronyn ar ei * 1.475 ganfed, arail ar ei drigeinsed,‡ 1.476 arall ar ei ddecved ar vgain. Y nep 'sydd iddo glustiae i wr∣ando, gwrandawet.‡ 1.477

¶Y no y daeth y discipulon, ac y dywedesont wr∣thaw,

Paam yr * 1.478 ymadroddy wrthynt ym-para∣bolae? Ac ef a atepawdd ac a ddyvot wrthwynt, Can roðy i chwi wybot ‡ 1.479 dirgeliō teyrnas nefoeð, ac na's roddwyt yddwynt wy. O bleit pwy pynac ys ydd * 1.480 iddo, ‡ 1.481 i ddo ef y rhoir, ac ef a gaiff helacth∣rwydd: eythyr pwy pynac nid oes iddo, o yarno ef y dugir, ac hyn y 'sydd yddo. Am hyny yr ymadro∣ddaf wrthwynt ‡ 1.482 mewn parabolae, can ys wy yn gweled ny's gwelant: ac yn clywet, ny's cly∣want, ac ny's dyallant. Velly ynthynt wy y cyflawnwyt Prophedolineth Esaias, yr hon a ddywait, Can glywet y clywwch, ac ny's dyell∣wch, ac yn gweled y gwelwch, ac ny's canvy∣ddwch. Can ys * 1.483 brasa wyt calon y popul hyn, ac aei cluffiae pwl y clywant, a'ei lygait a wrthgay∣sont, rac canvot a'ei llygait, a chlybot a'ei clustiae, a' dyall a'ei calonae, ‡ 1.484 ar ymchwelyd, yn yd iach∣awn i hwy. Eithyr ys * 1.485 dedwydd yvvi eich llygait chvvi, can ys ‡ 1.486 gwelant: ach clustiae, can ys-cly∣want. O bleit, yn wir y dywedafychwi, mai lla∣wer o Prophwyti, a' Rei cyfiawn a ddersyfesant weled * 1.487 yr hyn a welw-chwi, ac ny 'vv welfant, a' chlybot yr hyn a glywsoch, ac ny 'vv chlywsant.

¶Gwrandewch chwithe barabol yr heuwr. Pa∣pryd pynac y clyw nep 'air, y Deyrnas, ac ef eb ei ðyall, e ddaw'r ‡ 1.488 Drwc, ac * 1.489 ysc••yffia 'r hyn a heu∣wyt yn ei galon ef: a' hwn yw ef a ‡ 1.490 gymerth yr had ar vin y ffordd. A' hwn a gymerth had yn y tir caregawc, yw'r vn a wrendy 'r gair, ac yn e∣brwydd drwy lewenydd ei derbyn. Nid oes * 1.491 ha∣gen wreiddin ynthaw ehun,‡ 1.492 a' thros * 1.493 enhyd

yw: can ys * 1.494 er cynted y daw trallod nei ganlyn o bleit y gair, yn y van y ‡ 1.495 rhwystrir ef. A' hwn a dderbyn yr had ymplith y * 1.496 drain, yw'r vn a wren∣dy 'r gair: anyd gofal y byd hwn, ac * 1.497 ehudr wydd golud, a dag y gair,‡ 1.498 ac ef a wnaethpwyt yn * 1.499 ddi∣ffrwyth. And hwn a gymerth yr had yn y tir da, yw'r vn a wrendy 'r gair, ac ei dyall, yr vn hefyd a ffrwytha, ac ei dwc, vn ar ei ganfet, arall ar ei drugeinfet, ar-all ar ei ddecfet ar ugain. * 1.500 Para∣bol arall a osodes ef yddwynt, can ddywedyt.‡ 1.501

¶Teyrnas nefoedd 's ydd gyffelip i ddyn a he∣uei had da yn ei vaes.* 1.502 A' thra vei 'r dynion yn cy∣scu, e ddaeth y elyn ef, ac a heuawdd * 1.503 efrae ymp∣lith y gwenith, ac aeth ymaith. A'gwedy ir egin dyvu, a'dwyn ffrwyth, yno yr ymddangosodd yr efrae hefyt. Ac a ddaeth gweision gwr y tuy, ac a dywedesont wrthaw, Arglwydd, a-ny heaist ti had da yn dy vaes? O b'le gan hyny y mae ynddo yr efrae? Ac yntef a ddyvot wrthynt, Y gelyn-ddyn a wnaeth hynn. A'r gweision a ddyvot wrthaw, A ewyllysy di i ni vyned a'ei ‡ 1.504 cascly wynt? Ac ef a ddyvot, Na vynnaf: rac ychwy wrth glascly'r efrae ddiwreiddiaw y gwenith gyd ac wynt. Gedwch ir ddau gyddtyfu, hyd y cynayaf, ac yn amser y cynayaf y dywedaf wrth y * 1.505 vedel, Cesclwch yn gyntaf yr efrae, a' rhwymwch yn yscupae y'w lloscy: a' chesclwch y gwenith i'm yscupawr.

¶Parabol arall a roddes ef yddwynt, gan dy∣wedyt, Cyffelip yw Teyrnas nefoedd i 'ronyn o had mustard, yr hwn a gymer dyn a' ei heuha yn ei vaes, ys yr hwn 'sy 'leiaf o'r oll hadae: anyd

gwedy tyfo, mwyaf vn or llysae ytyw, * 1.506 a' phren ‡ 1.507 vydd, yd 'n y ddel * 1.508 ehediait y nef a nythy yn ei gangae.

¶Parabol arall a ddyvot ef wrthwynt, gan ddy∣vvedyt, Cyffelip yw teyrnas nefoedd y* 1.509 surdoes, yr hwn a gymer gwraic ac ei cuð mewn tri ‡ 1.510 pheccet o vlawt, * 1.511 yn y sura ‡ 1.512 oll.

¶Nyn oll a ðyvot yr Iesu trwy barabolae wrth y dyrfa: ac eb * 1.513 parabolae ny ddyvot ef ddim wrth∣wynt, yn y chyflawnit hyn a ddywetpwyt gan y Prophwyt, yn dywedyt, Agoraf vy-genae ‡ 1.514 ym∣paravolae, a' menagaf ddirgeledigion o'r pan sail∣iwyt y byd. Y no yd anfonawdd yr Iesu y dorf y∣maith, ac ydd aeth ir tuy. A' ei ddiscipulon a dda∣eth attaw, can ddywedyt, ‡ 1.515 Deongl i ni barabol efre yr maes. Yno ydd atepawdd ef ac ydyvot wrthwynt, yr hwn a heyha yr had da, yw Map y dyn, a'r maes yw'r byd, a'r had da, wyntwy yw plant y deyrnas, a'r efrae ynt blant y * 1.516 Drwc, a'r gelyn sy 'ny heheu hwy,‡ 1.517 yw diavol, a'r cy∣nayaf yw dywedd y byd, a'r medelwyr yw'r An∣gelion.‡ 1.518 Megis gan hyny y ‡ 1.519 cynullir yr efrae, ac y lloscir yn tan, velly y bydd yn-diwedd y byt hwn.* 1.520 Map y dyn a ddenvyn ei Angelion, ac wy a gynnullant allan oei deyrnas ef yr oll rwystrae, ar ei a wnant enwiredd, ac y bwriant wy i ffw••∣nais dan: ynaw y bydd wylo ac * 1.521 rhiccian danned▪ Yno y ‡ 1.522 lewyrcha yr ei cyfiawn val yr haul yn teyr∣nas eu Tad. Hwn sy iddo glustiae i glywet, cly∣wet.

¶Trachefyn cyffelyp yw teyrnas nefoedd i * dre∣sawr

cuddiedic mewn maes, yr hwn wedy y ddyn ei gaffael, ef ei cudd, ac o lewenydd am danaw, ef a dynn heibio, ac a werth oll ar a vedd, ac a brym y maes hwnw.

¶Trachefn cyffelip yw teyrnas nefoedd i * 1.523 var∣siandwr yr hwn a gais ‡ 1.524 vargaritaetec, ac wedy iðo ei gaffel vn margaret gwerthfawr, yr aeth ac y gwerthodd cymeint oll ac a veddei, ac ei prynoð.* 1.525

¶Tragefyn cyffelip yw teyrnas nefoedd i rwyt * 1.526 tynn a vwrit yn y mor, yr hon a ‡ 1.527 dyrra o bop ryw beth. Yr hon wedi bo yn llawn, a ddugant ir lan, ac eistedd a wnant, a' chlascy 'r ei da y mywn llestri, a' thavly 'r ei ‡ 1.528 drwc * 1.529 heibio. Velly y bydd yn-diwedd y ‡ 1.530 byd. Yr Angelion aant allan, ac a * 1.531 nailltuant yr ei drwc o blith yr ei cyfiawn, ac y tablant wy i ffwrneis dan: ynaw y bydd ‡ 1.532 wylo∣fain a' * 1.533 riccian dannedd.

¶Yr Iesu a ddyvot yddwynt, A y chwi yn dyall hyn oll? Dywedesont wrthaw, * 1.534 Ym, Arglwydd.‡ 1.535 Yno y dyvot ef wrthwynt, Can hynny pop Gwr∣llen yr hwn a ddyscir i deyrnas nefoedd, a gyffely∣pir i * 1.536 berchen tuy, yr hwn a ddwc allan oei dre∣sawr newyddion a' henion.

¶Ac e ddarvu, gwedy i'r Iesu ddyweddyt y * 1.537 pa∣rabolae hyn, yr ymadawodd o ddyno, ac yd aeth ef y'w wlat y un, ac ei dyscawdd yn y synagogae wy, yny ‡ 1.538 synnodd arnynt, gan ddywedyt, O b'le y doeth y doethinep hyn a'r * 1.539 gwethredoed-ner thol ir dyn hwn? Anyd hwn yw map y saer? Anyd y vam ef a elwir Mair, a' ei vrodur Iaco ac Io∣ses, a' Simon ac Iudas? Ac anyd yw ei chwio∣redd

oll y gyd a nyni? O b'le gan hyny y mae gan∣thaw y pethae hyn oll? Ac wy a * 1.540 rwystrit ‡ 1.541 yntho. Y∣no y dyvot yr Iesu wrthwynt, Nyd yw Prophwyt eb anrydedd * 1.542 anyd yn ei wlat y un, ac yn y duy e∣hun. Ac ny wnaeth ef vawr ‡ 1.543 weithrrdoedd-ner∣thol yno, * 1.544 o bleit ei ancrediniaeth wy.

❧Pen. xiiij.

Tyb Herod am Christ. Lladd pen Ioan. Christ yn porth•• pempmil popul a' phemp torth a' dan pysc. Ef yn gwe∣ddiaw yn y mynyth. Ef yn ymddangos liwnos ar y m••r yw ddiscipulon. Ac yn achup Petr. Hwy yn cyffeffy y vot ef yn vap Tew. Ef yn iachay pawp a gyhyrddodd ac emylyn y wisc ef.

YPryd hyny y clybu Herod y Tetrarch am Iesu, ac y dyvot wrth ei weison, Hwn yw Ioan Vatyddiwr. Ef gy∣fodes o veirw, ac am hyny y gwei∣thredir * 1.545 weithredoedd-nerthol gan thaw. Can ys Herod a ddaliesei Io∣an ac ei rhwyinesei, ac ei dodesei yn-carchar o bleit Herodias, gwraic Philip y vrawt ef. Can ys Ioan a ddyvot wrthaw, Nid ‡ 1.546 deddfol y ti y chahel hi. A' phan oedd yn ei vryd y roi ef yw var∣wolaeth, ef efnoð y dyrva, can ys wy y cymeren•• ef val prophwyt. A' phā getwit dydd * 1.547 genedigaeth Herod, y dawnsioð merch Herod geyr y brō wy, a•• y boddhaodd hi Herod. Erwydd paam y gadd••∣wodd ef ‡ 1.548 dan-dwng, y rhoddei yddhi beth pynac ar a archei hi. Ac yhi wedy hi addyscy gan hei

mam, a ddyvot, ‡ 1.549 Dyro i mi yma ben Ioan Va∣ty ddiwr mewn descl. A'r Brenhin a * 1.550 driftawð: eithyr o erwydd ei lw, a'r ei a eisteddent y gyd ac ef wrth y vort, y gorchymynawdd ef ei roi iddi: ac ef a ddanvonawdd gennad ac a ‡ 1.551 laddawd ben Ioan yn y carchar. Ac a dducpwyt y ben ef mewn descyl, ac ei rhoet ir * 1.552 vachcennes, a'hi ei duc ‡ 1.553 y'w mam. A'ei ddiscipulon ef a ðaethant, ac a gymer∣sant y gorph ef ac ei claddesont, ac aethont ac addywedesont, i'r Iesu. A' phan ei clybu yr Iesu, ef a dynnodd o ddyno mewn llong i ddiffeithfa or nailltu. A' gwedy clybot o'r dyrva, wy y dilynesōt ef * 1.554 ar draet allā o'r dinafoeð. A'r Iesu aeth yma∣ith ac a welodd * 1.555 dyrva vawr,‡ 1.556 ac a dosturiawdd wrthwynt, ac ef a iachaodd y cleifion hwy.

¶A' gwedy y mynd hi yn hwyr, y daeth ei ddis∣cipulon attaw, can ddywedyt, Disfaith yw'r lle yma, a'r ‡ 1.557 awr aeth heibio: * 1.558 gellwng y dyrva y∣maith, i vyned ir dinasoeð y bryny yddyn ‡ 1.559 vwy∣dydd. A'r Iesu a ddyvot wrthynt, Nid * 1.560 rhait y y ddyn vyned ymaith: Rowch chwi yddwynt beth y'w vwyta. Y no y dywedesont wrthaw, Nid oes genym anyd pemp torth a' dau pyscotyn. Ac ef y ðy∣vot, Dugwch wy i mi yman. Ac e orchymy nawð ir dorf eisteð ar y * 1.561 gweiltglas, ac a gymerih y pemp torth a'r ddau byscodyn, ac a ‡ 1.562 edrychawdd i vy∣nydd tu ar nef, ac a vendithiodd, ac a dores, ac a roes y torthae y'w ddiscipulon, a'r discipulon ir dyrva. Ac wy oll a vwytesont, ac wy a * 1.563 ddigon∣wyt. Ac a godefont o'r briwuvvyt oedd yng weðill faith bascedeit. Ar ei a vwytesent, oedd yn-cylch

pempmil o wyr, eb law gwrageð a' * 1.564 rhai bychain.

¶Ac yn y van y cympellodd yr Iesu ei ddiscipu∣lon i vyned mewn llong, a' ‡ 1.565 myned * 1.566 trosodd oei vlaen, tra ddanfonei ef y dyrfa ymaith. A' gwedy iddo ddanvon y dyrfa ymaith, ef ‡ 1.567 escenna wdd ir mynyd vvrtho ehun i weddiaw: a' gwedy y hwyr∣hai hi, ydd oedd ef yno * 1.568 yn vnic. Ac yno ydd oeð y llong yn-cenol y mor, ac a ‡ 1.569 drallodit gan don∣nae: canys gwynt gwrthwynep ytoedd. Ac yn y bedwerydd wylfa or nos, ydd aeth yr Iesu att∣wynt, gan rodio ar y mor. A' phan welodd ei ddis∣cipulon cf yn rhoddiaw ar y mor, y cythrwblit wy gan ddywedyt, * 1.570Drychioleth yd yw, ac a waedde∣son rac ofn. Ac yny man, yr ymadroddodd yr Ie∣su wrthwynt, gan ddywedyt, ‡ 1.571 Cymerwch gy∣sir da. Myvi ytyw: nac ofnwch. Yno ydd at∣pawdd Petr ef, ac a ddyvot, Arglwydd, a's 〈◊〉〈◊〉 yw, arch i mi ddewot atat ar y dwfr. Ac ef a ddyvot, * 1.572 Dyred. A' gwedy descend o Petr o•• llong, ef a rodioð ‡ 1.573 rhyd y dwfr * 1.574 i ðyvot at yr Ie∣su. An'd pan welawdd ef wynt cardārn, yr ofn a wdd: a' phan ddechreua wdd ‡ 1.575 suddo y llefawd gan ddywedyt, Arglwydd, * 1.576 cadw vi. Ac yn y man yr estendawdd yr Iesu ei law, ac ymavlodd ynthaw, ac y dyvot wrtho, A dydi ‡ 1.577 vychan o ffyð paam * 1.578 y petruseist? Ac er cynted yd aethon i•• llong, y peidiawdd y gwynt. Yno yr ei oedd yn y llong, a ddaethon ac y addolesant ef, gan ddy∣wedyt, Yn wir map Dew ytwyt.

¶A' gwedi yðyn vyned trosodd, vvy ddaethan•• i dir Genezaret. A' phan i adnabu gwyr y va••

hono efo, ys danfonesāt ir wlat hono o y amgylch, ogylch, ac a ddygesont attaw yr ei oll oedd yn glei tion. Ac a atolygont iddo gael cyfwrdd ac * 1.579 emy••∣yn y wisc ef yn vitic: a chynnifer ac a gyfyrddawð a hi, a iachawyt,

❧Pen. xv.

Christ yn escuso ei ddiscipulon, ac yn ceryddy 'r Gwyr llen, a'r Pharisaieit, am dori gorchymyn Dew, gan ei athra∣weth ei hunain. Am y planigin a ddiwreiddir. Pa bethae a halogant ddyn. Christ yn gwaredy merch y wraic o Ca nane. Bara 'r plant. Ef yn iachay 'r cleifion. Ac yn por thy pedairmil gwyr, eb law gwragedd a' phlant.

YNo y daeth at yr Iesu y Gwyr-llē ar Pharisaieit, yr ei oedd o Gae∣rusalem, gan ddywedyt, Paam y * 1.580 tyr dy ddiscipuion di ‡ 1.581 arddodi∣ad yr * 1.582 Henafieit? can na 'olchant ei dwylo, pan vwytaont vara. Ac ef a atepawdd ac a ddyvot wrth∣wynt, A' phaam ydd y-chwi yn ‡ 1.583 tori gorchy∣myn Dew gan eich * 1.584 arddodiad chwi? Can ys Dew a orchymynodd, can ddywedyt, Anrydeða dy dad ath vam: a' hwn a ‡ 1.585 velltithio tad nei vā, bid ef varw * 1.586 yr angae. A chwi a ddywedwch, Pwy pynac a ddyweit wrth tad nei vam, ‡ 1.587 Can y rhodd a offrymir geny vi, y daw lles yty: * 1.588 er, na's anrhydedda ef ei dad, nei vam, ‡ 1.589 diuai vydd. Ac vellyn y gwnaethoch 'orthymyn Dew yn over gan eich * 1.590 arddodiad chwi. A hypocriteid, da y

prophwytodd Esaias am dano-chwi, gan ddy∣wedyt, Nesau mae'r popul hynn ataf a' ei genae, a'm anrhydeddy aei gwefusae, a' ei calon 'sy ym∣pell ywrthyf. Eithr ouer im anrhydeddant i, gan ddyscy yn lle dysceidaeth 'orchymynnae dynion. Y∣no y galwodd ef y dyrva attaw, ac y ddyvot wrth∣wynt, Clywch a' dyellwch. Hyn * 1.591 aa y mevvn ir ge∣nae, ny's ‡ 1.592 haloga ddyn, nanyn yr hyn a ddaw allan o'r genae, hyny a haloga ddyn.

¶Yno y daeth ei ddiscipulon, ac y dywedesom wrthaw, A' ny wyddost i, y * 1.593 rhwystra Pharisai∣eit wrth glywet yr ymadrodd hvvn? Ac ef a atepodd ac a ddyvot, Pop plannigyn ar ny's plannawdd vy-Tad nefawl, a ddiwreddir. Gedwch yddyn•• tywysogion deillion ir deillion ynt: ac a's y dall•• ‡ 1.594 dywys y dall, y ddau a gwympant i'r ffos.

¶Yno ydd atepawdd Petr, ac y dyvot wrtha•• * 1.595 Deongl yniy parabol hwn. Yno y dyuot yr Iesu, ytych chwi etwa eb ddyall? Any * 1.596 wyddoch vvi, e•• mai pop peth pynac aa ymewn ir genae, iddo vy∣ned ir boly, ac a vwrir allan ir * 1.597 gaudy? Eithr y p•• thae a ddant allan o'r genae, 'sy yndyvot o'r galon, ac hwy a halogant ddyn. Can ys o'r galon, y daw meddyliae drwc, ‡ 1.598 lladd-celanedd, tori pri∣odas, * 1.599 godineben, lladrat, ffalsdestiolaeth, cabl∣airiae. Yr ei ‡ 1.600 hyn yw'r pethae a halogant ddyn: an'd bwyta a dwylo eb ‡ 1.601 'olchi, nyd haloga ddyn.

* 1.602¶A' Iesu aeth o ddyno, ac a dynodd i duedde•• Tyrus a' Sidon: A' nycha, gwraic o Canaan 〈◊〉〈◊〉 ddaeth or * 1.603 goror hynny, ac a lefawdd, can ddywe∣dyt wrthaw, Trugarha wrthyf, Arglwydd, va••

Dauid: y mae vymerch i mewn poen resynawl gan gythraul. Eithyr nyd atepawdd ef yddi vn gair. Yno y daeth ei ddiscipulon ataw, ac a atoly∣gesont iddo, can ddyweðyt, * 1.604 Dan von y hi ymaith canys mae hi yn llefain ar ein h'ol. Ac ef a ate∣pawdd, ac addyvot, Ni 'm danvonwyt i anid at ddevait colledic tuy 'r Israel. Er hyny hi a ddeuth ac y addolawdd ef, can ddpwedyt, Arglwydd cym∣porth vi. Ac ef a atepawdd, ac a ddyvot, Nid † 1.605 da cymeryd bara 'r plant a' ei vwrw ir * 1.606 cwn. Hichae a ddyvot, Gwir yw, Arglwydd: er hyny mae 'r cwn yn bwyta yr briwision a syrth * 1.607 y ar vort y'h arglwyddi. Yno ydd atepawdd yr Iesu, ac ydyvot wrthei. Ha wreic, mawr yw dy ffydd: bid y-ty, mal y mynych. A'hei merch a iachawyt yn yr awr honno.

