Logica elenctica sive Summa controversiarum, quæ circa materiam, & præcepta logicæ, agitari solent. In qua etiam novæ aliquot quæstiones tractantur. Authore Thoma Goveano, M.A. Verbi Divini ministro.

LOGICA ELENCTICA: SIVE Synopsis Controversiarum, quae circa Dogmata, & Praecepta Logicalia, agitantur.

LOgica Elenctica controversias, circa illa quae in Didactica tra∣duntur, proponit, & definit. Ad singula enim fere capita controversiae quaedam agitantur, quas ideo nunc (sed breviter) tractabimus, 1. Ne à consu∣etudine recepta plane discedamus, eas∣ve superciliose contemnere videamur.

2. Quia Logico ignominiosum vulgo ducitur, eas plane ignorasse.

3. Quia ad ea, quae in parte Dida∣ctica tradidimus, intelligenda, & con∣firmanda, nonnihil conducunt.

4. Denique quia ad ingenia Tyro∣num exercenda, & acuenda, utiles sunt. Ab illis autem quae ad Natu∣ram ipsius Logicae spectant, incipie∣mus.

LOGICA ELENCTICA.

DISPUTATIO I.

De Objecto, Genere, & Necessitate Logicae.

Quaest. 1. QƲidnam sit Objectum Logicae? Mi∣ra hic est sententiarum diversi∣tas. Alii enim res extra men∣tem; Alii ipsas mentis operatio∣nes, seu actus; Alii sola Nomina, seu voces, (Nomi∣nales ob id vocati;) Alii Entia Rationis statuunt. Nos Thesibus sequentibus, quid verisimilius sit statuemus.

Thesis 1. Logica aliqua ratione agit, & agere debet, de rebus praeter operationes mentis, Voces, & Orationem.

1. Quia omnium consensu, Summa Genera re∣rum, quae ab Aristotelicis Categoriae vocantur, in Lo∣gica proponenda sunt: Quoque id fieri debeat ra∣tio suadet. Etenim ad claram & distinctam rerum perceptionem, multum conducit Genealogiam, seu ordines Generales rerum ipsarum, mente tenere: ita ut uno quasi intuitu, perlustrare possis totam re∣rum Universitatem, incipiendo à Generalissimis, desinendo in speciebus infimis, aut saltem eo usque descendendo, ut cujusvis rei Genus, non valde Re∣motum habeas. Nec enim ad omnes species infimas descendere licet: Partim, quia plurimae nobis igno∣tae sunt: partim, quia si eousque descenderemus,

ut omnes quae notae sunt complecteremur, longior esset series quam ut memoriae facile mandari posset. Multum certe ad res cognoscendas confert, ad quem ordinem substantiarum aut modorum pertineant, cum quibusnam aliis conveniant, à quibus diffe∣rant, internoscere. Utile enim illud erit ad res de∣finiendas, distribuendas, & explicandas.

2. Omnes etiam fatentur, Attributa rerum com∣munissima, qualia sunt Essentia, & Accidens, Genus, Species, Differentia, Causa, Causatum, & reliqua istiusmodi, quae in Didacticis tradidimus, in Logi∣ca esse proponenda, & explicanda. Nullibi autem, tanta opportunitate, quam in Disciplina illa quae Regimini mentis praeest, & januam ad reliquas aperit: praesertim cum eorum, tam in Logica, quam in reliquis Disciplinis, frequens sit mentio, & Usus.

Respondent multi, ista omnia in Metaphysicâ esse tractanda; in Logica vero tantum praelibanda.

Resp. Licet constitutio & ambitus Disciplinarum, magna ex parte, arbitrarius sit; Incommodum ta∣men est ista alibi quam in Logica tractare. Si enim in Metaphysicâ explicanda sint, necesse est Logicam mutilatam esse & imperfectam, quae tamen omni eo∣rum notitia carere non potest; vel ut indecora & superflua repetitione eadem bis tractentur; ut à ple∣risque diu factum est. Deinde non constat inter Philosophos an statuenda sit Metaphysica aliqua à Pneumatica diversa: nec ulla ratio postulat ut statu∣atur.

Alii respondent; Logicam non agere de istis rerum attributis, puta de ipso Genere, Specie, Differentia, &c. Sed tantum de eorum conceptibus. Ut, cum in ea dicitur, Genus esse aliquid commune pluribus, quae Essentia differunt, sensum esse Cum vis concipere Genus, concipe id quod commune est pluribus istiusmodi, & sic de reliquis.

Resp. Falsum istud.

1. Quia si verum sit, utique verum etiam esset, nullam Disciplinam, agere de rebus ipsis extra men∣tem, sed tantum de earundem conceptibus. Ut, cum Physica dicit materiam esse quaquaversum ex∣tensam; aut Mathematica, Triangulum esse super∣ficiem quae tribus lineis comprehenditur, sensus esset, cum vis concipere materiam, vel Triangulum res istiusmo∣di concipe. Nulla enim disparitas ostendi potest.

Instantia. Genus & species non sunt in rebus ipsis, sed in sola mente.

Resp. At cur Genus, & Species in communi mi∣nus in rebus sunt, quam materia, aut Triangulus in communi?

2. Responsio ista ridiculos facit Logicae invento∣res, quasi nomina Generis, Speciei, Causae, Causati, subjecti, et adjuncti, & similium, conceptibus mentis imposuissent, cum ad res & earum attributa designan∣da communiter adhibeantur.

3. Multa dicuntur de Genere, Specie, &c. quae non, nisi per vim, ad conceptus mentis trahi possunt. Ut quod Genus affirmari possit de pluribus Specie∣bus, Species de pluribus individuis: quod Differen∣tia cum Genere, speciem constituat. Quod accidens sit additamentum rei in Essentia constitutae; & plu∣rima alia, quae non de conceptibus, sed de rebus ip∣sis veritatem obtinent.

4. Cum, conformiter ad ideas affectionum istarum communium, res apprehendere conamur, non ad ea∣rum conceptus, (nisi quatenus res repraesentant,) sed ad res ipsas mentem convertimus. Ut cum intelli∣gere volumus, an attributum rei quod menti nostrae obversatur, sit Genus, an non, ad ipsam naturam Ge∣nericam, quae in rebus est, respicimus, non autem ad illius conceptum.

Obj. 1. Res sunt objecta aliarum Disciplinarum. Ergo, non sunt in Logica tractandae.

Resp. Logicam non instituere plenariam rerum tractationem, sed tantum ordines illarum Generales, & Attributorum Locos communes proponere: Spe∣cialem vero horum & illarum tractationem caeteris Disciplinis relinquere.

Obj. 2. Logica solos conceptus mentis, & Ser∣monem externum dirigit. De his igitur solis, non de rebus tractat.

Resp. Contrarium sequitur. Quia enim Logica conceptus & Sermonem dirigit, de omnibus mediis necessariis ad finem illum agere debet. Ex quibus unum est, Rerum Genealogiam, & Attributorum capita tenere.

Thes 2. Logica non agit de solis rebus; ut quidam affirmant, quorum sententiam ingenio••e depingit, & tuetur Derodon, in proaemio Logicae. Objectum Logicae (inquit) sunt modi disserendi. Modus autem dis∣serendi duplex est, Objectivus & Formalis. Objectivus est Res una manifestans aliam: ut vestigium leporis illius transitum. Estque praecipue triplex, Definitio, Divisio, & Argumentatio. Definitio objectiva est res una explicans aliam; ut Animal rationale, Hominem. Divisio objecti∣va, est res dividens, scilicet partes quae dividunt totum; ut Corpus & anima, Hominem. Argumentatio objectiva alia est simplex, scilicet, res probans, sive Antecedens, ex quo in∣fertur conclusio: Alia composita, nempe complexio rei pro∣bantis & probatae, antecedentis scilicet & consequentis: ut ignis urit, ergo est calidus. Modus disserendi forma∣lis est conceptus, quo modus disserendi objectivus concipi∣tur. Prior est objectum Logicae primarium, Posterior se∣cundarium tantum, & indirectum, sive per accidens. Sententia ista ab ingenio pertinaci, non ••ine specie rationis, defendi potest. Scilicet, si quis, mutatis ter∣minis, contendere velit, Objectum Logicae in gene∣re esse Logous, sive rationes rerum generales, adeoque Definitionem esse attributa quibus res explicatur; Divisionem esse partes rei, vel species, & quaecun∣que

que in ea distingui possunt; Propositionem affir∣mantem, esse identitatem rei & attributorum suo∣rum; negantem, esse rerum diversitatem, seu di∣stinctionem; Argumentationem esse connexionem propositionum, quoad veritatem, & falsitatem; Me∣thodum denique esse ordinem rerum, & Attributo∣rum, propositionum, & Argumentationum. De his enim omnibus agit Logica. Nihilominus varie peccat ista sententia.

1. Quod, si terminos à Derodone usurpatos reti∣neamus, vim inferat vocibus, sive coactas locutiones adhibeat. Licet enim logoi, seu Rationes Rerum Ge∣nerales, media disserendi sint; quandoquidem mens, ex earum intuitu, ad recte disserendum dirigitur; modi tamen disserendi, non, nisi per Catachresin sa∣tis duram, dici possunt. Siquidem modi disserendi proprie, sunt modi conceptuum, & sermonis exter∣ni; non autem rerum. Unde & formales tantum sunt, non autem objectivi; sicut modus videndi, aut audiendi, non est in objecto, sed in visu, & au∣ditu. Improprie etiam dicitur una res definire a∣liam. Nam Definitio objectiva, uti in scholis vo∣catur, non definit aliam rem, sed unaquaeque res seipsum definit per sua attributa; similiter nec divisio proprie est res dividens, sed, (si ulla divisio objectiva dici debeat.) Res dividentes. Nec Argu∣mentatio ipsa, sed medium in argumentatione, est res probans. Sicut nulla Argumentatio objectiva, si esset aliqua quae sic appellanda sit, est simplex, sed complexio trium terminorum aut propositionum.

2. Quibuscunque tandem terminis efferatur sen∣tentia illa, in veritatem ipsam peccat. Multa enim ex praeceptis Logicae, de solis conceptibus mentis, & sermone externo, loquuntur, non autem de rebus extra mentem, & sermonem. Ut quod Definitio sit explicatio essentiae; quod Divisio sit Enumeratio partium vel specierum; quod Definitio debeat esse clara &

quantum fieri potest brevis: Cum res non sint expli∣catio Essentiae, Enumeratio partium; nec in illis est claritas, aut obscuritas, brevitas, aut prolixitas. Sen∣sus igitur illorum praeceptorum est, quod definitio fit conceptus vel oratio explicans essentiam, hoc est e∣volvens & aperiens attributa rei essentialia, quod con∣ceptus de re clarus, vel oratio clara sit: quod Divisio sit conceptus partium distinctus, seu oratio distincta, qua illae significantur. Similiter dicit Logica propo∣sitionem esse affirmantem, vel negantem, veram, vel falsam; Cum tamen res nec negant, nec affirmant. Et licet verae vel falsae sint, non tamen sensu Lo∣gico. Siquidem in Logica propositio dicitur vera, quoniam res est prout ipsa exprimit, & falsa quoni∣am res aliter est. At res sibiipsi nec conformis, nec difformis est. Veritas igitur & falsitas propositionis est veritas, & falsitas conceptûs, & sermonis. Prae∣terca, propositio disjunctiva est, in qua è pluribus, unum indeterminate statuitur: at in rebus nihil est, hoc sensu, indeterminatum. Nam ex his, Petrus nunc currit, vel non currit, alterum determinate in re est: at à propositione alterum indeterminate tantum statuitur. Propositio igitur illa non est res, sed con∣ceptus vel oratio. Figurae etiam & modi syllogis∣morum, non sunt res, aut modi rerum, sed con∣ceptuum, & sermonis. Nam ex iisdem plane termi∣nis, possunt diversae propositiones, & syllogismi di∣versarum figurarum, & modorum, fieri, cum res sig∣nificatae, manent immutatae. Multa alia hujus Gene∣ris produci possent.

Obj. Plurima ex praeceptis Logicae, de solis rebus aperte loquuntur; ut quod Definitio reciprocari debeat, cum re desinita, quod Divisionis membra debeant esse op∣posita, & toti adaequata; Propositionem necessariam esse, in qua connexio terminorum est immutabilis, contingentem in qua mutabilis est. Et caeterorum eadem ratio est, licet de conceptibus aut oratione loqui videantur.

Resp. 1. Concedimus in Logica agi de rebus; Quin & ubi de operationibus mentis dirigendis di∣recte agitur, rerum alicubi mentio fit: ut exemplis hic adductis. Perinde enim aliquando est, ad men∣tem dirigendam, sive objectum monstremus, circa quod actus rectus exercetur, sive actum, qui ad illud terminari debeat. Sed negamus omnium praecepto∣rum eandem esse rationem, propter ea quae jam dicta sunt.

2. Sicut Autores hujus sententiae, omnia Logicae praecepta de rebus verificare student; ita etiam dici potest, haec & similia, de conceptibus praecipue esse intelligenda. Adeo ut sensus sit, conceptum de∣finitum ea attributa sumere debere, quae cum re definienda reciprocantur; Divisivum vero, ea mem∣bra, quae opposita sunt, & toti aequalia. In con∣ceptu de veritate necessaria, subjectum & attribu∣tum immutabiliter cohaerere; de veritate contin∣gente mutabiliter. Quanquam fatendum sit, in his postremis exemplis de solis objectis seu de re∣bus sermonem esse. Nec enim actus judicii, circa materiam necessariam, semper necessarius est, sed saepius contingens. Plerique enim actus mentis nostrae contingentes sunt, & voluntatis imperio, quoad exercitum, subjiciuntur. Et qui circa ma∣teriam contingentem exercetur, potest esse aeque necessarius, ac alius qui circa necessariam versa∣tur.

Thesis 3. Objectum Logicae primarium sunt conceptus seu operationes mentis. Et Logicae quidem Geneticae objectum sunt operationes mentis recte eliciendae, seu ut dirigendae, ad faciliorem, certiorem, uberio∣remque consecutionem veritatis. Analyticae vero, sunt eadem operationes, ut jam elicitae, sive bene, sive male.

Probatur 1. Quia omnis Disciplinae practicae ob∣jectum primarum est praxis, seu operatio quam

dirigit: ut in Grammatica, sermo externus; in E∣thica, actiones humanae, quatenus dirigendae ad ho∣nestatem, & finem ultimum; & sic in reliquis. Lo∣gica autem, quoad primariam sui partem, practica est.

2. Praecipua Logicae praecepta; seu quae primario intenduntur, veritatem obtinent de conceptibus mentis; ut praecepta de propositione, Definitione, Divisione, Discursu, & Methodo, quae primario significant actus judicandi in mente, & enunciandi in ore; rarius autem objecta, nisi figurate, per Me∣tonymiam. Hinc recte Logica circa modos scien∣di versari dicitur. Modum enim quendam inducit in actus mentis nostrae; sicut omnis Ars in suam Materiam.

Obj. 1. Operationes mentis esse considerationis Physicae & Ethicae, non igitur Logicae.

Resp. Non sequitur: quia eadem res objectum esse potest plurium Disciplinarum, sub diversa ra∣tione: quod & de operationibus mentis verum est. Siquidem illae secundum naturam spectatae, in Phy∣siologia, nempe in ea illius parte, quae Psychologia vocatur: in Ethica etiam de iisdem agitur, quate∣nus legibus pietatis et justitiae conformes, aut re∣pugnantes esse possunt: sed in Logica considerantur ut rectae, vel vitiosae, in ordine ad veritatem, ubique, quoad fieri potest, attingendam.

Obj. 2. Operationes mentis sunt res transeuntes, adeoque si vitiosae sint, non permanent dum corre∣ctionem accipiant: si vero rectae fuerint, nulla di∣rectione indigent.

Resp. Si vitiosae sint, non manent quidem dum corrigi possint, eaedem individuae; nec Logica do∣cet quomodo eaedem singulares operationes vitiosae, evadant rectae: possunt tamen loco earum quae vi∣tiosae sunt, aliae substitui, quae recte procedunt. Po∣test etiam vitiosa actuum mentis formatio caveri. Qua ratione utrumlibet fiat, illud est quod docet

Logica. Deinde ubi operationes mentis rectae sunt, licet directione non indigeant, opus tamen est re∣gulis quibus de earum rectitudine certi simus. Illae autem eaedem sunt, quae ostendunt qua ratione recte elici, & formari possint.

Obj. 3. Rectitudo actuum mentis est finis Logi∣cae, ad quem consequendum considerantur, in Lo∣gica, res, sub rationibus Generalissimis, nempe quae∣nam attributa essentiam rei ostendant, quaenam sint partes & species, & varias connexiones attributorum cum subjectis, ac veritatum inter se. His autem cognitis facile percipimus quinam actus mentis no∣strae veri & recti sint, prout scilicet rebus confor∣mes, vel difformes fuerint. Ergo rectitudo actuum non est Logicae objectum.

Resp. 1. Rectitudo actuum mentis in particula∣ri, seu prout ipsi versantur circa materiam particu∣rem, quemadmodum in reliquis disciplinis fit, est quidem finis Logicae. Finis enim ejus est, ut in scientiis, mens nostra recte procedat. Interim ta∣men rectitudo actuum in communi, est illius ob∣jectum.

2. Consideratio rationum illarum Generalium, quae in rebus ipsis sunt, est medium quidem ad fi∣nem Logicae; Verum non Unicum, nec etiam pri∣marium. Ut enim mens in reliquis scientiis, recte procedat, opus est non tantum cognitione aliqua Generali rerum, sed etiam ut modum recte proce∣dendi, in ipsis actibus mentis, prospectum habea∣mus.

Thes. 4. Logica aliquatenus agit de vocibus & Serm••∣ne externo.

Patet. 1, Quia communiter, cum de rebus medi∣tamur, eas consideramus prout vocibus subsunt, hoc est prout per eas significantur, praesertim ubi res sub sensum non cadunt. Animi enim nostri conceptus, per signa externa, communicare solemus, quae ple∣rumque

rumque voces sunt. Hinc res menti nostrae obversari solent, ut vocibus alligatae. Unde quia non semper eo∣dem modo ill is subsunt, inde{que} periculum errandi oria∣tur, necessariae sunt regulae quaedam ad illud vitandum.

2. Quia finis Logicae est, non tantum utipsi recte sciamus, sed etiam ut conceptus nostros recte inter∣pretando, & res proponendo, alios instruamus, ut in Didactica praescribitur. Item ut aliorum dicta, & scri∣pta, tum intelligamus, tum aliis intelligenda expona∣mus, prout in Analytica, praesertim Hermeneutica, do∣cetur. Ista autem ut rectius praestemus, praecepta quae∣dam de vocibus, & sermone externo, necessaria sunt.

Respondet Arriaga, sic Logicam supplere defectum Gram∣maticae. Sed replicamus; multa, in Logica traduntur de vocibus, & sermone, quae sini Grammaticae extra∣nea sunt. Ut cum agit de phrasium aequipollentia in propositionibus: cum praecipit ut à vocibus, & locu∣tionibus obscuris, & figuratis in Scientiis Philosophicis tradendis, abstineamus; ut{que} vocum delectum istius∣modi faciamus, eas{que} ita ordinemus, quo res simplici modo, & luculenter menti audientis exhibeant. Gram∣matica autem nil majus curare debet, quam regulas congruit atis seu idiomata cujusque linguae tradere.

Thesis 5. An ulla eorum quae in Logica traduntur, En∣tia rationis sint, Hoc est an tali nomine appellanda sint, Logomachia est. Certum enim est, Logicam non a∣gere de figmentis, quae communiter Entia Rationis vocantur: nec istud volunt qui Entia Rationis obje∣ctum Logicae faciunt, ut immerito iis imputat Com∣ptonus, & alii. Certum etiam est Logicam agere de illis rationibus communibus rerum, quae rebus tribu∣untur ex nostro modo concipiendi, ut de subjecto, & attributo, antecedente & consequente, de majori & minori extremo, & medio in syllogismo, saepe enim aliquid ideo subjectum potius quam praedicatum est, quia in conceptu & sermone nostro, primum locum obtinet: saepe propositio antecedens est, quia ex ea

aliquid inferimus, cum tamen consequens esse potest, seu ex alia inferri. Idem de terminis in syllogismo sta∣tuendum est. Oriuntur igitur istae affectiones objecto∣rum mentis nostrae, ex nostro modo concipiendi. An vero vocandae sint Entia rationis, quaestio est de voce. Si enim illa sola Entia rationis vocari debent, quae pura sunt figmenta, affectiones istae non erunt Entia ratio∣nis, quia non finguntur à mente nostra, sed oriuntur in rebus à modo quo mens ea concipit. Si vero Entia rationis appellare libeat omnia quae pendent à Ratio∣ne nostra, tum Entia Rationis vocandae sunt.

Obj Illa sunt Entia Rationis, quae tantum existunt objective in intellectu: ex quibus nonnulla mere ficti∣tia sunt, & impossibilia: alia habent fundamentum in rebus; formaliter tamen nusquam sunt, nisi objective in intellectu: ut genus, species, subjectum, praedicatum, defi∣nitio, definitum, divisio, divisum, syllogismus objective consi∣deratus. At de his agit Logica. Ergo agit de Entibus Rationis.

Resp. Negandum est ista existere solum objective in mente nostra. Sunt enim res, prout cognitioni sub∣jacent, sive tali modo conceptae. Adeoque duo deno∣tant, scilicet res ipsas, & modum quo cognoscuntur. Utrum{que} autem est quid reale, & existunt sive de illis cogitemus sive non; licet posterius, nempe modus co∣gitandi, sine cogitatione non existit. Et res quidem ex∣istunt extra mentem: modus autem cogitandi est in ipsa cogitatione, ut in subjecto. Exempli gratia. Genus est natura communis plurium specierum, & species plurium singularium, concepta ut una, hoc est uno con∣ceptu. Subjectum est res concepta ut habens aliquid quod ei convenit; Praedicatum est res ut alicui con∣venit. Definitum est res ut explicata per sua attribu∣ta; Definitio vero objective sumpta, est illa ipsa attri∣buta, distincte cognita. Divisum est ipsa res quae habet partes, aut species, concepta ut eas habet. Divisio ob∣jectiva sunt partes et speciesillae, distincte conceptae

Antecedens, ut partem discursus denotat, est pro∣positio aliqua prius cognita quam alia, & ad assen∣sum aliûs mentem inducens. Consequens est alia propositio, post, & per aliam agnita Syllo∣gismus objective sumptus, est complexum quid ex tribus propositionibus, & tribus terminis. Pro∣positio vero objective sumpta si affirmans sit, est identitas rei cum seipsa, alio & alio modo consi∣derata; vel conjunctio unius rei cum alia, ut partis cum parte in composito, modi cum subjecto in concreto. Si vero negans sit, tum est plures res nec identificatae, nec conjunctae sed distinctae, vel etiam separatae. Termini autem vel sunt res diversae, vel plura attributa ejusdem rei, vel res cum suis attri∣butis. Attributa denique rei vel sunt res, aut modi, ut aliis adjunguntur, vel res ipsa ut alias respicit, aut negationes aliarum connotat. Exempla tibi ipsi ex∣cogitanda, aut à peritiori suggerenda, brevitatis cau∣sa relinquo. In his igitur omnibus nihil est non reale.

Inst. At res tali modo à nobis cognoscuntur, tan∣quam aliquid ipsis conveniret, quod revera non con∣venit: ut cum genus concipitur ut una & eadem Natura in pluribus speciebus, illisque superior; spe∣cies vero ut inferior generi; subjectum universim ut sustinens aliud; Attributum ut sustentatum ab a∣lio, eique adjacens. Modi etiam substantiarum ab∣stracte considerari solent, tanquam per se subsiste∣rent, instar substantiarum. Rebus igitur alienas seu extraneas formas, mens nostra affingit, & eas ut e∣jusmodi formis affectas, considerat Logica.

Resp. Distinguendum est Antecedens. Res ita à nobis cognoscuntur, tanquam aliquid ipsis conve∣niret; quod proprie illis non convenit, verum est, ut Generi esse superius speciei, speciei esse inferiorem Generi &c. conceditur. Quod nullo modo conve∣nit, negamus. Nam sub vocibus illis, Metaphoricae,

seu analogicae significationis, aliquid innuitur quod proprie rebus convenit. Ut cum Genus concipitur ut una natura, & ut superius specie; hoc tantum in∣telligitur, quod sit ipsa natura specierum in quantum conveniunt in Essentiis, & quod plura comprehen∣dat quam quaevis species sigillatim. Cum subje∣ctum consideratur ut sustinens, Attributum ut susten∣tatum, & Adjacens, intelligitur Analogiam quandam gerere ad sustinens, & sustentatum proprie, nempe ad substantiam & modum, quae Analogia in eo sita est, quod sicut Substantia, quae proprie subjectum sustinens est, concipi potest, cum modus non con∣cipitur, modus autem concipi nequit, quin aliquod subjectum sustinens concipiatur, saltem indetermi∣nate, & confuse, ita & subjectum praedicationis con∣cipi potest, sine hoc vel illo attributo, quod de eo efferri potest; sed nullum attributum concipi potest nisi ut conveniens alicui subjecto. Quod autem ad conceptum Abstractivum attinet, per eum non con∣sideratur forma, aut modus, ut per se subsistens, sed tantum concipitur secundum se, ita ut subjectum cui inest, directe non concipiatur, ut in conceptu con∣creti, sed tantum indirecte, cum scimus esse modum; aut non omnino concipiatur, cum nescimus utrum ••it modus, an non.

Quaestio 2. Ad quodnam Genus virtutis intellectualis Logica referenda sit. Quidam enim scientiis, alii arti∣bus annumerant; alii Habitum Organicum, seu instru∣mentarium appellare malunt. Quae hic disputantur majori ex parte de nomine sunt: Dum alii scientiam. pro sola cognitione speculativa accipiunt: alii ad practicam extendunt: Alii nomine Artis ejusmodi Habitum intelligunt, qui circa materiam corpoream exercetur; alii qui circa quamlibet rem factibilem, in qua ratio honesti aut turpis non reperitur. Sit igi∣tur in ista Quaestione.

Thesis 1. Si vocem Scientiae accipiamus pro quavis

cognitione discursiva ex principiis evidentibus, (quae ac∣ceptio usit atior est) Logica inter scientias numeranda est. Patet, quia ex principiis certis et evidentibus praecepta sua demonstrat; ut definitionem recipro∣cari cum Definito, quia est Essentia Definiti expli∣cata. Membra divisionis cum re divisa consentire, quia partes aut species illius sunt. Syllogismum sim∣plicem tribus terminis constare, quia duorum unum est vinculum, seu medium. Conclusionem Syllogis∣mi demonstrativi certam esse, quia infertur ex prin∣cipiis certis; & plurima istiusmodi. Et si Logica non esset certa, nulla esset certitudo reliquarum disci∣plinarum. Illae enim veritate praeceptorum Logico∣rum nituntur.

Obj. 1. Logica ordinatur, ad omnes scientias di∣rigendas. Ipsa igitur non est scientia: sic enim seip∣sum dirigeret, quod absurdum est.

Resp. Logica ordinatur praecipue ad alias discipli∣nas dirigendas; seipsam etiam dirigit, non quidem tota totam, sed una pars aliam, ut praecepta definien∣di, et dividendi, ad syllogismos recte definiendos et dividendos.

Obj. 2. Scientia demonstratione acquiritur: at non sic Logica, quia est omni demonstratione pri∣or: quippe rationem illius efficiendae docet.

Resp. Scientia acquiritur demonstratione, vel na∣turali, quum mens sine ope praeceptorum format, vel artificiali, quae beneficio artis fit, priori acquiri∣tur Logica. Hanc enim non docet, nec eâ prior, sed posterior est.

Obj. 3. Scientia est rerum necessariarum; at Lo∣gica contingentium; nempe actuum mentis, qui contingenter à nobis eliciuntur, et multis modis va∣riari possunt.

Res. Scientia est rerum necessariarum, hoc est propo∣sitionum necessariarum, vel absolute vel ex hypothe∣si aliqua; non autem semper rerum incomplexarum

quae necessariae sunt. Conclusiones autem Logicae necessariae sunt: ut definitio necessario reciproca est, divisio necessario fit per membra immediate opposita: scilicet ex hypothesi quod recte ••iant, seu ad finem accommodentur; & sic de reliquis. Licet ipsi actus definiendi, & dividendi, contingenter plerumque e∣liciantur à mente, & absolute considerati, possunt ali∣ter se habere.

Thes. 2. Si Scientiae vox, pro sola cognitione specula∣lativa accipiatur, Logica partim Scientia est, partim non. Scientia erit, quatenus agit de summis Generibus Rerum, & communissimis earum affectionibus seu Attributis, quae in potestate nostra non sunt. Non erit Scientia quatenus agit de operationibus men∣tis, & sermone externo dirigendis. Est enim Lo∣gica pro diversis istis partibus sui, partim specula∣tiva, partim practica. Verum sic vox Scientiae ni∣mis restringitur, sine ratione. Non enim ex eo quod objectum sit à nobis factibile, vel non sit, Scientia metienda, sed ex eo quod sit cognitio cer∣ta simul & evidens, aliunde deducta. Dicendum igi∣tur est, Totam Logicam est Scientiam: & absolu∣te practicam. Partim, quia tum major illius pars, tum illa quae praecipue intenditur, & proxime in∣servit menti dirigendae, practica est, stricte & formaliter: partim quia residuum, quod ex se speculative procedit, ad praxin proxime ordina∣tur.

Thes. 3. Si vox Artis accipiatur pro habitu practi∣co, ab Ethica distincto, (prout communiter accipi solet,) Logica, ex parte, & quidem precipuâ, erit Ars. Est enim habitus practicus, circa ea in qui∣bus per se, nulla est ratio honesti aut inhonesti. Modum enim recte sciendi, hoc est definien∣di, dividendi, & ratiocinandi, tradit. Si vero vox Artis restringatur ad ejusmodi habitum pra∣cticum significandum, qui circa materiam ex∣extrinsecam

ei in quo est, et cujus operatio opus sensibile post se relinquit, tum non erit Ars. Sed sine ratione vox artis sic restringitur. Ad Artem e∣nim nihil refert, circa qualem materiam versetur, modo sit Habitus practicus, circa ea quae ex se, nec honesta sunt, nec in honesta.

Thes. 4. Logica, proprie loquendo, non est habitus or∣ganicus, seu Instrumentarius. Ratio est quia illa quae efficienda praecipit, scilicet Definitio, Divisio, Syllo∣gismus et Methodus, non sunt proprie Instrumenta, sed tantum per Analogiam quandam, seu per Meta∣phoram. Instrumenta enim proprie dicta concur∣runt physice, cum causa principali; ut malleus cum fa∣bro, calamus cum scriptore Logica vero non sic con∣currit cum Intellectu, in productione Scientiae, (quae ejus effectus proprius est,) sed ad modum exemplaris, ut et reliquae Artes: Ideas scilicet proponendo, bo∣nae Definitionis, Divisionis, Ratiocinationis, et de∣biti ordinis; ad quas intellectus respiciens, similes facit in particulari materia; aut Definitiones, Divi∣siones, &c. in hac vel illa materia examinat, et pro∣bat, vel damnat.

Quaest. 3. An, & quatenus necessaria sit Logica, ad cognitionem rerum acquirendam. Ad dubium istud sol∣vendum, sit

Thesis 1. Logica non est absolute necessaria, ad cogni∣tionem rerum acquirendam. Hoc est non est ita neces∣saria, quasi ••ine ea, cognitio rerum quae in Philoso∣phia investigantur, acquiri non posset. Patet 1. Quia multi, ante inventam Logicam, ex solo lumine et industria naturali, varias Artes, et Scientias invene∣runt. Et, licet prima scientiarum fundamenta im∣perfecta fuerint, id ipsum tamen evenisset, etiamsi operam Logicae adhibuissent. Nec enim illa est causa praecipua scientiae acquirendae, sed felix inge∣nium, et sedula contemplatio. 2. Quidam etiam hodie, qui Logicae imperiti, aut praeceptorum ip∣sius

pene obliti sunt, varias scientias callent. 3. Logica ipsa, per vim naturalem mentis, nempe observatio∣ne modi quo intellectus procedit, in recta, et solida rerum cognitione, sine regulis inventa est. Cur autem difficiliu, est reliquas scientias acquirere, sine Logica, quam Logicam ipsam? Sola igitur Logica Natura∣lis, hoc est vis et Lumen Rationis, absolute neces∣saria est ad scientias acquirendas: sicut et utcunque sufficit ut eas acquiramus.

Thes 2. Ʋtilis tamen est Logica Artificialis. Adeo ut sine illa, mens in suis operationibus, minori cum facilitate, et certitudine procederet, et imperfectio∣rem rerum notitiam acquireret.

1. Quia experientià constat, minus copiose, et minus accurate, de rebus, communiter, disserere il∣los qui Logicae imperiti sunt: presertim de iis, quae in disciplinis difficilioribus tractantur: Et maxime omnium in controversiis agitandis. Licet aliunde, multi plenius et accuratius disserere po••••int, quam qui maxime sunt Logici.

2. Logica, si perfectam hactenus esse concedamus, (et in paucis certe, aut nullo deficit,) omnes modos proponit, quibus mens nostra utitur in cognitione acquirenda. Ostendit enim quomodo unaquaeque res tractanda sit: hoc est quomodo definienda, & ex∣plicanda, quomodo dividenda, quomodov veritas con∣firmanda, falsa refutanda, objectiones contra veri∣tatem, et argumenta sophistica ad defendendum quod falsum est instituta enodanda sint: Quo ordine in singulis exercitiis procedendum sit; hoc est quid pri∣mo, quid deinceps, quid ultimo in loco tradendum sit.

3. Licet nec ingenium conferat, quod quisque a natura, vel potius à Deo mentis parente, habet, nec principia suppeditet, occasionem tamen menti prae∣bet, multa considerandi, quae sine illa praeteriret. Ut, cum in tractatione Genetica, praecipit ut expen∣datur rei Nomen, Natura, proprietates eam conse∣quentes,

quentes, Partes, Species, Causae, Effecta, Subjectum, (si sit,) adjuncta, &c.

4. Logica rationem nostram exercet. Et idcir∣co fieri non potest, quin eam perfectiorem red∣dat, hoc est efficiat, ut majori promptitudine res apprehendat, majori subtilitate eas pensitet, &c. Quae enim ratio esse potest, cur Ars loquendi, nempe Grammatica loquelam perficeret, nihil au∣tem emolumenti ad Rationem, per Logicam ac∣cederet? Errant igitur, ex altera parte, qui im∣modicis laudibus Logicam extollunt, quasi per e∣am omnes morbi Intellectuales, ignorantia, error, dubitatio, obscuritas, confusio, & inordinatio cu∣rari possent. Ex altera qui eam nimis deprimunt, quasi parum aut nihil utilis esset ad Scientiarum ac∣quisitionem.

DISPUTATIO II.

De Ordinibus Rerum qui Categoriae vulgo vocantur.

