Y Beibl Cyssegr-lan. Sef yr Hen Destament, a'r Newydd..

❧ Ail llyfr Moses yr hwn a elwir Exodus.

PENNOD. I.

1 Teulu Iacob yn yr Aipht. 8 Pharao newydd yn eu gorthrymmu hwynt 15 y byd-wragedd yn ar∣bed meibion yr Hebræesau. 20 Duw yn ymgele∣ddu y byd-wragedd.

DYmma henwau mei∣bion Israel y rhai a dda∣ethant i'r Aipht: gyd ag Iacob y daethant bôb vn ai deulu.

2 Ruben, Simeon, Lefi, ac Iuda.

3 Isachar, Zabulon, a Beniamin.

4 Dan a Nepthali, Gad, ac Aser.

5 A'r holl eneidiau a ddaethent allan o gorph Iacob oeddynt* 1.1 ddeng-henaid a thri vgain: ac Ioseph oedd yn yr Aipht.

6 Ac Ioseph a fu farw, ai holl frodyr, 'ar holl oes honno.

7 A* 1.2 meibion Israel a hiliasant ac a gyn∣nyddasant, amlhausant hefyd, a chryfhausant yn ddirfawr odieth: a'r wlâd a lawnwyd o honynt hwy.

8 Yna y cyfododd brenin newydd yn yr Aipht: yr hwn nid adnabuse mo Ioseph.

9 Ac efe a ddywedodd wrth ei bôbl: wele bobl meibion Israel yn amlach ac yn gryfach na nyni.

10 Deuwch, gwnawn yn gall iw herbyn: rhac amlhau o honynt, a phan ddigwyddo rhy∣fel ymgydio o honynt a'n caseion, a rhyfela i'n herbyn a myned i fynu o'r wlâd.

11 An hynny y gosodasant feistred gwaith iw gorthrymmu ai clûd hwynt: a [phobl Isra∣el] a adailadasant i Pharao ddinasoedd tresso∣rau [sef] Pithom a Raamses.

12 Ond fel y gorthrymment hwynt, felly 'r amlhaent, ac y cynnyddent: a chyfyng oedd ar∣nynt o herwydd meibion Israel.

13 Ar Aiphtiaid a * gaethiwasant feibiion Israel yn dôst.

14 A gwnaethant eu henioes hwynt yn chwerw drwy y gwasanaeth caled mewn clai, ac mewn priddfain, ac ym mhob gwasanaeth yn y maes: gyd ai holl wasanaeth yr hyn a ofynna∣sant ganddynt yn dôst.

15 A brenin yr Aipht a lefarodd wrth fyd∣wragedd yr Hebraeesau: o ba rai henw vn [o∣edd] Siphra, a henw 'r ail Puah.

16 Ac efe a ddywedodd, pan fyddoch fyd∣wragedd i'r Hebraeesau, a gweled o honoch eu hescoredd-le: os mab fydd lleddwch ef, ond os merch bydded hi fyw.

17 Er hynny y byd-wragedd a ofnasant Dduw, ac ni wnaethant yn ol yr hyn a ddywe∣dase brenin yr Aipht wrthynt: eithr cadwasant y bechgyn yn fyw.

18 A'm hynny brenin yr Aipht a alwodd am y byd-wragedd, ac a ddywedodd wrthynt, pa ham y gwnaethoch y peth hyn؛ ac y cadwasoch y bechgyn yn fyw؛

19 A'r byd-wragedd a ddywedasant wrth Pharao nad [oedd] yr Hebraeesau fel yr Aiph∣tiesau: onid eu bôd hwynt yn fywioc, ac yr es∣corent cynn dyfod byd-wraig attynt.

20 A'm hynny y bu Duw dda wrth y byd∣wragedd: 'ar bobl a amlhaodd, ac a aeth yn gryf iawn.

21 Ac o herwydd i'r byd-wragedd ofni Duw: yntef a wnaeth deuluoedd iddynt hwy∣thau.

22 A Pharao a orchymynnodd iw holl bobl gan ddywedyd: pôb mâb a'r a enir bwriwch ef i'r afon, ond cedwch yn fyw bôb merch.

PEN. II.

Geni Moses ai fwrw i'r hesc. 5 Merch Pharao yn ei godi ai gadw. 12 Moses yn lladd yr Aipht-ddyn. 15 yn ffoi yn cael gwasanaeth, ac yn priodi. 23 Ma∣rwolaeth Pharao, a gweddi Israel.

YNA * gŵr o dŷ Lefi aeth: ac a briododd ferch Lefi.

2 A'r wraig a feichiogodd, ac a escorodd ar fâb: a phan welodd hi mai têg ydoedd efe, yna* 1.3 hi ai cuddiodd ef dri mis.

3 A phan na alle hi ei guddio ef yn hwy, y∣na y cymmerodd gawell iddo ef o lafr wyn, ac a ddwbiodd hwnnw a chlai ac a phŷg: ac a oso∣dodd y bachgen ynddo, ac ai rhoddodd ym mysc yr hesc 'ar fin yr afon.

4 Ai chwaer ef a safodd o bell: i gael gwy∣bod beth a wneid iddo.

5 Yna merch Pharao a ddaeth i wared i'r afon i ymolchi, (ai llangcesau oeddynt yn rhod∣io ger llaw 'r afon:) a hi a ganfu y cawell yng∣hanol yr hesc ac a anfonodd ei llaw-forwyn iw gyrchu.

6 Wedi iddi ei agoryd a chanfod y bachgen, ac wele y plentyn yn wylo: yna hi a dosturiodd wrtho ac a ddywedodd, [vn] o blant yr Hebreaid [yw] hwn.

7 Yna ei chwaer ef a ddywedodd wrth ferch Pharao, a âfi i alw attat famhaeth-wraig o'r Hebræesau, fel y mago hi y bachgen it؛

8 A merch Pharao a ddy wedodd wrthi dôs: a'r llangces a aeth ac a alwodd fam y bachgen.

9 A dywedodd merch Pharao wrth honno dŵg ymmaith y bachgen hwnn, a maga ef i mi, a minne a roddaf dy gyflog: yna 'r wraig a gymmerodd y bachgen ac ai magodd.

10 Pan aeth y bachgen yn fawr, yna hi ai dug ef i ferch Pharao, ac efe a fu iddi yn lle mab: a hi a alwodd ei enw ef Moses, o herwydd (ebr hi) o'r dwfr y tynnais ef.

11 A bu yn y dyddiau hynny pan aethe Mo∣ses yn fawr, fyned o honaw allan at ei frodyr, ac edrych ar eu llwythau hwynt: a* 1.4 gweled Aipht∣wr yn taro Hebrae-wr[vn]o'i frodyr.

12 Ac efe a edrychodd ymma, ac accw, a phan welodd nad [oedd yno] neb: yna efe a laddodd yr Aiphtiad, ac ai cuddiodd yn y tyfod.

13 Ac efe a ddaeth allan yr ail dydd, ac wele ddau Hebrae-wr yn ymryson: ac efe a ddywed∣odd wrth yr hwn oedd ar gam, pa ham y tarewi dy gyfaill؛

14 A dywedodd yntef, pwy a'th osododd di yn bennaeth-wr, ac yn frawd-wr arnom ni؛ ai meddwl yr wyti fy lladd i megis y lleddaist yr Aiphtiad؛ yna Moses a ofnodd, ac a ddywed∣odd, diau y gwyddir y peth hyun.

15 Pan glubu Pharao y peth hyn, yna efe a geisiodd ladd Moses: ond Moses a ffoawdd rhac Pharao, ac a arhosodd yn-nhîr Madian, ac a eisteddodd wrth bydew.

16 Ac i offeiriad Madian yr ydoedd saith merched: a'r [rhai hynny] a ddaethant, ac a dyn∣nasant [ddwfr,] ac a lanwasant y cafnau i ddy∣frhau defaid eu tâd.

17 Ond y bugeiliaid a ddaethant ac ai gyrra∣sant ymmaith: yna y cododd Moses, ac ai hach∣ubodd hwynt, ac a ddyfrhaodd eu praidd hw∣ynt.

18 Yna y daethant at Raguel eu tad: ac efe a ddywedodd pa ham y daethoch heddyw cyn gynted؛

19 A hwynt a ddywedasant, Aiphtwr a'n hachubodd ni o law y bugeiliaid: a chan dynnu a dynnodd ddwfr hefyd, ac a ddyfrhaodd y praidd.

20 Yna efe a ddywedodd wrth ei ferched, pa le [y mae] efe؛ pa ham y gollyngasoch ym∣maith y gŵr؛ gelwch ar no, a bwytaed fara.

21 A bu Moses fodlon i drigo gyd a'r gwr: ac yntef a roddodd Sephora ei ferch i Moses.

22 A hi a escorodd ar fab, ac efe a alwodd* 1.5 ei enw Gershom: o herwydd dieithr (ebr ef) a fum mi mewn gwlad ddieithr.

23 Ac o fewn y dyddiau hynny (y* 1.6 rhai [oedd∣ynt] lawer) y bu farw brenin yr Aipht, a meibion Israel a vcheneidiasant rhac y caethiwed, ac a waeddasant: ai gwaedd hwynt rhac y caethiw∣ed a dderchafodd at Dduw.

24 Yna Duw a glybu eu huchenaid hwynt: a Duw a gofiodd ei gyfammod ag Abraham, ag Isaac, ac ag Iacob.

25 A Duw a edrychodd ar feibion Israel: Duw hefyd a gydnabu [a hwynt.]

PEN. III.

1 Moses yn bugeilio defaid ei chwegrwn. 2 Duw yn ymddiddan a Moses allan o'r berth. 10 Ac yn ei yr•••• yn waredydd i Israel.

PAn oedd Moses yn bugeilio defaid Jethro ei chwegrwn offeiriad Madian: yna efe a yrrodd y praidd o'r tu cefn i'r anialwch, ac a ddaeth i fynydd Duw [sef] mynydd Horeb.

2 Yna angel yr Arglwydd a ymddangosodd iddo mewn fflam dân o ganol y berth: ac efe a ed∣rychodd ac wele y berth yn llosci yn dân, ar berth heb ei difa.

3 A dywedodd Moses mi a giliaf yn awr ac a edrychaf ar y weledigaeth fawr hon: pa ham na lysc y berth.

4 Pan welodd yr Arglwydd mai cilio yr oedd efe i edrych: yna Duw a alwodd arno o ganol y berth ac a ddywedodd Moses, Moses: a dywedodd yntef welefi.

5 Ac efe a ddywedodd na nessâ ymma, diosc dy escidiau oddi am dy draed, o herwydd y lle 'r hwn yr wyti yn sefyll arno sydd ddaiar sanct∣aidd.

6 Ac efe a ddywedodd* 1.7 myfi [yw] Duw dy dad, Duw Abraham, Duw Isaac a Duw Ia∣cob: yna Moses a guddiodd ei wyneb, o blegit ofni'r ydoedd rhac edrych ar Dduw.

7 A dywedodd yr Arglwydd, gan weled y gwelais gystudd fy mhobl y rhai [ydynt] yn yr Aipht: ai gwaedd rhac eu gorthrymwyr a gly∣wais, canys adwen eu doluriau.

8 Am hynny y descynnais iw gwaredu hw∣ynt o law 'r Aiphtiaid, ac iw dwyn o'r wlad hon∣no, i wlad dda, a helaeth, i wlad yn llifeir io o la∣eth a mêl: i lê y Canaaneaid, a'r Hethiaid, a'r A∣moriaid, a'r Phereziaid yr Hefiaid hefyd a'r Ie∣busiaid.

9 Ac yn awr wele waedd meibion Israel a ddaeth attafi: a hefyd mi a welais y gorthrymd∣er a'r hwn y gorthrymmodd yr Aiphtiaid hw∣ynt.

10 Tyret gan hynny yn awr a mi a'th anfo∣naf at Pharao: fel y dygech allan o'r Aipht fy mhobl, meibion Israel.

11 Yna y dywedodd Moses wrth Dduw, pwy ydwyfi fel yr awn i at Pharao؛ ac y dyg∣wn feibion Israel allan o'r Aipht؛

12 Dywedodd yntef diau y byddaf gyd a thi: a hyn a fydd arwydd it mai myfi a'th anfo∣nodd: wedi it ddwyn fy mhobl allan o'r Aipht, chwi a wasanaethwch Dduw ar y mynydd hwn.

13 Yna y dywedodd Moses wrth Dduw, wele [pan] ddelwyfi at feibion Israel a dywe∣dyd wrthynt, Duw eich tadau a'm hanfonodd attoch: os dywedant wrthif beth [yw] ei enw ef؛ beth a ddywedasi wrthynt؛

14 Yna Duw a ddywedodd wrth Moses Ydwyf yr hwn ydwyf: dywedodd hefyd fel hyn yr adroddi wrth feibion Israel Ydwyf a'm han∣fonodd attoch.

15 A Duw a ddywedodd trachefn wrth Moses fel hyn y dywedi wrth feibion Israel, Arglwydd Dduw eich tadau, Duw Abraham, Duw Isaac, a Duw Iacob a'm hanfonodd att∣och: dymma fy enw byth, a dymma fyng-hoffadwriaeth yn oes oesoedd.

16 Dos a chynnull henuriaid Israel, a dyw∣et wrthynt, Arglwydd Dduw eich tadau [sef] Duw Abraham, Isaac, ac Iacob a ymddango∣sodd i mi, gan ddywedyd: gan ymweled yr y∣mwelais a chwi, ac a'r hynn a wnaed i chwi yn yr Aipht.

17 A dywedais mi a'ch dygaf chwi o adfyd yr Aipht i wlad y Camaaneaid, yr Hethiaid, yr Amoriaid, y Phereziaid yr Hestaid hefyd a'r Ie∣busiaid: i wlad yn llifeirio o laeth a mêl.

18 Felly y gwrandawant ar dy lais: ac y deui di a henuriaid Israel at frenin yr Aipht ac y dwedwch wrtho, Arglwydd Dduw yr Hebræaid a gyfarfu a ni, gan hynny yu awr gad i ni fyned attolwg daith tri diwrnod yn yr anialwch fel yr aberthom i'r Arglwydd ein Duw.

19 A mi a wn na edu brenin yr Aipht i chwi fyned: omd mewn llaw gadrn.

20 Am hynny mi a estynnaf fy llaw, ac a da∣rawaf yr Aipht a'm holl ryfeddodau y rhai a wnaf yn ei chanol: a wedi hynny efe a'ch goll∣wng chwi ymmaith.

21 A rhoddaf hawddgarwch i'r bobl hynn yng-olwg yr Aiphtiaid: a bydd pan eloch nad eloch yn wâglaw.

22 Canys [pob] gwraig a gais gan ei chy∣mydoges, a chan yr hon fyddo yn cyttal a hi ddodrefn arian, a dodrefn aur, a gwiscoedd: a chwi ai gosodwch [hwynt] am eich meibion, ac am eich merched, ac a yspeiliwch yr Aipht∣iaid.

PEN. IIII.

Moses yn cael gan Dduw wialen a droe yn sarph, ac a ddatroe. 6 Llaw Moses yn gwahanglwyfo. 10 Mo∣ses yn ymescusodi a Duw yn digio, ac yn rhoddi Aa∣ron yn araith-wr iddo. 19 Moses yn myned tua 'r Aipht. 24 Periel ar Moses nes i Saphora enwaedu ar ei mab. 27 Ac Aaron yn cyfarfod Moses.

YNa Moses a attebodd, ac a ddywedodd, etto wele ni chredant i mi ac ni wrandaw∣ant ar fy llais: onid dywedant nid ymgdango∣sodd yr Arglwydd i ti.

2 Ar Arglwydd a ddywedodd wrtho beth sydd yn dy law: dywedodd yntef gwialen.

3 Yna y dywedodd [yr Arglwydd] tafl hi ar y ddaiar, ac efe ai taflodd hi ar y ddaiar: a hi aeth yn sarph, a Moses a giliodd rhacddi.

4 Yr Arglwydd hefyd a ddywedodd wrth Moses, estyn dy law ac ymafel yn ei lloscwrn: ac efe a estynnodd ei law ac a ymaflodd ynddi, a hi aeth yn wilaen yn ei law ef.

5 [Gwna hyn] fel y credant ymddangos i ti o Arglwydd Dduw eu tadau: Duw Abra∣ham, Duw Isaac, a Duw Iacob.

6 A dywedodd yr Arglwydd wrtho drach∣efn, dod ti yn awr dy law yn dy fonwes, ac efe a roddodd ei law yn ei fonwes: a [phan] dyn∣nodd ef y hi allan, yna wele ei law ef yn wahan∣glwyfol fel yr eira.

7 Ac efe a ddywedodd dod eil-waith dy law yn dy fonwes, ac efe a roddodd eil-waith ei law yn ei fonwes: ac ai tynnodd hi allan oi fonwes, ac wele hi a droase fel ei gnawd [arall] ef.

8 A bydd oni chredant i ti, ac oni wrandaw∣ant ar lais yr arwydd cyntaf: etto y credant i lais yr ail arwydd.

9 Ac oni chredant hefyd i'r ddau arwydd hyn, ac oni wrandawant ar dy lais, yna cymmer o ddwfr yr afon a thywallt ar y sych-dir: felly y bydd y dyfroedd y rhai a gymmerech o'r afon yn waed ar y tîr sych.

10 A dywedodd Moses wrth yr Arglwydd [ystyr] wrthifi Arglwydd, ni [bum] wr yma∣droddus vn amser, na chwaith er pan leferaist wrth dy wâs: eithr safn-drwm a thafod-trwm ydwyf.

11 Yna y dywedodd yr Arglwydd wrtho, pwy a osododd enau i ddŷn؛ neu pwy a ordei∣niodd fudan, neu fyddar, neu weledydd, neu ddall؛ ond myfi 'r Arglwydd؛

12 Am hynny dôs yn awr: a mi a* 1.8 fyddaf gyd a'th enau, ac a ddyscaf i ti yr hyn a ddywed∣ech.

13 Dywedodd yntef [ystyr] wrthifi Argl∣wydd, a danfon attolwg gyd a [yr hwn] a ddan∣fonech.

14 Yna 'r enynnodd digofaint yr Arglwydd yn erbyn Moses, ac y dywedodd, ond dy frawd [yw] Aaron y Lefiad؛ mi a wn y llefara efe yn groiw: ac wele efe yn dyfod allan i'th gyfarfod, a phan i'th welo efe a lawenycha yn ei galon.

15 Llefara dithe wrtho ef, a gosot y geiriau hynn yn ei enau: a minne a fyddaf gyd a'ch enau di, a chyd ai enau yntef, a dyscaf i chwi'r hynn a wneloch.

16 A llefared yntef drosot ti wrth y bobl: ac felly y bydd efe yn lle safn i ti, a thithe a fyddi yn lle Duw iddo yntef.

17 Cymmer hefyd y wialen hon yn dy law: yr hon y gwnei wrthiau a hi.

18 Yna Moses aeth ac a ddychwelodd at

Iethroei chwegrwn, ac a ddywedodd wrtho, gad i mi fyned attolwg a dychwelyd at fy mro∣dyr y rhai [ydynt] yn yr Aipht, a gweled a y∣dynt etto yn fyw: a dywedodd Iethro wrth Moses dos mewn heddwch.

19 (Canys dywedase 'r Arglwydd wrth Moses ym Madian, dôs dychwel 'ir Aipht: o herwydd bu feirw yr holl wyr y rhai oeddynt yn ceisio dy enioes.)

20 Yna Moses a gymmerth ei wraig, ai fei∣bion, ac ai rhoddodd hwynt i farchogeth ar as∣syn, ac a ddychwelodd tua gwlad yr Aipht: cym∣merodd Moses hefyd wialen Duw yn ei law.

21 A dywedodd yr Arglwydd wrth Mo∣ses, pan elech i ddychwelyd 'ir Aipht, gwel it wneuthur yr holl ryfeddodau y rhai a roddais yn dy law ger bron Pharao: ond mi a galedaf ei galon ef, fel na ollyngo ymmaith fy bobl.

22 Yna dywet wrth Pharao: fel hyn y dy∣wedodd yr Arglwydd, fy mâb maufi, [sef] fyng-hyntaf-anedic [yw] Israel.

23 Am hynny y dywedais wrthit, gollwng fy mab fel 'im gwasanetho, ond os gwrthodi ei ollwng ef: wele mi a laddaf dy fâb di [sef] dy gyntaf-anedic.

24 A bu ar y ffordd yn y llettŷ: gyfarfod o'r Arglwydd ag ef, a cheisio ei lâdd ef.

25 Ond Sephora a gymmerth [gyllell] lem, ac a dorrodd ddienwaediad ei mâb, ac ai bwrriodd i gyffwrdd ai draed ef: ac a ddywedod, diau dy [fod] yn briod gwaedlyd i mi.

26 A ['r Arglwydd] a beidiodd ag ef: (hi a ddywedase yna priod gwaedlyd, o blegit yr enwaediad.)

27 Yna y dwedodd yr Arglwydd wrth Aaron, dôs i gyfarfod a Moses tua 'r anialwch: ac efe aeth ac a gyfarfu ag ef ym mynydd Duw, ac ai cusanodd ef.

28 A Moses a fynegodd i Aaron holl eiriau 'r Arglwydd yr hwn ai hanfonase ef: 'ar holl arwyddion y rhai a orchymynnase efe iddo.

29 Yna 'r aeth Moses, ac Aaron: ac a gyn∣nullasant holl henuriâid meibion Israel.

30 Ac Aaron a draethodd yr holl eiriau y rhai a lefarase 'r Arglwydd wrth Moses: ac a wnaeth yr arwyddion yng-olwg y bobl.

31 A chredodd y bobl: a phan glywsant ymweled 'or Arglwydd a meibion Israel, ac id∣do weled eu gorthrymder, yna hwynt a ym∣grymmasant, ac a addolasant.

PEN. V.

1 Moses ac Aaron yn dywedyd eu cennadwriaeth wrth Pharao. 6 Pharao yn gorthrymmu 'r bobl waeth waeth. 20 Y bobl yn digio wrth Moses ac Aaron.

AC wedi hynny Moses ac Aaron a ddae∣thant, ac a ddywedasant wrth Pharao: fel hyn y dywedodd Arglwydd Dduw Israel, gollwng ymmaith fy mhobl fel y cadwant ŵyl i mi yn yr anialwch.

2 A dywedodd Pharao, pwy [yw] 'r Ar∣glwydd fell y gwrandawn i ar ei lais, i ollwng Israel ymmaith؛ yr Arglwdd nid adwen, ac I∣srael ni ollyngaf.

3 A dywedasant hwythau, Duw 'r Hebrae∣aid a gyfarfu a ni: gad i ni fyned attolwg daith tridiau yn yr anialwch fel yr aberthom 'ir Ar∣glwydd ein Duw rhac iddo ein rhuthro a haint neu a chleddyf.

4 Yna y dywedodd brenin yr Aipht wr∣thynt, Moses ac Aaron pa ham y perwch i'r bobl beidio at gwaith؛ ewch at eich clud.

5 Pharao hefyd a ddywedodd, wele pobl la∣wer [sydd] yn awr yn y wlad: a pharasoch id∣dynt beideio ai llwythau.

6 A'm hynny y gorchymynnodd Pharao y dydd hwnnw: i'r rhai oeddynt feistred gwaith ar y bobl ai goruchwil-wyr, gan ddywedyd.

7 Na roddwch mwyach wellt i'r bobl i wneuthur pridd-feini megis o'r blaen: elont eu hun a chasclant wellt iddynt.

8 Er hynny rhifedi y pridd-feini y rhai yr o∣eddynt hwy yn ei wneuthur o'r blaen a roddwch arnynt, na leihewch o hynny: canys segur y∣dynt, am hynny y maent yn gweiddi gan ddy∣wedydd, gad i ni fyned ac aberthu i'n Duw.

9 Trymhaer y gwaith ar y gwŷr, a gwei∣thiant ynddo: fel nad edrychant am eiriau ofer.

10 Yna meistred gwaith y bobl, ai goruch∣wil-wyr a aethant allan, ac a lefarasant wrth y bobl gan ddywedyd: fel hyn y dywedodd Pharao, ni roddaf wellt i chwi.

11 Ewch chwi a chymmerwch iwch wellt o'r lle y caffoch: er hynny ni leihair dim o'ch gwasanaeth.

12 A'r bobl a ymwascarodd trwy holl wlad yr Aipht, i gasclu sofl yn lle gwellt.

13 A'r meistred gwaith oeddynt yn pryssu∣ro gan ddywedydd: gorphennwch eich gwaith, dogn dydd yn ei ddydd, megis pan oedd gwellt.

14 A churwyd goruchwil-wyr meibion I∣srael y rhai a osodase meistred gwiath Pharao arnynt gan ddywedyd: pa ham na orphenna∣soch eich tase ar wneuthur pridd-feini ddoe a heddyw: megis cyn hynny؛

15 Yna goruchwil-wyr meibion Israel a ddaethant, ac a lefasant ar Pharao gan ddywe∣dyd: pa ham y gwnei fel hyn i'th weision؛

16 Gwellt ni roddir 'ith weision, a gwne∣wch briod-feini i ni meddant: ac wele dy weisi∣on a gurwyd a'th bobl di sydd ar y bai.

17 Ac efe a ddywedodd segur segur ydych: am hynny 'r ydych chŵi dywedyd, gad i ni fyned [fel] yr aberthom i'r Arglwydd.

18 Am hynny ewch yn awr, gweithiwch ac ni roddir gwellt i chwi: etto chwi a roddwch yr [vn] cyfrif o'r pridd-feini.

19 A goruchwil-wyr meibion Israel ai gwelent eu hun mewn [lle] drwg pan ddywe∣dyd: na leihewch [ddim] o'ch pridd-feinidogn dydd yn ei ddydd.

20 A chyfarfuant a Moses a Aaron yn sefyll

ar eu ffordd hwynt: pan ddaethant allan oddi wrth Pharao.

21 A dywedasant wrthynt, edryched yr Ar∣glwydd a barned arnoch chwi: y rhai a bara∣soch i'n sawyr ddrewi gere bron Pharao, a cher bron ei weision, gan roddi cleddyf yn eu llaw hwynt i'n llâd ni.

22 Yna y dychwelodd Moses at yr Ar∣glwydd ac y dywedodd: ô Arglwydd pa ham y drygaist y bobl hynn؛ i ba beth i'm hanfonaist؛

23 Canys er pan ddaethum at Pharao i le∣faru yn dy enw di, efe a ddrygodd y bobl hynn: a chan waredu ni waredaist dy bobl.

PEN. VI.

1 Duw yn sicrhau ei addewid a'm waredu Israel. 11 Ac yn danfon Moses ac Aaron at Pharao eilwaith. 14 Hiliogaeth Ruben, Simeon, a Lefi, lle y dangosir achau Moses ac Aaron.

YNa y dywedodd 'r Arglwydd wrth Moses, y nawr y cei weled beth a wnaf i Pharao: canys trwy law gadarn y gollwng efe hwynt, a thrwy law gadarn y gyrr efe hwynt oi wlâd.

2 Duw hefyd a lefarodd wrth Moses: ac a ddywedodd wrtho, myfi [ydwyf] Iehofa,

3 A mi a ymddangosais i Abraham, i Isaac, ac i Iacob yn Dduw Hollalluoc: onid [yn] fy enw Iehofa ni bun hyspys iddynt.

4 Hefyd mi a sicrheais fyng-hyfammod a hwynt a'm roddi iddynt wlâd y Canaaneaid: sef gwlâd eu hymdaith yr hon yr ymdeithiasant ynddi.

5 A mi a glywais hefyd vchenaid meibion Israel y rhai y mae 'r Aiphtiaid yn eu caethiwo: a chofiais fyng-hyfammod.

6 A'm hynny dywet wrth feibion Israel, myfi [ydwyf] Iehofa, ac myfi a'ch dygaf chwi allan oddi tann lwythau yr Aiphtiaid, ac a'ch rhydd-hâf oi caethiwed hwynt: ac a'ch gware∣daf a braich estynnedic, ac mewn barnedigae∣thau mawrion.

7 Hefyd mi a'ch cymmeraf yn bobl i mi, ac a fyddaf yn Dduw i chwi: a chewch wybod mai myfi [yw] 'r Arglwydd eich Duw yr hwn sydd yn eich dwyn chwi allan oddi caun lwy∣thau 'r Aiphtiaid.

8 A mi a'ch dygaf chwi i'r wlâd, yr hon a dyngais ar ei rhoddi i Abraham, i Isaac, ac i Ia∣cob: ac ai rhoddâf i chwi yn etifeddiaeth, myfi [ydwyf] yr Arglwydd.

9 A Moses a lefarodd felly wrth feibion I∣srael: ond ni wrandawsant ar Moses, gan gy∣fyngdra yspryd, a chan y gaethiwed galed.

10 Yna 'r Arglwydd a lefarodd wrth Mo∣ses gan ddywedyd:

11 Dos dywet wrth Pharao brenin yr Aipht, am iddo ollwng meibion Israel oi wlâd.

12 A Moses a lefarodd ger bron yr Ar∣glwydd gan ddywedydd: wele meibion Israel ni wrandawsant arnafi, a pha fodd i'm gwran∣dawe Pharao, a minne yn ddienwaededic o we∣fusaw.

13 A'r Arglwydd a lefarodd wrth Moses, ac Aaron, ac a roddodd orchymyn gyd a hwynt at feibion Israel, ac at Pharao brenin yr Aipht: yng-hylch dwyn meibion Israel allan o wlâd yr Aipht.

"14 Dymma eu penn cenedl hwynt: meibi∣on Ruben y-cyntaf-anedic i Israel, [oeddynt] Henoch a Phalu, Hesron, a Charnu, dymma deuluoedd Ruben.

"15 A meibion Simeon [oeddynt] Iemu∣el, ac Iamin Ohad ac Iachin, Sohar hefyd a Saulmâb y Ganaanites: dymma deuluoedd Simeon.

"16 Dymma hefyd henwau meibion Lefi yn ol eu cenhedlaethau, Gerson, Cehath hefyd a Merari: a blynyddoedd oes Lefi [oeddynt] gant, ac onid tair blynedd deugain.

"17 Meibion Gerson [oeddynt] Libni, a Simi yn ol eu teuluoedd.

"18 A meibion Cehath [oeddynt] Amram, ac Ishar, Hebron hefyd ac Vzziel: a blynyddo∣odd oes Chehath [oeddynt] dair ar ddec ar hu∣gain, a chan mhlynedd.

"19 Meibion Merari [oeddynt] Mehali a Musi: dymma deuluoedd Lefi yn ol eu cenhed∣laethau.

"20 Ac Amram a gymmerodd Iochebed eu fodryb o du ei dâd yn wraig iddo, a hi a ymddûg iddo Aaron a Moses: a blynyddoedd oes Am∣ram [oeddynt] onid tair deugain a chan mhly∣nedd.

"21 A meibion Ischar [oeddynt:] Corah, a Nepheg, a Sichri.

"22 A meibion Vzziel [oeddynt]: Misael, ac Elzaphan, a Zithri.

"23 Ac Aaron a gymmerodd Elizebah merch Aminadab chwaer* 1.9 Nahason yn wraig iddo: a hi a ymddûg iddo Nadâb, ac Abihu, Eleazar ac Ithamar.