Ac velly yr aeth yr Iesu o yno, ac y daeth geyrlaw mor Galilaea, ac a escendodd ir mynyth, ac a eisteddawdd yno, Ac a ddaeth ataw dyrvae mawr ion a' chanthwynt gloffion, deillion, mudion, ‡ 1.608 anafusion, ac cranl lawer, ac eu bwrieson y lavvr wrth draet yr Iesu, ac ef y iachaodd hwy, yny ry∣veddawdd y dyrva, weled y mution yn dywcdyt, yr anafusion yn iach, a'r cloffion yn * 1.609 cerddet, ar daillion yn gweled: a' gogoneddy Dyw yr Israel awnaethont. Yno y galwodd yr Iesu ei ddiscipu∣lon attaw, ac a ddyvot. Ydd wyf yn tosturio wrth y dyrfa hon, can yddyn aros gyd a mi er ys tri-die bellach, ac nad oes ganthyn ddim yw vwyta: a'i ‡ 1.610 gellwng vvy * 1.611 ar ei ‡ 1.612 cythlwng ny's * 1.613 ewyllsyaf, ••ac ei ‡ 1.614 ffeintio ar y ffordd. A' ei ddiscipulon a ddy∣vot

wrtho, O b'le y caem ni ‡ 1.615 gynniver o vara yn y diffeith vvch, ac y caffei dyr va gymeint, ei gwala? Ac a ddyvot yr Iesu wrthynt, Pasawl torth 'sy genwch? A' hvvy dywedesont, Saith, ac ychydic * 1.616 byscod-bychain. Yno y gorchmynnoð ef ir dyrva eistedd i lavvr ar y ddaiar. A' chymerawdd y saith torth, a'r pysco••, ac a ddiolchawdd, ac eu tor∣rawdd, ac ei rhoes ‡ 1.617 at ei ddyscipulon, a'r discipu∣lon i'r dyrfa. Ac vvy oll a vwytesont, ac a gawson ddigon: ac y godeson, o'r briwfvvyt oedd yn gwe∣ddill saith * 1.618 vascedeit. A'r ei vefyn yn bwyta oedd pedeirmil o wyr, eb law gwragadd a' phlantys. Y∣no ydd anvones yr Iesu y dyrfa y ffordd, ac a aeth y long, a ddaeth i ‡ 1.619 barthe Magdala.

❧Pen. xvj.

Y Pharisaieit yn gofyn arwydd. Yr Iesu yn rhybyddiaw el ddiscipulon rac athraweth y Pharisaieit. Cyffes Petr. Egoriadae nef. Bod yn angenrait ir ffyddlonion ddwyn y groes. Colli nei gael y bywyt. Dinodiat Christ.

YNo y deuth y Pharisaieit a'r Sa∣dducaieit, ac y temptesant ef, gan geisiaw ganthaw ddangos yðyn arwydð o'r nef.‡ 1.620 Ac ef a atepawdd, ac a ddyvot wrthynt, Pan vo h•• * 1.621 yn hwyr, y dywedwch, Hi vydd * 1.622 Towydd tec: can vot yr wybr yn goch. A'r borae y dyvvedvvcb, Heddiw y bydd ‡ 1.623 tem∣pestl, can vot * 1.624 yr wybr yn goch ac yn ‡ 1.625 drist. A 'hy∣pocriteit,

wynep yr wybr a vedrwch i y * 1.626 varny, ac a ny vedrwch varny am arwyddion yr amserae? Egais y genedleth ‡ 1.627 drwc a'r odinabus * 1.628 arwydd, ac arwydd ny's roddir iði n amyn arwyð, y Proph∣wyt Ionas: ac velly y gadawodd ef wy, ac y tyn∣nawdd ymaith.

¶A' gwedy dyvot ey ddiscipulon i'r lan arall, ef aithei eb gof ganthynt gymeryd bara y gyd ac wynt. A'r Iesu a ddyvot wrthyut, Edrychwch, a'moge∣lwch rhac ‡ 1.629 leven y Pharisaieit a'r Sadducaieit. Ac wy a * 1.630 veddyliason ynddyn y vnain gan ddy∣wedyt, Hyn sy am na ddygesam vara. A'r Iesu yn gwybot y peth, a ddyvot wrthynt, Chwychwy o ‡ 1.631 ffyð vechan, paam y meðyliwch ynoch eich hun, sef can na ðygesoch vara? Anyd ychvvi yn dyall eto, nac yn cofio y pemp torth, pan oedd pempmil po∣pul, a' phasawl basgedeit a gymresoch? Na'r saith torth pan oedd saith mil popul, a 'pha sawl cawe∣lleit a gymeresoch? * 1.632 Pa'm na ddyellwchvvi, mae am y bara y dywedeis wrthych, ar ymogelyd o ha noch rac leven y Pharisaieit a'r Sad-ducaieit? Yno y dyellesont wy, na ddywedesei ef am ymoge∣lyd o hanynt rac lefen bara, namin ‡ 1.633 rac athraw∣eth y Pharisaieit a'r Sad-ducaieit.

¶A' gwedy dyvot yr Iesu i dueðae Caisar Philip e a o vynnodd y'w ddiscipulon,* 1.634 Pwy * 1.635 y dywait dynyon vy-bot i Map y dyn? Ac wy a ðywedesont Rei aðywait ‡ 1.636 mae Ioan vatyðiwr: a'rei mae Helias ac eraill may Ieremias, * 1.637 ai vn or Prophwyti. Ac ef a ddyvot wrthwynt, A' phwy ‡ 1.638 meddwchwi yw vi? Yno Simon Petra atepawdd, ac a ddyvot, Ti

yw'r Christ Map y Duw byw. A'r Iesu a ate∣pawð, ac a dyvot wrthaw * 1.639 Gwyn dy vyt ti Simō vap Ionas can nat cica'gwaet ei dangosawdd yty eithyr vy-Tat yr hwn ys ydd yn y nefoedd. A' mi a ðywedaf hefyt yty, mae ti yw Petr, ac ar y ‡ 1.640 petr hynn yr adailiaf veu Eccles: a'phyrth yffern ny's ‡ 1.641 gorvyddant y hi. Ac y-ty y rhoddaf * 1.642 egoriadae teyrnas nefoedd, a' pha beth bynac a rwymych ar y ddaear,* 1.643 a vydd rwymedic yn y nefoedd: a pha beth bynac a ellyngych ar y daear, a vydd gellyn∣gedic yn y nefoedd. Yno y gorchymynawdd ef y'w ddiscipulon, na ddywedent i nep mai efe oedd Iesu y-Christ.

O hyny allan y dechreawdd yr Iesu * 1.644 dangos y'w ddiscipulon, vot yn ‡ 1.645 ang en raid iddo vyned i Caerusalem, a' dyoddef llawer gan yr Henafieit, a' ehan yr Archoffeiriait, a'r Gwyr-llen a 'ei ladd, a' * 1.646 chyfody y trydydd dydd. Yno Petr ai cymerth ef or ‡ 1.647 nailltuy, ac a ddechreawdd y * 1.648 geryddy ef, gan ddywedyt, Arglwydd, ‡ 1.649 trugarha wrthyt tyun: ny's bydd hyn y-ty. Yno ydd ymchoelodd ef trach i gefyn, ac y dyvot wrth Petr, * 1.650 tynn ar v'ol i Satan: can ys rhwystr wyt ymy, can na ddy∣elly y pethae sy o Dduw, namyn y pethae sy o ddy∣nion. Yno y dyvot yr Iesu wrth ei ddiscipulon. A's ‡ 1.651 dilyn nep vi, ymwrthoted y vn, a chymered ei * 1.652 groe a 'dilyned vi. Can ys pwy bynac, a 'wylly∣sio gadw ei ‡ 1.653 vywyt, ei cyll: a' phwy pynac a gollo ei vywyt om pleit i, a ei caiff. Can ys pa les i ddyn, er ennill yr oll vyt, a * 1.654 chyll ef y enait y hun? nei pa beth a rydd dyn yn ‡ 1.655 gyfnewyt dros

ei Dat y gyd a' ei Angelyon, ac yno y rhydd ef i bop dyn erwydd ei weithredoedd. Yn wir y dywe∣daf ychwi, vot rhei o'r sawl 'sy yn sefyll yma, ar ny * 1.656 chwaethant angae, nes yddyn welet Map y dyn yn dyvot yn ei deyrnas.

❧Pen. xvij.

Ymrithiat Christ ar vynyth Thabor. Dlyedus yw gwrand•• Christ. Am Elias ac Ioan Vatyddiwr. Ef yn iachay dyn lleuadglaf. Grym ffydd. Vmpryd a' gweddi. Christ yn rhacvenegi am ei ddyoddefaint. Ef yn taly teyrnget.

AC ar ol chwech diernot, y cyme∣rawdd yr Iesu Petr, ac Iaco, ac Ioan ei vrawt, ac y duc wy i vy∣nydd i vonyth vchel * 1.657 o'r nailltuy, ac ymrythiodd geyr y bron wy, ac a * 1.658 dywynnodd y wynep ef val yr haul, a 'ei ddillat oedd ‡ 1.659 mor gan∣naid a'r goleuni. A' nycha, Voysen ac Elias, yn ymddangos yddynt, yn ymddiddan ac ef. Yno yð atepawdd Petr, ac y dyvot wrth yr Iesu, Argl∣wydd, dayw i ni vot yma: a's ewyllysy, gwn∣awn yma dri phebyll, vn i ti, ac vn i Voysen, ac vn y Elias. Ac ef eto yn ymadrodd, nycha wybren olau yn ei gwascodi hwy: nycha, lef o'r wybren yn dywedyt, Hwn yw vy-caredir Vap, yn yr hwn im boðolonit: clywch ef.* 1.660 A' phan glybu y discipu∣lon hyny, y cwympesont ar ei hwynebae, ac a of∣sont yn ddirvawr: Yno y daeth yr Iesu, ac ei cyhyr

ddodd wy, ac a ddyvot, * 1.661 Cyfodwch, ac nac ofn∣wch. A' chwedy yddynt dderchafael ei ‡ 1.662 llygaid ny welsant nep anyd yr Iesu yn * 1.663 vnic.

¶A' mal y descendent o'r mynyth, y gorchymy∣nawdd yr Iesu yddyn gan ddywedyt, Na ddywe∣dwch y weledigaeth i nep, yn y chyvoto Map y dyn o veirw. A' ei ddiscipulon a ovynawdd iðo, gan ddywedyt, Pa'm gan hyny y dyweit y Gwyr llen vot yn * 1.664 rait i Elias ddyvot yn gyntaf? A'r Iesu a atepawdd ac a ðyvot wrthyn. Diau y daw Elias yn gyntaf, ac yr ‡ 1.665 edvryd ef oll. Eithr mi ddywedaf ychwi, ddyvot o Elias * 1.666 eisioes, ac na's adnabuont vvy ef, a' gwneythyd o hanynt yddo beth bynac a vynesont: velly y ‡ 1.667 bydd i Vap y dyn ddyoddef ganthwynt vvy. Yno y dyellodd y disci∣pulon y vod ef yn dywedyt wrthwynt am Ioan Vatyddiwr.

¶A' gwedy eu dyvot at y dyrva, y daeth ataw ryvv ddyn, ac * 1.668 aeth ar ei 'liniae iddo, ac a ddyvot, Arglwydd, trugarha wrth vy map: can yvot ef yn ‡ 1.669 lloeric, ac ydd ys yn ddrwc wrthaw: can ys mynech y cwymp ef yn tan, a' mynech yn y dwfr. A' mi y dugym ef at dy ddiscipulon di, ac ny alla∣sant wy y iachay ef. Yno ydd atepawdd yr Iesu, ac y dyvot, A genedleth, anffyddlawn a' * 1.670 thraw∣sedic, pa hyd bellach y byddaf gyd a chwi? pa hyd bellach ych dyoddefaf? dugwch ef yma ataf i. A'r Iesu a ‡ 1.671 geryddodd y cythrael, ac ef aeth allan o hanaw: a'r bachcen a iachawyt yn yr awr hono. Yno y daeth y discipulon at yr Iesu * 1.672 wrtho ehun, ac a ddywedesont, Paam na allem ni vwrw ef a∣llan?

A'r Iesu a ddyvot wrthwynt, O bleit eich ancrediniaeth: can ys yn wir y dywedaf y chwi, pe bei y chwi ffydd cymeint ac yvv gronyn mwstard chvvi ddywedwch wrth y mynyth hwn, Ysymud o ddyma draw, ac ef a ysymuta: ac ny bydd dim * 1.673 ampossibil ychwy. An'd nyd a allan y rhywiogeth hwn, amyn gan weddi ac vmpryd.

¶Ac val ydd oeddent vvy yn ‡ 1.674 aros yn-Galilaea y dyvot yr Iesu wrthwynt, Ef a ddervydd rhoddi Map y dyn yn-dwylo dynion, ac vvy ei lladdant, * 1.675 a'r trydydd dydd y cyfyd ef: a' thristay a wnae∣thant yn ddirfawr.

A' gwedy ey dyvot i Capernaum, yr ei oedd yn derbyn arian y deyrnget, a ‡ 1.676 ddaethant at Petr, ac a ddywedesont, Any'd yw eich athro chvvi yn taly teyrnget? Ef a ddyvot, Ydyw. Ac wedy y ðy∣vot ef ir tuy, yr Iesu a ei rhac ‡ 1.677 vlaenodd ef, gan ddywedyt. Beth a * 1.678 dybygy di Simon? ‡ 1.679 Y gan bwy y cymer Brenhinedd y ddaiar deyrnget, nei * 1.680 dreth? y gan ei plant, ai gan estronieit? Petr a ddyvot wrthaw, y gan estranieit. Yno y dy∣vot yr Iesu wrthaw, Gan hyny y mae'r plant yn ‡ 1.681 rhyddion. Er hyny, rac y ni y rhwystro hwy, do∣es ir mor, a' bwrw vach, a' chymer y pyscotyn cyn∣taf a ddel i vynydd, ac wedy yt' agory ei * 1.682 eneu, ti a gai ddarn o vgein ceinioc: cymer hynny a' dyro droso vi a' thi.

❧Pen. xviij.

Y mwyaf yn teyrnas nef. Ef yn dyscy ei ddiscipulon y bot yn

wyddyon ac yn ddiniwed. Ymoglyd rhac achosiaw drwc Na thremyger yr hai bychain. Paam y daeth Christ. Am gosp broderawl. Am awturtot yr Eccles. Moliant gweði a' chynulleidfae dwywol, Am vaddeuant brawdol.

* 1.683YR amser hynny y deuth y discipulon at yr Iesu, can ddywedyt, Pwy 'sy vwya yn-teyrnas nefoedd? A'r Iesu a alwawdd ataw * 1.684 vachcenyn, ac ei gosodes yn ei ‡ 1.685 cyfrwng, ac a ðyvot, Yn wir y dywedaf wrthych, a ddiei∣thyr eich * 1.686 ymchwelyt, a' bot mal ‡ 1.687 bachenot nid ewch i deyrnas nefoeð.† 1.688 Pwy bynac can hyny a ‡ 1.689 y∣mestyngo mal y bachcenyn hwn, hwnw yw'r mw yaf yn-teyrnas nefoedd.* 1.690 A' phwy pynac a dderbyn gyfryw ‡ 1.691 vachcenyn yn vy Enw, a'm derbyn i. A' phwy bynac a * 1.692 rwystro vn or ei bychein hynn a credant yno vi, gwell oedd, iddaw pe crogit maē melin am ei ‡ 1.693 vwnwgl, a' ei voddy yn eigiawn y mor. Gwae'r byt o bleit ‡ 1.694 rhwystrae: can ys an∣genreit yw dewot rhwystrae: er hyny gwa e'r dyn hwnw. y gan yr vn yd el y ‡ 1.695 rhwystr. Can hyny a's dy law nai dy droet ath rhwystra, tor wy yma∣ith, a' thavl ywrthyt: gwell yw yty vy net i vywyt, yn gloff, ai yn * 1.696 anafus, nath tavly ac yty ddwy law, a' ‡ 1.697 dau droet i dan tragavythawl. Ac a's dy lygat ath rwystra, tynn al••an, a' thavl y wrthyt: gwell yw yty vynet i vywyt ac vn llygat, na'c a dau lygat, dy davly i dan yffern. * 1.698 Gwelwch na ‡ 1.699 thremygoch yr vn o'r ei bychein hynn: canys dywedaf y chwi, pan yw yn y nefoeð vot y Aggelō wy bop amser yn * 1.700 gwelet wynep vy-Tat yr hwn

ys y yn y nefoedd.

Can ys daeth Map y dyn i * 1.701 gadw yr hyn a go∣llesit. Beth a dybiwchvvi? A's byddei i ddyn gan davat, a' myned o vn o hanynt ar ddisperot,‡ 1.702 a ny ad ef y namyn vn pempugam ••a' myned ir my ny∣ddedd a' cheisio yr hon aethesei ar ddysperot? Ac a's byð yddo y chael hi, yn wir y dywedaf y-chwi, mae mwy llawen yw ganthaw am y ddavat ho∣no, nag am y namyn vn pemp vcain nyd aethent ar ddispirot. Velly nid yw ewyllys eich Tat ysy yn y nefoedd, bot cyfergolli yr vn or ei bychainhyn. Eb law hyny a's ‡ 1.703 pecha dy vrawt ith erbyn, does, a' * 1.704 cherydda ef ryngot ac ef ‡ 1.705 wrth y vn: a's ef ath wrendy, enilleist dy vrawt. Ac as ef ni'th wrendy, cymer gyd a thi eto vn nei ðau, val y bo gan enae dau nei dri o testion ally * 1.706 sefyll o bop gair. Ac a's ef ny bydd gwiw gantaw eu gwrandaw, dy∣wait wrth yr Eccleis: ac a's ef ny vynn wrandaw 'r Eccleis chwaith, bit ef y-ty megis ‡ 1.707 Cenedlic a Phublican. Yn wir y dywedaf, ychwi, Pa bethe pynac a rwymoch ar y ddaiar, a rwymir yn y nef∣oedd, a' pha bethae bynac a ellyngwch ar y ddaiar, a ellyngir yn y nef. Trachefyn, yn vvir y dywedaf wrthych, a's cydsynnia dau o hanoch * 1.708 yn y ddaiar ar ddim oll, beth bynac ar a archant, y rhodir yðynt y gan vy-Tat yr hwn 'sy yn y nefoedd. Can ys ymp'le pynac ydd ymgynnull dau n'ei dri, yn vy Enw i, yno ydd wyf yn ei ‡ 1.709 cenol wy.

¶Yno y daeth Petr ato ef, ac a ddyvot,* 1.710 Argl∣wydd, pa sawl gwaith y pecha vy-brawt im er∣byn, ac y maddeuaf yddaw 〈◊〉〈◊〉 ai yd seithwaith? Yr

Iesu a ddyvot wrthaw, Ny ddywedaf y-ty, yd sei∣thwaith, anid yd * 1.711 seithwaith ‡ 1.712 ddecwaith seith∣waith. Am hynny y cyffelypir teyrnas nefoedd 〈◊〉〈◊〉 ryw Vrenhin, ‡ 1.713 pwy vynnei gael cyfrif * 1.714 can e•• weision. A' phan ddechreysei gyfrif, e dducpwyt vn attaw, a oedd yn ei ddylet o ddec mil o ‡ 1.715 talen∣tae. A' chā nadoeð ganto ddim oei daly, e 'orchy mynawdd ei Arglwydd y werthy ef, a' ei wreic, a ei blant, ac oll * 1.716 a veddei, a' thaly yr ddlet. A'r gwas a gwympawdd i lawr, ac atolygawdd iddaw, ca•• ddywedyt, Arglwydd, ‡ 1.717 oeda dy ddigoveint wr∣thyf, a' thalaf y-ty y cvvbl oll. Yno Arglwydd y gwas hwnw a drugarhaodd wrtho, ac ei gellyn∣gawdd, ac a vaddeuawdd iddaw y ddled. A' gwe∣dy myned y gwas ymaith, e gavas vn oe * 1.718 gyve••∣llion, yr hwn oedd yn y ddlet ef o gant ceiniawc, ac a ymavlawdd yntaw ac ei llindagawdd, ga•• ddywedyt, Tal i mi ‡ 1.719 dy ddlet. Yno y syrthiawd•• ei gyveill wrth y draet ef, ac a atolygawdd yðaw can ddywedyt, * 1.720 Oeda dy ddigoveint wrthyf, a thalaf y-ty y cvvbyl oll. Ac ny's ‡ 1.721 gwnai ef, any•• myned a'ei vwrw ef yn-carchar, y'n y dalei yr ðlet A' phan weles ei gyveillion ereill y pethae a * 1.722 dda∣roedd, ydd oedd yn ddrwc dros pen ganthwynt, a•• a ddeuthant, ac a vanegesant y ew h'arglwydd y•• oll pethae a ddarvesynt. Yno y galwawdd ei A••∣glwydd arnaw, ac a ddyvot wrthaw, A was ‡ 1.723 drwc, maddeueis yty yr oll ddyled, can yty we∣ddiaw arnaf. Ac a ny ddylesyt tithe tosturia•• wrth dy * 1.724 gyveill, megis ac y tosturiais i wrth ti? A' llitiaw a wnaeth ei Arglwydd, ac ei rhoðes

ef ir poenwyr, y'n y dalei ei holl ddylet iddaw. Ac velly yr vn ffynyt y gwna veu nefawl Dat i chwi∣thae, any vaddeuwch o'ch calonae, pop vn * 1.725 y'w vrawd eu ‡ 1.726 cam weddae.

❧Pen. xix.

Christ yn dangos am ba achos y gellir yscar gwraic. Bot * 1.727 diweirdep yn ddawn gan Ddyw. Ef yn derbyn rhei bychain. I gahel bywyt tragyvythawl. Mai braidd y bydd yr hei goludoc vot yn gadwedic. Ef yn gaddaw ir ei a ym∣wrthodesont ar cwbyl yw ddilyn ef, vychedd dragywythol

AC e ddarvu, gwedy ir Iesu 'orphen yr ymadroddion hyny, ef a ymada∣wodd a Galilaea, ac a ddaeth i * 1.728 ffi∣nion Iudaea y tuhwnt y Iorddonē. A' ‡ 1.729 thorfoedd lawer y dylinodd ef, ac ef y iachaodd wy yno.