ORdines rerum, Graeci Categorias, à Categoreisthai, hoc est à praedicando, seu enunciando, La∣tini Predicamenta appellârunt. In unoquoque ••nim ordine, est series attributorum, quae omnia de singularibus sibi subjectis praedicantur. Unde Categoria definitur, Series Rerum, sub uno summo Ge∣nere, gradatim dispositarum. Hoc est, quarum sin∣gulae ascendendo, ad sequentes, inferiores sunt, seu

minus late patent; descendendo vero, superiores, seu latius patent. Ascensus autem in serie, vel linea Categorica, est, à singularibus ad Universalia, & à minus Universalibus ad Universaliora; dum tan∣dem ad Universalissimum in illa serie, deventum sit, quod summum Genus dicitur. Descensus contra, est à Genere supremo ad minus Universalia, dum ad singularia ventum sit. Ut in ordine substantia∣rum, descendendo, sunt Corpus, vivens, Animal, Ho∣mo, Socrates, & sic in reliquis.

De numero Categoriarum varie statuerunt Phi∣losophi. Unam Categoriam omnium rerum à Pla∣tone constitutam aiunt Conimbricenses, nempe Ens. At is proculdubio unum illud in plures di∣visit. Xenocrates, qui ei in Academia successit, duos posuit, Substantiam, & Accidens. Nec dubium est quin & ille, utrumque in plures ordines di∣stribuerit. Stoici quatuor posuerunt, Substantiam, Qualitatem, Modum, & Relationem. Valla tres po∣suit, Substantiam, Qualitatem, & Actionem: sed im∣merito Relationem omisit, quae ad nullum ex his tribus revocari potest, nisi ad aliquem ex ordini∣bus Attributorum ab ordinibus rerum distinctis, re∣tulerit.

Sed, ante hos omnes, Archytas Tarentinus, Py∣thagorae discipulus, Decem statuerat, Substantiam, Quantitatem, Relationem, Qualitatem, Actionem, Passi∣onem, Ʋbi, Quando, Situm, & Habitum. Hunc nu∣merum amplexus est Aristoteles: & partim propter antiquitatem, partim ob authoritatem tanti Philo∣sophi, plerique sequentium Logicorum retinue∣runt. Desumptum esse aiunt Recentiores à quae∣stionibus quae fieri possunt de primis substantiis, id est, singularibus. Ut si quaeratur Quid, Quantus, Qualis sit Socrates, respondetur per Substantiam esse Hominem; per quantitatem, esse sex pedibus altum; per Qualitatem esse doctum, & probum, &c.

Ut autem omnia de quibus in Disciplinis agitur, locum aliquem in hisce decem classibus inveniant, Quidam quinque modis res in illis esse volunt; nempe alias directe, alias analogice, alias collateraliter, alias re∣ductive. alias denique per accidens. Sic Keckermannus alios secutus, Syst. Log. Majori lib. 1 cap. 2.

Burgesdicius vero duobus modis contentus est, adeo ut omnia in illis sint, vel directe, vel indirecte. Et quod directe in illis ponitur, ait debere esse.

1. Ens finitum. Unde è Categoriis excluditur Deus.

2. Verum, ac Positivum. Et hinc excludi vult, non tantum ficta, ut Chimaeram Centaurum, Entia apparen∣tia, ex. g. Iridem, Spectra, & privationes; verum etiam Genus, & Speciem in communi, & ejusmodi, quae Entia Rationis vocat.

3. Completum, & perfectum. Et sic excluduntur prin∣cipia Rerum, ut unitas, momentum; partes omnes, Entia imperfecta; ut Embryo, motus, modi, & complemen∣ta aliorum Entium. Et dicit ista omnia in Categoriis esse concomitanter, hoc est una cum illis quorum prin∣cipia, partes, & modi sunt; exceptis tamen differen∣tiis, quae collateraliter sunt in Categoriis suarum spe∣cierum, quarum partes quaedam sunt. Quod enim in recta linea Categorica reperitur, est Genus, vel spe∣cies, vel individuum.

4. Ʋnum per se. Et sic excluduntur res complexae; ut Homo currens; concreta, ut albus; & Aggregata, ut ••cervus, exercitus. Haec per accidens pertinere ait ad Categorias earum rerum ex quibus coaluerunt.

5. Denique Ʋniversale. Et hac conditione excludi dicit, primo Transcendentia, quae sua communitate omnes Categoriarum Gradu•• superant; Deinde sin∣gularia, quae quia naturaliter non praedicantur, sed su••jiciuntur, non sunt in Categoriis, sed infra eas, ut basis.

Communiter etiam docent omnes hujus sententiae Patroni, unam & eandem rem, ad diversas Catego∣rias

pertinere, licet sub diversa ratione. Ut eundem motum, quatenus per eum aliquid producitur, ad acti∣onem; quatenus in re mota recipitur, ad Passionem; Quatenus partes habet extra partes, ad Quantitatem. Denique aiunt, in Categoriis, prout in Logica tra∣duntur, non considerari res secundum naturas, sed secundum diversum modum praedicandi.

Cartesiani duas Categorias constituunt, Unam Re∣rum, hoc est, Substantiarum, (solas enim illas Res ap∣pellare volunt, & proculdubio res praecipuae sunt;) aliam Modorum, seu Attributorum: Attributum, enim & modum rei, pro eodem fere accipiunt. Sed tum res, tum Modos dividunt, in sua Genera. Ut sub∣stantiam in Exten••am, & C••g••••antem, sive in Materiam, & Mentem: non autem in Corpus, & Spiritum; quia spiritualem substantiam nullam agnoscunt praeter Mentem, hoc est, intelligentem. Deinde, quia vox spiritus quandoque significat Materiam subtilem. U∣trumque porro dividunt, juxta suae Philosophiae pla∣cita. Ut Rem cogitantem seu Mentem in Infinitam, quae Deus; & Finitam, quae Mens creata est. Et hanc rursus in Angelicam, & Humanam. Nec enim alias species substantiae immaterialis agnoscunt. Ve∣rum alii substantiam dividunt in Spiritum, & Mate∣riam: Spiritum in Infinitum, & Finitum. Finitum in vegetantem, sentientem, & intelligentem; Intel∣ligentem in mentem Humanam, & Angelum. Et hi extensionem non materiae propriam, sed commu∣nem ei cum spiritu faciunt.

Corpus dividunt Cartesiani, in Elementum, & id quod ex Elementis constat. Elem••ntum triplex es••e volunt, Materiam subtilem, ex qua sidera; Globulos caelestes, ex quibus Caelum, seu aer; particulas cras∣siores, ex quibus Cometae, & Planetae; (Planetis ve∣ro Globum Terrae, & Maris accensent;) Quod ex Elementis constat: distribuunt in Non-vivens, & Vivens. Non vivens rursus, in id quod simplicius

est, ut sidera, & Coelum: & id quod magis compositum est; quod vel sublimius, ut Cometae, Planetae; vel Humilius, ut ignis, aer, aqua, terra, & ex his orta, ut Meteora, ex g. Vapores, venti, pluvia, nix, grando, fulmen, &c. & fossilia, Me∣talla, & lapides. Vivens dividunt in Vegetabile, Sentiens, & Rationale. Modos Rerum dividunt in Generales, & Speciales. Generales vocant illos, qui omnibus rebus conveniunt. Ex quibus Le Grand Instit. Log. cap. 8. sex tantum enumerat, nempe Ʋ∣nitatem, Veritatem, Bonitatem, Perfectionem, Localita∣tem, & Durationem. Sed rectius Claubergius, Log. Genet. cap. 6. Communissima rerum attributa, quae aliter Modos nuncupat, dividit primo in illa quae conveniunt rebus absolute spectatis, sive singulis se∣orsim; qualia sunt Essentia, Existentia, Perfectio, Ʋni∣tas; sive pluribus conjunctim, ut Multitudo, seu Numerus. Et in illa quae rebus conveniunt ad seinvi∣cem relatis; sive illative referantur; ut Principium, Causa, Principiatum & Causatum; sive negative; ut Distincta, Diversa, opposita, Priora, & Posteriora; sive de∣nique affirmative; ut Idem, Subjectum, Adjunctum, Signum, Signatum, Pars, Totum.

Speciales modos dividunt, pro Divisione Rerum. Alii enim sunt Rei Cogitantis; ut, intellectio, volitio, potestas agendi ex se, autocinesia. Alii Rei extensae; ut Quantitas, Figura, Situs, Quies, & motus. Ad hos enim reduci existimant omnes modos materiae. Alii sunt substantiae compositae ex Materia, & Mente, qualis est Homo; ut appetitus, sensus externi, interni, & Passiones, ut Amor, Odium, Gaudium, Dolor, Spes, Metus, &c. Attributorum tres species statuit Claubergius, Accidens, Modum, & Qualitatem. Per Accidens, intel∣ligit id quod Substantiae Essentiam non constituit. Per Modum id quod rem variat, & distinguit, sive à seipsa, sive ab alia: ut Figura ceram. Per Qualitatem, id à quo res talis denominatur, ut mollis, dura, alba,

nigra, &c. Haec summa eorum est, quae de Catego∣riis traduntur, de quibus sit.

Quaest. 1. Quid de his Distributionibus Rerum censen∣dum sit?

Resp. In omnibus aliquatenus erratum est. Et in Distributione Archytae, quae Aristotelica dicitur, haec observanda sunt.

I. Supponit ut verum, pro diversis quaestionibus quae fieri possunt de prima substantia, numerum Ca∣tegoriarum esse constituendum, quod tamen nulla ratione defendi potest. Si enim pro quaestionibus istiusmodi, Categoriae distinctae ponendae sint, cur non etiam pro iis quae fieri possunt de Substantiis se∣cundis, & accidentibus, sive singularibus, sive uni∣versalibus.

De his enim nonnullae fieri possunt, quae de sub∣stantia singulari fieri nequeunt. Nam de acciden∣tibus quaeri potest, cuinam inhaereant subjecto, seu cuinam accidant? De Universalibus autem, tum substantiis, tum accidentibus, quam late, pateant, seu quaenam in extensione eorum sint inferiora? Dein∣de multae quaestiones fieri possunt de rebus, qui∣bus per nullum ex decem hisce generibus respon∣deri potest; ut A Quo, Ex qua Materia, Cujus gratia sint? quae de causis fiunt. Quaenam eis op∣posita sint, Quaenam cognata, Quem ordinem pri∣oris aut posterioris ad alias habeat, & aliae non pau∣cae. Quarum pleraeque non minus utiliter in Dis∣ciplinis agitantur, quam decem illae ex quibus numerum illum denarium desumptum volunt Peripatetici. Si igitur juxta numerum quaestio∣num, etiam Generalium & utilium constitui de∣berent Categoriae, longe plures erant constituendae.

II. In variis modis assignandis, quibus omnia quae sub cogitationem nostram cadunt, in Cate∣goriis esse volunt, varie peccarunt. 1. Modos directe & Analogice ut oppositos posuerunt. Cum tô

Cum directe opponitur indirecte, & Analogice, pro∣prie. Similiter modum reductive ab omnibus reli∣quis distinctum faciunt; cum reliquos omnes com∣prehendat, praeter modum directe. Unde rectius Burgersdicius omnes indirectos vocat. 2. Exclu∣dunt Deum ex Categoriis. Fatemur quidem De∣um non esse in Categoriis rerum creatarum. At cur non erit Categoria aliqua rerum Divinarum, ab his distincta? Deinde satis recte Deus continetur sub communi Idea substantiae. Is enim maxime omni∣um Rerum per se subsistit. Quae in oppositam partem objiciuntur exigui sunt momenti. Quod enim di∣cunt, Quae hac Categoria directe collocantur, sub∣stant accidentibus; et nullum esse genus proprie di∣ctum rei fini••ae & ••••••nitae; non concludunt. Ad pri∣us enim facile respondebitur, substare accidentibus non e••se de essentia substantiae, sed tantum subsistere per se. Ad posterius falsum esse quod nullum sit Genus proprie dictum rei finitae & infinitae. An non enim A••quid Reale, est Genus ad utrumque? Nisi admittere velimus, nihil finitum esse reale, seu om∣ne finitum esse nihil, vel fictum. Differentia quidem inter Deum & omnes creaturas infinita est: in hoc tamen communi attributo proprie conveniunt, quod hae non minus quam ille sint aliquid reale positivum. Et quaedam ex illis non minus independentes sunt à subjecto inhaesionis, quam Deus, licet alio modo plane dependentes sint. 3. Male è Categoriis exclu∣duntur Genus, Species, & reliqua quae Notiones secundae vocantur. Nec enim illae Entia rationis sunt, sed verae rerum affectiones, quae nullo modo pendent à nostra cogitatione, multo minus ab ea fin∣guntur, ut inferius ostendetur. Et, quod ad Genus & speciem attinet, quae praecipue hic exemplorum loco ponuntur, palam est ea esse veras rerum conve∣nientias in essent iis, seu plures res prout sic conveni∣unt: ut Animal in communi, denotat naturas om∣nium

animalium, quatenus in virtute sentiendi con∣veniunt; & Genus in communi omnia Genera, qua∣tenus conveniunt in Genereitate. 4. Male etiam excluduntur pa tes, ubi Tota includuntur. Siqui∣dem totum nihil aliud est quam omnes partes cum Unione. Dicendum igitur fuit, ubi res quae partes habent in Categoria aliqua ponuntur, intelligendas esse una cum partibus. 5. Sed absurde plane ex∣cluduntur Modi Rerum. Sic enim excludenda esset Figura, Actio, Situs & Habitus. Haec enim pro Mo∣dis à Peripateticis habentur. Et omnes Pontificii, qui Modos distinguunt à reliquis accidentibus, Acti∣onem inter modos referunt. Plerique etiam Habi∣tum qui Decima Categoria constituitur, definiunt, modum quo aliquid alicui extrinsecus apponitur, ut Vestis, aut instar vestis. 6. Si complexa & concreta om∣nia per accidens tantum in Categoriis sint, cur non etiam partes corporis, aut cujusvis rei compositae; ut corpus organicum & Mens, in Categoria substan∣tiae? At (inquient) multae partes ••aciunt unum per se; ut membra corporis humani; Radix, truncus, & Rami arboris Verum merito rogabit quis, quid intelligant per hanc phrasin, Unum per se. An quod partes per solas Entitates suas unum conficiant? At unum sunt per unionem distinctam. An quod unam aliquam speciem constituant? & ex potentia & actu constent? At sic homo currens non minus est species rei motae, aut se moventis, quam corpus organicum, & mens cum unione, sunt species Animalis: sicut e∣nim Corpus & Mens sunt Potentia & actus, in consti∣tutione hominis, ita etiam Homo, & ••urs••s, in consti∣tutione Hominis currentis. Et sicut Homo est per se species quaedam Animalis, sine cursu, ita etiam corpus organicum est species quaedam corporis, sine anima. Satius igitur fuit, unam Categoriam Rerum simplicium, aliam compositarum constituisse, prout rerum ipsarum natura postulat. 7. In quinta con∣ditione

quam Burgersdicius adfert, mirum est id quod directe in Categoriis ponitur, debere esse Univer∣sale, & tamen Transcendentia è Categoriis abesse, cum tamen haec sint Universalissima. At (in∣quit) omnes Categoriarum ordines sua communitate su∣perant.

Resp. Omnes quidem Categorias Aristotelicas su∣perant? An idcirco debebant è Categoriis, hoc est ex ordinibus Rerum & attributorum, exclu∣di? praesertim cum major eorum usus sit in Logi∣ca, quam plerorumque ex iis quae in decem hi••ce ordinibus locantur. Ad Transcendentia enim per∣tinent Essentia, Accidens, Causa, Totum, Pars, Subje∣ctum, Adjunctum, Genus, Species, Differentia & proprium in Communi; quibus incognitis, praecepta Logi∣cae intelligi & observari nequeunt. Horum igitur ordo aliquis constitui debuit. 8. Singularia non ideo excludenda sunt è Categoriis, quia non prae∣dicantur. Sic enim propter ••andem rationem, excluderentur omnes species, quatenus sunt sub∣jecta suorum Generum. Deinde nulla ratione è Categoria tollitur basis; Sic enim totum aedificium rueret. Denique, si singularia non sint in Cate∣goriis, eo quod illarum fundamenta & bases sint, neque summa Genera in eisdem sunt, quia sunt earum capita.

III. Sunt & alia in hac distributione errata non pauca, ut, 1. Quod non sit immediata, seu pro∣xima. Adeoque multas alias divisiones tanquam priores praesupponat. Ut divisionem Entis in Sub∣stantiam & Modum Substantiae; vel in Rem, et Attributum Rei. Et quasdam etiam Divisiones Mo∣dorum ac Attributorum. 2. Quod supponat Res omnes dividi posse in ordines substantiarum et Acc∣dentium. Cum Accidens non substantiae, sed essen∣tiae, immediate, oppositum sit. Unde Substantia Ra∣tionem accidentis obtinet, quoties alteri Substantiae

unitur, praecipue cum ei extrinsecus adhaeret; ut an∣nulus, vestis; aut circumjacet; ut arbores, fluvius, campi amaeni, domum. 3. Quaedam ex attributis Rerum communissimis assumit, ut Relationem, Qua∣litatem, Quantitatem, (si modo illa in tota sua latitudi∣ne accipiatur, pro quavis extensione,) reliqua vero e∣jusdem ordinis praetermittit, ut Causam, et Causatum, Subjectum, et Adjunctum, Convenientiam, Diversi∣tatem, et Oppositionem. 4. Quantitatem et Quali∣tatem, pro accidentibus habet, à substantia reipsa di∣stinctis. Cum tamen Quantitas continua substantiae non sit distincta ab ipsa substantia, nisi ratione. Id ip∣sum verum est de qualitate; ut de potentia intelli∣gendi, et volendi, quae non distinguuntur realiter ab ipsa mente, cujus qualitates esse dicuntur. 5. Sufficere innuit distinctionem rationis, ad diversas Categorias constituendas. A•• quae Genere differunt, quales esse di∣cuntur decem Categoriae, per differentias oppositas di∣viduntur, et idcirco plus quam ratione differre debent.

Obj. Burgersdicius Instit. lib. 1. cap. 3. Numerum dena∣rium Categoriarum esse antiquitate venerabilem; & non contemnendis rationibus confirmari posse: praesertim in Logi∣ca, quae in Categoriis (ut loquitur Aristoteles) non tam considerat modum quo res sint, quam formam praedicationis. In Metaphysicis non est eadem ratio.

Resp. I. Non omne Antiquum venerabile est. II. Logica non tantum considerat modum seu for∣mam praedicandi, sed etiam modum essendi in ipsis rebus. Considerat enim diversos modos quibus at∣tributa conveniunt suis subjectis, seu varias rerum connexiones: ut quod quaedam necessariam habeant connexionem; aliae contingentem; quaedam de essen∣tia aliarum sint, quaedam non: quaedam subjectis in to∣ta sua latitudine conveniant, quaedam non. Et cum modus praedicandi modum essendi sequatur, ut omnes concedunt, non potest ille intelligi quin hic conside∣retur.

Deinde per modum vel forman praedicandi, vel in∣telligitur modus judicandi in mente. vel enunciand•• in sermone externo, vel modus quo unum alteri convenit. Primus & secundus, ut quod clarus sit, vel obscurus, firmus, aut vacillans, absolutus, vel li∣mitatus, aut conditionalis, &c. Ad constitutionem Categoriarum nihil faciunt; tertius autem est in re∣bus ipsis.

3. Si detur quod hic asseritur, non tamen inde col∣ligitur denarius numerus Categoriarum. Quomodo enim ostendi poterit modos seu formas praedicandi, quocunque modo sumantur, esse decem, nec plures, nec pauciores?

Ad Distributionem Cartesianam veniamus; Quae in eo laudanda est, quod naturam rerum ipsarum se∣quatur saltem in primis & praecipuis divisionibus. In ea enim primo dividitur E•••• seu aliquid, in Substan∣tiam & modum substantiae, quae divisio prima est, & adaequata. Omne enim reale positivum, vel existit per se, hoc est, non dependet à subjecto; vel existit in alio, quod subjectum ejus est▪ à quo dependet. Recte igitur Una omnium Rerum Categoria, seu series Ge∣neralis statuitur, cujus supremum Genus est Ens. Licet illa plures ordines particulares sub se compre∣hendat. Quae contra objiciuntur nullius sunt mo∣menti. Ea tamen breviter proponemus & diluemus.

1. Ens aut Res (inquit Burgersdicus Instit. Log. lib. 1. cap. 3.) nullam solvit quaestionem, praeter eam qua quaeritur an res sit.

Resp. 1. Neque per decem Categorias Aristotelis, (ut vocantur) ad omnes quaestiones quae in Disciplinis occurrunt, responderi potest, ut supra ostendimus.

2. Per Ens non respondetur tantum ad Quaestio∣nem an res sit, sed etiam ad quid, aut qualis sit. Si e∣nim quaeratur de luce, sitne aliquid an nihil recte respondetur, esse aliquid reale positivum, seu En•• stricte, & absolute. Et per illam responsionem

ostenditur quid aut qualis sit, licet imperfecte.

3. Licet supremum Genus, nempe E••s, nullam a∣liam quaestionem solveret, quam quaestionem an fit, per membra tamen divisionum inferiorum, ad plu∣rimas alias respondetur: & quidem ad omnes quibus per decem hasce Categorias responderi potest, & plu∣res alias

Obj. 2. Ens in••qualiter convenit substantiae, & acciden∣tibus. Nam substantia est ens per se: accidentia non sunt Entia, nisi quatenus sunt aliquid substanti••; & parum distant à non-entibus, ut ait Aristoteles.

Resp. 1. Falsum est praecisam rationem Entis, in∣aequaliter convenire substantiae, et accidentibus. Haec enim nihil significat quam aliquid reale positivum, quod accidentibus non minus quam substantiae con∣venit. Et tota inaequalitas est penes differentias qui∣bus Ens dividitur, ut in Objectione tacite concedi∣tur.

2. Accidentia dicuntur parum distare à Non-ente, comparate tantum ad substantiam. Absolute enim multum ab eo distant.

Obj. 3. Genus dividitur in species, per differentias: at Ens nullas habet differentias divisivas. Differentia enim non est particeps sui Generis, hoc est de eo non praedicatur: utique non est verum, rationalitas est animal. At nihil est de que Ens non possit praedicari.

Resp. Negando minorem, Ens enim dividitur per existere per se, et existere in alio, quae differentiae sunt divisivae substantiae, et Accidentis. Ad probationem dicimus, differentiam non participare de suo Genere, in sensu formali; in reali tamen saepe. An non e∣nim substantia est genus, ad mentem, et materiam? Et tamen differentia essentialis mentis, nempe virtus perceptiva, seu intellectiva, est Substantia. Siquidem mens intellectiva est per se, non per accidens seu mo∣dum superadditum. Unde in sensu reali, verum est, virtus intellectiva est substantia: Licet non in sensu

formali; quia formalis ratio virtutis perceptivae non est formalis ratio Substantiae; Siquidem diversa ha∣bent connotata, ut per se patet. Et similiter, forma∣lis ratio Substantiae, aut Accidentis, non est formalis ratio entis: haec enim latius patet, et connotat solam aptitudinem existendi, aut negationem nihili. At formalis ratio substantiae, licet haec connotet, non tamen ea sola connotat, ut per se evidens est. Exem∣plum, quod adducitur, perperam confert differenti∣am in abstracto, cum suo Genere in concreto. Licet enim verum non sit rationalitatem, seu virtutem ra∣tiocinandi, esse animal, (quia idea animalis includit materiam) verum tamen est, in sensu reali, ra∣tionale (si hominem denotet) esse animal. Licet for∣malis ratio animalis, non sit formalis ratio ratio∣nalis.

Ex his liquet, falsum esse effatum illud, inter Pe∣••••pateticos decantatum, Decem summa Genera, quae Ca∣tegoriarum capita sunt, esse primo diversa, et in nullo reali et intrinseco convenire. Solum enim Ens et Non-Ens, sic differunt. Et, si substantia et accidens non convenirent Univoce (ut loquuntur) in Ente; mirum tamen est, quod nolint actionem et Situm non convenire in Accidente seu modo. Recte igi∣tur Ens, vel Aliquid reale positivum, Genus statuitur, ad substantiam et modum: Et eatenus quidem recte Cartesiani.

Nec reprehendimus quod in subdivisionibus Sub∣stantiarum et Modorum, ad Philosophiae suae placi∣ta, se accommodent: sed tantum quod in eâ, incer∣ta et falsa quaedam immisceant. Ut cum substanti∣am dividunt in Extensam, et Cogitantem. Incertum enim saltem est, an sola Substantia materialis sit ex∣tensa. Et quod omnis Substantia spiritualis cogitet, hoc est intellectiva sit, procul omni dubio falsum est. Similiter quae de tribus Elementis tradunt incerta sunt.

Sunt tamen alia quaedam minus recte tradita, quae aliter institui poterant, sine omni Philosophiae suae dispendio. Ut,

1. Quod Attributa seu Rationes Rerum Generalis∣simas, inter modos recenseant; nec à modis Physicis distinguant. Modos enim dividunt in Generales, & Speciales: Et per Generales, intelligunt Rationes re∣rum communissimas; per Speciales, modos Physicos; ut unionem, figuram, situm, &c. At neque omnes illae Rationes Communissimae, modi dici possunt; ut habere propriam essentiam, identitas rei cum seipsa, distinctio rei ab omni alia, esse causam, Totum, & aliae istiusmodi, quae non concipiuntur ut afficientes res alias. Deinde quae alias res afficiunt, & eatenus modi dici possunt, ut existentia actualis, Relatio, conveni∣entia, esse partem alterius, & ejusmodi, longè differunt à modis physicis. Hi enim realiter distinguuntur à subjectis suis, licet distinctio qua distinguuntur mo∣dalis dici soleat. At illi non distinguuntur à subjectis suis, nisi ratione. Distinguendum igitur fuit, primo inter puras rationes rerum, & modos. Et inter modos Logicos (vel si mavis metaphysicos appellare), & Phy∣sicos.

2. Hinc male consundunt modos cum attributis. Varia enim sunt attributa, quae modi dici non possunt. Ut attributum commune est omnium rerum, habere essentiam propriam, nec tamen illud modus rei dici po∣test; quia est ipsa res, considerata secundum ea quae à re neutiquam abesse possunt, & sine quibus conci∣pi nequit. Deinde modi in abstracto, non sunt at∣tributa proprie, & Logica. Nec enim sic affirmari possunt, de subjectis quorum modi sunt: ut Relatio de Relato, aut figura de substantia extensa. Licet at∣tributa physica dici possunt; qua ratione perfectiones divinae, ut aeternitas, immensitas, &c. Attributa vo∣cantur.

3. Antonius le Grand, dum Attributa Generalia Re∣••um enumerare profitetur, plurima omittit: nec e∣jusmodi capita recenset, quibus reliqua contineri di∣cantur.

4. Nec patet veritas divisionis Attributorum quae rebus conveniunt prout ad seinvicem referuntur, à Claubergio traditae, scilicet, quod quaedam illative, quaedam negative, & quaedam affirmative, referantur. Membra enim coincidunt. Nam quae illative referri ad se invicem dicit, ut principium, & principiatum, Causa & Causatum, affirmative etiam referuntur, non minus quam illa quae solùm affirmative referri dicit, ut subjectum, adjunctum, signum, signatum, &c. Nam referri affirmative non est ita referri, ut unum de altero sensu proprio affirmari possit. Nec enim subjectum de adjuncto, aut signum de signato affirmari potest, nisi per Metonymiam; nec par•• de toto, nisi per synecdochen, &c. Referri autem ut terminus affirmans, vel positivus, convenit illis quae illative referri dicit. Deinde, quae affirmative referri vult, ut subjectum, & adjunctum, non mi∣nus illative referuntur, quam quae tantùm illative re∣ferri putat, ut Causa & Causatum. Nam sicut ad∣junctum, infert subjectum, licet non reciproce, ita Causatum infert Causam, sed non reciproce. Quin & omnia quae ad seinvicem referuntur, illative quo∣dammodo referuntur. Omne enim relatum infert correlatum, & vicissim. Contendere etiam quis poterit, nihil referri negative ad aliud: ipsa enim negatio rei est non res, vel illius carentia. Adeo ut termini hic nimis obscuri, & inepti videantur.

5. Recte in eo quidem Claubergius, quod Modum ab Attributo, tanquam minus late patentem, distin∣guit. Sed male Accidens, Modum, & Qualitatem, tres species Attributorum posuit. Siquidem potest unum & ide•• esse, Attributum, Accidens, Modus, & Qualitas ex gr. figura. Sunt igitur illa Accidens,

Modus, & Qualitas, diversae tantum rationes rerum, non species Attributorum.

Quaestio. II. Cum igitur Classes seu Ordines re∣rum, ab aliis constituti, reprehensioni obnoxii sint, Quinam sint pro veris & genuinis habendi?

Respondemus, Illi, in quibus, omnia quae sub con∣ceptum nostrum cadunt, directe comprehenduntur, saltem in suis generibus, & in quibus nihil ponitur de cujus existentia merito dubitetur. Quod enim ejusmodi est, in reliquis disciplinis definiri debet. Nec ulterius in subdivisionibus progrediendum est, quam ubi ad praecipuarum disciplinarum objecta de∣ventum sit. Si enim hic terminus figendus non sit, ratio postulabit ut ad in••imas species omnium Gene∣rum descendamus; Quod longiorem seriem exhibe∣bit, quam ut à Tyronibus memoriae mandari possit. Juxta has igitur Regulas, ordines eorum quae sub conceptum nostrum cadunt, sic constituendos cen∣semus. Quicquid cadit sub conceptum nostrum, vel est simpliciter nihil, vel Aliquid. Quod simplici∣ter nihil est, impossible dicitur, in cujus Idea contra∣dictio involvitur. Aliter vocatur fictum, dum ut possible apprehenditur.

Quod Aliquid est, vel tale est secundum quid tan∣tum; & complectitur pure possibilia. praeterita & futura: vel absolute; & complectitur omnia quae de facto existunt.

Utrumque rursus, si secundum naturam suam spe∣ctetur, vel est simplex, vel compositum. Si simplex sit, vel existit per se, sine dependentia à subjecto; & vocatur substantia, & Res simpliciter; vel existit in Subjecto à quo dependet, & vocatur à Peripateti∣cis, Accidens, à Cartesianis, Modus.

Substantia rursus vel est Infinita, nempe Deus Opt. Maximus, de qua agitur in Theologia: vel Finita; & haec vel est Materialis, de qua in Somatica; vel Immaterialis, de qua in Pneumatica.

Substantia Immaterialis, alia est quae juxta ordi∣nem naturae, Societatem corporis terreni exigit, quae quotuplex sit, sive an alia sit quam mens humana, am∣bigitur; De ea agitur in Psychologia. Alia ab omni corpore, aut saltem terreno immunis est; ut Dae∣mones boni, et mali, de quibus in Daemonologia.

Substantia materialis simplex, vel est particula aut Atomus indivisibilis, saltem physice; vel divisibilis quidem, sed Hemogenea, cujus omnes partes sensibiles sunt ejusdem naturae. Utraque nomine Elementi ve∣nire solet; et in Somatica tractantur. Et hi sunt or∣dines Substantiarum simplicium.

Quod ad modos simplices attinet, Substantiam ex∣tensam sequitur Figura, de qua in Geometria: Cuivis vero competit Motus, et Quies. Sed percipientes modi sunt percipere, appetere, & semetipsam movere, et de per∣ceptionibus rationalibus dirigendis instituitur Logi∣ca; de appetitionibus, et actibus sequentibus, Ethica.

Compositum praecipue est, vel ex substantia, et mo∣do, quod Concretum dicitur; ut figuratum, Cogitans; vel ex pluribus modis; ut pulchritudo ex figura, et co∣lore; vel ex pluribus substantiis diversi generis: Quae vel omnes materiales sunt; ut corpora mixta; vel un•• materialis est, altera immaterialis; ut Homo. Et, in omnibus substantiis compositis, unus est modus ma∣nifestus, nempe unio partium: in compositis ex diver∣sis, quae materiales sunt, alius; nempe Situs, vel po∣sitio, et ordo partium inter se; In compositis deni∣que, ex una materiali et altera immateriali, Vox, quae in homine loquela dicitur, de qua Grammatica et Rhetorica. De his ordinibus Rerum nulla poterit esse rationalis dissensio.

DISPUTATIO III.

De Attributis Rerum, & Notionibus se∣cundis, in Genere.

Quaest. I. AN ordines Attributorum, diversi ab ordi∣nibus rerum, in Logica statuendi sint.

Respondemus affirmative. Et hi potiori jure Categoriae dicerentur, quam ordines Re∣rum. Categoria enim (ut ipsa vox innuit) est series Categorematum, praedicatorum, seu Attributorum, potius quam Subjectorum. Ratio affirmationis no∣strae est: Quia sunt ordines Attributorum longe di∣versi. Et longe conducibilius est ad institutum Logi∣cae, hoc est, ad mentem dirigendam, & adjuvandam, in scientiae prosecutione, eos tenere, quam Ordines Rerum, ut Rerum sunt. Res enim, quae subjecta sunt cognoscenda, facilius mentibus nostris occur∣runt: at attributa invenire quibus cognoscantur, & ea à se invicem rite distinguere, hoc opus, hic labor est.

Obj. Unum & idem, diversis vicibus, solet esse & Res, (seu Subjectum) & Attributum; & quod Attributum unius est, Subjectum est alterius. Quin nullum fere Attributum est, quod Subjectum esse ne∣quit. Omnes enim Modi rerum, quos Cartesiani Attributa vocant, Subjectorum Rationem induunt; idque non tantum in abstracto, ubi ad modum sub∣stantiarum, seu rerum per se stantium considerantur, sed etiam in concreto; quoties scilicet ipsi expli∣cantur. Unde igitur constabit, quaenam sint res, quae∣nam attributa?

Resp. Vera sunt ista omnia. Non tamen ex iis concluditur, nullos esse ordines attributorum, ab ordinibus Rerum diversos.

1. Quia plurima sunt, quae frequentius subjecta & Res, quam Attributa sunt; ut omnia illa quae tra∣ctantur & explicantur in Disciplinis. Et plurima fre∣quentius Attributa sunt, quam Subjecta; ut illa om∣nia quibus subjecta, in Disciplinis, explicantur. Ut Species, & individua, frequentius subjecta sunt; Differentiae vero, proprietates, modi, & accidentia, frequentius sunt attributa. Et species infimae rarius Attributa sunt; Individua vero rarissime, quia ma∣rime per se stant, aut tanquam per se stantia consi∣derantur. Suprema etiam Genera, & Affectiones rerum communissimae, rarius sunt subjecta, nempe in sola Logica, vel (ut quidem volunt) in Metaphy∣sica, in qua explicantur.

2. Licet omnia, ex aequo, apta essent ad rationem subjecti, & Attributi, induendam, quod tamen verum non est, debent rationes illae, nihilhominus distingui à seinvicem, & ad certa capita reduci, ut qualitas cu∣ju••que Attributi & modus connexionis cum subjecto appareat.

Unde dividenda sunt Attributa, in Positiva & Ne∣gativa, in Essentialia & non-Essentialia, in absoluta & Limitata in propria & communia, & haec in com∣munissima & minus communia, &c. ut in Institu∣tionibus fecimus.

Quaestio II. Quomodo distinguantur Attributa Rerum à suis subjectis, & à se invicem. Praecipue agitatur quae∣stio ista de Attributis essentialibus; et quidem ut sunt attributa ejusdem Rei. Et restringi solet in scholis, ad naturam, et singularitatem; ad essentiam, et exi∣stentiam; ad Genus, et Differentiam, et omnes gradus essentiae, (ut vocantur;) et ad Ens in communi, cum suis attributis reciprocis; qualia sunt unitas, veri∣tas, bonita••, &c. Difficilius enim est definire, quomo∣do

do ista à se invicem distinguantur. Verum, cum mens nostra scire cupiat, quomodo quaelibet At∣tributa à subjectis suis, & à se invicem distincta sint, & omnium notitia utilis, et necessaria sit, id∣circo quaestio ad omnia Attributorum Genera ex∣tendenda est.