"24 Meibion Corah hefyd [oedynt] Assir, ac Elcanah, ac Abiasaph: dymma deuluoedd y Corahiaid.

"25 Ac Eleazar mâb Aaron a gymmerodd yn wraig iddo [vn]o ferched Puttiel, a hi a ym∣ddûc iddo ef Phinees: dymma bennau cenedl y Lefiaid, yn ol eu teuluoedd.* 1.10

26 Dymma Aaron a Moses: y rhai y dy∣wedodd yr Arglwydd wrthynt, dygwch feibion Israel allan o wlâd yr Aipht, yn ol eu lluoedd.

27 Dymma Moses ac Aaron y rhai a lefa∣rasāt wrth Pharao brenin yr Aipht, am ddwyn meibion Israel allan o'r Aipht.

28 A bu ar y dydd y llefarodd yr Arglwydd wrth Moses yn nhir yr Aipht,

29 Yna lefaru o'r Arglwydd wrth Moses gan ddywedyd myfi [yw]'r Arglwydd: dywe•• wrth Pharao brenin yr Aipht yr hyn oll yr yd∣wyfi yn ei ddywedyd wrthit.

30 A dywedodd Moses ger bron yr Ar∣glwydd: wele fi yn ddienwaededic o wefusau, a pha fodd y gwrendu Pharao arnaf؛

PEN. VII.

Duw yn danfon Moses, ac Aaron at Pharao. 10 Moses yn troi ei wialen yn sarph: a hudolion Pharao yn gwneuthur y cyffelib. 19 Moses yn troi y dwfr yn waed a'r swyn-wyr yn gwneuthur yr vn modd.

A'R Arglwydd a ddywedodd wrth Moses, gwel mi a'th roddais yn Dduw i Pharao: ac Aaron dy frawd fydd dy brophwyd.

2 Ti a leferi yr hyn oll a orchymynnwyf it: ac Aaron dy frawd a lefara wrth Pharao ar iddo ollwng meibion Israel ymmaith oi wlad.

3 A minne a galedaf galon Pharao: ac a amlhaf fyng-wrthiau a'm rhyfeddodau yng-w∣lad yr Aipht.

4 Ond ni wrendu Pharao arnoch, yna y rhoddaf fy llaw ar yr Aipht: ac y dygaf allan fy lluoedd, sef fy mhobl meibion Israel o wlad yr Aipht, mewn barnedigaethau mawrion.

5 A'r Aiphtiaid a gaant wybod y mai myfi [ydwyf] yr Arglwydd, pan estynnwyf fy llaw ar yr Aipht: a dwyn meibion Israel allan oi mysc hwynt.

6 A gwnaeth Moses ac Aaron fel y gorch∣ymynnodd yr Arglwydd iddynt [ie] felly y gw∣naethant.

7 A Moses [ydoedd] fab pedwar vgain mlwydd, ac Aaron yn fab tair blwydd a phed∣war ugain, pan lefarasant wrth Pharao.

8 A'r Arglwydd a lefarodd wrth Moses, ac wrth Aaron, gan ddywedyd:

9 Os llefara Pharao wrthich gan ddywe∣dyd, moeswch [weled] gennich wrthiau: yna y dywedi wrth Aaron, cymmer dy wialen, a bw∣rw [hi] ger bron Pharao [fel] y byddo yn sarph.

10 Yna y daeth Moses ac Aaron at Pharao, a gwnaethant felly, megis y gorchymynnase 'r Arglwydd: canys Aaron a fwriodd ei wialen ger bron Pharao, a cher bron ei weision, a hi aeth yn sarph.

11 A Pharao hefyd a alwodd am y doethi∣on, a'r hudolion: a hwyntau hefyd [sef] swyn∣wyr yr Aipht a wnaethant felly drwy eu swy∣nion.

12 Canys bwrriasant bob vn ei wialen, ac aethant yn seirph: ond gwialen Aaron a lyng∣codd eu gwiail hwynt.

13 Er hynny calon Pharao a galedodd fel na wrandawe arnynt hwy: megis y llefarase yr Arglwydd.

14 Yna y dywedodd yr Arglwydd wrth Mo∣ses caledodd calon Pharao: gwrthododd oll∣wng ymmaith y bobl.

15 Dos at Pharao yn foreu, wele efe a ddaw allan i'r dwfr, saf dithe gyferbyn ag ef, ar lann yr afon: a chymmer yn dy law y wialen yr hon a drôdd yn sarph.

16 A dywet wrtho, Arglwydd Dduw yr Hebræaid a'm anfonodd attat, i ddywedyd, goll∣wng ymmaith fy mhobl fel i'm gwasanaethant yn yr anialwch: ac wele ni wrandewaist hyd yn hyn.

17 Fel hyn y dywedodd yr Arglwydd, wrth hyn y cei wybod mai myfi [ydwyf] yr Argl∣wydd: wele myfi a'r wialen yr hon [sydd] yn fy llaw a darawaf y dyfroedd y rhai [ydynt] yn yr afon, fel y troir hwynt yn waed.

18 A'r pysc y rhai [ydynt] yn yr afon a fydd∣ant feirw, a'r afon a ddyrewa: a bydd blin gan yr Aiphtiaid yfed dyfroedd o'r afon.

19 Yr Arglwydd hefyd a ddywedodd wrth Moses, dywet wrth Aaron, cymmer dy wialen, ac estyn dy law ar ddyfroedd yr Aipht, ar eu ffrydau, ar eu hafonydd, ac ar eu camlesydd, ac ar eu holl lynnau, fel y byddont yn waed: a bydd gwaed drwy holl wlad yr Aipht, ac yn eu [lle∣stri] coed, a cherrig hefyd.

20 Felly Moses ac Aaron a wnaethant fel y gorchymynnase 'r Arglwydd, ac efe a* 1.11 gododd ei wialen ac a darawodd y dyfroedd y rhai [oe∣ddynt] yn yr afon yng-wydd Pharao, ac yng∣wydd ei weision: a'r holl ddyfroedd y rhai [oe∣ddynt] yn yr afon a droiwyd yn waed.

21 A'r pysc y rhai oeddynt yn yr afon a fu∣ant feirw, a'r afon a ddrewodd fel na alle yr Aiphtiaid yfed dwfr o'r afon: a gwaed oedd trwy holl wlad yr Aipht.

22 A swyn-wyr yr Aipht a wnaethant y cyffelyb drwy eu swynion: a chaledodd calon Pharao, ac ni wrandawodd arnynt megis y lle∣farase 'r Arglwydd.

23 Canys troes Pharao a daeth iw dŷ, ac ni osododd hynn at ei galon.

24 A'r holl Aiphtiaid a gloddiasant oddi amgylch yr afon am ddwfr i'w yfed: canys mi allent yfed o ddwfr yr afon.

25 Felly y cyflawnwyd saith o ddyddiau: wedi i'r Arglwydd daro 'r afon.

PEN. VIII.

6 Plâ o lyffaint ar Pharao. 8 Yntef yn ceisio gwared o honynt. 13 Ac er cael heb fod yn well. 16 Y blâ o lau. 20 A'r blâ o amryw ormessiaid. 25 Pharao yn ceisio eu gwared. 31 Ac er cael heb wellhau.

A Dywedodd yr Arglwydd wrth Moses, dos at Pharao: a dywet wrtho, fel hyn y dywedodd yr Arglwydd, gollwng ymmaith fy∣mhobl fel 'im gwasanaethant.

2 Ac os gwrthodi di [eu] gollwng: wele mi a darawaf dy holl frô di a llyffaint.

3 A [phob] afon a heigia o lyffaint, y rhai a ddringant, ac a ddeuant i'th dŷ, ac i stafell dy or∣weddle, ac ar dy wely: ac i dŷ dy weision, ac ar dy bobl, ac i'th ffyrnau, ac ar dy fwyd gwe∣ddill.

4 A'r llyffaint a ddringant arnat ti, ac ar dy bobl, ac ar dy holl weision.

5 Yr Arglwydd hefyd a ddywedodd wrth Moses, dywet wrth Aaron, estyn dy law gyd a'th wialen ar y ffrydoedd, ar yr afonydd, ac ar y camlesydd: a gwna i lyffaint ddyfod i fynu ar hyd tîr yr Aipht.

6 Ac Aaron a estynnodd ei law ar ddyfro∣edd yr Aipht: a'r llyffaint a ddaethant i fynu

ac a orchguddiasant dîr yr Aipht.

7 A'r swyn-wyr a wnaethant yr vn modd drwy eu swynion: ac a ddugasant i fynu lyffaint ar wlad yr Aipht.

8 Yna Pharao a alwodd am Moses, ac Aa∣ron ac a ddywedodd, gweddiwch ar yr Argl∣wydd ar iddo ef dynnu y llyffaint oddi wrthifi ac oddi wrth fy mhobl: a mi a ollyngaf ym∣maith y bobl fel yr berthant i'r Arglwydd.

9 A Moses a ddywedodd wrth Pharao, cymmer ogoniant gennifi, pa amser y gwedd∣iaf trosot, a thros dy weision, a thros dy bobl, am ddifa y llyffaint oddi wrthit, ac o'th dai: ai gadel yn vnic yn yr afon؛

10 Ac efe a ddywedodd y foru: a dywedodd yntef yn ol dy air [y bydd,] fel y gwypech nad [oes neb] fel yr Arglwydd ein Duw ni.

11 A'r llyffaint a ymadawant a thi, ac a'th dai, ac a'th weision, ac a'th bobl: yn vnic yn yr afon y gadewir hwynt.

12 Yna Moses ac Aaron a aethant allan oddi wrth Pharao: a Moses a lefodd ar yr Argl∣wydd o achos y llyffaint y rhai a osodase efe ar Pharao.

13 Ar Arglwydd a wnaeth yn ol gair Mo∣ses: a'r llyfaint a fuant feirw o'r tai, o'r cynte∣ddau, ac o'r meusydd.

14 A chasclasant hwynt yn bentyrrau: fel y drewodd y wlad.

15 Pan welodd Pharao fod seibiant [iddo,] yna y caledodd ei galon, ac ni wrandawodd ar∣nynt: megis y llefarase 'r Arglwydd.

16 A dywedodd yr Arglwydd wrth Moses, dywet wrth Aaron, estyn dy wialen, a tharo lwch y ddaiar: fel y byddo yn llau trwy holl wlad yr Aipht.

17 Ac felly y gwnaethant, canys Aaron a estynnodd et law gydai wialen, ac a darawodd lwch y ddaiar, a bu lau ar ddyn, ac ar anifail: holl lwch y tîr oedd yn llau drwy holl wlad 'r Aipht.

18 A'r swynwyr a geisiasant wneuthur yr vn modd drwy eu swynion [sef] dwyn llau all∣an, ond ni allasant: felly y bu y llau ar ddŷn, ac ar anifail.

19 Yna y swyn-wrr a ddywedasant wrth Pharao, bŷs Duw [yw] hyn: etto caledase ca∣lon Pharao fel na wrandawe arnynt, megis y llefarase 'r Arglwydd.

20 Yna y dywedodd yr Arglwydd wrth Mo∣ses cyfot yn foreu, a saf ger bron Pharao, wele efe a ddaw allan i'r dwfr: yna dywet wrtho, fel hynn y dywedodd yr Arglwydd, gollwng ym∣maith fy mhobl fel i'm gwasanaethant.

21 O herwydd os ti ni ollyngi fy mhobl we∣le fi yn gollwng arnat ti, ac ar dy weision, ac ar dy bobl, ac i'th dai gymmysc-blata thai 'r Aiph∣tiaid a lawnir o'r gymmysc-bla, a'r ddaiar he∣fyd yr hon[y deiont]hwynt arni.

22 A'r dydd hwnnw y naillduasi wlad Go∣sen yr hon y mae fy mhobl yn aros ynddi, fel na byddo y gymmysc-bla yno: fel y gwypech mai myfi 'r Arglwydd [ydwyf] yng-hanol y wlad.

23 A mi a osodaf [arwydd] ymwared rhwng fy mhobl maufi a'th bobl di: y foru y bydd yr arwydd hwn.

24 A'r Arglwydd a wnaeth felly,* 1.12 canys daeth cymmysc-bla drom i dŷ Pharao, ac i dai ei weision: ac i holl wlad yr Aipht [fel] y llyg∣rwyd y ddaiar gan y gymmysc-bla.

25 Yna Pharao a alwodd am Moses, ac Aaron: at a ddywedodd, ewch, aberthwch i'ch Duw yn y wlad [hon.]

26 A dywedodd Moses nid cymmwys gwn∣euthur felly, o blegit nyni a aberthwn i'r Argl∣wydd ein Duw beth ffiaid gan yr Aiphtiaid: wele os aberthwn ffieidd-beth yr Aiphtiaid yng-wydd eu llygaid hwynt, oni labyddiant hwy ni؛

27 Taith tri diau 'r awn i'r anialwch: ac nyni a aberthwn i'r Arglwydd ein Duw, me∣gis y dywedodd efe wrthym ni.

28 A dywedodd Pharao, mi a'ch gollyng af chwi fel yr aberthoch i'r Arglwydd eich Duw yn yr anialwch, ond nac ewch ym mhell: gwedd∣iwch trosof.

29 A dywedodd Moses, wele myfi a âf all∣an oddi wrth it, ac a weddiaf ar yr Arglwydd ar gilio y gymmysc-bla oddi wrth Pharao ac oddi wrth ei weision, ac oddi wrth ei bobl y foru: ond na thwylled Pharao mwyach heb ollwng ymmaith y bobl i aberthu i'r Argl∣wydd.

30 Felly Moses aeth allan oddi wrth Pha∣rao: ac a weddiodd ar yr Arglwydd.

31 A gwnaeth yr Arglwydd yn ôl gair Mo∣ses, a'r gymmysc-bla a giliodd oddi wrth Pha∣rao, oddi wrth ei weision, ac oddi wrth ei bobl: ni adawyd vn.

32 Er hynny Pharao a galedodd ei galon y waith honno hefyd: ac ni ollyngodd ymmaith y bobl.

PEN. IX.

Haint anifeiliaid. 8 Cornwydydd a chenllysc. 27 Pha∣rao yn cydnabod ei fai. 33 Y taranau a'r cessair yn peidio drwy weddi Moses.

YNa y dywedodd yr Arglwydd wrth Mo∣ses, dos at Pharao: a llefara wrtho ef, fel hyn y dywedodd Arglwydd Dduw yr Hebrae∣aid, gollwng ymmaith fy mhobl fel i'm gwasa∣naethant.

2 O blegit os gwrthodi di [eu] gollwng ymmaith: ac attal o honot hwynt etto,

3 Wele llaw 'r Arglwydd fydd ar dy anifei∣liaid, y rhai [ydynt] yn y maes, ar feirch, ar assynnod, ar gamelod, ar y gwarthec, ac ar y de∣faid: [y daw] haint drom iawn.

4 A'r Arglwydd a nailltua rhwng anifei∣liaid Israel, ac anifeiliaid yr Aiphtiaid: fel na byddo marw dim o gwbl [ar sydd] eiddo meibi∣on Israel.

5 A gosododd yr Arglwydd amser nodedic

gan ddywedyd: y foru y gwna 'r Arglwydd y peth hyn yn y wlad [hon.]

6 A'r Arglwydd a wnaeth y peth hyn dran∣noeth, canys bu feirw holl anifeiliaid yr Aiphti∣aid: ond o anifeiliaid meibion Israel, ni bu fa∣rw vn.

7 A Pharao a anfonodd, ac wele ni buase fa∣rw gymaint ac vn o anifeiliaid Israel: er hynny caledodd calon Pharao, ac ni ollyngodd y bobl.

8 Yna y dywedodd yr Arglwydd wrth Moses, ac wrth Aaron, cymmerwch iwch loned eich llaw o ludw ffwrn: o thaned Moses ef tua 'r nefoedd yng-ŵydd Pharao,

9 Ac efe fydd yn llwch ar holl dîr yr Aipht: ac a fydd ar ddyn ac ar anifail yn gornwyd lli∣noroc trwy holl wlad yr Aipht.

10 Yna y cymmerasant ludw 'r ffwrn, ac a safasant ger bron Pharao, a Moses ai tanodd tua 'r nefoedd: ac efe aeth yn goruwyd chwysi∣gennoc ar ddŷn ac ar anifail.

11 A'r swyn-wyr ni allent sefyll ger bron Moses gan y cornwyd: o blegit yr oedd y corn∣wyd ar y swynwyr, ac ar yr holl Aiphtiaid.

12 Er hynny 'r Arglwydd a galedase galon Pharao fel na wrandawe arnynt: megis y* 1.13 llefarase yr Arglwydd wrth Moses.

13 Yna 'r Arglwydd a ddywedodd wrth Moses, cyfot yn foreu, a saf ger bron Pharao: a dywet wrtho, fel hyn y dywedodd Arglwydd Dduw 'r Hebræaid, gollwng fy mhobl i'm gwasanaethu.

14 Canys y waith hon yr anfonaf fy holl bla∣gau ar dy galon, ac ar dy weision, ac ar dy bobl: fel y gwypech nad oes fyng-hyffelyb yn yr holl dîr.

15 O herwydd yn awr mi a estynnaf fy llaw, ac a'th darawaf di, a'th bobl a haint y nodau: a thi a ddinistrir o'r tîr.

16 Ac yn ddiau* 1.14 er mwyn hynn i'th gyfo∣dais di i ddangos it fy nerth: ac i fynegu fy enw drwy 'r holl dîr.

17 Tithe ydwyt yn ymdderchafu ar fy mhobl: etto heb eu gollwng hwynt ymmaith.

18 Wele mi a lawiaf yng-hylch yr amser ymma y foru genllysc trymmion iawn: y rhai ni bu eu mâth yn yr Aipht o'r dydd y sylfaenwyd hi hyd yr awr hon.

19 Anfon gan hynny yn awr, cascl dy anifei∣liaid, a phôb dim ar y sydd it yn y maes: pôb dŷn, ac anifail yr hwn a gaffer yn y maes, ac nis cas∣cler i dŷ, y descyn y cenllysc arnynt, ac a fyddant feirw.

20 Yr hwn a ofnodd air yr Arglwydd o wei∣sion Pharao a yrrodd ei weision, ai anifeiliaid i dai.

21 A'r hwn nid ystyriodd air yr Arglwydd: a adawodd ei weision, ai anifeiliaid yn y maes.

22 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Mo∣ses, estyn dy law tua 'r nefoedd, fel y byddo cen∣llysc yn holl wlad yr Aipht: ar ddŷn ac ar anifail, ac ar holl lyssiau y maes o fewn tîr yr Aipht.

23 Yna Moses a estynnodd ei wialen tua 'r nefoedd, a'r Arglwydd a roddodd daranau a chenllysc, ac aeth tân ar hyd y ddaiar, a chafo∣dodd yr Arglwydd genllysc ar dîr yr Aipht.

24 Felly 'r ydoedd cenllysc, a thân yn ym∣gymmeryd yng-hanol y cellysc: yn drwm iawn yr hwn ni bu ei fath yn holl wlad yr Aipht, er pan ydoedd yn genhedlaeth.

25 A'r cenllysc a gurodd drwy holl wlad yr Aipht gwbl ar [oedd] yn y maes, yn ddyn, ac yn anifail: y cenllysc hefyd a gurodd holl lyssieu y maes, ac a ddrylliodd holl goed y maes.

26 Yn vnic yng-wlad Gosen yr hon yr ydo∣edd meibion Israel ynddi: nid oedd cenllysc.

27 A Pharao a anfonodd, ac a alwodd ar Moses, ac Aaron, a dywedodd wrthynt, pechais y waith hon: yr Arglwydd sydd gyfiawn, a minne a'm pobl yn annuwiol,

28 Gweddiwch ar yr Arglwydd, (canys di∣gon [yw hynn] na byddo taranau Duw na chen∣llysc, ac mi a'ch gollyng af, ac ni arhoswch mwy.

29 A dywedodd Moses wrtho, pan elwyf allan o'r ddinas, mi a ledaf fy nwylaw at yr Ar∣glwydd: [a'r] taranau a beidiant, a'r cenllysc ni bydd mwy, fel y gwypech mai 'r Arglwydd piau yr ddaiar.

30 Ond mi a wn nad ydwyt ti etto na'th weision yn ofni wyneb yr Arglwydd Dduw.

31 A'r llin a'r haidd a gurwyd: canys yr haidd [oedd] wedi hedeg, a'r llin wedi hadu.

32 Ond y gwenith a'r rhŷg ni churwyd: o herwydd diweddar [oeddynt] hwy.

33 Yna Moses a aeth oddi wrth Pharao allan o'r ddinas, ac a ledodd ei ddwylo at yr Ar∣glwydd: a'r taranau a'r cenllysc a beidiasant, ac ni ddefnynnodd glaw ar y ddaiar.

34 Pan welodd Pharao beidio o'r glaw, a'r cenllysc, a'r taranau, yna efe a chwanegodd be∣chu: canys caledodd ei galon ef ai weision.

35 Ie caledodd calon Pharao fel na ollynge efe feibion Israel ymmaith: megis y llefarase 'r Arglwydd trwy law Moses.

PEN. X.

Cyndynrwydd Pharao. 4 Y locustiaid. 16 Cyffes Pha∣rao. 19 Gweddi Moses. 21 Tywyllwch anferthol.

A Dywedodd yr Arglwydd wrth Moses, dos at Pharao: o herwydd mi a * gale∣dais ei galon ef, a chalon ei weision, fel y goso∣dwn fy arwyddion hyn yn ei fysc ef.

2 Ac fel y mynegit wrth dy fab, a mab dy fab, yr hynn a wneuthum yn yr Aipht,* 1.15 a'm har∣wyddion y rhai a osodais yn eu plith hwynt: ac y gwypoch mai myfi [ydwyf] yr Arglwydd.

3 A daeth Moses ac Aaron at Pharao, a dy∣wedasant wrtho, fel hyn y dywedodd Arglwydd Dduw 'r Hebræaid, pa hyd y gwrthodi ymo∣stwng ger fy mron؛ gollwng ymmaith fy mhobl fel i'm gwasanaethant.

4 O herwydd os ti a wrthodi ollwng fy mhobl: wele yforu y dygaf locustiaid i'th frô,

5 Y rhai a orchuddiant wyneb y ddaiar, fel

na allo [vn] weled y ddaiar: ac hwy a yssant y gweddill yr hwn a adawyd i chwi yn ddiangol gan y cenllysc, difaant hefyd bôb pren a fyddo yn blaguro iwch yn y maes.

6 Llanwant hefyd dy dai di, a thai dy holl weision, a thai 'r holl Aiphtiaid, y cyfryw ni we∣lodd dy dadau, na thadau dy dadau, er y dydd y buont ar y ddaiar hyd y dydd hwn: yna efe a drodd, ac aeth allan oddi wrth Pharao.

7 A gwesion Pharao a ddywedasant wr∣tho, pa hyd y bydd hwn yn fagl i ni؛ gollwng ymmaith y gwŷr, fel y gwasanaethant yr Ar∣glwydd eu Duw: oni wyddosti etto ddifetha 'r Aipht؛

8 A dychwelwyd Moses ac Aaron at Pha∣rao, ac efe a ddywedodd wrthynt, ewch gwasan∣aethwch yr Arglwydd eich Duw: pa rai sy 'n myned؛

9 A Moses a ddywedodd, a'n llangciau, ac a'n henafgwyr yr awn ni: a'n meibion hefyd, ac a'n merched, a'n defaid, ac a'n gwarthec yr awn ni o blegit rhaid i ni gadw gŵyl i'r Arglwydd.

10 Ac efe a dywedodd wrthynt, yr vn modd y byddo 'r Arglwydd gyd a chwi, ac y gollyn∣gaf chwi a'ch plant: gwelwch mai ar ddrwg y mae eich brŷd.

11 Nid felly, ewch yn awr y gwŷr, a gwasa∣naethwch yr Arglwydd, canys hynn yr oeddych yn ei geisio: felly hwynt a wthiwyd o wydd Pharao.

12 Yna y dywedodd yr Arglwydd wrth Mo∣ses, estyn dy law ar wlad yr Aipht am locustiaid fel y deuant ar dîr yr Aipht: ac y bwytaant holl lyssieu y ddaiar [sef] cwbl ar a adawodd y cen∣llysc.

13 Felly Moses a estynnodd ei wialen ar dîr yr Aipht, a'r Arglwydd a ddug ddwyrein∣wynt ar y tîr yr holl ddiwrnod hwnnw, a'r holl nos honno: a [phan] ddaeth y borau gwynt y dwyrain a ddug locustiaid.

14 A'r locustîaid a ddaethant ar holl wlad yr Aipht, ac a arhosasant ym mhob ardal i'r Aipht: yn drwm iawn, ni bu y fath locustiaid oi blaen hwynt, ac ar eu hol ni bydd y cyffelyb.

15 Canys roasant wyneb yr holl dîr, a thy∣wyllodd y wlad, a hwynt a yssasant holl lyssiau y ddaiar, a holl ffrwythau y coed, yr hyn a we∣ddillase y cenllysc: ac ni adawyd dim gwyrdd∣lesni ar goed, nac ar lyssieu y maes o fewn holl wlad yr Aipht.

16 Am hynny Pharao a alwodd am Moses, ac Aaron ar frŷs, ac a ddywedodd: pechais yn erbyn yr Arglwydd eich Duw, ac yn eich erbyn chwithau.

17 Ac yn awr maddeu di attolwg fy mhe∣chod y waith hon yn vnic, a gweddiwch ar yr Arglwydd eich Duw: ar iddo dynnu oddi wr∣thif yn vnic y farwolaeth hon.

18 A [Moses] a aeth allan oddi wrth Pha∣rao: ac a weddiodd ar yr Arglwydd.

19 A'r Arglwydd a drodd wynt gorllewyn crŷf iawn, ac efe a gododd ymmaith y locusti∣aid, ac ai bwrriodd hwynt i'r môr coch: ni ada∣wyd vn locust o fewn holl derfynau 'r Aipht.

20 Er hynny caledodd yr Arglwydd galon Pharao: fel na ollynge efe feibion Israel ym∣maith.

21 A dywedodd yr Arglwydd wrth Moses, estynn dy law tua 'r nefoedd fel y byddo tywyll∣wch ar dîr yr Aipht: ac y [gellir] teimlo y ty∣wyllwch.

22 Felly Moses a estynnodd ei law, tua 'r nefoedd:* 1.16 a bu dywyllwch niwloc drwy holl wlad yr Aipht dri diwrnod.

23 Ni wele neb ei gilydd, ac ni chododd neb oi le dri diwrnod: ond* 1.17 yr ydoedd goleuni i holl feibion Israel yn eu trigfannau.

24 Yna y galwodd Pharao am Moses ac Aaron, ac a ddywedodd, ewch gwasanaethwch yr Arglwydd, arhoed eich defaid a'ch gwarthec yn vnic: aed eich plant hefyd gyd a chwi.

25 A dywedodd Moses, ti a roddi hefyd yn ein dwylo ebyrth a phoeth offrymmau: fel yr a∣berthom i'r Arglwydd ein Duw.

26 Am hynny 'r aiff ein hanifeiliaid hefyd gyd a ni, ni adewir ewin, o blegit o honynt, y cymmerwn i wasanaethu 'r Arglwydd ein Duw: canys ni wyddom a pha beth y gwasa∣naethom yr Arglwydd, hyd oni ddelom yno.

27 Ond yr Arglwydd a galedodd galon Pha∣rao: fel nad oedd efe fodlon iw gollwng hwynt,

28 A dywedodd Pharao wrtho, dos oddi wrthif: gwilia arnat rhac gweled fy wyneb mwy, o blegit y dydd y gwelech fy wyneb y byddi farw.

29 A dywedodd Moses inion y dywedaist: ni welaf dy wyneb mwy.

PEN. XI.

Yr Arglwydd yn peri 'r Hebræaid fenthygio tlysau gan yr Aiphtiaid. 5 Marwolaeth y cyntaf-anedic.

A'R Arglwydd a ddywedase wrth Moses, vn blâ etto a ddygaf ar Pharao, ac ar yr Aiphtiaid, wedi hynny efe a'ch gollwng chwi ymmaith oddi ymma: pan ollyngo efe yn gwbl, gan wthio efe a'ch gwythia chwi oddi ymma.

2 Dywet yn awr lle y clywo 'r bobl: am gei∣sio o honynt bôb gwr gan ei gymydog, a phob gwraig gan ei chymydoges ddodrefn arian,* 1.18 a dodrefn aur.

3 A'r Arglwydd a roddodd i'r bobl ffafor yng-olwg yr Aiphtiaid: ac [yr ydoedd] * 1.19 Moses yn wr mawr iawn yng-wlad yr Aipht yng-o∣lwg gweision Pharao, ac yng-olwg y bobl.)

4 Moses hefyd a ddywedodd, fel hynn y lle∣farodd yr Arglwydd: yng-hylch hanner nos yr afi allan i ganol yr Aipht.

5 A phôb cyntaf-anedic yng-wlad yr Aipht a fydd marw, o gyntaf-anedic Pharao yr hwn sydd yn eistedd ar ei deyrn-gader ef, hyd gynta∣fenedic y wasanaeth ferch yr hon [sydd] ar ol y felin: a phôb cyntafanedic o anifail.

6 Yna y bydd gweiddi mawr drwy holl

wlad yr Aipht: yr hwn ni bu ei fath, ac ni bydd mwyach ei gyffelyb.

7 Ond ym mysc meibion Israel ni sym∣mud cî ei dafod ar ddŷn nac anifail: fel y gwy∣poch mai 'r Arglwydd a nailltuodd rhwng yr Aiphtiaid ac Israel.

8 A'th holl weision hynn a ddeuant i wa∣red attafi, ac a ymgrymmant i mi gā ddywedyd, dos allan, a'r holl bobl y rhai [ydynt] ar dy ol, ac wedi hynny 'r afi allan: felly efe a aeth allan oddi wrth Pharao mewn digllonedd llidioc.

9 A dywedodd yr Arglwydd wrth Moses, ni wrendu Pharao arnoch: fel yr amlhaer fy rhyfeddodau yng-wlad yr Aipht.

10 Felly Moses ac Aaron a wnaethant yr holl ryfeddodau hyn ger bron Pharao: a'r Ar∣glwydd a galedodd galon Pharao, fel na ollyn∣ge efe feibion Israel allan oi wlad.

PEN. XII.

1 Bwyta yr oen Pasc. 26 Bod ar dadau a mammau ddangos iw plant ddirgelwch y sacrament hwn. 29 Lladdedigaeth y cyntaf-anedic 35 Yr Iddewon yn yspeilio yr Aiphtiaid. 37 Ac yn myned o'r Aipht. 43 Y chwaneg o athrawiaeth am yr oen Pasc.

YR Arglwydd hefyd a lefarodd wrth Moses, ac wrth Aaron yn nhîr yr aipht, gan ddy∣wedyd:

2 Y mîs hwn [fydd] i chwi yn ddechreuad y misoedd: cyntaf [fydd] i chwio fisoedd y flwy∣ddyn.

3 Lleferwch wrth holl gynnulleidfa Israel gan ddywedyd, ar y decfed [dydd] o'r mîs hwn: cymmerant iddynt bôb vn oen, yn ol teulu [eu] tadau, [sef] oen dros bôb teulu.