Yno y daeth y Pharisaieit attaw, gan y demp∣••io ef, a' dywedyt wrthaw, Ai cyfreithlon i wr * 1.730 wrthddot ei wraic am bop ‡ 1.731 achos? Ac ef a ate∣••awdd ac a ddyvot wrthwynt, A'ny ddarllena∣sach, pan yw i'r vn y gwnaeth vvy yn y dechren, yn wryw a' benyw ei gwneythyd hwy, * 1.732 ac a ddy ••ot, O bleit hyn y gad y dyn dad a' mam ac y ‡ 1.733 gly ••n wrth ei wraic, ac ylldau y byddant yn vn ••nawt? Ac velly nid ynt mwyach yn ddau, anyd ••n cnawd. Na bo i ddyn gan hyny ‡ 1.734 'ohany yr ••yn a * 1.735 gyssylltodd Duw. Wy a ddywetesont wr∣••haw, Paam gan hyny y gorchymynodd Moysen

roi llythr * 1.736 yscar, a'i ‡ gellwng hi ymaith? Ef 〈◊〉〈◊〉 ddyvot wrthwynt, Moysen erwydd caledrwydd eich calonae, a' oddefoð yw'ch wrthðot eich gwra∣geð: eithr o'r dechreu nyd oeð hi velly. A' mi dywe∣daf ychwi, mai pwy pynac a wrthddoto ei wraic * 1.737 dyethr am ‡ 1.738 'odinep, a' phriody vn arall, y vo•• yn * 1.739 toripriodas, a' phwy pynac a briota hon, a y∣scarwyt, a dyr briodas. Yno y dyvot ei ddiscipulo•• wrtho, A's velly y mae 'r ‡ 1.740 devnydd rhwng gw•• a' gwraic, ny da * 1.741 priodi gvvraic. Ac ef a ddyvo•• wrthwynt, Ny all pawp ‡ 1.742 dderbyn y * 1.743 peth hyn anyd yr ei y rhoed yddwynt. Can ys y mae 'r ei y•• ddiweir ar a anet velly o groth ei mam: ac y mae'•• ei yn ddiweir, a wnaed yn ddiweir gan ddynion a cy mae'r ei yn ðiweir, a ei gwnaeth yhunain y•• ddiweir er mvvyn teyrnas nefoedd. Y nep a all dde••∣byn hyn, derbyniet.

Yno y ducpwyt ataw 'rei bychain, er iddo ddo∣dy ei ddwylo arnaddynt, a' gweddio: a'r discipu∣lon y ceryddawdd wy. A'r Iesu a ddyvot, Ged••∣wch ir ei bychein, ac na 'oharddwch yddynt dd••∣vot atafi: can ys ir cyfryw 'rei y mae teyrnas n•• oedd. A' gwedy iddo ddody ei ddwylo arnaddynt ydd aeth ef ymaith o ddyno. ‡ 1.744 A' nycha, y dae•••• vn, ac y dyvot wrthaw, Athro da, pa * 1.745 dda a w••∣af, ‡ 1.746 yn y chaffwyf vuchedd dragyvythawl? 〈◊〉〈◊〉 ef a ddyvot wrthaw, Paam y gelwy vi yn dda nyd da neb, anyd vn, ys ef Dyw: and a's wylly•• vyned y myvvn i'r bywyt, cadw 'r gorchymynio•• Ef a ddyvot wrthaw ynte, Pa 'r ei? A'r Iesu ddyvot, Yr ei hynn, Na ladd: Na * 1.747 thor brioda

Na ledrata: Na ddwc gamtestiolaeth. Anryde∣dda dy dad ath vam: a' cheri dy gymydawc mal ty vn. Y * 1.748 gwr-ieuanc a ddyvot wrthaw, Mi ged∣wais hyn oll o'm ieuntit: beth 'sy yn eisiae i mi e∣to? Yr Iesu a ddyvot wrthaw, A's wyllysy vot yn perfeith, does, gwerth 'sy ‡ 1.749 genyt, a' dyro i'r tlodiō a' * 1.750 thi gai dresawr yn y nefoedd: a' dyred a' dilyn vi. A 'phan glybu y gwr-ieuanc yr ymadroð hwn, yr aeth ‡ 1.751 ffwrdd yn drist: canys ydd oedd ef yn ber chen da lawer. Yno y dyvot yr Iesu wrth ei ddis∣cipulon, Yn wir y dywedaf wrthych, mae yn an∣hawdd ydd a 'r * 1.752 goludawc i deyrnas nefoedd. A' thrachefyn y dywedaf y chwi, Haws i gamel vy∣ned trwy gray 'r nodwydd ddur, nac i'r goludawc vyned y mewn y deyrnas Duw. A' phan glybu y ddiscipulon ef hyn, ‡ 1.753 sanny awnaethant yn aru∣thyr, gan ddywedyt, Pwy gan hyny all vot yn gadwedic? A'r Iesu a edrychawdd arnyn, ac a ðy∣vot wrthynt, Gyd a dynion ampossibil yw hynn, anyd gyd a Duw pop peth sy yn * 1.754 possibil.* 1.755

¶Yno Petr atepodd ac addyvot wrtho, Nycha nyni a adawsam pop peth, ac ath ddilynesam di: a' pha beth a vydd y-ni * 1.756 Ar Iesu a ddyvot yddynt, Yn wir y dywedaf wrthych, mae pan eisteðo Map y dyn ‡ 1.757 yn eisteddva ei 'ogoniant, chwychwi yr ei a'm * 1.758 canlynawdd yn yr adgenetleth, a eisteðwch hefyt ar ddeuddec eisteddva, ac a vernwch dauðec llwyth yr Israel. A' phwy bynac a ‡ 1.759 edy tai,* 1.760 ney vroder, neu chwioreð, neu dat, neu vam, ne wraic, nei blant, nei diredd, er mwyn vy Enw i, ef a dderbyn ar y canvet, a'bywyt tragyvythavl a

* 1.761 etivedda. An'd llawer or ei ‡ 1.762 blaenaf, a vyddāt yn olaf, ar ei olaf yn vlaenaf.

❧Pen. xx.

Christ yn dyscy drwy gyffelyprwydd, nad yw Duw yn dled neb, a'ei vod ef yn' oystad yn galw dynion yw waith ef. Ef yn y rhybyddiaw hwy am ei ddyoddefaint. Yn dyscy yr eiddaw ef i ymoglyd nac * 1.763 rhwysc. Christ yn taly 〈◊〉〈◊〉 ranswm a'n prynedigaeth. Ef yn rhoi ei golwc i dda•• ddall.

* 1.764CAnys teyrnas nefoedd 'sy debic y * 1.765 berchen tuy, yr hwn aeth allan a' hi yn dyðhay i gyflogy gweith∣wyr y'w 'winllan. Ac ef a gytu∣nawð a'r gweithwyr er ceiniaw•• y dydd, ac y danvonoð hwy yw winllan. Ac ef aeth alan ynghylch y drydedd awr, ac a weles eraill yn sefyll yn segur yn y ‡ 1.766 varchnat, ac aðyvot wrthwynt. Ewch chwi∣the hefyt i 'm gwinllan, a' pheth bynac a vo cyfi∣awn mi ei rhof y chwy. Ac wynt aethāt y maith▪ Trachefyn yddaeth ef allan ynghylch y chwechet a'r nawet awr, ac a wnaeth yr vn ðmoð, Ac ef aet•• allan yn-cylch yr vnved awr arddec, ac a gafas e∣reill yn sefyll yn segur, ac a ddyvot wrthynt. Pa∣am ydd y chwi yn sefyll yma yn hyd y dydd yn se∣gur? Dywedesont wrtho, Am nad oedd nep i•• cyflogy. Ef a ddyvot wrththynt, Ewch chwitha•• hefyt i 'm gwinllan, a' pheth bynac a vo cyfiaw•• chwi ei cewch. A' phan aeth hi yn * 1.767 hwyr, y dy vot ‡ 1.768 Arglwydd y winllan wrth ei 'orchwiliw••

Galw yr gweithwyr, a' dyro yddynt ei cyfloc, can ðaechrae or hei dywethaf yd yr ei cyntaf. A' phan ðeuth yr ei a gyflogesit yn-cylch yr vnvet awr arðec, cahel a wnacth pop vn geinioc. A' phan ðeuth yr ei cyntaf, wy dybiesōt y cahēt vwy, eithr hwythae hefyt a gawsant bob-vn geiniawc. A' gwedy ydd∣wynt gahel, * 1.769 grwgnach a wnaethant wrth wr y tuy, gan ddywedyt, Ny weithiodd yr ei olaf hyn anid vn awr, a' thi ei gwnaethost yn gystal a ninae r' ei a ddygesam bwys y dydd a'r tes. Ac ef a atebawdd i vn o hanwynt ac addyvot, Y ‡ 1.770 carwr, nid wyf yn gwnaethy dim cam a thi: Anid er cei∣niawc y cytuneist a mi? cymer ‡ 1.771 y peth 'sydd i ti, a' dos ymaith: mi a ewllysiaf roddy ir olaf hwn, megis ac y tithef, Anid iawn i mi wneythyd a vynwyf am ‡ 1.772 y s'y i mi vyhun? a ytyw dy lygat ti yn ddrwc am vy-bot i yn dda? Velly y bydd yr ei olaf yn vlaenaf, ar ei blaenaf yn olaf: can ys lla∣wer a alwyt, ac ychydigion a * 1.773 ddetholwyt.

A'r Iesu ‡ 1.774 aeth i vynydd i Gaerusalem, ac a gy∣merth y deuddec discipulon * 1.775 o'r nailltuy ar y fforð ac a ddyvot wrthyn, Nycha nyny yn myned i vy∣nydd i Gaerusalem, a' Map y dyn a roddir i'r An∣choffeirieit ac i'r Gwyr-llen, ac wy y barnan ef i angae, ac y roddant ef i'r Cenedloedd er yddyn watwor, a'ei ‡ 1.776 yscyrsiaw, a' ei * 1.777 grogi: a'r trydyð dydd y cyfyd ef drachefyn.

¶Yno y deuth ataw mam plant Zebedens y gyd a hei meibion, can ei addo i,* 1.778 ac erchy ryw beth ganto. Ac ef a ddyvot wrthei, Peth a vynny? Y hi a ddyvor wrthaw, * Caniata ir ei hynn vy-deu

vaip gahel eistedd, vn ar dy ddeheulaw, ar llall ac dy law ‡ 1.779 aswy yn dy deyrnas. A'r Iesu a atepawð ac a ddyvot, Ny wyðoch beth y archwch. A ellweb yvet o'r * 1.780 cwpan ydd yfwy vi o hanavv a'ch batyðiaw a'r batydd y batyddier vi? Dywedesont wrthaw Gallwn. Ac ef a ddyvot wrthwynt. Diogel ydd yfwch o'm cwpan ac ich batyddier, a'r batydd i'm batydier i ‡ 1.781 gantavv, eithyr eistedd ar vy-deheu∣law ac ar vy llaw aswy, nid yw * 1.782 i mi y roi: eithyr e roddir i'r sawl y darparwyt y ganvy-Tat. A' phā ‡ 1.783 gigleu 'r dec ereill hyn, * 1.784 sory awnaethant wrthy ddau vroder. Can hyny yr Iesu ei galwodd wynt ataw, ac a ddyvot, Ys gwydoch mae penaetheit y Cenetloedd a arglwyðiant arnaðwynt, a'r gwyr mawrion, ae gwrthlywiant wy. Ac nid velly y byð yn ych plith chwi, anid pwy pynac a vynno vot yn wr mawr yn eich plith chwi, byddet yn * 1.785 wasa∣naethwr y chwy, a' phwy pynac a vynno bot yn pennaf yn eich plith, bit e yn was y'wch, megis, ac y deuth Map y dyn nyd y'w wasanaethy, 'na∣myn er gwasanaethu, ac y roddy ei ‡ 1.786 vywyt yn bryniant tros lawer.

Ac wyntwy yn myned yffordd o Iericho, y dily∣nodd tyrfa vawr ef. A' nycha, ddau ddeillion yn eistedd ar vin y ffordd, pan glywesont vot yr Iesu yn myned heibio, y llefesont, gan ddywedyt, A••∣glwydd vap Dauid trugara wrthym. A'r dyrfa y ceryddawdd vvy, yn y thawent a son: wythe a lefa∣son * 1.787 yn vwy, gan ddywedyt, Arglwydd vap Da∣uid trugara, wrthym. Yno y safodd yr Iesu, ac 〈◊〉〈◊〉 galwadd wy ac a ddyvot, Beth a ewyllisiwch i••••

y wneythyd ywch'? Dywedesont wrthaw, Argl∣wydd, bod agori ein llygait. A'r Iesu gan dostu∣riaw a gyhyrddodd a ei llygait: ac yn y van y cy∣merth ey llygait * 1.788 olwc, ac vvy y dylynesont ef.

❧Pen. xxj.

Christ yn marchogeth ar asen y Caerusalem. Gyrry'r pryn∣wyr a'r gwerthwyr allan o'r templ. Y plant yn ‡ 1.789 pucho llwyddiant i Christ. Y fficuspren yn gwywo. Bot ffydd yn angenrait wrth weddiaw. Betydd Ioan. Y ddau vap. Y ðamec am y llafurwyr. Rhoi heivio y conglfayn. Gwr∣thddot yr Iuddaeon a' derbyn y Cenetloedd.

APhan ddaethant yn gyfagos y Ca∣erusalem a'i dyuot hwy i Bethpha∣ge i vynyth Oliuar,* 1.790 yno yd aduo∣nes yr Iesu ddau ddiscipl, can ddy∣wedyt wrthynt, Ewch ir pentref y sy ‡ 1.791 gyferbyn a chwi, ac yn y * 1.792 man, chwi a gewch asen yn rhwym, ac ‡ 1.793 ebol gyd a hi: gellyngwch wynt a' dygwch * 1.794 i mi. Ac a dywait nep ðim wrthych, dywedwch, vot yn rraid ir Ar∣glwyð wrthynt: yn y man ef y gellwng hwynt. A' hyn ot' a wnaethpwyt, y gyfloni yr hyn a ðoytp wyt trwy'r Prophwyt, yn doydyd. Dywedwch i verch Sion, ‡ 1.795 Nycha, dy Vrenhin yn dyvot atat' yn * 1.796 war, ac yn eistedd ar asen, ac ebol llwdn a∣sen, weddol. Y discipulon a aethant, ac a wnae∣thant mal y gorchymynawð yr Iesu yðwynt, ac a ddugesont yr asen a'r ebol, ac a ddodesont ei di∣llat arnynt, ac ei gesodesont ef ‡ 1.797 arnwynt. A' thyr∣va ddir vawr a daneusont ei ddillat ar y ffordd: e∣reill

a doresont gangae o'r gwydd, ac ei tanusont rhyt y ffordd. A'r dyrfa a oedd yn mynet o'r blaen, a'r ei oedd yn dyvot ar ol a lefent, can dywedyt * 1.798 Hos-anna i vap Dauid: bendigedic vo yr hwn ys y yn dywot yn Enw yr Arglwydd, Hos-anna rhwn wyt yn y nefoedd goruchaf. A' gwedy ei ðy uot i Gaerusalem, y dinas oll a gynnyrfodd, can ddywe∣dyt, Pwy yw hwn? A'r tyrvae a ddywedesant. Hwn yw'r Iesu y Prophwyt o Nazaret, yn-Ga∣lilea. A'r Iesu a aeth y mewn i templ Dduw, ac ei taflawdd hwynt y gyd allan yr ei oedd yn gwer∣thy ac yn prynu yn y templ, ac a ddymchlawdd y lawr vyrddae yr newidwyr-arian, a' chadeiriae yr ei oedd yn gwerthy colombenot, ac a ddyvot wrthwynt, Mae yn escrivennedic, Y tuy meu vi tuy gweddi y gelwir, eithyr chwi ei gwnaethoch yn' ogof llatron.

Yno y daeth y daillion a'r cloffion attaw, yn y Templ, ac ef y iachaodd wy. A' phan welawdd yr Archoffeiriait a'r Gwyr-llen y ryveddodae a wnaethoeðoedd ef, a'r plant yn llefain yn y templ, ac yn dywedyt, Hosanna vap Dauid, y * 1.799 soresont, ac y dywedesont wrthaw, A glywy di yr hyn a ddy∣weit yr ein? A'r Iesu a ddyuot wrthynt. ‡ 1.800 Do: A∣ny ddarllenasech erioed, * 1.801 Oenae 'r ei-bychein, a'r ei ‡ 1.802 yn sugno y perffeithieist voliant?

Yno y gadawodd ef wynt, ac aeth allan o'r di∣nas i Bethania, ac a letuyodd yno. A'r borae ac ef yn ad ymchwelyd ir dinas, ydd oedd arno new∣yn. Ac wrth weled fficuspren ar y ffordd, yd aeth ataw, ac ny chafas ddim arnaw, namin dail yn

vnic, ac y dyvot wrthaw, Na bo i ffrwyth dyvu * 1.803 ar nat' byth mwyach. Ac yn ‡ 1.804 ebrwydd y * 1.805 gwywoð y fficuspren. A' phan ei gwelawdd y discipulon, y ryveddesant, gan ddywedyt, ‡ 1.806 Pan'd ebrwydd y gwywodd y fficuspren? A'r Iesu a atepawdd ac a ddyvot wrthynt, Yn wir y dywedaf wrthych, pei byddei * 1.807 y chwi ffydd ac eb ‡ 1.808 petrusaw dim, ny w∣newch yn vnic yr hyn a' vvneythym i ir fficuspren, a∣nyd hefyt pe dywedech wrth y mynyth hwn, Cy∣mer dy vn y ffwrdd, a' bwrw dy vn ir mor, * 1.809 hyny vydd. A' pha beth a archoch yn-gweddi, a's cre∣dwch, chvvi ei derbyniwch.

A' gwedy y ðyvot ef ir Templ, yr Archoffeiriait, a' Henafieit y popul a ddaethan ataw, val yr oeð ef yn adrodd-dysc, ac a ddywedesont, Wrth pa awturtot y gwnai di y pethae-hyn? a' phwy a roes y ti yr awdurtot hyn? Yno ydd atepawdd yr Ie∣su, ac y dyvot wrthwynt, A' myvy a ovynaf i chwi, vn-peth, yr hwn a's manegwch y-my, a' mi∣nef a venagaf y chwi wrth pa auturtot y gwnaf i y pethae hyn. Betydd Ioan o b'le yð oedd? ai o'r nef, ai o ddynion? Yno y rhysymesont yn ei plith y una∣in, gan ddywedyt, A's dywedwn, mai o'r nef: ef a ddyweit wrthym, Paam gan hyny na's credech yddaw? Ac a's dywedwn mae O ddynion, mae ar nam ofyn y popul: can ys bot pavvp oll yn cymeryd Ioan mal Prophwyt. Yno ydd atepesont i'r Iesu, gan ddywedyt, Ny wyddam ni. Ac ef a ddyvot wrthwynt, Ac ny's dyweda vinef y chwi wrth pa auturtot y gwnaf vi hyn.

And beth dybygwchvvi? Ydd oedd i wr ddau

vap, ac ef a ddaeth at * 1.810 yr hynaf, ac a ddyvot, H•• vap does a' gweithia heddyw yn vy-gwinllan. Ac ef aatebodd ac a ddyvot, Nyd af vi: an'd gwedy e∣difarhay arno, ydd aeth. Yno y daeth ef at yr ail, ac a ddyvot yr vn ffynyt. Ac ef a atepawdd, ac a ddyvot, Mi ‡ 1.811 vvnaf, Arglwydd: ac nyd aeth ef. Pa vn o'r ddau a wnaeth ewyllys y tad? Dywedyt o hanynt wrthaw, Y cyntaf. Yr Iesu a ddyvot wr∣thynt, Yn wir y dywedaf wrthych', yr aa 'r Pub∣licanor a'r putenieit o'ch blaen chwi i deyrnas Duw. Can ys daeth Ioan atoch * 1.812 yn ffordd ‡ 1.813 vni∣ondep, ac ny chredesoch * 1.814 ef: and y Publicanot a'r puteinieit ei credesont ef, a' chwychwi, er y chvvy weled, ny's edifarhaech gwedy, yd yn y chredech ef

Clywch barabol arall, Ydd oedd ryw berchen tuy yr hwn a blannodd 'winllan, ac y caeawdd hi o yamgylch, ac a wnaeth ynthei ‡ 1.815 winwascpren, ac a adeiladawdd dwr, ac ei * 1.816 llogawdd hi i ‡ 1.817 dir∣ddiwilliawdwyr ac aeth i wlad bell. A 'phan ne∣sawdd amser-y ffrwythae, e ddanfonawdd ei wei∣sion at y * 1.818 tir-ðiwilliawdrō y dderbyn y ffrwythae hi. A'r tir-ðiwilliawdwyr a ddaliesont y weision ef, ac a vayddesont vn, ac a laddasont arall, ac a lapyddiesont vn arall. Trachefyn yd anfonawdd weision ereill, mwy na 'r ei cyntaf: ac wy a wnae thant yddwynt yr vn ffynyt. Ac yn ddywethaf oll yd anvonawdd ef ei vap y vn, gan ddywedyt, My a barchan vy map, A 'phan welawdd y tir-ðiwi∣lliawdwyr y map, y dywedesont yn y plith y vna∣in, Hwn yw 'r etivedd: dewch, llaðwn ef, a' chyme cwn y ‡ 1.819 etiteddiaeth ef. Yno y cymeresont ef, ac ei

tavlesont allan o'r winllan, ac ei lladdasont. Can hyny pan ddel Arglwydd y winllan, beth a wna ef ir tir-ðiwilliawd wyr hyny? Wy a ddywedesont wrtho. Ef a ddifetha yn * 1.820 graulawn y dynion drwc hyny, ac a ‡ 1.821 lloca ei winllan i dir-ddiwilli∣awdwir ereill, yr ei y rodant yðo y ffrwythae yn y hamserae. Yr Iesu a ddyvot wrthwynt, Any ðar∣lleneso-chwi erioed yn yr Scrythurae, Y maen yr hwn a wrthddodawdd yr adailiadwyr, hwnw a wnaethpwyt yn ben congyl? Hyn oedd weithred yr Arglwydd, a 'rhyvedd yw yn ein ‡ 1.822 llygait ni. Am hyny y dyweda•• wrthych, y ••ymerir teyrnas Duw y arnoch, ac y rhoddir i genedl a ddwc y ffrwyth hi. A' phwy pynac a gwymp•• ar y maen hwn, ef a ddryllir: ac ar pwy pynac y cwymp, y mal ef yn * 1.823 vriwion. A' phan glyb•• 'r Archoffeiti∣eit a'r Pharisaieit e•• ‡ 1.824 barabolae, y gwybuont mai am danynt wy y dywedesei ef. Ar wy yn ceisiaw * 1.825 ymavlyt ynðo, a ofnesant rac y bopul, canys ydd∣ynt y gymeryd ef val Prophwyt.

❧Pen xxij.

Danwc y * 1.826 neithior. Galwedigaeth y Cenedloedd. Y dillat priodas. Taly reyrnger. Am y-Cynodiadiadigaeth. Gor∣chest y Gwyr llen ‡ 1.827 Dywdap Christ.