Scotistae Distinctionem dividunt, in eam quae est ex natura Rei, & eam quae est per intellectum. Priorem dividunt in Realem, (qualis est inter duos homines, aut inter Hominem & Scientiam qua praeditus est;) & Formalem, qualem esse volunt inter Relationem, & Fundamentum; Quantitatem & Figuram. Di∣cunt igitur, Attributa Essentialia distingui à subjectis, & à se invicem, distinctione formali, ex Natura Rei. Thomistae vero dicunt distingui sola ratione, seu distinctione virtuali, quam per solum intelle∣ctum fieri dicunt; Licet ex fundamento aliquo in reipsa. Hunc enim, in eadem simplici Entitate, distinguere, & dividere plura praedicata, seu plures formalitates, per conceptus inadaequatos; eo quod, propter imperfectionem suam, & limitatam natu∣ram, non possit totam perfectionem rei, uno con∣ceptu exhaurire: sive, ut quidam dicunt, propter subtilitatem suam, et faecunditatem objecti. Fun∣damentum vero esse, quod una et eadem res, plu∣res negationes aliarum rerum, et plures habitudines, seu respectus ad alias connotet. Et propter diver∣sa illa connotata, mentem attributa diversa, in ea∣dem simplici Entitate, distinguere. Sit igitur in hac quaestione.

Thesis I. Attributa quaecunque diversarum rerum, realiter distinguuntur; ut animal prout est Attributum hominis, et animal, prout est Attributum bestiae.

Thesis II. Omnia Attributa affirmata, in concreto in∣ad••quate saltem, sunt idem realiter, cum suis subjectis: nempe secundum id quod directe significant. Ut albus, directe significat aliquid affectum albedine; in∣directe

directe vero alledinem ipsam: & cum affirmatur de cygno, secundum prius illud, idem cum eo est: si∣quidem cygnus est aliquid affectum albedine. Ratio est, quia quod prorsus diversum est à re, non potest de ea vere affirmari.

Thesis III. Nullum Attributum, nisi in propositione iden∣tica, majorem identitatem habere potest cum subjecto suo, quam inadaequatam. Sive, Attributum semper est aliquo modo diversum à subjecto, nisi in casu prae∣dicto: ut cum rationale attribuitur Homini, Homo denotare potest solùm aliquid, quod voce Homo ap∣pellatur, aut quod tali figura praeditum est, aut aliquo alio accidente: at Rationale significat id quod potest ratiocinari. Identitas autem inter duo ista, est tan∣tum inadaequata. Homo enim aliquid significat, quod rationale non significat.

Thesis IIII. Attributa negata, secundum id quod di∣recte significant, distinguuntur adaequate, & realiter, à suis subjectis. Sed hic intelligenda sunt Attributa ne∣gata secundum se, sine negatione. Nam si suman∣tur cum negatione, sunt realiter idem cum subje∣ctis: ut in his, Angelus non est mortalis, Ange∣lus est invisibilis, immortale & invisibile, (hoc est non-visibile) idem sunt cum Angelo, sed mortale & visibile sunt adaequate diversa. Ratio est quia si attributa istiusmodi, secundum id quod directe de∣notant, non distinguerentur adaequate à subjectis, essent, saltem inadaequate, idem cum illis: & sic non possent, secundum id quod directe significant, vere de illis negari.

Thesis V. Attributa accidentalia, secundum id quod in obliquo, seu indirecte significant, distinguuntur realiter à suis subjectis. Pater, quia attributa ista, sicut di∣recte significant subjectum aliquod quod in vera attri∣butione idipsum est cui illa tribuuntur, ita indi∣recte significant aliquod accidens, ab eo realiter,

vel modaliter distinctum: ut albus albedinem, vestitus vestem, caecus caecitatem.

Thesis VI. Attributa etiam quae essentialia sunt, distinguuntur saepe realiter, licet inadequate à subjectis s••is & à seinvicem. Ex. gr. Animal & Intellectivum, in Homine. Patet, quia ubi plures res concurrunt, ad unam Essentiam compositam constituendam, potest unum attributum, unam ex iis significare, aliud aliam. Nam attributum Animal significat a∣nimam cum organis corporeis sentiendi; Intellecti∣vum vero, solam animam quatenus actus intelli∣gendi exercere potest: ad hoc enim non necessa∣ria sunt organa corporea. Animal igitur significat aliquid diversum ab Intellectivo. Unde & quaedam attributa essentialia possunt separari; illa scilicet quae à partibus essentialibus realiter diversis desumuntur. Mirum igitur est quod Comptonus dixerit, Certum esse animal & rationale, in homine, esse realiter idem. Nam animal corpus includit, rationale minime. Et si quis de exemplis datis contendat, (ut quidam docuerunt animam ratiocinari dependenter à Phan∣tasmatis corporeis,) nemo tamen dubitare potest, cerporeum, & intellectivum, in homine, realiter di∣stingui, saltem inadaequate. Nam cerporeum est id quod corpore constat; intellectivum vero non ne∣cessario constat corpore, modo verum sit mentem separatam à corpore intellectivam esse.

Thesis VII. Omnia Attributa Estentialia, sive rerum simplicium sint, sive compositarum, si à tota rei Entita∣te desumantur, (quod in rebus stricte simplicibus necessarium est) sola ratione distinguuntur, à subjectis suis, & à se invicem. Nempe per Negationes, aut habitudines diversas. Sint, pro exemplo, haec duo Attributa puncti Materiae, esse aliquid substantiae, & indivisibile: prius realiter est ipsum punctum, prout respicit Substantiam materialem, ut pars to∣tum: posterius est idem punctum, ut connotat

negationem divisibilitatis. Similiter in Angelo, In∣tellectivum, quod unum attributùm essentiale ipsius est, denotat totam substantiam angeli, prout respi∣cit seu connotat actus intelligendi; volitivum, quod aliud est attributum essentiale, denotat totam eandem Entitatem, prout respicit actus volendi. Siquidem, tota substantia angeli est et intellectiva, et volitiva, seu principium actuum tum intelligendi tum volendi. Adeo ut distinguantur tantum penes habitudines di∣versas. Sic etiam esse unum et esse compositum, cum homini tribuuntur, totam entitatem Hominis deno∣tant: sed prius, ut negationem pluralitatis ejusdem rationis connotat; posterius, ut partes et unionem. De rebus simplicibus patet Thesis: Quia, in illis, non est aliud et aliud, realiter diversum, unde attributa realiter diversa oriri possunt. De compositis vero; quoniam si unum aliquod attributum essentiale to∣tam earum entitatem denotat, nullam aliud sumi po∣test quod totam non denotat, sed tantum quod totam denotat sub nova aliqua connotatione.

Obj. I. Attributis Essentialibus rerum etiam simpli∣cissimarum, contradictoria conveniunt: ut Substan∣tia, in Angelo, est similis substantiae in lapide; in∣telligentia vero est dissimilis. Et per substantiam, An∣gelus convenit cum lapide; per intelligentiam ab eo differt. Attributa igitur illa realiter distinguuntur.

Resp. Non sequitur; quia propter diversas ratio∣nes, possunt contradictoria attributis illis convenire. Una enim earum non est alia: ut in angelo, negatio dependentiae à subjecto, quae est formalis ratio sub∣stantiae non est respectus ad actus intelligendi, quae formalis ratio est intellectivi.

Inst. Differunt igitur attributa illa, per rationes reales diversas, adeoque differentia reali.

Resp. Differunt per rationes diversas reales, id est, quae fictae non sunt. Non tamen differunt ut diver∣sae substantiae, aut ut diversi modi physici; neque ut

substantia, et modus physicus. Et idcirco ratione tantum differre dicuntur, non realiter.

Obj. II. Omnia Attributa rerum habent diversas definitiones, adeoque diversas essentias: aliter enim definitur intellectivum in angelo, aliter volitivum. Nam prius est principium intelligendi, posterius volendi.

Resp. Non sequitur. Quia propter diversas rati∣ones formales, eidem entitati etiam simplici, diver∣sae definitiones convenire possunt. Adeo enim ex∣acta est mens nostra, in ideis propriis cujusque ob∣jecti formandis, ut pro tantilla in eo diversitate, di∣versas ideas formare soleat; prout et debet. Nec habent attributa illa Essentias physicas diversas, sed tantum rationes diversas.

Inst At rationes illae, cum revera diversae sint, Essentias habent diversas.

Resp. Habent diversas Essentias Rationum, non Rerum. Eo modo quo coecitas in animali, et Carentia visus in lapide habent diversas essentias negationum, non rerum.

Obj. III. Potest & solet mens, unum ex ejusmodi Attributis concipere, alio non concepto. Ergo rea∣liter distinguuntur.

Resp. Disting. Antecedens, solet mens unum ex illis Attributis concipere, non concepto alio, secun∣dum rationem suam formalem, conceditur: Nullo modo concepto alio, negatur. Cum enim omnia attributa istiusmodi, directe, significent eandem sim∣plicem entitatem, aut compositam secundum se to∣tam, impossibile est concipere unum eorum in con∣creto, quin et reliqua, secundum id quod directe sig∣nificant, simul concipiantur. Quia tamen reliqua diversas rationes formales connotant, non conci∣piuntur secundum illas rationes: ut cum conci∣pio intellectivum in angelo, concipio etiam id quod volitivum est; quia illud intellectivum est etiam vo∣litivum. Solum autem non concipio ut volitivum,

seu ordinem quem substantia angeli connotat ad volitionem, hoc est volitiones ab eo producibiles mi∣nime concipio.

Obj. IIII. Possunt Attributa illa de seinvicem ne∣gari; ut, in Angelo, intellectus non est voluntas; in Deo, Miserecordia non est Justitia. Ergo realiter distinguuntur.

Resp. Possunt de se negari, in sensu tantum for∣mali; hoc est quatenus formalis ratio unius non est formalis ratio alterius: at non in sensu reali; quia sic sunt una & eadem re••.

Quaestio III. Quid sit Notio secunda? Hujus enim frequens in Icriptis doctorum, mentio fit; nec tamen perspicue definitum reperio, quid ea signi∣ficet; neque etiam quaenam praecise sint, quae hoc nomine vocanda sunt. Et cum secunda Notio primam supponat, de illa etiam inquirendum est.

Primam notionem vocat Burgersdicius, (Institut. Log. lib. 1. cap. 2.) quae rem ut in se est, immediate repraesentat; ut cum mens, ope sensuum, concipit rem aliquam; puta naturam humanam. Secundam, quae collatis notionibus primis, modum repraesentat quo mens Rem aliquam in∣telligit, aut intellectam aliis interpretatur. Ʋt cum ob∣servat Naturam humanam singulis hominibus inesse, for∣mat notionem secundam, quam exprimit voce speciei. Atque haec notio non repraesentat Humanam Naturam, sed modum quo mens eam concipit, quique omnibus rebus accommodari potest, qui plura individua sub se continent. Praeterea, cum mens observat quid vox Homo, in ser∣mone communi, significet, format notionem primam; cum vero porro observat vocem illam significare sine tem∣pore, format notionem secundam, quam Nomen ap∣pellat.

Qui è Pontificiis Logici sunt, Notiones vulgo in∣tentiones vocant, eo quod, (ut ait Comptonus, Disp. Log. 17. Sect. 3.) mens per eas in objecta tendit, sou iis

attendit. Dividunt vero in formales, et Objectivas. Formales vocant, ipsos actus mentis; objectivas, eorum objecta. Ambas porro dividunt in Primas, & Secundas. Intentiones formales primae, (ait idem Comptonus,) sunt actus mentis directi, qui ita tendunt in objecta, ut alios priores non supponant; Et sic primo in ea tendunt. Et objectum hoc modo cognitum est intentio prima objectiva, quia primo actum terminat. Intentiones formales secun∣dae sunt actus reflexi, tendentes in aliquem actum prio∣rem: ut cum mens confert naturam abstractam cum suis inferioribus: Objectivae vero sunt eorum objecta.

Arriaga Disput. 2. Logica, Sect. 2. dicit rem esse definitam, divisam, Genus, Speciem, &c. esse denomina∣tiones Extrinsecas, ab actibus mentis quibus res cognos∣cuntur. Unde & frequenter dicunt Genus, & Spe∣ciem, pro materiali, dicere naturas Rerum; pro formali, cognitionem per quam Naturae; vel obje∣ctive praescinduntur à suis inferioribus, ut Thomistae volunt, vel confuse concipiuntur, non conceptis expresse inferioribus, ut Nominales. Sed in his om∣nibus varii errores occurrunt: Quos ut perspicias, & quaestionis solutionem habeas, Notentur quae se∣quuntur.

I. Notio à Noscendo, ut Noema à Noeîn, proprie conceptum Mentis denotat. Sed per Metonymiam transfertur ad objecta significanda; Licet ut con∣ceptibus subsunt. Hinc orta est distinctio No∣tionis, & conceptus, in Formalem & Objecti∣vum.

II. Notio Formalis prima & secunda dicitur, ad or∣dinem generationis suae indicandum: Ut prima sit, quae primo à mente formatur; secunda, quae se∣cundâ, vel sequente vice. Sicut & objectiva pri∣ma dicitur, quia primo concipitur; secunda, quia postea.

III. Non tamen soli primi conceptus nostri, absolute Loquendo, sunt Notiones primae formales, nec eorum

objecta, primae objectivae. Nam primo omnium conci∣pimus Res singulares; nec tamen illae solae, aut ea∣rum conceptus, sunt notiones primae; sed etiam Res Universales, et particulares; ut Homo indefini∣te, et aliquis homo singularis, indeterminate. Et pri∣us cognoscuntur principia per Intelligentiam, ex iis∣dem vero postea inferuntur conclusiones, per dis∣cursum. Nec tamen illa sola cum suis conceptibus, sunt Notiones primae, nec hae, aut conceptus earum, sunt Notiones secundae. Ex quibus manifestum est, voces Notionis primae & secundae, non satis quadrare re∣bus quibus indigitandis adhibentur. Multae enim sunt Notiones quae primae vocantur nec tamen sunt primi conceptus nostri, eorumve objecta.

IV. Notiones igitur secundae objectivae sunt, primario qui∣dem, affectiones rerum communissimae; ut Essentia Acci∣dens, Subjectum, Adjunctum, Genus, Species, Diffe∣rentia, Unitas, Veritas, Bonitas, esse Causam, & Causatum, Convenientia, diversitas, oppositio, Ordo prioris et Posterioris, et reliquae istiusmodi, quaedam enim ex hisce, ut Genus, Species, Differentia, Uni∣versale, Individuum, pro Notionibus secundis ab omnibus Logicis habentur. Cur autem reliquae non habendae sint, nulla ratio adferri potest. Ex. g. Uni∣tas in Genere, non potest esse notio prima, quia No∣tiones quasdam secundas sub se continet, ut primo et Magis immediate Ʋniversale, deinde ac remotius, Genus, ac Speciem in communi. At notiones primae non continent secundas sub se, sed secundae primas. Cur igitur non etiam veritas & Bonitas secundae Notio∣nes sunt? et sic de reliquis.

V. Hinc Notiones primae sunt Res omnes, quatenus con∣siderantur ut Res, & earum affectiones, seu attributa mi∣nus communia: ut Res, Substantia, Modus Materia, Spiritus, eorumque Genera, Species, et individua.

VI. Et primae vocantur, non quod omnes primo concipi∣antur (de paucis enim earum verum illud est) sed quod,

quae primo nobis concipiendae occurrunt, ejusmodi sint. Prius enim apprehendimus aliquo modo res, quam rerum affectiones. Res utique considerantur ut per se stan∣tes, affectiones ut adjacentes rebus; Et prius conci∣pimus affectiones minus communes, et rerum parti∣cularium, quam communissimas, quae omnibus Re∣rum Generibus conveniunt. Hinc Affectiones su∣premae, secundae notiones vocantur, eo quod, post conceptus rerum, et affectionum particularium, con∣cipi soleant. Mens enim prius ascendit à singula∣ribus ad Universalia, et à minus Universalibus ad Universaliora, quam descendit ab Universalissimis ad Inferiora. Et licet plurimas Notiones secundas mens concipere possit, priusquam multas è primis detegat, nullam tamen è secundis concipit ante om∣nes primas. At aliquam primam concipit ante om∣nes secundas.

VII. Interim tamen, quia voces istae Notio prima, et se∣cunda, non nisi per accommodam explicationem re∣bus, quae per eas intenduntur, significandis congru∣unt, idcirco praestaret eas exautorare, & aptiores loco ea∣rum sufficere. Ut, si quae secundae Notiones vocan∣tur, affectiones Rerum Ʋniversalissimas appellemus; quae vero primae appellantur, Res, et affectiones Rerum proprias, aut minus Ʋniversales.

VIII. Ex his, si modo vera sint, liquet, quid de communi doctrina sentiendum. Et concedendum ei primo est, quaedam ex iis, quae Notiones secundae vocari so∣lent, quodam sensu, convenire rebus per Intellectum. Ut Definitum, et Definitio, Divisum et Divisio; Subjectum et Praedicatum in propositione; Antecedens et Conse∣quens in Syllogismo. Definitum enim est res, prout explicatur per sua attributa. Explicatur autem pri∣mario à mente; sicut et secundario vocibus, ut sig∣nis. Et definitio est complexum quid, ex attributis rei distincte conceptis. Similiter de diviso, et divi∣sione. Res enim divisa dicitur, quatenus partes il∣lius,

vel species distincte concipiuntur; partes vero & species illae, sic conceptae, divisio objectiva nuncu∣pantur. In propositione, Res dicitur Subjectum, qua∣tenus de eo aliquid statuitur; Praedicatum quatenus de aliquo dicitur. Unaque & eadem Res nunc Sub∣jectum, nunc praedicatum est. Adeoque quod hic & nunc Subjectum sit, a sola mente, aut voce est. Simili ratione, eadem propositio interdum antece∣dens est, interdum consequens; & quod hoc potius quam illud actu sit a sola mente, aut ratione est. Un∣de illud dandum Arriagae est, definitum, devisum, sub∣jectum, praedicatum Antecedens & consequens, esse tantum denominationes extrinsecas a modo concipiendi de∣sumptas. Interim tamen, quod res sint definibiles, aut divisibiles, per mentem, subjicibiles aut praedica∣biles; quodque propositiones aptae sint inferre, aut inferri, ex seipsis, & natura sua habent, non a men∣te aut oratione.

IX. Recte etiam innuit Burgersdicius. Notiones secundas alias esse Reales, quae rebus conveniunt; alias vocales, quae vocibus & orationi. Et ex his aliae Gram∣maticae sunt; ut Nomen, Verbum declinatio, Conjuga∣tio, Syntaxis &c. Aliae Rhetoricae, ut Tropi & Figur••. Adeo ut varii modi significandi, & compositionis, in vocibus & oratione Notiones secundae sint. Pri∣us enim intelligitur significatio, quam significandi modus.

X. Pleraeque tamen ex notionibus secundis Realibus, conveniunt rebus ut sunt in se; adeoque ante operatio∣nem intellectus. De individuo, Toto & Parte, sub∣jecto inhaesionis, & Adjuncto, causa & causato, con∣venientia, diversitate, oppositione & ordine conce∣dent ut opinor, Autores doctrinae quam nunc ex∣aminamus. Sed de Universali, genere & specie, negant: quia Universalia per intellectum fieri vo∣lunt. Verum quis, si serio, ac sine praejudicio, per∣pendere velit, negare potest, naturam Humanam,

aut animalem, esse in se, & natura sua communica∣bilem pluribus Hominibus, & animalibus; & actu esse communem seu communicatam? quod autem communicabile pluribus est, ita ut multiplex in il∣lis sit, est universale aptitudine; quod vero actu commune est pluribus, & multiplex in illis, est uni∣versale actu. Quae contra objiciuntur, in disputatio∣ne de Universalibus diluentur.

II. Hinc sequitur Notiones secundas repraesentare Res, ut sunt in se, non minus quam primas. Nec opus esse sensu, ut Notiones primae fiant. Fiunt enim de re∣bus quae sub sensu non cadunt non minus quam de sensibilibus. Item Notiones secundas nec semper nec plerumque, modum quo mens primas concipit, repr••sen∣tare. Utique Genus repraesentat solam convenien∣tiam Rerum essentiis differentium, in aliqua ratio∣ne, vel natura communi. Nec cum Genus con∣cipimus, conceptum aliquem priorem reflexe con∣cipimus, sed tantum illam convenientiam, quae in rebus ipsis est. Adeoque esse Genus, & Speciem, (& idem de reliquis dicendum est) non sunt denomi∣nationes extrinsecae à cognitione nostra proveni∣entes, sed intrinsecae à rebus ipsis desumptae. Deni∣que non semper verum est notiones secundas fieri collatis notionibus primis. Nam affectiones universales re∣rum, quae Absolutae sunt, ut Existentia, Essentia, Unitas, Veritas, Individuum, seu singulare, &c. non oriuntur ex collatione rerum inter se. Deinde ex collatione, non tantum primarum, sed etiam secundarum notionum, fiunt notiones secundae: ut ex collatione omnium generum, fit notio secun∣da Generis in communi, & vocatur species universa∣lis, & praedicabilis.

Obj. I. Species cum de humana natura dicitur, non re∣praesentat naturam humanam: Ergo solum modum re∣praesentat, quo illa à nobis concipitur. Et sic de caeteris.

Resp. Non repraesentat Naturam Humanam, se∣cundum

essentiam propriam, neque secundum ali∣quid essentiae commune, quod certo alicui ordini Rerum, puta substantiarum, aut modorum, restrin∣gitur: repraesentat tamen secundum aliquid essen∣tiale communissimum, nempe convenientiam om∣nium hominum ut homines sunt, quae certe essen∣tialis est.

Obj. II. Notiones secundae vocales oriuntur, ex modo conceptus nostros interpretandi. Ergo Rea∣les pa••iter, ex modo concipiendi.

Resp. Notiones secundae formales, modos peculia∣res concipiendi connotant. At objectivae non à modo concipiendi oriuntur, sed modum essendi, in ipsis re∣bus, denotant. A notionibus autem vocalibus ad Re∣ales, sequela nulla est. Quia voces, totam naturam significativam, ab usu & placito hominum sortiun∣tur. At Affectiones, & Habitudines Rerum, à no∣bis non pendent. Ut Homo nomen est, quomodo ad∣verbium, quia ••ic Linguae Latinae Auctoribus pla∣cuit: At animal, sive velimus, sive nolimus, Genus est. &c.

Quaest. IV. Quid de quinario numero Attributorum, vulgo quinque praedicabilium, scilicet Genere, Specie, Differentia, proprio, et Accidente, censendum sit. So∣la enim illa capita Attributorum, in Logica vulgari traduntur: nec tamen ad illa omnia Attributorum genera revocare volunt. Praedicabilia utique esse dicunt, quae de pluribus vere, proprie, naturaliter, a••∣que immediate affirmantur. Unde è censu praedica∣bilium excludunt Attributa negantia, tropica, me∣diata, et quae de uno solo affirmantur: quaedam e∣tiam contra naturam affirmari putant, quae tamen vere et proprie affirmantur. Sic Bugersdicius, ali•••• sequutus Instit. Log. lib. 1. cap. 20. De Doctrina ista sit.

Thesis I. O••nia Attributa simplicia ad quatuor ex his referri possunt. Quod sic demonstratur. Quicquid a∣licui

vere attribuitur, vel est de illius Essentia, vel non. Si non sit de Essentia, Accidens est; si de Es∣sentia sit, vel denotat totam Essentiam confuse, & est Species infima, ut cum Homo affirmatur de Socrate, vel partem tantum: Et tum rursus pars illa vel est communis rei cui tribuitur cum aliis, & dicitur Ge∣nus; vel propria, & Differentia appellatur. Diximu•• autem Attributa simplicia, quia plurima sunt com∣plexa, nempe ex varia horum combinatione confla∣ta, quae idcirco ad nullum unum ex illis revocari possunt, nisi forte ad accidens. Quandoque enim Genus & Differentia simul, affirmantur de re aliqua; ut in definitione; quandoque Genus, aut Species, cum Accidente; ut si Socrates dicatur animal doctum, aut Homo doctus, &c.

Thesis 2. Variis tamen nominibus reprehendenda est ista Attributorum distributio, prout vulgo traditur, & limita∣tur. Et,

1. Attributa complexa plane negligit, quorum ta∣men usus in Disciplinis omnibus frequens est.

2. Attributa omnia negata considerationi Logicae eximit. Cum tamen rerum negativarum, ex gr∣privationum, attributa alia non sint, quam negantia; ut cum tenebrae definiuntur Carentia luci•• in corpore illuminabili.

Deinde res positivae quatenus privatione aliqua af∣ctae sunt, per Attributa negantia explicantur; ut cum homo mancus, definitur qui manu, una, vel utra∣que, privatur. Et ipsa differentia specifica rei positi∣vae, saepius est Attributum negativum; ut cum De∣us definitur à quibusdam Theologis spiritus infinitus, vel independens, aut cum spiritus in genere dicitur Sub∣stantia immaterialis.

Obj. Attributa negata infinita sunt: nec explican•• quid aut qualis res sit, sed tantum quid aut qualis non sit.

Resp. Fatem••r Attributa positiva rei positivae,

praecipue esse quaerenda. Est tamen usu•• aliquis ne•• gantium. Periculum enim saepe est, ne res distin∣ctas confundamus, & unam pro alia accipiamus; quod per attributum negans cavetur. Et licet attri∣buta istiusmodi infinita sint, eorum tamen quae in discursu adhibentur, certa & finita capita assignari possint. Quod autem solum ostendant quid aut qua∣lis non sit res, probat tantum esse minus utilia, non autem plane inutilia, aut minime necessaria.

III. Excludit Attributiones omnes rerum & At∣tributorum singularium. Unde pleraeque praedicati∣ones de Deo, ablegantur à Directione Logicae: ut cum dicitur Sermo erat Deus, omne adorandum est De∣us. Deitas est omniscia, omnipotens: Ʋnicus media∣tor est Christus Jesus. Multae etiam de rebus crea∣tis: ut, Eversor Regni Persici fuit Alexander Mag∣nus.

Obj. Individuum de seipso tantum affirmatur, idque affirmatione identica; ideoque non facit ad al∣terius rei explicationem.

Resp. Concedimus quidem Attributiones, quae identicae appellantur, è choro praedicabilium exclu∣dendas esse, quia non sunt Didacticae. At tales non sunt Attributiones individuorum. Illa enim non minus quam species, sub diversa ratione sibiipsis tri∣buuntur, in propositione formali, seu Didactica, ut jam ostendimus.

IV. Falsum etiam est, Attributa mediata, è ra∣tione praedicabilium esse removenda. Nam subje∣ctorum naturam & qualitatem declarant, licet mi∣nus perspicue quam immediata. Unde per Genus remotum definire permittunt Logici, cum proximum non occurrit.

Obj. Haec praedicatio Homo sentit, ad nullum prae∣dicabile revocari potest, quia homo non est sub∣jectum proximum sensus, sed animal.

Resp. Mirum est talia è calamo viri tantae eru∣ditionis,

ac fuit Burgersdicius, cadere potuisse. Nam sentire actu est accidens hominis commune. Quod si in propositione data intelligatur virtus sentiendi, praedicatio est Generis de specie, & hunc habet sen∣sum Homo est aliquid sentiens, id est sentiendi vir∣tute praeditum.

V. Supponit vere rebus tribui posse quae tamen naturaliter tribui nequeunt, seu non sunt natura∣lia attributa. Concedimus quidem nonnulla fre∣quentius subjecta esse propositionum; alia frequen∣tius Attributa. Interim tamen nihil fere est, quod natura sua aptum non est alicui attribui; sicut quid∣vis fere subjecti rationem interdum sortitur, praeter aliquid & non-nihil.

Obj. Praedicatio contra naturam, est cum aut in∣ferius de superiori praedicatur; ut Homo de animali: aut Substantia de Accidente; ut Flavum est Mel: aut denique abstractum de concreto; ut jucundum est volup∣tas.

Resp. Praedicationes istae, quo sensu verae sunt, non sunt contra naturam terminorum. Ut in pri∣ma, si animal sumatur in tota extensione sua, aut in sensu formali, falsa est praedicatio. Nec enim ani∣mal formaliter, & ut Animal, est Homo. Sed fi ac∣cipiatur pro aliquo animali, ut accipi debet, est prae∣dicatio speciei de seipsa sub diversa ratione, aut de individuo. Potest enim aliquod animal vel Homi∣nem in communi, vel aliquem hominem singularem, sub ratione animalis, significare. Idem dicendum de tertio exemplo. Ad secundum quod attinet, Sub∣stantia nunquam vere praedicatur de accidente inhae∣rente seu de modo. Et in exemplo dato subjectum non est accidens inhaerens, seu modus, sed concre∣tum ex substantia et modo. Unde satis naturaliter di∣cere licet, quoddam flavum, (hoc est quaedam sub∣stantia flava) est mel.

6. Male etiam proprium, praedicabile diversum à Differentia Specifica ponitur. Omnis enim differen∣tia, quae rem perfecte, et ab omnibus aliis distinguit, Propria est. Satis scimus vocem proprii stricte hic u∣surpari: verum sine necessitate illud fit. Pro ea enim adhiberi potuit alia, ab ambiguitate libera, puta dif∣feren••••a secu••••a, aut consequens. Falso etiam inter mo∣dos p••oprii numeratur, quod convenit omni, sed non soli, ut per se patet.

Satius igitur fuit distributionem praedicabilium instituisse, primo in positiva, et Negative. Deinde in simplicia, et complexa; tertio in propria, et com∣munia; Quarto in Essentialia, et accidentaria. Et tum rursus dividi potuit Attributum Essentiale, in Genus, Speciem, et Differentiam; Differentia in primam, et non-primam, seu consequentem, vel con∣nexam: Accidens in necessarium, et Contingens. Et sic nihil opus fuisset tot restrictionibus; et omnia praedicatorum Genera comprehenderentur.

DISPUTATIO. IV.

De Ente, et Non-ente, in Genere; Ʋbi & De Ente Rationis.

Quaest I. AN sit aliqua Ratio entis, communis sub∣stantiae & modo, seu Accidenti, (ut vul∣go loquuntur) quae per actum mentis ab∣strahi possit ab utroque. Quidam negant, nos affirma∣mus Sit igitur.

Thesis. Est Ratio quaedam Entis communis substantiis & modis omnibus, seu omnibus rerum Generibus; nempe non repugnantia existendi, nonnihil, seu aliquid reale positi∣vum.

Illae enim rationes nec substantiis aut modis si∣gillatim, nec utrisque simul propriae sunt; omnibus autem conveniunt. Sunt igitur vere & proprie com∣munes. Ac propterea verum est, Substantiam esse ens, & modum esse ens. Nec necessaria est operosio∣ri hujus veritatis probatione.

Obj. I. Modus non est sTricte et proprie Ens, sed aliquid Entis.

Resp. Modus non est illud ens cujus est modus, esto. Neutiquam est ens, negatur. Quid enim pro∣hibet unum ens esse aliquid alterius? An non modus actu existit, et quidem existentia propria, ab existen∣tia substantiae distincta? Saepe enim, manente sub∣stantia, non existit idem modus qui eam afficiebat.

Obj. II. Substantia et modus, et omnia entia rea∣lia differunt in ente, seu in ratione entis. Non enim differunt in nihilo, seu in ratione non-entis. Ergo, non conveniunt in ratione entis.

Resp. I. Per Retorsionem: Materia & spiritus differunt, (si de differentia essentiali loquamur, ut lo∣quitur objectio), in ratione substantiae: non enim differunt in ratione modi, aut accidentis. Ergo in ra∣tione substantiae non conveniunt. Conclusio est con∣tra adversarios; hi enim admittunt Substantiam esse verum Genus ad materiam & spiritum; tenentur igi∣tur nodum hunc dissolvere, non minus quam alii.

II. Dicendum igitur, Substantiam & modum dif∣ferre in ratione aliqua entis, sed non in omni. Adeo∣que differentiam quae inter ea est, non esse omnimo∣dam, quae omnem convenientiam excludit: Hoc est, non differunt in ratione entis praecise, ut est ratio en∣tis, sed tantum in aliqua ratione entis particulari, nempe in independentia, & dependentia à sub∣jecto.

Obj. III. Sequeretur summa Genera Rerum esse composita metaphysice, seu Logice, ex ratione Gene∣rica, & Differentiali, quod absurdum.

Resp. An Substantia & modus sunt summa Genera, est id quod, quaeritur. Nos dicimus ens esse superius, & summum Genus omnium Re∣rum.

Obj. IV. Si Ratio Entis abstrahi posset à Substan∣tia & modo, totum quod in illis est reale abstrahere∣tur; siquidem totum quod in illis inveniri potest, est ens, vel Ratio entis: Et sic nulla erit abstractio: cum in ea totum sumi non possit.

Resp. Totum sub una ratione abstrahitur, hoc est abstracte concipitur; scilicet sub ratione non-re-pugnantiae existendi, aut existentis actu: & totum sub alia ratione relinquitur, nempe sub ratione independentiae aut dependentiae à sub∣jecto.

Obj. V. Abstrahamus, quantum possumus, Ratio∣nem entis à substantiis & modis, adhuc in illis manebit ratio entis, vel redigentur in nihilum, in nostro conceptu.

Resp. Manet quidem in illis Ratio Entis à parte rei: abstractio enim nostra non immutat naturas rerum. At non manet in nostro conceptu. Non enim tunc consideramus illa ut Entia, seu sub ra∣tione Entis. Quin multa concipimus ut subsi∣stentia per se, de quibus dubitamus an sint en∣tia: Ut materiam quae seipsam moveat, spiritum ex∣tensum.

Obj. VI. Omnis ratio entis vel est ratio Substantiae, vel ratio modi: nulla igitur est abstracta ab utra∣que.

Resp. Omnis ratio entis vel est ratio substantiae vel ratio modi communis vel propria, conceditur: propria, negatur.

Obj. VII. Sequeretur substantiam & modum ab∣strahi posse ab ente, seu à ratione entis, quod im∣possibile. Nam ens est de ipsa idea seu Essentia sub∣stantiae, & modi, licet non reciproce; sicut animal

potest abstrahi ab homine, at homo non potest ab∣strahi ab animali.

Resp. Comptonus non sequi: quia praecisio, seu abstractio Entis à substantia, & modo, est non-mutua. Sed contra-dicimus omnem praecisionem esse mutuam; quia praecisio est separatio mentalis unius rationis ab alia: omnis autem separatio mutua est. Ut si A se∣paratur à B, etiam B separatur ab A. Exemplum ani∣malis nihil probat. Nam Animal à quo Homo ab∣strahi, nequit, non est animal in communi, quod ab Homine abstrahitur, sed Animal Parti∣culare, nempe illud quod est in Homine. Et si∣cut Homo ab hoc animali abstrahi nequit, ita neque hoc abstrahi potest ab Homine, dum ipse juxta integram ideam essentialem conside∣ratur.