4 Os llai fydd y teulu nac y gallo fwytta yr oen, yna cymmered efe hefyd ei gymydog nessaf iw dŷ, wrth y rhifedi o ddynion: pôb vn yn ol ei fwytta a gyfrifwch at yr oen.

5 Bydded yr oen gennych yn berffaith-gw∣bl, yn wryw, [ac] yn llwdn blwydd: o'r defaid neu o'r geifr y cymmerwch[ef.]

6 A bydded yng-hadw gennych hyd y ped∣werydd dydd ar ddec o'r mîs hwn: yna lladded holl dyrfa cynnulleidfa Israel ef, yn y cyfnos.

7 A chymmerant o'r gwaed, a rhoddant ar y ddau ystlys-bost ac ar gappan y drws: yn y tai, y rhai y bwytaant ef ynddynt.

8 A'r cîg a fwytânt y nôs honno: wedi ei rostio [wrth] dân, a bara croiw gyd a [dail] suri∣on y bwyttaant ef.

9 Na fwytewch o honaw yn amrwd, nac yn ferwedic wedi ei ferwi mewn dwfr: eithr wedi ei rostio [wrth] tân, ei ben gyd ai draed, ai ber∣fedd [a fwytewch.]

10 Ac na weddillwch [ddim] o honaw hyd y boreu: ond yr hyn fydd yng-weddill o honaw erbyn y boreu, lloscwch yn tân.

11 Ac fel hyn y bwytewch ef, wedi ymwregy∣su eich lwynau, a'ch escidiau am eich traed, a'ch ffynn yn eich dwylo: a bwytewch ef ar ffrŵost, [canys] Pasc i'r Arglwydd [ydyw] efe.

12 O herwydd mi a drammwyaf drwy wlad yr Aipht y nos honno, ac a darawaf bôb cyntaf∣anedic o fewn tîr yr Aipht, yn ddŷn, ac yn anifa∣il: a mi a wnaf farn yn erbyn holl dduwiau 'r Aipht, myfi [ydwyf] yr Arglwydd.

13 A'r gwaed fydd i chwi yn ar wydd ar eich tai lle [y byddoch] chwi: pan welwyf y gwaed yna 'r af heibio i chwi: felly ni bydd plâ dinistriol yn eich mysc chwi pan darawyf dîr yr Aipht.

14 A'r dydd hwn fydd yn goffadwriaeth iwch, a chwi ai cedwch ef yn ŵyl arbennic i'r Arglwydd: yn eich oesoedd y cedwch ef yn ŵyl drwy ddeddf dragywyddol.

15 Saith niwrnod y bwytewch fara croiw, y dydd cyntaf y gwnewch na byddo sur-does o fewn eich tai: o herwydd pwy bynnac o fwyttu fara lefeinllyd o'r dydd cyntaf hyd y seithfed dydd, yr enaid hwnnw a dorrir ymmaith oddi wrth Israel.

16 Ar y dydd cyntaf hefyd [y bydd] i chwi gymanfa sanctaidd, a chymanfa sanctaidd ar y seithfed dydd: dim gwaith ni wneir ynddynt, o∣nid yr hyn a fwytu pôb dŷn yn vnic a geir ei ar∣lwyo i chwi.

17 Cedwch hefyd [ŵyl] y bara croiw, o her∣wydd o fewn corph y dydd hwn y dygaf eich llu∣oedd chwi allan o wlad yr Aipht: am hynny ce∣dwch y dydd hwn yn eich oesoedd, drwy ddeddf dragywyddol.

18 Yn y [mîs] cyntaf ar y pedwerydd dydd ar ddec o'r mîs y bwytewch fara croiw yn y cyf∣nos: hyd yr vnfed dydd ar hugain o'r mîs yn yr hwyr.

19 Na chaffer surdoes yn eich tai saith niwr∣nod: canys pwy bynnac a fwyttu fara lefein∣llyd, yr enaid hwnnw o dorrir ymmaith o gyn∣nulleidfa Israel, yn gystal y dieithr a'r priodor.

20 Na fwytewch ddim lefeinllyd: bwyte∣wch fara croiw yn eich holl gyfanneddau.

21 A galwodd Moses am holl henuriaid Is∣rael, ac a ddywedodd wrthynt: tynnwch a chym∣merwch i chwi oen drwy eich teuluoedd a lledd∣wch yr [oen] Pasc.

22 A chymmerwch dussw o yssop,* 1.20 a throch∣wch yn y gwaed yr hwn [a fyddo] mewn cawg, a rhoddwch ar gappan y drws, ac ar y ddau yst∣lysbost o'r gwaed yr hwn [fyddo] yn y cawg: ac nac ewch chwithau allan neb o ddrws ei dŷ hyd y borau.

23 O herwydd yr Arglwydd a bassia i daro 'r Aipht, a phan welo efe y gwaed ar gappan y drws, ac ar y ddau ystlysbost: yna 'r Arglwydd a bassia heb law 'r drws, ac ni âd i'r dinistrudd ddyfod i'ch tai chwi i ddinistrio.

24 Am hynny cedwch y peth hynn: yn ddeddf i ti, ac i'th feibion yn dragywydd.

25 A phan ddeloch i'r wlad yr hon a rydd yr Arglwydd i chwi megis y dywedodd: yna ced∣wch y gwasanaeth hwn,

26 A* 1.21 phan ddywedo eich meibion wrthich: pa wasanaeth [yw] hwn gennych؛

27 Yna y dywedwch, aberth Pasc yw ef ir Ar∣glwydd

yr hwn a bassiodd heb law tai meibion Israel yn yr Aipht pan darawodd efe yr Aipht, ac yr achubodd efe ein tai ni: yna yr ymgrym∣modd y bobl, ac yr addolasant.

28 A meibion Israel a aethant, ac a wnae∣thant: megis y gorchymynnase 'r Arglwydd wrth Moses, ac Aaron, felly y gwnaethant.

29 Ac* 1.22 ar hanner nos y tarawodd yr Argl∣wydd bôb cyntafanedic yng-wlad yr Aipht, o gyntafanedic Pharao 'r hwn a eistedde ar ei frenhin-faingc ef,* 1.23 hyd gyntafanedic y gaethes yr hon [oedd] yn y carchar-dŷ: a phôb cyntafa∣nedic i anifail.

30 Yna Pharao a gyfododd liw nos, efe ai holl weision, a'r holl Aiphtiaid, ac yr oedd gwe∣iddi mawr yn yr Aipht: o blegit nid [oedd] dŷ ar nad [ydoedd] vn marw ynddo.

31 Ac efe a alwodd ar Moses, ac Aaron liw nos, ac a ddywedodd, codwch, ewch allan o fysc fy mhobl, chwi a meibion Israel hefyd: ewch a gwasanaethwch yr Arglwydd fel y dyweda∣soch.

32 Cymmerwch eich defaid, a'ch gwarthec hefyd fel y dywedasoch, ac ewch ymmaith: a bendithiwch finne.

33 A'r Aiphtiaid a fuant dairion ar y bobl gan eu gyrru a'r ffrwst allan o'r wlad: o blegit dywedasant [dynion] meirw ydym oll.

34 Am hynny y cymmerodd y bobl eu toes cynn ei lefeinio: ai toes oedd wedi rwymo yn eu dillad ar eu hyscwyddau.

35 A meibion Israel a wnaethant yn ol gair Moses: ac a geisiasent* 1.24 gan yr Aiphtiaid dly∣sau arian, a thlysau aur, a gwiscoedd.

36 A'r Arglwydd a roddase i'r bobl hawdd∣garwch yng-olwg yr Aiphtiaid fel yr echwyna∣sant iddynt: felly 'r yspeiliasant yr Aiphtiaid.

37 Yna* 1.25 meibion Israel a aethant o Ra∣meses i Succoth: yng-hylch chwe chant mil o wŷr traed heb law plant.

38 A phobl gymmysc lawer aethant i fynu hefyd gyd a hwynt: defaid hefyd a gwarthec[a] chyfoeth trwm iawn.

39 A hwynt a bobasant y toes yr hwn a ddy∣gasent allan o'r Aipth yn deissennau croiw, o herwydd nad [oedd ganddynt]sur-does: canys gwthiasid hwynt o'r Aipht, fel nad allasant a∣ros, ac ni pharatoesent iddynt eu hun lynniaeth

40 A phresswyliad meibion Israel tra y tri∣gasant yn yr Aipht: [oedd] ddeng mlhynedd ar hugain a phedwar can mlhynedd.

41 Ac ym mhen y deng-mlhynedd ar hu∣gain a phedwar can mlhynedd: ie o fewn corph y dydd hwnnw, or aeth holl luoedd yr Arglwydd allan o wlad yr Aipht.

42 Nos yw hon iw chadw i'r Arglwydd pan ddygwyd hwynt allan o wlad yr Aipht: nos yr Arglwydd yw hon i holl feibion Israel iw chadw drwy eu hoesoedd.

43 Yr Arglwydd hefyd o ddywedodd wrth Moses, ac Aaron dymma ddeddf y Pasc: na fwytaed neb dieithr o honaw.

44 Ond pôb gwasanaethwr wedi ei brynnu am arian: pan enwaedech ef, yna a fwytu o honaw.

45 Yr estron a'r gwas cyflog ni chaiff fwyta o honaw.

46 Mewn vn tŷ y bwyteuir efe,* 1.26 na ddwg [ddim] o'r cig allan o'r tŷ: ac na thorrwch as∣cwrn ynddo ef.

47 Holl gynnulleidfa Israel a wnant hynny.

48 A phan arhoso dieithr gyd a thi, a cheisio cadw Pasc i'r Arglwydd, enwaeder ei holl yrsi∣aid ef, ac yna nesaed i wneuthur hynny, a bydded meigs yr hwn a aned yn y wlad: ond na fwy∣taed neb dienwaededic o honaw.

49 Yr vn gyfraith fydd i'r priodor, ac i'r di∣eithr a arhoso yn eich mysc.

50 Yna holl feibion Israel a wnaethant fel y gorchymynnase 'r Arglwydd wrth Moses ac Aaron: felly y gwnaethant.

51 Ac o fewn corph y dydd hwunw: y dug yr Arglwydd feibion Israel o wlad yr Aipht yn ol eu lluoedd.

PEN. XIII.

1 Cyssegru y cyntafanedic i Dduw. 14 Bôd yn rhaid dyscu i'r plant beth yr oedd hynny yn ei arwyddocau 17 Duw yn arwein y bobl i'r ffordd bellaf. 19 Mo∣ses yn dwyn escyrn Ioseph gyd ag ef. 21 y golofn niwl a'r golofn dân.

LLefarodd yr Arglwydd hefyd wrth Moses gan ddywedyd:

2* 1.27 Cyssegra i mi bôb cyntafanedic [sef] beth bynnac a agoro grôth [yn gyntaf] ym mysc meibion Israel o ddyn ac anifail: [canys] eiddo fi[yw] efe.

3 Yna y ddywedodd Moses wrth y bobl cofiwch y dydd hwn [ar] yr hwn y daethoch all∣an o'r Aipht o dŷ y caethiwed, o blegit trwy law gadarn y dug yr Arglwydd chwi oddi yno: am hynny na fwytaer bara lefeinllyd.

4 Heddyw yr ydych chwi yn myned allan: ar y mîs Abib.

5 A phan ddygo yr Arglwyed di i wlad y Canaaneaid, a'r Hethiaid, ar Amoriaid, yr He∣staid hefyd a'r Iebusiaid yr hon a dyngodd efe, wrth dy dadau y rhodde efe i ti [sef] gwlad yn llifeirio o laeth a mêl: yna y gwnei y gwasana∣eth ymma ar y mîs hwn.

6 Saith niwrnod y bwytei fara croiw: ac ar y seithfed dydd [bydded] gŵyl i'r Arglwydd.

7 Bara croiw a fwyteir saith mwrnod: ac na weler bara lefeinllyd gyd a thi ac na weler gennit surdoes yn dy holl frô.

8 A mynega i'th fab y dydd hwnnw gan ddywedyd: o herwydd yr hyn a wnaeth yr Ar∣glwydd i mi pan ddaethum allan o'r Aipht [y gwneir hyn.]

9 A bydded it yn arwydd ar dy law, ac yn goffadwriaeth rhwng dy lygaid, fel y byddo cy∣fraith yr Arglwydd yn dy enau: o herwydd a llaw gadarn y dug yr Arglwydd dydi allan o'r Aipht.

10 A'm hynny cadw y ddeddf hon yn ei hamser nodedic: o flwyddyn i flwyddyn.

11 A phan ddygo 'r Arglwydd di i wlâd y Canaaneaid megis y tyngodd efe wrthit, ac wrth dy dadau: ai rhoddi i ti,

12 Yna y* 1.28 nailltui bôb cyntaf-anedic [o ddyn] i'r Arglwydd: ac [o] bôb cyntaf-anedic yr anifeiliaid y rhai fyddant eiddo ti dôd y gwr∣wyaid i'r Arglwydd.

13 A phôb cyntafanedic i assyn a ryddheui di ag oen, ac oni ryddheui di [ef,] yna torfyny∣gla ef, a phôb dŷn cyntaf-anedic o'th feibion a brynni di hefyd.

14 A phan ofynno dy fâb yn ol hyn gan ddywedyd, beth [yw] hyn؛ yna dywet wrtho a llaw gadarn y dug yr Arglwydd ni allan o'r Aipht o dŷ y caethiwed.

15 Canys pan oedd anhawdd gan Pharao ein gollwng ni y lladdodd yr Arglwydd bôb cyntaf-anedic yng-wlâd yr Aipht, o gyntaf-a∣nedic dŷn, hyd gyntaf-anedic anifail: a'm hynny 'r ydwyf yn aberthu i'r Arglwydd bôb gwryw cyntaf-anedic, ond pôb cyntaf-anedic o'm mei∣bion a brynnaf.

16 A bydded hynny yn arwydd ar dy law, ac yn ractalau rhwng dy lygaid: mai a llaw ga∣darn y dug yr Arglwydd ni allan o'r Aipht.

17 A phan ollyngodd Pharao y bôbl ni ar∣weiniodd yr Arglwydd hwynt drwy wlâd y Philistiaid er ei bôd hi yn nes: o blegit dywe∣dodd Duw [edrychwn] rhac i'r bôbl edifar∣hau pan welant ryfel, a dychwelyd o honynt i'r Aipht.

18 Ond Duw a arweiniodd y bôbl o am∣gylch trwy anialwch y môr côch: yn arfogion yr a'eth meibion Israel allan a wlâd yr Aipht.

19 A Moses a gymmerodd escyrn Ioseph gyd ag ef: o herwydd efe a wnelse i feibion I∣srael dyngu gan ddywedyd: Duw* 1.29 a ymwel a chwi yn ddiau, dygwch chwithau fy escyrn oddi ymma gyd a chwi.

20 Yna 'r aethant o Sucoth: ac a werssyl∣lasant yn Etham yng-hwrr yr anialwch.

21 A'r* 1.30 Arglwydd oedd yn myned oi blaen hwynt y dydd mewn colofn o niwl iw harwein ar y ffordd, a'r nos mewn colofn o dân i oleuo iddynt: fel y gallent fyned ddydd a nos.

22 Ni* 1.31 syflodd efe y golofn niwl y dydd, na'r golofn dân y nôs, o flaen y bôbl.

PEN. XIIII.

Duw yn dangos pa lê oref i'r bobl werssyllu. 4 Pha∣rao yn erlid Israel. 10 Israel yn tuchan rhac ofn. 21 y mor yn sychu i ollwng plant Israel trwyddo. 24 Ac yn boddi yr Aiphtiaid.

A'R Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan ddywedyd.

2 Dywet wrth feibion Israel a'm ddych∣welyd a gwerssyllu o honynt o flaen* 1.32 Pihahi∣roth rhwng Migdol a'r môr: o flaen Baal-Se∣phon, ar ei chyfer y gwerssyllwch wrth y môr.

3 Canys dywed Pharao am feibion Isra∣el rhwystrwyd hwynt yn y tîr: [a] chaeodd yr anialwch arnynt.

4 A mi a galedaf galon Pharao fel yr ym∣lidio ar eu hol hwynt, felly i'm gogoneddir i o herwydd Pharao, ai holl fyddin, a'r Aiphtiaid a gânt wybob mai myfi [ydwyf] Arglwydd: ar felly y gwnaethant.

5 Pan fynegwyd i frenin yr Aipht ffoi o'r bôbl: yna y trôdd calon Pharao ai weision yn erbyn y bôbl, a dywedasant beth yw hyn a wna∣ethom, pan ollyngasom Israel o'n gwasanae∣thu؛

6 Ac efe a daclodd ei gerbyd ac a gymme∣rodd ei bôbl gyd ag ef.

7 A chymmerodd chwe chant o ddewis ger∣bydau, a holl gerbydau yr' Aipht a chaptenniaid a'r bôb vn o honynt.

8 Canys yr Arglwydd a galedase galon Pharao brenin yr aipht, ac efe a ymlidiodd a'r ol meibion Israel: ond yr oedd meibion Israel yn myned allan allaw vchel.

9 A'r* 1.33 Aiphtiaid a ymlidiasant a'r eu hôl hwynt [sef] holl feirch, [a] cherbydau Pha∣rao ai wŷr meirch, ai fyddyn, ac ai goddiwedda∣sant yn gwerssyllu wrth y môr: ger llaw Piha∣hiroth o flaen Baal-sephon.

10 Pan nessaodd Pharao: yna meibion I∣srael a godasant eu golwg, ac wele yr Aiphtiaid yn dyfod a'r eu hol, a meibion Israel a ofnasant yn ddirfawr, ac a waeddasant hefyd a'r yr Ar∣glwydd.

11 A dywedasant wrth Moses, ai a'm nâd oedd beddau yn yr Aipht y dygaist ni i farw yn yr anialwch؛ pa ham y gwnaethost fel hyn a ni, gan ein dwyn allan o'r Aipht؛

12 Ond dymma y peth yr hwnn a lefara∣som wrthit yn yr Aipht؛ gan ddywedyd, paid a ni, fel y gwasanaethom yr Aiphtiaid: canys gwell fuase i ni wasanaethu 'r Aiphtiaid na marw yn yr anialwch.

13 Yna y ddywedodd Moses wrth y bôbl nac ofnwth, sefwch ac edrychwch a'r iechyd∣wriaeth yr Arglwydd yr hwn a wnaiff efe i chwi heddyw: o lbegit yr Aiphtiaid y rhai a welsoch chwi heddyw ni chewch eu gweled byth ond hynny.

14 Yr Arglwydd a ymladd trosoch: a'm hynny tewch a sôn.

15 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Mo∣ses, pa ham y gweiddi arnaf؛ dywet wrth feibi∣on Israel a'm gerdded o honynt rhacddynt.

16 A chyfot tithe dy wialen ac estyn dy law a'r y môr a hollt ef: ac aed meibion Israel trwy ganol y môr a'r dîr sych.

17 Wele fi, ie myfi a galedaf galon yr Aiph∣tiaid fel y deuant a'r eu hol hwynt: a mi a ogo∣neddir o herwydd Pharao, ac o herwydd ei holl fyddin ef, o herwydd ei gerbydau ef, ac o her∣wydd ei farchogion.

18 Yna 'r Aiphtiaid a gânt wybod mai my∣fi yw 'r Arglwydd: pan i'm gogoneddir o her∣wydd

Pharao, o herwydd ei gerbydau, ac o herwydd ei farchogion.

19 Ac angel Duw yr hwn oedd yn myned o flaen vyddm Israel a symmudodd, ac a aeth oi hol hwynt: a'r golofnmwl aeth ymmalth oi tu blaen hwynt, ac a safodd oi holhwrnt.

20 Ac efe a ddaeth rhwng byddm yr Aiphtiaid a byddin Israel, ac yr ydoedd yn niwl, ac yn dywyllwch [ir Alphtiaid,] ac yn goleuo y nos [i Israel:] ac ni nessaodd y naill at y llall ar hyd y nos.

21 A Moses a estynnodd ei law ar y môr, a'r Arglwrdd a yrrodd y môr [yn ei ol] trwy ddwyrein-wynt crŷf ar hyd y nôs, ac a osododd y môr yn sychdir: a holltwyd y dyfroedd.

22 Yna* 1.34 meibion Israel a aethant trwy ganol y môr a'r dir sych: a'r dyfroedd [oeddynt] yn fur iddynt o'r tu dehau ac o'r tu asswy.

23 A'r Aiphtiaid a erlidiasant, ac a ddaethant a'r eu hol hwynt, [sef] holl feirch Pharao ai gerbydau, ai farchogion i ganol y môr.

24 Ac ar y wiliadwriaeth foreuol, yr Arglwydd a edrychodd ar fyddin yr Aiphtiaid o'r golofn dân a niwl: ac a derfyscodd fyddin yr Aiphtiaid.

35 Canys efe a dynnodd ymmaith olwynion ei gerbydau ef, ac ai dûg ef yn drwm: fely dywedodd yr Aiphtiaid ni a ffoiwn oddi wrth Israel, o blegit yr Arglwydd sydd yn ymladd trostynt hwy yn erbin yr Aiphtiaid.

26 Yna 'r Arglwydd a ddywedodd wrth Moses estyn dy law ar y môr: fel y dychwelo y dyfroedd ar yr Aiphtiaid, ar eu cerbydau, ac ar eu marchogion.

27 A Moses a estynnodd ei law ar y môr, a dychwelodd y môr cynn y borau iw nerth, a'r Aiphtiaid a ffoasant yn ei erbyn ef: a'r Arglwydd a ymchwelodd yr Aiphtiaid yng-hanol y môr.

28 Felly y dyfroedd a ddychwelasant, ac a orchguddiasant gerbydau, a marchogion, a holl fyddin Pharao, y rhai a ddaethent ar eu hol hwynt i'r môr: ni adawyd o honynt gymmeint ag vn.

29 Ond meibion Israel a gerddasant ar dir sych trwy ganol y môr: a'r dyfroedd [oeddynt] yn fûr iddynt, ar y llaw ddehau, ac ar y llaw asswy.

30 Felly 'r Arglwydd a achubodd Israel y dydd hwnnw o law 'r Aiphtiaid: a gwelodd I∣srael yr Aiphtiaid yn feirw ar fin y môr.

31 A gwelodd Israel y grymmyster mawr yr hwn a wnaeth yr Arglwydd yn erbyn yr Aiphtiaid, a'r bôbl a ofnasant yr Arglwydd, ac a gredasant i'r Arglwydd ac iw wâs ef Moses.

PEN. XV.

Israel yn moliannu Duw am y fuddugoliaeth. 23 Chwerw ddyfroedd Maiah. 27 ffynhonnau Elim.

YN A y* 1.35 cânodd Moses a meibion Israel y gân honi'r Arglwydd, ac a lefarasant gan ddywedyd: canaf i'r Arglwydd canys gwnaeth yn rhagorol iawn, taflodd y march, ai farchog i'r môr.

2 Fy nerth a'm cân [yw]'r Arglwydd, ac y mae efe yn iechydwriaeth i mi: dymma fy Nuw, efe a ogoneddafi, [dymma] Dduw fy nhad, a mi ai derchafaf ef.

3 Yr Arglwydd [sydd] ryfel-wr: yr Arglwydd [yw] ei enw.

4 Efe a daflodd gerbydau Pharao ai fyddin yn y môr: ai gaptenniaid dewisol a foddwyd yn y môr côch.

5 Y dyfnderau ai toasant hwynt: descynnasant i'r gwaelod fel carrec.

6 Dy ddeheu-law Arglwydd sydd ardderchoc o nerth: a'th ddeheu-law Arglwydd y drylli y gelyn.

7 Yn amldra dy ardderchawgrwydd y tynnaist i lawr y rhai a gyfodasant i'th erbyn: dy ddigofaint a anfonaist [allan,] ac efe ai hyssodd hwynt fel sofl.

8 Drwy chwythad dy ffroenau y casglwyd y dyfroedd, y ffrydau a safasant fel pen-twrr: y dyfnderau a geulasant yng-hanol y môr.

9 Y gelyn a ddywedodd mi a erlidiaf, mi a ddaliaf, mi a rannaf yr yspail: caf fyng-wynfyd arnynt, tynnaf fyng-hleddyf, fy llaw ai gorescyn hwynt.

10 Ti a chwythaist a'th wynt, y môr ai tô∣awdd hwynt: soddasant fel plwm yn y dyfroedd cryfion.

11 Pwy [sydd] debyg i tiô Arglwydd ymmhlith y duwiau؛ pwy fel tydi yn rhagorawl mewn sancteiddrwydd؛ yn ofnadwy o foliant, yn gwneuthur rhyfeddodau؛

12 Estynnaist dy ddeheulaw, llyngcodd y ddaiar hwynt.

13 Arweiniaist yn dy drugaredd y bôbl y rhai a waredaist: yn dy nerth y tywysaist [hwynt] i anneddle dy sancteiddrwydd.

14 Y bobloedd a glywant [ac] a ofnant: do∣lur a ddeil bresswyl-wyr Palestina.

15 Yna y synna ar ddugiaid Edom [a] hyrddod Moab, ofn ai deil hwynt: holl bres∣swyl-wyr Canaan a lesmeiriant.

16 Ofn* 1.36 ac arswyd a syrth arnynt, gan fawredd dy fraich y tawant fel carrec: nes myned trwodd o'th bôbl di Arglwydd, nes myned o'r bôbl y rhai a ennillaist di trwodd.

17 Ti ai dygi hwynt i mewn, ac ai plenni hwynt ym mynydd dy etifeddiaeth, y lle a wnaethost ô Arglwydd yn anneddle it: y cyssegr Arglwydd a ddarparodd dy ddwylaw.

18 Yr Arglwydd a deyrnasa byth, ac yn dragywydd.

19 O herwydd meirch Pharao ai gerbydau, ai farchogion a ddaethant i'r môr, a'r Arglwydd a ddychwelodd ddyfroedd y môr arnynt: ond meibion Israel aethant a'r dîr sych drwy ganol y môr.

20 A Miriam y brophwydes chwaer Aa∣ron a gymmerodd dympau yn ei llaw: a't

holl fenwyaid a aethant allan ar ei hol a thympanau, ac a phibellau.

21 A dywedodd Miriam wrthynt: cenwch i'r Arglwydd, canys gwnaeth yn ardderchog, bwrriodd y march a'r marchog i'r môr.

22 Yna Moses a ddug Israel oddi wrth y môr coch, ac aethant allan i anialwch Sur: a hwynt a gerddasant dri diwrnod yn yr anialwch ac ni chawsant ddwfr.

23 Pan ddaethant i Marah ni allent yfed dyfroedd Mara, am eu bod yn chwerwon: o herwydd hynny y gelwir ei henw hi Marah.

24 Yna 'r bobl aduchanasant yn erbyn Mo∣ses gan ddywedyd, beth a yfwn؛

25 Ac efe a waeddodd ar yr Arglwydd, a'r Arglwydd a ddangosodd iddo ef brenn, ac efe a fwriodd [hwnnw] i'r dyfroedd, a'r dyfroedd a bereiddiasant: yno efe a osododd iddo ddeddf, a chyfraith, ac efe ai profodd ef yno.

26 Ac a addywedodd, os gan wrando y gwrandewi di ar lais yr Arglwydd dy Dduw, ac os gwnei di yr hyn a fyddo inion yn ei olwg ef, a rhoddi clust iw orchymynnion ef, a chadw ei holl ddeddfau ef: ni roddaf arnat vn o'r clefydau y rhai a roddais ar yr Aiphtiaid, o herwydd myfi [ydwyf] yr Arglwydd dy iachawdur.

27 A daethant* 1.37 i Elim, ac yno 'r oedd deudder ffynnon o ddwfr, a dec palm-wydden, a thriugain:a hwynt a werssyllasant yno wrth y dyfroedd.

PEN. XVI.

Israel yn dyfod i anialwch Sin. 3 Ac yn tuchan am fwyd. 13 Ac yn cael sofl-ieir a Manna. 16 Y modd a'r mesur i gael y Manna. 32 Cadw peth o'r Manna er coffadwriaeth.

YNa y symmudasant o Elim, a holl gynnulleidfa meibion Israel a ddaethant i anialwch Sin yr hwn [sydd] rhwng Elim a Sinai: ar y pymthecfed dydd o'r ail mîs wedi iddynt fyned allan o wlad yr Aipht.

2 A holl gynnulleidfa meibion Israel, a duchanasant yn erbyn Moses, ac yn erbyn Aaron yn yr anialwch.

3 Canys meibion Israel a ddywedasant wrthynt, ô na buasem feirw tanu law 'r Arglwydd yng-wlad yr Aipht؛ pan oeddem yn eistedd wrthy crochanau cig ac yn bwyta bara ddigon: ond chwi a'n dygasoch ni allan i'r anialwch hwn i ladd yr holl dyrfa hon a newyn.

4 Yna y dywedodd yr Arglwydd wrth Mo∣ses, wele mi a lawiaf arnoch fara o'r nefoedd: a'r bobl a ânt allan, ac a gasclant ddogn dydd yn ei ddydd, fel y gallwyf eu profi, a rodiant yn fyng-hyfraith ai nas [gwnant.]

5 Ond ar y chweched dydd y darparant yr hynn a ddygant i mewn: a [hynny] fydd dau cymmeint i'r hynn a gasclant beunydd.

6 Yna y dywedodd Moses ac Aaron wrth holl feibion Israel: yn yr hwyr y cewch wybod mai 'r Arglwydd a'ch dug chwi allan o wlad yr Aipht.

7 Y borau hefyd y cewch weled gogoniant yr Arglwydd, am iddo glywed eich tuchan chwi yn erbyn yr Arglwydd: o herwydd beth [a allem] ni pan duchanasoch i'n herbyn؛

8 Moses hefyd a ddywedodd, yn yr hwyr y rhydd yr Arglwydd i chwi gîg iw fwyta, a'r borau fara ddigon, am glywed o'r Arglwydd eich tuchan chwi 'r hwn a wnaethoch yn ei erbyn ef: o herwydd beth [allem] ni؛ nid yn ein herbyn ni [yr oedd] eich tuchan, onid yn erbyn yr Ar∣glwydd.

9 A Moses a ddywedodd wrth Aaron, dywet wrth holl gynnulleidfa meibion Israel deu∣wch yn nes ger bron yr Arglwydd: o herwydd efe a glywodd eich tuchan chwi.

10 Ac fel yr oedd Aaron yn llefaru wrth holl gynnulleidfa meibion Israel, yna 'r edrycha∣sant tua 'r anialwch: ac wele gogoniant yr Ar∣glwydd a ymddangosodd mewn niwl.

11 A'r Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan ddywedyd,

12* 1.38 Clywais duchan meibion Israel, llefara wrthynt gan ddywedyd, yn y cyfnos y cewch fwyta cîg, a'r borau i'ch diwellir o fara: cewch hefyd wybod mai myfi [ydwyf] yr Arglwydd eich Duw chwi.

13 Felly yn yr hwyr y* 1.39 sofl-ieir a ddaethant ac a orchguddiasant y werssyllfa: a'r boreu yr oedd caenen o wlith o amgylch y gwerssyll.

14 A phan gododd y gaenen wlith: yna wele ar hyd wyneb yr anialwch dippynnau crynnion cyn faned a'r llwyd-rew ar y ddaiar.