Y No ydd atepawd yr Iesu, ac a lavarawdd wrthwynt dr••chefyn ym-parabolae, gan ddywedyt,* 1.828 Cyffelyp yw teyrnas nefoed i ryw Vrenhin a wnaethoedd briodas * 1.829 yw vap, ac a ddanvonawdd ei

weision i 'alw yr ei a ohaddesit ir briodas, ac ny vy nnesont wy ddawot: Trachefyn yd anvones ei weision er-eili, gan dywedyt, Dywedwch wrth yr ei a 'ohaddwyt, Wele, paratoais vy-giniaw: vey ychen am * 1.830 pascedigion a ladwyt, a' phop peth ys y parat: dewch i'r priodas. Ac wy vn ddiystyr ganthwynt, ac aethant ymaith, vn y'w ‡ 1.831 duy ac arall * 1.832 y'w vasnach. ‡ 1.833 A e y relyw a ddaliesont y y weision ef, ac ei gwarthruddiesont, ac a ei llaðe∣sont. A' phan glypu yr Brenhin, y llidiawdd, ac a ddanvones allan ei lueddwyr,* 1.834 ac a ‡ 1.835 ddinistri∣awdd y lladdwyr hynny, ac a loscawdd eu dinas. Yno y dyvot ef wrth ei weision, Y n wir y briodas ys y parat: anid yr ei a ••hodefit, nidoeddent tei∣lwng. Ewch gan hyny allo ni'r priffyrð, a' chyn∣niuer y gaffoch, gohaddwch. i'r briodas. Yno n gweision hyny a ethant alla•• ir priffyrdd, ac a gesclesont yng hyt gynn 〈◊〉〈◊〉 oll ac gawsont, ðrw•• a' da:‡ 1.836 ac a lanwyt y briodas o 'ohaddwyr. Yno 'r Brenhin e ddeuth y mewn, y weled * 1.837 y gohaw∣ddwyr, ac a ganvu yno ddyn uid oedd gwisc prio∣das amdauaw. Ac ef a ddyvot withaw, Y cyveil, pa ‡ 1.838 ddelw yd aethost y mewn yma, eb vot am d•••• nat * 1.839 gwise priodas? Ac ynte ‡ 1.840 aeth yn vut. Y no y dyvot y Brenhin wrth y gweision, Rwymwch y d••aer a'ei ddwylo: cymerwch ef ymaith, a' tha∣vlwch i'r tywyllwch eithav: ynaw y bydd wylo∣fain, ‡ 1.841 ac y feyrnygy dannedd. Can ys llawer a * 1.842 elwir, ac ychydicion a ‡ 1.843 ddetholir.

¶Yno ydd aeth y Pharisaieit, ac a gymersont gygeor pa vodd y dalient ef yn e•• ymadrawdd. Ac

wy addanvonesont attaw ei ddiscipu••on y gyd a'r Herodiait, can ddywedyt, Athro, gwyddam dy vot yn * 1.844 'air wir, ac yn dyscy ffordd Dduw yn-gwi rionedd, ac nyd oes arnat ‡ 1.845 oval nep: can nad wyt yn edrych * 1.846 ar wynep dynion. Dywet y-ni gan hynny, beth a dyby di? Ai iawn ‡ 1.847 rhoddy teyrnget i Caisar, ai nyd yw? A'r Iesu yn gwy∣bot y * 1.848 drigioni wy, a ddyvot, Paam im ‡ 1.849 temp∣twch vi chwychwi * 1.850 hypocriteit? dangoswch ymy ‡ 1.851 vath y deyrnget. Ac wy a roeson attaw geini∣awc. Ac ef a ddyvot wrthynt, Pwy pie'r ddelw hon a'r * 1.852 argraph? Dywedesont wrthaw, ‡ 1.853 Cai∣far. Yno ydyvot ef wrthwynt, Rowch gan hyny * 1.854 ys ydd i Caisar, i Caisar, a' rhowch i Dduw y pethe ys yð y ‡ 1.855 Dduw. A' phan glywsant wy hyn, rybeddy awnaethant, a' ei ady a' myned ymaith.

Y dydd hwnw y daeth y Zadducaieit ataw, (yr ei a ddywedan nad oes * 1.856 cyfodedigaeth) ac ovy∣nesont iddo, gan ddywedyt, Athro, eðyvot Moy∣sen, a's bydd marw vn, eb yddo blant, priodet ei vrawd y wraic ef, a chyfodet had ‡ 1.857 y'w vrawt. Ac ydd oedd gyd nyni saith broder, a'r cyntaf a brio∣dawdd wreic, ac a vu varw: ac ef eb hiliogeth idd∣aw, a adawodd ei wreic y'w vrawt. Yr vn ffynyt yr ail, a'r trydydd, yd y saithfed. Ac yn ðywethaf oll y bu varw'r wreic hefyt. Can hyn yn y * 1.858 cyfo∣dedigaeth, gwraic i bwy o'r saith vydd hi? can ys ‡ 1.859 pop vn y cawsei hi. Y no ydd atepawdd yr Ie∣su ac y dyvot wrthynt, * 1.860 Cyfeiliorny ydd ych, eb wybot yr Scrythurae, na meddiant Dyw. O bleit yn y cyfodedigaeth nid ynt yn gwreica, nag yn

gwra, namyn bot val Angelion Dew yn y nefoedd, Ac am gyfodedigaeth y meirw, any ddarllenysoth hyn a ddywetpwyt wrthych gan Dduw, yn dy∣wedyt. Mi yw Duw Abraham, Dew Isaac, a' Dew Iaco? Dew nid yw Ddew 'rmeirw, namy•• * 1.861 y bywion. A' phan glybu 'r popul hyny, rhyve∣ddy a wnaethant am ei ddysceidaeth ef.

¶* 1.862A' gwedy clybot o'r Pharisaieit ddarvot i'r Ie|'oystegu y Saddukaieit, wynt a ymgynullesant ir vn-lle. Ac vn o hanwynt yr hwn oed Gyfreithiwr a ymofynawdd ac ef, er ei * 1.863brovi gan ðywedyt, A∣thro, pavn ywr gorchymyn mawr yn y ‡ 1.864 Ddðdyfi Yr Iesu a ddyvot wrthaw, Cery yr Arglwydd dy Dduw * 1.865 o'th oll calon, ac o'th oll eneit, ar o'th oll veddwl. Hwn yw'r ‡ 1.866cyntaf a'r gorchymyn mawr A'r ail ys y gyfelip i hwnn, Cery dy gymydaw•• mal * 1.867 tuhun. Yn y * 1.868ddau orchymyn hynn y ‡ 1.869saif yr oll Ddeðyf a'r Prophwyti. A' gwedy ymgafcly o'r Pharisaieit yn-cyt, y govynnawdd yr Iesu yddwynt, can ddywedyt, Peth a dybygwch chwi am y Christ? map i * 1.870 bwy ytyw? Dywedesont wrthaw, Map Dauid. Ef a ddyvot wrthwynt, can hyny pa vodd y mae Dauid yn yr yfpryt yn y y 'alw ef yn Arglwydd, can ðywedyt, Dyweda wð yr ‡ 1.871 Arglwydd wrth vy Arglwydd, Eisredd ar vy-deheulaw y ny 'osotwyf dy 'elynion yn * 1.872 droet∣vainc y-ty? Ac a's galwadd Dauid ef yn Arglwyð pywedd y mae ef yn Vap iddaw? Ac ny vetrawdd ‡ 1.873 vn-dyn atep gair iddaw, ac ny * 1.874 veiddiawdd nep o'r dydd hwnw allan ‡ 1.875 ymgwestioni ddim ac ef mwyach.

❧Pen. xxiij.

Christ yn barny ar rwysc, trachwant a' gausancteiddrwydd y Gwyr llen a'r Pharisaieit. Y canlyniat wy yn erbyn gwasanaethwyr Dew. Christ yn Prophwyto o ddinis∣triat Caerusalem.

YNo y * 1.876 llavarawdd yr Iesu wrth y dyrva, a' ei ddiscipulon, gan dy∣wedyt, Y mae 'r Gwyr-llen a'r Pharisaieit yn eistedd yn-cadair Moysen. Yr oll bethae gan hyny ar a ddywedant ywch am ei ca∣dw, cedwch a' gwnewch: an'd ‡ 1.877 ar ol ei gweithredoedd na wnewch: can ys dy∣wedyt a wnant, eb wneythy'r. O bleit wy rwy∣mant veichiae trymion, ac anhawdd ei dwyn, ac * 1.878 gesodant ar yscwyddae dynion, ac wy y vnain nid ‡ 1.879 ys mutant ac vn oei bysedd. Ei oll weithre∣doedd a wnant er ei gweled o ddynion: can ys llydany ei* 1.880 cadwadogion, a wnant, ac estyn ‡ 1.881 em∣plynae ei gwiscoedd, a' chary y lle vchaf yn-gw∣leddoedd, a' chael y prif eisteddleoedd mewn cym∣mynfae, a' chyfarch-gwell yddyn yny marchnato∣edd, a' ei galw gan ðynion Rabbi, Rabbi, Eithr na'ch galwer gan ddynion Rabbi: can ys vn dyscyawdr ys ydd y chwi 'sef yvv, Christ, a' chwychwi oll broder yd ych. Ac na 'alwch neb yn dad yw'ch ar y ddaiar: can nad oes anyd vn yn Tad y chwi yr hwn ys ydd yn y nefoeð. Ac nach galwer yn * 1.882 ðys∣codron: can ys vn yw eich ‡ 1.883 dyscyawdr chwi, ys ef

Christ. A'r mwyaf yn eich plïth, byddet ef yn was ywch'. Can ys pwy pynac a ymddyrcha y vn, a * 1.884 i∣selir: a' phwy pynac a ymisela ehnn, a dderchefir.

‡ 1.885A' gwae chwychvvi 'r Gwyr-llē a'r Pharisaieit, * 1.886 hypocriteit, can ychwi gan teyrnas nefoedd ‡ 1.887 ge∣yrbron dynion: canys ychunain nyd ewch ymewn, ac ny's gedwch ir ei a ddauent y mewn, ddyvot y mywn. Gwae chwychvvi yr Gwyr-llen a'r Phari∣saieit hypocriteit: can ys eich bot yn llwyr * 1.888 vwyta tai y gwragedd gweddwon, ac wrth liw gweðiae hirion: erwydd pa bleit yd erbyniwch varn dry∣mach. Gwae chwychvvi 'r Gwyr-llen a'r Pharisa∣ieit hypocriteit: can ys-amgylchiwch vor a' thir wneythy 'r vn ‡ 1.889 o'ch proffes eich vnain: a' gwedy y gwneler, ys gwnewch ef yn ‡ 1.890 ddaublygach y•• vap i yffern na chwi ych vnain. Gwae chwychvv dywysogion daillion, yr ei a ddywedwch, Pwy py∣nac a dwng i'r Templ, nid yw ddim: an'd pwy py∣nac a dwng i aur y Templ, y mae ef * 1.891 yn gwney thyd ar gam.‡ 1.892 Chvvychvvi ynfydion a' deillion, pa vn vwyaf ai'r aur, ai'r Templ rhon 'sy yn sanctei∣ddion 'r aur? A' phwy pynac a dwng i'r allor, ni yw ddim: an'd pynac a dyngo i'r offrwn ys ydda nei y mae ef * 1.893 yngham. Chvvychvvi ynfydion a' •• llion, pwy vn vwyaf, ai 'r offrwm, ai'r allor a san••∣teiddia 'r offrwm? Pwy pynac gan hyny a dwn•• i'r allor, a dwng iddi, ac i'r oll y sy arnei. A' phw•• pynac a dwng i'r Templ, a dwng iddi, ac i hwn•• ‡ 1.894 dric ynthei. A' hwn a dwng ir nefoedd, a dwn•• i eisteddfa Dew, ac i hwn a eistedd arnei.

Gwae chwychvvi 'r Gwyr-llen, a'r Pharisaie••

hypocriteit, canys decymwch y myntys, ac anis, a' chwmin, ac ych yn * 1.895 maddae pethae ‡ 1.896 trymach o'r Ddeddyf, 'sef barn, a' thrugaredd a' ffyddlondep. Y pethae hyn oeð * 1.897 ðir ychvvi ei gwneythyd, ac na va ddeuit y llaill. Chvvychvvi dywysogion dei••lion, yr ei a hidlwch wybedyn ac a draflyngwch gamel.

Gwae chwychvvi wyr-llen a'r Pharisaieit hypo∣critieit: can ys-glanewch y tu allan i'r cwpan, a'r ddescl: ac o'r tu mewn y maent yn llawn * 1.898 trais a' gormoddedd. Tydi Pharisai dall, ‡ 1.899 carth yn gyn taf y tu mewn ir cwpan a'r ddescil, val y bo'r tu a∣llan yn lan hefyt. Gwae chwychvvi 'r Gwyr-llen a'r Pharisaieit, hypocriteit: can ys ich cyffelypir i veddae gwedy ei * 1.900 gwyn hay, yr ei a we ir yn bryd∣ferch o ddyallan, ac o ymywn y maent yr llawn es∣cyrn y meirw, a' phop a flendit. Ac velly ydd y∣chwithe: can ys o ddiallan yr ymddangoswch i ðy∣nion yn gyfion, ac o ymewn ydd ych yn ilawn ‡ 1.901 hy∣pocrisi ac enwiredd.

Gwae chwi 'r Gwyr-llen a'r Pharisaieit hypo∣criteit: can ys ych bot yn adailiat beddae 'r Pro∣phwyti, ac yn ‡ 1.902 addurnaw * 1.903 monwenti y ‡ 1.904 cyfio∣wnion, ac yn dywedyt, Pe bysem yn-dyddiae eyn tadae, ny vesem ni gyfranogion ac wynt yn-gwa∣ed y Prophwyti. Ac velly ydd ych yn testiolaethy y chwy ych hunain ych bot yn blant ir ei a laddawð y Prophwyti. Cyflawnwch chwithae hefyt vesur eich tadae. A seirph genedlaethae gwiperot, pa vodd y gallwch ddianc rac barn yffern?

¶Erwydd paam nycha,* 1.905 ydd wyf yn danvon at∣och Prophwyti, a'doethion, ac Scrivenyddion,

ar ei a hanynt a yscyrsiwch yn eich * 1.906 synagogae, ac a ‡ 1.907 erlidiwch o * 1.908 dref i dref, mal y del arnoch chwi yr oll waed gwirian a'r a ‡ 1.909 ellyngwyt ar y ddaear, o waet Abel gyfiawn yd yn-gwaet Za∣charias vap Barachias, yr hwn a laðesoch rhwng y Templ a'r allor. Yn wir y dywedaf wrthych, y daw hyn oll ar * 1.910 y genedlaeth hon, Caerusalem, Caerusalem, yr hon wyt yn lladd y Prophwyti, ac yn llapyddiaw yr ei addanvonir atar', pa sawl gw∣aith y myneswn ‡ 1.911 gasclu dy blant ynghyt, megys y cascla yr iar hei chywion y dan hei adanedd, ac ny's mynech? * 1.912 Nycha, e adewir ychwy eich cat∣tref yn ‡ 1.913 ancyvanedd. Can ys dywedaf wrthych n'ym gwelwch yn ol hyn, yd yny ðywedoch, Ben∣digedic yw'r hwn a ddaw yn Euw yr Arglwydd.

❧Pen. xxiiij.

Christ yn menegy yw ddiscipulon o ddistrywiat y templ. A•• y gau-Christiae Am barhay. Precethy 'r Euangel. Ar∣wyvdion diwedd y byd. Ef yn ei rhybyddiaw y ‡ 1.914 ddyffr••i Disymwth ddyvodiat Christ.

A'R Iesu a ddynnodd allan ac a aeth i ffordd o'r Templ, a'ei ddis∣cipulon a ddaethan attaw y ddan∣gos iddo adailiadaeth y Templ. A'r Iesu a ddyvot wrthynt, Any wellwch chvvi hyn oll? yn wir y dy∣wedaf ychwi, ny edevvir yma* 1.915 va∣en ar vaen, a'r ny vwrir i lawr. Ac val ydd eisteða

ef ar vynyth * 1.916 olivar y daeth ei ddsscipulon attaw ‡ 1.917 o'r neilltu, gan ddywedyt, Maneg y ni pa bryd y byd y pethae hyn? a' pha * 1.918 arwydd vydd oth ddyvo∣diat, ac o ddiwedd y byd? A'r Iesu a atepawdd ac a ddyvot wrthyn, y mogelwch rac i neb ych ‡ 1.919 twy llo chwychvvi. Can ysdaw llawerion yn vy Enw i, gan ddywedyt, Mi yw Christ, ac a dwyllant law∣eroedd. Ac e vydd i chwi glywed am rybeloeð a' so∣nion am ryveloedd: gwelwch na'ch trolloder: can ys * 1.920 dir yw bot cyflavvni y pethae hyn oll, eythyr nad¦oes etwa ‡ 1.921 derbyn. Can ys cyvyt cenedl yn erbyn cenedl, a' theyrnas yn erbyn teyrnas, ac e vydd y * 1.922 nodae, a' newynae a 'dayargrynedigaethae mewn amravel vannae. Ac nyd yvv hyn oll anyd dechre∣uad y ‡ 1.923 gofidieu. Yno ich rhoddant chvvi ich gor∣thrymy, ac i'ch lladdant, ac ich caseir gan yr oll genedioedd er mwyn vy Enw i. Ac yno y * 1.924 rhwy∣strir llawerion, ac y bradychant ygilydd, ac y casa∣ant ygylydd. Ac e gyfyd gau prophwyti lawer, ac a dwyllant lawerion. A'chanys yr ‡ 1.925 amylhaiff en∣wireð, ef a oera cariat llawerion. Eithyr y nep a barhao yd y diweð, hwn a * 1.926 vydd cadwedic. A'r E∣uangel hon y ‡ 1.927 deyrnas a precethir trwy 'r oll vyt, * 1.928 yn testoliaeth i'r oll genedloedd: ac yno y * 1.929daw 'r ‡ 1.930 tervyn,

Can hyny pan weloch * 1.931 ffieidtra y diffeithwch, yr hyn a ddywedpwyt y gan Ddaniel Brophwyt,* 1.932 yn sefyll yn y lle sanctaidd (y nep ai darlleno, ysty∣ried) yno yr ei a vont yn Iudaea ‡ 1.933 ciliant ir myny∣ddedd. Y nep a vo ar ben y tuy na ddescendet i gy∣••eryd dim allan oei duy. A' hwn a vo yn y maes,

nac ymchweled dra i gefyn i * 1.934 gymeryd ei ddillat. A' gwae 'r ei beichiogion, a'r ei yn daly bronae yn y dyddiae hyny. ‡ 1.935 A' gweddiwch na * 1.936 bo ich cilia•• y gayaf nac ar y dydd Sabbath. Can ys y pry•• hyny y bydd gorthrymder mawr, cyfryw ac na bu er dechrae'r byt yd yr awr hon, ac ny bydd. Ac o ðy∣eithyr byrhay y dyddiae hyny, ny's ‡ 1.937 iacheir neb cnawdð: eithyr er mwyn yr * 1.938 etholedigion y ‡ 1.939 byr∣heir y dyddiae hyny. Yno a's dywait nep wrthych. Wele, lly'ma Christ, nei ll'yma, na chredwch. Ca•• ys-cyfyd gau Gristie, a' ‡ 1.940 gau-prophwyti, ac a ddangosant arwyddion mawr ac * 1.941 aruthroeð, y•• y thwyllent, pe bei possibil, y gwir ‡ 1.942 etholedigion. Nycha, ys dywedeis yw'ch yny blaen, Gan hy∣ny a's dywedant, wrthych, * 1.943 Nycha, y mae ef yn y ‡ 1.944 diffaith, nac ewch allan, Nycha y mae ef me∣wn dirgelfae, na chredwch. O bleit val y daw'•• * 1.945 vellten o'r Dwyrein, ac y tywynna yd y Gorlle∣wyn, velly hefyt y bydd dyfodiat Map y dyn. Ca•• ys p'le pynac y bo ‡ 1.946 celain yno ydd ymgascla 'r ery∣rod. Ac yn y van wedy gorthrymdere y dyddia•• hyny, y * 1.947 tywyllir yr haul, a'r leuad ny rydd •• goleuni, a'r ser a syrthiant o'r nef, a' nerthoedd y nefoedd a ‡ 1.948 gyffroir. Ac yno yr ymddengys ar∣wydd Map y dyn yny nef: ac yno y bydd oll llwy∣thae 'r ddayar yn cwynvanu ac wy a welant Va•• y dyn yn dyvot yn wybrenae'r nef, y gyd a * 1.949 nerth a' gogoniant mawr. Ac ef a ddenfyn ei Angelio•• gyd a llefvawr yr ‡ 1.950 vtcorn, ac wy a gasclant yr e∣tholedigion yn-cyd, o'r pedwar gwynt ac o'r eitha∣foedd bygylydd i'r nefoedd. Dyscwch weithia••

* 1.951 barabol y ffycuspren: pan yw ei gangen yn dy∣ner, a' ei ddail yn ‡ 1.952 tarddy, ys gwyddoch vot yr haf yn agos. Ac velly chwithe, pan weloch hynn oll, gwybyddwch vot teyrnas Ddevv yn agos, 'sef wrth y drws. Yn wir y dywedaf wrthych, nad * 1.953 aa yr oes hon heibio, yn y ‡ 1.954 wneler hyn oll. Nef a' daiar aan heibio, eithyr vy-gairiae i nyd an heibio. Ac am y dydd hwnw a'r awr nys gwyr nep, nac An∣gelion y nef, anyd ‡ 1.955 y Tad meu vi yn vnic. Ac val ydd oedd dyddiae Noe, velly hefyt vydd dyvodiat Map y dyn. O bleit val ydd oeddent yn y dyddiae ym-blaen diliw yn bwyta, ac yn yfet, yn gwreica, ac yn gwra, yd y dyð ydd aeth Noe ir * 1.956 Arch, ac ny wybuont dim, yn y ddeuth y ‡ 1.957 diliv a' ei cymeryd wy oll y ffordd, ac velly vydd dyvodiat Map y dyn. Yno y bydd dau * 1.958 ddyn yn y maes, vn a gymerir ac aralla ‡ 1.959 adewir. Dwy vydd yn maly * 1.960 ym-me∣lyn, vn a ‡ 1.961 gymerir, a'r llall a edevvir. * 1.962 Gwili∣wch am hyny: can na wyddoch pa awr y daw eich Arglwydd. A' gwybyddwch hyn, pe gwyddiat gwr y tuy pa ‡ 1.963 wylfa y dauei'r lleitr, ef a wiliesci yn ddilis, ac nyadawsei gloddio ei duy trywodd. Can hyny byddwch chwithe parot: can ys yn yr awr ny 's tybiwch yd aw Map y dyn. Pwy wrth hyny 'sy was ffyddlon a' * 1.964 doeth, yr hwn a 'oso∣dawdd ei Arglwydd yn or' chvvilivvr ar ei ‡ 1.965 duylu, y roddi bwyt yddynt yn ei * 1.966 dympor? Gwyn ei vyd y gwas hwnaw yr vn pan ddel ei Arglwyð ei caiff yn gwneythyd velly. Yn wir y dywedaf ywch' y gesyt ef yn oruchvvilivvr ar ei oll ‡ 1.967 dda. And a's dy∣weit y gwas drwchwnw yn ei galon, Ef a * 1.968 oeda

vy Arglwydd ei ddyvoddiat, a' dechrae * 1.969 bayðy e•• gydweision, a' bwyta ac y fed y gyd a'r ‡ 1.970 meðwon ef a ddaw Arglwydd y gwas hwnaw yn y dyd•• nyd edrych am danaw, ac * 1.971 mewn awr a'r ny's gwyr ef: ac ef a ei gwahan ef, ac a ddyd yddo ei ra•• y gyd a'r hypocritieit: yno y bydd wylofain ‡ 1.972 ac y••∣cyrnygy dannedd.