Resp. Igitur, sicut animal, qua animal, seu in communi, abstrahi potest ab homine, & homo ab animali, qua animal, seu in communi, (siquidem negari potest de homine, & vicissim; homo enim non est animal, qua animal, seu animal in communi, nec vice versa), sic etiam ab∣strahi potest ratio entis à ratione substantiae, & ratio substantiae à ratione entis in communi, & possumus alteram concipere, altera non con∣cepta; possunt etiam mutuo de se negari ut pa∣tet.

Quaest. II. An Ratio Entis transcendat omnes sua•• differentias; puta rationes substantiae, & modi: hoc est an in illis formaliter includatur. (In terminis hujus quaestionis sic propositae, reprehendendus est ab∣usus vocis transcendere. Quod enim in aliquo for∣maliter includitur, ordine potius aequale est quam transcendens). Multi affirmant. Nos, cum Arriaga negamus, sitque.

Thesis. Ratio entis non includitur formaliter, in suis dif∣ferentiis, magis quam aliae rationes Genericae rerum simplicium; puta ratio substantiae in differentiis essen∣tialibus materiae, & Spiritus, aut ratio Spiritus, in mente Humana, & Angelo; licet in illis realiter in∣cludatur, eo quod cum illis realiter idem sit. Patet ex dictis praecedenti quaestione, quae huic affinis est. Quod enim formaliter includitur in aliquo, de eo, ne quidem in sensu formali, negari potest. At ratio entis, de Differentiis entis, in sensu formali, negari potest, & vicissim. Sicut enim Ratio entis, ut sic, non est Ratio substantiae, aut modi, ita neque Ratio substantiae, aut modi, est ratio entis, ut sic. Nam ratio entis, ut ••ic, est communis substantiae, & modo; at Ratio Substantiae non est communis substantiae, & modo, sed substantiae propria: simili∣ter de ratione modi statuendum est.

Obj. Perse••tas, quae est differentia substantiae, est aliquid oppositum non enti. Ergo est formaliter ens.

Resp. Non sequitur: quia inter ens in concreto, & non-ens, seu purum nihil datur medium; scilicet Ratio aliqua entis abstracta, qualis est Differentia sub∣stantiae aut Accidentis; quae idcirco, in sensu forma∣li, non est ens, sed aliquid entis.

Instantia. Saltem igitur Ratio Entis abstracta, for∣maliter includitur in differentia substantiae.

Resp. De aliqua ratione entis conceditur; at non de abstracta ratione entis in communi.

Quaest. III. Sitne Ratio Entis in communi, Ʋnivoca, an Analoga, ad Substantiam, & modum, seu Accidens inhae∣rens. Plerique affirmant, non solum Peripatetici, sed Cartesiani, Nos negamus. Sit igitur.

Thesis. Ratio Entis in communi, non est Analoga, sed univoca, ad substantiam, & modum; adeoque ad omnia genera entis. Patet

1. Quia nomen entis est utrique commune, ut concedunt omnes. Et ratio nomine illo significata,

utrobique eadem seu similis est. Nulla enim est di∣versitas inter rationem entis in substantia, & ratio∣nem entis in modo, seu Accidente, si utraque prae∣cise consideretur ut pura Ratio entis, uti considerari debet. Siquidem utraque est non-repugnantia ad existendum, seu aliquid reale, non purum nihil, nec plus nec minus. Et tota diversitas in differentiis exer∣cetur.

2. Ratio entis, vere, proprie, & aequaliter, con∣venit substantiae, & modo Univoca igitur est. Vere convenit; quia modus non est ens apparens, aut fictum. Proprie, quia non est tropice ens, ut amaeni∣tas prati est tropice risus. Proprie enim existit, & quidem existentia peculiari, ab existentia substantiae distincta. Aequaliter denique, quia nihil est magis aut minus ens▪ unumquodque enim vel est ens, vel non∣ens.

3. Ratio Analoga, alteri ex inferioribus proprie convenit, alteri tropice; nempe Synecdochice, si Analoga attributionis sit, ut cum sanum tribuitur ani∣mali, medicinae & urinae, Caput, parti corporis ani∣malis superiori, & homini; vel per Metaphoram, si Analoga proportionis ••it; ut cum caput tribuitur ani∣mali & flumini; materia ligno ex quo fit mensa, & terminis ex quibus propositio constat. At ratio en••i••, nullo ex his modis convenit Substantiae, & modo. Non substantiae, ut conceditur; neque modo, quia modus licet adjunctum substantiae semper sit, & ef∣fectus, causa, & signum illius esse possit, non tamen propterea ens dicitur, sed quia ei non repugnat ex∣istere, quod autem adjunctum substantiae sit, ad dif∣ferentiam ipsius duntaxat pertinet.

Ratio Analoga, per se sumpta, sine adjecto, stat pro famosiori analogato, ut loquuntur: Scilicet risus, pro risu humano; Sanum, pro animali; Materia, pro substantia virtutis perceptivae experte. At ratio entis, per se prolata, non ita. Nec enim prolata voce

Entis, audiens magis cogitat de Substantia, quam de modo, seu Accidente, sed tantum de alterutro in∣determinate.

Obj. I. Ratio Entis participatur à substantia, & modo per prius, et posterius. Nam prius naturâ sub∣stantia est Ens, tum possibile, tum actu existens, quam modus: ideo enim modus possibilis est, quia possibilis est substantia in qua existere possit; & ideo actu existit modus, quia actu existit substantia, cui modus inexistit, non autem vicissim. At species u∣nivocae ejusdem generis, sunt simul natura. Eodem tendit argumentum, à dependentia modi ex substan∣tia. Haec enim est Ens, independenter ab omni subjecto sustentationis: Modus vero Ens est depen∣denter à substantia. Et haec ratio Adversariis palma∣ria est.

Resp. I. Ad primum Antecedens. Ratio Entis particularis, seu propria substantiae, prius convenit substantiae, quam ratio Entis modi propria, modo convenit, adeo ut diversitas in solis differentiis exer∣ceatur: Non autem Ratio Entis, ut sic.

II. Species univocae sunt simul natura, quatenus participant de eadem ratione Generica; at non sem∣per secundum naturas suas particulares, & proprias. Ex. gr. Habitus, & actus qui ab eo proficiscitur, Uni∣voce conveniunt in ratione communi modi; & ta∣men Habitus, natura sua particulari, seu qua habitus, est prior quam actus. Approximatio patientis ad a∣gens, est prior natura quam actio: Univoce tamen conveniunt in communi ratione modi. Unde & prioritas illa substantiae respectu modi, ad differenti∣am illius pertinet, in ratione vero Entis non conti∣netur. Idem dicendum de dependentia modi à sub∣stantia.

Replicat Derodon, Dependentiam quidem acci∣dentalem unius ex inferioribus ab alio, non impedire Univocationem Rationis superioris: talem autem

esse dependentiam actus ab Habitu, & actionis ab ap∣proximatione. Potuit enim actus aliunde oriri, nem∣pe à potentia naturali, vel supernaturali auxilio pri∣mae causae, sine habitu. At dependentia essentialis, qualis est accidentis à substantia, Univocationem tol∣lit; & Analogiam constituit.

Resp. Gratis istud dicitur. Nec sic ulla ratio dis∣paritatis, inter dependentiam essentialem, & Acci∣dentalem, quoad Univocationem adducitur. Suppo∣nit etiam responsio nullum modum, seu Accidens, essentialiter dependere ab alio, quod verum non est. An non enim actio creaturae transiens, essentialiter dependet ab approximatione, figura hujus vel illius corporis, ab unione particularum, ex quibus illud con∣stat? & in mente nostra, judicium pendet ex appre∣hensione simplici judicium de consequente ex judi∣cio praevio Antecedentis, volitio ab intellectione, &c.

Obj. II. Ratio, quae sub nomine communi, partim eadem est, partim diversa, Analoga est. At ratio Entis in substantia, & modo, partim est eadem, quia in ra∣tione Entis conveniunt; partim diversa, quia in ea∣dem differunt. Unde & ratio Entis transcendit ra∣tiones proprias substantiae, & modi, hoc est in illis formaliter includitur. Propter transcendentiam igitur Analoga est.

Resp. Substantia & modus non differunt in rati∣one Entis ut sic, sed in rationibus Entis particulari∣bus: Unde nec ratio Entis praecise considerata, in rationibus particularibus Entium formaliter includi∣ur. Utrumque supra ostensum fuit.

Quaestio IV. An ••it Ratio aliqua communis Enti & non-Enti, seu puro nihil••.

Resp. Thesis. Nulla est ratio communis intrinseca En∣ti, & pure non-Enti, sed tantum extrinseca. Prior pars sic ostenditur. Ens & purum nihil sunt maxime di∣versa, & in nullo conveniunt. Nec enim in aliquo reali conveniunt: sic enim id quod purum nihil est,

non ••sset purum nihil, sed aliquid includeret reale: Nec in aliquo non reali conveniunt, tanquam com∣muni intrinseco; quia totum quod est in ente est reale. Posterior pars patet, quia utrumque conci∣pitur, & concipi potest: Utrumque etiam aliquan∣do est objectum volitionis: volumus enim inter∣dum impossibilia, putantes esse possibilia; & scien∣tes esse impossibilia, vellemus esse possibilia. Con∣veniunt igitur in eo quod utrumque sit objectum, tum intellectus nostri, tum voluntatis. At esse ob∣jectum est illis extrinsecum, quia actus quorum ra∣tione objecta dicuntur, iisdem extrinseci sunt.

Obj. Non-Ens, quandoquidem objectum intel∣lectus nostri esse potest, habet intrinsecam aptitudi∣nem actum aliquem illius terminandi, non minus quam Ens, secus enim nullo modo concipi posset. Quomodo enim conciperetur id quod non est con∣ceptibile?

Resp. Res ista nullius momenti, difficilis tamen. Ex altera enim parte aptitudo intrinseca terminandi actum mentis nostrae, videtur esse aliquid reale, quod non Enti convenire nequit. Ex altera vero, id quod intrinsece ineptum est concipi, non videtur posse ul∣lo modo concipi. Nec te expedies dicendo, non-En•• non esse per se conceptibile, sed tantum per & pro∣pter conceptibilitatem Entis, quod per se concepti∣bile est: quia licet nullum Non-Ens particulare con∣cipi possit, quin simul indirecte concipiatur Ens cu∣jus est negatio, concipimus tamen ipsam negatio∣nem, per quam negamus aut removemus Ens. Ne•• solves nodum, si dicas, non-Ens dici conceptibile, per denominationem extrinsecam, quae ex possibi∣litate actus mentis, ad ipsum terminabilis, prove∣nit; non autem ex ulla aptitudine intrinseca: 〈◊〉〈◊〉 deoque ex sola virtute & subtilitate mentis esse quod concipi possit: Quia adhuc quaeret adversarius quomodo mens concipere possit id quod non est i••

se conceptibile? Hanc ego difficultatem, alicui ex Doctoribus Pontificiis, aut nuga••i alii ingenio, ex∣pediendam commendo.

Quaest. V. An inter Ens, & purum non-Ens, aliquid si•• medii. Affirmat Scotus, Bnrgersdicius, & alii. In∣stantiarum loco adducunt modos entium, Relatio∣nes, Denominationes extrinsecas, differentias imme∣diatas entis, ut esse per se, & esse in alio. Et attributa rerum communissima, ut Ʋnitatem, Veritatem &c.

Respondemus breviter, 1. Inter Reale & non Reale, nullum potest esse medium, quia termini isti sunt contradictorii. Unde si per Ens, intelligi∣tur quicquid est reale, inter ipsum & purum nihil nullum erit medium.

2. Inter Ens in communi, qua tale est, & purum non-ens, datur medium; nempe aliquod Ens parti∣culare: quod tamen inadaequate distinguitur ab En∣te in communi, in quo includitur.

3. Hinc etiam inter Ens concrete consideratum, ut compositum quid ex seipso & ratione aliqua formali, & non-Ens, medium aliquod statuendum est: Ut ipsa non-repugnantia existendi, nec est purum nihil, quia constituit Ens; nec est ipsum Ens in concreto, sed ratio aliqua Entis. Idem dicendum est de diffe∣rentiis immediatis Entis, substantiae & modi Phy∣sici, & omnibus affectionibus essentialibus rerum, quae vel relationes quaedam, vel negationes sunt. Im∣possibile enim est res concipere sine ejusmodi rati∣onibus, ut aliquo modo à rebus distinctis. Nec ta∣men putandum est mentem nostram eas fingere, sed in rebus invenire.

4. Negandum est, modos rerum physicos esse puras Rationes, ut illae quas jam diximus. Quis e∣nim credat Habitus, & actus mentis nostrae, non ma∣gis differre ab ipsa mentis substantia, quam non-re∣pugnantia, Unitas, Veritas, Bonitas, ab Ente hoc est quam habitudines et negationes, à rebus quibus

conveniunt? sed de modis Logicis concedendum est.

5. Perperam etiam memorantur denominationes extrinsecae, tanquam à relationibus distinctae. Sunt enim relationes, inter rem denominantem, & deno∣minatam: ut esse cognitum, est esse objectum actus cognitionis, quod est mera relatio.

Obj. Rationes illae rerum vel possunt existere, & sic sunt Entia; vel non possunt existere, adeoque sunt non-Entia.

Resp. Possunt existere, & actu existunt, non ex∣istentia realiter distincta à rebus quarum sunt ratio∣nes, sed consequenter ad earum existentiam, ut ex∣istit relatio per existentiam subjecti, fundamenti, & termini; et negationes existunt, quatenus non ex∣istunt res negatae: adeoque dicuntur existere negative, non positive, quod est improprie existere, ex. gr. im∣materialitas Angeli existere dicitur, quia non existi•• ulla materia identificata cum substantia Angeli.

Quaest. VI. An sit Ens Rationis: hoc est, quod solum est objective in intellectu. Seu an mens nostra ullum conceptum formare possit de eo quod nec existit, nec existere potest, nempe de re impossibili. Affir∣mant fere omnes Philosophi. Singularis est senten∣tia Derodonis, hominis aliâs acuti et docti, qui mul∣tis contendit impossibilia nec concipi a nobis nec concipi posse.

Thesis. Impossibilia possunt à nobis concipi, & actu sae∣pe concipiuntnr. Adeoque existere possunt, et actu existunt, objective in intellectu. Proinde dacur in nostro conceptu, id quod Ens Rationis fictum com∣muniter vocatur. Res ista adeo manifesta est, ut mirum sit, quenquam repertum fuisse qui serio eam neget. Nec in illius demonstratione immorabi∣mur.

Patet exemplis. 1. Alius Deus potest apprehendi; et apprehendebatur à Davide, Ps. 16. v. 3. cum dixit

multiplicabuntur dolores eorum, qui alium Deum sequun∣tur, hoc est, qui pro Deo fingunt & colunt quod de∣us non est.

II. Apprehenderunt etiam Tritheitae, veteres Hae∣retici, tres Deitates distinctas, quarum singulas sin∣gulis personis S. S. Trinitatis assignabant: apprehen∣derunt & Orthodoxi, qui eos refutarunt. Nec enim refutare poterant quod non apprehenderunt. At a∣lius Deus est quid impossibile, & impossibile est esse tres Essentias Divinas.

III. Et qua fronte negari potest, mentem nostram apprehendere posse materiam quae seipsam moveat? Peripatetici enim talem de facto esse docent; Carte∣siani autem judicant esse impossibilem: apprehen∣dunt igitur id quod putant esse impossibile, adeoque saltem apprehendunt impossibile in communi.

IV. Quin & apprehendere possumus materiam co∣gitantem: ut aerem, vel materiam aliquam subtilem, quae intelligat & ratiocinetur. Quidam enim finxe∣runt animam rationalem hominis, esse materiam quandam puram & tenuem; ut plurimi ex antiquis pseudosophis, & nostro saeculo Hobbius.

V. Cartesiani existimant nihil extensum cogitare seu intelligere: Ex adverso D. Henricus Morus Canta∣brigiensis, homo ingeniosissimus, putat nihil inexten∣sum posse cogitare, seu intelligere; quippe omne in∣extensum pro non-Ente habet. At vel possibile est ex∣tensum cogitans, vel impossibile; & similiter vel possibile est inextensum cogitans, vel impossibile. Vel igitur Cartesiani, qui apprehendunt inextensum cogitans, cum reliquis fere omnibus philosophis, vel D. Morus, qui extensum cogitans, apprehenderunt impossibile.

VI. Athei opinantur non esse Deum, aut saltem du∣bitant an sit, & omnes Dei osores vellent, si fieri pos∣set, Deum non esse; ut Diaboli & damnati: appre∣hendunt igitur non-esse Dei, quod simpliciter impossi∣bile est.

VII. Sociniani negant in unica Essentia Divina, tres esse Hypostases: apprehendunt igitur tres hy∣postases divinas non esse, quod tamen impossibile est. Innumerae istiusmodi Instantiae produci pos∣sent.

Ad Instantiam plurium Deorum Respondet D••∣rodon, Ethnicos non agnovisse plures Deos, sed tan∣tum Unius Dei virtutes plurimas, eumque variis no∣minibus appellasse, ut ait Angustinus. Vel cum plu∣res Deos finxerunt, non apprehendisse verum De∣um, sed alia Entia possibilia, Deo in quibusdam si∣milia.

Sed replicamus, 1. Licet Ethnici per plures Deos quos finxerunt, plures unius Dei virtutes duntaxat in∣tellexissent, apprehenderunt tamen virtutes illas ut divisas in pluribus, quos Deos, & Deas vocabant, quod est impossibile.

2. Perfectiones Deo soli proprias, creaturis tribu∣erunt, ut aperte docet Apostolus, ad Rom. 1. At im∣possibile est perfectiones incommunicabiles Dei, ul∣lo modo creaturae convenire, apprehenderunt igitur impossibile.

3. Tritheit••, professione tenus Christiani, per tres Deos, non intellexerunt plures perfectiones Unius Dei, sed tres Deitates, seu Divinas Essentias.

4. Ethnici quidem plures Deos fingendo, non ap∣prehenderunt verum Deum, nec tamen creaturas possibiles Deo in quibusdam similes, sed figmenta impossibilia; nempe ea quibus perfectiones divinae incommunicabiles convenire putabant, quibus-tamen non convenerunt.

Ad Instantiam Damnatorum, negat Derodon eos velle Deum non esse, quia cum existentia sit de Es∣sentia Dei, sic apprehenderent Deum ut non-Deum.

Resp. I. Contra omnem rationem affirmat dam∣natos non velle Deum non esse. Cum nimis multi in hoc saeculo illud vellent.

II. Licet judicare non possunt Deum non existere, apprehendere tamen possunt negationem existentiae ipsius. Non enim difficilius est eam apprehendere quam negationem existentiae rei creatae, quam ex∣istere certo intelligimus. Quin Theologi dum pro∣bant Deum esse, contra Atheos, ex absurdis quae im∣piam Atheorum sententiam comitantur, supponunt Deum non esse; ut cum arguunt, si Deus non esset, Men∣tes Humanae fuissent vel à seipsis, vel à nullo, idque ab aeterno, & necessario; Systema mundi ordine illo pulcherimo, qui om∣nibus conspicuus est, coh••erere non posset. Ubi apprehen∣dunt Deum non esse, quod tamen norunt esse maxi∣me impossibile. An non enim apprehendunt hypo∣thesin illam ex qua arguunt?

III. Qui apprehendit Deum non esse, apprehen∣dit, Deum, ut non Deum, non expresse sed conse∣quenter tantum. Existentia enim non primo intui∣tu, sed ex discursu, apparet esse de Essentia Dei. Si∣cut qui negat trianguli angulos omnes esse aequales duobus angulis rectis, non nisi ex consequenti, apprehendit triangulum, ut non triangulum. Multa enim rebus repugnant, quae per se seu prima fronte, non viden∣tur repugnare. Quae idcirco antequam repugnantia eorum apparet, eadem facilitate apprehendi possunt rebus convenire, qua apprehenduntur illa quae revera conveniunt. Satis igitur liquet pure impossibilia à mente nostra apprehendi posse. Plurima alia in hujus rei confirmationem addi possent, si operae pretium esset in iis proponendis immorari.

Ex his quae proxime dicta sunt, quaeret forte ali∣quis, an apprehendere possimus id quod evidenter apparet esse impossibile; ut Hominem non Hominem, quadratum rotundum, & ejusmodi. Inter ista enim quae apertè sunt impossibilia, & alia quorum impossibilitas latet, non distinguit Derodon, nec quisquam alius quan∣tum accepimus.

Resp. I. Manifestum est impossibile in communi,

quod semper apparet impossibile, saepius apprehendi. Qua enim ratione distingueremus inter possibile in communi, & impossibile, nisi utriusque ideam ali∣quam formemus? An non apprehendimus Rem im∣possibilem esse, cujus una pars ideae alteram evertit, eive contradicit. Cum igitur eam definiamus, neces∣se est ut etiam apprehendamus.

II. Per imaginationem non possumus percipere res impossibiles particulares: ut sedentem-stantem, lu∣cidum-tenebrosum, quadratum-rotundum. Ejusmodi e∣nim objecta talia sunt, ut imago unius partis peni∣tus impediat, ne alteram quae ei repugnat, imagine∣mur.

III. Utrum autem per intellectum, qui subtilior et penetrantior est omni imaginatione, istiusmodi ob∣jecta apprehendere possimus, an vero cum de illis loquimur, solam repugnantiam partium apprehen∣damus, non autem identitatem fictam, aliâs dispu∣tandum relinquo. Sed ad Ens Rationis defenden∣dum, satis erit si ostendere possumus, mentem saepe apprehendere impossibilia latentia, seu quorum im∣possibilitas non apparet. Illud autem ostendi posse, ex supra dictis manifestum est. Sed praecipua Dero∣donis Argumenta expendamus.

Arg. I. Impossibile est purum nihil: at nemo potest concipere purum nihil. Nam qui concipit aliquid, habet vel format imaginem illius in mente, & po∣test reflectere supra eam, & cogitare seu dicere a∣pud se, haec pars imaginis repr••sentat hanc partem objecti, & haec pars aliam; ut cum quis format imaginem asini, percipit unam partem imaginis repraesentare aures, aliam pedes, &c.

Resp. Mirum est tanti ingenii virum huic argu∣mento credidisse. Nam,

1. Retorqueri potest sic: apprehendimus res quae nullas habent partes; ut puncta indivisibilia, momen∣••um, negationem latitudinis in linea &c. Quorum

proinde imagines non sunt compositae. Unde nec dicere possumus, unam illius partem hanc partem ob∣jecti repraesentare, aliam hanc, &c.

2. Si per imagines hic, ideas, quae res materiales repraesentant, & â phantasia formantur, intelligit, fal∣sum est omnem conceptum nostrum in earum for∣matione consistere; longe enim plura sunt quae sine ejusmodi imaginibus, concipimus: scilicet omnia quae sub sensum non cadunt. Si vero intelligat quas∣libet ideas, tum falsum est nos semper reflexe co∣gitare posse, aut dicere quomodo imago objectise habet; ex. g. cum concipimus chiliogonum, hoc est figuram mille angulis, et totidem lateribus constan∣tem, dicere non possumus quomodo imago se ha∣beat, seu quaenam pars hunc angulum, quaenam ali∣um repraesentet. Per imaginationem enim nullum angulum in ejusmodi figura, percipere possumus. Formamus etiam idaeas actuum mentis nostrae, puta intellectionis, et volitionis: Nemo tamen reflexe co∣gitare potest, aut dicere quomodo se habeant illae ideae, quoad partes.

Arg. II. Omne cognoscibile est verum; sicut om∣ne appetibile est bonum. Verum enim explicatur per intelligibile. At Ens Rationis non est verum. Ergo nec intelligibile.

Resp. Est & Argumentum istud elumbe.

1. Quia verum & intelligibile non reciprocan∣tur: Sic enim falsum nullatenus intelligibile esset. Sicut omne appetibile (nisi per appetibile intelliga∣mus quod jure, & ex ratione, tale est) non est ve∣rum bonum: appetuntur enim quae vere mala sunt sub specie boni.

2. Quia dici potest Ens Rationis habere suam ve∣ritatem; hoc est, esse vere nihil; non autem fingi, aut solum dici nihil, cum aliquid sit.

Arg. III. Tunc tantum fit Ens Rationis, cum vel apprehenditur unum Ens ut aliud, puta Homo tan∣quam

asinus; vel cum apprehenditur impossibile au•• non Ens, per modum possibilis, aut Entis; puta te∣nebrae ad modum nigredinis. Sed neutrum fieri po∣test: quia, in illo casu, non apprehenditur Res quae praetenditur, sed aliqua alia: ut qui concipere pu∣tatur hominem tanquam asinum, non concipit ho∣minem, sed Asinum: & qui concipere dicitur tene∣bras ut nigredinem, non concipit tenebras, sed solam nigredinem.

Resp Negando minorem. Potest enim, per er∣rorem, rei alicui tribui, quod ei plane repugnat: & tum, implicite, ac per consequentiam, concipitur ali∣quid impossibile. Ut cum Epicurei conceperunt Deum, tanquam qui res inferiores, & Humanas non curet: vel cum Sociniani eum concipiunt ut igna∣rum futurorum contingentium: Sic enim id in Deo concipitur quod ei prorsus repugnat. Ad confirma∣tionem dicimus. Cum una res concipitur ut omni∣mo••e ali•• ex. g. H••••o ut Asinus, non concipitur res quae concipi p••tatur, sed alia: at non sic se res ha∣bet, cum res ex parte recte concipitur, ex parte fal∣sò, affingendo ei aliquid repugnans. Sic Sociniani cum concipiunt Deum non scire futura contingen∣tia, recte ex parte eum concipiunt: concipiunt e∣nim ut Ens necessarium, aeternum, independens; ex parte vero falsò concipiunt, & affingunt ei quod ip∣si repugnat. Unde implicite tantum, & per con∣sequens, concipiunt aliam rem, nempe Deum fal∣sum.

DISPUTATIO. V.

De Rerum Possibilitate.

Quaest. I. AN Res in statu possibilitatis sit purum nihil. Negant quidam, è quibus etiam est Derodon. Dicunt enim rem possibi∣lem habere esse quoddam reale, licet diminutum. Nos sic statuimus.

Thes. I. Si per esse reale, intelligamus esse possibile, seu Potestativum, sic res in statu possibili habent esse reale, per quod distinguuntur à rebus impossibilibus Adeoque non sunt purum nihil simpliciter, & omnimode, sed tantum purum nihil actu.

Thes. II. Si vero per esse Reale, intelligamus esse actu∣ale, sic nullum esse habent, quantumvis diminutum: sed aeque sunt nihil, ac res impossibiles. Probatur, Quia si esse istiusmodi haberent, illud vel esset à Deo vel non. Si non à Deo, tum aliquid actuale fuit ab ae∣terno, (& quidem necessario) praeter Deum. Siqui∣dem omne possibile, ab aeterno, & necessario, fuit possibile, Si esse illud actuale diminutum fuit à Deo, tum falsum esset Deum omnia in principio è nihilo creasse. Habuissent enim res omnes. existentiam a∣liquam actualem, ab aeterno. Deinde explicare non possunt Autores hujus esse diminuti, quidnam illud sit, seu in quo consistat. Quod enim quidam di∣cunt, res in statu possibilis habere esse intelligibile, Derodon vero, habere aptitudinem terminandi acti∣onem efficientis, seu esse producibile, nec explicat illud esse actuale nec probat: nam purum nihil actu, est tum intelligibile, tum producibile. Attributa e∣nim

ista sunt tantum respectus quidam potentiae in∣tellectivae, & productivae, ad ea quae actu quidem ni∣hil sunt, sed possunt per eas intelligi, & produci. Po∣test autem res actu existens respectum connotare ad id quod actu non exist it; ut & hi Autores fateri cogentur. Nam fatebuntur res possibiles in statu possibili; non habere totum illud esse quod habent in statu existentiae actualis. Hoc autem quod non habent, est intelligibile, & producibile, & tam en est purum nihil actu. Re∣spicitur itaque à potentia intellectiva, & effectiva. Denique, si res in statu possibili, non habent totum esse quod habent cum actu existunt per actionem ef∣ficientis, necesse est ut secundum aliquam & quidem majorem pa••tem sui, sint purum nihil actu.

Objicit Derodon, I. Purum nihil est prorsus impossi∣bile, at que adeo pro omni tempore est improducibile; & nunquam potest terminare actionem efficientis.

Resp. Purum nihil, actu quidem non terminat a∣ctionem efficientis, quamdiu est nihil; at potest eam terminare. Illud autem posse, nihil aliud est quam ha∣bitudo quaedam ad potentiam effectivam, quae pro∣ducere potest terminum suae actionis. Negatur igitur omne purum nihil esse impossibile. Non enim ne∣cesse est ut terminus actionis praeexistat, etiam secun∣cundum entitatem diminutam. Quin impossibile est ut praeexistat; quia sic produceretur per actionem id quod prius extitit.

Objicit II. Si res possibilis est, in se, purum nihil, non differret ab impossibili. Nam inter duo pura ni∣hila nulla est differentia.

Resp. Inter duo quae nihil sunt, nulla est differen∣tia intrinseca, & absoluta; est tamen aliqua extrinse∣ca, & respectiva; quatenus diversas negationes, aut habitudines connotant. Ut caecitas & surditas sunt duo nihila in se; altera tamen oculum respicit, ex quo visum tollit, altera aurem ex qua auditum. Similiter res impossibilis connotat negationem potentiae, quae

se producat, possibilis vero habitudinem connotat ad istiusmodi potentiam.

Instat Derodon. Si possibile & impossibile, absolute, & in se, non differunt, hoc est sunt idem, nulla ra∣tio reddi potest cur alterum connotet respectum ad Potentiam Dei, & in ea contineatur, alterum non. Nam potentia Dei aequaliter respicit ea quae sunt re∣aliter idem.

Resp. Peccatur hic per ignorationem Elenchi. Non enim dicimus possibile & impossibile esse realiter idem: sed tantum esse prorsus similia quoad non-esse actuale. Neutrum enim est quid actu. Unde nihil contra sententiam nostram concluditur. At (inquit) si non sunt idem nihil, utrumque non est purum nihil.

Resp. Licet non sint idem nihil, utrumque ta∣men est purum nihil actu: hoc est, utrumque est to∣talis carentia actualis existentiae.

Obj. III Quod, ex se, & in se, est nihil, non po∣test non-esse nihil: sed possibile potest non esse ni∣hil; scilicet per productionem sui: Ergo: ex se, & in se, non est nihil.

Resp. Negamus majorem. Similiter enim argu∣ere licet. Quod ex se & in se non loquitur, ambulat &c. non potest loqui aut ambulare. At homo possi∣bilis, seu nondum natus, nec loquitur nec ambulat: Ergo nec loqui nec ambulare potest. Vel, quod ex se et in se est futurum non potest non esse futurum. At Petrus, proximo anno nasciturus, ex se et in se est fu∣turus: Ergo non potest non esse futurus, scilicet eti∣am cum actu existit. Vel distinguenda est major: Quod in se est nihil non potest non esse nihil, quam∣diu est nihil, esto: absolute non potest non esse ni∣hil, negatur. Sic autem possibile licet in statu pos∣sibili, ex se, et in se, nihil sit actu, potest tamen esse aliquid actu, per causam suam productivam.

Instantia. Quod in se est nihil, ex essentia sua est nihil: quod autem ex Essentia sua est nihil, non po∣test non esse nihil; ut homo qui ex Essentia sua est rationalis, non potest non esse rationalis. At res possibilis potest non esse nihil. Ergo ex Essentia sua non est nihil: Adeoque licet existentia ipsius sit ni∣hil, essentia est aliquid.

Resp. Idem argumentum fieri potest de existen∣tia rei possibilis: Haec enim in se est nihil ut faten∣tur adversarii, adeoque ex essentia sua est nihil, & sic nunquam potest fieri aliquid, quod non admit∣tent. Respondendum igitur ad utrumque, quod ex essentia sua est nihil, non potest non esse nihil, se∣cundum esse quod habet, conceditur, secundum esse quod habere potest, negatur. Vel non potest non esse nihil, seu esse aliquid in sensu composito; hoc est illud ipsum nihil, seu esse aliquid in sensu com∣posito; hoc est illud ipsum nihil, manens nihil, non potest esse aliquid; loco tamen illius potest esse non∣nihil, seu aliquid. Sicut loco hominis, qui de essen∣tia suae est rationalis, potest esse non rationale, scili∣cet si homo annihilaretur.

Quaest. II. An ulla res sit intrinsece, seu in se, possibilis se posita ratione primae causae, seu omnipotentiae divinae. Jesuitae communiter affirmant; distinguunt enim pos∣sibilitatem in intrinsecam & extrinsecam. Priorem ap∣pellant per quam res in se possibilis est, id est ejusmo∣di attributa habet, quae non implicant contradictio∣nem, seu quorum unum non evertit alterum, ut in impossibili fit. Posteriorem dicunt esse denomina∣tionem extrinsecam, ortam à virtute productiva causarum, praesertim causae primae, à qua reliquae omnes pendent. Assentiuntur etiam quidam è no∣stris; licet quaestio à paucis, & propter distinctio∣nem quandam omissam, perplexe, & confuse, tra∣ctetur; nos sic statuimus.

Thes. I. Si per possibilitatem rei, intelligamus proecise

non-repugnantiam attributorum quae in idea ipsius continen∣tur, certum est esse quandam possibilitatem rei intrinsecam. Nam attributa Dei, sine respectu ad omnipotentiam ipsius, intrinsece conspirant, seu non repugnant. Et attributa creaturae, licet à prima causa dependeant, in se & natura sua, sibiinvicem non repugnant. Si igitur per possibilitatem intrinsecam intelligere veli∣mus naturalem seu essentialem concordiam attribu∣torum rei, etiam creatae, certum est eam esse intrin∣sece & in se possibilem. Sed quaestio est de non re∣pugnantia existendi, aut producendi, quae proprie possibilitas est, & possibilitas Physica, sicut prior Logica, à quibusdam vocatur: Utrum scilicet rei conveniat ex se, & natura sua, an vero ex eo quod sit causa quae ei existentiam conciliare, seu produ∣cere possit. Adeoque an ideo, hoc sensu, res sint possibiles, quia Deus est omnipotens, easve pro∣ducere potest; an vero ideo eas producere potest, quia sunt in se producibiles, & existentiae capaces. Et, si de non-repugnantia attributorum essentialium rei loquamur, utrum res ex se solis eam habeant, an ex sola potentia Dei, an (ut quosdam affirmasse memi∣ni) ex utraque. De qua fit

Thes. II. Non repugnantia existendi, seu producibilitas, ex eo duntaxat est, quod sint causae sufficientes, actu existen∣tes, vel possibiles, per quas res existere & produci possunt: praecipue ex eo quod Deus sit, sive quod omnipo∣tens sit. Rationes quae nos à communi sententia dis∣cedere movent, sunt quae sequuntur.

I. Si ulla res creabilis esset, in se, seu intrinsece, possibilis, sequeretur aliquam ejusmodi rem existere posse, etiamsi Deus non existeret. Quod enim in se, & intrinsece, possibile est, secluso omni extrinse∣co, potest existere.