15 Pan welodd meibion Israel [hynny] y∣na y dywedasant bob vn wrth ei gilydd Manna [yw] ef, canys in wyddent beth [ydoedd] efe: a dywedodd Moses wrthynt,* 1.40 hwn yw y bara 'r hwn a roddodd yr Arglwydd i chwi iw fwyta.

16 Hyn yw 'r peth a orchymynnodd yr Ar∣glwydd, cesclwch o honaw bob vn yn ol ei fwy∣ta: Gomer i bob vn yn ol rhifedi eich eneidiau, cymmerwch bob vn i'r rhai fyddant yn y gwerssyll.

17 A meibion Israel a wnaethant felly: ac a gasclasant, rhai lawer, a rhai ychydig.

18 Pan* fesurasant wrth y Gomer, yna nid oedd gweddill i'r hwn a gasclase lawer, ac nid oedd eisieu ar yr hwn a gasclase ychydig: casclasant bob vn yn ol ei fwyta.

19 Yna y dywedodd Moses wrthynt: na weddilled neb ddim o honaw hyd y borau.

20 Er hynny ni wrandawsant ar Moses o∣nid gado a wnaeth rhai o honaw hyd y borau, ac efe a fagodd bryfed ac a ddrewodd: am hyn∣ny Moses a ddigiodd wrthynt.

21 A hwynt ai casclasant ef bob borau, pob vn yn ol ei fwytta: pan wresoge yr haul efe a dodde.

22 Ac ar y chweched dydd y casclent ddau cymmeint o'r bara, dau Omer i vn: a holl ben∣naethiaid y gynnulleidfa a ddaethant, ac a fynegasant wrth Moses,

23 Ac efe a ddywedodd wrthynt, hynn yw 'r peth a lefarodd yr Arglwydd, y foru [y mae] gorphywysfa Sabboth sanctaidd i'r Arglw∣ydd: pobwch [heddyw] yr hyn a boboch, a ber∣rwch yr hyn a ferwoch, a gosodwch mewn cad∣wraeth hyd y borau yr holl weddill.

24 A hwynt ai cadwasant hyd y borau fel y gorchymynnase Moses: er hynny ni ddrewodd, ac nid oedd pryf ynddo.

25 Yna y dywedodd Moses bwytewch hwn heddyw, o blegit Sabboth [yw] heddyw i'r Ar∣glwydd: ni chewch hwn yn y maes heddyw.

26 Chwe diwrnodd y cesglwch chwi ef: a'r seithfed dydd [sydd] Sabboth, ni bydd efe ar hwnnw.

27 Etto [rhai] o'r bobl aethant allan ar y seithfed dydd i gasclu, ond ni chawsant ddim.

28 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Mo∣ses: pa hyd y gwrthodwch gadw fyng-orchymynnion a'm cyfreithiau؛

29 Gwelwch mai 'r Arglwydd a roddodd i chwi Sabboth, am hynny efe a roddodd i chwi y chweched dydd fara dros ddau ddydd: arhowch bawb gartref, nac aed vn ol le y seithfed dydd.

30 Felly y bobl a orphywysasant y seithfed dydd.

31 A thŷ Israel a alwasant ei henw ef Man∣na: ac efe oedd fel hâd Coriander, yn wynn, ai flâs fel afrllad o fêl.

32 A Moses a ddywedodd dymma y peth a orchymynnodd yr Arglwydd, llanw Homer o honaw iw gadw drwy eich oesoedd: fel y gwelant y bara a'r hwn y porthais chwi yn yr anialwch, pan i'ch dygais chwi allan o wlad yr Aipht.

33 A Moses a ddywedodd wrth Aaron, cymmer* 1.41 vn crochan a dod ynddo loned Gomer [o'r] Manna: a gosot ef ger bron yr Arglwydd yng-hadw drwy eich oesoedd.

34 Megis y gorchymynnodd yr Arglwydd i Moses: felly y gosododd Aaron ef i gadw ger bron y destiolaeth.

35 A meibion Israel a fwytawsant y Manna* 1.42 ddeugain mhlynedd nes eu dyfod i dîr cyfanneddol: y Manna a fwytawsant nes eu dyfod i gwrr gwlad Canaan.

36 A'r Gomer ydoedd ddecfed rann Epha.

PEN. XVII.

1 Dyfodiad Israel i Raphidim. 2 Ai tuchan am ddwfr. 4 Moses yn gweddio. 6 Ac yn cael dwfr. 8 Ama∣lec yn ymladd ag Israel. 10 Iosua yn myned yn ei erbyn ac yn cael y maes trwy weddi Moses. 14 Duw yn addo difetha Amalec.

A Holl gynnulleidfa meibion Israel a aethant ar eu taith o anialwch Sin wrth orchymyn yr Arglwydd: ac a werssyllasant yn Ra∣phidim lle nid oedd dwfr i'r bobl i yfed.

2 Am hynny y bobl a ymgynhennasant a Moses, ac a ddywedasant, rhoddwch i ni ddwfr i yfed: a dywedodd Moses wrthynt pa ham yr ymgynhennwch a m i؛ pa ham y temptiwch yr Arglwydd؛

3 A'r bobl a sychedodd yno am ddwfr, a thuchanodd y bobl yn erbyn Moses: ac a ddy∣wedasant, pa ham y peraist i m ddyfodi fynu o'r Aipht fel hyn i'n lladd ni, a'n plant, a'n hanifeili∣aid a syched؛

4 A Moses a lefodd ar yr Arglwydd gan ddywedyd, beth a wnaf i'r bobl hyn؛ [aros] et∣to ychydic a hwynt a'm llabyddiant.

5 A dywedodd yr Arglwydd wrth Moses, dos o flaen y bobl a chymmer gyd a thi o henuri∣aid Israel: cymmer hefyd dy wialen yn dy law yr hon y* 1.43 tarewaist yr afon a hi, a cherdda.

6 Wele* 1.44 mi a safaf o'th flaen ar y graic yn Horeb, taro dithe y graig a daw dwfr allan o honi, fely gallo y bobl yfed: A Moses a wnaeth felly yng-olwg henuriaid Israel.

7 Ac efe a alwodd henw y lle Massah a Meribah: o achos cynnen meibion Israel, ac am iddynt demtio yr Arglwydd gan ddywedyd, a ydyw yr Arglwydd yn ein plith, ai nid [yw؛]

8* 1.45 Yna y daeth Amalec: ac a ymladdodd ag Israel yn Raphidim.

9 A dywedodd Moses wrth Iosua, dewis i ni wŷr, a dos allan a rhyfela yn erbyn Amalec: y foru mi a safas ar benn y brynn a gwialen Douw yn fy llaw.

10 Felly Iosua a wnaeth fel y dywedodd Moses wrtho am ryfela yn erbyn Amalec: a Moses, Aaron, a Hur a aethant i fynu i benn y brynn.

11 A phan gode Moses ei law y bydde Isra∣el yn drechaf: a phan adawe ef ei law yn llonydd Amalec a fydde drechaf.

12 A dwylaw Moses oeddynt drymmion, am hynny y cymmerasant faen, ac ai gosoda∣sant tano ef, ac efe a eisteddodd arnaw: ar Aa∣ron a Hur a attegasant tann ei ddwylaw ef, vn ar y nailltu a'r llall ar y tu arall, felly y bu ei ddwylaw ef sythion nes machludo haul.

13 Ar Iosua a wanhâodd Amalce ai bobl a min y cleddyf.

14 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Mo∣ses scrifenna hynn mewn llyfr yn goffadwri∣aeth a mynega i Iosua:* 1.46 canys gan ddeleu y deleaf goffadwriaeth Amalec oddi tann y nefo∣edd.

15 A Moses a adailadodd allor: ac a alwodd ei henw hi, yr Arglwydd [yw] fy maner.

16 Canys efe a ddywedodd fod llaw ar or∣sedd-faingc yr Arglwydd [ac y bydd] i'r Arglwydd ryfel yn erbyn Amalec o genhedlaeth i genhedlaeth.

PEN. XVIII.

Iethro yn dwyn gwraig a phlant Moses atto. 8 Mo∣ses yn dangos: lethro ei chwegrwn ymwared Israel. 10 lethro yn moliannu ac yn aberthu i Dduw Israel. 19 Moses yn ol cyngor Iethro yn gosod swyddogion tanaw.

PA N glywodd* 1.47 Iethro offeiriad Midian chwegrwn Moses yr hyn oll a wnaethe

Duw i Moses, ac i Israel ei bôbl: a dwyn o'r Arglwydd Israel allan o'r Aipht,

2 Yna y cymmerodd Iethro chwegrwn Moses Sephora gwraig Moses: (wedi ei he∣brwng hi [atto.)]

3 Ai dau fâb hi: o barai henw vn [oedd] Gershom o blegit efe a ddywedase dieithr yd∣wyf mewn gwlâd estronol.

4 Ac enw y llall [oedd] Eliezer: o herwydd Duw fy nhâd [oedd] yn gynnorthwy i mi [ebr efe] ac a'm hachubodd rhac cleddyf Pharao.

5 A daeth Iethro chwegrwn Moses, at Mo∣ses, at feibion, ai wraig i'r anialwch, lle 'r ydo∣edd efe yn gwerssyllu [ger llaw] mynydd Duw.

6 Ac efe a ddywedodd wrth Moses, myfi Iethro dy chwegrwn sydd yn vyfod attat: a'th wraig, ac ai dau fâb gyd a hi.

7 Yna 'r aeth Moses allan i gyfarfod ai chwegrwn, ac a ymgrymmodd, ac ai cussanodd, a chyfarchasant bôbl vn iw gilydd: a daethant i'r babell.

8 Yna Moses a fynegodd iw chwegrwn yr hyn oll a wnaethe 'r Arglwydd i Pharao, ac i'r Aiphtiaid er mwyn Israel: a'r holl flinder yr hyn a gawsent a'r y ffordd, ac achub o'r Ar∣glwydd hwynt.

9 A llawenychodd Iethro o herwydd yr holl ddaioni a'r a wnaethe 'r Arglwydd i Israel: [ac] a'm ei waredu ef o law 'r Aiphtiaid.

10 A dywedodd Iethro, bendigedic [fy∣ddo] yr Arglwydd yr hwn a'ch gwaredodd o law 'r Aiphtiaid, ac o law Pharao: yr hwn [he∣fyd] a waredodd y bôbl oddi tann law 'r Aiph∣tiaid.

11 Yn awr y gwn mai mwy ydyw 'r Ar∣glwydd na'r holl Dduwiau:* 1.48 o blegit yn y peth yr oeddynt falch o honaw [yr aeth efe] ar∣nynt.

12 Yna Iethro chwegrwn Moses a gym∣merodd boeth offrwm, ac ebyrth i Dduw: a da∣eth Aaron a holl henuriaid Israel i fwyta bara gyd a chwegrwn Moses gerbron Duw.

13 A Moses a eisteddodd drannoeth i farnu y bôbl: a safodd y bôbl gyn a Moses o'r borau hyd yr hwyr.

12 A phan welodd chwegrwn Moses yr hyn oll a'r a ydoedd efe yn ei wneuthur i'r bôbl: yna efe a ddywedodd, pa beth [yw] hyn yr yd∣wytti yn ei wneuthur i'r bôbl؛ pa ham yr eiste∣ddi dy hun, ac y saif yr holl bôbl gyd athi o'r bo∣rau hyd yr hwyr؛

15 A dywedodd Moses wrth ei chwe∣grwn: am i'r bôbl ddyfod attafi ymgynghori a Duw.

16 Pan fyddo iddynt achos attafi y deuant, a myfi ydwyf yn barnu rhwng pawb ai gilydd: ac yn ysbyssu deddfau Duw ai gyfreithiau.

17 A dywedodd chwegrwn Moses wrtho: nit da y peth yr hwn yr ydwyt ti yn ei wneu∣thur.

18 Llwyr ddeffygi di, a'r bôbl ymma hefyd y rhai ydynt gyd a thi: canys rhy-drwm yw y peth i ti, ni elli di ei wneuthur ef dy hun.

19 Gwrando ar fy llais yn awr, mi a'th gynghoraf â bydd Duw gyd a thi: bydd di dros y bôbl ger bron Duw, a dwg di eu hachosion ac Dduw.

20 Dysc hefyd iddynt y deddfau a'r cy∣fraithiau: ac hysbysa iddynt y ffordd a rodiant ynddi, a'r gweithredoedd y rhai a wnant.

21 Ac edrych dithe allan o'r holl bobl am wŷr nerthol yn ofni Duw, gwŷr geirwir yn cassau cybydd-dod: a gosot [y rhai hyn] arnynt hwy, yn bennaethiaid ar filoedd, yn bennaethi∣aid ar gantoedd, ac yn bennaethiaid ar ddegau a deugain, ac yn bennaethiaid a'r ddegau.

22 A barnant hwy y bôbl bôb amser, ond dy∣gant bôb peth mawr attatti, a barnant eu hun bôb peth bychan: felly yscafnhâ di [y baich] oddi arnat dy hun, a chyd ddygant hwythau a thi.

23 Os y peth hynn a wnei ai orchymyn o Dduw i ti, yna ti a elli barhau: a'r holl bobl hyn a ddeuant iw lle yn llwyddiannus.

24 A Moses a wrandawodd ar lais ei chwe∣grwn: ac a wnaeth yr hyn oll a ddywedodd efe.

25 Canys Moses a ddewisodd wŷr grym∣mus allan o holl Israel, ac ai rhoddodd hwynt yn bennaethiaid ar y bobl: yn bennaethiaid ar filoedd, yn bennaethiaid ar gantoedd, yn benna∣ethiaid ar ddegau a deugain, ac yn bennaethi∣aid ar ddegau.

26 A hwynt a farnasant y bobl bob amser: y peth caled a ddygent at Moses, a phob peth bychan a farnent hwy.

27 Wedi hynny Moses a ollyngodd ym∣maith ei chwegrwn: ac efe aeth adref iw wlâd.

PEN. XIX.

Dyfodiad Israel i fynydd Sinai. 5 Rhagoriaeth I∣srael. 8 y bobl yn addo vfydd-dod i Dduw. 10 Duw yn erchi sancteiddio y bobl: ac yn gwahardd iddynt gyffwrdd a'r mynydd. 14 y bobl yn ym∣sancteiddio. 16 Duw yn ymddangos mewn tara∣nau, a mellt.

YN y trydydd mîs wedi dyfod meibion I∣srael allan o wlâd yr Aipht: y dydd hwnnw y daethant i anialwch Sinai.

2 Canys hwy a aethant o Raphidim, ac a ddaethant i anialwch Sinai, gwerssyllasant he∣fyd yn yr anialwch: sef yno y gwerssyllodd I∣sraell ar gyfer y mynydd.

3 A Moses aeth i fynu at Douw: a'r Ar∣glwydd a alwodd arno ef o'r mynydd, gan ddy∣wedyd, fel hyn y dywedi wrth dŷ Iacob, ac y mynegi wrth feibion Israel.

4 Chwi a welsoch yr hyn 'a wneuthum i'r Aiphtiaid: modd y codais chwi ar adenydd ery∣rod, ac i'ch dygais chwi attafi.

5 Yn awr gan hynny os gan wrando y gwrandewch ar fy llais, a chadw fyng-hyfam∣mod: byddwch yn dlws cuach gennifi na'r holl bobloedd, canys eiddo fi yr holl fyd.

6 A chwi a fyddwch i mi yn frenhiniaeth o offeiriaid, ac yn genhenlaeth sanctaidd: dym∣ma y geiriau y rhai a leferi di wrth feibion I∣srael.

7 Yna y daeth Moses, ac a alwodd am he∣nuriaid y bobl: ac a osododd ger eu bronnau hwynt, yr holl eiriau hyn, y rhai a orchymynna∣se 'r Ayglwydd iddo.

8 A'r holl bobl a gyd attebasant, ac a ddy∣wedasant, nyni a wnawn yr hyn oll a lefarodd yr Arglwydd: a Moses a ddug trachefn eiriau 'r bobl at yr Arglwydd.

9 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Mo∣ses, wele mi a ddeuaf attat mewn niwl tew, fel y clywo y bobl pan ymddiddanwyf a thi, ac fel y credant it byth: a Moses a fynegase eiriau 'r bobl i'r Arglwydd.

10 Yr Arglwydd hefyd a ddywedodd wrth Moses, dos at y bobl a sancteiddia hwynt hedd∣yw ac y foru: a golchant eu dillad.

11 Fel y byddant barod erbyn y trydydd dydd: o herwydd y trydydd dydd y descyn yr Ar∣glwyd yngolwg yr holl bobl, ar fynydd Sinai.

12 A gosot dorfyn i'r bobl o amgylch gan ddywedyd, gwiliwch arnoch rhac myned i fynu i'r mynydd, neu gyffwrdd ai gwrr ef: pwy bynnac a gyffyrddo a'r mynydd a leodir yn farw.

13 Na chyffyrdded llaw ag ef, onid gan la∣byddio llabyddier ef, neu gan saethu saether ef: pa vn bynnac ai dyn ai anifail na chaed fyw, pan gano 'r vdcorn yn hir-llaes, deuant i'r my∣nydd.

14 Yna Moses a ddescynnodd o'r mynydd at y bobl: ac a sancteiddiodd y bobl, a hwynt a olchasant eu dillad.

15 Ac efe a ddywedodd wrth y bobl, bydd∣wch barod erbyn y trydydd dydd: nac ewch yn agos at wraig.

16 A'r trydydd dydd ar y boreuddydd yr o∣edd taranau, a mellt, a niwl trwm ar y mynydd, a llais, yr vdcorn yddedd gryf iawn: fel y dych∣rynnodd yr holl bobl y rhai [oeddynt] yn y gwerssyll.

17 A Moses a ddug y bobl allan o'r gwer∣ssyll i gyfarfod a Duw: a hwynt a safasant yng-odre y mynydd.

18 A mynydd Sinai a fygodd ei gyd, o her∣wydd descyn o'r Arglwydd arno mewn tân: ai fwg a dderchafodd fel mwg ffwrn, ar holl fynydd a grynnodd yn ddirfawr.

19 Pan ydoedd llais yr vdcorn yn myned, ac yn cryfhau yn odieth: Moses a lefarodd, a Duw a attebodd mewn llais.

20 Ar Arglwydd a ddescynnodd ar fynydd Sinai, ar benn y mynydd: a galwodd yr Ar∣glwydd a'r Moses i benn y mynydd, ac aeth Moses i fynu.

21 Yna y dywedodd yr Arglwydd wrth Moses dos i wared testiolaetha i'r bobl: rhac iddynt ruthro at yr Arglwyd i weled, a chwym∣po llawer o honynt.

22 Ac ymsancteiddied yr offeiriaid hefyd, y rhai a nessânt at yr Arglwydd: rhac i'r Ar∣glwrdd ruthro arnynt.

23 A dywedodd Moses wrth yr Arglwydd, ni ddichon y bobl ddyfod i fynu i fynydd Sinai: o blegit ti a destiolaethaist wrthym gan ddy∣wedyd, terfyna y mynydd, a sancteiddia ef.

24 A'r Arglwydd a ddywedodd wrtho, dos cerdda i wared, a thyret ti i fynu ac Aaron gyd a thi: ond na ruthrod yr offeiriaid a'r vobi i ddy∣fod i fynu at yr Arglwydd, rhac iddo yntef ru∣thro arnynt hwy.

25 Yna 'r aeth Moses i wared ac y bobl, ac a ddywedodd wrthynt.

PEN. XX.

Dec gorchymyn Duw. 18 Duw yn ymddangos mewn mellt i beri ei ofni. 23 Duw yn gwahardd delwau. 24 portreiad yr allor.

A Duw a lefarodd yr holl eiriau hyn gan ddywedyd.

2 Myfi [ydwyf] yr Arglwydd dy Dduw: yr hwn a'th ddygais di allan o wlad yr Aipht, o dŷ y caethiwed.

3 Na fydded it dduwiau eraill ger fy mrō i.

4 Na wna it ddelw gerfiedic, na llun dim a'r [y sydd] yn y nefoedd oddi vchod, uac a'r y [sydd] yn y ddaiar oddi isod: nac a'r [y sydd] yu y dwfr oddi tann y ddaiar.

5 Nac ymgrymma iddynt, ac na wasanae∣tha hwynt: o blegit myfi yr Arglwydd dy Dduw [ydwyf] Dduw eiddigus, yn ymweled ag anwiredd y tadau ar y plant, hyd y drydedd a'r bedwaredd [genhedlaeth] o'r rhai a'm casânt.

6 Ac yn gwneuthur trugaredd i filoedd: o'r rhai a'm carant, ac a gadwant fyng-orchymynnion.

7 Na chymmer enw yr Arglwyd dy Dduw yn ofer: canys nid dieuog gan yr Arglwydd yr hwn a gymmero ei enw ef yn ofer.

8 Cofia y dydd Sabboth iw sancteiddio ef.

9 Chwe diwrnod y gweithi, ac y gwnei dy holl waith.

10 Onid y seithfed dydd [yw] Sabboth yr Arglwydd dy Douw: na wna [ynddo] ddim gwaith, tydi na'th fab, na'th ferch, na'th wâsana∣ethwr nath wasanaeth-ferch, na'th anifail, na'th ddieithr-ddyn yr hwn a fyddo o fewn dy byrth.

11 O herwydd [mewn] chwe diwrnod y gwnaeth yr Arglwydd y nefoedd, ar ddaiar, y môr, a'r hyn oll [sydd] ynddynt, ac a orphywysodd y seithfed dydd: am hynny y bendithiodd yr Arglwydd y dydd Sabboth, ac ai sancteiddi∣odd ef.

12 Anrhydedda dy dad a'th fam: fel yr e∣stynno dy ddyddiau ar y ddaiar yr hon y mae yr Arglwydd dy Douw yn ei rhoddi i ti.

13 Na ladd.

14 Na wna odineb.

15 Na ledratta.

16 Na ddwg gamm destiolaeth yn erbyn dy gymmydog.

17 Na chwennych dŷ dy gymydog: na chwennych wraig dy gymydog, nai wasanaeth∣wr, nai wasanaeth ferth, nai ŷch nai assyn, na dim ar [sydd] eiddo dy gymydog.

18 A'r holl bobl a welsant y taranau, a'r mellt, a sain yr vdcorn, a'r mynydd yn mygu: pan welodd y bobl yna y ciliasant, a safasant o hîr-bell.

19 A dywedasant wrth Moses, llefara di wrthym ni, ac nyni a wrandawn: ond na lefared Duw wrthym, rhac i ni farw.

20 Yna y dywedodd Moses wrth y bobl, nac ofnwch o herwydd ich profi chwi y daeth Duw: ac i fod ei ofn ef ger eich bronnau, fel na phe∣chech.

21 A safodd y bobl o hirbell: a nessaodd Mo∣ses i'r cwmmwl lle[yr ydoedd] Duw.

22 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Mo∣ses, fel hyn y dywedi wrth feibion Israel: chwi a welsoch mai o'r nefoedd y lleferais wrthich.

23 Na wnewch [Dduw arall] gyd a mi na wnewch i chwi dduwiau arian, na duwiau aur.

24 Gwna di i mi* 1.49 allor bridd, ac abertha arni dy boeth offrymmau, a'th ebyrth hedd, dy dde∣faid, a'th eidionnau: ym mhob man lle y rho∣ddwyf goffadwriaeth o'm henw, y deuaf attat, ac i'th fendithiaf.

25 Ond os gwnei i mi allor gerric* 1.50 na nâdd y rhai hynny: pan gottech dy forthwyl arni ti ai halogaist.

26 Ac na ddos i fynu ar hyd grissiau i'm hallor: fel nad amlyger dy noethni wrthi hi.

PEN. XXI.

Cyfreithiau am weision caethion. 12 Am lofryddiaeth. 15 Am daro tad neu fam. 17 Am gablu tad neu fam. 18 Am daro cymmydog. 20 Am daro caeth-was. 22 Am beri i wraig feichiog niwed. 26 Am anaf caeth-was. 28 Am eidion a ruthro neu a syrthio mewn pwll.

DYmma y barnedigaethau y rhai a osodi ger eu bron hwynt.

2 Os prynni wâs o Hebraead, gwasanaeth∣ed chwe blynedd: a'r seithfed y caiff yn rhâd fy∣ned ymmaith yn rhydd.

3 Os ar ei benn ei hun y daeth, ar ei benn ei hun y caiff fyned allan: os perchen gwraig fydd efe, aed ei wraig allan gyd ag ef.

4 Os ei feistr a rydd wraig iddo, a hi yn plan∣ta iddo feibion, neu ferched: bydded y wraig ai phlant iw meistr, ac aed efe allan ar ei benn ei hun.

5 Ac os y gwas gan ddywedyd a ddywed, hoff gennifi fy meistr, fyng-wraig a'm plant: nid afi allan yn rhydd.

6 Yna dyged ei feistr ef at y swyddogion a dyged ef at y ddôr, neu at yr orsyn: a thylled ei feistr ei glustr ef a mynawyd, a gwasanaethed ef byth.

7 Ac os gwerth gŵr ei ferch yn forwyn ga∣eth: ni chaiff hi fyned allan fel yr el y gweision allan.

8 Os heb ryglyddu bodd yng-olwg ei mei∣str y bydd fel na chymmero efe hi yn ddywe∣ddi, yna gadawed ei hadbrynnu hi: ni bydd rhydd iddo ei gwerthu hi i bobl ddieithr, wedi iddo ef ei thwyllo hi.

9 Ond os iw fab y dyweddia efe hi: gwnaed iddi yn ol deddf y merched.

10 Ac os arall a brioda efe: na wnaed yn llai ei hymborth, ei dillad, nai hiawn.

11 Ac os y trî hynn nis gwna efe iddi: yna aed hi allan yn rhad heb arian.

12 Rhodder i farwolaeth y* 1.51 neb a darawo wr fel y byddo marw.

13 Ond yr hwn ni chynllwynodd [y dŷn] onid rhoddi o Dduw achlysur iw law, mi a osso∣daf it fann lle y caffo ffoi.

14 A phan wnelo vn yn drahaus ai gymy∣dog gan ei ladd ef trwy dwyll: cymmer ef i far∣wolaeth oddi wrth fy allor.

15 Rhodder i farwolaeth yr hwn a darawo ei dad, neu ei fam.

16 Rhodder i farwolaeth yr hwn a ledrad∣hao ddŷn, ac ai gwertho, os ceir arno.

17 Rhodder i farwolaeth yr hwn a felldi∣thio ei dad neu ei fam.

18 A phan ymryssono dynion a tharo o'r naill y llall a charrec, neu a dwrn: ac efe heb farw, onid gorfod iddo orwedd,

19 Os cyfyd efe a rhodio allan wrth ei ffonn yna y tarawydd a fydd yn ddihawl: yn vnic rho∣dded ei golled am ei waith, a chan feddiginiae∣thu meddiginiathed ef.

20 Ac os teru vn ei wasanaeth-wr, neu ei wasanaeth-ferch a gwialen fel y byddo farw tann ei law ef: gau ddial dialer arno.

21 Ond os erys ddiwrnod neu ddau ddiwr∣nod, na ddialer arno, canys [gwerth] ei arian ei hun ydoedd efe.

22 Ac os ymrafaelia dynion, a tharo o ho∣nynt wraig feichiog fel yr el ei beichiogi oddi wrthi, ac heb fod marwolaeth: gan ddirwyo dir∣wyer ef fel y gosodo perchen y wraig arno, a rhodded [hynny] trwy farn-wŷr.

23 Ac os marwolaeth fydd: rhodder eni∣oes am enioes.

24 Llygad am lygad, dant am ddant, llaw am law, troed am droed.

25 Llosc am losc, archoll am archoll, a chlais am glais.

26 Os teru vn lygad ei wasanaeth-wr, neu ei wasanaech-ferch fel y llygro ef: gollynged ef yn rhydd am ei lygad.

27 Ac os tyr؛ efe ddant ei wasanaeth wr, neu ddant ei wasanaeth-ferch: gollynged ef yn rhydd am ei ddant.

27 Ac os ŷch a gornia ŵr, neu wraig fel y byddo farw: gan labyddio llabyddier yr ŷch, ac na fwytaer ei gîg ef, ac aed perchen yr ŷch yn rhydd.

29 Ond os yr ŷch oedd yn cornio o'r blaen, a [hynny] yn hyspys iw berchennog, ac efe heb

ei gadw, ond lladd o honaw ŵr neu wraig: yr ŷch a labyddir, ai berchennog a roddir i farwo∣laeth.

30 Os iawn a roddir arnaw, rhodded werth am ei eni••es, yn of yr hyn oll a ossodir arno.

31 Os mab neu ferch a gornia efe: gwne∣ler iddo yn ol y gyfraith hon.

32 Ond os gwasanaeth-wr, neu wasana∣ethferch a gornia 'r ŷch:* 1.52 rhodder iw berchen∣nog ddec sicl ar hugain o arian, a llabyddier yr ŷch.

33 Ac os egyr gŵr bydew, neu os cloddia vn bydew, ac heb gaeu arno: a syrthio yno ŷch neu assyn.

34 Perchen y pydew a dâl [am dano,] arian a dâl efe iw berchennog, a'r [anifail] marw a fydd eiddo yntef.

35 Ac os ŷch gwr a deru ŷch ei gymydog fel y byddo efe farw: yna gwerthant yr ŷch byw, a rhannant ei werth ef, a'r [ŷch] marw a ran∣nant hefyd.

36 Neu os dangoswyd mai ŷch hwylioc yd∣oedd efe blaen, ai berchennog heb ei gadw ef: gan dalu taled ŷch am ŷch, a bydded y marw eiddo ef.

PEN. XXII.

Cyfreithiau am ledrat. 5 Am sathaed. 7 Am beth a rodder at vn iw gadw. 13 Am echwyn, benthyg, a llôg. 15 Am halogi merch. 17 Am raib. 19 Am gau-dduwiaeth. 20 Am ddieithraid, gweddwon, ac ymddifaid. 24 Am Vsuriaeth. 25 Am wystl. 27 Am barch swyddogion. 28 Am ddegwm.

OS lledratta vn ŷch, neu ddafad ai ladd neu ei werthu, taled bum ŷch am ŷch, a phe∣dair dafad, am ddafad.

2 Os ceir lleidr yn torri tŷ, ai daro fel y byddo farw, na [thynner] gwaed am dano.

3 Os bydd haul wedi codi arno [tynner] gwaed am dano: cwbl daled [y lleidr,] oni bydd ganddo [beth i dalu] gwerther ef am ei ledrat.

4 Os gan gael y ceir yn ei law ef y lledrat yn fyw o eidion neu assyn, neu ddafad, taled yn ddwbl.

5 Os pawr vn faes, neu win-llan, ac an∣fon ei anifail i bori maes vn arall, taled o'r hyn goref yn ei faes, ac o'r hyn goref yn ei win∣llan.

6 Os tân a dyrr allan, ac a gaiff afel ar ddrain, fel y difaer dâs o ŷd, neu ŷd ar ei droed neu faes: cwbl daled yr hwn a gynneuodd y tân.

7 Os rhydd vn iw gymydog arian, neu ddodrefn i gadw, ai ledratta o bŷ 'r gŵr, os y lleidr a geir taled yn ddwbl.

8 Os y lleidr ni cheir, duger perchennog y tŷ at y swyddogion [i dyngu,] a estynnodd efe ei law ar dda ei gymydog.

9 Am bob sarhaed, am eidion, am assyn, am ddafad, am ddilledyn, [ac] am bob peth a gollo 'r hwn y dywedo [vn mai] hwnnw yw efe: deued achos y ddau ger bron y swyddogi∣on, a'r hwn y barno y swyddogion yn ei erbyn taled iw gymydog yn ddwbl.