❧ Pen. xxv.

Wrth gyffelypwriaeth y moryniō hyn y mae 'r Iesu yn d•••••••• i bawp wiliaw. Ac wrth y talentae am vot yn ðiyscael•••• Y vrawdd ddiwethaf. Y Deueit, a'r ceifr. Gwethred••∣edd y ffyddlonion.

YNo y cyffelypir teyrnas nefoedd i ðe•••• * 1.973 gwyryf, yr ei a gymeresont ei ‡ 1.974 ll•••• gyrn, ac aethant i * 1.975 gyfarvot a•• gvvr-priawd, A' phemp o hanynt o∣edd yn * 1.976 bruddion, a' phemp yn yn vydion.‡ 1.977 Yr ei ynfydion a gymereson•• ei llugyrn, ac ny chymeresont oleo y gyd ac wyn•• A'r ei pruddion a gymersant oleo yn ei llestri y gyd a ei ‡ 1.978 llucern. Ac a'r priawd yn * 1.979 gohirio, yr hepi∣awdd ac yr hunawdd pavvp oll. Ac am haner no•• y bu ‡ 1.980 gawri, Nycha y priod yn dyvot: ewch all∣an y gyhwrdd ac ef. Yno y cyfodawdd yr oll * 1.981 we∣ryfon ac a ‡ 1.982 addurnasont ei llugyrn. A'r ei ynfyd•••••• a ddywedesont wrth y pruddion, * 1.983 Rowch i n•• o'ch oleo chvvi, can ys diffoddawdd eyn llucern ni▪ A'r ei pruddiou a atepesant, gan ddywedyt, Rac

na bo digon i ni ac y chwithe: ewch yn hytrach ac yr ei 'r 'sy yn gwerthy, a' phrynwch y chwiych hu∣nain. A' thra oedent yn myned i bryny, y daeth y priawd: a'r ei oedd yn parat, aethon i mywn y gyd ac ef i'r * 1.984 priodas, ac a gaywyt y porth. Gwe∣dy hyny y daeth y ‡ 1.985 gweryfon ereill, gan ddywe∣dyt, Arglwydd, Arglwydd, agor y ni. Ac ef a ate∣pawdd ac a ddyvot, Yn wir y dywedaf ywch', nid adwaen i ddim o hanoch. * 1.986 Gwiliwch am hyny: can na wyddoch na 'r dydd na'r awr y daw Map y dyn. Can ys teyrnas nefoedd ys y val ‡ 1.987 dyn yn my∣ned-i-wlad-bell, a alwei ei weision, ac a roes ei dda attwynt. Ac i vn y rhoddes bemp * 1.988 talent, ac i arall ddwy, ac i arall vn, i bop vn erwyð ei ‡ 1.989 'rym, ac yn y van yddaeth o y gartref. Yno hwn a dder∣bynesei y pemp talent, aeth ac a vasnachodd ac wynt, ac ‡ 1.990 eni lodd bemp talent ereill. A'r vnffy∣nyt, hwn a dderbyniesei ddwy dalent, a enillod ynteu ddwy ereill. An'd hwn a dderbyniesei yr vn, aeth ac ei claddodd yn y ddaiar, ac a guddiodd * 1.991 vath ei Arglwydd, A' gwedy llawer o amser, y daeth Ar∣glwydd y gweision hyny, ac a gyfrifawdd a' hwy. Ac yno y daeth hwn a dderbynesei bemp talent, ac a dduc bemp talent eraill, gan, ddywedyt, Argl∣wydd, pemp talent a roist attaf: wele, yr enilleis a hwy bemp talent ere ill. Yno y dyvot ei Arglwydd wrthaw. ‡ 1.992 Da-iavvn was da a' ffyðlawn, Ys buo••t ffyddlawn * 1.993 yn ychydigion, mi ath 'osodaf di vn oru∣chaf ar lawer: ‡ 1.994 dyred y mewn i lawenydd dy Ar∣glwydd. A' hwn a dderbyniesei ddwy dalent, a ddaeth ac a ddyuot, Arglwydd, dwy dalent a roist

ataf: wele ddwy ereill a eneilleis ac wynt. Ei Ar∣glwydd a ðyuot wrthaw, Da iavvn was da a' ffyð∣lon, ys buost ffyddlon yn ychydigion, mi ath 'osodaf yn oruchaf ar lawer: dyred y mewn i lawenydd dy Arglwydd. Yno hwn a dderbynesei 'r vn talent, a ddaeth ac a ddyvot: Arglwydd, ys gwydwn mai * 1.995 dyn caled oeddyt, yn medi lle ny's heyaist, ac yn cascly,‡ 1.996 lle ny 'oyscereist: ac am hyny ydd ofneis, ac ydd aethym ac a guddieis dy dalent yn y ddaear: wel' dyma iti, * 1.997 ys ydd yn daudi. A' ei Arglwydd a atepawdd ac a ddyvot wrthaw, Ti was ‡ 1.998 drwc, a' * 1.999 dioc, gweddyt' vy-bot yn meti lle ny's heuais, ac yn cascly lle ny 'oyscereis. Am hyny y dylesyt ddodi * 1.1000 vy monei i at y cyf newidwyr, ac yno wrth ddyvot adref y ‡ 1.1001 cawswn i y meu vi gyd ac * 1.1002 elwach. Cymerwch am hyny y dalent y arnaw, a' rhowch i hwu 'sy ganthaw ddec talent. Can ys i bob vn a vo ganthaw, y rhoddir, ac ef gaiff ehelaethrw∣ydd, ac ‡ 1.1003 y gan hwn ny'd oes ganthaw, ys hyn 'sy ganthaw, a ddugir y arno. Am hyny ‡ 1.1004 tavlwch y gwas an vuddiol i'r tywyllwch eithav: yno y bydd wylofain ac * 1.1005 yscyrnygy dannedd.

A' phan ðel Map y dyn yn ei 'ogoniant a' ei oll Angelion sainctavvl y gyd ac ef, yno ydd eistedd ac eisteddfa ei 'ogoniant. A' geyr y vron ef y cynnu∣••••ir yr oll genedloedd, ac ef y ‡ 1.1006 gohana hwy y wrth y gylydd megis y * 1.1007 didol y bugail y defait y wrth y geifr. Ac ef a 'osyt y devait ar ei ddeheulavv, ar ceifr ar yr aswy. Yno y dyweit y Brenhin wrth yr ei vo ar ei ddeheulavv, Dewchvvi vendigeidion ‡ 1.1008 vy-Tad: * 1.1009 etineddwch y deyrnas'sy yn parot i chwier

pan ‡ 1.1010 sailiwyt y byd. Can ys-bum yn newynoc, a' chvvi roesoch i mi vwyt: bu arnaf sychet, a' rhoe∣soch i mi ddiot: bum yn ddyn * 1.1011 diethr, a lletuyesoch vi: Bum noeth, a dilladesoch vi: bum ‡ 1.1012 glaf, ac ym∣welsoch a' mi: bum yn-carchar, a' daethoch ataf.* 1.1013 Yno ydd atep yr ei cyfion yddo, gan ddywedyt, Arglwydd, pa bryd ith welsam yn newynoc, ac ith ‡ 1.1014 porthesam? nei * 1.1015 a syched arnat, ac y rhoesam yty ddiot? A' pha bryd ith welsam yn ddyn diethr, ac ith letuysam? nei yn noeth, ac ith ddilladesam? Ai pa bryd ith welsam yn glaf, nei yn-carchar, ac yd aetham atat? A'r Brenhin a etyp, ac a ddy∣weit wrthwynt, Yn wir y dywedaf y-chwi, yn gymeint a gwneythyd o hanoch ir vn lleiaf om broder hynn, ys gwnaethoch i mi. Yno y dyweit ef wrth yr ei vo ar yr llavv aswy, ‡ 1.1016 Tynnwch y wrthyf yr ei melltigedic, ir tan tragyvythawl, yr hwn a paratowyt i ddiavol, ac y'w angelion. Can ys bum newynoc, ac ny roesoch y my vwyt: hu ar naf sythet, ac ny roesoch ymy ddiot: bum ddyndi∣eithr, ac ni'm lletuyesoch: bum noeth, ac ny'm di∣lladesoch: bum * 1.1017 glaf, ac yn-carchar, ac ‡ 1.1018 ny ym∣welsoch a mi. Yno ydd atepant wy hefyt yðo, gan ddywedyt, Arglwydd, pa bryd ith welsam yn ne∣wynoc, ai yn sychedic, ai yn ddyndiethr, ai yn no∣eth, ai yn glaf, ai yn-carchar, ac ny buam ith wei ni? Yno ydd atep ef yddwynt, ac y dywait, Yn wir y dywedaf wrthych, yn gymeint na's gwnethoch ir vn o'r ei lleiaf hyn, * 1.1019 ny's gwnaethoch i minef. A'r ei hyn aant i boen dragyvythawl, ar ei cyfion i ‡ 1.1020 vywyt tragyvythawl.

❧Pen. xxvj.

Bwriad yr Offeiriait yn erbyn Christ. Ef yn escuso Mair Magdalen. Ordinat Swper yr Arglwydd. Gwendit y discipulon. Brad Iuddas. Y cleddyf. Can i Christ y 'a∣lw y un yn vap Dew, y barnwyt ef yn deilwng o an∣gae. Petr yn ymwady, ac yn edifarhay.

* 1.1021AC e ðarvu, gwedy i'r Iesu 'orphen y gairie hyn oll, ef a ddyvot wrth ei ddiscipulon, Chwiwydddoch, mae o * 1.1022 vewn y ðauddydd y mae 'r Past a' Map y dyn a roddir ‡ 1.1023 y'w groci. Yno ydd ymgynnullawð yr Archo∣ffeiriait a'r Scrivennyddion, a' * 1.1024 Henyddion y popul i nauað yr Archoffeiriat, a elwit Caiaphas ac a ymgyggorefont py vodd y dalient yr Iesu trwy ‡ 1.1025 vrad, a' ei ladd. Eithyr wynt a ddywetfōt. Nyd ar yr 'wyl, rac bod epnnwrf ym-plith y * 1.1026 po∣pul. Ac val yð oedd yr Iesu ym-Bethania yn-tuy Simon 'ohanglat, e ddaeth ataw wreic, ac gyd a hi ‡ 1.1027 vlwch o irait gwerthvawr, ac ei tywall∣dawdd ar ei benn, ac ef yn eistedd * 1.1028 wrth y vort. A' phan weles ei ddiscipulon, wy a ‡ 1.1029 sorasont, gan ddywedyt, Pa rait * 1.1030 y gollet hon? can ys ef a•• esit gwerthy er irait hwn er lawer, a'i roddi ef ir tloti∣on. A'r Iesu a wybu, ac a ddyvot wrthwynt, Paam ydd ych yn ‡ 1.1031 molesty yr wreic? can ys hi a weithiawdd weithret ða arnaf. Can ys y tlodion a gewch yn * 1.1032 wastat yn eich plith, a' my vy-ny's cewch yn oystat gyd a chwi. Can ys lle y tywall∣tawddd

hi yr irait hwn ar vyg-corph, er mwyn * 1.1033 vy-claðedigaeth hi gwnaeth. Yn wir ydywedaf wrthych, Pa le bynac y precether yr Euangel hon yn yr oll vyt, hyn yma hevyt a wnaetb hi, a vene∣gir er coffa am denei, Y no yr aeth vn o'r dauddec, yr hwn a elwit Iudas Iscariot, at yr Archoffei∣riait, ac a ddyvot vvrthynt, Pabeth a rowch i mi, a' mi y ‡ 1.1034 rroddaf ef y-chwy? Ac wy a' osodesont iddaw * 1.1035 ddec arugain o ariant. Ac o hynny allā, y caisiawdd ef amser-cyfaddas yw vradychy ef. Ac ar y dydd cyntaf o wyl y bara- ‡ 1.1036 croew, y discipulon a ðaethant at yr Iesu gan ddywedyt wrthaw, P'le y myny i ni paratoi iti y vwyta 'r Pasc? Ac yntef a ddyuot, Ewch ir dinas * 1.1037 at ryw vn, a dy∣wedwch wrthaw, Yr athro a ddywait, Vy amser ys ydd agos, cyd a thi y cynhaliaf, y Pasc mi am discipulon. A'r discipulon a wnaethant mal y gorchmynesei 'r Iesu yddwynt, ac a paratoesont y Pasc. Ac gwedy ei mynet hi yn ‡ 1.1038 hwyr, ef a eiste∣ddawdd i lawr gyd a'r daudder. Ac mal ydd oedēt yn bwyta, y dywedawð, Yn wir y doedaf wrthych, y bradycha vn o hanawch vyuy. Yno yr aethant yn * 1.1039 athrist dros ben, ac a ddechraesont bop-vn ddywedyt wrthaw. Ac myvi Arglwydd? Ac ef a atepawdd ac a ddyvot, Yr hwn a ‡ 1.1040 drocha ei law gyd a mi yn y ðescil, hwn a'm bradycha. * 1.1041 Diau Map y dyn a gerdda, mal y mae yn ercrive nedic o hanaw, anid gwae 'r dyn hwnaw, trwy 'r hwn y bradycher Map y dyn: ys da vesei ir dyn hw∣naw, pe na's genesit erioet. Yno Iudas yr hwn y bradychawdd ef, a atepawdd ac a ddyvot, Ai

myvi yw ef, * 1.1042 Athro? Ef a ddyvot wrthaw, Ty ei dywedaist. Ac val yr oeddynt yn bwyta, e gym∣erth yr Iesu 'r bara: a' gwedy iddaw ‡ 1.1043 vendithi∣aw, ef ei torawdd, ac ei roddes ir discipulon, ac a ddyvot, Cymerwch, bwytewch: hwnn yw vy∣corph. Ac ef a gymerth y * 1.1044 cwpan, a' gwedy iddo ddiolch, ef ei rhoddes yddynt, can ddywedyt, Yf∣wch ‡ 1.1045 oll o hwn. Can ys hwn yw vy-gwaet * 1.1046 o'r testament Newydd, yr hwn a ‡ 1.1047 dywelltir tros lawer, er maddauant pechotae. Mi ddywedaf wrthych, nad yfwyf o hynn allan o'r ffrwyth hwn * 1.1048 y wynwydden yd y dydd hwnw, pan ydd yfwyf ef yn newydd gyd a chwi yn-teyrnas vy-Tad. A' gwedy yddwynt ‡ 1.1049 canu psalm, ydd aethant allan i vonyth Olivar. Yno y dyvot yr Iesu yr wrthynt, Chwychwi oll a * 1.1050 rwystrir heno o'm pleit i: canys escrivenedic yw, Trawaf y bugail, a' deveit y ‡ 1.1051 vagat a 'oyscerir. Eithyr gwedy 'r adgyvodwyf, ir af och blaen ir Galilea. Ac Petr atepawdd, ac a ddyvot wrthaw, Pe * 1.1052 rhan i bawp ac ymrwy∣stro oth pleit ti, eto ni 'im ‡ 1.1053 rhwystrir i byth. Yr Iesu a ðyvot wrthaw, Yn wir y dywedaf wrthyt, mae yr nos hon, cyn * 1.1054 canu yr ceili oc, i'm gwedy deirgwaith. Petr a ðyvot wrthaw, Pe gorvy∣ddei i mi varw gyd a thi, eto ny'th wadaf. Ar vn modd hefyt y dyvot yr oll ddiscipulon. Yno ydd aeth yr Iesu gyd ac wynt i van a elwit Gethse∣mane, ac a ddyvor wrth y discipulon. Eisteddwch yma, ‡ 1.1055 tra elwyf a gweddiaw accw. Ac ef a gy∣merth Petr, a' dau-vap Zebedeus ac a ðechreawð * 1.1056 tristau, ac ymovidiaw yn tost. Yno y dyvot yr Iesu

wrthynt, Trist iawn yw vy enait ys yd angae, Aro swch yma, a' gwiliwch gyd a mi. Ac ef aeth ychy∣dic pellach, ac a gwympodd ar ei wynep, ac y we∣ddyawdd, can ddywedyt, * 1.1057 Vy-Tad, a's gellir, aed y ‡ 1.1058 cwpan hwn ywrthyf: na vyddet hagen, yn ol vy ewyllys i, anid yn ol dy ewyllys di. Yno y daeth at y discipulon, ac ei cafas wy yn cyscu, ac a ddyvot wrth Petr, Paam? a ny allech' wiliaw vn awr gyd a mi? Gwiliwch, a' gweðiwch rac eich my ned * 1.1059 ym-provedigaeth: ‡ 1.1060 diau vot yr yspryt yn pa∣rat, eithyr y rnawt ys ydd 'wan. Ef aeth trachefn yr ailwaith ac a weddiawð, can ddywedyt * 1.1061 Vy-Tat, any's gall y cwpan hwn vynet ywrthyf, eb orvod i mi ei yvet, byddet dy ewyllys. Ac ef a ddeuth, ac y cavas wy yn cyscu trachefyn: can ys ei llygait wy oedd drymion, Ac ef ei gadawodd wy ac aech y∣maith drachefyn, ac a weddiawdd y trydeð waith, can ddywedyt yr vn gairiae. Yno y daeth ef at ei discipulon, ac a ddyvot wrthynt, Cuscwch bellach a' gorphwyswch: ‡ 1.1062 nycha, mae'r awr wedy ne∣say, a' Map y dyn a roddir yn-dwylaw pechatu∣rieit. Cyvodwch, awn: nycha, y mae geyr llaw yr hwn a'm bradycha. Ac ef eto yn dywedyt hyn, * 1.1063 nycha, Iudas, vn or dauddec ‡ 1.1064 yn dyvot a' thorf vawr cyd a' ef a chleddyvae a' * 1.1065 ffynn, ywrth yr Archoffeiriait a' henurieit y popul. A' hwn aei bra dychawdd ef, a royðesei arwydd yddynt, can ddy∣wedyt, Pwy'n bynac a gysanwyf, hwnw ytyw, deliwch ef. Ac yn ebrwydd e ddaeth at yr Iesu, ac a ddyvot, * 1.1066 Henpych-well ‡ 1.1067 Athro, ac ei cusanawð. A'r Iesu a ddyvot wrthaw, Y * 1.1068 car y ba beth y da∣ethost?

Yno y deuthant ac y roesont ddwylo ar yr Iesu, ac ei daliesant. A' * 1.1069 nycha, vn or ei oedd gyd a'r Iesu, a estennawdd ei law, ac a dynnawdd ei gleddyf, ac a drawawdd was yr Archoffeiriat, ac a dorawdd ei glust ymaith. Yno y dyvot yr Ie∣su wrthaw, Dod dy gleðyf yn ei ‡ 1.1070 le: can ys pawp a'r a gymerant gleddyf, a chleddyf eu collir. Ai wyti yn tybiet, na's gallaf yr awrhon * 1.1071 weddiaw ar vy-Tad, ac ef rydd i mi vwy na dauddec ‡ 1.1072 lleng o Angelion? Can hyny pa vodd y cyflawnir yr Scrythurae y ddyvvedant, y gorvydd * 1.1073 bot velly▪ Yn yr awr hono y dyvot yr Iesu wrth y durfa, Chwi a ddeuthoch allan megis ‡ 1.1074 at leitr a chle∣ddyfae ac * 1.1075 a' ffynn im dal i: ydd oeddwn baunyð yn eistedd ac yn ‡ 1.1076 dyscy 'r popul yn y Templ yn eich plith ac ni'm daliesoch. A' hyn oll awnaethpwyt, er cyflawny'r Scrythure 'r Prophwyti. Yno yr oll ddiscipulon ei gadasant,* 1.1077 ac a ‡ 1.1078 giliesant. Ac wynt a ðaliesant yr Iesu, ac aethant ac ef at Ca∣iaphas yr Archoffeiriat, lle ydd oedd yr * 1.1079 Scrive∣nyddion ar ‡ 1.1080 Henuriait wedy'r ymgascly yn-cyt. Ac Petr y cynlynawdd ef o hirbell yd yn * 1.1081 llys yr Archoffeiriat, ac aeth y mewn, ac a eisteddawdd gyd a'r gweision i weled y ‡ 1.1082 diben. A'r Archoffei∣rieit a 'r Henureit, a'r oll ‡ 1.1083 gymmynva y geisiesōt gaudestiolyeth yn erbyn yr Iesu, yw * 1.1084 ddody ef i angae. Ac ny's ‡ 1.1085 cawsant neb, ac er dyvot yno la∣wer gaudystion, ny chawsont chwaith. Ac o'r dy∣wedd y deuth dau gau dystion, ac a ddywedesont, Hwn yma a ddyvot, Mi allaf * 1.1086 ddestryw Templ Dduw, a' hei adaillat mewn tri-die vvarnot. Yno

y cyfodes yr Archoffeiriat ac a ddyvot wrthaw, A atepy di ddim? Pa peth yvv pan vo reihyn yn testo∣laethy yn dy erbyn? A'r Iesu a dawodd. Yno ydd atepawdd yr Archoffeiriat, ac a ddyvot wrthaw, Mi ath * 1.1087 dyngaf trwy'r Duw byw, ddywedyt o hanot i ni, a's ti ywr Christ Map Duw. Yr Iesu a ddyvot wrthaw, Tu ei dywedeist: eithyr mi a ddywedaf wrthych, ar ol hynn y gwelwch Vap y dyn, yn eistedd ar ddeheu gallu Duvv, ac yn da∣wot yn ‡ 1.1088 wybrenae'r nef. Yno y * 1.1089 rhwygawdd yr Archoffeiriat ei ddillat, can ddywedyt, Ef a gablawdd: pa reit i ni mwy wrth testion? nycha, clywsoch y gabl ef. Peth dybygwch chwi? Wy a atepesant, can ddywedyt, Mae ef yn * 1.1090 auawc i angae. Yno y poeresont wy yn ei wynep, ac ei ‡ 1.1091 cer nodiesont: ac eraill y trawsant ef a ei * gwiail, gan ddywedyt, Prophwyta i ni, Christ, pwy yw hwn ath trawodd? Petr oedd yn eistedd ‡ 1.1092 hwnt yn y nauadd, ac a ddaeth * 1.1093 morwynic attaw, ac a ddyvot, Ac ydd oeddyt ti y gyd ac Iesu o'r Galilea.* 1.1094 Ac ef a watawdd geyr ei bron wy oll, ac a ddyvot,‡ 1.1095 Ny's gwnn beth ddywedy. A' phan aeth ef allan ir porth, y gwelawdd morvvynic arall ef, ac a ddy∣vot wrth yr ei oedd ynow, Ydd oedd hwnn hefyt gyd ac Iesu o Nazaret. A' thrachefyn ef a' wa∣dawdd ‡ 1.1096 gan dyngu, Nyd adwaen i'r dyn. Ac y∣chydic gwedy, y deuth attaw 'rei oeð yn sefyll geyr llaw, ac a ddywedesont wrth Petr, Yn wir ydd * 1.1097 yw ti yn vn o hanwynt, can ys bot dy lediaith yn dy ‡ 1.1098 gyhoeddy. Yno y drechreawdd ef * 1.1099 ymregy, a' thyngy, can ddyvvedyt, Nyd adwaen i'r dyn. Ac

yn y man y canawdd y ceiliawc. Yno y cofiawdd Petr 'airie 'r Iesu yr hwn a ddywedesei wrthaw, Cyn canu yr ceilioc, tu a'm gwedy deirgwaith. Y∣no ydd aeth ef allan ac ydd wylawdd yn * 1.1100 dost.