Ad hoc aut simile argumentum, non neminem respondisse memini, duo ad possibilitatem rei con∣stituendam requiri, scilicet non-repugnantiam, seu

producibilitatem ex parte sui, & omnipotentiam ex parte Dei. Ex quibus prius rei intrinsecum est, po∣sterius extrinsecum. Unde, ut supra audivimus, di∣stinguunt communiter duplicem rei possibilitatem, intrinsecam, & extrinsecam. Juxta hanc Doctrinam dicere debent, etiamsi Deus non esset, omnes res quae de facto possibiles sunt, fore in se possibiles, & ex∣trinsece tantum fore impossibiles, seu per accidens, propter non-existentiam causae quae sufficientis virtu∣tis sit ad eas producendas. Verum intrinsecam non∣repugnantiam, seu producibilitatem, requisitam esse ad possibilitatem rerum, est id quod quaeritur; & à nobis negatur. Partim quia, ut res sit possibilis, sufficit quod sit aliqua causa actu existens, vel possibilis, quae eam producat. Sic enim res illa evadit producibilis, nec necessaria est producibilitas intrinseca. Partim quia non constat, nec probari potest, possibilitatem esse compositam ex duplici non-repugnantia, seu produ∣cibilitate, alia interna, alia externa. Praecipue vero, quia ex hypothesi illa quod Deus non esset, nulla, res quae nunc possibilis est, esset ullo modo possibilis, sive extrinsece, sive intrinsece. Simpliciter enim repug∣nat, ex. gr. hominem existere sine Deo. Sic enim esset Ens independens, nec tamen esset Deus, quod omnimodo est impossibile. Et rationes sequentes distinctionem illam penitus confodiunt.

II. Prius est Deum esse omnipotentem, quam ••llam aliam rem esse possibilem, sive extrinsece, sive intrinsece. Ergo causa & ratio suprema, cur res, praeter Deum, possibiles sunt, est quod Deus sit. Et quod res illae, quae non nisi a solo Deo fieri pos∣sunt, possibiles sint, Existentia Entis omnipotentis est unica ratio. Sicut & eorum quae non nisi à cre∣atura fieri possunt, Deo concurrente, ut peccare, mentiri, resipiscentiam agere, ratio Deo subordina∣ta, est possibilitas creaturae, quae ea facere potest. Ratio autem illa suprema est rebus creatis extrinseca.

Tota igitur possibilitas rerum à Deo pendet, adeoque ab extrinseco pendet.

III. Omnis demominatio intrinseca oritur ab ali∣qua forma, aut quasi forma intrinseca. At rei possi∣bili, quamdiu est pure possibilis, nihil potest esse intrinsecum. In statu enim possibili, est purum nihil actu. Denominatio igitur per quam res dicitur pos∣sibilis, est unice ab extrinseco, scilicet à virtute pri∣mae causae.

Dices, in re possibili esse intrinsecam non-repug∣nantiam seu consistentiam praedicatorum, propter quam est & dicitur possibilis.

Resp. Nulla est absolute & actu in re possibili, quamdiu in statu purae possibilitatis manet, non-re∣pugnantia, seu consensio praedicatorum; sed tantum potestate, & ex hypothesi quod existeret. Nulla e∣nim praedicata positiva et propria ei in eo statu con∣veniunt. Ut homo in statu possibili non est animal rationale, (nec enim sentire aut ratiocinari potest), nisi potestate: Est enim non-ens, seu non-existens. Ubi autem praedicata nulla sunt, nulla etiam est prae∣dicatorum consensio.

IV. Si creaturae essent in se possibiles, sine respectu ad causam primam, esset aliqua ratio extra eam, cur potest eas producere; nempe intrinseca illa, quae sup∣ponitur, non-repugnantia, et producibilitas. At po∣sterius est falsum. Est enim ipsa perfectio Dei unica ratio cur potest quidlibet producere. Nec potentia illius pendet ab ulla ratione in rebus extra se, quia est simpliciter independens.

Obj. I. Si creaturae non sunt intrinsece possibi∣les, sunt intrinsece non-possibiles, id est, impossi∣biles. At posterius est falsum.

Resp. Si per intrinsece intelligas seclusa habitudin•• ad Deum, concedimus sub illa ratione omnes cre∣aturas esse impossibiles, ut et supra ostendimus.

Obj. II. Sequeretur Deum non posse eas produ∣cere. Siquidem Deus nihil producere potest nisi quod in se est producibile.

Resp. Negatur sequela. Quia ut Deus possit res producere, satis est quod Deus sit, seu quod omni∣potens sit. Probatio non concludit, quia quod sine Deo est impossibile, id possibile est ex eo quod De∣us sit: nec alium sensum verum habet quam quod Deus nihil producere potest nisi quod propter perfe∣ctionem Dei est producibile.

Obj. III. Si creaturae non essent intrinsece possibi∣les, nulla ratio reddi potest, cur homo sit res possibi∣lis, potius quam Chimaera. Potentia enim Dei ad omnia ex aequo extenditur. Adeoque ratio Differen∣tiae, ex ea unice non oritur.

Resp. I. Quaerimus cur Homo possibilis sit, po∣tius quam Chimaera? Respondebis, quia natura hu∣mana talis est, ut terminare possit actionem effici∣entis, non autem Natura Chimaerica. At rursus ro∣gamus, unde sit quod homo sit talis naturae, non au∣tem Chimaera? An ex se talis est? Nos vero conten∣dimus creaturam ex se nihil habere, sive actu sive potestate, sed omnia quae illius sunt, aut esse possunt, oriri à primo Ente. Quod & omnem Homi••em Christianum asserere decet.

II. Respondemus igitur Deum ideo posse produ∣cere Hominem, non autem Chimaeram, quia est Ens perfectissimum: adeoque non potest operar•• frustra sine effectu. Si enim per operationem suam Chimaeram produceret, per eam purum nihil pro∣duceret.

Inst. Si igitur Chimaera intrinsece repugnat à Deo produci, ex lege contrariorum, sequetur hominem intrinsece non repugnare.

Resp. Nec illud sequetur. Quia Homo, cum po∣testate aliquid sit, pendere potest à causa reali, eam∣que requirit ut possit existere: at Chimaera, quia

simpliciter nihil est, non potest ab ulla causa pendere, nec ullam requirit ut sit simpliciter nihil.

Obj. IV. Cum Theologi dicunt Deum omnia sa∣cere posse quae non repugnant fieri, insinuant quae∣dam natura sua repugnare ut fiant, quaedam non.

Resp. Non sequitur; quia illa dicuntur non re∣pugnare ut fiant, quae in idea sua non implicant con∣tradictionem: & haec non-implicantia (si ita loqui fas sit) signum est congruere perfectioni Divinae res istiusmodi producere. Non autem quod natura sua producibiles, aut possibiles sint, seclusa ratione pri∣mae causae.

Thes. III. Nonnulla possibilia sunt ex parte, ob conditi∣onem creaturarum: seu quia ab illis solis fieri possunt, Deo concurrente; Non autem Unice quia Deus est omnipotens. Hujus Generis sunt,

1. Peccata; quae partim ideo possibilia sunt, quia Deus potest producere, & in agendo sustentare cre∣aturas, quae non tantum bene, sed etiam male agere possunt. Adeo ut possibilitas peccati ex defectibi∣litate creaturae rationalis in agendo, oriatur, licet non ex ea sola.

2. Illa quae imperfectionem agentis necessario ar∣guunt; ut credere, paenitere, timere, &c.

3. Omnia illa quae à creaturis fiunt, aut fieri pos∣sunt, quatenus ab illis procedunt, modo sibi proprio agentibus. Potest quidem Deus per se, sine crea∣tura, omnia facere, quae ipse proprie facere potest per eam, ut civitates comburere sine igne; hoc est potest eas immediate in flammam convertere. Et ta∣men etiam in effectis ejusmodi, quando ministerio creaturarum fiunt, modus quidam operandi ipsis pe∣culiaris est; ut quod operentur cum dependentia à superiori causa; quod agant sine cognitione, & semper quando ac quantum possunt, aut cognitione sibi propria.

Ex decisione hujus quaestionis, duo inferri possunt corrolaria.

1. Numerum rerum possibilium esse infinitum. Potentia enim Divina, ex qua oritur rerum possibi∣litas, infinita est. At ex opinione opposita de possibi∣litate intrinseca, non constat de numero possibilium, sitne finitus an infinitus.

2. Omne possibile esse necessario possibile. Ratio est quia Deus necessario est omnipotens

Quaest. III. Ʋnde sit impossibelitas in rebus impossibili∣bus. Communis sententia dicit, res impossibiles esse in se, seu ex se, impossibiles. Antonius le Grand ideo impossibiles dici existimat, quia non possunt à nobis di∣stin••••e concipi, Instit. Philos. parte 4. cap. 2.

Thes. 1. Impossibilia, quae absolute talia sunt, à perfe∣ctione Dei ultimo oriuntur: vel ex primo impossibili, Deum non esse, aut non esse perfectissimum: ut quadra∣tum rotundum impossibile est, quia nulla est causa quae possit illud producere. Ideo autem Deus non potest, quia est perfecti••simus, nec potest operari & nihil efficere.

Obj. Ideo res impossibiles sunt, quia opposita sunt possibilia, vel necessaria. Adeoque Quadratum rotundum est impossibile, quia quadratum non rotundum, aut rotundum non quadratum est possibile.

Resp. Haec quidem ratio impossibilitatis dici po∣test. Verum cum possibilitas in virtute divina fun∣detur, in ea etiam ultimate fundatur impossibilitas quae ex oppositorum possibilitate oritur.

Thes. II. Impossibilitas Hypothetica ultima resolvenda est in voluntatem Divinum, ut impossibile est Electos seduci, quia Deus decrevit eos à seductione conser∣vare. Et, licet ratio proxima impossibilitatis esse possit, quod oppositum vel actu sit, vel futurum sit, (ut ideo sedentem stare in sensu composito impossi∣bile est, quia supponitur eum jam sedere), quia ta∣men ex voluntate & providentia divina est, quod res

existat actu, vel futura sit, idcirco in eam refundenda est impossibilitas opposita.

Thes. III. Creatur•• hoc vel illud est impossibile, ut Homini vel angelo totum Universum de loco suo pellere, propter virtutis activae vel passivae limitationem: vel propter defectum▪ aliquem privativum, sive culpabi∣lem, sive non. Sic impossibile est caecum videre, quamdiu caecus est. Aut irregenitum praestare opera spiritualiter bona.

Corrolarium, I. Licet ex hypothesi illa abominan∣da, Deum non esse, nihil esset possibile, ut in quaestione secunda statuimus, non tamen ex ea sequetur nihil etiam esse impossibile, ut contendit Rhetorfortis noster, Disquis. Metaph. quoest. 5. Quin ex adverso sequeretur omnia esse impossibilia. Primo enim impossibile es∣set Deum esse, quia impossibile est id quod non est, acquirere ut sit, sine aliquo efficiente. Deinde impossibile esset ullam creaturam esse, quia nullus esset Creator.

Obj. Si nullum esset possibile, nullum esset impos∣sibile quod ei repugnaret, aut ipsum negaret, sive quod esset illius negatio: nec enim esset aliquod pos∣sibile increatum, ex hypothesi; nec creatum, quia ni∣hil esset quod illud produceret. Si nulla esset affirma∣tio prior, omnis posterior negatio esset impossibilis; & si tollas omne Ens, tollas necesse est non-Ens.

Resp. Mira est ista ratiocinatio; in qua non semel supponitur id ipsum quod impugnatur. Si enim ex hypothesi facta, omnis negatio foret impossibilis, an non aliquid esset impossibile? Et, si sublato omni Ente, tollitur omne non-Ens, vel necessario tollitur, vel non. Si non necessario, tum possibile foret purum non-Ens, seu impossibile. Si necessario: tum non-Ens esset impossibile. Deinde contrarium manifeste concluditur ex medio quod hic adhibetur. Nam si nihil esset possi∣bile, omnia essent non-possibilia, hoc est omnia essent impossibilia. Si nulla esset affirmatio, omnes negationes

essent; si nullum esset ens actu, vel potestate, om∣nia essent simpliciter non-entia. Quin si nullum es∣set possibile, id ipsum quod nunc est possibile esset impossibile, & repugnaret sibi ipsi, seu seipsum ne∣garet, hoc est esset suiipsius negatio. Ad argumen∣tum igitur respondetur, omne impossibile negat ali∣quod quod nunc est possibile, adeoque cui nunc re∣pugnat, esto; quod est possibile, etiam ponitur illius negatio, ut in hypothesi, negatur. Ex ea enim, ut jam diximus, id quod nunc est possibile, esset sui ip∣sius negatio, seu impossibile.

Corrolarium II. Non ideo res impossibiles sunt, aut dicuntur, quod non possint à nobis distincte con∣cipi.

1. Quia nonnulla impossibilia satis distincte con∣cipiuntur: ut negatio plurium substantiarum in U∣nica Divina Essentia, distincte concipitur, tum ab Antitrinitariis qui eam asserunt, tum ab Orthodoxis qui eam ex Scripturis impugnant.

2. Quia licet quaedam possibilia nequeant distincte concipi, (ut illa quorum impossibilitas ex immediata significatione terminorum manifesta est, ex. g. qu••∣dratum-rotundum, effectus independens), aliunde tamen habent quod impossibilia sint, scilicet quod à nulla causa produci possint.

3. Quia non constat omnia possibilia à nobis di∣stincte concipi posse: Aut capacitatem mentis no∣strae, & possibilitatem rerum, ac potentiam Divi∣nam, commensurari. Ex. gr. numerus creaturarum infinitus forte possibilis est, (nec enim eo concesso sequeretur Deum nullam aliam creaturam producere posse; posset enim alium numerum finitum vel in∣finitum producere) nec tamen numerus infinitus à nobis distincte concipi potest. Quin & nonnulla actu existunt, quae distincte à nobis concipi neque∣unt; ut omnipotentia, & immensitas Dei, Unio ani∣mae & corporis, cogitationes & volitiones nostrae.

Quaest. IV. An res possibilis & actu existens sint reali∣ter idem. v. g. Petrus in statu possibili, & Petrus in sta∣tu existentiae. actualis. Affirmant communiter, sed cum distinctione. Dicunt enim rem possibilem esse concretum quoddam; Et pro materiali, seu in recto, dicere ipsam entitatem rei quae existere potest; pro formali vero, seu in obliquo, carentiam existentiae actualis, cum non-repugnantia ad eam habendam: sic Derodon. 1. part. Metaph. sect. 16, 17. Arria∣ga tamen Disp. Metaph. 2. sect. 1. dicit Entitatem quam res possibilis, pro materiali, seu in recto sig∣nificat, esse illam quam res in statu possibili, non quidem actu habet, sed haberet si existeret: Et ean∣dem esse cum re actu existente, non pro eo tempore quo possibilis est, sed pro eo quo actu existit. Sit in hac quaestione,

Thes. I. Eadem est res in conceptu nostro, sive possibilis tantum sit, sive futura, sive actu existat. Ut Homo, ante∣quam existit, & postquam natus est. Ratio est, quia concipimus res per Attributa sua propria; adeoque abstracte ab earum possibilitate, futuritione, & exi∣stentia actuali. Tum quia illa omnia sunt affe∣ctiones rerum communiss••••••••; tum etiam, quia quaevis ex iis determinate, ex accidenti rebus con∣venit. Unde idem conceptus quo rem existentem concipimus, ad eandem, ut quae fuit pr••us possibilis, aut futura, concipiendam inservit, & vicissim Ar∣chitectus enim eandem ideam habet domus extruen∣dae, & extructae. Et in quovis statu, Unica est idea propria cujusque rei, nec aliam veram forma••e pos∣sumus.

Thes. II. Res in statu possibili, nullo modo est realiter idem cum re actu existente: scilicet nec pro materiali, aut in recto; nec pro formali, seu in obliquo sed tantum potestate, & in conceptu nostro. Ratio est, quia id quod non existit, nullo alio modo idem esse potest cum eo quod existit. At tota res in statu possibili non existit.

Obj. Idem Petrus qui fuit possibilis, nunc existit, non autem alius.

Resp. I. Petrus possibilis nec fuit idem cum Petro nunc existente, nec alius positive; sed non ens, seu nihil actu.

II. Sensus igitur hujus effati, idem Petrus qui fuit possibilis, actu existit, hic est, vice Petri qui fuit nihil, & esse potuit, nunc est Petrus actu existens.

Instantia. Cum producitur res aliqua, illa ipsa produ∣citur quae prius produci potuit, seu quae fuit produci∣bilis, non autem alia quae non fuit producibilis. Non igitur verum est, aliquid duntaxat vice illius produci.

Resp. Cum producitur res, nec producitur illa quae non fuit producibilis, nec omnis quae fuit producibi∣lis, sed aliqua quae fuit producibilis. Cujus tamen verus sensus tantum est, produci id quod denominabatur producibile, ex virtute causarum quae eam producere valebant; non autem, quod antequam producebatur, idem fuit cum eo quod postea fuit productum: Sive causam producere aliquid quod producere potuit. Unde & cum aliquid producitur, manifestum est vi∣ce nihil aliquid produci, & vice illius quod nunc pro∣ductum est, fuisse nihil.

Thes. III. Res possibilis non est eadem Entitas, quam ipsa haberet si existeret. Ratio est manifesta, quia Enti∣tas, quam res possibilis haberet si existeret, est Entitas actualis. At res possibilis non est Entitas aliqua actu∣alis. Dices non est Entitas actualis absolute; est ta∣men ex hypothesi quod existeret.

Resp. Responsio ista est nugatoria, nec quidquam aliud significat, quam rem possibilem postquam ex∣istit, esse Entitatem actualem seu existere. Deinde etiam res impossibilis, ex hpothesi quod existeret, esset eadem cum Entitate aliqua actuali. Assertio igi∣tur illa Arriagae nihil facit ad naturam rei possibilis explicandam.

DISPUTATIO. VI.

De Rebus Futuris & Futuritione.

Quaest. I. QƲid sit Futuritio, seu rem aliquam esse futuram?

Resp. Comptonus, Log. Disp. 46. sect. 1. Rem non ideo dici futuram, quasi jam existeret aliqua illius Futuritio, sed mere ex eo quod aliqu••ndo erit. Est proinde Futuritio rei, existentia illius in tempore aliquo sequenti, connotando negationem ex∣istenti•• in instanti praesenti, Et probat illud Hericae, Antichristus est futurus, si omnes voces proprie sumantur falsum est. Perinde enim sonat, ac Antichristus est e∣rit. Verbum enim est not at aliquid de praesenti; Participi∣um vero futurus hoc totum negat. Strangius de vol. Dei circa pec. l. 3. c. 9. Dicit futuritionem non esse Ens sim∣plex, sed complexam sententiam, nempe alquid esse futurum.

Thes. I. Futuritio non est sententia complexa, seu pro∣positio sed aliquid simplex. Non enim constat sub∣jecto & praedicato, sed est affectio quaedam simplex, & abstracta rei quae futura est, ut per se patet. Nec est vera vel falsa Logicè, ut propositio omnis, sed Metaphysicê. Unde nec verum est nihil aliud esse quam aliquid esse futurum. Nam aliquid esse futu∣rum notat rem futuram & Futuritionem simul. At Futuritio per se minus notat. Si vero per aliquid esse futurum, intelligamus esse futurum, seu esse quod futurum est, nec verum erit hoc esse ipsam futuritio∣nem. Nam esse q••od est futurum, est esse actuale rei existentis. At Futuritio non est ejusmodi esse. Est e∣nim Attributum rei nondum existentis.

Thes. II. Futuritio rei non est existentia illius in tempore sequenti, connotando negationem ejusdem in presenti.

1. Quia Futuritio rei non est futura. At existentia rei in tempore sequenti, est futura: & quidnam sit illius futuritio, est id quod quaeritur.

2. Res futura habitura est existentiam tempore se∣quenti; at non est habitura futuritionem tempore sequenti siquidem illam jam habet de praesenti.

Obj. Futuritio rei non existit de praesenti: Est e∣nim affectio quaedam rei non existentis.

Resp. Non existit ut res absoluta & positiva con∣cedimus: ut negatio & Habitudo quaedam negatur. Solent autem ipsae negationes & habitudines rerum dici existere, & esse, suo modo; ut cum dicimus ante quam existit res positiva, existere & esse illius negationem: & destructa forma è subjecto, existe∣re, & esse dicitur illius privatio.

Thes. III, Est igitur Futuritio, denominatio extrin∣seca, afficiens id quod actu quidem nihil est, nempe rem quae nunc non est, sed erit, orta ex existentia illius in tempore sequenti. Adeoque partim includit negatio∣nem existentiae, partim denominationem illam per quam res extitura dicitur: utrumque autem de prae∣senti, & quovis instanti antequam res existit actu. Hinc futuritio est determinatio quaedam rei possibi∣lis ad existentiam habendam in tempore sequenti. Cum res ut pure possibilis, sit indifferens, & inde∣terminata ad existendum, vel non.

Hinc etiam, licet verum non sit Antichristus est futurus, quia jam multis saeculis in Ecclesia Roma∣na dominatus est, ex hypothesi tamen quod esset fu∣turus, verum esset eum esse futurum. Nec proposi∣tio illa perinde sonat, ac Antichristus est erit. Hoc enim nullum sensum facit, nec verum nec fal∣sum.

Quaest. II. An futuritio rerum sit ab aeterno. Ne∣gat D. Strangius loco proxime citato. Futuritio (in∣quit)

rei futurae non est ab ••terno, sed in tempore. Con∣cedimus quidem existentiam rei futurae esse in tem∣pore. At (sitque Thesis)

Futuritio omnis rei Futuroe est ab oeterno: & omne fu∣turum ab aeterno fuit futurum. Patet, Quia si fu∣turitio rei incipiat in tempore, vel in eo solo tem∣pore in quo res primo existit, vel citius. Si prius, sequitur nihil unquam fuisse, aut nunc esse futurum. Nam in eo instanti quo res incipit existere, non est amplius futura simpliciter, (licet porro duratura sit), sed praesens. Si posterius, rogamus quando id quod futurum est, caepit esse futurum? Si mille annos ante quam extitit actu, cur non duo millia, aut cen∣tum, & sic porro in aeternum à parte ante? Nec major ratio est, cur judicium extremum nunc sit futurum, quam quod semper fuit futurum.

Objicit Strangius I. Omne Futurum est in tempore fu∣turum.

Resp. Omne Futurum quando actu existit, est in tempore: at non quando & quamdiu est pure futurum.

Obj. II. Si fuit a••iqua Futuritio rei ab aeterno, ubi∣nam existebat? vel enim fuit in Deo, vel extra Deum. Si in Deo, vel in scientia Dei, vel in illius voluntate, seu decreto. Non in Scientia: Quia prius res est futura, quam scitur à Deo esse futura. Non in voluntate; quia Deus non voluit omne futurum esse futurum; ut lapsum Ada∣mi, peccatum in Spiritum sanctum. Non extra Deum, quia ab oeterno nihil fuit extra Deum.

Resp. I. Retorquendo argumentum. Si possibi∣litas rerum fuit ab aeterno, ubinam fuit? Non ex∣tra Deum, quia nihil extra eum fuit ab aeterno. Non in Deo; nec enim in scientia illius fuit, quia prius res sunt possibiles quam sciuntur esse possibi∣les; nec in voluntate quia Deus non vult omnia possibilia existere; nec denique in potentia, nisi virtualiter, hoc est, fuit in Deo virtus productiva

omnium possibilium: at formaliter in illa non fuit.

II. Dic••mus igitur, Futuritionem ut notat nega∣tionem existentiae, nullibi fuisse positive, ubique ta∣men negative. Ut autem denotat denominationem extrinsecam, & habitudinem quandam rei nondum ex∣istentis, ad Dei voluntatem, vel effectivam, vel pet∣missivam, fuisse, ut omnis habitudo & relatio, in suis terminis relatis, partim scilicet in re possibili, partim in Dei voluntate, in qua res ipsa quae futura erat, esse objectivum habuit, sicut res possibiles in divina po∣tentia, & scientia; ad quam, licet non existant, habi∣tudinem, quandam connotant.

Obj. III. Futuritio illa ab aeterno, nec fuit Deus, nec creatura: Ergo nullo modo fuit.

Resp. I. Judicium extremum nunc nec est Deus, nec creatura. An igitur nulla nunc est judicii illius Futuritio?

II. Omnis res absoluta, & positiva, vel est Deus, vel creatura, non autem omnis negatio, aut denomi∣natio, ut ex antedictis liquet.

Inst. At difficile est percipere illam habitudinem in qua futuritionem locas.

Resp. At longe difficilius est percipere, rem futu∣ram non esse futuram, antequam existit actu.

Obj. IV. Futuritio rei ab aeterno nihil aliud est quam veram ab aeterno fuisse hanc propositionem, hoc est futurum.

Resp. At sic datur id quod quaeritur. Si enim vera suit ab aeterno illa propositio, scilicet in mente divi∣na, (alias enim non potuit esse vera Logice), palam est objectum fuisse ab aeterno ipsi conforme: Ade∣oque fuit aliquid futurum ab aeterno: futurum au∣tem sine futuritione esse nequit.

Corrolarium. Omne Futurum est necessario Futurum; non quidem absolute, sed ex hypothesi aliqua, scilicet quod causa rei vel jam determinata sit, vel determi∣nanda, ad illius productionem. Unde & futurum

eodem modo necessario est futurum, quo res existens actu necessario existit: nempe ex hypothesi quod sit Futurum. Absolute enim loquendo, potuit De∣us à quo omnia futura pendent, statuisse nihil esse futurum. Siquidem non necessario operatur, aut ope∣ra sua decernit, sed libere.

Obj. Si omnia futura necessario sint futura, tolli∣tur contingentia eventuum, & libertas creaturarum ra∣tionalium. Per fatalem enim necessitatem rei futurae, ad unam partem alligantur.

Resp. Negatur consequentia; quia futurum con∣tingens dicitur, non quia nulla ratione necessario e∣venit, sed quia futurum est per causas contingent••r operaturas: Unde sicut ex hypothesi quod futurum sit, necessario evenit, ita etiam necesse est ut contin∣genter eveniat. Nec necessitas hypothetica rei futu∣rae tollit libertatem agentium rationalium. Licet e∣nim illa, ex hypothesi quod unam partem electura sint, necessario ••am eligent; libere tamen eandem eligent, & ita ut alteram eligere possent si vellent, possentque etiam alteram velle. Ponamus ex. g. Pe∣trum cras disputaturum, non minus libere actionem illam decernit, & ad eam se determinat, quam si nec futurum esset ut disputet, nec non futurum.

Q••aest. III. An sit aliqua causa cur res futura sit, & quaenam?

Respondet Strangius de Vol. Dei circa Pecc. lib. 3. cap. 9. Non esse absurdum dicere aliquid esse futurum, cujus nulla est causa proprie loquendo; ut defectum, & peccatum forma∣liter sumptum. Addit▪ tamen easdem esse causas rei, in quacunque temporis Differentia consideretur. Unde se∣quetur easdem esse causas rei futurae, ac praesen∣tis. In specie autem de actionibus malis, quatenus sunt tales, dicit causam cur futurae sint, esse voluntatem creatam. Pleri{que} ê nostris asserere videntur causam cur res sunt futurae, esse voluntatem vel decretum Dei, quo voluit res evenire, se vel efficiente, vel permittente. Jesuitae

contra affirmant, quaedam esse futura saltem con∣ditionate, ante omne decretum Dei de eorum fu∣turitione. In quaestione hac satis quidem difficili sit.

Thes. I. Si proprie & stricte, de causa loquamur, nul∣la est causa rei futurae, quatenus est futura. Ratio est, quia non-Entis nulla proprie est causa, praesertim efficiens, de qua in quaestione praesenti praecipue a∣gitur. At res futura, quatenus & quamdiu est futu∣ra, est non-ens actu.

Thes. II. Datur tamen ratio aliqua cur res futurae sint, potius quam pure possibiles: seu cur è statu purae possibilitatis transeant quasi in statum futuritionis, & detrminationem accipiant ad existendum tem∣pore aliquo sequenti. Nec enim ista rerum con∣ditio, qualiscunque tandem sit, omni ratione carere, aut suiipsius ratio esse potest. Sic enim natura sua res essent futurae. Et ratio illa causa dici potest, la∣tiori acceptatione, cur futurae sint; eo modo quo medium in Syllogismo est causa conclusionis.

Thes. III. Cum multae sint rationes & causae, diversi ordinis, cur res sint futurae, Causa & ratio proxima est illa ipsa quae efficit ut res actu existat. Ut causa proxima lucis futurae est corpus lucidum futurum: Causa proxima Domus futurae, est actio aedificatoris futu∣ra. Certum igitur est ideo res esse futuras quia futu∣rae sunt causae in actu, seu actiones causarum, per quas sunt producendae, & extiturae.

Obj. At causae proximae in actu non sunt: ergo non possunt esse causae rei futurae.

Resp. Non possunt quidem, quamdiu non ex∣istunt aut non agunt, causare ut res actu existant. Possunt tamen si futurae sint in actu, esse causae cur res sint futurae. Sicut causa possibilis licet actu nihil sit, effectum reddit possibilem.

Thes. IV. Verum, cum causae proximae rerum fu∣turarum, ipsae futurae sint, adeo{que} de illis etiam pro∣cedat

quaestio, dispiciendum est, an sit aliqua causa seu ratio suprema, cur res quaedam futurae sint, ac non maneant, cum aliis ejusdem ordinis, in censu pure possibilium. Dicimus igitur, Omnium Futuro∣rum, praeter peccatum qua peccatum est, seu anomian crea∣turarum rationalium, causam & rationem supremam esse Voluntatem Dei. Hoc est ideo res ejusmodi esse futu∣ras, quia Deus voluit esse futuras.

Patet Thesis, primo de iis quae deus ipse operaturus est, aut fuit, sine societate (si ita loqui fas sit) creaturarum, ut de mundo creando. Voluntas enim Dei appli∣cans potentiam suam, (ut ita loquamur) ad agendum, est causa cur res istiusmodi existant: Ergo eadem voluntas, prius quam potentiam exeruit, fuit causa cur erant futurae.

Patet etiam de iis quae futura erant, aut sunt, per causas secundas, Deo concurrente. Voluntas enim Dei est suprema causa, & ratio, cur causae secundae extiturae, & operaturae sint. Cum igitur, per volun∣tatem & Decretum Dei, omnes causae creatae, seu secundae praeparentur, manifestum est, illam esse su∣premam rationem cur res per causas illas sint futu∣rae. Quocirca, ut potentia, vel potius existentia Dei, est ratio suprema cur aliquid sit possibile, ita etiam voluntas, seu Decretum, est causa, se•• ratio, cur fu∣tura sint illa omnia quae eveniunt in tempore, mo∣do non sint moraliter mala.

At consentaneum est (inquit Strangius) ut rei futurae statuatur ••ausa futura.

Resp. Licet quaedam causae rei futurae, nempe quae internae, aut efficientes proximae, statuendae sint futurae, consentaneum tamen esse nequit, ut de omnibus ita statuatur. Causa enim suprema est vo∣luntas primae causae, ut jam ostendimus: illa autem nec est nec unquam fuit, proprie, & pure, futura, sed semper praesens. Urget Strangius. Causam rei praeteritae, esse praeteritam: Ergo etiam causa rei futuroe, est futura.

Resp. Neg. conseq. ob rationem disparem. Res e∣nim praeterita jam facta est: adeo{que} necesse est causas illius omnes requisitas praecessisse in actu. At res futura nondum facta est: potest autem aliqua ex causis rei esse tempore prior effectu, licet omnes non possint.

Hinc illud ejusdem viri docti & acuti, eaedem sunt causae rerum, in quacun{que} temporis differentia spectentur, ve∣rum quidem est, si de generibus causarum loquamur; ut Deus & ignis sunt causae combustionis, futurae, praesentis, & praeteritae. At si de conditionibus cau∣sarum loqui velimus, ut scilicet futurae, praesentes, aut praeteritae sunt, potest id quod praesens est, esse causa rei futurae, qua talis. Sicut aliquid praeteritum solet esse causa moralis effectûs; tum futuri tum prae∣sentis; ex. g. culpa dudum commissa, est causa poenae futurae & praesentis.

Thes. V. Mali moralis qua talis, nulla causa per se assi∣gnari potest, cur futurum sit, proeter ipsam determinationem futuram voluntatis creatae, per quam se determinat, ad actum, vel defectum indebitum, in tempore. Nec enim dicendum est voluntatem Divinam, etiam per∣missivam esse causam peccati futuri; licet sine illa nullum peccatum eveniat. Sic enim esset etiam cau∣sa, seu ratio cur peccatum in tempore commititur, quod falsum est. Voluntas enim Dei, non aliter est causa rei futurae, nisi quatenus vel ipsa determinatur, aut determinatura est potentiam, ad eam efficaciter procurandam, aut efficiendam in tempore.

Sed quae res porro, cum determinatio illa volunta∣tis sit etiam futura, quaenam illius causa aut ratio sit?

Resp. Plures rationes & causae assignari possunt, diversi ordinis. Ut causae & rationes objectivae, sunt omnia motiva futura quae voluntatem inclinatura sunt, ad actum, aut omissionem culpabilem: Causa non impediens est voluntas Dei permissiva. Sed nulla ex his, vel quibus••ibet aliis, seclusa voluntate creaturae,

est, causa aut ratio necessaria peccati futuri: nec omnes simul causam aut rationem adaequatam constituunt, licet omnes ad ipsum quadantenus concurrant. Cau∣sa autem occasionum peccandi, quae per se bonae sunt, est Deus, reliquorum quae moraliter mala sunt, causa primaria est ipsa voluntas creaturae. Cur autem se de∣terminatura sit ad malum, nulla est causa praeter vo∣luntatem ipsam, libertate propriâ abutentem, & spon∣te sua convertentem ad malum. Ex eo igitur quod, concurrentibus causis supra memoratis, sponte se con∣versura sit ad malum, verum est peccatum esse futu∣rum.

Obj. I. Nihil temporarium potest esse causa ejus quod est ab aeterno. Omnis enim causa est prior ef∣fecto, vel tempore vel natura: & prout est in actu, semper est tempore simul. At futuritio mali mora∣lis fuit ab aeterno: determinatio vero voluntatis ad peccandum est in tempore. Ergo,

Resp. Non dicimus determinationem illam volun∣tatis in tempore, esse causam proprie peccati futuri, sed tantum rationem quandam cur futurum sit. Futuritio au∣tem illa non est res aliqua absoluta, actu existens ab ae∣terno, sed tantum denominatio quaedam extrinseca, ut supra diximus; cujus idcirco aliquid in tempore ex∣istens ratio esse potest: sicut, quod res aliqua hodie desinat existere, ratio est cur denominatur praeterita in aeternum. Ratio enim denominationis, aut relationis alicujus, posterior saepe tempore est quam denomina∣tio ipsa: ut in causis quibusdam moralibus patet: illis scilicet: quae effectu posteriores tempore sunt; ex. g. in promissis, & contractibus.

Obj. II. Deus vult non tantum permittere pecca∣tum, seu permissionem suam, sed etiam peccatum ip∣sum evenire, ut ex eo bonum eliciat. Voluntas igi∣tur ipsius est ratio suprema cur peccatum eveniat. Po∣sita enim voluntate illa, quae frustrari nequit, necessa∣rio evenit peccatum. Sic multi è nostris arguunt.