10 Os r••ydd vn assyn, neu eidion, neu dda∣fad, neu vn anifail at ei gymydog i gadw, a ma∣rw o honaw, neu ei friwo, neu ei ddwyn o an∣fodd heb neb yn gweled:

11 Bydded llŵ 'r Arglwydd rhyngddynt ill dau, a estynnodd [y ceidwad] ei law ar dda ei gymydog: a chymmered ei berchennog [hyn∣ny] ac na wnaed [y llall] iawn,

12* 1.53 Os gan ledratta y lledratteuir ef oddi wrtho gwnaed iawn iw berchennog, os gan ysclyfaethu yr ysclyfaethir ef, dyged ef yn destio∣laeth, [ac] na thaled am yr hwn a ysclyfaeth∣wyd.

13 Ond os benthygia vn gan ei gymydog [ddim] ai friwo, neu ei farw, heb [fod] ei ber∣chennog gyd ag ef: gan dalu taled.

14 Os ei berchennoc [fydd] gyd ac ef: na wnaed iawn: os llôg [yw] efe, am ei* 1.54 lôg y daeth.

15 Ac os huda vn forwyn yr hon ni ddywe∣ddiwyd, a gorwedd gyd a hi: gan gynescaeddu cynhescaedded hi 'n wraig iddo ei hun.

16 Os ei thad a lwyr wrthyd ei rhoddi hi iddo, taled arian yn ol gwaddol morwynion.

17 Na chaffed rheibies fyw.

18 Llwyr rodder i farwolaeth bôb vn a or∣weddo gyd ag anifail.

19* 1.55 Lladder yn farw a abertho i dduwiau, o∣nid i'r Arglwydd yn vnic.

20* 1.56 Na orthrymma, ac na flina y dieithr, ca∣nys dieithraid fuoch yn nhîr yr Aipht.

21 Na orthrymmwch vn weddw, nac ym∣ddifad,

22* 1.57 Os gwnewch iddo ddûn blinder (canys os gwaedda ddim arnaf, mi a lwyr wrandawaf ei waedd ef.)

23 Fy nigofaint a ennyn, a mi a'ch lladdaf a'r cleddyf, a bydd eich gwragedd yn weddw∣on, a'ch plant yn ymddifaid.

24 Os nechwyni arian i'm pobl y rhai [yd∣ynt] gyd a thi: na fydd fel occrwr iddynt, na ddod ti vsuriaeth arnynt.

25* 1.58 Os cymmeri ddilledyn dy gymydog ar wystl, dyro ef adref iddo erbyn machludo haul.

26 O herwydd hynny yn vnic [sydd] iw roddi arno ef, hwnnw yw ei ddilledyn am ei groen ef: mewn pa beth y gorwedd؛ a bydd os gwaedda efe arnaf im wrando, canys trugarog ydwyf.

27 Na* 1.59 chabla swyddogion, ac na felldithia bennaeth dy bobl.

28 Nac oeda [dalu] dy ffrwythau sychion, a gwlybion, dod ti i mi* 1.60 y cyntaf-anedic o'th feibion.

29 Felly y gwnei am dy eidion [ac] am dy ddafad, saith niwrnod y bydd gyd ai fam, a'r wythfed dydd y rhoddi efi mi.

30 A byddwch yn ddynion sanctaidd i mi,

ac na fwyttewch gîg wedi ysclyfaethu yn y maes, teflwch ef i'r cî.

PEN. XXIII.

2 Ni ddylem ddilyn y blaid drechaf. 8 Na derbyn an∣rhegion. 10 Gorphywysfa tir a dynion. 13 Na cho∣ffaer y gau-dduwiau. 14 Y tair gwyl arbennic. 20 Angel yr Arglwydd yn arwain y bobl. 24 Beth a ddylid i wneuthur i ddelwau. 25 Duw yn addo llwy∣ddiant i blant Israel os ofnent ef.

NA chyfot enllib, na ddod ti dy law gyd a'r anuwiol i fod yn dŷst anwir.

2 Na ddilyn y rhai amlaf i wneuthur drwg, ac nac atteb mewn ymrafael gan bwysso yn ol llaweroedd [a] chan wyro.

3 Na pharcha y tlawd y chwaith yn ei ym∣rafael.

4 Os cyfarfyddi ag eidion dy elyn,* 1.61 neu ai assyn yn myned ar gyfergoll, dychwel ef adref iddo.

5 Os gweli assyn yr hwn a'th gassaa di yn gorwedd dann ei phwn: paid a gadel iddi, gan gynnorthwyo cynnorthwya gyd ag ef.

6 Na wyra farn dy dlawd yn ei ymrafael.

7 Ymgadw ym mhell oddi wrth ffalster, na ladd y chwaith na'r gwirion, na'r cyfiawn, canys ni chyfiawnhafi 'r anuwiol.

8 Na* 1.62 dderbyn wobr, canys gwobr a dda∣lla y rhai sydd yn gweled, ac a wyra eiriau y cy∣fiawn.

9 Na orthrymma y diethr, chwi a wyddoch galon y diethr: o herwydd chwi a fuoch ddieth∣raid yn nhîr yr Aipht.

10* 1.63 Chwe blynedd yr heui dy dîr, ac y ces∣gli ei ffrwyth.

11 A'r seithfed paid ag ef, a gad ef yn llonydd fel y caffo tlodion dy bobl fwytta, a bwyttaed bwyst-fil y maes eu gweddill hwynt: felly y gwnei am dy win-llan [ac] am dy oliwydden.

12* 1.64 Chwe diwrnod y gwnei dy waith, ac ar y seithfed dydd y gorphywysi: fel y caffo dy ȳch a'th assyn lonyddwch, ac y cymmero mâb dy for∣wyn gaeth a'r dieithr ddŷn ei anadl atto.

13 Ac ymgedwch ym mhôb peth a ddywe∣dais wrthich, na choffewch enw duwiau eraill, na clywer [hynny] o'th enau.

14 Tair gwaith yn y flwyddyn y cedwi ŵyl i mi.

15 Gŵyl y bara croiw a gedwi, saith niwr∣nod y bwyttei fara croiw, fel y gorchymynnais it: ar yr amser gossodedic o fis Abib, canys yn∣ddo y daethost allan o'r Aipht, ac nac ymddan∣gosed [neb] ger fy-mron yn waglaw.

16 A gŵyl cynhaiaf blaen-ffrwyth dy la∣fur yr hwn a heuaist yn y maes, a gŵyl y cyn∣null yn niwedd y flwyddyn, pan gynhullech dy lafur o'r maes.

17 Tair gwaith yn y flwyddyn yr ymddeng∣ys dy holl yrsiaid ger bron yr Arglwydd Ior.

18 Nac abertha waed fy aberth ar fara le∣feinllyd: ac nac arhoed brasder fy aberth dros nôs hyd y borau.

19 Dŵg i dŷ 'r Arglwydd dy Dduw y cyn∣taf o flaen-ffrwyth dy dîr: na ferwa fynn yn llaeth ei fam.

20 Wele fi yn anfon angel o'th flaen i'th gadw ar y ffordd: ac i'th arwain i'r man yr hwn a baratoais.

21 Gwilia rhagddo, a gwrando ar ei lais ef, na chyffroa ef: canys ni ddioddef efe eich anwi∣redd o blegit [y mae] fy enw ynddo ef.

22 Os gan wrando y gwrandewi ar ei lais ef, a gwneuthur cwbl a lefarwyf, mi a fyddaf elyn i'th elynion, ac a wrthwyneba dy wrthwy∣neb-wyr

23 O herwydd fy angel a aiff o'th flaen di, ac a'th ddŵg di at yr Amoriaid, a'r Hethiaid, a'r Phereziaid, a'r Canaaneaid, yr Hefiaid, a'r Ie∣busiaid: a mi ai difethaf hwynt.

24 Nac ymgrymma iw duwiau hwynt, ac na wasanaetha hwynt, ac na wna yn ôl eu gwei∣thredoedd hwynt, onid tynn hwynt i lawr, a dryllia eu delwau hwynt.

25 A chwi a wasanaethwch yr Arglwydd eich Duw, ac efe a fendithia dy fara, a'th ddwfr, a mi a dynnaf ymmaith [bob] clefyd o'th fysc.

26 Ni* 1.65 bydd yn dy dîr di a gollo ei beichio∣gi, nac vn ni allo blanta, mi a gyflawnaf rifedi dy ddyddiau.

27 Mi a anfonaf fy arswyd o'th flaen, ac a laddaf yr holl bobl y rhai y deui attynt, ac a rodd∣af wegil dy holl elynion tuag attat.

28 A mi a anfonaf gaccwn o'th flaen, a hw∣ynt a yrrant yr Hesiaid, a'r Canaaneaid, a'r He∣thiaid allan o'th flaen di.

29 Ni yrraf hwynt oddi wrthit mewn vn flwyddyn: rhac bôd y wlâd yn ddiffaethwch ac i fwyst-filod y maes fyned yn amlach na thi.

30 O fesur ychydic, ac ychydic, y gyrraf hwynt allan o'th flaen di, nes iti gynnyddu, ac ettifeddu y tîr.

31 A gossodaf dy derfyn o'r môr côch, hyd fôr Philistiaid, ac o'r diffaethwch hyd yr afon: canys mi a roddaf yn eich meddiant bresswyl∣wyr y tîr, a thi ai gyrri hwynt allan o'th flaen di.

32 Na* 1.66 wna ammod a hwynt, nac ai duwi∣au.

33 Na âd iddynt drigo yn dy wlâd, rhac idd∣ynt beri it bechu im herbyn: canys os gwasana∣ethi di eu duwiau hwynt, diau y bydd [hynny] yn dramgwydd i ti.

PEN. XXIIII.

1 Gorchymyn ar ddyfod o Moses i'r mynydd. 4 Mo∣ses yn scrifennu y gyfraith mewn llyfr. 9 Moses yn myned i'r mynydd trachefn. 18 Ac yn aros yno ddeugain nhiwrnod.

AC efe a ddywedodd wrth Moses tyret i fynu at yr Arglwydd, ti ac Aaron, Na∣dab, ac Abihu, a'r dec a thrugain o henuriaid Is∣rael: ac addolwch o hir-bell.

2 Ac aed Moses ei hun at yr Arglwydd, ac na ddeuant hwynt, ac nac aed y bobl i fynu gyd ag ef.

3 Yna y daeth Moses, ac a fynegodd i'r bobl holl eiriau 'r Arglwydd, a'r holl farnedigae∣thau: ac attebodd yr holl bobl yn vn air, ac a ddy∣wedasant,* 1.67 ni a wnawn yr holl eiriau y rhai a lefarodd yr Arglwydd.

4 A Moses a scrifennodd holl eiriau 'r Ar∣glwydd, ac a gododd yn forau, ac a* 1.68 adailadodd allor islaw y mynydd, a deuddêc colofn, yn ol deuddêc llwyth Israel.

5 Ac efe a anfonodd langciau meibion Israel a hwynt a offrymmasant boeth offrymmau, ac a aberthasant fustych yn ebyrth hedd i'r Ar∣glwydd.

6 A chymmerodd Moses hanner y gwaed, ac ai gossododd mewn caugiau, a 'r hanner [a∣rall] i'r gwaed a daenellodd efe ar yr allor.

7 Ac efe a gymmerth lyfr y cyfammod, ac ai darllenodd lle y clywe y bobl, a dywedasant ni a wnawn, ac a wrandawn yr hyn oll a lefarodd yr Arglwydd.

8 A chymmerodd Moses y gwaed, ac ai ta∣enellodd ar y bobl, ac a ddywedodd* 1.69 wele waed y cyfammod yr hwn a wnaeth yr Arglwydd a chwi, yn ol yr holl eiriau hyn.

9 Yna 'r aeth Moses i fynu, ac Aaron, Na∣dab ac Abihu, a dêc a thrugain o henuriaid Is∣rael.

10 A gwelsant Dduw Israel, a thann ei draed ef megis gwaith o faen Saphir, ac fel corph y nefoedd o ddiscleirder.

11 Ac ni roddes ei law ar bendefigion mei∣bion Irael, onid gwelsant Douw, a bwytta∣sant, ac yfasant.

12 A dywedodd yr Arglwydd wrth Moses tyret attaf i'r mynydd abydd yno, ac mi a roddaf it lechau cerrie, a'r gyfraith a'r gorchymyn y rhai a scrifennais iw dyscu hwynt.

13 A chododd Moses, ac Iosua ei wenidog, ac aeth Moses i fynu i fynydd Duw.

14 Ac wrth yr henuriaid y dywedodd, arho∣swch am danom ymma, hyd oni ddelom attoch trachefn: ac wele Aaron, a Hur gyd a chwi, pwy bynnac [a fyddo] ag achos iddo deued attynt hwy.

15 A Moses aeth i'r mynydd, a niwl a or∣chguddiodd y mynydd.

16 A gogoniant yr Arglwydd a arhodd ar fynydd Sinai, a niwl ai gorchguddiodd chwe diwrnod, ac efe a alwodd am Moses y seithfed dydd o ganol y niwl.

17 A'r golwg ar ogoniant yr Arglwydd [ydoedd] fel tân yn difa ar ben y mynydd yng∣olwg meibion Israel.

18 A daeth Moses i ganol y niwl ac aeth i'r mynydd: a bu Moses yn y mynydd* 1.70 ddeugain nhiwrnod, a deugain nhos.

PEN. XXV.

1 Duw yn gofyn gan ei bobl offrymmau ewyllysgar i wneuthur y babell. 10 Arch y destiolaeth. 17 Y dru∣gareddfa. 23 Y bwrdd a'r llestri. 31 A'r canhwyllbren.

"A'R Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan-ddywedyd:

"2 Dywet wrth feibion Israel, am ddwyn o honynt i mi offrwm:* 1.71 gan bôb gwr ewyllys∣gar ei galon y cymmerwch fy offrwm:

"3 Dymma 'r offrwm yr hwn a gymmerwch ganddynt: aur, ac arian, a phrês.

"4 A Sidan glâs, a phorphor ac scarlat, a si∣dan gwyn a [blew] geifr.

"5 A chrwyn hyrddod yn gochion, a chrwyn daiar-foch, a choed Sittim.

"6 Olew i'r goleuni, llyseuau i olew 'r en∣naint, ac i'r arogl-darth llysseuoc.

"7 Y meini Onix, a meini iw gossod* 1.72 yn yr Ephod, ac* 1.73 yn y ddwyfronec.

"8 A gwnant i mi gyssegr fel y gallwyf drigo yn eu mysc hwynt.

"9 Yn ol holl waith y tabernacl, a gwaith ei holl ddodrefn y rhai 'r ydwyf yn eu dangos it, felly y gwnewch.

"10 A gwnant Arch* 1.74 o goed Sittim, o ddau gufydd a hanner ei hŷd, a chufydd a hanner ei llêd, a chufydd a hanner ei huchder.

"11 A goreura hi ag aur coeth o fewn, ac oddi allan y goreuri hi: a gwna arni goron o aur o amgylch.

"12 Bwrw iddi hefyd bedair modrwy aur, a dod ar ei phedair congl: dwy fodrwy ar vn yst∣lys iddi, a dwy fodrwy ar yr ystlys arall iddi.

"13 A gwna drossolion o goed Sittim, a go∣reura hwynt ag aur.

"14 A gossot y trossolion trwy y modrwyau, gan ystlys yr Arch, i ddwyn yr Arch arnynt.

"15 Ym modrwyau 'r Arch y bydd y trossoli∣on, na symmuder hwynt oddi wrthi.

"16 A dod yn yr Arch, y destiolaeth yr hon a roddaf it.

"17 A gwna drugareddfa o aur coeth, o ddau gufydd a hanner ei hyd, a chufydd a hanner ei llêd.

"18 A gwna ddau Gerub o aur, o gyfan-wa∣ith morthwyl y gwnei hwynt, yn nau gwrr y drugareddfa,

"19 Vn Cerub a wnei yn y naill gwrr, a'r Ce∣rub arall yn y cwrr arall i'r drugareddfa, ar ei dau gwrr hi y gwnewch y Cerubiaid.

"20 A bydded y Cerubiaid yn lledu[eu] ha∣denydd i fynu gan orchguddio ai hadenydd tros y drugareddfa, ai hwynebau bôb vn at ei gilydd, tua 'r drugareddfa y bydd wynebau y Cerubi∣aid.

"21 A dod ti y drugareddfa i fynu ar yr Arch, ac yn yr Arch dod y destiolaeth yr hon a roddaf i ti.

"22 A mi a destiolaethaf it yno, ac a lefarat wrthit oddiar y drugareddfa, oddi rhwng y ddau Gerub y rhai a fyddant ar Arch y destiolaeth yr holl bethau y rhai a orchymynnwyf wrthit i fei∣bion Israel.

"23 A* 1.75 gwna di fwrdd o goed Sittim, o ddau gufydd ei hŷd, a chufydd, ei lêd, a chufydd a han∣ner ei vchter.

"24 A goreura ef ag aur coeth, a gwna iddo

goron o aur o amgylch.

"25 A gwna iddo gylch [o lêd] llaw o am∣gylch, a gwna goron aur ar ei wregys o am∣gylch.

"26 A gwna iddo bedair modywy o aûr, a dod y modrwyau wrth y pedair congl y rhai a [fyddant] ar ei bedwar troed.

"27 Ar gyfer y cylch y bydd y modrwyau yn lleoedd i'r trossolion i ddwyn y bwrdd.

"28 A gwna y trossolion o goed Sittim, a goreurahwynt ag aur, fel y dyger y bwrdd ar∣nynt.

"29 A gwna ei ddysglau ef, ai gwppanau, ai gafnau, ai phiolau y rhai y tywelltir a hwynt: o aur coeth y gwnei hwynt.

"30 A dod ar y bwrdd y bar a gosod ger bron fy-wyneb yn oestadol.

"31* 1.76 Gwna hefyd ganhwyll-bren: o aur pûr yn gyfan-waith y gwneir y canhwyll-bren: ei baladr, ei geingciau, ei bedill, ei gnappiau, ai flodau a fyddant o honaw ei hûn.

"32 A [bydd] chwe chaingc yn dyfod allan oi ystlysau, tair caingc o'r canhwyll-bren o vn tu, a thair caingc o'r canhwyll-bren o'r tu a∣rall.

"33 Tair padell o waith almon, cnap a blo∣deun ar vn gaingc, a thair padell o waith almon, cnap a bloedeun ar gaingc ar all: felly ar y chwe chaingc [a fyddo] 'n dyfod allan o'r canhwyll∣bren.

"34 Ac yn y canhwyll-bren y bydd pedair pa∣dell ar waith almon, ai gnappiau, ai flodau.

"35 A bydd cnap tan ddwy gaingc o ho∣naw, a chnap tan ddwy gaingc o honaw, a chnap tan ddwy gaingc o honaw: yn ol y chwe chaingc a ddeuant o'r canhwyll-bren.

"36 Eu cnappiau, ai ceingciau a fyddant o honaw ef: oll yn aur coeth o vn cyfan-waith morthwyl.

"37 A thi a wnei ei saith lusern ef, ac a godi ei lusernau ef fel y goleuo efe ar gyfer ei wy∣neb.

"38 A [bydded] ei esciliau, ai gafnau o aur coeth.

"39 O dalent o aur coeth y gwnei ef, a'r holl lestri hynn.

"40 Ond* 1.77 gwel wneuthur yn ôl eu portreiad hwynt yr hwn a ddangoswyd it yn y mynydd.

"PEN. XXVI.

"1 Llûn y babell. 31 Y llenn. 33 Llê 'r Arch: 34 Lle y drugareddfa, a'r bwrdd, a'r canhwyll-bren. 36 Y llen ar ddrws y babell.

"Y Tabernacl hefyd a wnei di o ddêc llenn o sidan gwyn cyfrodedd, ac o sidan glâs, a phorphor, ac scarlat yn Gerubiaid o gywrein∣waith y gwnei hwynt.

"2 Hŷd vn llenn [fydd] wyth gufydd ar hû∣gain, a llêd vn llenn [fydd] pedwar cufydd, yr vn mesur a fydd i'r holl lennî.

"3 Pum llenn a fyddant yng-lŷn bôb vn wrth ei gilydd, a phum llenn [eraill] a fyddant yng∣lŷn wrth ei gilydd.

"4 A gwna ddolennau o sidan glâs ar ymyl vn llenn, ar y cwrr yn y cydiad, ac felly y gwnei ar ymyl y llenn eithaf, yn yr ail cydiad.

"5 Dêc dolen a deugain, a wnei di i vn llenn, a dêc dolen a deugain a wnei ar gwrr y llenn yr hon [a fyddo] yn yr ail cydiad: y dolennau a dderbyniant bôb vn ei gilydd.

"6 Gwna hefyd ddêc derbyniad a deugain o aur, a chydia a'r derbyniadau y llenni bôb vn wrth ei gilydd, fel y byddo yn vn tabernacl.

"7 A gwna lenni o [flew] geifr [i fod] yn ba∣bell-len ar y tabernacl, yn vn llenn ar ddêc y gwnei hwynt.

"8 Hŷd vn llenn [fydd] dêc cufydd ar hugain, a llêd vn llen [fydd] pedwar cufydd, a'r vn me∣sur [fydd] i'r vn llen ar ddêc.

"9 A chydia bum llenn wrthynt eu hun, a chwe llenn wrthynt eu hun, a dybla y chweched lenn ar gyfer wyneb y babell-len.

"10 A gwna ddêc dolen a deugain ar ymyl y naill lenn ar y cwrr yn y cydiad[cyntaf], a dêc dolen a deugain ar ymyl y llenn [arall] yn yr ail cydiad.

"11 A gwna ddêc derbynniad a deugain o brês, a dôd y derbynniadau yn y dolennau, a chylymma y babell-len fel y byddo yn vn.

"12 A'r gweddill a fyddo tros benn o lenn y babell-len [sef] yr hanner llenn weddill a ade∣wir ar du cefn y tabernacl

"13 Fel [y byddo] o'r gweddill gufydd o'r naill dû, a chufydd or tu arall, o hŷd y babell-len: bydded y gweddill dros ddau y stlys y tabernacl o bob-tu iw orchguddio.

"14 A gwna dô i'r babell-len o grwyn hyr∣ddod wedi eu lliwio yn gochion, a thô o grwyn daiar-foch yn vchaf.

"15 A gwna styllod o goed Sittim i'r taber∣nacl yn eu sefyll.

"16 O ddêc cufydd o hŷd [yn] yr sty llen, ac o gufydd a hanner cufydd o lêd mewn pôb sty∣llen.

"17 [Bydded] dau dŷno i vn bwrdd, wedi go∣sod fel ffynn yscal, pôb vn ar gyfer ei gylydd: felly y gwnei am holl fyrddau y tabernacl.

"18 A gwna styllod i'r tabernacl, vgain styll∣en o'r tu dehau, tu a'r dehau.

"19 A gwna ddeugain mortais arian tann yr vgain styllen, dwy fortais tann vn styllen iw dau dŷno, a dwy fortais tan styllen arall iw dau dŷno.

"20 A [gwna] i ail ystlys y tabernacl, o du 'r gogledd vgain styllen.

"21 A deugain mortais o arian [o fe sur] dwy fortais tann bôb styllen,

"22 Hefyd i ystlys y tabernacl o du 'r gorlle∣win y gwnei chwech styllen.

"23 A dwy styllen a wnei i gonglau y taber∣nacl rhwng y ddau ystlys.

"24 A byddant wedi eu cyssylldu oddi ta∣nodd, byddant hefyd wedi eu cyd gydio oddi ar∣nodd wrth vn fodrwy: felly y bydd iddynt ill dau, ŷn y ddwy gongl y byddant.

"25 A byddant yn wyth styllen, ai morteisiau arian yn vn mortais ar bymthec, dwy fortais dann vn styllen, a dwy fortais tann styllen arall.

"26 Gwna hefyd farrau o goed Sittim, pump i styllod vn ystlys i'r tabernacl.

"27 A phum barr i styllod ail ystlys y taber∣nacl, a phum barr i ystlys y tabernacl o du 'r gorllewin.

"28 A'r barr canol [fydd[ yng-hanol yr styll∣od, yn barrio o gwrr i gwrr.

"29 Goreura hefyd ag aur yr styllod, a gwna eu modrwyau o aur, i osod y barrau drwyddynt, goreura y barrau hefyd ag aur.

"30 A* chyfot y tabernacl wrth ei bortreiad, yr hwn a ddangoswyd it yn y mynydd.

"31 A gwna wahan-len o sidan glâs, porphor ac scarlat, ac o sidan gwyn cyfrodedd yn [llawn] Cerubiaid o waith cywreint y gwnei hi.

"32 A dod hi ar bedair colofn o [goed] Sittim wedi eu goreuro ag aur, ai pennau o aur, ar be∣dair mortais arian.

"33 A dod y wahan-len wrth y derbynniadau, fel y gellech ddwyn yno o fewn y wahan-lenn Arch y destiolaeth, a'r wahan-lenn a wna wa∣han i chwi rhwng y cyssegr, a'r cyssegr sanctei∣ddiolaf.

"34 Dod hefyd y drugareddfa ar Arch y de∣stiolaeth yn y cyssegr sancteiddiolaf.

"35 A gosot y bwrdd o'r tu allan i'r wahan∣lenn, a'r canhwyll-bren gyferbyn a'r bwrdd, ar y tu dehau i'r tabernacl: a dod y bwrdd ar du y gogledd,

"36 A gwna gaead-lenn i ddrws y babell, o sidan glâs porphor ac scarlat, ac o sidan gwyn cyfrodedd o wniad-waith.

"37 A gwna i'r gaead-len bum colofn, [o goed] Sittim, a goreura hwynt ag aur, ai pen∣nau o aur, a bwrw iddynt bump mortais brês.

"PEN. XXVII.

"1 Allor y poeth offrwm. 9 Cynteddfa y tabernacl. 20 Goleuni gwastadol yn y babell.

"GWna hefyd allor o goed Sittim o bump cufydd o hŷd, a phump cufydd o lêd, yn bedair-ongl y bydd yr allor, ai huchoer o dri chufydd.

"2 A gwna ei chyrn ar ei phedair congl, o honi ei hun y bydd ei chyrn, a gwisc hi a phrês.

"3 Gwna hefyd iddi grochanau i dderbyn ei lludw, ai rhawiau, ai chawgiau, ai chigwennau, ai thusserau: ei holl lestri a wnei o brês.

"4 A gwna iddi alch o brês, ar waith rhw∣yd, a gwna ar yr rhwyd bedair modrwy o brês wrth ei phedair congl.

"5 A dod hi dann amgylchiad yr allor oddi tannodd, fel y byddo y rhwyd hyd hanner yr allor.

"6 A gwna drosolion i'r allor [sef] trosolion o goed Sittim, a gwisc hwynt a phrês.

"7 A dod ei throssolion trwy y modrwyau, a bydded y trossolion ar ddau ystlys yr allor pan ddyger hi.

"8 Gwna hi ag ystyllod yn gau: fel y dan∣gosodd [yr Arglwydd] i ti yn y mynydd, felly y gwnant.

"9 A gwna gynteddfa y tabernacl ar y tu de∣hau tua'r dehau: troelloc lenni y cynteddfa fy∣ddant sidan gwyn cyfrodedd, o gan cufydd o hŷd yn vn ystlys.

"10 Ai hugain colofn, ai hugain mortais [fy∣ddant] o brês: pennau y colofnau, ai cylchau [fyddant] o arian.

"11 Felly o du 'r gogledd [y bydd] ar hŷd, lenni troelloc, o gant [cufydd] o hŷd, ai hugain colofn gyd ai hugain mortais o brês: a phennau y colofnau, ai cylchau o arian.

"12 A llêd y cynteddfa tua 'r gorllewin [a gaiff] droelloc lenni o ddêc cufydd a deugain: eu colofnau [fyddant] ddêc, ai morteisiau yn ddêc.

"13 A lled y cynteddfa tua 'r dwyrain o godi∣ad haul [a fydd] dêc cufydd, a deugain.

"14 Y troelloc lenni o'r [naill] du [a fyddant] bymthec cufydd, eu colofnau yn dair, ai mor∣teisiau yn dair.

"15 Ac ir ail tu [y bydd] pymthec troelloc lenn, eu tair colofn ai tair mortais.

"16 Ac i borth y cynteddfa [y gwneir] caead leun o vgein cufydd o sidan glâs, porphor, ac scarlat, ac o sidan gwyn cyfrodedd o wniad-wa∣ith: eu pedair colofn, ai pedair mortais.

"17 Holl golofnau y cynteddfa o amgylch a gylchir ag arian, ai pennau yn arian, ai mortei∣siau yn brês.

"18 Hŷd y cynteddfa [fydd] cant cufydd, ai lêd dec a deugain o bôb tu: a phump cufydd o vchter [fydd y troelloc lenni] o sidan gwyn cyfrodedd, ai morteisiau prês.

"19 Holl lestri y tabernacl yn eu holl wasana∣eth, ai holl hoelion hefyd, a holl hoelion y cyn∣teddfa fyddant o brês.

"20 A gorchymyn dithe i feibion Israel ddw∣yn o honynt attat bûr olew 'r oliwydden coethe∣dic yn oleuni, i beri i'r lusernau ennyn yn oestad.

"21 Ym mhabell y cyfarfod o'r tu allan i'r wahanlenn yr hon [a fydd] o flaen y destiolaeth y trefna Aaron, ai feibion hwnnw o'r hwyr hyd y borau, ger bron yr Arglwydd yn ddeddf drag∣wyddol trwy eu hoesoedd gan feibion Israel.

PEN. XXVIII.

Gwisc Aaron, ai feibion.

"A Chymmer di Aaron dy frawd attat, ai fei∣bion gyd ag ef o blith meibion Israel i off∣eiriadu i mi: [sef] Aaron, Nadab, ac Abihu, Eleazar, ac Ithamar meibion Aaron.

"2 Gwna hefyd wiscoedd sanctaidd i Aaron dy frawd; er gogoniant, a harddwch.

"3 A dywet wrth yr holl rai doeth o galon, y rhai a lenwais i ag yspryd doethineb: am wneu∣thur

o honynt ddillad Aaroniw sancteiddio ef i offeiriadu i mi.

"4 Ac dymma y gwiscoedd y rhai a wnant, dwyfronec, ac Ephod, mantell hefyd, a phais o waith edef a nodwydd, meitr a gwregys: felly y gwnant wiscoedd sanctaidd i Aaron dy frawd, ac iw feibion i offeiriadu i mi.

"5 Cymmerant gan hynny aur, a sidan glâs, a phorphor: ac scarlat, a sidan gwynn.

"6 A gwnant yr Ephod o aur, sidan glas, a phorphor: ac scarlat a sidan gwynn cyfrodedd o waith cywraint.

"7 Dwy yscwydd fydd iddi wedi eu cydio wrth ei dau gwrr, fel y cydier hi yng-hyd.

"8 A gwregys ei Ephod ef yr hwn fydd arno fydd o honi hi, yn vn waith a hi: o aur, sidan glâs, a phorphor, scarlat hefyd, a sidan gwynn cyfro∣dedd.