❧Pen. xxvij.

Delifro Christ at Pilat. Iudas yn ymgrogy. Bot cyhoeddi Christ yn wirion gan y beirn iat, ac er hyny ei groci yn∣ghyfrwng llatron. Ef yn gweddiaw ar ucha y groc. Bot rhwygo 'r llen. Y cyrph meirw yn cyuodi. Ioseph yn claddu Christ. Gwylwyr yn cadw'r bedd.

A' Phan ddeuth y borae, yð ymgyg∣gorawð yr oll Archoffeiriait a' He∣nurieit y popul yn erbyn yr Iesu, er ei roddy i angae, ac aethant y∣maith ac ef yn rhwym, ac ei rhoe∣āt Pontius Pilatus y ‡ 1.1101 lywiawdr Yno pan weles Iudas aei, brady∣chawdd, ei * 1.1102 ady ef yn auawc, e vu edivar gan∣thaw, ac a dduc drachefn y dec arucain ariant i•• Archoffeiriait, a'r Henurieit, gan ddywedyt, Pe∣chais can vradychy gwaet gwirian. Wythae a ðy∣wydesont, Peth yw hyny i ni? edrych ti. Ac we∣dy yddaw davly yr ariant yn y Templ, ef a ymada∣wodd, ac aeth, ac a ymgrogawdd. A'r Archoffe∣iriait a gymeresont yr ariant, ac a ddywedesont, Nyd cyfreithlawn i ni ei bwrw wy yn y ‡ 1.1103 Corbá, can ys gwerth gwaet ytyw. A' gwedy yddynt y•• gydgyggori, wy brynesont ac wynt vaes y cro∣chenydd

i gladdy * 1.1104 pererinion. Ac am hyny y gel∣wir y maes hwnw ‡ 1.1105 Maes y gwaet yd y dydd heddyw. (Yno y cwplawyt yr hynn a ddywet∣pwyt trwy Ieremias y Prophwyt, y ddywait, Ac wynt a gymersont ddec ar ucain ariant, gwerth y gwerthedic, yr hwn a brynesōt gan plāt 'r Israel. Ac wynt eu roesont am vaes y crochenyð, megis y gossoddes yr Arglwydd ymy) A'r Iesu a safawð geyr bron y * 1.1106 llywyawdr, a'r llywyawdr a ovy∣nawdd yddo, can ddywedyt, Ai ti'r Brehin yr Iuddaeon? A'r Iesu a ddyvot wrthaw, tu ei dy∣wedeist. A' phan gyhuddwyt ef can yr Archoffei∣wait ar Henurieit, nyd atepawdd ef ddim. Yno y dyvot Pilatus wrthaw, A ny chlywy veint o pe∣thae y maent wy yn ei roi yn dy erbyn? Ac y nyd atepawdd ef yddo i vn gair, val y rryweddawdd y llywawdr yn vawr. Ac ar yr wyl hono ydd ‡ 1.1107 ar∣verei y * 1.1108 llywiawdr ellwng ir popul vn carcharor yr hwn a vynnent. Yno ydd oedd ganthwynt gar∣charor ‡ 1.1109 honneit a elwit Barabbas. A' gwedy yð∣ynt yingasclu yn-cyt, Pilatus a ðyyvot wrthynt, Pa vn avynwch i mi ellwng y chwi, Barabas ai Iesu yr hwn a elwir Christ? (canys ef a wyðiat yn dda mae o genvigen y roðesent ef. Ac ef yn eisteð ar yr 'orseddvainc, ei wraic a ddanvonawdd attaw gā ðywedyt, Na vit i ti awnelych ar gvvr cyfiawn hwnnw, can ys goddefais lawer heðyw mewn breuddwyddion o ei a chos.) A'r archoffeiriait a'r Henureit * 1.1110 ymlewyð awnaethēt a'r bobl er mwyn govyn Barabbas, a' ‡ 1.1111 cholli'r Iesu. A'r llywyaw∣dur a atepawdd, ac a ddyvot wrthynt, Pa vn o'r

ddau a vynwch i mi ei ellwng ychwy? Wyntae a ddywetsant Barabbas. Pilatus a ðyvot wrthynt Peth a wnaf ynte i Iesu yr hwn a elwir Christ? Wy oll a ddywedesont wrthaw, Croger ef. Yno y dyvot y llywyawdur, An'd pa ddrwc y wnaeth ef? Yno y llefesont yn vwy, can ddywedyt, * 1.1112 Croger ef.‡ 1.1113 Pan welawdd Pilatus na thycyei dim yddaw anid bot mwy o gynnwrf yn cody, ef a gymerth ddwfr, ac a' olches ei ddwylaw geyr bronn y * 1.1114 po∣pul, can ddywedyt, ‡ 1.1115 Gwirian wyf y wrth waet y cyfiawn hwnn, edrychwch-chwi arnoch. A'r oll popul a atepawð ac a ðyvot, Bid y waet ef arnam ni ar ein plant. Ac val hynn y gellyngawdd ef Barabas yddynt, ac ef a * 1.1116 yscyrsiodd yr Iesu, ac y rhodes ef yw ‡ 1.1117 groci. Yno milwyr y llywiawdr a gymeresont yr Iesu ir dadlaeduy, ac a gynulle∣sont attaw yr oll * 1.1118 gywdawt, ac ei ‡ 1.1119 dioscesont, ac roesant am danaw * 1.1120 huc coch, ac a blethesont co∣ron ddrain ac ei dodesont ar ei benn, a' chorsen yn ei law ddeheu, ac a blycesont ei glinie geir ei vron, ac ei gwatworesont,‡ 1.1121 gan ddywedyt, * 1.1122 Henpych∣well Brenhin yr Iuddeon, ac wynt a boereso•••• arnaw, ac gymersont gorsen ac ei ‡ 1.1123 trawsont a•• ei ben. A' gwedy yddwynt ei watwary, wy ei * 1.1124 di∣oscesont ef o'r huc, ac ei gwiscesont ef aei ddillat ehun. ac aethant ac ef yw ‡ 1.1125 groci. Ac a'n hwy yn * 1.1126 mynet allan, eu cawsant ddyn o Cyren, a elwit Simon: a hwn a gompellasant i ddwyn y ‡ 1.1127 gro•• ef. A' phan ddaethan i le a elwit Golgotha, (ys ef yw hynny y Benglogva.) Wy roesont yddaw yw yfet vinegr yn gymyscedic a bystyl: a' gwedy yðo

ei * 1.1128 brovi, ny vynnawdd ef yvet. Ac wedy yðynt y ‡ 1.1129 grogy ef, wy ranesont ei ddillat, ac a vwrie∣sont * 1.1130 goelbrenni, er cyflawny y peth, y ddywet∣pwyt trwy 'r Prophwyt, Wy a rannasant vy-di∣llat yn eu plith, ac ar vy-gwisc y bwriesont goel∣bren. Ac wy a eisteddesant ac ei gwiliesont efyno. Ac'osodefont hefyt vch ei benn ei achos yn escrive∣nedic Hvvn yvv Iesu y Brenhin yr Iudaeon. Yno y crog∣wyt ddaw leitr y gyd ac ef, vn ar ddehau, ac arall ar ‡ 1.1131 afwy. A'r ei oedd yn mynet heibio, y caple∣sant ef, gan * 1.1132 ysgytwyt ei pēnae, a' dywedyt, Ti yr hwn a ddestrywi 'r Templ, ac ei adaily mewn tri-die, cadw dy hun: a's tu yw Map Duw, des∣cen ‡ 1.1133 o groc. A'r vn modd yr Archoffeiriait y gwatworesont ef y gyd a'r Scrivenyddion, a'r Henurieit, a'r Pharisaieit gan ddywedyt. Ef a ware∣dawdd eraill, ac nyd all ef y ymwared ehun: a's Brenhin yr Israel yw ef, descennet yr awrhon * 1.1134 o groc, ac ni a gredwn ydd-aw. Mae e yn ymði∣••iet ‡ 1.1135 yn-Duw, rhyðhaet ef yr a wrhon, a's myn ef ei gahel: can ys ef a ddyvot, Map Dew ytwyf. Yr on peth hefyt a * 1.1136 eidliwiesont ydd-aw, y llatron, ••r ei a grocesit gyd ac ef. Ac o'r chwechet awr, y bu ••ywyllwch ar yr oll ‡ 1.1137 ðaiar, yd y nawvet awr. Ac ••n cylch y nawved awr y llefawdd yr Iesu a llef ••chel, gan ddywedyt, Eli, Eli, lamasabachthani? ys ••f yw, * 1.1138 Vy-Duw, vy-Duw, paam im gwrtho∣••eist? A'r ei o'r sawl oedd yn sefyll yno, pan glyw∣ont, a ðywedesont, Mae hwn yn galw ar Elias. ••c yn y van vn o hanynt o redawð, ac a gymerth 〈◊〉〈◊〉 yspong ac ei llanwodd o vinegr,‡ 1.1139 ac a ei dodes

ar ‡ 1.1140 gorsen, ac a roes iddaw yw yfet. Ereill 〈◊〉〈◊〉 a ddywesont, Gad iddo: edrychwn, a ddel Elia•• y waredy ef. Yno y llefawdd yr Iesu drachefyn 〈◊〉〈◊〉 llef vchel, ac ef a vaðeuawdd yr yspryt. * 1.1141 A' nycha len y Templ a rwygwyd yn ðau, or cwr vcha yd y isaf, a'r ddaear a grynawdd, a'r main a ‡ 1.1142 holl•• wyt. a'r beddae a ymogeresont, a' llawer o gyrp•• y Sainct yr ei a gyscesent, a godesent, ac a dda••thant allan o'r beddae ar ol y gyfodiat ef, ac aetha•••• y mewn ir dinas sanctaidd, ac a ymddangoseson•• i lawer. Pan weles y cann-wriad, ar ei oedd gy•• ac ef yn gwylied yr Iesu, y ddaiar yn cryny, a'r p••∣the awneythesit, wy ofnesont yn vawr, can dd••∣wedyt, Yn wir Map Duw ytoedd hwn. Ac yd∣oedd yno lawer o wragedd, yn edrych arnavv o be•••• yr ei a gynlynesent yr Iesu o'r Galilea, gan * 1.1143 w••••∣ni yddaw. Ym-plith yr ei ydd oedd Mair Magd••∣len, a' Mair mam Iaco ac Ioses, a' mam pla•••• Zebedeus.

A' gwedi y myned hi yn hwyr, y daeth gwr g••∣ludawc o Arimathaia, a' ei enw Ioseph, yr hw•• vesei yntef yn ddiscipul ir Iesu. Hwn aeth at P••∣latus, ac archoð gorph yr Iesu. Yno y gorchym••∣nawdd Pilatus bot roddy y corph. Ac velly y c••∣merth Ioseph y corph, ac ei * 1.1144 amdoes mewn 〈◊〉〈◊〉 lliein glan, ac ei dodes yn ei ‡ 1.1145 vonwent newyd•• yr hwn a * 1.1146 drychesei ef mewn craic, ac a dreiglod•• ‡ 1.1147 lech vawr * 1.1148 ar ddrws y ‡ 1.1149 vonwent, ac aeth maith. Ac ydd oedd Mair Vagdalen a'r Mair ••••∣all yn eystedd gyferbyn a'r bedd.

A'r dydd dranoeth yn ol paratoat y Sabbath, 〈◊〉〈◊〉

ymgynullawdd yr Archoffeiriat a'r Pharisaieit at Pilatus, ac a ddywed esont, Arglwydd, e ddaw in cof ni ddywedyt o'r * 1.1150 twyllwr hwnw, ac ef etwa yn vyw, O vewn tri-die y cyfodaf, gorchymyn gan hyny gadw y ‡ 1.1151 bedd yn ddilys yd y trydydd dydd, rac dyvot ei ddyscipulon o hyd nos a'ei ladrata ef ffvvrd, a' dywedyt wrth y popul, Ef a gyfododd o veirw: ac velly y byð y * 1.1152 cyfeilorn dyweddaf yn waeth na'r cyntaf. Yno y dyvot Pilatus wrthyn, ymae genwch wyliadwriaeth: ewch, a' dioge∣lwch val y gwyddoch. Ac wy aethan, ac a ddioge∣lesant y bedd ‡ 1.1153 y gan y wiliadwriaeth, ac a inseli∣eson y * 1.1154 llech.

❧Pen. xxviij.

Cynodiat Christ. Broder Christ. Yr Archoffeiriait yn go∣brio 'r * 1.1155 milmyr. Christ yn ymddangos yw ddiscipulon, ac yn ei danfon ymaith i precethy, ac i vatyddio, Gan a∣ddaw yddyn borth 'oystadol.

YNo * 1.1156 yn-diweð y sabbath, a'r dydd centaf o'r wythnos yn dechrae ‡ 1.1157 gwawrio, y daeth Mair Mag∣dalē a'r Vair arall i edrych y beð. A' nycha, y budayar-gryn mawr: can ys descendodd Angel yr Aagl∣wydd o'r nef, a' dyvot a' threiglo y lech y wrth y drws, ac eistedd arnei. A' ei ‡ 1.1158 ðrych ••edd val * 1.1159 mellten, a' ei wisc yn wen val eiry. A'rac 〈◊〉〈◊〉 ofn ef yd echrynawdd y ceidweid, ac aethon val

yn veirw. A'r Angel y atepawdd ac a ddyvot wr•••• y gwragedd, Nac ofnwch: canys gwn mai cai•••••• ydd ych yr Iesu yr hwn a * 1.1160 grogwyt: nyd ef yma∣can ys cyfodawddd, megis y dyvot: dewch, gw••∣lwch y van lle y doded yr Arglwydd, ac ewch a'•• ffrwst, a' dywedwch y'w ddiscipulon gyfody o ha∣naw o veirw: a' ‡ 1.1161 nycha ef yn ych racvlaeny i Ga∣lilea: yno y gwelwch ef: nycha ys dywedais y'wch Yno yð aethant yn ebrwyð o'r * 1.1162 vonwent gan o•••• a' llawenydd mawr, ac a redasan i venegy y'w ddis∣cipulon. Ac a ^on hwy yn myned y venegy y'w ddis∣cipulon of, a' ‡ 1.1163 nycha 'r Iesu yn cyhwrdd ac wyn gan ddywedyt, * 1.1164 Dyw ich cadw. Ac wy a dda••thant, ac a ymavlesont yn ei draet, ac ei addol••sont. Yno y dyvot yr Iesu wrthwynt, Nac o••••wch. Ewch, a' dywedwch im broder ‡ 1.1165 yn yd elo•• i Galilaea, yno y gwelant vi.

A' gwedy y myned hwy, * 1.1166 nycha y daeth yr 〈◊〉〈◊〉 o'r wiliadwriaeth i'r dinas, ac venegesont i'r Ar∣choffeiriait, yr oll a'r wnethesit. Ac wy a yngy•• llesont y gyd a'r ‡ 1.1167 Henyddion, ac a ymgyggores•••• ac a roeson arian lawer ir * 1.1168 milwyr, gan ddywe∣dyt, Dywedwch, Eddaeth ei ddlscipulon o h•••• nos, ac y lladratesont ef a ni yn cyscu. Ac a chly•• y ‡ 1.1169 llywiawdr hyn, ni a * 1.1170 ei dygwn ef i gredy, ac a•• cadwn chwi yn ‡ 1.1171 ddigollet. Ac wy a gymereson•• yr ariantae, ac a wnaethant val yr addyscwyt w•• ac y gyhoeðwyt y gair hwn ym-plith yr Inðaeo yd y dydd heddyvv.

Yno yr aeth yr vn discipul ar ddec i Galilaea, 〈◊〉〈◊〉 mynyth lle y * 1.1172 gosodesei'r Iesu yddwynt. A' pha

welsant ef, yr addolasont ef: a'r ei a ‡ 1.1173 betrusesant. A'r Iesu a ddaeth, ac a ymadroddawdd wrthwyn,* 1.1174 gan ddywedyt, E roed i mi oll awturtot yn y nef ac * 1.1175 yn ddaiar. Ewch gan hyny, a' dyscwch yr oll genetloedd, gan ei batyddio hwy yn Enw y Tad, a'r Map, a'r Yspryt glan, gan ddyscy yddwynt gadw bop peth a'r a 'orchymynais y chwy: a' ‡ 1.1176 ny∣cha, ydd wyf vi gyd a chwychvvi * 1.1177 yn 'oy∣stat yd diweð y byt. A∣men. *

Notes

• * 1.1

  Y gair hwn a arwyddoca go∣eiv am, neu chwedl newydd da, ac a gymeriae yma dros yr hi∣storia yn yr hon y mae hyfryd genadwri dyvo diat Map De•• y addawyt or dechreat.
• * 1.2