Respondent alii, Deum nullo modo velle pecca∣tum ipsum, sed tantum suam permissionem, & bona quae ex peccato elicit. Haec responsio prima quidem fronte plausibilis est. Sed reclamare multis in locis videtur sacra pagina. Reclamat & ratio. Si enim Deus peccato utitur ad fines quosdam insignes pro∣curandos, possetque ipsum impedire si velit, palam est eum aliquo modo velle peccatum evenire licet ip∣sum ex se nullo modo amet, aut probet. Interim ta∣men minime sequitur, voluntatem ipsius esse causam, aut rationem necessariam, aut in ullo alio genere, quam quod non impediat, aut occasiones ex se in∣noxias creaturae objiciat, aut merentem deseri dese∣rat, cur peccatum vel futurum sit, vel in tempore eveniat. Vult enim peccatum evenire per suas cau∣sas, quae aliae per se esse nequeunt, quam spontanea deflexio voluntatis creaturae: Dici etiam potest De∣um non velle peccatum evenire, nisi quod eventu∣rum praevidet: si casum excipias in quo peccatum, peccato punire vult.

Inst. Voluntas Dei est causa suprema omnis boni futuri: cur non igitur etiam mali.

Resp. Quia Deus omnis boni quod in tempore evenit, Autor est; vel ipse solus efficiendo, vel cau∣sas secundas movendo ut efficiant. At mali moralis Autor in tempore esse nequit, adeoque nec velle po∣test: nec creaturas rationales movet, incitat, aut im∣pellit ad malum, nec efficit ut illae male agant. Verum de re Theologica hic nimis diximus, nisi quod quae∣stio illa non potuit aliter, nisi valde mutilate, tractari.

Quaest. IV. An omnia futura Deo praesentia fu∣erint, ab aeterno? Affirmârunt multi ex Patribus antiquis. Hinc inter Scholasticos mota est contro∣versia, de modo hujus praesentiae. Aquinas, cum se∣ctatoribus, dicunt futura esse Deo praesentia, etiam secundum esse reale: Scotus vero, solum secundum esse objectivum. Thomistis, è nostris nonnulli adstipu∣lantur,

inter quos est Strangius De Vol. Dei circa pecc. lib. 3. cap. 7.

Thes. I. Futura omnia, etiam quae maxime contin∣gentia sunt, à Deo non minus certo & perfecte proescieban∣tur, quam si ipsi praesentia fuissent secundum esse reale. Nec credibile est patres antiquos, per praesentiam futurorum apud Deum, aliud intellexisse! sed The∣sin hanc Theologis probandam, & contra Socinia∣nos tuendam relinquimus. Nobis in praesenti ar∣gumentum satis efficax est pro illius veritate, quod Scientia Dei perfectissima sit.

Thes. II. Res tamen futurae, secundum esse reale, nul∣lo modo Deo praesentes fuerunt, ab aeterno. Contraria as∣sertio adeo inconsulta est, & ab omni captu huma∣no remota, ut in ea refutanda supervacaneum sit immorari. Si enim futura Deo praesentia fuerunt ab aeterno, secundum esse reale, necesse est ut exi∣stentiam actualem habuerint ab aeterno, seu quod aeternitati coextiterint, ut nonnulli è Scholasticis in∣sulsê affirmant. Sic autem nullum futurum unquam fuit futurum, nec ulla fuisset eorum praescientia, in Deo.

Respondent adversarii, nihil esse futurum respe∣ctu Dei, sed tantum respectu temporis sequentis.

Replicamus nihil quidem esse post Deum, eo sensu quo una res dicitur posterior tempore, ad aliam quae non amplius existit. Existunt tamen actu res, quae ab aeterno erant futurae, nonnisi infinito intervallo temporis (ut ita loquamur) postquam extitit Deus, adeoque etiam ad eum, dici possunt futurae fuisse, ut per se patet. Deinde si res fuerunt futurae, ratione temporis secuturi, hoc est quoniam in eo primo erant extiturae, & tempus illud non coextitit Deo ab aeter∣no, non fuerunt ei ab aeterno praesentes: Extiturae e∣nim erant in certo illo temporis articulo, & ad eum prima earum existentia fuit allegata, nec ante fuerunt praesentes.

Replicat Strangius.

Non ita absurdi erant Tho∣mas, & Thomistae, ut existimarent res futuras ex∣titisse, secundum reales suas existentias, ab aeterno, vel antequam existerent: Sed hoc volunt, aeterni∣tatem cum sit tota simul permanens, & omne tem∣pus complectatur, attingere etiam rerum futurarum actualem existentiam. Adeo ut quod est praeteri∣tum, aut praesens, non prius occurrat aeternitati, quam id quod est futurum; quoniam, ratione ae∣ternitatis, nihil est prius, aut posterius.

Resp. I. Verum est Thomistas non dicere expres∣se, res futuras extitisse actu, antequam extiterunt a∣ctu: per consequens tamen idipsum dicunt: idipsum etiam dicit Strangius, cum affirmat pag. 598. Futura contingentia, secundum realem, & actualem suam existenti∣am, esse Deo ab aeterno proesentia. Quid illud aliud est, quam quod actu existebant cum Deo ab aeterno, seu quod praesentia ei fuerint per totam aeternita∣tem.

II. Effatum illud aeternitatem esse totam simul, seu u∣num instans indivisibile, à nemine potest intelligi, aut explicari: nec concludunt rationes, quae in con∣firmationem illius adducuntur; sunt vero in opposi∣tam rationes quibus nihil solide responderi possit. Sic enim aeternitas non esset longior unico momento temporis: Omnia quae existunt in tempore coexiste∣rent; & nihil esset prius, aut posterius in tempore. Siquidem quae coexistunt eidem tertio singulari, si∣bimetipsis etiam coexistunt.

III. Dum aeternitas dicitur tota simul permanens, in∣nuitur & conceditur in eo divisibilitas quaedam, quod enim semper manet, continuam habet dura∣tionem. Continuitas autem sine partibus concipi nequit.

IV. Aeternitas quidem complectitur omne tempus, ut totum suas partes: sed non complectitur omne tem∣pus in unico indivisibili momento, ut contraria sen∣tentia

insinuat; nec omnis pars temporis coexistit seu praesens est toti aeternitati. Sic enim dies hot∣diernus esset aeternitati aequalis; nec ullae e••en temporis differentiae. Omne igitur tempus est pars aeternitatis.

V. Aeternitas, secundum partem aliquam sui, attin∣git existentiam rerum futurarum, sed non secundum se totam. Sic enim existentia rerum futurarum esset ab aeterno. Nec prius occurrit toti aeternitati praeteri∣tum, aut praesens, quam futurum, quia nullum ex his toti unquam occurrit: prius tamen occurrit parti a∣licui aeternitatis, id quod prius existit, quam id quod posterius: alioqui praesens & futurum simul existe∣rent.

VI. Ratione aeternitatis nihil est prius, aut posterius; hoc est nihil existit ante totam aeternitatem, nihil totâ exactâ, existit, concedimus: in ipsa aeternitate non potest esse duratio prior, & posterior, nega∣mus. Quin è contra, in aeternitate â parte ante, est prius, & prius, in infinitum; & in eadem à par∣te post, est posterius, & posterius, in infinitum. An non enim spatium quod a principio mundi excur∣rit, est pars quaedam aeternitatis? in illo autem est prius, & posterius. Alioqui omnes creaturae om∣nibus saeculis coextitissent, & nulla fuisset successio.

Objicitur porro, Deum Scientia intuitiva cognoscere res futuras, secundum existentias reales: Sunt igitur ei praesentes.

Resp. Argumentum debile. Et eodem medio con∣tendere possent Thomistae. omnes res possibiles, secun∣dum existentias reales, esse Deo, praesentes. Deus enim non minus intuitive novit & videt omnes res possibi∣les, seu existentias earum possibiles, quam existentias futuras rerum futurarum Ex perfectione igiturdivinae scientiae, non colligitur praesentia realis rerum non∣dum existentium ad Deum: novit enim perfectissime cogitationes hominum â longinquo, Psal. 139. Et quod

futura intuitive cognoscat, indicat tantum eum non minus perfecte scire quae longissime absunt, quam si realiter essent praesentia, hoc est actu exi∣sterent.

Quaestio V. Cum distinguant Scholastici, praeser∣tim Jesuitae, Futura, in Absoluta, & Conditionata, & haec rursus in Necessaria, & contingentia; (necessaria autem vocant, quae sunt in materia necessaria, cum scilicet conditio habet necessariam connexionem cum re, quae ex ea pendet; ut si Sol orietur dies erit: Contingentia, cum conditio non habet necessariam, aut infallibilem connexionem cum re; ut, si Petrus cras inciderit in tales socios, peccabit); Quaeritur inquam, quid de ejusmodi futuris conditionatis contingentibus senti∣endum sit.

Thesis I. Si ponamus, futuras esse omnes conditiones re∣quisitas ut res aliqua existat, licet positis illis non necessario, sed contingenter tantum sequatur, potest res illa esse futura, & saepe futura est. Ut si Petrus in ebrietatem pronus sit, & in alios inciderit ebrietati deditos, qui & il∣lum una ad immodicae potandum pellecturi sint, & Deus animum illius ad resistendum tentationi effica∣citer non inclinaverit, futurum esse potest, ut con∣sentiat: saepius etiam, si non semper, futurum est. Licet contingenter & libere consentiat. Sic futu∣rum fuit, ut primi nostri parentes à serpente sEducti, Deo non impediente, de fructu vetito comederent. Et Deus ab aeterno praescivit, posita tali tentatione, & se non impediente, fore ut consentirent.

Thesis II. Res tamen non est, etiam conditionate, futu∣ra, ex una aliqua conditione, licet talis sit quae aliquid conferat ad illius eventum; nisi reliquae conditiones necessariae ponantur. Ʋt Petrum, si congruenter roga∣bitur, daturum eleemosynam; Si inciderit in tales socios, peccaturum. Vera enim ista non sunt, nisi suppositis reliquis conditionibus requisitis. Si enim egenus, aut minime liberalis sit, si personam petentem ode∣rit,

&c. non daturus est eleemosynam: si ad pecca∣tum illud ad quod tentabitur, nullam habeat propen∣sionem specialem, aut animo averso, ex accidenti a∣liquo sit; scilicet ex avaritia forte, vel superbia, vel me••u amicorum, aut superiorum; & imprimis, Si Deus, ex gratia sua, animum illius, adversus tenta∣tionem obfirmaverit, non consentiet. Unica igi∣tur ex conditionibus requisitis posita, non sEquitur aliquid esse futurum. Quin neque possibile. Nam possibile non est effectum sequi, nisi positis omnibus causis, & conditionibus requisitis: Nihil enim esse potest, nisi per causas sufficientes, si modo per ullas causas esse possit.

Thesis III. Multo minus futurum est aliquid conditio∣nate ex conditionibus quoe non sunt ponendae seu futuroe, (ut Antichristum salvatum iri si in gratia decesserit.) Sed tantum esset futurum. Quod autem solum esset fu∣turum, non est futurum, sed ad summum possibile. Nec in hisce demonstrandis opus est immorari, cum ex paucis illis quae diximus, cuivis intellectui bene disposito satis sint manifesta.

DISPUTATIO VII.

De Essentia & Existentia: ubi & de re Proeterita.

Quaest. I. QƲid sit existentia? Communiter respondetur Existentiam esse, per quam res formaliter ponitur ex∣tra suas causas efficientes. Di∣cunt autem Causas efficientes, quia extra causas in∣ternas, materialem & formalem, nihil esse potest,

quod ejusmodi causis constat. Dicunt etiam forma∣liter, quia per actionem, res ponuntur efficienter ex∣tra causas suas efficientes, & denominantur productae. Sed productum esse, & existere, non sunt formaliter idem. Ideo autem per existentiam, res dicuntur formaliter poni extra causas efficneites, quia priusquam existunt, seu in statu possibili, in virtute causarum latere di∣cuntur.

Thesis. Mala est illa definitio existentiae.

1. Quia non convenit omni existentiae, puta non existentiae Dei, sed tantum creaturae Deus enim non est extra virtutem suae causae, quia causa ipsius null•• est.

2. Quia res quae perierunt, sunt extra virtutem su∣arum causarum efficientium; (non enim redeunt in virtutem illam, nec semper eaedem singulares repro∣duci possunt); Non tamen existunt.

3. Fomaliter poni extra suas causas, nihil aliud est quam in virtute earum non contineri: at quae∣dam quae existunt actu, in virtute causarum sua∣rum continentur: ut omnia illa quae jam products sunt, & possunt destrui, & denuo produci; de quibus in quaestione tertia hujus Disputationis.

4. Poni extra causas non est notius, sed obscuri∣us, quam esse seu existere.

Alii dicunt Existentiam esse, per quam res est simpli∣citer extra nihil. seu extra statum purae possibilitatis. Sed hoc nihil aliud est, quam si dixissent, Existentia est per quam res non est nihil simpliciter, hoc est ali∣quid reale positivum, aut ens actu, vel ens simpli∣citer. Quod non est notius quam existere in rerum natura.

Addit Derodon existentiam explicari per coexisten∣tiam cum tempore praesenti. Sed contra.

1. Quia rem coexistere cum tempore praesenti, praesupponit eam existere: adeoque sic explicatur existentia per seipsam.

2. Coexistere cum tempore praesenti, est attribu∣tum respectivum, habitudinem dicens ad tempus: at existentia est affectio rerum absoluta.

3. Coexistere cum tempore praesenti, nihil aliud est quam esse praesens, opposite ad praeteritum, & futurum: adeoque est species quaedam esse in tem∣pore. At esse in tempore, & esse simpliciter, seu existere, non sunt idem. Prius enim naturà res existit, quam est in tempore. Nam existentia posi∣tiva pertinet ad formalem rationem Entis, estque prima illius differentia: Esse vero in tempore quo∣cunque, est differentia consequens.

Cedo igitur, inquies, meliorem definitionem?

Resp. Iniquum est postulatum. Quia quaedam sunt affectiones rerum per se evidentes, seu quae per attributa notiora declarari non tantum non indi∣gent, sed nec possunt. Ut aliquid, nihil, esse, & non esse. An igitur esse & existere sunt idem?

Resp. Esse absolute, et sine adjecto, idem est ac existere, vel positive, vel negative. Ut Dies est, caecitas est in oculo, idem est, ac Dies (hoc est lux di∣urna, vel tempus in quo lux illa esse solet), existit, caecitas existit. Esse autem cum attributo, quod directe affirmatur, ut caecitas est privatio, solam identitatem terminorum denotat, adaequatam, aut inadaequatam. Hinc ulterius quaeres, an negationes et privationes existant.

Resp. Eo modo quo sunt, existunt; scilicet negati∣ve, non positive. Quia non esse entis, est esse non-entis.

Quaest. II. An existentia realiter distinguatur ab Essen∣tia, in eadem re (in diversis enim manifestum est re∣aliter distingui; ut existentia Socratis nullo modo est essentia lapidis): Affirmat Derodon. dicit enim Essentiam & Existentiam distingui realiter extrinse∣ce. Nullam utique distinctionem rationis agnoscit, quae non sit realis. Revera tamen cum communi sententia convenit. Et quam reliqui fere omnes

distinctionem rationis appellant, distinctionem rea∣lem extrinsecam vocat: de quo infra. Sed plurimi pro parte affirmante citantur â Comptono, Metaph. disp. 5. sect. 1.

Thes. I. Existentia non distinguitur ab Essentia, ut re•• aut modus rei, à re; adeoque nullo modo realiter.

Patet, 1. Quia si existentia esset res, aut modus di∣stinctus ab Essentia, haberet etiam suam existenti∣am distinctam, quandoquidem esset ens actu, ab Es∣sentia distinctum.

2. Sequeretur etiam essentiam, ut distinctam ab ex∣istentia, habere existentiam: adeo{que} existere sine ex∣istentia.

3. Sequeretur etiam essentiam & existentiam re∣rum creatarum, posse à seinvicem separari, ita ut al∣tera esset in rerum natura sine altera. In creatis e∣nim realiter aut modaliter distinctis, non sequetur contradictio si uno pereunte aliud permaneat.

4. Per existentiam res est absolute Ens: at nihil potest esse ens, per aliquid realiter à se distinctum. Ergo essentia non est ens absolute, per aliquid di∣stinctum, sed per seipsam.

5. Non sunt multiplicandae entitates sine necessitate. At nulla est necessitas adstruendi existentiam distinctam ab essentia; ut ex solutione objectionum patebit.

Obj I. Solius Dei proprium est, existere per Essentiam: Er. omnis creatura existit per existen∣tiam, ab Essentia sua distinctam.

Resp. Solius Dei proprium est existere per Essen∣tiam, hoc est necessario, & immutabiliter existere, con∣ceditur: sine existentia realiter distincta, negatur. Commune enim est omni enti actuali, existere per essentiam; hoc est sine existentia realiter distincta. Et hoc sensu creatura, licet possit non existere, quam∣diu tamen existit, per essentiam existit.

Inst. Quicquid convenit rei per Essentiam, non potest ei non convenire. At existentia potest crea∣turae non convenire. Ergo,

Resp. Non potest ei non convenire, quamdiu es∣sentia ei convenit; verum. Simpliciter non potest, nempe quando ipsa essentia non convenit, nego.

Instant. Essentia rei non potest ei non convenire. Nihil enim esse aut concipi potest sine essentia pro∣pria.

Resp. Essentia non potest rei non convenire ex hypothesi quod res existat, esto. Absolute non po∣test, negatur. Quando enim perit res, perit etiam Essentia: & antequam existit res, Essentia ejus est nihil.

Obj. III. Essentia rei est ab aeterno, est ingene∣rabilis, & incorruptibilis: non sic existentia. Di∣stinguuntur igitur realiter.

Resp. I. Negamus ullam essentiam, praeterquam divinam esse, aut fuisse ab aeterno. Fuit quidem omnis essentia creaturae possibilis ab aeterno; sic autem & existentia.

II. Essentia est ingenerabilis, & incorruptibilis, non simpliciter, & proprie (nam essentia ignis, & animalis, quotidie generatur, & corrumpitur;) sed secundum quid, (ut quidam dicunt) in statu possibili; quia semper fuit possibilis, & nunquam potest esse simpliciter impossibilis. Vel potius, quia partes illi∣us habent connexionem necessariam; adeo ut nihil quod illis contrarium est, possit rei convenire: quod tamen intelligendum est, ex hypothesi quod res sit. Ut Homo immutabiliter est animal rationale, ex hy∣pothesi quod sit. Unde etiam Essentiae rerum sem∣per eaedem sunt in nostro conceptu.

Obj. IV. Alia est existentia rei heri, alia hodie: eadem tamen essentia: distinguuntur igitur realiter.

Resp. Negatur existentiam rei hesternam & ho∣diernam, esse diversas. Eadem enim semper est existentia cujusque rei, licet in diversis temporibus constituta. Cur enim res singulis momentis, mutare debet existentiam? An non sic res in aeternum du∣rantes,

novas ac distinctas existentias acquirerent, in infinitum?

Inst. Alia est prima existentia, quam habet res in primo instanti suae productionis; alia est existentia continuata, quam in sequentibus habet instantibus: Essentia tamen eadem.

Resp. Similiter posset quis dicere aliam esse pri∣mam essentiam, aliam essentiam continuatam. Di∣cimus igitur, existentiam primam, & continuatam, sola ratione distingui; quatenus cum diversis parti∣bus temporis conjuncta est, Et similiter de essentia prima, & continuata.

Ob••. V. Omnis creatura est composita ex esse & essentiae. Ergo ••sse, quod idem est ac existere, distin∣guitur realiter ab essentia.

Resp. Non sequitur: quia compositio illa non est realis, sed tantum in nostro concipiendi modo; qua∣tenus possumus concipere connexionem attributo∣rum rei, cum novimus eam non existere.

Obj. VI. Existentia est accidens Essentiae.

Resp. Est accidens in nostro tantum conceptu. Cum enim concipimus essentias rerum praesertim creatarum, non necessario concipimus res existere actu, sed tantum, (ut jam diximus) habere talia attri∣buta immutabilia, ex hypothesi quod existerent At non est verum, & proprie accidens. Unde accidens Metaphysicum, & Logicum, a philosophis dicitu••; non Physicum.

Obj. VII. Quod est idem cum essentia rei, non potest res sine illo concipi: seu de essentia, non po∣test vere negari. At essentia concipi potest sine ex∣istentia; potest est haec de illa negari: ut essentia rosae in hyeme concipitur, cum rosa non existit.

Resp. I. Potest res concipi sine aliquo essentiali, licet non sine omni. Adeoque potest concipi con∣ceptu praecisivo, sine eo quod est idem cum illa; ut cum concipimus Deum & creatorem, aut ut omni∣potentem,

non concepta illius immensitate, aeterni∣tate, &c.

II. Quod est realiter idem cum re, non potest ve∣re, in sensu reali, de eo negari. Sic misericordia, & justitia, in Deo, propter realem identitatem, non pos∣sunt de seinvicem negari, secundum id quod impor∣portant in recto. In sensu formali, negatur: ut in exemplo dato. Ubi enim est tantilla diversitas ratio∣num formalium, illic unum de alio in sensu formali recte negatur.

Thesis II. Essentia & Existentia distinguuntur ratione, non autem ficte aut pro libitu nostro.

Patet 1. Quia saepe concipimus essentiam rei, cum de existentia illius dubitamus. Ut facile formare li∣cet ideas animalium in Luna degentium: merito ta∣men dubitant omnes qui sobrie philosophantur, an sint in Luna ulla animalia: Ex adverso, certi saepe sumus de existentia rei, cujus essentiam propriam ig∣noramus. Ut quid certius est quam esse Lucem? At quid sit Lux, nemo hucusque clare potuit defi∣nire.

2. Essentia praebet fundamentum conceptuum quorundam, quos non possumus formare de existen∣tia, seu de re quatenus existit; nam essentia est com∣plexio quaedam atrributorum, quorum nullum, sine contradictione, potest de re negari. Existentia ve∣ro est una simplex rei affectio. Essentia includit ali∣quid cuique speciei proprium. At existentia est quid commune omnibus rebus. Per essentiam praecise, res non est ens simpliciter, sed tantum secundum quid; per existentiam additam essentiae, (sic enim à nobis concipitur), est ens simpliciter. Denique exi∣stentia est per se nota; at essentia saepe occulta.

Quaest. III. An res pr••terita, id est quae fuit, sed nunc non est, potest eadem numero redire, seu repro∣duci. An enim alia prorsus similis produci possit, nulla esse potest dubitatio. Plerique negari viden∣tur,

praesertim de rebus successivis, ut de tempore, motu, actione.

Thesis I. Eadem res singularis permanens, hoc est quod non essentialiter includit successionem, destructa, potest reproduci, & saepe reproducitur. Et primo qui∣dem, ubi solum destruitur forma, aut modus aliquis rei, qui de essentia illius est, facile potest idem nume∣ro modus, aut forma reparari; ut cum omnes partes mensae, aut cathedrae, solutis compagibus, separan∣tur, non amplius est mensa, vel cathedra; possunt tamen, & solent omnes reuniri. Estque unio, post∣quam partes compinguntur, eadem prorsus quae fuit: quia omnes partes eandem sortiuntur positionem, seu situm quem ante habuerunt. Cur enim putemus novam unionem, licet prorsus similem, non autem eandem produci? Deinde, si Deus annihilaret Ange∣lum, aut Lapidem, quis negaret eum non posse eun∣dem singularem ad esse reducere? Sicut probabile est eandem fore unionem animae, saltem cum ali∣qua parte materiae corporis, in resurrectione, quae fuit in hoc saeculo.

Obj. I. Unio illa secunda seu restaurata, est ter∣minus aliûs numero actionis. Ergo est novum in∣dividuum. Nam cum actio essentialiter sit produ∣ctio termini, pro multiplicatione actionum, termini producti multiplicabuntur.

Resp. Negatur consequentia. Ad probationem dicimus, actionem essentialiter esse productionem alicujus termini, qui in priori instanti non fuit: Non tamen necesse est, ubi actio est nova, nec unquam ante fuit, terminum etiam esse novum individuum. Sicut pro multiplicatione actionum transeuntium, quae essentialiter requirunt subjectum extraneum, non necesse est multiplicari subjecta. Quia unum numero sufficit ad terminandas plures actiones. Non igitur ut idem individuum redeat, necesse est eandem numero actionem redire.

Obj. II. Si eadem individua res posset reproduc••, posset etiam habere plures existentias interruptas; u∣nam hodie, nullam cras, secundam postridie, adeo∣que si essentia sit idem realiter cum existentia, plures essentias,

Resp. Non sequitur rem habituram distinctas ex∣istentias, sed tantum unam interruptam. Nec enim probari potest existentiam omnem rei permanentis esse continuam, sine omni interruptione aut opor∣tere ut conficiat duas, aut plures existentias, si inter∣rumpatur.

Thesis II. Licet eadem pars temporis semel elap∣si, redire nequeat, (secus enim posset tempus non fluere per partes diversas, aut contrahi posset saecu∣lum ad unam horam) non tamen video cur idem singu∣ris motus localis non possit denuò redire. Idem enim mo∣tus omnino videtur, qui est ejusdem mobilis, ab eo∣dem principio, & eodem termino, per idem medi∣um, ad eundem terminum. At licet forte nullus e∣jusmodi motus corporis sit, qui semel absolutus, i∣dem denuo peragitur, quonam vix unquam idem denuo peragitur, quonam vix unquam idem plane est medium, propterea quod corpora, per quae fit motus hac hora, non retinebunt eundem situm hora sequenti: Ponamus tamen Angelum, ab eodem ter∣mino, ad eundem, per eandem plane viam, bis se mo∣vere, ut ab una extremitate trabis ad alteram, (hic e∣nim quia corpora media non pellit, sed penetrat, medium non mutabit, nec aliunde mutabitur) cur dicemus motus illos esse numero diversos?

Obj. Motus illi fient diversis temporibus. Non igitur erunt idem numero.

Resp. Non sequitur. Est enim tempus motui ex∣trinsecum: adeoque individuationem illius, non magis quam rerum permanentium, variare potest. Sicut non sequitur, res existit per tres horas, vel dies; ergo singulis horis, vel diebus, est alia res. Quod au∣tem

in media hora, aut die, non extitit, quid ad plu∣ritatem rei magis confert, quam si in prima aut tertia non extitisset.

DISPUTATIO. VIII.

De Relatione.

CUm res, per mutuas ad se invicem relationes, ubique fere, atque adeo in ipsa Logica, expli∣centur, consentaneum est, ut non procul ab initio de illis dicamus. Id in Didacticis praestiti∣mus. Eundem ordinem nunc in Elen••ticis serva∣bimus.

Quaest. I. An sint Relationes reales, Negant Carte∣siani. Relatio vocatur, (inquit Claubergius, Ontoso∣phiae Sect. 12.) cum intellectus noster rem unam confert cum alia, propter certam utriusque proprietatem, vel act∣um, aut aliam quamcunque rationem. Itaque Relatio om∣nis, per se nihil aliud est quam operatio mentis. Et An∣tonius Le Grand, Instit. Philosoph. part. 1. cap. 7. Relatio, uti & caetera attribut•• Substantiae, non nisi est modus intelle∣ctus nostri, rem unam cum alia comparantis. Et alibi di∣cunt Relationes nihil esse nisi diversos modos cogitandi. Sed mirum est, quod eas inter Attributa substantia∣rum recenseat Le Grand, cum communes sint substan∣tiarum, & modorum. Quis enim dubitet duas figuras esse invicem similes, aut dissimiles? Magis vero mi∣randum est, quod omnia substantiae attributa modos intellectus nostri finxerit. Praepotentes certe illi Phi∣losophi

sunt, qui substantias, omnibus suis attributis spoliare possunt pro libitu, cessando de iis cogitare; eademque denuo, cogitatione restituere.

Sed missis istis, sit Thesis 1. Relationes intellectus no∣stri & conceptuum ipsius, ad objecta, & alia quaecunque ad quae refertur, sunt modi intellectus, & cogitationum ejus. Omnis enim relatio est modus quidam. Hoc Cartesianis concedendum.

Thesis II. Non omnes, quin paucissimae relationes sunt modi cogitandi; seu actuum mentis, unam rem cum alia conferentis. Plures enim ex iis sunt affectiones rerum extra mentem. Quin & cogitationes nostrae realiter referuntur ad sua objecta, & voluntatem, ac appetitum quae movent, etiam tum cum de illis non cogitamus reflexe.

Patet 1. Exemplis. Personae S. S. Trinitatis refe∣runtur ad se invicem, nemine nostrum cogitante. Contrarium asserere est error in fide, non levis. Si autem Cartesiani, de solis relationibus rerum creata∣rum loquantur, an non qui alium geuuit, est ejusdem Genitor, hac est, Pater; & quod se habet u•• aliud, est ei simile, aut aequale, aut aliqua ratione cum eo convenit, sive cogitemus sive non? Et cum Antonius Le Grand dicit mentem nostram referre Patrem ad filium, quia enim genuit, an actus generandi est tan∣tum modus cogitandi? Si sic, potest Cartesianus a∣liquis cogitatione quemlibet hominem gignere. Si non sit, datur relatio independens à cogitatione no∣stra: Siquidem actus generandi, ex essentia sua, rela∣tionem connotat ad rem genitam. Oscitanter igitur hic philosophantur Cartesiani, nec sibi constant.

2. Ex absurdo. Sequeretur enim mentem cum res inter se confert ut cognatas, vel oppositas, &c. non invenire eas, ita erga se realiter affectas, adeoque fin∣gere, et falso concipire. Dices, esse in rebus funda∣mentum quoddam, cujus ratione mens confert res ad se invicem; adeoque ••on fingit.

Resp. Si per fundamentum illud, res ad se in∣vicem mutuo affectae sint, tum in se, & priusquam eas conferamus, sunt relatae: Si non sint, necesse est mentem vel non referre eas ad se invicem, vel fingere ut ad seinvicem affectas, cum non sint.

3. Quaedam res essentialiter dicunt ordinem ad alias: ut Causa ad Causatum, Pars ad Totum, seu ad partes socias, Consentaneum & Dissentaneum, ad ea cum quibus consentiunt, & à quibus discrepant, prius ad posterius. Suntque res causae, partes, cognatae, op∣positae, priores, &c. antequam ad alias conferantur. Ex essentiis igitur relatae sunt.

Objicit Claubergius, l. Res per mentem nostram ad se invicem referuntur. Ergo ex se non sunt relatae.

Resp. Contrarium potius sequitur, ut ex secunda ratione patet. Mentem enim referre unam ad ali∣am, vel est fingere, vel vere ad aliam effectam con∣cipere, hoc est relatam.

Objicit. II. Relatio est respectus: At res ipsae in∣vicem non respiciunt: cum pleraeque earum oculis care∣ant. Sed nos mentis oculo rem hanc & illam adspici∣mus.

Resp. I. Puerilis hîc lusus est, in Metaphorâ re∣spectus. Res enim dicuntur sic se respicere, non quia oculos habent; sed quia ut oculus rerum aspectu, erga eas certo modo affici solet, ita pleraeque re∣rum erga se invicem, aliquo modo affectae sunt: Ita ut una sit aliquid alterius, ut pars totius; vel ad esse illius aliquid conferat, ut causa, vel cognitio∣nem essendi cum ea habeat, ut similia, aequalia &c. Et hinc est, quod mens nostra non possit res, ut sic ad invicem affectae sunt, adspicere, nisi hunc & il∣lum uno intuitu adspiciat.

II. An vero ideo res ad se invicem relatae sunt, quod nos, mentis oculo, hanc & illam intueamur; ut hic innuit Claubergius? An intuitus noster effi∣cere

potest ut quae reipsa ab omni relatione immu∣nes sunt, ad se mutuo referantur?

Objicit. III. Relatio vocatur Habitudo, Gr. schesis. At cum ovum apud nos existens dicitur se habere ad ovum in India, ut simile ad simile, nullus in nostro ovo revera ha∣bitus est: sed homo utrum{que} ovum in mente habet.

Resp. Negatur minor. Est enim in ovo, quod apud nos, certa quantitas, figura, color, & qualitas substantiae, quae ejusmodi habitum, seu conditionem essendi conficiunt, per quam simile est alteri in India existenti, sive nos de iis cogitemus, sive non. Nec quia utrumque in mente habemus, (licet non ipsa ova in mente, sed solas eorum ideas habeamus) id∣circo alterum habitudine ad alterum affectum est, sed ex naturis suis. Vere enim alterum est ut alte∣rum, nemine cogitante. Sed Cartesiani, dum om∣nia evidenter explicare tentarunt, Relationem, cu∣jus natura exilis omnibus negotium facessit, potius negare consultum duxerunt, quam explicationem illius suscipere.

Quaest. II. An sint Relationes Rationis; id est quae à solo nostro concipiendi modo pendent; & quoe∣nam pro talibus habendoe sint? multi enim hoc nomi∣ne comprehendunt, relationes Generis ad speciem, sub∣jecti ad proedicatum in propositione, Antecedentis ad consequens in Ratiocinatione: Item dextrum & sini∣strum, ante & post, in Caelo; identitatem rei cum seip∣sa, &c. sic ex aliis Burgersdicius, Instit. Log. lib. 1, cap. 7.

Thesis. Sunt Relationes quoe dici possunt Rationis. Ut

1. Illae, in quibus subjectum & terminus, sunt pura non-entia. Ex. gr. cum duae Chimaerae appre∣henduntur ut sibi similes, Chimaera vero, & Hirco∣cervus, ut dissimiles: Quo referri etiam possent si∣militudines, & dissimilitudines privationum.

2. Illae in quibus subjectum, & terminus non di∣stinguuntur, nisi ratione: ut cum Socrates heri, &

hodie, dicitur sibi similis: Cum Humanitas dicitur ho∣minis humanitas. Nec Relationes istae cum appre∣henduntur, sunt falsae, aut plane fictae, (ut siquis putaret solem esse causam procreantem animae ra∣tionalis;) sed analogiam quandam habent ad Rela∣tiones reales.

Quod ad exempla à Burgersdicio memorata attinet; Genus refertur ad speciem, ejusmodi Relatione quam habet major numerus ad minorem, seu par•• ad Totum. Est enim revera Genus major multitu∣do singularium; species minor, ut exempla anima∣lis & Hominis indicant. Relationes ante & post, dex∣tri et sinistri in Coelo, sunt reales Relationes ad partes corporis nostri. Et variari quidem possunt, prout situm illius ad has vel illas plagas mundi variamus; conveniunt tamen rebus, (sicut priores Generis et Speciei), sive de iis cogitemus, sive non. Fatemur quidem à sola mente, et sermone nostro esse, quod hoc vel illud, hic et nunc sit subjectum vel praedica∣tum: siquidem potest unum et idem utriusque ratio∣nem induere. Sed quod subjicibile, aut praedicabi∣le sit, ex seipso habet. Sicut etiam subjicibile, et praedicabile, nomina Relatorum. Denique, cum res dicitur eadem sibiipsi, nulla proprie in ea oritur Re∣latio ad seipsam. Omnis enim Relatio aliquid ad a∣liud refert in obliquo, ut cum Pater dicitur Filii Pa∣ter, simile, simili simile: non autem in recto; ut fit cum eadem res cum seipsa comparatur. Cum igi∣tur res concipitur esse eadem sibiipsi, solum concipi∣tur esse illa ipsa quae est, non autem alia: adeoque non apprehenditur ut relata ad seipsam, sed ut indi∣stincta à seipsa.

Quaest. III. An Relatio Realis realiter distincta sit à fundamento & termino; hoc est an sit modus quidam physicus, ab his reipsa distinctus, ut figura à cera. Pro Affirmativa multis contendit Comptonus, et mul∣tos citat in suam sententiam, Metaph. Disp. 11. Sect.