"9 Cymmer hefyd ddau faen Onix: a nadd ynddynt enwau meibion Israel.

"10 Chwech o henwau ar y maen cyntaf: a'r chwe henw arall ar yr ail maen yn ol eu ganedi∣gaeth.

"11 Ar waith saer maen [gwerthfawr,] fel naddu sêl y neddi di y ddau faen yn ol henwau meibion Israel: gwna hwynt a boglynnau o aur oi hamgylch.

"12 A gosot y ddau faen ar ysgwyddau yr E∣phod yn feini coffadwriaeth i feibion Israel: canys Aaron a ddwg eu henwau hwynt ger bron yr Arglwydd ar ei ddwy yscwydd yn gof∣fadwriaeth.

"13 Gwna hefyd foglynnau aur.

"14 A dwy gadwyn gyd-terfynol o aur co∣eth, o bleth-waith y gwnei hwynt: a dod y ca∣dwynau plethedic wrth y boglynnau.

"15 Gwna hefyd ddwyfronec barnedigaeth o waith cywraint, ar waith yr Ephod y gwnei hi: o aur, sidan glas, a phorphor, ac scarlat, a si∣dan gwyn cyfrodeddy gwnei hi.

"16 Pedair ongl fydd hi [a] dau ddyblyg: yn rhychwant ei hŷd, ac yn rhychwant ei llêd.

"17 Llawna hi yn llawn o feini [sef] pedair rhês o feini: rhês o Sardius, a Thophas, a Smaragdus fydd y rhês gyntaf.

"18 A'r ail rhês [fydd] Rubi, Saphir, ac A∣damant.

"19 A'r drydedd rhês [fydd] Lyncur, ac A∣chat, ac Amethyst.

"20 Y bedwaredd rhês [fydd] Tureas, ac Onix, ac Iaspis: byddant wedi eu gwisco mewn aur yn eu lleoedd.

"21 A'r meini fyddant yn ol henwau meibion Israel, yn ddeuddec yn ol eu henwau hwynt: o naddiad sêl, bob vn wrth ei henw y byddant i'r deuddec llwyth.

"22 A gwna ar y ddwyfronec gadwynau cyd-terfynol yn bleth waith o aur coeth.

"23 Gwna hefyd ar y ddwyfronec ddwy fo∣drwy o aur, a dod y ddwy fodrwy wrth ddau gwrr y ddwyfronec,

"24 A dod y ddwy (gadwyn) blethedic, o aur trwy y ddwy fodrwy ar gyrrau y ddwyfron∣nec.

"25 A dod ddau pen y ddwy gadwyn wrth y ddau foglyn: a dod ar yscwyddau yr Ephod o'r tu blaen.

"26 Gwna hefyd ddwy fodrwy o aur a gosot hwynt wrth ddau gwrr y ddwyfronnec: o'r tu mewn ar yr ymmyl yr hwn [fydd] ar ystlys yr Ephod.

"27 A gwna ddwy fodrwy o aur, a dod hwynt ar ddau ystlys yr Ephod oddi tanodd: oi thu blaen ar gyfer ei chydiad oddi ar wregys yr E∣phod.

"28 A'r ddwyfronnec a rwymant ai mo∣drwyau wrth fodrwyau 'r Ephod a llinin o si∣dan glâs, i fod ar wregys yr Ephod: fell na dda∣toder y ddwyfronnec oddi wrth yr Ephod.

"29 A dyged Aaron yn nwyfronnec y farne∣digaeth henwau meibion Israel ar ei galon, pan ddelo i'r cyssegr: yn goffadwriaeth ger bron yr Arglwydd yn oestadol.

"30 A dod ar ddwyfronnec y farnedigaeth yr Vrim a Thummim i fod ar galon Aaron pan ddelo ger bron yr Arglwydd: ac Aaron a dowg farnedigaeth meibion Israell ar ei ga∣lon, ger bron yr Arglwydd yn oestadol.

"31 Gwna hefyd fantell yr Ephod oll o si∣dan glâs.

"32 A byddedd twll ei henn ef yn ei chanol: bydded eirionyn iw choler o amgylch o wauad∣waith, megis coler lluric fydd iddi rhac rhw∣ygo.

"33 A gwna ar ei godre hi [luniau] pomgra∣nadau o sidan glâs, a phophor,* 1.78 ac scarlat ar ei godrau o amgylch: a chlychau o aur rhyng∣ddynt o amgylch.

"34* Clôch aur, a phom-granad [a] chlôch aur a phom-granad ar odre y fantell o amgylch.

"35 A hi a fydd am Aaron wrth weini: fel y clywer ei swn ef pan ddelo i'r cyssegr, ger bron yr Arglwydd, a phan elo allan, fel na byddo farw.

"36 Gwna hefyd ddalen o aur coeth: a nadd di arni fel naddiadau sêl, Sancteiddrwydd i'r Arglwydd.

"37 A gosot hi wrth linin o sidan glâs, a byd∣ded ar y meitr: o'r tu blaen i'r meitr y bydd.

"38 A hi a fydd ar dalcen Aaron fel y dygo aron anwiredd yr offrymmau y rhai a gysse∣gro meibion Israel oi holl sanctaidd offrym∣mau hwynt, ac yn oestad y bydd ar dalcen Aa∣ron i [beri] iddynt ffafor ger bron yr Arglwyd.

"39 Gweithia ag edef a nodwydd bais o si∣dan gwynn: a gwna feitr o sidan gwyn, a gwre∣gys o wniad-waith.

"40 I feibion Aaron hefyd y gwnei beisiau, a gwna iddynt wregysau: gwna hefyd iddynt gappanau er gogoniant a harddwch.

"41 A gwisc hwynt am Aarondy frawd ai fei∣bion gydag ef: ac eneinia hwynt, cyssegra hw∣ynt

hefyd, a sancteiddia hwynt i offeiriadu i mi.

"42 Gwna hefyd iddynt lawdrau lliain i guddio eu cnawd noeth:* 1.79 o'r swynau hyd y mor∣ddwydydd y byddant.

"43 A byddant am Aaron, ac am ei feibion pan ddelont i babell y cyfarfod, neu pan ddelont at yr Allor i weini yn y cyssegr, fel na ddygont anwiredd a marw: [hynn fydd] ddeddf dragy∣wyddol iddo ef, ac iw hâd ar ei ol ef.

"PEN. XXIX.

"Y modd y cyssegryd offeiriaid Lefi. 38 yr aberth gwastadol.

"DYmma hefyd y peth yr hwn a wnei di idd∣ynt hwy wrth eu cyssegru, i offeiriadu i mi:* 1.80 cymmer vn bustach ieuangc, a dau hwrdd perffeith-gwbl.

"2 A bara croiw, a theisennau croiw wedi eu cymmyscu ag olew, ac afrllad croiw wedi eu hiro ag olew: o beillied gwenith y gwnei hwynt.

"3 A dod hwynt mewn vn cawell, a dwg yn y cawell hwynt gyda 'r bustach a'r ddau hwrdd.

"4 Dwg hefyd Aaron ai feibion i ddrws pa∣bell y cyfarfod: a golch hwynt a dwfr.

"5 A chymmer y gwiscoedd a gwisc am Aa∣ron y bais, a mancell yr Ephod, a'r Ephod he∣fyd, a'r ddwyfronnec: a gwregyssa [hynny] a gwregys yr Ephod.

"6 A gosot y meitr ar ei benn ef, a dod y* 1.81 go∣ron gyssegredic ar y meitr.

"7 Yna y cymmeri* 1.82 olew 'r eneiniad, ac y ty∣wellti ar ei benn ef: ac yr enneini ef.

"8 A dwg ei feibion ef: a gwisc beisiau am danynt.

"9 A gwregysa hwynt a gwregysau, [sef] Aaron ai feibion, a gwisc hwynt a chappiau fel y byddo yr offeiriadaeth iddynt yn ddeddf dragywyddol:* 1.83 felly y cyssegri Aaron ai fei∣bion.

"10 A phar di ddwyn y bustach ger bronn pa∣bell y cyfarfod: a* 1.84 rhodded Aaron ai feibion eu dwylo ar benn y bustach.

"11 Yna lladd y bustach ger bron yr Ar∣glwydd: [wrth] ddrws pabell y cyfarfod.

"12 A chymmer o waed y bustach, a dod ar gryn yr allor a'th fŷs: a thywallt yr holl waed [arall] wrth droed yr allor.

"13* 1.85 Cymmer hefyd yr holl wêr a fydd yn gorchguddio y perfedd, a'r rhwyden [a fyddo] ar yr afi, a'r ddwy aren, a'r gwêr yr hwn [a fy∣ddo] arnynt: allosc ar yr allor.

"14 Ond cîg y bustach ai groen, ai fiswel, a losci me wn tân, o'r tu allan i'r gwerssyll: ab∣erth tros bechod yw.

"15 Cymmer hefyd vn hwrdd: a goso∣ded Aaron ai feibion eu dwylo ar benn yr hwrdd.

"16 Wedi y lleddech yr hwrdd: cymmer ei waed ef a thaenella ar yr allor o am∣gylch.

"17 A darnia yr hwrdd yn ddarnau: a golch ei berfedd, ai draed, a dod hwynt yng-hyd ai ddarnau, ac ai benn.

"18 Felly y llosci yr hwrdd ar yr allor, poeth offrwm i'r Arglwydd yw: arogl esmwyth [ac] aberth tanllyd i'r Arglwydd yw.

"19 A chymmer yr ail hwrdd: a rhodded Aa∣ron ai feibion eu dwylo ar benn yr hwrdd.

"20 Yna lladd yr hwrdd, a chymmer oi waed, a dod ar flaen clust ddehau Aaron, ac ar flaen clust ddehau ei feibion, ac ar fawd eu llaw ddehau hwynt, ar ar fawd eu troed dehau hwynt: a thaenella y gwaed [arall] ar yr allor o am∣glych.

"21 A chymmer o'r gwaed yr hwn fyddo ar yr allor, ac olew 'r enciniad, a thaenella ar Aa∣ron, ac ar ei wiscoedd, ar ei feibion hefyd, ac ar wiscoedd ei feibion gyd ag ef: felly sanc∣taidd fydd efe ai wiscoedd, ei feibion hefyd, a gwiscoedd ei feibion gydag ef.

"22 Cymmer hefyd o'r hwrdd* 1.86 y gwêr, a'r gloren, a'r gwêr yr hwn sydd yn gorchgu∣ddio y perfedd, a rhwyden yr afi, a'r ddwy a∣ren a'r gwêr yr hwn [sydd] arnynt, a'r ysc∣wyddoc ddehau: canys hwrdd cyssegriad yw.

"23 Ac vn dorth o fara, ac vn deisen o fara olewedic, ac vn afrlladen o gawell y bara croiw yr hwn [sydd] ger bron yr Ar∣glwydd.

"24 A dod y cwbl ar ddwylo Aaron, ac ar ddwylo ei feibion: a chwhwfana hwynt yn offrwm cwhwfan ger bron yr Arglwydd.

"25 A chymmer hwynt ganddynt, a llosc ar yr allor yn boeth offrwm: yn arogl esmwyth ger bron yr Arglwydd, aberth tanllyd i'r Ar∣glwydd yw.

"26 Cymmer hefyd barwyden hwrdd y cyssegriad yr hwn [fyddo] tros Aaron, a chyhwfana ef yn offrwn cwhwfan ger bron yr Arglwydd: ac i ti y bydd yn rhann.

"27 A sancteiddia barwyden yr offrwm cwhwfan, ac yscwyddoc yr offrwm dercha∣fel yr hwn a gwhwfanwyd, a'r hwn a dder∣chafwyd, o hwrdd y cyssegriad, o'r hwn [a fyddo] tros Aaron, ac o'r hwn [a fyddo] tros ei feibion.

"28 Ac i Aaron ai feibion y bydd yn dde∣ddf dragywyddol oddi wrth feibion Israel: canys offrwm derchafel yw, ac offrwm dercha∣fel a fydd oddi wrth feibion Israel, oi haber∣thau hedd [sef] eu hoffrwm derchafel i'r Ar∣glwydd.

"29 A'r dillad sanctaidd y rhai a [wneir] i Aaron a fyddant iw feibion ar ei ol ef: iw he∣neinio ynddynt, ac iw cyssegru.

"30 Yr hwn oi feibion ef a fyddo off eiri∣ad yn ei le ef, ai gwisc hwynt saith ni∣wrnod: pan ddelo i babell y cyfarfod i weini yn y cyssegr.

"31 A chymmer hwrdd y cyssegriad, a be∣rw ei gîg ef yn y lle sanctaidd.

"32 A bwytaed Aaron ai faibion gîg yr hwrdd,* 1.87 a'r bara yr hwn [fydd] yn y cawell: [wrth] ddrws pabell y cyfarfod.

"33 Felly hwynt a fwytânt y pethau hyn [sef] y rhai y gwnaed iawn a hwynt wrth eu cyssegru hwynt ai sancteiddio: ond y dieithr ni∣chaiff eu bwytta, canys cyssegredic ydynt.

"34 Ac os gweddillir o gig y cyssegriad, neu o'r bara hyd y boreu: yna ti a losci y gweddill a thân, ni cheir ei fwytta o blegit cyssegredic yw.

"35 A gwna i Aaron, ac iw feibion yr vn modd, yn ol yr hyn oll a orchymynnais it: saith niwrnod y cyssegri hwynt.

"36 A phob dydd yr aberthi fustach yn aberth tros bechod, er iawn: a glanhâ 'r Allor pan w∣nelech iawn arni, ac eneinia hi iw chyssegru.

"37 Saith niwrnod y gwnei iawn ar yr all∣or, ac y sancteiddi hi: felly yr allor fydd sancta∣idd beth cyssegredic, pob peth a gyffyrddo a'r allor a sancteiddir.

"38 A dymma yr hyn a offrymmi ar yr allor: dau oen flwyddiaid bob dydd yn oestadol.

"39 Yr oen cyntaf a offrymmi di y borau: a'r ail oen a offrymmi di yn y cyfnos.

"40 A chyd a'r oen cyntaf decfed rann [Epha] o beillied wedi ei gymmyscu trwy bedwaredd rann Hinn o olew coethedic, a phedwaredd rann Hinn o wîn yn ddiod offrwm.

"41 A'r ail oen a offrymmi di yn y cyfnos: ti a wnei iddo yr vn modd, ac i fwyd offrwm, ac i ddiod offrwm y borau, i fod yn arogl esmwyth [ac] yn aberth tanllyd i'r Arglwydd:

"42 Yn boeth offrwm gwastadol drwy eich oesoedd [wrth] ddrws pabell y cyfarfod ger bronn yr Arglwydd: lle y cyfarfyddaf a chwi i lefaru wrthit yno.

"43 Ac yn y lle hwnnw y cyfarfyddaf a mei∣bion Israel: ar [lle] a sancteiddir drwy fyng∣ogoniant mau fi.

"44 A mi a sancteiddiaf babell y cyfarfod a'r allor: ac Aaron ai feibion a sancteiddiaf i offei∣riadu i mi.

"45 A* 1.88 mi a bresswyliaf ym mysc meibion Israel: ac a fyddaf yn Dduw iddynt.

"46 Yna y caant wybod mai myfi [ydwyf] yr Arglwydd eu Duw hwynt, yr hwn ai dygais hwynt allan o dir yr Aipht fel y trigwn yn eu plith hwynt: myfi [yw] yr Arglwydd eu Duw hwynt.

"PEN. XXX.

"Allor yr arogl-darth. 12 Treth y babell. 18 Y noe, neu yr golch-lestr prês. 23 Yr olew sanctaidd. 35 Def∣nydd yr arogl-darth.

"GWna hefyd allor (i arogl-darthu ar ogl∣darth:) o goed Sittim y gwnei di hi.

"2 Pedair ongl fydd hi, yn gufyddd ei hŷd, ac yn gufydd ei llêd, a dau gufydd ei huchter: ei chyrn [fyddant] o honi ei hun.

"3 A goreura hi ag aur coeth, ai chaead ai hystlysau o amgylch, ai chyrn: gwna hefyd iddi goron o aur o amgylch.

"4 A gwna iddi ddwy fodrwy aur oddi tann ei choron wrth ei dwy gongl: ar ei dau ystlys y gwnei [hwynt] fel y byddant i wisco am droso∣lion iw dwyn hi arnynt.

"5 A'r trosolion a wnei di o goed Sittim: a goreura hwynt ag aur.

"6 A gosot hi o flaen y llenn yr hon [sydd] wrth Arch y destiolaeth: o flaen y drugareddfa, yr hon [sydd] ar y destiolaeth lle y cyfarfyddaf a thi.

"7 Ac arogl-darthed Aaron arni arogl-darth llysseuoc bob boreu, pan daclo efe y lusernau, yr arogl-dartha efe.

"8 Arogl-darthed Aaron hefyd yn y cyfnos, pan osotto y lusernau i fynu: [i fod] yn arogl∣darth gwastadol ger bron yr Arglwydd drwy eich oesoedd.

"9 Nac offrymmwch arni arogl-darth die∣ithr, na phoeth offrwm, na bwyd offrwm: ac na thywelltwch ddiod offrwm arni.

"10 A gwnaed Aaron iawn ar ei chyrn vn waith yn y flwyddyn a gwaed pech a berth yr iawn, vnwaith yn y flwyddyn y gwna efe iawn arni drwy eich oesoedd: sancteidd-beth cyssegre∣dic i'r Arglwydd [yw] hi.

"11 A'r Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan ddywedyd.* 1.89

"12 Pan rifech feibion Israel dan eu rhifedi yna rhoddant bob vn iawn am ei enioes i'r Ar∣glwydd pan rifer hwynt: fel na byddo plâ yn eu plith pan rifer hwynt.

"13 Hynn a ddyru pob vn a elo tann rîf, han∣ner sicl, yn ol y sicl sanctaidd:* 1.90 vgain Gerah [yw] yr sicl, hanner sicl [fydd] yn offrwm der∣chafel i'r Arglwydd.

"14 Pob vn a elo tann rîf o fab vgain mlw∣ydd ac vchod, a rydd offrwm derchafel i'r Ar∣glwydd.

"15 Na rodded y cyfoaethog fwy, ac na ro∣dded y tlawd lai na hanner sicl: i roddi offrwm der chafel i'r Arglwydd, i wneuthur iawn tros eich enioes.

"16 A chymmer yr arian iawn gan feibion Israel, a dod ti hwynt i wasanaeth pabell y cy∣farfod: fel y byddant yn goffadwriaeth i feibion Israel ger bron yr Arglwydd i fod yn iawn am eich enioes.

"17 A'r Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan ddywedyd:

"18 Gwna noe bres, ai throed o brês i olchi: a dod hi rhwng pabell y cyfarfod a'r allor, a dod ynddi dwfr.

"19 A golched Aaron ai feibion o honi eu dwylo ai traed.

"20 Pan ddelont i babell y cyfarfod, ymol∣chant a dwfr, fel na byddont feirw: neu pan dde∣lont wrth yr allor i weini gan arogldarthu a∣berth tanllyd i'r Arglwydd.

"21 Golchant ei dwylo ai traed fel na bydd∣ont

feirw: a bydded [hynn] iddynt yn ddeddf dra∣gywyddol, iddo ef, ac iw hâd, drwy eu hoesoedd.

"22 Yr Arglwydd hefyd a lefarodd wrth Mo∣ses gan ddywedyd.

"23 Cymmer it ddewis lyssiau, o'r Myrr pur [pwys] pum cant [sicl] a hanner hynny o'r Ci∣namon pur [sef pwys] deu cant, a dec a deugain [o siclau:] ac o'r Calamus peraidd [pwys] deu∣cant a dec a deugain [o siclau.]

"24 Ac o'r Casia [pwys] pum cant [o siclau] yn ol y sicl sanctaidd: a Hinn o olew oliwyddē.

"25 A gwna ef yn olew eneiniad sanctaidd yn eli cymmyscadwy o waith yr opothecari: olew eneiniad sanctaidd fydd efe.

"26 Yna eneinia ag ef babell y cyfarfod: ac Arch y destiolaeth.* 1.91

"27 Y bwrdd hefyd ai holl lestri, a'r canhwyll∣bren ai holl lestri: ac allor yr arogl-darth.

"28 Ac allor y poeth offrwm ai holl lestri, a'r noe ai throed.

"29 A chyssegra hwynt fel y byddant yn sanc∣taidd bethau cyssegredic: pob peth a gyffyrddo a hwynt a sancteiddir.

"30 Eneinia hefyd Aaron ai feibion: a sanc∣teiddia hwynt i offeiriadu i mi.

"31 A llefara wrth feibion Israel gan ddy∣wedyd: olew eneiniad sanctaidd a fydd hwn i mi trwy eich oesoedd.

"32 Nac îrer ef ar gnawd dyn, ac ar ei waith ef na wnewch ei fath: sanctaidd yw, bydded sanc∣taidd gennych.

"33 Pwy bynnac a gymmysco ei fâth, a'r hwn a roddo o honaw ef ar [ddŷn] dieithr: a dor∣rir ymmaith oddi wrth ei bobl.

"34 Yr Arglwydd hefyd a ddywedodd wrth Moses cymmer it lyssiau [sef] blodau Myrr, Onycha, a Galbanum, y llyssiau [hynn,] a Thus pur: yr vn feint o bob vn.

"35 A gwna ef yn arogl-darth arogl-ber o waith yr opothecari: yn gymmyscedic, yn bur, ac yn sanctaidd.

"36 Gan fâlu mâla ef, a dod o honaw ef ger bron [Arch] y destiolaeth o fewn pabell y cyfar∣fod, lle y cyfarfyddaf a thi: sanctaidd-beth cysse∣gredic fydd efe i chwi.

"37 A'r arogl-darth yr hwn a wnelech na wnewch i chwi eich hunain ei fath ef: bydded gennit yn gyssegredic i'r Arglwydd.

"38 Pwy bynnac a wnel ei fath ef i arogl∣darthu o honaw: a dorrir ymmaith oddi wrth ei bobl.

PEN. XXXI.

Duw yn rhoddi i Besalel, ac i Aholiab athrylith i ddy∣chymmygu pob cywrein-waith i'r babell. 13 Y pethau y rhai y mae y Sabboth yn eu harwyddocau. 18 Duw ai fys yr hwn yw ei yspryd yn scrifennu dwy lech.

A'R Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan ddywedyd.

2 Gwel, mi a elwais wrth [ei] enw ar Be∣salel fab Vri, fab Hurr o lwyth Iuda.

3 Ac ai llawnais ef ag yspryd Duw: mewn doethineb, ac mewn deall, mewn gwybodaeth hefyd, ac ym mhob gwaith.

4 I ddychymmygu cywreinrwydd i weithio mewn aur, ac mewn arian, ac mewn prês.

5 Ac mewn cyfarwyddyd i [osod] meini, ac mewn saerniaeth prenn i weithio ym mhob gwaith.

6 Ac wele mi a roddais gyd ag ef Aholiab fab Achisamah o lwyth Dan: ac yng-halon pob doeth o galon y rhoddais ddoethineb i wneuth∣ur yr hyn oll a orchymynnais wrthit.

7 Sef pabell y cyfarfod, ac Arch y destiola∣eth, a'r drugareddfa yr hon [fydd] arni: a holl lestri y babell.

8 A'r bwrdd ai lestri, a'r canhwyll-bren pur, ai holl lestri: ac allor yr arogl-darth.

9 Ac allor y poeth offrwm, ai holl lestri: a'r noe ai throed.

10 A gwiscoedd y wenidogaeth: a'r gwis∣coedd sanctaidd i Aaron yr offeiriad, a gwisco∣edd ei feibion ef i offeiriadu [ynddynt.]

11 Ac olew yr eneiniad, a'r arogl-darth lly∣sseuoc i'r cyssegr a wnant yn ol yr hyn oll a or∣chymynnais wrthit.

12 A'r Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan ddywedyd.

13 Llefara di hefyd wrth feibion Israel, gan ddywedyd, er hynny cedwch fy Sabboth: ca∣nys arwydd yw rhyngofi a chwithau drwy eich oesoedd, i wybod mai myfi yr Arglwydd [ydwyf] eich sancteiddudd.

14 Am* 1.92 hynny cedwch y Sabboth, o blegit sanctaidd yw i chwi: llwyr rodder i farwolaeth yr hwn ai halogo ef: o herwydd pwy bynnac a wnelo waith arno, torrir ymmaith yr enaid hwnnw o blith ei bobl.

15 Chwe diwrnod y gwneir gwaith, ac ar y seithfed dydd [y mae] Sabboth gorphwysdra sanctaidd i'r Arglwydd: pwy bynnac a wnelo waith y seithfed dydd llwyr rodder ef i farwo∣laeth.

16 Am hynny cadwed meibion Israel y Sabboth: gan orphywyso [arno] drwy eu hoe∣soedd yn gyfammod tragywyddol.

17 Rhyngofi a meibion Israel y mae yn ar∣wydd tragywyddol,* 1.93 mai mewn chwe diwrnod y gwnaeth yr Arglwydd y nefoedd a'r ddaiar, ac [mai] ar y seithfed dydd y peidiodd ac y gorphw∣sodd efe,

18 Ac efe a roddodd i Moses wedi iddo lefa∣ra wrtho ym mynydd Sinai* 1.94 ddwy lêch y desti∣olaeth: [sef] llechau o gerric wedi eu scrifennu a bŷs Duw.

PEN. XXXII.

1 Y llô aur. 11 Moses ym ymbil a Duw ac yn gweddio tros y bobl. 15 Yn dyfod i wared o'r mynydd a'r lle∣chau yn ei law. 19 Yn ei ddig yn torri yllechau, ac yn dryllio y llô ac yn rhoddi senn iw frawd. 27 Moses yn peri i'r Lefiaid ladd y delw-addol-wyr. 30 Ynref yn ceryddu y bobl, yn dychwelyd i'r mynydd, ac yn atto∣lwg i dmnu ei hun o lyfr y bywyd, er cael maddeuaint i'r bobl.

PAn welodd y bobl fod Moses yn oedi dyfod i wared o'r mynydd: yna yr ymgasclodd y

y bobl at Aaron ac y dywedasant wrtho, cyfot gwna i ni dduwiau i fyned o'n blaen ni, canys y Moses hwn y gwr a'n dûg ni i fynu o wlad yr Aipht ni wyddom beth a [ddarfu] iddo.

2 Yna y dywedodd Aaron wrthynt, tynn∣wch y clust-dlysau o aur, y rhai [ydynt] wrth glustiau eich gwragedd, a'ch meibion, a'ch mer∣ched, a dygwch [hwynt] attafi.

3 Yna yr holl bobl a dynnasant y clust-dly∣sau aur, y rhai [oeddynt] wrth eu clustiau: ac ai dugasant at Aaron.

4 Ac efe ai cymmerodd oi dwylo, ac ai lluni∣odd mewn molt, ac ai gwnaeth yn llô tawdd: a hwy a ddywedasant,* 1.95 dymma dy dduwiau dr Israel y rhai a'th ddugasant di i fynu o wlad yr Aipht.

5 A phan welodd Aaron [hynny] efe a adai∣ladodd allor ger ei fron ef: ac Aaron a gyho∣eddodd, ac a ddywedodd, [y mae] gŵyl i'r Ar∣glwydd y foru.

6 Felly hwynt a godasant yn forau dranno∣eth, ac a offrymmasant boeth offrwm, ac a ddu∣gasant aberthau hedd: a'r* 1.96 bobl a eisteddasant ifwytta, ac i yfed, ac a godasant i fynu ichware.

7 Yna y ddywedodd yr Arglwydd wrth Moses: cerdda, dos i wared, canys ymlygrodd dy bobl y rhai a ddygaist i fynu o dîr yr Aipht.

8 Buan y ciliasant o'r ffordd yr honn a or∣chymynnais iddynt,* 1.97 gwnaethant iddynt lô tawdd: ac addolasant ef, ac aberthasant iddo, dywedasant hefyd, dymma dy dduwiau di Isra∣el y rhai a'th ddugasant i fynu o wlad yr Aipht.

9 Yr Arglwydd hefyd a ddywedodd wrth Moses:* 1.98 gwelais y bobl hynn, ac wele pobl war-galed ydynt.

10 A'm hynny yn awr gad i'm lonydd fel yr enynno fy llid yn eu herbyn ac y difethwyf hwynt: ond mi a'th wnaf di yn genhedlaeth fawr.

11 A* 1.99 Moses a ymbillodd ger bronn yr Ar∣glwydd ei Dduw: ac a ddy wedodd pa ham Ar∣glwydd yr enynna dy ddigofaint yn erbyn dy bobl yr rhai a ddugaist i fynu o wlad yr Aipht drwy nerth mawr, a llaw gadarn:

12 Pa ham y caiff yr Aiphtiaid lefaru gan ddywedyd؛ mewn malis y dygodd hwynt allan iw lladd hwynt yn y mynyddoedd,* 1.100 ac iw difetha oddi ar wyneb y ddaiar: trô oddi wrth angerdd dy ddigofaint, a bydded edifar gennit y drwg [a amcenaist] i'th bobl.

13 Cofia Abraham, Isaac, ac Israel dy weision y rhai y tyngaist wrthynt i ti dy hun, ac y dywedaist wrthynt, mi a* 1.101 amlhaf eich hâd chwi fel sêr y nefoedd: a'r holl wlad ymma yr hon a ddywedais a roddaf i'ch hâd chwi, a hw∣ynt ai hetifeddant byth.

14 Yna yr edifarhodd gan yr Arglwydd: am y drwg yr hwn a ddywedase efe y gwnai iw bobl.

15 A Moses a drôdd ac a ddaeth i wared o'r mynydd a dwy lêch y destiolaeth yn ei law: y llechau a scrifennasid ol dau tu, hwynt a scrifen∣nesid o bob tu.

16 A'r llechau hynny [oeddynt] o waith Duw: yr scrifen hefyd [oedd] scrifen: Douw yn scrifennedic ar y llechau.

17 Pan glywodd Iosua sŵn y bobl yn blo∣eddio: yna efe a ddywedodd wrth Moses, [y mae] swn rhyfet yn y gwerssyll.

18 Yntef a ddywedodd nid swn yn arwyd∣doccau goruchafi aeth, ac nid swn yn arwyddoc∣cau llescder: [onid] swn canu a glywasi.

19 Yna yr enynnodd digofaint Moses ac y taflodd efe y llechau oi law, ac ai torrodd hwynt is-law y mynydd: wedi dyfod o honaw ef yn a∣gos ar y gwerssyll, a gweled y llô a'r dawnsiau.

20 Ac efe a gymmerodd y llô yr hwn a wna∣ethent, ac ai lloscodd a thân, ac al malodd yn llŵch: ac ai tanodd ar wyneb y dwfr, ac ai rhod∣des iw yfed i feibion Israel.

21 A dywedodd Moses wrth Aaron, beth a wnaeth y bobl hynit: pan ddygaist arnynt bechod [morr] fawr؛

22 Yna y dywedodd Aaron, nac enynned digofaint fy arglwydd: ti a adwaenost y bobl mai ar dorwg y maent.

23 Pan ddywedasant wrthif gwna i ni dduwiau i fyned o'n blaen: canys y Moses hwn y gŵr a'n dûg ni i fynu o wlad yr Aipht ni wyd∣dom beth a [ddarfu] iddo.