  Ys ef yr hon y escrivenwyt ac addyscwyt y gan Matthe••
• * 1.3

  o
• ‡ 1.4

  hoffedd, ffavr
• * 1.5

  env vant
• ‡ 1.6

  braicheido
• * 1.7

  llony∣ddvvch
• ‡ 1.8

  anyd
• * 1.9

  cnavvdoli eth Christ
• ‡ 1.10

  cyfan
• * 1.11

  traethu
• ‡ 1.12

  vuchdovia
• * 1.13

  Cais
• † 1.14

  Physigvvr
• * 1.15

  ger llavv, yn emyl, yn agos.
• * 1.16

  herwydd, yn ol trae∣thiat
• * 1.17

  Y sul yn ol die natalic Christ
• * 1.18

  iachae
• ‡ 1.19

  enillodd, a gavas
• * 1.20

  i Abrahā ganet Isa∣ac: i Isaac bu Iacob. &c
• * 1.21

  Selef
• * 1.22

  orchywy∣nedigaeth, caethiwed, ougiat, sy∣mud.
• ‡ 1.23

  Iaco
• * 1.24

  oesoedd
• ‡ 1.25

  oes, to
• * 1.26

  i
• * 1.27

  hortio
• * 1.28

  dan llaw, eb wybot
• ‡ 1.29

  wele
• * 1.30

  gwsc, bre∣uddwyt
• ‡ 1.31

  escor ar
• * 1.32

  gaidw
• * 1.33

  Wele, synna
• ‡ 1.34

  Riain, lle∣ian, gwyry
• ‡ 1.35

  ddeffroes o gwscu
• * 1.36

  dehonglir
• * 1.37

  cyntaf anet
• * 1.38

  Yr Euāgel ar ddie Ystwyll.
• * 1.39

  wele
• * 1.40

  gynyr∣fwyt,
• ‡ 1.41

  ddechry∣nawdd
• * 1.42

  gwyr llen
• * 1.43

  ddirgel, dan llaw,
• ‡ 1.44

  llwyr
• * 1.45

  ac wely
• * 1.46

  ystor coe∣thaf
• ‡ 1.47

  a ent
• * 1.48

  Yr Euangel a•• ddiegwyl y meibion gwi∣rion.
• * 1.49

  y dychwe∣lesant
• * 1.50

  gwsc, v reuddwyt
• ‡ 1.51

  Cwyn
• * 1.52

  ffo y
• ‡ 1.53

  Egypt
• * 1.54

  yw ddiue∣tha.
• ‡ 1.55

  ar
• ‡ 1.56

  val
• * 1.57

  siomi
• ‡ 1.58

  Dewiniō
• * 1.59

  broydd, thervynae
• ‡ 1.60

  erwydd
• * 1.61

  llwyr, graf
• * 1.62

  griddfan ochain
• * 1.63

  Egypt
• ‡ 1.64

  einiocs,
• * 1.65

  ddefroi, ddyhuno
• * 1.66

  vreudwyt
• ‡ 1.67

  val y cyf
• * 1.68

  criwr, vn yn llefain
• ‡ 1.69

  llwyfene
• * 1.70

  keilogot rhedyn
• ‡ 1.71

  obopparth
• * 1.72

  addef
• * 1.73

  nadroedd
• ‡ 1.74

  ffo
• * 1.75

  irlonedd, llid, dial ar ddawot
• ‡ 1.76

  wellaat bu¦chedd
• ‡ 1.77

  y
• * 1.78

  gall
• ‡ 1.79

  dorir, a gy mynir
• * 1.80

  vwrir
• ‡ 1.81

  yn
• * 1.82

  gwellat buchedd
• ‡ 1.83

  lana
• * 1.84

  gwanus
• ‡ 1.85

  ny ddiffo∣ddir
• * 1.86

  gohar∣ddodd
• * 1.87

  Yr Euangel y Sul cyntaf or Grawys.
• * 1.88

  anialwch
• ‡ 1.89

  brovi
• * 1.90

  eb vwyta dim
• ‡ 1.91

  provwr, methlwr,
• * 1.92

  main
• ‡ 1.93

  vyned
• * 1.94

  gan
• * 1.95

  cynhaliant
• * 1.96

  Ymdyn
• ‡ 1.97

  ac wele
• * 1.98

  ddelifro
• ‡ 1.99

  mal y cyf-
• * 1.100

  y tuhwnt
• ‡ 1.101

  yngwlat
• * 1.102

  yn agos
• ‡ 1.103

  yngwlat
• * 1.104

  Dylinwch vi
• ‡ 1.105

  dilinesont
• * 1.106

  gwendit aftechyt
• * 1.107

  clywedi geth, glod
• ‡ 1.108

  rhwm
• * 1.109

  lleuadigiō
• ‡ 1.110

  Dectref
• * 1.111

  tros
• * 1.112

  Gyfraith.
• * 1.113

  Yr Iesu
• * 1.114

  Yr Euangel ar ddiegwyl yr oll Sainct.
• ‡ 1.115

  advwyn
• * 1.116

  borthir, ddywellir
• ‡ 1.117

  gwiredd
• * 1.118

  capla, de∣streulia,
• ‡ 1.119

  euawc
• * 1.120

  rymia
• ‡ 1.121

  vysyng
• * 1.122

  ddynion
• ‡ 1.123

  vynyth, lan
• * 1.124

  nyd eny∣ant
• ‡ 1.125

  hob
• * 1.126

  ar gan∣wyllhern
• ‡ 1.127

  val
• ‡ 1.128

  Gyfraith
• * 1.129

  ddervydd, ddianc.
• * 1.130

  Scriveny∣ddion.
• * 1.131

  Yr Euangel y vi. Sul gwedy Trintot.
• ‡ 1.132

  yn anynat
• * 1.133

  gwnsli
• ‡ 1.134

  ffwl, ffol
• * 1.135

  deilwng
• * 1.136

  cytvna, heddycha
• ‡ 1.137

  dabre
• * 1.138

  barnwr, beirniat, brawdwr, iustus
• ‡ 1.139

  gwasana∣ethur
• * 1.140

  ne s taly ohanat
• * 1.141

  o'r cynfyd
• ‡ 1.142

  thor brio∣das
• * 1.143

  mwy lles
• ‡ 1.144

  i ffordd, i maes
• ‡ 1.145

  yrro ywr∣tho, wrtho∣to, y scaro.
• * 1.146

  onid
• ‡ 1.147

  achos gor∣dderchy
• * 1.148

  podd
• ‡ 1.149

  gynt
• * 1.150

  dyngion, lyae
• * 1.151

  ddim
• ‡ 1.152

  myn
• * 1.153

  lleithic, troedle
• ‡ 1.154

  henyw
• * 1.155

  Do, do:na ddo, na ddo
• ‡ 1.156

  henyw
• * 1.157

  mall
• * 1.158

  mall
• ‡ 1.159

  dros.
• * 1.160

  wrthne∣bwch
• ‡ 1.161

  gern, lechwedd
• * 1.162

  canlyn
• ‡ 1.163

  fiacked
• * 1.164

  gais, ovyn
• ‡ 1.165

  throy fforð.
• * 1.166

  Car
• * 1.167

  afrifet, sarhaed, gyrch o ar∣noch
• ‡ 1.168

  gyfloc
• * 1.169

  Amobry∣ddot, toll∣wyr
• ‡ 1.170

  yr vn peth hynny
• * 1.171

  ym garedi∣gwch ach
• ‡ 1.172

  odieth, angwanec
• ‡ 1.173

  Gogelwch gwiliwch
• ‡ 1.174

  trwmpet
• * 1.175

  lledrith∣wyr, ffugio∣lion, rhagr∣thwyr, chu∣dwyr
• ‡ 1.176

  cyflog
• * 1.177

  cuddiedic
• ‡ 1.178

  a dal yty
• * 1.179

  ffucwyr
• ‡ 1.180

  cymmyn∣fae
• * 1.181

  ffucwyr
• ‡ 1.182

  yddynt
• * 1.183

  stafel, si∣amvr
• ‡ 1.184

  oleu
• * 1.185

  liawsairia wc, tafarus
• ‡ 1.186

  gwrande∣wir
• * 1.187

  liawsairia wc, tafarus
• * 1.188

  bieu
• ‡ 1.189

  camweðae troseddion
• * 1.190

  bieu
• * 1.191

  Yr Euangel y dydd cyntaf or Grawys.
• * 1.192

  saric, trist
• ‡ 1.193

  ffuant∣twyr
• * 1.194

  divwyno
• ‡ 1.195

  yn y dirge lwch, yng∣hudd
• * 1.196

  yr amlwc
• ‡ 1.197

  gwyvyn mochdyn
• * 1.198

  ymgno, yssa
• ‡ 1.199

  atynt
• * 1.200

  divwyna
• ‡ 1.201

  bo
• ‡ 1.202

  llugern llewych
• * 1.203

  hefeid
• ‡ 1.204

  segl, diblye
• * 1.205

  hefeid
• ‡ 1.206

  olwc
• * 1.207

  enwir
• ‡ 1.208

  dyn Yr Euangel y xv. Sul gvve∣di Trintot.
• * 1.209

  Mammon
• ‡ 1.210

  llyniaeth, buchedd, einioes
• * 1.211

  wisc
• ‡ 1.212

  adar yr wybr
• * 1.213

  bwydo
• ‡ 1.214

  gorphola∣eth
• * 1.215

  pryderwch
• ‡ 1.216

  lavuriant, weithiant
• * 1.217

  pop tuy
• * 1.218

  phryder∣wch
• ‡ 1.219

  in dilledir, gwiscir
• * 1.220

  or nef
• * 1.221

  or nef
• * 1.222

  brydera
• ‡ 1.223

  dravel, boen
• * 1.224

  brydera
• * 1.225

  brycheun
• ‡ 1.226

  y maes
• * 1.227

  ledrithri∣wr, ffuātwr
• ‡ 1.228

  creffy
• * 1.229

  cyssegre∣dic, glan
• ‡ 1.230

  perleu
• * 1.231

  carpio
• ‡ 1.232

  ffustwch
• * 1.233

  gymer
• ‡ 1.234

  garec
• * 1.235

  neidr
• ‡ 1.236

  prydydych
• * 1.237

  vedrwch
• ‡ 1.238

  doniae
• * 1.239

  petheu da
• ‡ 1.240

  doniae
• * 1.241

  Gyf raith
• ‡ 1.242

  llytan
• * 1.243

  arweiu
• ‡ 1.244

  trwyddo, trywodd
• * 1.245

  vedr arnei
• * 1.246

  Yr Euangel y viij. sul gwedy Trintot.
• * 1.247

  ysclyfus
• ‡ 1.248

  grabs
• * 1.249

  pwtr
• * 1.250

  pwtr
• ‡ 1.251

  drychir
• * 1.252

  yn
• ‡ 1.253

  ddaw
• * 1.254

  anid
• ‡ 1.255

  ga••
• * 1.256

  cyffesaf
• ‡ 1.257

  prudd
• * 1.258

  llifddyfreð
• ‡ 1.259

  ruthresont a gurason, ffust eson
• * 1.260

  ffol
• ‡ 1.261

  irdangy synny,
• * 1.262

  yscrifeny∣ddwyr
• * 1.263

  Yr Euangel y trydydd Sul yn ol yr Y st∣vvyll.
• * 1.264

  wyllysy
• * 1.265

  wyllysy
• * 1.266

  wyllysy
• ‡ 1.267

  Ewyllysaf
• * 1.268

  i
• ‡ 1.269

  Canwryð, capten can∣wr
• * 1.270

  vymachcē
• ‡ 1.271

  ynialus
• * 1.272

  nen, do
• ‡ 1.273

  sawdwyr
• * 1.274

  vwrir
• ‡ 1.275

  yscyrnygy
• * 1.276

  vam yug∣hyfraith
• ‡ 1.277

  deirton, twym, or haint gw∣res
• * 1.278

  heinus
• ‡ 1.279

  can
• * 1.280

  clych
• ‡ 1.281

  Dyscawdr Meistr
• ‡ 1.282

  daytydd
• * 1.283

  cadnawot
• * 1.284

  roi ben i lawr
• * 1.285

  Canlyn
• ‡ 1.286

  morgy m∣ladd
• * 1.287

  in collwyt
• ‡ 1.288

  chwychwy
• * 1.289

  ceryðawð bygythi∣awdd
• ‡ 1.290

  dawel
• ‡ 1.291

  cythreu∣lieit
• * 1.292

  beddae
• * 1.293

  cythrau∣lieit
• ‡ 1.294

  tavly
• ‡ 1.295

  tavly
• * 1.296

  yrthiwyt, dducpwyt,
• ‡ 1.297

  collwyt
• * 1.298

  ciliawdd
• ‡ 1.299

  gyvwrdd
• * 1.300

  Yr Euangel y xix. sul gwedy Trintot.
• * 1.301

  ar
• ‡ 1.302

  hawddaf
• * 1.303

  dywedyt yn anduwi∣ol
• * 1.304

  gallu, au∣turat
• ‡ 1.305

  hawddaf
• * 1.306

  yddy
• * 1.307

  Yr Euangel ar ddydd S. Matthevv.
• * 1.308

  Dili••.
• * 1.309

  tollwyr
• ‡ 1.310

  athro
• * 1.311

  physigwr
• * 1.312

  physigwr
• ‡ 1.313

  vyn naf
• ‡ 1.314

  y gwr pri∣od
• * 1.315

  ddwyn ga∣lar
• ‡ 1.316

  newydd weddoc
• ‡ 1.317

  newydd weddoc
• * 1.318

  ys ydd
• ‡ 1.319

  gellyngir
• * 1.320

  Yr Euangel y xxiiij. gwedi Trintot.
• * 1.321

  dod
• ‡ 1.322

  gwaedlin, gwaedgerð, gweddgoll
• * 1.323

  lwyr ei
• ‡ 1.324

  ar, godref, hem
• * 1.325

  iach vydd∣af, mi af yn iach
• ‡ 1.326

  o'r
• * 1.327

  tyrfu
• ‡ 1.328

  Cilwch
• * 1.329

  canlyne∣sont
• ‡ 1.330

  Yn ol, Wrth
• * 1.331

  canlyne∣sont
• ‡ 1.332

  Yn ol, Wrth
• * 1.333

  wele
• ‡ 1.334

  a chythra∣el ynchaw
• * 1.335

  ymadro∣ddodd
• ‡ 1.336

  anhwyl
• * 1.337

  gohany
• ‡ 1.338

  hetniar
• * 1.339

  erchwch
• * 1.340

  cro••
• * 1.341

  allu
• ‡ 1.342

  tlevyd
• * 1.343

  amhwynt anhwyl
• * 1.344

  Cais, amo brydd
• ‡ 1.345

  eiddigus, gwynvidus
• * 1.346

  yn gyfa∣gos
• ‡ 1.347

  gohanglei fion
• * 1.348

  ddawn, rhodd
• ‡ 1.349

  cymere∣soch
• * 1.350

  pres, bath, mwnei
• ‡ 1.351

  ymborth
• * 1.352

  cyferch∣wch wcll
• ‡ 1.353

  heddwch
• * 1.354

  varn
• * 1.355

  ymperveð
• ‡ 1.356

  pruddion.
• * 1.357

  nadroedd
• ‡ 1.358

  seml,
• * 1.359

  Cwnsli
• ‡ 1.360

  diargyoeð
• * 1.361

  ffrewylliā
• ‡ 1.362

  ofelwch
• * 1.363

  ymadrodd
• ‡ 1.364

  angeu
• * 1.365

  tad a' ei mam
• ‡ 1.366

  iacheir
• * 1.367

  ffowch
• ‡ 1.368

  yny ddel
• * 1.369

  annudd,
• ‡ 1.370

  dadanuðir
• * 1.371

  ðestrywio
• * 1.372

  ederynot
• ‡ 1.373

  wraic yn erbyn mam hei gwr
• * 1.374

  groc
• ‡ 1.375

  emioes vywyt
• * 1.376

  Yr Euangel y trydydd Snl yn Aduent.
• * 1.377

  Doelwch
• * 1.378

  Doelwch
• ‡ 1.379

  coelvain
• ‡ 1.380

  coelvain
• * 1.381

  hwn
• ‡ 1.382

  thramg∣wydo wrth yvi
• * 1.383

  anialwch
• ‡ 1.384

  siglai
• * 1.385

  gwr
• ‡ 1.386

  Wely
• * 1.387

  Wely
• ‡ 1.388

  genetlwyt
• * 1.389

  ei yfgliffio
• ‡ 1.390

  y drais
• * 1.391

  Gyfraith
• ‡ 1.392

  hwn
• * 1.393

  glywed, clywed
• ‡ 1.394

  ar yr heo∣lydd
• * 1.395

  ar
• ‡ 1.396

  bib
• ‡ 1.397

  ddawnsie∣soch
• * 1.398

  diawl
• ‡ 1.399

  phlant
• * 1.400

  ddannot
• ‡ 1.401

  ddoethent ir iāwn
• * 1.402

  nerthol
• ‡ 1.403

  ers talm byt
• * 1.404

  varn
• * 1.405

  nerthol, gwyrth∣fawr
• ‡ 1.406

  y dyð hwn
• * 1.407

  Yr Euangel y dydd S. Mat∣thias.
• * 1.408

  dangos
• ‡ 1.409

  Do
• ‡ 1.410

  anyd
• * 1.411

  anyd
• ‡ 1.412

  anyd
• * 1.413

  dywyny∣gu, ðangos
• * 1.414

  hawdd, esmwyth
• ‡ 1.415

  baich
• * 1.416

  llafur
• ‡ 1.417

  thwant bwyt
• * 1.418

  Wele, Synna
• ‡ 1.419

  dangos, geyrbron
• * 1.420

  Gyfraith
• ‡ 1.421

  halogi
• * 1.422

  ddiargyo∣edd
• ‡ 1.423

  vwriesech, ðamnesech
• * 1.424

  gwywo, diffrwytho
• ‡ 1.425

  ymaes
• * 1.426

  pwll
• ‡ 1.427

  goll••, ddi∣fetha
• * 1.428

  pharent i adnabot
• ‡ 1.429

  ddewisais
• * 1.430

  boddheir, ymvodlo∣nodd
• ‡ 1.431

  lef, leferyð
• * 1.432

  don
• ‡ 1.433

  a chythrael yn tho
• * 1.434

  irdangu
• * 1.435

  ymohany
• ‡ 1.436

  a dderfydd am denei, vetha
• * 1.437

  ympertio, ymohany
• ‡ 1.438

  pery
• * 1.439

  varnwyr
• ‡ 1.440

  cr••••deilio.
• * 1.441

  chlasga chynull,
• ‡ 1.442

  serchair
• * 1.443

  bodd, weð
• ‡ 1.444

  bethe da
• * 1.445

  cyflawndr
• ‡ 1.446

  lefair
• * 1.447

  gan, drwy
• ‡ 1.448

  vwrir
• * 1.449

  Scrifeny∣ddion
• ‡ 1.450

  sign, ar∣goel
• ‡ 1.451

  wele
• * 1.452

  bwrw, damna
• ‡ 1.453

  wele
• ‡ 1.454

  wele
• * 1.455

  ðiben byd
• ‡ 1.456

  Salomon
• * 1.457

  ac wele
• ‡ 1.458

  anlan
• ‡ 1.459

  drwsio, gymēny
• ‡ 1.460

  breswiliat drigant
• * 1.461

  ddrwc
• * 1.462

  chwed∣lena
• * 1.463

  wele
• ‡ 1.464

  efe
• * 1.465

  Cyflwr
• ‡ 1.466

  gemmae
• * 1.467

  wrth
• ‡ 1.468

  y dyvot
• * 1.469

  ðamegion
• ‡ 1.470

  ar emyl, gar llaw ar gwr, wth
• * 1.471

  eb ohir, eb oludd yn ebrwyd••
• * 1.472

  adar
• * 1.473

  yscall
• ‡ 1.474

  gwywesōt
• * 1.475

  gā cyme∣int
• ‡ 1.476

  hedin
• ‡ 1.477

  glywet, clywet
• * 1.478

  dywedy, chwedleuy
• ‡ 1.479

  cyfrinach∣oedd
• * 1.480

  gantho
• ‡ 1.481

  hwnw
• ‡ 1.482

  ar ddame∣gion
• * 1.483

  tewych∣wyt
• ‡ 1.484

  a' throi
• * 1.485

  gwynfy∣dedic
• ‡ 1.486

  canvyddāt
• * 1.487

  y pethae
• ‡ 1.488

  Vall
• * 1.489

  gipia, ysgy flia
• ‡ 1.490

  hewyt
• * 1.491

  erhyny
• ‡ 1.492

  amser, dy∣mor
• * 1.493

  erhyny
• * 1.494

  cyclymed
• ‡ 1.495

  trangwy∣ddir
• * 1.496

  yscall
• * 1.497

  yscall
• ‡ 1.498

  twyll cy∣foeth
• * 1.499

  yscall
• * 1.500

  anffrwyth lawn
• ‡ 1.501

  Damec
• * 1.502

  Yr Euangel y pempet Sul gwedi ir Yst∣wyll.
• * 1.503

  ller, ðrewc
• ‡ 1.504

  chwynny
• * 1.505

  medelwyr
• * 1.506

  ac y mae yn bren
• ‡ 1.507

  adar
• * 1.508

  ac y mae yn bren
• * 1.509

  lefen
• ‡ 1.510

  nes
• * 1.511

  chibynet
• ‡ 1.512

  cwbwl
• * 1.513

  ddamec
• ‡ 1.514

  mewn da∣megion
• ‡ 1.515

  Esponia Agor
• * 1.516

  Vall
• ‡ 1.517

  clescir, tyrir
• ‡ 1.518

  drancwyd∣deu
• ‡ 1.519

  tywynna, discleiria, discletnia
• * 1.520

  yscyrnygy
• * 1.521

  wrando, gwrādawt
• ‡ 1.522

  eurgrawu
• * 1.523

  varsiand vasnachwr
• ‡ 1.524

  perle da
• * 1.525

  dramwy, traws
• * 1.526

  gascl, glas∣ca, a gynull
• ‡ 1.527

  coe gion
• ‡ 1.528

  coe gion
• * 1.529

  y maes allan
• ‡ 1.530

  oesoedd
• * 1.531

  ddidolant, ditholant, holiant
• ‡ 1.532

  oesoedd
• * 1.533

  ddidolant, ditholant, holiant
• * 1.534

  yscyrnygy
• ‡ 1.535

  Ydym
• * 1.536

  wr
• * 1.537

  damegion
• ‡ 1.538

  chwithodd
• * 1.539

  meddiātae
• * 1.540

  drācwyðit
• ‡ 1.541

  ganthaw
• * 1.542

  dye••thyr, amyn
• ‡ 1.543

  veddtante, wyrchiae
• * 1.544

  er mwyn
• * 1.545

  meddiāne gwrthiae
• ‡ 1.546

  cyfraith∣lawn
• * 1.547

  natalic
• ‡ 1.548

  drwy lw
• ‡ 1.549

  Ro, Moes
• * 1.550

  vn dorwc ganthaw
• ‡ 1.551

  vorawdd
• * 1.552

  vorwyn
• ‡ 1.553

  yddy
• * 1.554

  yn beoe∣stric
• * 1.555

  yn beoe∣stric
• ‡ 1.556

  vin••at.
• ‡ 1.557

  amser
• * 1.558

  maðe, gad••
• ‡ 1.559

  vitel
• * 1.560

  dir
• * 1.561

  glaswell••
• ‡ 1.562

  dremiodd
• * 1.563

  ddiwall∣wyt, gaw∣sō ei gwala••
• * 1.564

  plantys
• ‡ 1.565

  thrawenu, threiddio
• * 1.566

  trywodd
• ‡ 1.567

  dringodd i vynyth
• * 1.568

  wrtho yhun
• ‡ 1.569

  haldienit, a chwelit, wthit
• * 1.570

  Gweledi∣gaeth, Ell∣yll, Anys∣pryd.
• ‡ 1.571

  Coeliwch
• * 1.572

  Dabre
• ‡ 1.573

  ar
• * 1.574

  vyned
• ‡ 1.575

  soddi
• * 1.576

  dianc, achup
• ‡ 1.577

  y chydig∣ffydd, dydi wan o ffydd
• * 1.578

  yr angho∣eliaist, ydd amheuaist, y dowteist?
• * 1.579

  hem
• * 1.580

  trosa
• ‡ 1.581

  athraweth defod, goso∣diad
• * 1.582

  Hynaif, he nuriait
• ‡ 1.583

  trosi, trose ddu, anghy freithio
• * 1.584

  athrawa∣eth
• ‡ 1.585

  emelldigo
• * 1.586

  varwoleth
• ‡ 1.587

  Trwy
• * 1.588

  cyd
• ‡ 1.589

  digerydd, digavvl.
• * 1.590

  athraweth
• * 1.591

  ar el
• ‡ 1.592

  budredda