7, 8, &c. Negantem amplexi sunt Hurtado Arriaga•• Ov••edo, & alii, qui & Suarium pro se stare existi∣mant. Sed inter se non plane consentiunt. Qui∣dam enim, inter quos Suarius, sentire videntur to∣tam Relationem consistere in Fundamento, con∣notare tamen extrinsece terminum: Alii vero for∣maliter includere utrumque, ut Arriaga Log. Disp. 12. Sect. 8, 9. Alii aliis t••rminis utuntur, ut vi∣dere est apud Comp••onum, supra loco citato. Sed nihil ab his diversum, quod consideratione dignum est, intelligere videntur. Questio haec omnium difficilima est in praesenti Argumento. Sit igitur in ea.

Thesis I. Relatio accidentalis qua talis est. semper di∣stinguitur realiter à subjecto, cui accidit. Ut relatio Pa∣tris ad Filium, Domini ad Servum. Ratio est; re∣latio ejusmodi semper nititur fundamento, quod est modus quidam distinctus à subjecto, aut aliud quod∣dam accidens reale: Ut Relatio Patris actioni gene∣randi ••ilium; Relatio Domini, actioni, emendi, ca∣piendi, aut conducendi servum: Relatio similitudi∣nis inter duos parietes albos, albedini.

Diximus quatenus accidentalis est, quia una eadem∣que Relatio, si ad diversa subjecta conferatur, nem∣pe ad proximum & remotum, respectu unius es∣sentialis est, respectu alterius accidentaria. Sic actio generandi filium, essentialiter respicit filium, adeo∣que relatio ipsius ad filium est essentialis, licet ad pa∣trem, sicut & ipsa actio generandi accidentalis sit. Et similitudo unius albedinis ad ali••m, posita il∣la alia, est ei essentialis, licet similitudo in albe∣dine, ficut albedo ipsa parieti accidentalis sit. Unde inferes omnem relationem esse proximo subjecto seu fundamento essentialem, & necessa∣riam.

Thesis II. Totum quod extrinsece constituit Relationem nonest fundamentum, ut Suarez statuere videtur;

Sed ad eam etiam concurrit Terminus: Albedo enim per se, sine alia albedine, non est actu, & formaliter si∣milis. Nec actio generandi paternitas est, sine filio. Utrum autem Relatio terminum includat ut par∣tem, an ut conditionem necessariam, quaestio est de voce. In qua minus recte loqui videtur Arriaga, qui partem vocat. Nam ipsa actio generandi fili∣um, posito filio est paternitas: at filius non est pars actionis istius, adeoque nec paternitatis, sed termi∣nus. Et ipsa entitas albedinis A, est similitudo ejus∣dem ab Albedinem B, si modo haec existat. At Al∣bedo B, non est pars Albedinis A; adeoque nec si∣mi••itudinis ejus ad Albedinem B, sed illius terminus. Interim tamen quia terminus, licet extrinsecus sit subjecto & fundamento, est aliquo modo de Essen∣tia Relationis, siquis partem esse contendat, de eo non est litigandum.

Thesis III. Relatio non eodem modo includit fundamen∣tum, & terminum. Nam importat fundamentum di∣recte, & praecipue; Terminum vero connotat in∣directe, & in obliquo, ac secundario. Ut Paternitas directe significat actionem generandi filium; indi∣recte vero filium genitum. Et aequalitas lineae A ad aliam B, directe significat Longitudinem lineae A, indirecte vero lineam B. Ratio est, quia id quod in Relatione fundamentum, vel subjectum proximum vocatur, potest affirmari de illa, in recto, seu in no∣minativo casu: at Terminus non sic. Ut vere di∣citur, Paternitas est Generatio filii activa; aequalitas lineae A, ad alteram B, est ipsius Longitudo, & En∣titas; (per se enim est aequalis, polita altera ejusdem conditionis;) At falsum est filium esse paternitatem; aut aequalitatem lineae A, ad alteram B, esse line∣am B.

Thesis IV. Relatio nihil est realiter distinctum à funda∣mento, & termino, simul sumptis: Licet inadaequate di∣stincta sit ab alterutro sigillatim. Concedunt qui

contra sentiunt, de Relatione essentiali, ut videre li∣••et apud Comptonum supra Sect. 2. sed verum est de omnibus, quod sic ostenditur.

1. Cum nihil ad aliud referri possit, quin hoc rur∣sus ad illud referatur, si Relatio esset aliqua Entitas realiter distincta à fundamento proximo, & termi∣no, simul sumptis, sequeretur, producta, vel mini∣ma Entitate, puta unâ atomo materiae, mutationem realem, seu physicam, statim fieri, in omnibus par∣tibus Universi. Omnes enim statim evadent atomo isti similes, vel dissimiles, equales, vel inequales. Et ex adverso, si atomus illa interiret, in singulis parti∣bus universi, fieret alia mutatio Physica, pereunti∣bus, ex singulis illis, aliquot entitatibus realibus di∣stinctis. At utrumque plane absurdum est. Nulla enim causa excogitari potest, cur ex ortu vel interitu unius atomi, tot Entitates, seu modi Physici, oriren∣tur aut interirent; Et quidem ea necessitate, quae ne divinitus impediri potest.

Resp. Comptonus; supra Sect. 10. Oriri modos illos per resultantiam, & emanationem quandam, ex ipsis par∣tibus universi: Ea enim omnibus rebus innata est vis, ut po∣sito termino, producant in se Relationes.

Resp. Sed hoc totum reclamante ratione dicitur. Si enim producta albedine Romae, (ut exemplum à Comptono adhibitum sumamus,) omnis alia per to∣tam terram, producat in se similitudinem ad eam, cur nec citius, nec serius illam producit? Et si ratio∣ni consentaneum esset, albedinem posse producere in se modum physicum, quod evidenter absurdum est, (nemo enim dixerit colores esse operativas phy∣sice), quid ad illam productionem conferre posser existentia albedinis Romae? An haec excitat virtu∣tem productivam modorum ejusmodi▪ in omni al∣bedine, per totum orbem terrarum? Aut an gnarae sunt reliquae omnes albedines, productam esse hoc instanti albedinem Romae, ut in actus illos erum∣pant?

Et cur quaeso, pereunte albedine Romae, pere∣unt tot Entitates physicae, ubi{que} in reliquis? An ipsae entitates illas statim enecant? At nihil molitur im∣minutionum suae perfectionis. An vero Entitates illae pendent ab albedine quae est Romae? An haec illas sustentat, ut ea pereunte pereant? At illae non minus sustentant similitudinem illius ad se, quam vi∣cissim. Longum esset omnes absurditates hujus do∣ctrinae describere. Reliquas igitur lectori pensitan∣das relinquemus.

II. Quae realiter distinguuntur, in creatis, possunt separari: At Relatio non potest separari à funda∣mento, & termino. Si enim existant duae albedi∣nes, non possunt non esse similes: & repugnat ali∣quem genuisse alium, qui non sit illius pater.

Respondet Comptonus, primo, negando majorem: & duplicem instantiam opponit. Primo, Ʋbicatio, inquit, distinguitur à re ubicata; nulla tamen res exister•• potest, sine omni ubicatione. Deinde, duae minimae paertes continui existere nequeunt si••e unione; distinguuntur tamen realiter, tum à seinvicem, tum ab unione.

Resp. Major certa est; quia, in creatis, in qui∣bus nulla est absoluta necessitas existendi, ut in divi∣nis, ubi una res realiter non est alia, nunquam seque∣tur contradictio, si altera existat sine altera, Nec ulla res creata, essentialiter requirit aliam determi∣natam, realiter distinctam, sibi coexistere. Ad pri∣orem igitur instantiam dicimus, nullam rem existe∣re posse, sine omni ubicatione; requirit enim hanc vel illam indeterminate: potest tamen existere si∣ne quavis determinata. Quaestio autem est de pluribus rebus determinatis realiter distinctis. Deinde ubica∣tio non distinguitur à re ubicata, & relatione praesen∣tiae ad aliquam partem spatii: & de relatione illa pro∣cedit quaestio. Ad posteriorem instantiam, negamus ullas partes continui esse adeo exiguas, quin existere possint s••orsim ab aliis. Ad minorem respondet, di∣stinguendo:

duas albedines existere simul posse, sine simi∣litudine formali, licet non sine fundamentali. Sed haec responsio plane frivola est. Nam similia sunt for∣malissime quorum unum est ut aliud. At ex hypo∣thesi quod duae albedines coexistant, modo verae ••int albedines, sublatis omnibus aliis, altera erit ut altera. Habebunt enim Entitates albedinum, ut supponimus: utraque habebit similitudinem fun∣damentalem, & carebit formali, ut ait Respon∣sio; utraque denique apta erit producere in se si∣militudinem formalem, ad alteram, ut prius asse∣ruit Comptonus. Quadruplici igitur nomine erunt formaliter similes.

Plurima alia argumenta adferri possent, contra absurdam illam sententiam. Sed haec in praesenti sufficiant. Quin sufficere posset commune illud quod contra plurimos alios modos, à Scholasticis Pontificiis confictos, militat; nempe, quod non sint multiplicandoe Entitates sine ratione efficaci, quae hic nulla est, ut ex solutione objectionum pate∣bit.

Thesis V. Quinimo, ne vel ratione distinguitur Re∣latio, à fundamento proximo, & tenmino, simul sum∣ptis, sed tantum ab alterutro seorsim. Quaecunque enim ratione distinguuntur, vel per relationem di∣stinguntur, vel per negationem, ut supra monu∣imus, Disp. 3. Quaest. 2. Thes. 7. At relatio non distinguitur a fundamento, & termino per negati∣onem. Non enim est affectio negativa: nec as∣signari potest negatio, per quam distinguatur. Nec per relationem; quia sic illa etiam relatio distingui deberet, à fundamento & termino suo, & daretur progressus in infinitum. Denique, mens non po∣test distinguere unum ab alio, sine fictione, nisi ubi aliquam distinctionem positivam, vel negativam in∣venit.

At inter relationem Patris, & actionem generandi ••i∣lium, nullam distinctionem aut fundamentum di∣stinguendi, invenit. Idem verum est de similitudi∣ne, et duabus rebus similibus, de aequalitate, & rebus aequalibus. Est enim actio generandi filium, posito filio, Paternitas; Et Entitas albedinis A, posita albe∣dine B, est similitudo ad eam. Nec quidquam aliud mens nostra per Paternitatem, & similitudinem ap∣prehendit.

Obj I. Accidens realiter distinguitur â subjecto: At Relatio contingens & separabilis, (ut Paternitas, similitudo) est accidens subjecti relati.

Resp. Relationes ejusmodi sunt accidentia sub∣jecti remoti, ut Paternitas, hominis qui est Pater; at non sunt accidentia subjecti proximi, quod fun∣damentum vocatur: ut respicere filium genitum, non est accidens actionis generandi: Actio enim essentialiter terminum respicit. Ideo autem Pater refertur ad filium, quia actio generandi ad illum refertur.

Obj. II. Si similitudo duarum albedinum non distingueretur ab utraque, sequeretur eandem esse s••••••i••••••••inem prioris ad posteriorem, ac posterioris a••••••••iorem, quod falsum est.

Resp. Non sequetur: quia licet utraque simili∣tudo utramque albedinem complectatur, non tamen eodem modo complectitur; ut Thesi 3. declaravi∣mus

Obj III. Quae separari possunt, realiter distin∣guuntur: At relatio paternitatis separari potest, ••um ab homine qui est Pater, per mortem filii; tum â fundamento, nempe actione generandi, qua trans∣acta & cessante, adhuc homo dicitur Pater, quam∣diu existit filius.

Resp. Argumentum istud tantum probat relati∣onem separari posse â subjecto remoto & fundamen∣to seorsim, quod non est quaesitum.

Inst. At probat Paternitatem non esse actionem ge∣nerandi, & filium genitum

Resp. Nec istud probat. Quia ad Paternitatem, non requiritur ut actio generandi, & filius simul sint tempore; sed tantum ut aliquando ex••iterit actio il∣la, & ut filius existat de praesenti. Unde ab actione generandi praeterita, & filio existente de praesenti, homo est pater. Et in his consistit ipsa Paternitas. Quanquam aliae sint Relationes, quae requirunt ut Fundamentum & terminus perseverent, seu in tem∣pore coexistant; ut similitudo aequalitas, &c.

Obj. IV. Sequeretur Relationes filiorum Dei ad Deum ut Patrem, & ad Christum ut fratrem, spon∣sum, caput &c. nihil esse distinctum à gratia justifi∣cante, ac sactificante, & ipsis fidelibus; quod falsum. Est enim Adoptio beneficium distinctum à justificati∣one, & sanctificatione. Praeter ista enim boneficia, et omnia reliqua quae in illis continentur, habent jus re∣ale in Deo, & Christo, ut Deo, patre, & salvatore suo: jus autem istud est peculiaris quaedam Relatio.

Resp. Negando minorem. Ad probationem di∣cimus, Adoptionem, & jus illud peculiare in Deo, vel ad eum, esse distinctum inadaequate quidem à justi∣ficatione, & sanctificatione, seorsim sumptis; item à sanctificatione ut praecise denotat renovationem peccatoris; et a justificatione, ut praecise notat ab∣solutionem à reatu, et imputationem justitiae Me∣diatoris Christi: possent enim illa, sic considerata, esse sine Adoptione integre spectata, et ut de facto se habet in justificatis et sanctificatis. Non tamen distinguitur ab istis beneficiis, si sumantur cum om∣nibus quae ea comitantur, nempe sententia Faede∣ris Gratiae, per quam adjudicantur iis maxima pri∣vilegia, tum in hoc saeculo, tum in futuro, illa scilicet quae enumerantur Confessione Fid. Britannica cap. 12. Estque illa sententia, una cum supernaturalibus qualitatibus quae ipsis ingenerantur, fundamentum

Relationis, quae in Adoptione & jure illo ad Deum continetur. Nec distinguitur Adoptio ab illo funda∣mento & ipsis fidelibus, seu regenitis simul sumptis.

Obj. V. Si terminus esset intrinsecus Relationi, filius esset de Essentia Patris.

Resp. De Essentia patris quatenus est pater, hoc est paternitatis conceditur: nec absurdum est. Est enim Relatio essentialiter complexum quid, ex fun∣damento & termino.

Inst. I. Si fi••••us esset de Essentia paternitatis, etiam Pater esset de Essentia filiationis. Unde sequetur fi∣lium qua filius est, ex parte saltem esse patrem.

Resp. Negatur prior consequentia. Ratio dispari∣tatis est, quia filius, qua filius, essentialiter est terminus actionis generativae patris; at Pater non est terminus illius actionis, sed origo. Unde Paternitas non in∣cludit intrinsece Entitatem hominis, qui est pater; ut filiatio includit Entitatem hominis qui est filius, (est enim filius essentialiter Homo dependens, & ori∣ginatus ab homine), sed includitur in Patre, qua Pa∣ter in concreto.

Inst. II. At saltem, si similitudo albedinis A, ad alte∣ram B, includat essentialiter illam alteram, & simi∣litudo illius alterius, includat essentialiter ptiorem, tum duae illae similitudines se invicem includent.

Resp. Inadaequate quidem, & diversimode se mu∣tuo includunt; ut explicavimus supra Thes. 3. nec illud absurdum est. Et hinc respondebis ad argu∣mentum illud palmare Comptoni, sup Sect. 4. Esse Patrem, in nostra sententia, nihil aliud est quam duo ho∣mines & generatio. Et esse filium est prorsus idem. Ʋtrin∣que enim sunt hae tres Entitates. Ergo, in nostra sen∣tentia, idem est esse patrem & esse filium. Nam, licet utrinque nihil aliud sit quam duo homines, & ge∣neratio, ex altera tamen parte est homo generatio∣nem causans, qui est pater, ex altera est homo ge∣nerationem non causans, sed terminans, seu per

eam causatus, quae longe sunt diversa.

Obj VI Tota ratio Relationis posita est in re∣spectu ad aliud At iste respectus tenet se ex parte solius subjecti, & fundamenti

1. Quia Respicient••••, quae est totaliter Relatio, est in solo subjecto, propter fundamentum.

2. Quia illa sola subjectum denominat ut respi∣ciens; non autem terminum: hic enim denomina∣tur respectus, non respiciens.

Resp. Negatur minor. Ad priorem confirmati∣onem, negamus respicientiam esse in solo subjecto relato. Essentialiter enim connotat terminum, qui in subjecto non est. Ad posteriorem, negatur seque∣la; Quae enim extrinseca sunt alicui, possunt ip∣sum denominari, Quod & hic contingit. Siqui∣dem non solum actio generandi, sed unà etiam filius, denominant hominem patrem. Et ad deno∣minandam unam albedinem similem alteri, altera concurrit. Quanquam & falsum sit, proprie lo∣quendo, Relationem esse in subjecto Relato, nisi remotiori. Ideo autem ei inesse dicitur, quia fun∣damentum ei inest: ut albedo in Pariete, per quam paries dicitur similis alteri albo. Sed si subjectum proximum respiciamus, relatio de eo quidem affir∣matur, et eatenus inesse concedimus; non tamen ei proprie inest, sed cum eo identificatur, licet in∣adaequate.

Obj. VII. Relatio est forma quaedam abstracta, et simplex: non igitur est complexum quid, ex fun∣damento, et termino.

Resp. Non omne abstractum est quid simplex; ut Multitudo, Trinitas, quaternio. Hae enim voces sig∣nificant plures unitates, prout unum numerum con∣ficiunt. Nec multitudo, ullo modo distinguitur à multis unitatibus, simul sumptis.

Inst. Concipimus Relationem; ut quid interce∣dens inter Relatum, et Correlatum.

Resp. Si de subjecto remotiori loquamur, verum illud est. Actio enim generandi intercedit inter Patrem & Filium. Sin de subjecto proximo, non video quomodo verum sit. Et si verum esset, non inferret Relationem distingui ratione à fundamento & termino simul. Aliud enim est concipere res per formas alienas, aliud eas distinguere à seipsis. Sed de his nimis.

Quaest IV. An sint Relationes non mutuae: hoc est in quibus una res ad aliam refertur, sed non reciproce. Affirmat Comptonus, Metaph. Disp. 11. Sect. 14. Est. que communis sententia inter Pontificios, ut innuit Arriaga, Log. Disp. 12. Sect. 2. Est tamen proculdubio falsa. Quare sit.

Thesis. Nulla est Relatio non-mutua. Nam sicut omne relatum respicit terminum aliquem; ita eti∣am omnis terminus relationis est correlatum.

Obj. I. Actus visionis respicit objectum; sed non vicissim.

Resp. Objectum in actu primo seu visibile essen∣tialiter respicit visionem possibilem. Sol enim na∣tura sua visibilis est; veritas omnis intelligibilis; bo∣nitas expetibilis. In actu autem secundo, seu ut actu objicitur, evidentius refertur ad actum videndi, li∣cet accidentaliter: est enim illius terminus. Om∣nis autem terminus, est alicujus terminus, ac pro∣inde Relatum quid.

Obj. II. Creaturae referuntur ad Deum; sed non reciproce. Sic enim in Dep orirentur novae Re∣lationes, per quas mutaretur, ut de non-creatore in Creatorem, &c.

Resp. Negatur minor nec per novas relationes Deus mutatur, nisi nova Entitas in eo exsurgeret, quae earum fundamentum foret. Atqui, ut una res novam Relationem ad aliam acquirat, sufficit si ori∣atur nova Entitas extra eam. Ut dealbato alio pariete Londini, hic paries albus similis ipsi evadit, sine ul∣la

mutatione sui. Sic ex ortu creaturae oritur in Deo nova Relatio, sine mutatione, ut Theologi commu∣niter docent.

Quaest. V. An recte dividantur Rolata, in Relata se∣cundum dici, & secundum esse. Affirmant communi∣ter, sed in utrisque describendis variant▪ Alii enim dicunt Relata secundum dici esse res absolutas, conno∣tantes relationem; ut Scientia & scibile. Alii quae solo concipiendi & explicandi modo, videntur esse Relata; ut ala caput. Alii esse res ut explicatas in ordine ad alias, ex. g. res spirituales per materiales. Sic Arriaga, & Comptonus. Alii illa quae dicuntur Re∣lata, sed non sunt. Relata secundum esse alii appel∣lant quorum tota essentia posita est in Relatione ad aliud. Alii omnia Relata realia. Sit hic.

Thesis I. Male dicitur Relatum secundum dici, Res ab∣soluta connotans relationem. Nam quae connotat Re∣lationem, quatenus id facit, non est res absoluta.

Et omne relatum quatenus non connotat Relatio∣nem, ex. g. pater qua homo, est res absoluta.

Objicit Burgersdicius. Scientia est absoluta quali∣tas, connotat tamen relationem ad Scibile.

Resp. I. Nulla qualitas, ut talis, est absoluta. Sem∣per enim respicit aliud quod qualificat.

II. Scientia essentialiter dicit respectum ad Scibile▪ non minus quam causa ad causatum. Non igitur est res absoluta.

Inst. At ala ad alatum referri dicitur, caput ad capi∣tatum: sunt tamen res absolutae.

Resp. Sub ratione substantiarum sunt absolutae. Sed ut membra, & organa corporum animatorum, sunt vere Relata, ac secundum esse.

Thesis II. Male etiam dicitur, Relatorum secundum esse totam essentiam positam esse in Relatione. Relatum enim in concreto essentialiter includit subjectum, cujus tota essentia non respicit aliud. Ut essentia Patris, praeter Paternitatem includit substantiam in∣telligentem.

Inst. At tota essentia Patris qua Pater est, consistit in relatione ad filium.

Resp. Similiter & omnia relata, quatenus sunt re∣lata. Ut tota essentia Scientiae, qua Scientia est, capi∣tis qua caput est.

Thesis. III. Illa igitur sunt relata secundum dici, quae dicuntur relata, sed non sunt. Ut cum Pontificii di∣cunt Antichristum esse genere Israelitam, è tribu Dan. Vel quae concipiuntur ad modum Relatorum, sed non sunt Relata: ut cum privatio concipitur ut Re∣lata ad subjectum, è quo formam tollit. Item illa quae Analogiam quandam habent ad Relata, quorum nomina sortiuntur. Ut cum Ecclesia vocatur Spon∣sa, U••or, & Corpus Christi, &c. Quae secus se ha∣bent, Relata sunt secundum esse. Veram enim es∣sentiam Relatorum habent.

Quaest. VI. Quid de Divisione Relatorum in Praedi∣camentalia, & Transcendentalia, sentiendum sit. Per priora communiter intelligunt illa, quae gratis respi∣ciunt terminos suos, seu pure ut terminos, nihil circa illos faciendo; & a subjectis suis distinguuntur tan∣quam formae accidentariae, ut volunt Conimbricenses, de Relatis quoest. 1. Art. 2. Comptonus supra Sect. 2. Per Transcendentalia vero, quae terminos suos re∣spiciunt, aliquid circa eos faciendo; nempe produ∣cendo, connectendo, cognoscendo, amando aut ali∣quid ab illis recipiendo, & per suas entitates ad eos referuntur, nec proinde à subjectis suis separari pos∣sunt.

Thesis I. Quaedam sunt Relationes communissimae, seu quae in omibus aut plerisque rerum ordinibus locum habent: qualis est Relatio, causae ad causatum, poten∣tiae & actus ad objectum, & subjectum patiens, subjecti ad adjunctum, partis ad totum, oopositi ad oppositum, prioris ad posterius, & vice versa. Quaedam sunt mi∣nus communes, seu quae ad certum ordinem, restrin∣guntur: ut relatio Patris ad Filium, Domini ad subdi∣tum,

vel servum, docentis ad discipulum, quae in solis rebus intelligentibus locum habent. Sunt etiam quaedam Relationes Essentiales, ut relatio actionis ad terminum productum, unionis ad res unitas. Aliae ac∣cidentales; ut Relatio Mariti ad Ʋxorem, amici ad a∣micum, &c.

Thesis. II. Sed plane arbitrarium, & ••ationi disso∣num est, quod relationes communissim••, & essentiales, è praedicamentis excludantur. Cum illae nobilissimae, & cognitu maxime necessariae sint: Utpote quae ubi∣que in plerisque disciplinis occurrunt. Et ego in ea sententia sum, ut omnes omnino relationes ad unum praedicamentum Relationis spectare judicem.

Thesis III. Membra hujus divisionis, juxta differen∣tias quoe ex communi sententia assignantur, varie coinci∣dunt. Primo enim, plurima ex Relatis quae praedi∣camentalia vocantur, aliquid faciunt circa terminos suos; ut Pater Filium gignit; Dominus servum con∣ducit, aut emit, aut bello capit, &c.

Respondet Comptonus. Pater respicit Filium cau∣sando, per actionem generativam; at non per pater∣nitatem; per hanc enim mere respicit.

Resp. Pater igitur quatenus est causa Filii, est re∣latum transcendentale, quatenus vero est Pater, est relatum praedicamentale. At distinctio ista est pla∣ne ficta Nam Pater non alia ratione est Pater, quam quatenus est causa procreans, seu Genitor filii; ut vel lippis & tonsoribus notum est.

Inst. At Pater transacta Generatione, filium re∣spicit.

Resp. Respicit forte officia parentis praestando, docendo, castigando alendo, &c. At non respicit ut Pater, nisi per actum generandi. Siquidem cum ut Pater, per entitatem respicere nequeat, necesse est ut respiciat per actum illum, licet praeteritum. Actus autem praeteriti, subjectum non raro deno∣minant.

Ex altera parte, quaedam ex Relatis Transcenden∣talibus terminos suos gratis respiciunt, nihil circa 〈◊〉〈◊〉 efficiendo, aut ab iis recipiendo; ut omnia confen∣tanea, & dissentanea, qua talia.

II. Nonnullae etjam ex illis, Relationibus, qu•••• praedicamentales nuncupare volunt, identificantur cum subjectis inadaequate, non minus quam Trans∣cendentales. Ut ovum, per suam Entitatem, est ovo simile; & duae Lineae, per suas Entitates, sunt aequales.

Dices ovum esse ovo simile, per qualitates distin∣ctas; pu••a per figuram, & colorem: & duas Lineas esse aequales, per quantitatem distinctam.

Resp. I. At tum, saltem figurae et colores ovo∣rum, per suas entitates, similes sunt.

II. Est etiam ovum ovo simile in substantia.

III. Quantitas distincta à materia nulla est, ut osten∣detur in Physiologia. Ex adverso quaedam Relationes transcendentales, accidentales sunt subjectis suis. Acci∣dit enim saepe, unam rem esse causam et effectum alte∣rius. Scilicet cum causa contingenter operatur, et cum effectus oriri potuit ab alia causa. Nec dicas Relatio∣nem causae, quatenus est causa, et effectus, ut effectus est, esse Essentialem: Sic enim Relatio Patris ad fili∣um, qua pater, essentialis est: sicut omni rei quatenus est talis, essentialiter convenit esse talem v. g. homini quatenus est albus, esse album. Reliqua breviter ex∣pediam.

Quaest. VII. An eadem res Relationem habeat ad se∣ipsam.

Resp. Negative. Relatio enim, de essentia sua est affectio unius ad aliud.

Obj. I. Intellectus cognoscit seipsum: & sic re∣fertur ad seipsum.

Resp. Refertur medio actu intelligendi: se•• po∣tius actus ille ad eum refertur; & inde intellectus ipse referri dicitur.

Obj. II. Oculus, dum seipsum in speculo intuetur, refertur ad seipsum.

Resp. Mediante specie visibili, non per se

Quaest. VIII. An ad Relationem necessarium sit, ut Terminus actu existat. Hic rursus sine ratione distin∣guunt inter Relationes praedicamentales, & Tran∣scendentales; & de illis affirmant, de his negant.

Thesis I. Quaedam Relationes terminum requirunt actu existentem; ut relatio Patris ad Filium, Mariti ad Uxorem, similis ad simile. Quanquam differentia ista ad modum loquendi pertinere videatur; scilicet quod actio generandi denominet aliquem patrem, quamdiu vivit filius, non autem diutius.

Thesis II. Aliae non requirunt terminum existentem, sed tantum possibilem. Ut Relatio causae ad effectum. Quanquam res videatur causa dici, antequam actu causet, ex hypothesi tantum quod causet, & ob vir∣tutem causativam, seu aptitudinem causandi.

Thesis III. Quaedam ne quidem possibilem terminum re∣quirunt, sed tantum intelligibilem, seu qui aptus sit ad esse objectivum habendum. Sic mens refertur ad res impossibiles, dum eas intelligit, aut optat. Pecu∣liare enim ei est, quod actus illius terminari possunt ad pura non-entia, quatenus ideas qualescunque eo∣rum potest in se formare.

Quaest. IX. An Relatum terminetur ad quid absolu∣tum, an ad respectivum.

Resp. Relatum non terminatur ad absolutum quatenus absolutum est, sed ad respectivum, seu correlatum. Ut Pa∣ter qua Pater, refertur ad alium non qua homo est, sed qua genitus, seu filius. Et omnino omnis causa ad ef∣fectum, quatenus est effectus ab ea pendens. Ratio à priori est, quia omne relatum, qua tale refertur ad ter∣minum: Omnis autem terminus est respectivus. Si∣cut enim al••ud ipsum respicit, ita etiam ipse ab alio respicitur. At respici ab alio est referri ad aliud.

Quaest. X. Quid de Divisione Relatorum, & Re∣lationum à Claubergio, tradita Ontosophioe, Sect. 12. num. 217, in Relationem Originis, Negationis, & Af∣firmationis,

sentiendum sit. Sub Relatione origini•• complectitur Relationes principii, ad principiatum, & causarum ad causata, num. 220. Sub Relatione Ne∣gationis, Relationes inter Res distinctas, & oppositas, num. 264. Sub Relatione denique Affirmationis, Re∣lationis Convenientiae, Partis ad Totum, adjuncti ad sub∣jectu••, Signi ad Signatum.

Resp. Reprehendenda est illa distributio.

I. Quia termini quibus duo posteriora membra exprimuntur, sunt obscuri, eoque nomine inepti. Non enim facile apparet quid Relationibus Affirma∣tionis, & Negationis, Significetur. Omnia enim relata cum diversa aliquo modo sint, de se invicem negari possunt, nulla autem vere affirmantur, nisi re∣lata quaedam rationis.

II. Falso fundamento nititur praedicta Divisio, nempe Relationem, ut Distinctarn à rebus relatis, & fundamento esse purum putum mentis nostrae opus, ut lo∣quitur Autor, supra, num. 217. Mentem autem no∣stram tribus modis res ad se invicem referre; infe∣rendo, negando, & affirmando. Nam primo, hic concedere videtur Relationem esse aliquid reale, ex∣tra conceptum nostrum, licet indistinctum à funda∣mento, & termino; quod supra num 207. negare videbatur. Deinde, licet omnia opera mentis no∣strae, ut res ad seinvicem confert, ad tria ista revo∣cari possent, non tamen, cum conferimus unam rem cum alia, semper vel inferimus alteram ex al∣tera, vel unam affirmamus, aut negamus de altera. Saepius enim conferimus res, attribuendo illis unum aliquod tertium, & commune. Neque, sicut in re∣lationibus diversitatis, unam de altera negamus, ita etiam in Relationibus convenientiae, unam de alis affirmamus, ut termini hic innuere videntur. Ter∣tio cum Relationes à cogitationibus nostris non de∣pendeant, ut ostendimus supra quaest. 1. consenta∣neum est, ut ex naturis rerum, non autem ex illis dif∣ferentiae desumantur.

III. Si Terminos hic usurpatos, cum rebus quibus significandis adhibentur, conferamus, patet omnes Relationes originis esse Relationes affirmationis, non minus quam illae quae peculiariter affirmationis vocantur. Siquidem cum conferimus causam cum effectu, affirmamus hunc ex illa oriri.

IV. Nec cum res ad origines suas conferimus, referimusve, semper illatione, vel discursu, id prae∣stamus, sed saepe pure affirmando. Ut cum conci∣mus omnia, praeter Deum ipsum, à Deo esse. Si autem dicat Claubergius, conceptus istiusmodi vir∣tualiter esse ratiocinativos, idem dici debet cum di∣versa aut cognata inter se conferimus.

V. Ad Relationes affirmationis refert partes & Subjecta inhaesionis. Quae tamen ad Relationes o∣riginis evidenter referendae sunt. Sunt enim par∣tes principia totius compositi, & subjectum est fun∣damentum modorum qui ab eo pendent. Oriuntur enim modi è substantiis & è potentia materiae, (ut recte loquuntur Aristotelici) saepius educuntur. Sed de naevis hujus distributionis satis.

Rectius igitur dividerentur Relationes Reales in Relationes originis, Convenientiae, Diversitatis, & Ordinis. Relationes originis complectentur Relationes principiorum quorumcunque ad princi∣piata; efficientis ad effecta, mediorum ad finem, partium ad composita, subjecti ad adjuncta, ex∣emplaris ad imaginem; cui affinis est Relatio signi & signati. Sub Relationibus convenientiae cont••nen∣tur Relationes similitudinis, & paritatis, sive in iis quae rebus essentialia sunt, sive in accidentariis. Sub Relationibus Diversitatis, Relationes dissimilitudinis, & inaequalitatis, seu imparitatis, sive in essentiis, sive in accidentibus. Non autem putandum est Distincti∣onem esse Relationem. Satis enim patet esse nega∣tionem. Distinguitur enim res à re, non quia certo

modo se habet ad aliam, sed praecise quia non est alia. Denique Relationes ordinis complectuntur omnes Relationes prioris, & posterioris. Relatio enim eo∣rum quae simul dicuntur, ad convenientiam potius referenda est.

DISPUTATIO. IX.

De Distinctione Rerum à se invicem.

Quaest I. AN Distinctio formaliter consistat in positiva Entitate rerum quae distinguuntur, an in negatione mutua. Ex. gr. An Petrus & Johannes homines distincti sint, per suas entitates, an vero per hoc, quod Petrus non sit Johannes, & reciproce. Priorem partem tuentur Suarez, Fonse∣ca, Arriaga, posteriorem Hurtado, Comptonus, & alii.

Thesis. Distinguuntur Res formaliter, à se invicem, non per solas Entitates suas, sed per negationem mutuam sui; seu ex eo quod una non sit alia. Probatur.

1. Omnis res, per se, & necessario, connotat ne∣gationem omnium aliarum. Non igitur mirum es∣se debet quod res per negationem istiusmodi distin∣guantur.

2. Seclusa ejusmodi negatione, res non distin∣guuntur, sed erunt idem. Per eam igitur distinguun∣tur Per negationem enim ••stam, formaliter tolli∣tur Identitas; & proinde constituitur distincto.

Replicat Comptonus, per negationem tolli, non veram Identitatem, sed impossibilem.

Resp. Nec necesse est veram identitatem tolli, (haec enim nunquam tolli potest), sed sufficit tolli im∣possibilem. Sicut Unitas negationem dicit plurali∣tatis impossibilis. Aliâs enim possibile esset non di∣stingui quae distinguuntur, quod falsum est.

3. Distinctio superaddit Enti Rationem aliquam formalem. Nec enim eadem est formalis Ratio Entis, & Distincti. At nec aliquid positivum absolu∣tum addit, nec Relationem, seu habitudinem. So∣lam igitur negationem.