24 Yna y dywedais wrthynt, i'r neb [y mae] aur tynnwch ef: a hwynt ai rhoddasant i mi, a mi ai bwriais yn tân, a daeth y llô hwn allan.

25 Moses gan hynny a welodd fod y bobl yn noeth: canys Aaron ai noethase hwynt yn wradwydd ym mysc eu gelynnion.

26 A'm hynny y safodd Moses ym mhorth y gwerssyll, ac a ddywedodd, y neb [sydd] eiddo yr Arglwydd [deued] attafi, a holl feibion Lefi a ymgasclasant atto ef.

27 Yna efe a ddywedodd wrthynt, fel hynn y dywed Arglwydd Dduw Israel, gosodwch bob vn ei gleddyf ar ei glun ac ewch, cynni∣werwch o borth i borth drwy y gwerssyll, a lled∣wch bob vn ei frawd, a phob vn ei gyfell, a phob vn ei gymydog.

28 Felly meibion Lefi a wnaethant yn ol gair Moses: a chwympodd o'r bobl y dydd hwnnw dair mîl o wŷr.

29 Canys dywedase Moses, cyssegrwch eich llaw heddyw i'r Arglwydd, pob vn ar ei fab, ac ar ei frawd: fel y rhodder heddyw i chwi fendith.

30 A thrannoeth y dywedodd Moses wrth y bobl, chwi a bechasoch bechod mawr: ac yn awr mi a âf i fynu at yr Arglwydd, ond odid mi a wnaf iawn am eich pechod.

31 Yna Moses a ddychwelodd at yr Ar∣glwydd, ac a ddywedodd: yn awr y pechod y bobl hynn bechod mawr, ac a wnaethant iddynt dduwiau o aur.

32 Ac yn awr y naill ai maddeu di iddynt

eu pechod: neu os amgen crafa di fi o'th lyfr yr hwn a scrifennaist.

33 Yna y dywedodd yr Arglwydd wrth Moses: pwy bynnac a bechodd i'm herbyn hwnnw a grafaf o'm llyfr.

34 Am hynny dôs yn awr, arwein y bobl i'r [lle] yr hwn a ddywedais wrthit, wele fy angel aiff o'th flaen di: a'r dydd yr ymwelwyf yr ym∣welaf a hwynt am eu pechod.

35 Felly y tarawodd yr Arglwydd y bobl: am yr hynn a wnaethent i'r llo yr hwn a wnel∣se Aaron.

PEN. XXXIII.

1 Duw yn addo ei angel i gyfarwyddo Israel. 3 A'r bobl am i Dduw neccau fyned ei hun gyd a hwynt yn alaethu. 11 Moses yn ymddiddan a Duw wyneb yn wyneb: ac yn ymbil am iddo fyned ei hun gyd a'r bobl. 17 Ac yn cael ei wrando. 18 Moses yn ymbil am gael gweled gogoniant Duw ac heb gael gweled onid peth o honaw.

YNA y dywedodd yr Arglwydd wrth Mo∣ses, cerdda, dos i fynu oddi ymma, ti a'r bobl y rhai a ddygaist i fynu o wlad yr Aipht: i'r wlad [am] yr honn y tyngais wrth Abraham, Isaac, ac Iacob gan ddywedyd,* 1.102 i'th hâd di y rhoddaf hi.

2 A mi* 1.103 a anfonaf angel o'th flaen di: ac a yrraf allan y Canaaneaid, yr Amoriaid, a'r He∣thiaid, y Phereziaid yr Hefiaid, a'r Iubusiaid,

3 I wlad yn llifeirio o laeth a mêl: o her∣wydd nid afi i fynu yn dy blith, o blegit* 1.104 pobl war-galed wyt, rhac i mi dy ddifa ar y ffordd.

4 Pan glywodd y bobl y drwg chwedl hwn galaru a wnaethant: ac ni osododd neb ei hardd-wisc am dano.

5 O blegit yr Arglwydd a ddywedase wrth Moses, dywet wrth feibion Israel popl war∣galed [ydych] chwi, yn ddisymmwth y de∣uaf i fynu yn dy blith ac i'th ddifethaf: am hyn∣ny yn awr diosc dy hardd=wisc oddi am danat fel y gwypwyf beth a wnelwyf it.

6 Felly meibion Israel a ddioscasant eu hardd-wisc [ennyd] oddi wrth fynydd Horeb.

7 Yna Moses a gymmerodd y babell, ac ai hestynnodd o'r tu allan i'r gwerssyll ym mhell oddi wrth y gwerssyll, ac ai galwodd papell y cyfarfodd: fel y bydde i bawb ar a geisie yr Ar∣glwydd fyned allan i babell y cyfarfod yr hon [ydoedd] allan o'r gwerssyll.

8 Pan aeth Moses i'r babell, yr holl bobl a godasant, ac a safasant bob vn [ar] ddrws ei ba∣bell: ac a edrychasant ar ol Moses nes ei ddyfod i'r babell.

9 A phan aeth Moses i'r babell y descyn∣nodd colofn o niwl, ac a safodd [wrth] ddrws y babell: a'r [Arglwydd] a lefarodd wrth Moses.

10 Pan welodd yr holl bobl y golofn niwl yn sefyll [wrth] ddrws y babell: yna y cododd yr holl bobl, ac a addolasant bob vn [wrth] ddrws ei babell.

11 A'r Arglwydd a lefarodd wrth Moses wyneb yn wyneb, fel y llefare gŵr wrth ei gy∣fell: yna efe a ddychwelodd i'r gwerssyll, ond y llangc [sef] Iosua mab Nun ei wenidog ef ni syflodd o'r babell.

12 A Moses a ddywedodd wrth yr Ar∣glwydd gwel, ti a ddywedi wrthif dwg y bobl ymma i fynu, ac ni ddangosaist i mi yr hwn a an∣foni gyd a mi: a thi a ddywedaist mi a'th adwen wrth [dy] enw, a chefaist hefyd ffafor yn fyng∣olwg.

13 Yn awr gan hynny o chefais ffafor yn dy olwg di, yspyssa i mi dy ffordd attolwg fel i'th adwaenwyf, ac fel y caffwyf ffafor yn dy olwg: gwel hefyd mai dy bobl di [yw] y gen∣hedlaeth hon.

14 Yntef a ddywedodd: fy wyneb a gaiff fyned [gyd a thi] a rhoddaf orphywysdra it.

15 Yna efe a ddywedodd wrtho: onid aiff dy wyneb, [gyd a ni,] nac arwein ni i fynu oddi ymma.

16 Pa fodd y gwyddir yn awr gael o honofi ffafor yn dy olwg, mi a'th bobl؛ onid drwy fy∣ned o honot ti gyd a ni? felly myfi a'th bobl a ra∣gorwn ar yr holl bobl y rhai [ydynt] ar wyneb y ddaiar.

17 A'r Arglwydd a ddywedodd wrth Mo∣ses gwnaf hefyd y peth hynn yr hwn a leferaist: o blegit ti a gefaist ffafor yn fyng-olwg, a mi a'th adwen wrth [dy] enw.

18 Yntef a ddywedodd: dangos i mi at∣tolwg dy ogoniant.

19 Ac efe a ddywedodd gwnaf i'm holl dda∣ioni fyned heb law dy wyneb, a chyhoeddaf Ie∣hofa wrth [ei] enw o'th flaen di: ac mi* 1.105 a dru∣garhaf wrth yr hwn y cymmerwyf drugaredd, ac a dosturiaf wrth yr hwn y tosturiwyf.

20 Ac efe a ddywedodd ni elli edrych ar fy wyneb: canys ni m gwel dŷn fi a byw.

21 Yr Arglwydd hefyd a ddywedodd, wele fann yn agos attafi: lle y cei sefyll ar y graig.

22 A thra yr elo fyng-ogoniant heibio mi a'th osodaf o fewn ogof y graig: a mi a'th orch∣guddiaf a'm llaw nes i mi fyned heibio.

23 Yna y tynnaf ymmaith fy llaw, a'm tu ol a gei di weled: ond ni welir fy wyneb.

PEN. XXXIIII.

1 Duw yn peri i Moses wneuthur llechau newydd. 6 Enwau Duw. 9 Moses yn ymbil ar fyned o Dduw gyd a'r bobl. 11 Duw yn addo iddynt wlad Cana∣an: ac yn eu rhybyddio rhac gau-dduwiaeth y bobl hynny. 18 Am wyl y bara croiw. 19 y cyntaf∣anedic. 21 y Sabboth. 12 Gwyl yr wythno∣sau a gwyl y pebyll. 26 y blaen ffrwythau. 28 ympryd Moses. 29 discleirdeb ei wyneb ef. 33 A'r llenn tros ei wyneb.

A Dywedodd yr Arglwydd wrth Moses, nâdd it ddwy o lechau cerrig fel y rhai cyntaf: a mi a scrifennaf ar y llechau y geiri∣au y rhai oeddynt ar y llechau cyntaf y rhai a dorraist.

2 A bydd barod erbyn y borau: a thyret i fy∣ny yn forau i fynydd Sinai, a saf i mi yno ar benn y mynydd.

3 Ond na ddeued neb i fynu gyd a thi, ac na weler neb ar yr holl fynydd: na phored hefyd na dafad, nac eidion, ar gyfer y mynydd hwn.

4 Yna Moses a naddodd ddwy o lechau cerrig, o fâth y rhai cyntaf, ac a gyfododd yn fo∣rau, ac a aeth i fynydd Sinai fel y gorchymyn∣nase yr Arglwydd iddo ef: ac a gymmerodd yn ei law y ddwy lech garreg.

5 A'r Arglwydd a ddescynnodd mewn niwl, ac a fafodd gyd ag efyno: ac a gyhoedd∣odd Iehofa erbyn [ei] henw.

6 Canys yr Arglwydd aeth heb law ei wy∣neb ef, ac a lefodd Iehofa, Iehofa y Duw tru∣garog, a gras-lawn, hwyr frydic i ddig, ac aml o drugaredd, a gwirionedd.

7 Yr hwn sydd yn cadw trugaredd i filoedd gan faddeu anwiredd, camwedd, a phechod: ac heb gifrif [yr anwir] yn gyfiawn, yr hwu* 1.106 a ymwel ag anwiredd y tadau ar y plant, ac ar blāt y plāt hyd y drydedd, a'r bedwaredd [oes,]

8 Yna Moses a fryssiodd: ac a ymgrym∣modd tua yr llawr, ac a addolodd,

9 Ac a ddywedodd os cefais yn awr ffafor yn dy olwg ô Arglwydd, eled yr Arglwydd atto∣lwg yn ein plith ni: er [bod] y rhai hyn yn bobl war-galed, er hynny ti a faddeui ein hanwiredd, a'n pechod, ac a'n etifeddi ni.

10 Yntef a ddywedodd* 1.107 wele fi yn gwneu∣thur cyfammod yng-ŵydd dy holl bobl, gwnaf ryfedoddau y rhai ni wnaed yn yr holl dîr, nac yn yr holl genhedloedd: a'r holl bobl y rhai yr wyt ti yn eu mysc a gânt weled waith yr Ar∣glwydd, mai ofnadwy [yw] yr hyn a wnaf a thi.

11 Cadw yr hyn a orchymynnais it hedd∣yw: wele mi a yrraf allan o'th flaen di yr Amo∣riaid, a'r Canaaneaid, a'r Hethiaid, a'r Pherezi∣aid, yr Hefiaid hefyd a'r Iebusiaid.

12 A* 1.108 chadw arnat rhac gwneuthur cyfam∣mod a phresswyl-wyr y wlad yr hon yr ei di iddi: rhac eu bod yn fagl yn dy blith.

13 Eithr derniwch eu hallorau hwynt, dry∣lliwch eu delwau hwynt: a thorrwch i lawr eu llwynau hwynt.

14 Canys ni chei ymgrymmu i dduw di∣eithr o blegit yr Arglwydd* 1.109 eiddigus [yw] ei enw: Duw eiddigus [yw] efe.

15 [Gwilia] rhac it wneuthur cyfammod a phresswyl-wyr y tîr: ac iddynt butteinio ar ol eu duwiau, ac aberthu iw duwiau, a'th alw di, ac i tithe fwytta oi haberth.

16 A chymmeryd o honot oi* 1.110 merched i'th feibion: a phutteinio oi merched ar ol eu duwiau hwynt.

17 Na wna it dduwiau tawdd.

18 Cadw ŵyl y bara croiw, saith niwrnod y bwytei fara croiw fel y gorchymynnais it, yn yr amser gosodedic ar y mîs Abib: o blegit ym* 1.111 mis Abib y daethost allan o'r Aipht.

19 Eiddo fi yw pob cyn-fab: a phob cyntafa∣nedic o'th anifeiliaid, yn eidionnau,* 1.112 ac yn dde∣faid a gyfrifir [i mi.]

20 Ond y cyntaf-anedic i assyn a brynni di ag oen, ac oni phrynni torr ei wddf: pryn he∣fyd bob cyntaf-anedic o'th feibion, ac nac ym∣ddangosed [neb] ger fy mron yn wag-law.

21 Chwe diwrnodd y gweithi, ac ar y seith∣fed dydd y gorphywysi: [yn gystal] yn yr am∣ser i aredic, ac yn y cynhaiaf y gorphywysi.

22 Cadw* 1.113 it hefyd ŵyl yr wythnosau [ar] ddechreu y cynhaiaf gwenith: a gŵyl y cyn∣null [ar] ddiwedd y flwyddyn.

23 Tair gwaith yn y flwyddyn: yr ymdd∣engys dy holl wrwyaid ger bron yr Arglwydd Iôr, Duw Israel.

24 Canys mi a yrraf y cenhedloedd allan o'th flaen di, ac a helaethaf dy frô di: ac ni chw∣ennych neb dy dîr di pan elech i fynu i ymddan∣gos ger bron yr Arglwydd dy Dduw, dair gwaith yn y flwyddyn.

21 Nac offrymma waed fy aberth gyd a ba∣ra lefeinllyd: ac nac arhoed aberth gŵyl y Pasc tros nos hyd y borau.

26 Dŵg y goref o flaen-ffrwyth dy dir, i dŷ yr Arglwydd dy Dduw:* 1.114 na ferwa fynn yn llaeth ei fam.

27 Yr Arglwydd hefyd a ddywedodd wrth Moses, scrifenna it y geiriau hynn: o blegit* 1.115 wrth destiolaeth y geiriau hynn y gwneuthum gyfammod a thi, ac ag Israel.

28 Felly efe a fu yno gyd a'r Arglwydd ddeugain nhiwrnod, a deugain nhos heb fw∣ytta bara, ac heb yfed dwfr: tra y scrifennodd efe ar y llechau* 1.116 eiriau y cyfammod [sef] y dec gair.

29 A phan ddaeth Moses i wared o fynydd Sinai, a dwy lech y destiolaeth yn llaw Moses, pan ddaeth efe i wared o'r mynydd: ni wydde Moses i groen ei wyneb ddisgleirio, wrth lefa∣ru o honaw ag ef.

30 Yna Aaron a holl feibion Israel a ed∣rychasant ar Moses, ac wele groen ei wyneb ef yn discleirio:* 1.117 ac ofnasant nessau atto.

31 A Moses a alwodd arnynt, ac Aaron a holl bennaethiaid y gynnulleidfa, a ddychwe∣lasant atto: a Moses a lefarodd wrthynt hwy.

32 Ac wedi hynny y nessaodd holl feibion Israel: ac efe a orchymynnodd iddynt yr hynn oll a lefarase yr Arglwydd ym mynydd Si∣nai.

33 Pan ddarfu i Moses lefaru wrthynt: yna efe* 1.118 a roddes lenn gudd ar ei wyneb.

34 A phan ddele Moses ger bron yr Argl∣wydd i lefaru wrtho, efe a dynne ymmaith y llenn gudd nes ei ddyfod allan: a phan ddele efe allan y llefare wrth feibion Israel yr hynn a or∣chymynnid iddo.

35 A meibion Israel a welsant wyneb Mo∣ses, [sef] bod croen wyneb Moses yn dis∣cleirio:

am hynny Moses a roddodd trachefn y llenn gudd ar ei wyneb hyd oni ddele i lefaru wrth Dduw.

PEN. XXXV.

1 Y Sabboth. 4 Duw yn gofyn offrwm gan ei bobl. 21 Y bobl yn offrwm yn ewyllyscar. 30 Moses yn henwi Besalel, ac Aholiab i weithio y babell.

CAsclodd Moses hefyd holl gynnulleidfa meibion Israel, a dywedodd wrthynt: dymma y pethau y rhai a orchymynnodd yr Ar∣glwydd eu gwneuthur.

2 Chwe* 1.119 diwrnod y gwneir gwaith, ar y seithfed dydd y bydd i chwi Sabboth sanctaidd [sef] gorphywysdra i'r Arglwydd: llwyr rodder i farwolaeth pwy bynnac a wnelo waith arno.

3 Na chynneuwch dân yn eich holl annedd∣au ar y dydd Sabboth.

4 A Moses a lefarodd wrth holl gynnull∣eidfa meibion Israel gan ddywedyd: dymma y peth yr hwn a orchymynnodd yr Arglwydd gan ddywedyd.

"5 Cymmerwch o'ch plith offrwm derchafel i'r Arglwydd, pob* 1.120 ewyllyscar ei galon dyged hyn yn offrwm derchafel i'r Arglwydd: [sef] aur ac arian, a phrês:

"6 A sidan glâs, a phorphor, ac scarlat, a sidan gwynn, a [blew] geifr.

"7 A chrwyn hyrddod wedi eu lliwio yn gochion, a chrwyn daiar-foch, a choed Sittim.

"8 Ac olew i'r goleuni: a llyssiau i olew yr ennaint, ac i'r arogl-darth llysseuoc.

"9 A meini Onix, a menni iw gosod yn yr Ephod, ac yn y ddwyfronnec.

"10 A* 1.121 phob celfydd o feddwl yn eich plith: deuant a gweithiant yr hyn oll a orchymynnodd yr Arglwydd.

"11 Y tabernacl,* 1.122 ei babell-lenn, ai dô: ei dder∣bynniadau ai styllod, ei farrau ei golofnau ai forteisiau.

"12 Yr Arch, ai throssolion, y drugareddfa, a'r wahan-len yr hon [ai] gorchguddia.

"13 Y bwrdd, ai drossolion, ai holl lestri: a'r bara gosod.

"14 A chanhwyll-bren y goleuni, ai lestri, ai lusernau: ac olew y goleuni.

"15 Ac allor yr arogl-darth, ai throssolion, ac olew yr eneiniad, a'r arogl-darth llysseuoc, a chaead-lenn drws y tabernacl.

"16 Allor y poeth-offrwm a'r alch prês, yr hwn [oedd] iddi, ei throssolion ai holl lestri: y noe ai throed.

"17 Troelloc lenni y cynteddfa, ei golofnau ai forteisiau: caead-lenn porth y cynteddfa.

"18 Hoelion y taberncal, a hoelion y cyntedd∣fa ai rhaffau hwynt.

"19 A gwiscoedd y wenidogaeth i weini yn y cyssegr: [a] sanctaidd wiscoedd Aaron yr o∣ffeiriad, a gwiscoedd ei feibion ef i offeiriadu [ynddynt-]

"20 Yna holl gynnulleidfa meibion Israel aethant allan oddi ger bron Moses.

21 A phob vn yr hwn y dug ei galon ef: sef pob vn yr hwn y gwnaeth ei yspryd ef yn ewyll∣yscar, a ddaethant [ac] a ddugasant offrwm der∣chafel i'r Arglwydd, tu ac at waith pabell y cy∣farfod, a thu ac at ei holl wasanaeth hi, a thu ac at y gwiscoedd sanctaidd.

22 A daethant yn wŷr, ac yn wragedd: pob vn ewyllyscar ei galon a ddugasant fachau, a chlust-dlysau, a modrwyau, a chadwynau eu gyd yn dlysau o aur, a phob gwr yr hwn a o∣ffrymmodd offrwm cwhwfan [a offrymmodd] aur i'r Arglwydd.

23 A phob vn yr hwn y caed gyd ag ef sidan glâs, neu borphor, neu scarlat, neu sidan gwynn, neu [flew] grifr, neu grwyn hyrddod wedi lliwio yn gochion, neu grwyn daiar-foch ai dugasant.

24 Pwy bynnac a offrymmodd offrwm derchafel o arian, neu brês, a ddugasant off∣rwm derchafel i'r Arglwydd: a phob vn, yr hwn y caed gyd ag ef goed Sittim i ddim o waith y gwasanaeth ai dugasant.

25 A phob gwraig gelfydd a nyddodd ai laaw ei hun: ac a ddugasant edafedd, sidan glâs, a phorphor, ac scarlat, a sidan gwynn.

26 A'r holl wragedd y rhai y derchafodd eu calonnau hwynt mewn cyfarwyddyd, a nydda∣sant [flew] geifr.

27 A'r pennaethiaid a ddugasant feini O∣nix, a meini iw gosod ar yr Ephod, ac ar y ddwyfronnec.

28 A llyssiau, ac olew i'r goleuni, ac* 1.123 i olew yr ennaint, ac i'r arogl-darth llysseuoc.

29 Holl blant Israel yn wŷr ac yn wra∣gedd, y rhai a glywent ar eu calon offrymmu tu ac at yr holl waith yr hwn a orchymynnase yr Arglwydd drwy law Moses ei wneuthur, a ddugasant i'r Arglwydd offrwm ewyllyscar.

30 Yna y dywedodd Moses wrth feibion Israel gwelwch, galwodd* yr Arglwydd yn enwedic: Besalcel fab Vri, fab Hur o lwyth Iuda.

31 Ac ai llawnodd ef ag yspryd Duw: mewn cyfarwyddyd mewn deall, ac mewn gwybodaeth, ac mewn pob gwaith.

32 I ddychymygu cywreinrwydd: i wei∣thio mewn aur, ac mewn arian, ac mewn prês.

33 Ac mewn cyfarwyddyd i osod meini, ac mewn saernieth prenn: i weithio ym mhob gwaith cywraint.

34 Ac efe a roddodd yn ei galon ef ddyscu [eraill:] efe, ac Aholiab mab Achisamech o lwyth Dan.

35 Llawnodd hwynt a doethineb calon i wneuthur pob gwaith saer a* 1.124 chywreinwaith, a gwaith edef a nodwydd, mewn sidan glâs, ac mewn porphor, ac mewn scarlat, ac mewn si∣dan gwynn, ac i wau: gan wneuthur pob gwa∣ith a dychymygu cywreinrwydd.

PEN. XXXVI.

Dechreu gwaith y babell. 3 Haelioni y bobl i'r gwaith hwn. 28 Y llenni. 19 Tô y babell. 20 Ystyllod y babell. 31 Y barrau.

YNa y gweithiodd Besaleel ac Aholiab, a phôb gŵr celfydd y rhai y rhoddase yr Ar∣glwydd gyfarwyddyd a deall ynddynt i fedru gwneuthur holl waith gwsanaeth y cyssegr: yn ôl yr hynn oll a orchymynnase yr Arglwydd.

2 Canys Moses a alwase am Besaleel ac Aholiab, ac am bôb gŵr celfydd yr hwn y rho∣dase yr Arglwydd gyfarwyddyd iddo, pôb vn yr hwn y dug ei galon ei hun ef i nessau at y gwa∣ith iw weithio ef.

3 A chymmerasant oddi ger bron Moses yr holl offrwm derchafel, yr hwn a ddygase mei∣bion Israel: waith gwasanaeth y cyssegr iw weithio ef: a hwynt a ddugasant atto ef ychwa∣neg o offrwm gwir-fodd bôb borau.

4 Felly yr holl rai celfydd a'r a oeddynt yn gweithio holl waith y cyssegr a ddaethant bôb vn oddi wrth ei waith yr hwn yr oeddynt yn ei wneuthur.

5 A llefarasant wrth Moses gan ddywedyd y mae yr bobl yn dwyn mwy nac sydd ddigon: er gwasanaethu i'r gwaith yr hwn a orchymyn∣nodd yr Arglwydd ei wneuthur.

6 Yna Moses a orchymynnodd, a hwynt a barasant gyhoeddi yn y gwerssyll gan ddywe∣dyd, na wnaed na gwr na gwraig waith mwy tu ac at offrwm derchafel y cyssegr: felly y gwa∣harddwyd y bobl rhac dwyn [mwy.]

"7 Canys yr ydoedd digon o ddefnydd i'r holl waith, er gwneuthur hynny, ac ychwaneg.

"8 A'r holl rai celfydd o'r rhai oeddynt yn gweithio gwaith y tabernacl, a wnaethant ddec llenn o sidan gwynn cyfrodedd, o sidan glâs, a phorphor, ac scarlat [yn llawn] Cerubiaid, o waith cywraint y gwnaethant hwynt.

"9 Hŷd pôb llenn [oedd] wyth gufydd ar hu∣gain, a llêd pôb llen [oedd] bedwar cufydd: yr vn fesur [oedd] i'r holl lenni.

"10 Ac efe a gydiodd bum llenn wrth eu gy∣lydd: ac a gydiodd y pum llenn [eraill] wrth eu gilydd.

"11 Ac efe a wnaeth ddolennau o sidan glâs ar ymyl y llenn gyntaf, ar [ei] chwrr eithaf yn y cydiad: felly y gwnaeth efe ar ymyl y llenn eithaf yn yr ail cydiad.

"12 Dec dolen a deugain a wnaeth efe ar vn llenn, a dec dolen a deugain a wnaeth efe yn y cwrr eithaf i'r llen yr hon [ydoedd] yn yr ail cy∣diad: y dolennau oeddynt yn dal y naill [lenn] wrth y llall.

"13 Ac efe a wnaeth ddec a deugain o dderby∣nniadau aur: ac a gydiodd y naill lenn wrth y llall a'r derbynniadau, fel y bydde [hynny] yn vn tabernacl.

"14 Efe a wnaeth hefyd lenni [o flew] geifr [i fod] yn babell-len ar y tabernacl: yn vn llenn ar ddec y gwnaeth efe hwynt.

"15 Hŷd vn llen oedd ddec cufydd ar hugain, a llêd vn llenn [oedd] bedwar cufydd: a'r vn fe∣sur oedd i'r vn llenn ar ddec.

"16 Ac efe a gydiodd bum llenn wrthynt eu hunain: a chwe llenn wrthynt eu hunain.

"17 Efe a wnaeth hefyd ddec dolen a deugain ar ymyl y llenn eithaf yn y cydiad: a dec dolen a deugain a wnaeth efe ar ymyl llenn yr ail cydiad.

"18 Ac efe a wnaeth ddec a deugain o dderby∣nniadau prês: i gydio y babell-lenn i fod yn vn.

"19 Ac efe a wnaeth dô i'r babell-lenn o grw∣yn hyrddod wedi eu lliwio yn gochion: a thô o grwyn daiar-foch yn vchaf.

"20 Ac efe a wnaeth styllod i'r tabernacl o goed Sittim yn eu sefyll.

"21 Dec cufydd [oedd] hŷd yr styllenn: a chufydd a hanner cufydd lled pôb styllen.

"22 Dau dyn [oedd] i'r vn styllenn wedi go∣sod fel ffynn yscal y naill ar gyfer y llall: felly y gwnaeth efe i holl styllod y tabernacl.

"23 Ac efe a wnaeth styllod y tabernacl: yn vgain styllen i'r tu dehau tua 'r dehau.

"24 A deugain mortais arian a wnaeth efe dann yr vgain styllen: dwy fortais dann vn styll∣en iw dau dyno, a dwy fortais dann styllen arall iw dau dyno.

"25 Ac i ail ystlys y tabernacl o du y gog∣ledd: efe a wnaeth vgain styllen.

"26 Ai deugain mhortais o arian: dwy for∣tais tann vn styllen, a dwy fortais tann styllen arall.

"27 Ac i du gorllewyn y tabernacl y gwnaeth efe chwech styllen.

"28 A dwy styllen a wnaeth efe yng-hong∣lau y tabernacl i'r ddau ystlys.* 1.125

"29 Ac yr oeddynt.* wedi eu cydio oddi tan∣odd, ac yr oeddynt hefyd wedi eu cydio oddi ar∣nodd wrth vn fodrwy: felly y gwnaeth iddynt ill dwy yn y ddwy gongl.

"30 Ac yr oedd wyth styllen ai morteisiau yn vn ar bymthec o forteisiau arian:* 1.126 sef dwy for∣tais tann bôb styllen.

"31 Ac efe a wnaeth farrau o goed Sittim: pump i styllod vn ystlys i'r tabernacl.

"32 A phum barr i styllod ail ystlys y taber∣nacl, a phum barr i styllod y tabernacl i'r ystlys o du yr gorllewyn.

"33 Ac efe a wnaeth y barr canol i farrio yng∣hanol yr styllod o gwrr i gwrr.

"34 Ac efe a oreurodd y styllod ag aur, ac a wnaeth eu modrwyau hwynt o aur i fyned am y barrau: ac a oreurodd y barrau ag aur.

"35 Ac efe a wnaeth wahan-lenn o sidan glâs, a phorphor a scarlat, a sidan gwynn cyfrodedd: o waith cywraint y gwnaeth efe hi [yn llawn] Cerubiaid.

"36 Ac efe a wnaeth iddi bedair colofn [o goed] Sittim, ac ai goreurodd hwynt ag aur, ai pennau [odddynt] aur: ac efe a fwrriodd iddynt bedair mortais o arian.

"37 Ac efe a wnaeth gaead-leniddrws y ta∣bernacl o sidan giâs, a phorphor, ac scarlat, a si∣dan gwynn cr frodeod: o waith edef a nodwydd.

"38 Ai phump colofn, ai pennau, ac a oreurodd eu pennau hwynt, ai cylchau ag aur: ai pum mortais [oeddynt] o brês.

"PEN. XXXVII.

"1 Gwneuthur Arch y destiolaeth. 6 Y drugareddfa. 10 Y bwrdd. 17 Y canhwyll-bren. 25 Ac allor yr arogl-darth.

"A Besaleel a wnaeth yr Arch, o goed Sit∣tim: o ddau gufydd a hanner ei hŷd a chu∣fydd a hanner eillêd, a chufydd a hanner ei huch∣ter.

"2 Ac ai goreurodd ag aur pur o fewn ac oddi allan: ac a wnaeth iddi goron o aur o am∣gylch.

"3 Ac efe a fwriodd iddi bedair modrwy o aur ar ei phedair congl: sef dwy fodrwy ar y naill ystlys, a dwy fodrwy ar ei hystlys arall.

"4 Efe a wnaeth hefyd drosolion o goed Sit∣tim: ac ai goreurodd hwynt ag aur.

"5 Ac a osododd y trosolion drwy y modrwy∣au ar ystlysau yr Arch: i ddwyn yr Arch.

"6 Ac efe a* 1.127 wnaeth drugareddfa o aur coeth: o ddau gufydd a hanner ei hŷd, a chufydd a han∣ner eillêd.

"7 Ac efe a wnaeth ddau Gerub aur: o vn dryll cyfan y gwnaeth efe hwynt ar ddau gwrr y drugareddfa.

"8 Vn Cerub ar y naill gwrr, a Cherub a∣rall ar y cwrr arall: o'r drugareddfa y gwna∣eth efe y Cerubiaid ar ei dau gwrr.