• * 1.593

  trangwy∣ddic
• ‡ 1.594

  arwein.
• * 1.595

  Esponia, Manec
• * 1.596

  Esponia, Manec
• * 1.597

  coddyn
• ‡ 1.598

  ddyellwch
• * 1.599

  ffornig∣rwydd
• ‡ 1.600

  ymolchi
• ‡ 1.601

  ymolchi
• * 1.602

  Yr Euagel yr ail Sul or Gsa¦wys
• * 1.603

  parthae
• * 1.604

  Gelwng
• † 1.605

  iawn
• * 1.606

  cynavon, cwnach
• * 1.607

  o ddiar vwrdd
• ‡ 1.608

  efryddion
• * 1.609

  rhodio
• ‡ 1.610

  yn newy∣noc
• * 1.611

  maddae yn weigiō
• ‡ 1.612

  yn divwyt
• * 1.613

  gwnaf
• ‡ 1.614

  gloesygy∣llesmeirio
• ‡ 1.615

  gymeint
• * 1.616

  byscodyne
• ‡ 1.617

  yw
• * 1.618

  cawelleit
• ‡ 1.619

  gyffinydd randiroeð, duedde bro, ardal,
• ‡ 1.620

  brydnawn echwydd
• * 1.621

  Hindda
• * 1.622

  Hindda
• ‡ 1.623

  dryc-hin
• * 1.624

  y nef, ffyr vaven
• ‡ 1.625

  brudd
• * 1.626

  ddyall, y∣styried, syn∣niaw, ad∣nabot.
• ‡ 1.627

  en wir, an∣vad
• * 1.628

  argoel
• ‡ 1.629

  surdoes
• * 1.630

  rysymeson yn ei plith
• ‡ 1.631

  wanffydd
• * 1.632

  P'odd
• ‡ 1.633

  ywrth ddysc
• * 1.634

  Yr Euāgel ar ddydd S. Petr Apostol.
• * 1.635

  medd
• ‡ 1.636

  taw
• * 1.637

  neu
• ‡ 1.638

  ddywed∣wch
• * 1.639

  Ys ded∣wydd wyt
• ‡ 1.640

  graic
• ‡ 1.641

  graic
• * 1.642

  gorchvy∣ggnt
• * 1.643

  allwydae
• * 1.644

  ddir
• ‡ 1.645

  venegy
• * 1.646

  wrtho ehū yn 'ohanre∣dawl
• ‡ 1.647

  chwnny
• * 1.648

  wrtho ehū yn 'ohanre∣dawl
• ‡ 1.649

  bydd well
• * 1.650

  does ffwrth y wrehyf
• ‡ 1.651

  canlyn
• * 1.652

  groes
• ‡ 1.653

  einioes, enaid, hoedyl
• * 1.654

  groes
• ‡ 1.655

  dal
• * 1.656

  vlasant, phrovant
• * 1.657

  wrthyn y hun, yn an∣wahanre∣dawl
• * 1.658

  ðiscleirioð
• ‡ 1.659

  cyn wyn∣ned
• * 1.660

  gwran∣dewch arno ef
• * 1.661

  Cwnn∣wch
• ‡ 1.662

  golwc
• * 1.663

  wrtho y vn
• * 1.664

  ddir
• ‡ 1.665

  adver bop peth
• * 1.666

  yr awrhō, weithian, bellach
• ‡ 1.667

  dervydd
• * 1.668

  benlinioð, ostyngodd
• ‡ 1.669

  lleuadic
• * 1.670

  throvaus, gwrthnesic
• ‡ 1.671

  ys dwr∣diodd
• * 1.672

  or neilltu
• * 1.673

  analluawc
• ‡ 1.674

  tramwy, cynired
• * 1.675

  eithyr y
• ‡ 1.676

  dreth, cei∣mogen pen
• ‡ 1.677

  achubodd
• * 1.678

  meddi
• ‡ 1.679

  Pwy gan
• * 1.680

  arian pen
• ‡ 1.681

  vreiniol
• * 1.682

  safyn
• * 1.683

  Yr Euangel ar ddydd Mi bacael.
• * 1.684

  blentyn
• ‡ 1.685

  cenol
• * 1.686

  troi
• ‡ 1.687

  cenol
• † 1.688

  reibychein
• ‡ 1.689

  ymlselo
• * 1.690

  plentyn
• ‡ 1.691

  drangwy∣ðo, gwimpo
• * 1.692

  wddwg
• ‡ 1.693

  tramcw∣ddion, cwympe
• ‡ 1.694

  tramcw∣ddion, cwympe
• ‡ 1.695

  trancwyð
• * 1.696

  efrydd
• ‡ 1.697

  dwy
• * 1.698

  Mogelwch
• ‡ 1.699

  anvrioch, salwch
• * 1.700

  tremio, edrych
• * 1.701

  lachay ym wared, ach∣up diane
• ‡ 1.702

  ddidro, goll, ar ddi∣gren
• ‡ 1.703

  gwna
• * 1.704

  dywait iðo ci vai.
• ‡ 1.705

  yn vnic
• * 1.706

  grymio
• ‡ 1.707

  anffyddlō a'chollwr
• * 1.708

  ar
• ‡ 1.709

  perfedd
• * 1.710

  Yr Euangel y xxij. Sul gwe∣dy Trintot.
• * 1.711

  ðec a thru∣gein waith, sef ccccxx, nid amgen eb rivedi
• ‡ 1.712

  y
• ‡ 1.713

  y
• * 1.714

  aei
• ‡ 1.715

  yncylch lx.li. oedd pop talent cyffredin
• * 1.716

  oedd yn ei helw
• ‡ 1.717

  gohiria, heddycha, pwylla, bydd dda dy amyneð
• * 1.718

  gydweisi∣on
• ‡ 1.719

  vy
• * 1.720

  Esmwy∣tha.
• ‡ 1.721

  mynnei
• * 1.722

  wneithit
• ‡ 1.723

  nall
• * 1.724

  gydwas
• * 1.725

  ydy
• ‡ 1.726

  sarhaedae, trespasae
• * 1.727

  ymgynnal
• * 1.728

  dueddae
• ‡ 1.729

  minteiceð
• * 1.730

  yscar, vaddeu, roi ymaith
• ‡ 1.731

  bai.
• * 1.732

  dywedyt
• ‡ 1.733

  ymgassyll∣ta, cyda
• ‡ 1.734

  ymgassyll∣ta, cyda
• * 1.735

  yscar
• * 1.736

  ymadaw, gyru
• * 1.737

  anyd,
• ‡ 1.738

  puteindra
• * 1.739

  godinibu
• ‡ 1.740

  peth, helhynt
• * 1.741

  gwreica
• ‡ 1.742

  gynnwys
• * 1.743

  gair
• ‡ 1.744

  Ac wele
• * 1.745

  beth da
• ‡ 1.746

  val &.c.
• * 1.747

  wna odi∣••ap
• * 1.748

  gwas
• ‡ 1.749

  ar dy clw
• * 1.750

  chai
• ‡ 1.751

  ymaith
• * 1.752

  cyfoe∣thawc
• ‡ 1.753

  irdang
• * 1.754

  alluoc
• * 1.755

  Yr Euangel ar ddydd ym chweliat. S, Paul
• * 1.756

  wrthode∣sam
• ‡ 1.757

  ar
• * 1.758

  vawrhyni
• ‡ 1.759

  dilinio
• * 1.760

  wrthoto
• * 1.761

  veddianna
• ‡ 1.762

  cyntaf
• * 1.763

  rhyvic, rhvvyf
• * 1.764

  Yr Euangel ar y Sul Septua∣gesima.
• * 1.765

  duyluwr
• ‡ 1.766

  yr heol
• * 1.767

  echwydd
• ‡ 1.768

  perchen
• * 1.769

  murmur, manson, grwytho
• ‡ 1.770

  cyfeill
• ‡ 1.771

  cyfeill
• ‡ 1.772

  yr eiddo vyhun
• * 1.773

  ðewyswyt
• ‡ 1.774

  ascennodd
• * 1.775

  wrthyr yunain
• ‡ 1.776

  ffrewyllio
• * 1.777

  groes hoelio
• * 1.778

  Yr Euāgel ar ddydd S. Iaco Apostol.
• ‡ 1.779

  asau
• * 1.780

  phiol
• ‡ 1.781

  ac ef
• * 1.782

  vanvi
• ‡ 1.783

  glypu, glywodd
• * 1.784

  coec vn ganthynt
• * 1.785

  wenidawc
• ‡ 1.786

  eneic, eini∣oes
• * 1.787

  vwyvwy
• * 1.788

  leufer
• ‡ 1.789

  erchi, da∣muno
• * 1.790

  Yr Euangel y Sul cyntaf o'r Aduent.
• ‡ 1.791

  ar eich cy∣fer
• * 1.792

  ebrwydd
• ‡ 1.793

  llwdyn
• * 1.794

  atavi
• ‡ 1.795

  Wele
• * 1.796

  vfydd, mwyn
• ‡ 1.797

  ar vchaf
• * 1.798

  Iacha, ca∣dw, ymwa∣red
• * 1.799

  bu salw, goec, gan thynt
• ‡ 1.800

  Ie, Cly∣wais
• * 1.801

  Trwy
• ‡ 1.802

  ar vronae
• * 1.803

  o hanot
• ‡ 1.804

  y van
• * 1.805

  crinodd
• ‡ 1.806

  Mor
• * 1.807

  genych
• ‡ 1.808

  amhen, ddowto
• * 1.809

  ys dervyð
• * 1.810

  cyntaf
• ‡ 1.811

  af
• * 1.812

  mewn ffordd
• ‡ 1.813

  gwiredd, cyfiawnder
• * 1.814

  iddo
• ‡ 1.815

  bwll
• * 1.816

  gosodawð
• ‡ 1.817

  llafurwyr
• * 1.818

  llafurwyr
• ‡ 1.819

  dref tad
• * 1.820

  ffyrnic
• ‡ 1.821

  osyd
• ‡ 1.822

  golwc
• * 1.823

  chw••lvriw vswydd
• ‡ 1.824

  damegion
• * 1.825

  ei ddala
• * 1.826

  briodas
• ‡ 1.827

  dyvvdot, dyvvolieth
• * 1.828

  Yr Euangel yr xx. Surgwed Trintor.
• * 1.829

  yddy
• * 1.830

  lledvegi∣not
• ‡ 1.831

  vaes
• * 1.832

  ymghylch ei varsiandi
• ‡ 1.833

  Ar lleill
• * 1.834

  divaedd
• ‡ 1.835

  Ar lleill
• ‡ 1.836

  yr eisfedd∣wyr, y gwe∣steion
• * 1.837

  wedd
• ‡ 1.838

  briodas∣wise
• * 1.839

  ny ddeuth gair oei ben
• ‡ 1.840

  a'riccian
• ‡ 1.841

  a'riccian
• * 1.842

  ohaddir
• ‡ 1.843

  ddywysir Yr Euangel y xxiij. Sul gwe dy Trintot.
• * 1.844

  gywir
• ‡ 1.845

  bryder vndyn: erwydd
• * 1.846

  gywir
• ‡ 1.847

  taly treth ir ymerodr
• * 1.848

  malis
• ‡ 1.849

  provwch
• * 1.850

  ffug wyr
• ‡ 1.851

  arian
• * 1.852

  arscrifen
• ‡ 1.853

  Yr Empe∣rawtr
• * 1.854

  yr eiddo
• ‡ 1.855

  eiddo Duw
• * 1.856

  adgyfo∣diat
• ‡ 1.857

  yddy
• * 1.858

  adgyfodi∣ad
• ‡ 1.859

  oll
• * 1.860

  Crwydro, Myned ar ddidro, gwibio,
• * 1.861

  ir
• * 1.862

  Yr Euangel y xviij. Sul gwe∣dy Trintot.
• * 1.863

  demtio
• ‡ 1.864

  Gyfraith
• * 1.865

  yn dy, ath
• ‡ 1.866

  cyssevm, prif
• * 1.867

  tithaw, tithau, ti∣thef
• * 1.868

  tithaw, tithau, ti∣thef
• ‡ 1.869

  crog, glyn, cynwysir
• * 1.870

  piei map ef ys ef, o bwy ir hanyw
• ‡ 1.871

  Ion
• * 1.872

  lleithic
• ‡ 1.873

  nep
• * 1.874

  llyvasawð
• ‡ 1.875

  ymofyn
• * 1.876

  dywedoð∣dyvot
• ‡ 1.877

  wrth
• * 1.878

  dodant
• ‡ 1.879

  ysgogant.
• * 1.880

  phylacte∣ria
• ‡ 1.881

  fimbria.
• * 1.882

  dodorici••.
• ‡ 1.883

  doctor••
• * 1.884

  ostyngir
• ‡ 1.885

  Can hyny
• * 1.886

  ffuantwyr
• ‡ 1.887

  rhac
• * 1.888

  ysy
• ‡ 1.889

  proselyt
• ‡ 1.890

  proselyt
• * 1.891

  daublyc mwy, ddau gwaeth
• ‡ 1.892

  mewn dled
• * 1.893

  yn ðledwr
• ‡ 1.894

  breswyl, daria
• * 1.895

  gellwng he••bio
• ‡ 1.896

  dwysach
• * 1.897

  angen raid, y ddy∣lesech
• * 1.898

  gormail, cribdail, ys∣peil, praidd
• ‡ 1.899

  glanha
• * 1.900

  canny, gwyngal∣chy
• ‡ 1.901

  ffuant, truth
• ‡ 1.902

  trwsio, cy∣menny
• * 1.903

  beddae, medrodae
• ‡ 1.904

  gwirioni∣eit
• * 1.905

  Yr Euāgel ar ddydd S. Ste∣phan.
• * 1.906

  cynulleid∣vaen
• ‡ 1.907

  erlynwch
• * 1.908

  ddinas
• ‡ 1.909

  ddineuwyt
• * 1.910

  yr oes
• ‡ 1.911

  glascy
• * 1.912

  Wely
• ‡ 1.913

  ddiffaith
• ‡ 1.914

  ddihuno
• * 1.915

  garec ar eu gylydd
• * 1.916

  olew∣wydd
• ‡ 1.917

  wrthe hun
• * 1.918

  argol
• ‡ 1.919

  hudo
• * 1.920

  Raid
• ‡ 1.921

  diwedd
• * 1.922

  cornwyt cowyn, chwaren
• ‡ 1.923

  doluriau
• * 1.924

  tranc∣wyddir
• ‡ 1.925

  ehelaetha
• * 1.926

  ••acheir
• ‡ 1.927

  or
• * 1.928

  er
• * 1.929

  er
• ‡ 1.930

  y bydd dywedd
• * 1.931

  ffiaidð, ang∣hyfanedd.
• * 1.932

  synniet
• ‡ 1.933

  ffdant
• * 1.934

  gy••chy
• ‡ 1.935

  Ond
• * 1.936

  ffoat, ffodu riaeth y chwi cilio
• ‡ 1.937

  chedwid vn dyn
• * 1.938

  dewesedi∣gion
• ‡ 1.939

  cwttogir
• ‡ 1.940

  ffeils
• * 1.941

  rhyveddo∣dae
• ‡ 1.942

  ddewisiait
• * 1.943

  Wele
• ‡ 1.944

  anialwch
• * 1.945

  lluchet
• ‡ 1.946

  yr abo
• * 1.947

  tywylla
• ‡ 1.948

  yscydwir, yscogir gynnyrfir
• * 1.949

  meddiant
• ‡ 1.950

  trumpet
• * 1.951

  ddamec
• ‡ 1.952

  blaguraw
• * 1.953

  cherdd
• ‡ 1.954

  ddarvo
• ‡ 1.955

  vynhadi
• * 1.956

  llong
• ‡ 1.957

  llif
• * 1.958

  wr
• ‡ 1.959

  wrthodir
• * 1.960

  mewn
• ‡ 1.961

  dderbynir
• * 1.962

  Byddwch eb gyscu, yn effro
• ‡ 1.963

  awr
• * 1.964

  phrudd, disoml
• ‡ 1.965

  dulwyth
• * 1.966

  amser
• ‡ 1.967

  gyfoeth, 'olud
• * 1.968

  ohiria
• * 1.969

  curo, fusto
• ‡ 1.970

  ••rwyscon
• * 1.971

  yn yr
• ‡ 1.972

  a' rriccian
• * 1.973

  morwniō
• ‡ 1.974

  lampe
• * 1.975

  gyhwrdd
• * 1.976

  gyhwrdd
• ‡ 1.977

  ddoethion, ddiseml
• ‡ 1.978

  llampe
• * 1.979

  trigo yn hir
• ‡ 1.980

  llef, gri, gwaedd, diaspad
• * 1.981

  vorynion
• ‡ 1.982

  drwsiesōt
• * 1.983

  Moeswch
• * 1.984

  neithior
• ‡ 1.985

  morynion
• * 1.986

  Na chys∣gwch
• ‡ 1.987

  gwr
• * 1.988

  pop talent gyffredin a dalei dru∣geinpunt
• ‡ 1.989

  nerth, all••
• ‡ 1.990

  elwodd
• * 1.991

  arian, vwnei
• ‡ 1.992

  Wi
• * 1.993

  ar, mewn
• ‡ 1.994

  docs, da∣bre
• * 1.995

  gwr
• ‡ 1.996

  theneist
• * 1.997

  a bieffy
• ‡ 1.998

  mall
• * 1.999

  hwyrvryd
• * 1.1000

  arian, bath
• ‡ 1.1001

  caetho∣ddwn
• * 1.1002

  enill, mancais
• ‡ 1.1003

  o ddiar
• ‡ 1.1004

  bwriwch
• * 1.1005

  rriccian
• ‡ 1.1006

  didol, partha
• * 1.1007

  dithol, holha
• ‡ 1.1008

  vynhad
• * 1.1009

  meddian∣nwch
• ‡ 1.1010

  wnaeth∣pwyt
• * 1.1011

  osp, estrō
• ‡ 1.1012

  egwan
• * 1.1013

  gofwyeso∣chvi
• ‡ 1.1014

  vwydesā
• * 1.1015

  yn syche∣dic
• ‡ 1.1016

  Ymade∣wch
• * 1.1017

  wan, lesc
• ‡ 1.1018

  ny'm go∣fwyesoch
• * 1.1019

  ny'w
• ‡ 1.1020

  vuchedd
• * 1.1021

  Yr Euangel y Sul nesafo vlayn y Pasc.
• * 1.1022

  ar ol
• ‡ 1.1023

  ddodi ar y groes
• * 1.1024

  Henaf∣gwyr
• ‡ 1.1025

  ddichell
• * 1.1026

  werin
• ‡ 1.1027

  llestrait, golwrch
• * 1.1028

  ar y bwrð
• ‡ 1.1029

  ddigiesont
• * 1.1030

  yr afrat hyn
• ‡ 1.1031

  ymliasu ar
• * 1.1032

  bob amser
• * 1.1033

  v'angladd
• ‡ 1.1034

  vradychaf
• * 1.1035

  popvn oeð yn cylch pe∣dair a'di∣mae o'n cy∣fri ni.
• ‡ 1.1036

  cri, crai
• * 1.1037

  ar gyfryw
• ‡ 1.1038

  echwydd, gosper
• * 1.1039

  trist, dryc∣verth
• ‡ 1.1040

  vlych
• * 1.1041

  yn ficr
• * 1.1042

  Rabbi
• ‡ 1.1043

  vendigo, ddiolch
• * 1.1044

  phiol
• ‡ 1.1045

  bawp
• * 1.1046

  ys ef gwaed
• ‡ 1.1047

  ddineir, ellyngir, ffrydijr
• * 1.1048

  ir
• ‡ 1.1049

  ddywedyd gras ne e∣myn
• * 1.1050

  dramgwy∣ddir, gwym pir
• ‡ 1.1051

  gorlan, cadw
• * 1.1052

  rhon
• ‡ 1.1053

  cramgwy ddir
• * 1.1054

  cathly
• ‡ 1.1055

  yd yn yd
• * 1.1056

  ddrycver∣thy
• * 1.1057

  Vynhad
• ‡ 1.1058

  phiol
• * 1.1059

  mewn
• ‡ 1.1060

  dilys
• * 1.1061

  Vynhad
• ‡ 1.1062

  wele
• * 1.1063

  synna, yti.
• ‡ 1.1064

  a ddaeth
• * 1.1065

  chlwpae
• * 1.1066

  Nos dayt
• ‡ 1.1067

  Rabbi
• * 1.1068

  cydymaith cyvaill
• * 1.1069

  wele
• ‡ 1.1070

  wain
• * 1.1071

  exchy
• ‡ 1.1072

  rhifedi mawr
• * 1.1073

  gwnethur
• ‡ 1.1074

  yn erbyn
• * 1.1075

  chlw pae
• ‡ 1.1076

  dangos
• * 1.1077

  ffoesont
• ‡ 1.1078

  dangos
• * 1.1079

  Gwyr llen
• ‡ 1.1080

  Henyðiō, Henaif
• * 1.1081

  nauadd
• ‡ 1.1082

  diwedd
• ‡ 1.1083

  diwedd
• * 1.1084

  senedd
• ‡ 1.1085

  roddi
• * 1.1086

  ddinistrio, ddysperi
• * 1.1087

  orchymya•• can, obleit
• ‡ 1.1088

  cymyle
• * 1.1089

  ðrylliaw••
• * 1.1090

  dailwng o
• ‡ 1.1091

  bonclustie sant
• ‡ 1.1092

  allan
• * 1.1093

  swiðwiail
• * 1.1094

  llys
• ‡ 1.1095

  bachsenes
• ‡ 1.1096

  drwy lw
• * 1.1097

  wy
• ‡ 1.1098

  gyhudd••w
• * 1.1099

  ymdynge∣dy
• * 1.1100

  chwerw
• ‡ 1.1101

  presidens, Raglaw
• * 1.1102

  varnu, ddienyddy
• ‡ 1.1103

  tresordy
• * 1.1104

  ospion, di∣eithreit, estronion, alltudion
• ‡ 1.1105

  werwyt
• * 1.1106

  president,
• ‡ 1.1107

  gnotaei
• * 1.1108

  deputi, presidens
• ‡ 1.1109

  hynot
• * 1.1110

  ymneheð, ymbil
• ‡ 1.1111

  dienyddu
• * 1.1112

  Croeshoe∣ler, croeser
• ‡ 1.1113

  Roer ar y groes
• * 1.1114

  dyrfa
• ‡ 1.1115

  diargyoeð
• * 1.1116

  ffrewilli∣awdd
• ‡ 1.1117

  groesi
• * 1.1118

  vyddin
• ‡ 1.1119

  dihatresōt
• * 1.1120

  mantell purpur
• ‡ 1.1121

  Nawdd daw arnat vrenhin
• * 1.1122

  mantell purpur
• ‡ 1.1123

  baeðesont
• * 1.1124

  dihatresōt
• ‡ 1.1125

  groest
• * 1.1126

  oyvot
• ‡ 1.1127

  groes
• * 1.1128

  vlasy
• ‡ 1.1129

  groesi
• * 1.1130

  gwtysae, gyttae
• ‡ 1.1131

  aseu
• * 1.1132

  siglo
• ‡ 1.1133

  oyar y groes
• * 1.1134

  oyar y groes
• ‡ 1.1135

  ynnyw, nei i dduw.
• * 1.1136

  ddanodent
• ‡ 1.1137

  dir
• * 1.1138

  Vynuw
• ‡ 1.1139

  yspwrn
• ‡ 1.1140

  gleisiesont
• * 1.1141

  Ac wele
• ‡ 1.1142

  gleisiesont
• * 1.1143

  ei wasa∣naethu
• * 1.1144

  amwiscoð
• ‡ 1.1145

  veð, ve∣drod
• * 1.1146

  doresei, naddasei
• ‡ 1.1147

  vaen
• * 1.1148

  wrth
• ‡ 1.1149

  veddrod
• * 1.1150

  hudwr
• ‡ 1.1151

  veddrod
• * 1.1152

  dydro
• ‡ 1.1153

  drwy'r
• * 1.1154

  maen
• * 1.1155

  savvdwyr
• * 1.1156

  gan yr hwyr
• ‡ 1.1157

  dyddhay, cleisio
• ‡ 1.1158

  wynepryd
• * 1.1159

  lluched
• * 1.1160

  groeshoel∣wyr, a roed ar y groes
• ‡ 1.1161

  wely
• * 1.1162

  beddrod
• ‡ 1.1163

  wele
• * 1.1164

  Hyn bych∣well, Dydd da ywch.
• ‡ 1.1165

  val
• * 1.1166

  wele
• ‡ 1.1167

  Henafiei••
• * 1.1168

  sawdwyr
• ‡ 1.1169

  Raglaw
• * 1.1170

  ymnehe∣ddwn
• ‡ 1.1171

  ddiogel
• * 1.1172

  trefnesei
• ‡ 1.1173

  ameuesāt, dowtiesont
• * 1.1174

  veddiant, allu
• * 1.1175

  ar
• ‡ 1.1176

  wele
• * 1.1177

  yr oll ddy∣ddian