"9 A'r Cerubiaid oeddynt gan ledu adenydd tuac i fyuu yn gorchguddio ai hadenydd'y dru∣gareddfa, at hwynebau oeddynt bôb vn at ei gi∣lydd: wynebau y Cerubiaid [oeddynt] tu ac at y drugareddfa.

"10 Ac efe a wnaeth fwrdd o goed Sittim: dau gufydd ei hŷd, a chufydd ei lêd, a chufydd a hanner ei vchter.

"11 Ac ai goreurodd ef ag aur pur: ac a w∣naeth iddo goron o aur o amgylch.

"12 Gwnaeth hefyd iddo gylch o amgylch o lêdllaw: ac a wnaeth goron o aur ar ei gylch o amgylch.

"13 Ac efe a fwriodd iddo bedair modrwy o aur: ac a roddodd y modrwyau wrth ei bedair congl, y rhai [oeddynt,] yn bedwar troed iddo.

"14 Ar gyfer y cylch yr oedd y modrwyau: i fyned am y barrau i ddwyn y bwrdd.

"15 Ac efe a wnaeth drosolion o goed Sit∣tim, ac ai goreurodd hwynt ag aur i ddwyn y bwrdd.

"16 Efe a wnaeth hefyd y llestri y rhai [fydde] ar y bwrdd, ei ddysclau ef ai lwyau, ai phiolau, ai gafnau y rhai y tywalltyd a hwynt: o aur pûr.

"17 Ac efe a wnaeth ganhwyll-bren o aur coeth: o vn dryll cyfan y gwnaeth efe y canhw∣yll-bren, ei balader, ei geingciau, ei bedill, ei gnapian, ai flodau oeddynt o honaw ei hun.

"18 A chwech o geingciau yn myned allan oi ystlysau: tair caingc canhwyll-hren o vn ystlys, a thair caingc canhwyll-bren o'r ail ystlys.

"19 Tair padell ar waith almon, cnap a blo∣deun [oedd] ar vn gaingc, a thair padell o waith almon, cnap a blodeun ar gaingc arall: yr vn modd [yr oedd] ar y chwe chaingc y rhai or∣ddynt yn dyfod allan o'r canhwyll-bren.

"20 Ac ar y canhwyll-bren yr [oedd] pedair padell: o waith almon, ei gnappiau ai flodau.

"21 A chnap tan ddwy gaingc o honaw, a chnap tann ddwy gaingc o honaw, a chnap tan ddwy gaingc o houaw: yn ol y chwe chaingc y rhai a oeddynt yn dyfod allan o honaw.

"22 Eu cnapiau hwynt, ai ceingciau hwynt oeddynt o honaw ef: y cwbl o honaw [ydoedd]* 1.128 vn dryll cyfan o aur coeth.

"23 Ac efe a wnaeth ei saith lusern ef: ai efei∣liau, ai gafnau o aur pur.* 1.129

"24 O* 1.130 dalent o aur coeth y gwnaeth efe hwnnw: ai holl lestri.

"25 Gwnaeth hefyd* allor yr arogl-darth o goed Sittim: o gufydd ei hŷd, a chufydd ei llêd yn bedair ongl, ac o ddau gufydd ei huchter, ei chyrn oeddynt o honi ei hun.

"26 Ac efe ai goreurodd hi ag aur coeth, ei chaead, ai hystlysau o amgylch ai chyrn: ac efe a wnaeth iddi goron aur o amgylch.

"27 Ac efe a wnaeth iddi ddwy fodrwy o aur wrth ei dwy gongl, ar ei dau ystlys, oddi tann ei choron: i fyned am drosolion iw dwyn ar∣nynt.

"28 Ac efe a wnaeth drosolion o goed Sit∣tim: ac ai gorcurodd hwynt ag aur.

"29 Ac efe a wnaeth* 1.131 olew yr ennciniad sanc∣taidd, a'r arogl-darth llysseuoc pur o waith yr apothecari.

PEN. XXXVIII.

"Gwneuthuriad allor y poeth offrwm. 8 Y noe bres. 9 Y cynteddfa. 24 cyfrif o'r hyn a offrymmodd y bobl.

"AC efe a wnaeth allor y poeth offrwm o* 1.132 goed Sittim: o bump cufydd ei hŷd, a phump cufydd ei llêd, yn bedair ongl, ac yn dri chufydd ei huchter.

"2 Gwnaeth hefyd ei chyrn hi ar ei phedair congl, ei chyrn hi oeddynt o honi ei hun: ac efe ai gwiscodd hi a phrês.* 1.133

"3 Efe a wnaeth hefyd holl lestri yr allor, y crochanau, a'r rhawiau, a'r cawgiau, a'r cigwei∣niau a'r thusserau, ei holl lestri hi a wnaeth efe a brês.

"4 Ac efe a wnaeth i'r allor, alch prês ar waith rhwyd: dann ei chwmpas oddi tannodd hyd ei hanner hi.

"4 Ac efe'a fwriodd bedair modrwy i bedwar cwrr yr alch prês: i fyned am drosolion.

"6 Ac efe a wnaeth drosolion o goed Sittim: ac ai gwiscodd hwynt a phrês.

"7 Ac efe a dynnodd y trosolion drwy y mo∣drwyau ar ystlysau yr allor iw dwyn hi arnynt:

yn gau y gwnaeth efe hi ag ystyllod.

"8 Ac efe a wnaeth noe brês, ai throed o brês o ddrychau y lluoedd [gwragedd,] y rhai a ym∣gasclent [at] ddrws pabell y cyfarfod.

"9 Ac efe a wnaeth y cynteddfa ar yr ystlys dehau, tu a'r dehau: llenni troelloc y cynteddfa [oeddynt] sidan gwynn cyfrodedd o gant cu∣fydd.

"10 Ai hugain colofn, ac ai hugain mortais o brês: a phennau y colofnau ai cylchau o arian.

"11 Ac ar du yr gogledd [y troelloc lenni oe∣ddynt] gant cufydd, eu hugain colofn, ai hugain mortais o brês: a phennau y colofnau ai cylchau o arian.

"12 Ac o du yr gorllewyn llenni troelloc o ddec cufydd a deugain: eu dec colofn, ai dec mortais, a phennau y colofnau, ai cylchau o arian.

"13 Ac o du yr dwyrain lle y cyfyd haul [yr oedd troelloc lenni] o ddec cufydd a deugain.

"14 Llenni troelloc o bymthec cufydd [a w∣naeth efe] o'r [naill] du: eu tair colofn, ai tair mortais.

"15 Ac [efe a wnaeth] ar yr ail ystlys o ddeu∣tu drws y porth lenni troelloc o bymthec cu∣fydd, eu tair colofn, ai tair mortais.

"16 Holl lenni troelloc y cynteddfa o am∣gylch [a wnaeth efe] o sidan gwynn cyfrodedd.

"17 Ond morteisiau y colofnau [oeddynt] o brês, a phennau y colofnau, ai cylchau o arian: a gwisc eu pennau o arian, a holl golofnau y cyn∣teddfa oeddynt wedi eu cylchu ag arian.

"18 A chaead-lenn drws y cynteddfa [ydoedd] ar waith edef a nodwydd, o sidan glâs, a porphor ae scarlat, a sidan gwynn cyfrodedd: ac yn vgain cufydd o hŷd, ai huchter, ai llêd yn bump cufydd ar gyfer llenni troelloc y cynteddfa.

"19 Eu pedair colofn hefyd, ai pedair mor∣tais [oeddynt] o brês: ai pennau o arian, gwisc eu pennau hefyd ai cylchau [oeddynt] arian.

"20 A* 1.134 holl hoelion y tabernacl, a'r cynteddfa oddi amgylch [oeddynt] brês.

"21 Dymma gyfrif [perthynasau] y taber∣nacl [sef] tabernacl y destiolaeth, y rhai a gyfrif∣wyd wrth orchymyn Moses: [i] wasanaeth y Lefiaid drwy law Ithamar fab Aaron yr offei∣riad.

"22 Besaleel mab Vrimab Hur o lwyth Iu∣da, a wnaeth yr hyn oll a orchymynnodd yr Ar∣glwydd wrth Moses.

"23 A chyd ag ef yr ydoedd Aholiab mab A∣chisamech o lwyth Dan saer cywraint, a gwni∣edydd mewn sidan glâs, ac mewn porphor, ac mewn scarlat, ac mewn sidan gwynn.

"24 Yr holl aur a weithiwyd yn y gwaith [sef] yn holl waith y cyssegr, ydoedd aur yr offrwm cwhwfan [sef] naw talent ar hugain, a seithgant sicl, a dec ar hugain yn ôl sicl y cyssegr

"25 Ac arian y rhai a gyfrifwyd o'r gynnull∣eidfa [oeddynt] gant talent, a mîl a seithgant a phymthec sicl a thrugain yn ôl y sicl sancta∣idd.

"26 Hanner sicl am bôb pen, [sef] hanner sicl ynôl y sicl sanctaidd am bôb vn a ele heibio dan rif o fab vgein-mlwydd ac vchod [sef] am chwe chant mil a thair mil, a phum-cant, a dec a deu∣gain.

"27 Ac yr oedd cant talent o arian i fwrw morteisiau y cyssegr a morteisiau y wahan-len: cant mortais o'r cant talent, talent t bôb mortais.

"28 Ac o'r mîl, a seith-gant, a phymthec [sicl] a thrugain y gwnaeth efe bennau y colofnau: ac y gwiscodd eu pennau, ac y cylchodd hwynt.

"29 A phrês yr offrwm cwhwfan [oedd] ddec talent a thrugain: a dwy fil a phedwar cant o siclau.

"30 Ac efe a wnaeth o hynny forteisiau drws pabell y cyfarfod a'r allor brês,* 1.135a 'r alch pres yr hwn oedd ynddi: a holl lestri yr allor.

"31 A morteisiau y cynteddfa: a holl hoeli∣on y tabernacl, a holl hoelion y cynteddfa o am∣gylch.

PEN. XXXIX.

"1 Gwisc Aaron. 2 Yr Ephod. 8 Y ddwyfronnec. 22 Y fantell. 30 Y goron sanctaidd. 31 Vfydd-dod y bobl.

"Ac o sidan glâs, a phorphor, ac scarlat y gw∣naethant wiscoedd gwenidogaeth i weini yn y cyssegr: gwnaethant y gwiscoedd sancta∣idd y rhai [oeddynt] i Aaron fel y gorchymmyn∣nase yr Arglwydd wrth Moses.

"2 Felly y gwnaethant yr Ephod o aur, si∣dan glâs, a phorphor, ac scarlat a sidan gwynn cyfrodedd.

"3 A gyrrasant yr aur yn ddalennau, ac ai torrasant yn edafedd i weithio ym mysc y sidan glâs, ac ym mysc y porphor, ac ym mysc y scar∣lat, ac ym mysc y sidan gwynn: yn waith cyw∣raint.

"4 Yscwyddau a wnaethant iddi yn cydio: wrth ei dau gwrr y cydiwyd hi.

"5 A chywrein-waith ei gwregys yr hwn oedd arni [ydoedd] o honi ei hun yn vn waith a hi o aur, sidan glâs, a phorphor ac scarlat, a sidan gwynn cyfrodedd: megis y gorchymyn∣nase yr Arglwydd with Moses.

"6 A hwynt a weithiasant feini Onix wedi eu naddu a naddiadau sêl, yn ol henwau meibi∣on Israel.

"7 A gosododd hwynt ar yscwyddau yr E∣phod* 1.136 yn feini coffadwriaeth i feibion Israel: megis y gorchymynnodd yr Arglwydd wrth Moses.

"8 Efe a wnaeth hefyd y ddwyfronnec o wa∣ith cywraint, ar waith yr Ephod: o aur, sidan glâs, porphor hefyd ac scarlat, a sidan gwynn cyfrodedd.

"9 Scwar ydoedd, yn ddau ddyblyg y gw∣naethant y ddwy-fronnec: o rychwant ei hyd, a rhychwant ei llêd, yn ddau ddyblyg.

"10 A llawnasant hi a phedair rhês o feini∣rhês

o Sardins], Tophas, a Smaragdus [y∣doedd] y rhês gyntaf.

"11 A'r all rhes [oedd] Ruhi, Saphyr, ac A∣damant.

"12 A'r drydedd rhês [ydoedd] Lincur, Achat ac Amethist.

"13 A'r bedwaredd rhês y doedd Turcas O∣nix ac Iaspis: wedi eu hamgylchu mewn bo∣glynnau aur yn eu lleoedd.

"14 A'r meini [oeddynt] yn ol henwau mei∣bion Israel yn ddeu-ddec yn ol eu henwau hw∣ynt: pob vn wrth ei henw [oeddynt] o naddiadau sel i'r dauddec llwyth.

"15 A hwynt a wnaethant ar y ddwyfronnec gadwynau cydterfynol yn bleth-waith o aur pûr.

"16 A gwnaethant ddau foglyn aur a dwy fodrwy o aur, ac a roddasant y ddwy fodrwy ar ddau gwrr y ddwy fronnec.

"17 A rhoddasant y ddwy gadwyn o aur trwy y ddwy fodrwy, ar gyrrau y ddwy fronnec.

"18 A deu-penn y ddwy gadwyn a roddasant mewn dau foglyn: ac ai gosodasant ar ysgwy∣ddau yr Ephod o'r tu blaen.

"19 Gwnaethant hefyd ddwy fodrwy o aur, ac ai gosodasant ar ddau gwrr y ddwyfronnec: o'r tu mewn ar yr ymyl yr hwn sydd ar ystlys yr Ephod.

"20 A hwynt a wnaethant ddwy fodrwy aur ac ai gosodasant ar ddau ystlys yr Ephod oddi tanodd oi thu blaen, ar gyfer ei chydiad, oddi ar wregys yr Ephod.

"21 Codasant hefyd y ddwyfronnec erbyn ei modrwyau at fodrwyau yr Ephod a llinin o si∣dan glâs i fod ar wregys yr Ephod, fel na dda∣todid y ddwyfronnec oddi wrth yr Ephod: me∣gis y gorchymynnase yr Arglwydd wrth Mo∣ses.

"22 Ac efe a wnaeth fantell yr Ephod ei gyd o sidan glâs yn wauad-waith.

"23 A thwll penn y fantell [oedd] yn ei cha∣nol, fel twll pen lluric wedi gwrymmio ei cho∣ler o amgylch rhac ei rhwygo.

"24 A gwnaethant ar odrau y fantell [lun] Pomgranadau, o sidan glâs, porphor ac scarlat a sidan gwyn cyfrodedd.

"25 Gwnaethant hefyd* 1.137 glychau o aur pur, ac a roddasant y clychau rhwng y pomgrana∣dau, ar odrau y fantell o amgylch ym mysc y pomgranadau.

"26 Clôch a phom-granad, a chlôch a phom∣granad, ar odrau y fantell o amgylch i weini [ynddynt,] megis y gorchymynnase yr Ar∣glwydd wrth Moses.

"27 A hwynt a wnaethant beisiau o sidan gwynn yn wauad-waith i Aaron ac iw feibion.

"28 A meitr o sidan gwynn, a chappiau hardd o sidan gwynn:* 1.138 a llawdrau caeroc o sidan gwynn cyfrodedd.

"29 A gwregys o sidan gwynn cyfrodedd, ac o sidan glâs, porphor, a scarlat ar waith edef a nodwydd: fel y gorchymynnase yr Arglwydd wrth Moses,

"30 Gwnaethant hefyd dalaith y goron sanc∣taidd o aur pûr, ac a scrifennasant arni scrifen fel naddiad sêl:* 1.139 Sancteiddrwydd i'r Ar∣glwydd.

"31 A rhoddasant wrthi linin o sidan glâs, iw osod i fynu ar y meitr: fel y gorchrmynnase yr Arglwydd wrth Moses.

"32 Felly y gorphennwyd holl waith y taber∣nacl [sef] pabell y cyfarfod: a meibion Israel a wnaethant yn ol yr hynn oll a orchymynnase yr Arglwydd wrth Moses, felly y gwnaethant.

"33 Dugasant hefyd y tabernacl at Moses, y babell ai holl ddodrefn: ei derbynniadau, ei styllod, ei barrau, ai cholofnau ai morteisiau.

"34 A'r tô o grwyn hyrddod wedi eu lliwio yn gochion, a'r tô o grwyn daiar-foch: a'r llenn wahan yr hon oedd yn gorchguddio.

"35 Arch y destiolaeth, ai throsolion, a'r dru∣gareddfa.

"36 Y bwrdd hefyd ai holl lestri, a'r bara go∣sod.

"37 Y canhwyll-bren pur ai lusernau [sef] lusernau iw taclu, ai holl lestri, ac olew y goleu∣ni.

"38 A'r allor aur, ac olew yr eneiniad, a'r aro∣gl-darth llysseuoc: a chaead-lenn drws y babell.

"39 Yr allor brês, a'r alch prês yr hwn [oedd] iddi, ei throsolion ai holl lestri: a'r noe ai throed.

"40 Llenni troelloc y cynteddfa, ei golofnau ai forteisiau, a chaead lenn porth y cynteddfa, ei raffau ai hoelion: a holl ddodrefn gwasanaeth y tabernacl, sef pabell y cyfarfod.

"41 Gwiscoedd y wenidogaeth i weini yn y cyssegr: sef sanctaidd wiscoedd Aaron yr offei∣riad, a gwiscoedd ei feibion efi offeiriadu.

"42 Yn ol yr hynn oll a orchymynnase yr Ar∣glwydd wrth Moses: felly y gwnaeth meibion Israel yr holl waith.

"43 A Moses a edrychodd ar yr holl waith, ac wele hwynt ai gwnaethant megis y gorchy∣mynnase yr Arglwydd, felly y gwnaethent: y∣na Moses ai bendithiodd hwynt.

PEN. XL.

Codiad y tabernacl. 34 Niwl yn descyn ar y babell i arwyddocau presennoldeb Duw.

"YNa yr Arglwydd a lefarodd wrth Moses gan ddywedyd.

"2 Yn y mîs cyntaf ar [y dydd] cyntaf o'r mîs y cyfodi y tabernacl [sef] pabell y cyfarfod.

"3 A gosot yno Arch y destiolaeth: a gorch∣guddia yr Arch a'r wahan-lenn.

"4 Dŵg i mewn hefyd y bwrdd a threfna ef yn drefnus: dwg i mewn hefyd y canhwyll-bren a goleua di ei lusernau ef.

"5 Gosot hefyd allor aur yr arogl-darth ger bron Arch y destiolaeth: a gosot gaead-len drws y tabernacl.

"6 Dod hefyd allor y poeth offrwm ar gyfer drws y tabernacl,* 1.140 [sef] pabell y cyfarfod.

"7 Dod hefyd y noe rhwng pabell y cyfarfod a'r allor, a dod ynddi ddwfr.

"8 A gosot hefyd y cynteddfa oddi amgylch, a dod gaead-lenn [ar] borth y cynteddfa.

"9 A chymmer olew yr enneiniad, ac ennei∣nia y tabernacl, a'r hynn oll [sydd] ynddo, a chys∣segra ef ai holl lestri: fel y byddo gyssegredic.

"10 Enneinia hefyd allor y poeth offrwm, a chyssegra yr allor ai holl lestri: a'r allor fydd sancteidd-beth cyssegredic.

"11 Enneinia y noe ai throed, a sancteiddia hi.

"12 A phâi i Aaron ac iw feibion ddyfod i ddrws pabell y cyfarfod: a golch hwynt a dwfr.

"13 A gwisc am Aaron y gwiscoedd san∣taidd: ac enneinia ef, a sancteiddia ef i offeiriadu i mi.

"14 Dŵg hefyd ei feibion ef, a gwisc hwynt a pheisiau.

"15 Ac enneinia hwynt megis yr enneiniaist eu tad hwynt i offeiriadu i mi: fel y byddo eu henneiniad iddynt yn offeiriadaeth dragywy∣ddol drwy eu hoesoedd.

"16 Felly Moses a wnaeth yn ol yr hynn oll o orchymynnodd yr Arglwydd iddo: felly y gwnaeth efe.

"17 Felly* 1.141 yn y mîs cyntaf o'r ail flwyddyn, ar [y dydd] cyntaf o'r mis y codwyd y taber∣nacl.

"18 Canys Moses a gododd y tabernacl, ac a roddodd ei forteisiau, ac a osododd ei styllod ac a roddes ei farrau: ac a gododd ei golofnau.

"19 Ac a ledodd y babell-lenn a'r y tabernacl ac a osododd dô y babell-lenn ar ni oddi arnodd fel y gorchymynnase yr Arglwydd wrth Mo∣ses.

"20 Cymmerodd hefyd a rhoddodd y destio∣laeth yn yr Arch, a gosododd y trosolion wrth yr Arch: ac a roddodd y drugareddfa i fynu ar yr Arch.

21 Ac efe a ddûg yr Arch i'r tabernacl,* 1.142 ac a osododd y wahan-len orchudd, i orchguddio Arch y destiolaeth: megis y gorchymynnase yr Arglwydd wrth Moses.

22 Ac efe a roddodd y bwrdd o fewn pabell y cyfarfod ar ystlys y tabernacl, o du yr go∣gledd: o'r tu allan i'r wahan-lenn.

23 Ac efe a drefnodd-yn drefnus arno ef y bara ger bron yr Arglwydd: fel y gorchymyn∣nase yr Arglwydd wrth Moses.

24 Ac efe a osododd y canhwyll-bren o fewn pabell y cyfarfod ar gyfer y bwrdd ar ystlys y tabernacl, o du yr dehau.

25 Ac efe a oleuodd y lusernau ger bron yr Arglwydd: fel y gorchymynnase yr Arglwydd wrth Moses.

26 Efe hefyd a osododd yr allor aur ym mhabell y cyfarfod: o flaen y wahan-lenn.

27 Ac a arogl-darthodd arm arogl-darth llysseuoc megis y gorchymynnase yr Arglw∣ydd wrth Moses.

28 Ac efe a osododd gaead-lenn [ar] ddrws y tabernacl.

29 Ac efe a osododd allor y poeth offrwm [wrth] ddrws y tabernacl [sef] pabell y cyfar∣fod: ac a offrymmodd arni boeth offrwm a bwyd offrwm, fel y gorchymynnase yr Ar∣glwydd.

30 Efe a osododd y noe hefyd rhwng pabell y cyfarfod a'r allor: ac a roddodd yno ddwfr i y∣molchi.

31 A Moses ac Aaron ai feibion a olcha∣sant yno eu dwylo, ai traed.

32 Pan ddelent i babell y cyfarfod a phan nessaent at yr allor yr ymolchent: fel y gorchy∣mynnase yr Arglwydd wrth Moses.

33 Ac efe a gododd y cynteddfa o amgylch y tabernacl, a'r allor, ac a roddodd gaead-lenn [ar] borth y cynteddfa: felly y gorphennodd Moses y gwaith.

34 Yna y niwl a orchguddiodd babell y cy∣farfod: a gogoniant yr Arglwydd a lawnodd y tabernacl.

35 Ac ni alle Moses fyned i babell y cyfar∣fod, am i'r niwl aros arni: ac i ogoniant yr Ar∣glwydd lenwi y tabernacl.

36 A phan gyfode y niwl oddi ar y taber∣nacl, y cychwnne meibion Israel iw holl dei∣thiau.

37 Ac oni chyfode y niwl: yna ni chychwn∣ne meibion Israel hyd y dydd y cyfode.

38 Canys niwl yr Arglwydd [ydoedd] ar y tabernacl, y dydd, a thân ydoedd yno y nos: yng-olwg holl dŷ Israel yn eu holl deithiau hwynt.

Notes

• * 1.1

  Gen. 46.18. Deut. 10.22.
• * 1.2

  Act. 7.17.
• * 1.3

  Act. 7.20. Heb. 11.23.
• * 1.4

  Act. 7.24.
• * 1.5

  Pen. 18.4.
• * 1.6

  Act. 7.30.
• * 1.7

  Matth. 22.32. Act. 7.32.
• * 1.8

  Matth. 10.19. Matth. 12.13.
• * 1.9

  Num. 2.3.
• * 1.10

  Num. 25.1.
• * 1.11

  Exod. 17.5.
• * 1.12

  Doeth. 16.9.
• * 1.13

  Pen. 4, 21.
• * 1.14

  Rhuf. 9.17.
• * 1.15

  Exod. 4.21
• * 1.16

  Doeth. 17.2.
• * 1.17

  Doeth. 18.1.
• * 1.18

  Exod. 3.22.
• * 1.19

  Heb. 11.28.
• * 1.20

  Hebr. 11.28.
• * 1.21

  Ios••. •• 6.
• * 1.22

  Exod. 11.4.
• * 1.23

  doeth. 18.5.
• * 1.24

  Eod. 3.••2. Exod. 11.2. Iosua. 24 6.
• * 1.25

  Num. 33.3.
• * 1.26

  Num. 9.12. Ioan. 19.36.
• * 1.27

  Exod. 22.29. exod. 37.12. lefit. 27.26. num. 3.13. luc. 2.23.
• * 1.28

  Exod. 22.29. Exod. 34.19. Free. 44.30.
• * 1.29

  Gen. 50.25. Ios. 24.32.
• * 1.30

  Num. 14.14. Deut. 1.33. Psal. 78.14. 1. Cor. 10.1.
• * 1.31

  Nehem 9.19.
• * 1.32

  Num. 33.7.
• * 1.33

  Iosu. 24.6. 1. Macab. 4.9.
• * 1.34

  Iosu 4.23. Psal. 14.3. 1 Cor 10.1. Hebr. 11.29.
• * 1.35

  Deur. 10.20.
• * 1.36

  Deut. 2.25. Iosu. 2.9.
• * 1.37

  Num. 33.9.
• * 1.38

  Exod. 12.21. Preg. 45.4.
• * 1.39

  Num. 11.7. Psal. 78.24. Doeth. 16.20.
• * 1.40

  Ioan. 6.31. 1. Cor. 10.3.
• * 1.41

  〈◊〉〈◊〉. 9.4.
• * 1.42

  Iosu. 5.12. Neh. 9.15.
• * 1.43

  Exod. 7.20.
• * 1.44

  Doeth. 11.4. Num. 20.9. Psal. 105.41. 1. Cor. 10.4.
• * 1.45

  Deut. 25.17. Doeth. 11.3.
• * 1.46

  Num. 24 20. 1. Sam. 15.3.
• * 1.47

  Exod. 2.16.
• * 1.48

  Rxod. 1.10. & 16.22. Exod. 5.7. Exod. 14.18.
• * 1.49

  Exod. 27.8.
• * 1.50

  Deut. 27.5. Iosu. 8.31.
• * 1.51

  Lefit. 24.17.
• * 1.52

  G••••••s 3.15.
• * 1.53

  Genes. 31.35.
• * 1.54

  Deut. 22.28.
• * 1.55

  Deut 13.13, 1. Mac. 2.24.
• * 1.56

  Lefit. 19.33.
• * 1.57

  Zac. 7.10.
• * 1.58

  Lefit. 25.37. Deut. 23.19. Psal. 15.5.
• * 1.59

  Act. 23.5.
• * 1.60

  Exod. 13.2.
• * 1.61

  Mat. 5.44.
• * 1.62

  Deut. 16.19. Preg. 16.20.32
• * 1.63

  Leuit. 21.3. Leuit. 26.43. Deut. 15.1.
• * 1.64

  Exod. 20.8. deut. 5.12.
• * 1.65

  Deut. 7.15.
• * 1.66

  Exod. 34.15 deut. 7.2.
• * 1.67

  Exod. 19.8.
• * 1.68

  exod. 20.24.
• * 1.69

  Hebr 9 20.
• * 1.70

  Exod. 34.28. deut. 9.9.
• * 1.71

  Exod. 35.5.
• * 1.72

  Exod. 28.4.
• * 1.73

  Exod. 28.15.
• * 1.74

  Exod. 37.1.
• * 1.75

  Exod. 37.10.
• * 1.76

  Exo. 37.17
• * 1.77

  Heb. 8.9. heb. 7.44.
• * 1.78

  Pregeth. 15.10.
• * 1.79

  〈◊〉〈◊〉 6.10.
• * 1.80

  〈◊〉〈◊〉 9.••.
• * 1.81

  Exod. 28.36.
• * 1.82

  Exod. 30.23.
• * 1.83

  Exod. 28.41.
• * 1.84

  〈◊〉〈◊〉 1.4.
• * 1.85

  〈◊〉〈◊〉 3.3.
• * 1.86

  Leuit 8.25.
• * 1.87

  Lefit. 8.31. Matt. 12.4.
• * 1.88

  Lefit. 26.12. 2. Cor. 6.16.
• * 1.89

  Num. 1.2.
• * 1.90

  Lefit. 27.23. Num. 3.47. Ezec. 45.1••.
• * 1.91

  Lefit. 8.10.
• * 1.92

  Exod. 20 8. Ezec. 20.12.
• * 1.93

  Genes. 1.31. Genes. 22. Exod. 20.11.
• * 1.94

  Deut. 9.19.
• * 1.95

  Psal. 106.19.
• * 1.96

  1. Cor. 10.7.
• * 1.97

  1. Bren. 12.28. Exod. 33.3. Deut. 9.13.
• * 1.98

  〈…〉〈…〉
• * 1.99

  Psal. 106.23.
• * 1.100

  Num. 14.13.
• * 1.101

  Genes. 12.7. Genes. 15.7. Genes. 48.16.
• * 1.102

  Genes. 12.7.
• * 1.103

  Exod. 23.27. Ios. 24.11. Deut. 7.21. Exod. 32.9.
• * 1.104

  Deut. 9.13.
• * 1.105

  Rhuf. 9.15.
• * 1.106

  Deut. 5.9. Ier. 32.18.
• * 1.107

  Deut. 5.2.
• * 1.108

  Deut. 7.12.
• * 1.109

  Exod. 20.5. Exod. 23.32. Deut. 7.2.
• * 1.110

  1. Bren. 11.2. 1. Cor. 8.10.
• * 1.111

  Exod. 13.4. & 22.29.
• * 1.112

  Ezec. 44 30.
• * 1.113

  Exod. 23.10
• * 1.114

  Exod. 14.21.
• * 1.115

  Exod. 24.18. Deut. 14.21.
• * 1.116

  Deut. 4.13.
• * 1.117

  2. Cor. 3.7.
• * 1.118

  2. Cor. 3.13.
• * 1.119

  Exod. 20.8.
• * 1.120

  Exod. 25.2.
• * 1.121

  Exod. 28.3.
• * 1.122

  Exod. 26.31.
• * 1.123

  Pen. 30.23.
• * 1.124

  Exod. 26.1.
• * 1.125

  Exod. 26.24.
• * 1.126

  Exo. 25.27.31 exod. 30.4.
• * 1.127

  Exod. 25.17.
• * 1.128

  Exod. 25.31.
• * 1.129

  Exod. 25.39.
• * 1.130

  Exod. 30.34.
• * 1.131

  Exod. 30.35.
• * 1.132

  Exod. 27.1.
• * 1.133

  Exod. 27.3.
• * 1.134

  Exo. 27.19
• * 1.135

  Exo. 27.19.
• * 1.136

  Exo. 28.12.
• * 1.137

  Exod. 28.33.
• * 1.138

  Exod. 28.42.
• * 1.139

  Exod. 28.36.
• * 1.140

  Exod. 26.35.
• * 1.141

  Num. 7.1.
• * 1.142

  Exod 35.12.