4. Percipere & intelligere non possumus res di∣stingui, dum videamus alteram non esse alteram.

Obj. I. Prius est rem constitutam esse in Essentia, & Entitate sua, quam quod ei conveniat negatio alte∣rius, seu non esse aliam. Ergo prius convenit ei distinctam esse ab alia, quam negatio aliûs.

Resp. Non sequitur. Nam per esse constitutam in tali Essentia, seu Entitate, res non est formaliter di∣stincta, sed tantum talis res in specie. Adeo ut res, sic constituta, sit id quod distinguitur; negatio vero ali∣arum rerum, id quo distinguitur.

Obj. II. Per Differentiam suam res distinguitur ab alia. At Differentia rei non est semper nega∣tio.

Resp. Per Differentiam suam res non solum di∣stinguitur ab aliis, sed etiam ab iis discrepat, seu dissimilis est. Et Differentia proprie supponit di∣stinctionem aliquam, ut natura priorem. Si qui∣dem nihil differt a seipso, quatenus ipsum est.

Obj. III. Res positiva distinguitur à negativa, per suam Entitatem, sine negatione: Ergo etiam à positiva.

Resp. Neg. Anteced. Nam sine negatione Chi∣maerae, Homo non distinguitur à Chimaera. Dein∣de nulla Entitas esse potest, sine negatione omni∣um aliarum.

Obj. IV. Sequeretur parietem distingui ab albe∣dine,

sibi inhaerente, per negationem albedinis, quae est nihil: adeoque distingui ab ea per nihil.

Resp. Non omnis negatio albedinis, est nihil, sed tantum pura negatio. Paries autem est negatio al∣bedinis, seu non albedo, & aliquid amplius.

Obj. V. Ponamus in quantitate A, esse colorem A, color distinguiturà quantitate: At in illo casu non est negatio coloris in quantitate, quia in nullo simul est res ipsa & ejusdem negatio.

Resp. Egregium Sophisma Homonymiae. Di∣stinguo minorem. In illo casu, non est negatio coloris, ut inhaerentis in quantitate, verum est. Non est negatio coloris ut identificati cum quantitate ne∣go. Habet enim quantitas negationem coloris, qua∣tenus non est color.

Quaestio. II. An res pure possibiles, & non Entia, di∣stinguantur realiter.

Resp. Res possibiles distinguuntur realiter possi∣biliter, hoc est ex hypothesi quod existerent. At non distinguuntur actu. Sic enim sunt nihil.

Obj. Una res possibilis, etiam in statu possibilita∣tis, non est alia: habet igitur negationem alterius.

Resp. Habet puram negationem alterius, sine entitate actuali; quae ad distinctionem realem, pro∣prie non sufficit.

Inst. Quae non distinguuntur sunt idem. At duo non Entia non sunt idem; puta tenebrae & caecitas, quadratum rotundum, & materia intelligens &c. Ergo distinguuntur realiter.

Resp. Non Entia, per se, & intrinsece, nec di∣stinguuntur, nisi in nostro conceptu, nec sunt idem: distinguuntur igitur extrinsece. Et negationes qui∣dem, ratione rerum positivarum quas negant: im∣possibilia vero, ratione rerum repugnantium, ex qui∣bus componuntur. Privationes per subjecta diversa é quibus formas tollunt. Distinguuntur igitur non Entia, ratione, aut in solo nostro conceptu.

Inst. Si non-entia per se non distinguerentur, nec non-ens distingueretur ab Ente; à quo tamen maxi∣me discrepat.

Resp. Ens & non-ens distinguuntur distinctione quae ex altera parte positiva est, hoc est, quae fun∣datur in Entitate reali; ex altera vero negativa: quatenus scilicet non-ens non est idem cum En∣te.

Quaestio III. Quaenam sint Criteria distinctionis Re∣alis. Circa resolutionem hujus quaestionis, contra manifestam veritatem pugnant Doctores Pontificii, & Lutherani, ut dogmata Transubstantiationis, & Consubstantiationis, sine absurdo tueri videantur. Sit igitur.

Thesis. Quaecunque separantur à se invicem, aut separari possunt, sine contradictione, sive ambo separatim existant, sive non; quae sunt in diversis Subjectis, aut in diversis locis eodem tempore, deni{que} quorum alterum est causa, alterum effectus, ••lla omnia realiter distinguuntur. Per Distin∣ctionem realem, hic intellige omnem distinctionem quae nec ficta est, nec Rationis, ut scilicet moda∣lem includat. Sunt illa omnia per se manifesta, & nulla alia probatione, indigent, quam ut, quae in contrariam partem objiciuntur, diluamus. Illa autem diluenda redibunt in his controversiis, an idem corpus possit esse in locis distantibus eodem tempore; an eadem res possit seipsam producere. Contra tertium Cri∣rium objicit Schiblerus Metaph. Cap. 8. Art. 3. Ipsi Calviniani admittunt, non arguere distinctionem realem, quod res existant in diversis temporibus. Ergo nec signum est distinctionis realis, quod res sit in diversis locis simul: locus enim rebus extrin∣secus est; non minus quam tempus.

Resp. Non sequitur; & manifesta est dispari∣tas. Tempus enim semper fluit: unde una & ea∣dem res coexistere potest diversis illius partibus,

ut palus in flumine diversis partibus aquae continuo decurrentis. At locus est quid permanens, ac im∣mobile. Et idcirco quae in partibus illius distanti∣bus existunt, distant, & separantur à se invicem. Et nunquam sequetur contradictio, si unum intereat dum alterum permanet. Adeoque sunt realiter di∣stincta.

Quaest IV. An omnia quoe realiter distinguuntur, possint à se invicem separari. Negant Pontificii. Nos distin∣guimus.

Thes. I. Si res necessario coexistant, & uniantur, pos∣sunt realiter distingui, licet separari nequeant. Ut subsi∣stentiae divinae realiter distinguuntur, cum tamen pro∣pter necessitatem existendi, separari â se invicem non possint.

Thes. II. In creatis semper verum est, quoecunque re∣aliter distinguuntur, citra contradictionem se••arari posse. Nam omnis substantia creata potest à quavis alia, cum qua unitur, aut uniri potest, separari: Et omnis modus substantiae creatae potest ab illa separari, Nul∣lae enim res creatae, absoluta necessitate cohaerent. Unde non sequetur, si separentur, idem simul esse & non esse.

Objicit I. Comptonus, Relationes non posse sepa∣rari a suis subjectis, quamdiu existunt termini. Nec subjecta ab omnibus Relationibus. Ut Relatio Cre∣aturae ad Deum, separari nequit à Creatura, nec vi∣ci••••m.

Resp. Argumentum illud nihil probat, nisi con∣cessa distinctione reali Relationis à fundamento & termino, quae plane ficta est.

Obj. II. Non omnia puncta continui possunt à seinvicem separari, quae tamen realiter distinguun∣tur.

Resp. Negamus distingui realiter illa puncta, vel partes, quae separari nequeunt. Et absolute asserimus, omnia puncta cujus{que} continui, posse divinitus sepa∣rari.

Obj. III. A parte materiae divisibili, non possunt separari omnis figura, & situs partium. Semper e∣nim aliquam figuram & aliquem situm partium reti∣nebit.

Resp. I. Si supponamus omnes partes manere uni∣tas, semper retinebunt quidem aliquam figuram, & situm ad se invicem, in toto: sed suppositio illa po∣test mutari, sine contradictione, adeoque mutari eti∣am possint omnia quae ex ea pendent. Potest enim dividi illa portio materiae, in omnes partes quas con∣tinet; hoc est in puncta indivisibilia, in quibus nul∣la est partium distinctio, realis, aut intelligibilis: possunt & omnes partes illae minimae, in locis di∣stantibus constitui. Unde nulla erit earum figura, nullus situs cum unione conjunctus, qualis fuit ante divisionem.

II. Posito quod partes maneant unitae, retinebunt aliquam figuram indeterminatam: at potest quaevis determina••a ab ea separari. Idem dicendum de om∣nibus aliis modis.

Obj. IV. Cartesiani, Mentem existere non posse sine omni cogitatione: Cogitatio tamen realiter-mo∣daliter ab ea distinguitur.

Resp. I. Sine omni cogitatione indeterminata concedi posset. Nullam tamen determinatam neces∣sario requirit.

II. Incertum etiam est an mens semper cogitet: nec à Cartesianis demonstratur. Quod enim dicunt, cogitationem esse de Essentia mentis, etiam creatae, immane absurdum est, ut in Psychologia, Deo vo∣lente, demonstrabimus.

Quaestio V. An Distinctio modalis, quae inter sub∣stantiam & modum reperitur, major vel minor sit Di∣stinctione Reali, inter duas substantias, aut duos mo∣dos; Quidam enim minorem vocant; Comptonus majorem esse contendit.

Thesis. Distinctio modalis nec major proprie, nec minor

Reali est. Patet quia Distinctio non admittit magis & minus, omnis enim res vel est eadem cum alia, vel non. Si prius nullo modo ab ea distinguitur. Si po∣sterius non potest magis distingui.

Objicit I. Comptonus; lla magis distinguuntur, quae minus conveniunt. At minus conveniunt sub∣stantia & modus, quam duae substantiae, vel duo mo∣di. Haec enim genere proximo conveniunt; illa genere tantum remoto.

Resp. Nego majorem Quia, quae minus conveniunt, dissimiliora quidem sunt, non tamen distinctiora. Differentia enim potest esse major vel minor; non sic distinctio.

Obj. II. Minor est distinctio inadaequata, quam adaequata; ut corpus humanum minus distingui∣tur ab homine, quam lapis.

Resp Distinctio inadaequata, quatenus distinctio (est enim partim distinctio▪ partim non, & idcirco inadaequata vocatur), non est minor adaequatâ. Ut corpus humanum, quatenus vere distinguitur ab ho∣mine hoc est à mente, non minus ab eo distingui∣tur quam quodvis aliud.

Obj III. Minor est Entitas modi quam substan∣tiae. Ergo, minus ab ea distinguitur, quam una sub∣stantia ab alia.

Resp Minor est Entitas micae pulveris, quam Sol, aut Luna▪ aeque tamen ab illis distinguitur, ac haec à se invicem▪ Non igitur quia unum ex natura & Entitate sua, imperfectius est alio, magis minusve ab eo distinguitur. Sic enim Substantia magis di∣stingueretur à modo, quam modus à substantia; Cre∣ator à Creatura, quam haec ab illo.

Obj. IV. Minor est Distinctio Rationis, quam Realis.

Resp. Neque hic minor est, quatenus vera Distin∣ctio est. Ex g••aeque distinguitur homo, qua Pater, à seipso, qua Dominus, quatenus distinguitur, ac silius,

& servus, ad quos refertur. Nam quatenus sie di∣stinguitur, connotat, ut Pater, Filium; ut Domi∣nus, Servum. Idem dicendum est de distinctione quae à diversis negationibus oritur. Negationes enim illae non distinguuntur, nisi per res quas negant, hae autem distinguuntur realiter, vel ut Entia positiva, vel ut non Entia. Distinctio igitur major vel minor dicitur, per analogiam quandam ad ea quae proprie majora sunt vel minora, prout scilicet fundamentum majus vel minus est.

Quaest. VI. An sit aliqua Distinctio Rationis, quoe non est Realis. Peculiaris est hic sententia Derodonis▪ qui negat. Metaphys. contract. pag. 29, 50. Conce∣dendum Derodoni est, Distinctionem Rationis esse Realem, eo sensu quo Reale opponitur ficto. Distinctio enim quae Rationis dicitur non est ficta. Sit tamen.

Thesis. Est quaedam Distinctio, quoe non est Realis, juxta vulgarem acceptionem Distinctionis Realis, nec tamen ficta. Patet, Quia illa Distinctio Rationis dicitur, quae nec est ficta, nec inter duas substantias, aut duos modos Physicos, nec denique inter substantiam & modum Physicum. At datur Distinctio istiusmodi. Ut inter Attributa Divina; puta Misericordiam & Justitiam, &c. Item inter attributa cujusvis rei sim∣plicis, ut inter virtutem intelligendi & volendi in men∣te nostra, aut Angelo, quemadmodum supra osten∣dimus, Disput. 3. quoest. 2.

Objicit Derodon. I. Distinctio Rationis est Ens Rationis, adeoque impossibile.

Resp. Neg. Antecedens, primo quia distinctio qua talis nec est Ens Reale, nec Ens Rationis, sed Affectio Entis, vel potius Entium. Deinde, quia Distinctio Rationis sic vocatur, non quia nullum aliud esse habet praeterquam à Ratione, seu apprehensione mentis nostrae, sed quia inter plures rationes rerum interce∣dit, nempe inter plures habitudines, aut negationes, ut in Institutionibus definivimus.

Obj. II. Attributa Divina, puta Misericordia & Justitia, si considerentur praecise Ratione principii, quod est ipsa Deitas, nec re nec Ratione distinguun∣tur: si ratione effectuum, qui sunt punire, & parcere, sic distinguuntur realiter.

Resp. Miserecordia & Justitia in Deo, nec distin∣guuntur ratione effectuum praecise, nec ratione prin∣cipii, sed ratione habitudinis diversae ad effectus il∣los, quam principium connotat. Adeo ut miserecor∣dia sit Divina essentia, prout realiter connotat Relati∣onem ad actum parcendi, vel conferendi beneficia gratuita: Justitia vero sit eadem Essentia, ut conno∣tat Relationem realem ad actum puniendi, vel ad ip∣sam paenam infligendam, vel inflictam. Idem verum est de virtute intelligendi, & volendi, in mente cre∣ata, & caeteris similibus.

Quaest. VII. An sit aliqua Distinctio Rationis Rati∣ocinantis, quae (ut vulgo definitur) nullum fundamentum habet in re. Communis est pars affirmans. Nos sic statuimus.

Thes. I. Mens humana saepe fingit Distinctionem, sine fundamento in rebus: ut multi opinantur Episcopum & Presbyterum esse distinctos ordines in Ecclesia. Sed Distinctio Rationis Ratiocinantis, ex communi sen∣tentia, non est plane ficta. Idcirco sit

Thes. II. Nulla est Distinctio, praeter fictam, quae non habet fundamentum in re. Ratio est, quia mens ubi nullum fundamentum distinguendi invenit, distin∣guere nequit, sine fictione. Distinguere enimest diver∣simode concipere: at impossibile est mentem dissi∣miles conceptus formare, nisi diversitatem aliquam inveniat in objecto, veram, vel fictam. Siquidem sine objecto vero vel ficto nullus unquam est con∣ceptus.

Obj. Cum dicimus Homo est Homo, distinguimus inter Homlnem & seipsum, ut modo habet ratio∣nem subjecti, modo praedicati; vel cum abstracta

distinguuntur à concretis, ut Humanitas ab Homine' Entitas ab Ente.

Resp. Ad primam instantiam, cum dicimus ho∣mo est homo, vel concipimus hominem esse subjectum simul & praedicatum, vel non. Si prius, Distinctio est rationis ratiocinatae, habens fundamentum in re•• Homo enim à parte rei habet aptitudinem subeundi utramque rationem. Rationes autem illae sunt di∣versae ut per se patet. Si postetius, nullo modo di∣stinguimus Hominem à seipso, sed 〈◊〉〈◊〉 contra identi∣ficamus eum cum seipso, seu concipimus esse prorsus idem. Ad secundam manifestum est, Hominem in concreto, distingui ab humanitate, non tamen ratione ratiocinata, (ut vulgo loquumur) sed realiter, aut mo∣daliter, saltem inadaequate. Nam Homo, praeter Hu∣manitatem, includit varia accidentia, quae ab ea, sal∣tem modaliter distinguuntur. Quod s••nulla omnino accidentia includeret, adhuc tamen distinguitur ra∣tione, quia homo in concreto, concipitur ut res quae sentit & ratiocinatur, Humanitas vero, ut vir∣tus sentiendi, & ratiocinandi, vel ut corpus, mens, & utriusque Unio; illa aurem ratione ratiocinata distinguuntur, saltem inadaequate, & diversa con∣notata includunt. Idem verum est de Ente quod significat aliquid non repugnans, & Entitate, quae, quatenus ab Ente distinguitur, (interdum enim nul∣lo modo distinguitur), solam negationem repugnan∣tiae denotat.

Quaest. VIII. Quid fentiendum de Distinctione formali, & Natura Rei, quam, praeter Distincti∣onem Realem, & Rationis, adstruunt Scotistae.

Resp.

Thesis. Nulla est Distinctio formalis, diversa à Di∣stinctione Reali, Modali, & Rationis; Omnis enim Distinctio vel est inter duas substantias, vel inter duos modos Physicos diversarum substantiarum, vel inter substantiam aliquam, & modum alterius. Et

hae omnes reales ab omnibus vocantur: vel inter substantiam & modum suum, quae modalis vulgo dicitur: vel inter plures modos ejusdem substantiae, quae vel Realis, vel Modalis est: vel denique inter plures rationes rerum, aut inter Rem & Rationem suam: Ut inter duas Relationes, ejusdem Rei, ad diversos terminos, vel inter duas negationes; vel inter Relationem & negationem, quae Distinctio Rationis dicitur. Distinctio igitur illa, quam for∣malem ex Natura Rei, hoc est, formalem-realem ap∣pellant Scotistae, non potest esse alia quam Distin∣ctio Modalis, vel Rationis. Ut patet exemplis quae adferunt. Dicunt enim per eam distingui in re cor∣porea, Quantitatem & Figuram: Item Relatio∣nem, & Fundamentum, ut referunt Conimbri∣censes in Praef. Porphyrii q. 4. art. 2. Inter ratio∣nem Entis, & rationem substantiae in homine, ut refert Arriaga Disp. 5. Log. 11. 4. In primo enim Distinctio est modalis, in secundo & tertio, est Ra∣tionis.

Obj. Omnis Distinctio Rationis est per intelle∣ctum: at datur distinctio quaedam quae nec Realis, nec Modalis, nec per intellectum est: ut inter gra∣dus essentiae, in eodem individuo simplici; prout inter rationem spiritus, Substantiae, & Entis, in Gabriele. Illa igitur est formalis ex Natura Rei.

Resp. Negatur major. Nulla enim Distinctio est purè per intellectum, praeter Distinctionem fictam; ut supra ostendimus.

DISPUTATIO. X.

De Ʋniversali.

Quaest I. AN recte definiatur Universale, Ʋnam aptum inesse pluribus, & illis attribui, seu de illis praedicari.

Resp.

Thesis. Recte sic definitur, si intelligas universale pluribus inesse, primo per multiplicationem sui in il∣lis, adeo ut unicuique insit distincta natura, licet pla∣ne similis. Alioqui si natura aliqua sit prorsus eadem in pluribus, ut Essentia Divina in tribus personis S. S. Trinitatis, non erit Universalis, sed tantum com∣munis. Secundo per identitatem cum illis pluribus, ita ut in singulis ex iis singulae sint naturae similes identificatae.

Obj. I. Albedo est unum quid in nive, & lacte, non ••amen ad illa Universalis est.

Resp. Non est Universalis ad substantiam nivis & lactis, (licet quidam universale accidentale, oppo∣site ad essentiale appellant), est tamen ad albedinem lactis, & albedinem nivis.

Obj. II. Natura Solis est universalis, non tamen est una in pluribus.

Resp. Non est una in pluribus actu existentibus: Est tamen in pluribus possibilibus; aptitudinem au∣tem essendi in pluribus, ad universale sufficere vo∣lunt Logici.

Obj. III. Anima Socratis est una in pluribus membris corporis sui; quia est tota in toto corpo∣re, & tota in singulis membris, ut communis fert sententia: est tamen res singularis.

Resp. Non constat esse totam in singulis mem∣bris. Et si constaret nec in illis multiplicatur, nec cum illis identificatur. Prius autem necessario re∣quiritur ad Ʋniversale.

Obj. IV. Natura Heminae aquae est in una om∣nibus illius guttis; non tamen Universalis, sed sin∣gularis.

Resp. Est una in natura & ratione aquae praecise, non in ratione Heminae.

Quaest. II. An sit aliqua natura Ʋniversalis à parte rei: An vero omnis Natura quae universalis est, per intellectum universalis sit. Multum agitatur haec quaestio, cujus tamen exigua aut nulla Utilitas est. Est enim de voce Ʋniversalis, quam alii aliter pro arbitrio accipiunt; nempe utrum natura, v. g. Ho∣minis in se, an ut tali modo concipitur, universa∣lis dicenda sit. Et tandem eo recidit quaestio, u∣trum unitas similitudinis, inter singularia, ad Univer∣sale sufficiat, an vero alia quaedam unitas sit necessa∣ria.

Platonis sententia fuit, Naturas universales esse ide∣as quasdam separatas à singularibus, in mente divi∣na, (ut quidam Platonem interpretantur) existen∣tes. Scotus & Scotistae docuisse putantur, in singula∣ribus ejusdem speciei, esse naturam unam unitate formali, (ut vocant), non multiplicatam ex se, sed per singularitates distinctas supeadditas. Fonseca Na∣turam esse universalem docuit in statu possibili, seu in signo rationis, antequam contrabitur ad singularita∣tes. C••jetanus esse unam unitate negativa à parte rei, quatenus in singularibus non distinguitur, hoc est quatenus non est diversa, seu dissimilis.

Ex altera parte, alil contendunt Naturam non es∣se

Universalem nisi per praecisionem, seu abstra∣ctionem mentis; de modo tamen praecisionis inter se dissentiunt. Thomistae enim dicunt praecisionem il∣lam esse objectivam; hoc est, quâ ita concipitur na∣tura, ut singularitates seu differentiae non concipi∣antur, magis quam si cum illa nec conjunctae, nec identificatae essent. Nominales formalem esse conten∣dunt; scilicet quae vere attingit, omnes differentias, & singularitates quae cum ea identificantur, verum adeo confuse & indistinctê, ac si eas non attingeret. Ab his parum dissentiunt, qui dicunt Universale es∣se hanc vel illam Naturam communem, indefinite vel indeterminate apprehensam. Ambo quidem con∣cedunt naturam esse Universalem fundamentaliter, quatenus convenientia realis inferiorum occasionem menti praebet conceptum praecisivum seu abstracti∣vum formandi: negant tamen esse Universalem for∣maliter. His enim terminis uti volunt.

Denique Cartesius docet Universalia nihil esse nisi varios modos cogitandi. In hac quaestione sit,

Thes. I. Nullae sunt ideae rerum separatae à rebus ipsis. nisi in mente, vel Divina, vel creata; Humana scilicet vel Angelica. Nec hae Universales sunt in Essendo, sed in repraesentando.

Thes. II. Nulla Natura communis creata, ita est una in pluribus, ut non sit etiam multiplex intrinsece, & per se: Adeoque Unitas quae Universale constituit, non potest esse illa Unitas formalis, quam Scotistae adstru∣unt; si modo vere eam talem esse putaverint. Sic enim una & eadem Humanitas esset in omnibus ho∣minibus; eo modo quo una & eadem essentia Di∣vina, est in omnibus personis venerandae Trinitatis. Nec Humanitas universalis esset, sed singularis. De∣inde supponit sententia illa, singularitatem esse re∣aliter distinctam à natura, ut accidens quoddam ip∣sius, quod falsum est. Est enim natura, ex g. hu∣mana in Socrate, aliisque hominibus, essentialiter, & per se singularis.

Excipiunt Scotistae, contra posteriorem illam rati∣onem.

I. Si natura esset ex se, & essentialiter singularis, non esset communicabilis, nec esse posset Univer∣salis. At posterius est falsum.

Resp. I. Natura dicitur communicabilis pluribus, non quod una eademque in pluribus, sed quod plu∣res omnino similes, singulae in singulis sint.

II. Petrus & Paulus conveniunt specie, & diffe∣runt numero; eandem igitur habent essentiam, non eandem individuationem. Proinde, essentia, & in∣dividuatio, seu singularitas, non sunt idem.

Resp. Non differunt proprie numero, seu singu∣laritatibus, sed tantum distinguuntur, nec eandem proprie & stricte essentiam habent, sed similes es∣sentias, qua ratione habent etiam eandem singulari∣tatem, id est, singularitates similes. Unde in eodem individuo essentia et singularitas sunt realiter idem, sola autem ratione diversa. Quatenus enim natu∣ra humana Socratis consideratur ut id per quod So∣crates est Homo, Essentia illius dicitur; quatenus vero connotat similem naturam in alio, dicitur ea∣dem specie. Quatenus denique distinguitur realiter à reliquis similibus, et ut negat pluralitatem suae rationis, singalaris vocatur.

Thesis. III. Natura in statu possibili, in ••ullo signs Rationis, indifferens est ad hanc vel illam singularitatem, nisi in nostro conceptu.

Patet, Quia, in quovis signo rationis, natura possi∣bilis est contracta ad suam quae{que} singularitatem deter∣minatam possibilem ad illam scilicet quam haberet, si existeret. Sicut natura existens contracta est ad singu∣laritatem determinatam existentem. Nec enim aliam habere potest, quam illa quae cum ipsa identificatur.

Obj. Natura est indifferens ad existendum vel non: Ergo, etiam à pari ad habendam hanc vel il∣lam singularitatem.

Resp. Negatur sequela, et paritas allegata. Na∣tura enim creata est indifferens ad existendum vel non, quia non necessario existit, sed potest existere vel non existere. At non est indifferens ad hanc vel illam singularitatem, quia una singularitas necessario convenit cui{que} naturae. Nec indifferens esse posset ad plures, nisi singularitas realiter aut modaliter ab ea di∣stingueretur. Ex hoc igitur argumento tantum sequi∣tur, naturam esse indifferentem ad singularitatem actu existentem habendam, vel solam possibilem retinen∣dam.

Obj. II. Deus Hominem creaturus, potuit hunc vel illum singularem creasse, puta Adamum vel alium; potuit igitur creasse naturam humanam cum hac vel illa singularitate: Proinde natura indifferens est ad hanc vel illam singularitatem.

Resp. Dist. Consequens. Potuit creasse naturam humanam, cum hac vel illa singularitate, id est hanc vel illam humanitatem singularem, seu hanc vel illam, cum sua quam{que} singularitate, esto. Potuit creasse u∣nam & eandem numero humanitatem, cum hac vel illa singularitate, puta naturam humanam Adami cum singularitate Adami, vel Platonis, negatur: hoc enim impossibile est: quia natura humana Adami non di∣stinguitur realiter à sua singularitate.

Thes. IV. Natura Ʋniversalis concipitur à mente nostra, conceptu praecisivo, seu abstractivo, qui scilicet repraesentat inferiora secundum id tantum in quo conveni∣unt, non autem secundum differentias, aut multiplicita∣tem: Ut cum concipimus Naturam humanam in communi, seu secundum se. Quod autem ad dissi∣dium inter Thomistas & Nominales attinet, rectius Tho∣mistae praecisionem hic statuunt Objectivam. Sunt e∣nim in eadem entitate simplici plures rationes forma∣les, quae aliter distinguuntur quam per intellectum: (licet hoc non concedant Thomistae, & sic non satis sibi

constant) quarum idcirco una concipi petest, dum alia non concipitur. Quanquam res ipsa cui ratio∣nes illae conveniunt, semper concipiatur. Ex. g. alia est ratio formalis, per quam homo est homo; alia per quam est singularis, ante omnem operatio∣nem intellectus. Homo enim qua Homo, conno∣tat habitudinem ad actus sentiendi, & ratiocinandi. At quatenus est singularis connotat solam negatio∣nem pluralitatis, in ratione hominis; Quae rationes, per se, sive cogitemus, sive non diversae sunt. Et in rebus quae constant pluribus naturis, quarum una est communis ipsis cum aliis, altera propria, ut in homine manifestum est, (Corpus enim quodammo∣dó commune habet cum bestiis, mentem vero si∣bi propriam,) clarius apparet, quomodo mens ob∣jective unam partem ab alia praescindit. Ratio a priori est, quia omnis praecisio est objectiva. Si enim totum quod est in objecto concipiatur, nulla est praecisio.

Respondent Nominales esse quandam praecisio∣nemquoad modum concipiendi quae totum quod est in objecto attingit: nempe cum concipitur, v. g Na∣tura Humana, cum omnibus singularitatibus in quan∣tum conveniunt, adeoque confuse, & indistinctae, ac si essent unum quid. Sed haec doctrina nimis confusa est. Primo enim improprie vocatur prae∣cisio quae est tantum ratione modi concipiendi. Praecisio enim est alicujus praecisioseu divisio ab alio. At non est divisio modi concipiendi a conceptu: Ergo alicujus ex parte objecti. Deinde si praecisio, respectu modi, considerat omnia alicujus ordinis, (puta omnes homines,) in quantum conveniunt, non autem in quantum differunt, vel distinguun∣tur, tum certe cum concipitur Animal, qua tale, non concipiuntur illius differentiae: & cum concipitur homo praecise ut homo non concipiuntur differentiae Individuantes, quibus homines distinguuntur: idem

enim conceptus non potest duntaxat repraesentare animalia in quantum conveniunt, & eadem simul repraesentare in quantum differunt; & ita de re∣liquis. Adeo ut Nominales reipsa praecisionem ob∣jectivam concedant, licet verbis negent.

Obj. Sequeretur unm & idem simul, per eundem actum, cognosci & non cognosci. Natura enim Generica, & differntiae suae, & natura specifica cum singularitatibus, sunt idem.

Resp. Sequeretur unum & idem cognosci, & non cognosci, sed non secundum idem. Et licet natura Generica in re simplici, eadem sit cum differentiis si∣mul sumptis, identitate reali inadaequata, non tamen identitate formali, seu rationis. Ex g. licet in puncto Mathematico idem realiter sint indivisibile, & inexten∣sum, nempe ipsa entitas puncti, Ratio tamen inex∣tensionis, & Ratio indivisibilitatis, non suut idem. Nam inextensio est negatio partiumin distinctis locis indivisibilitas est negatio actus dividendi possibilis. Negationes autem illae distinguuntur aliter quam per intellectum, ut in superiori disput. ostendimus.

Thesis. V. Licet Natura Ʋniversalis concipi soleat per praecisionem, non tamen est aut fit per eam Ʋna, aut Ʋ∣niversalis. Probatur.

1. Quia sequeretur Naturam esse Universalem & non esse pro libitu nostro; esse scilicet, cum de ea co∣gitamus per conceptum praescindentem; non esse, cum non cogitamus.

2. Una eademque Natura haberet tot Unitates & Universalitates, quod actibus mentis praecisivis concipitur qui inumeri sunt.

Resp. Intellectuarii, actum praecisivum quotiescun∣que repetitur, semper eodem plane modo praescin∣dere naturam ab inferioribus, ac proinde semper fa∣cere idem Universale. Contra quia licet idem spe∣cie Universale semper faciat, non tamen facit idem numero. Licet enim materia eadem sit, & forma

plane similis, quia tamen forma est aliud singulare, necesse est totum eatenus esse aliud.

3. Ab intellectu natura nihil mutuatur nisi quod per eum denominetur tali modo cognita, quod non est esse unum aut Universale.

Respondent, Naturas inferiorum fieri unum, cum ita concipiuntur ac si essent unum. Contra, quia si illud sufficeret ut fierent unum, tum quia tenebrae conci∣piuntur ad modum nigredinis, sequeretur eas fieri nigredinem; Et sic de aliis, quae per idaeas alienas concipiuntur.

Thes. VI. Natura igitur ex se, est proprie, & forma∣liter, Ʋniversalis, antequam praescinditur ab inferioribus. Patet, Quia Natura ex se est una genere, vel specie, & multiplex, in inferioribus quatenus in illis est prorsus similis; Totum igitur habet quod requiritur ad Uni∣versale. Ex communi enim modo loquendi, unum dicuntur quae exacte conveniunt, praesertim in essen∣tiis: cui proinde standum est, nec opus est ad intelle∣ctum recurrere, ut inde Unitatem & Universalita∣tem arcessamus.

Excipiunt Intellectuales, I. Unitatem quam na∣rura habet à parte rei, non esse stricte unitatem. In∣cludit enim essentialiter pluralitatem.

Contra, 1. Quia multo minus unitas illa quae est per intellect••m, est stricte Unitas. Et unitati conve∣nientiae pluribus nominibus cedit. Haec enim est Es∣sentialis inferioribus, necessaria, perpetua, & intrinseca; illa vero accidentalis, contingens, mutabilis, & extrinseca.

2. Multa includunt pluralitatem, quae tamen una ab omnibus habentur: ut omnes res compositae.

Excipiunt II. Naturam esse tantum fundamentaliter unam & universalem, non autem formaliter. Et hac distinctione omnia argumenta opposita satis se diluere existimant; est tamen mera petitio quaesiti. Nam na∣turam esse formaliter unam, & universalem, nihil ali∣ud apud illos significat, quam esse talē per intellectum,

hoc autem est ipsum quaesitum. Deinde natura huma∣na non tantum praebet intellectui fundamentum con∣cipiendi se, instar unius, quod est esse fundamentaliter unam, sed etiam in se dicit unam multitudinem natu∣rarum in certa ratione similium, seu negationem plu∣rium multitudinu, quod est formaliter esse in ea ratione unam: sicut ones creaturae sunt formaliter un{us} mund{us}.

Hinc inferimus contra Cajetanum, naturam non tantum negative, sed etiam positive unam esse. Con∣venientia enim singularium est positiva: siquidem haec per positivas entitates suas conveniunt.

Obj. I. Quicquid existit extra mentem est singula∣re. Ergo extra eam nihil est universale.

Resp. Quicquid existit extra mentem, est vel u∣num singulare, vel plura, conceditur; Unum prae∣cise, negatur. Universale vero non est unum singu∣lare, sed multa quatenus conveniunt.

Obj. II. A parte rei nihil potest esse unum, & Multiplex, in eadem ratione in qua est unum, ut ad universale requiritur.

Resp. Distinguendo minorem. Requiritur ad U∣niversale ut sit unum & multiplex in eadem ratione, quatenus spectatur secundum essentiam talis naturae, puta Coloris vel Humanitatis: non autem simplici∣ter. Hoc enim est impossibile. Nec in Intellectualium sententia obtinere potest, magis quam Realium. Juxta illos enim, natura est una per Intellectum, & extrin∣sece; multiplex vero, extra intellectum, & intrinse∣ce. Sicut secundum nos est una propter convenienti∣am multiplex veropropter multitudinem singularium.

Inst. At tot sunt convenientiae quot sunt singularia. Unumquodque enim singulare, cum quovis alio, su∣am habet convenientiam.

Resp. Tot sunt convenientiae partiales, quot sunt singularia: Una tamen est adaequata omnium simul. Omnes enim illae convenientiae sunt exacte similes Et ea ratione sunt Una. Deinde satis est ad unitatem con∣venientae,

quod omnia singularia conveniant inter se, licet pluribus convenientiis. Sicut ut mille par∣tes continui unum constituant, sufficit quod omnes uniantur, licet pluribus unionibus, tot scilicet quot sunt 〈◊〉〈◊〉 partium. Caetera inter disputandum diluenda relinquimus.

Thesis. 7. Objectum conceptus quo concipitur Ʋniver∣sale, sunt omnia singularia, hujus vel illius ordinis, qua∣tenus conveniunt. Puta objectum conceptus de ani∣mali in communi, sunt omnia animalia, in quan∣tum conveniunt in natura sensitiva. Patet ex Thesi proxima, & ulterius demonstratur in hunc modum. Objectum conceptus de animali in communi, vel est unum singulare animal, sive determinatum, si∣ve inderminatum; vel aliquot animalia, vel omnia, eaque tum actu existentia, tum possibilia. At nec primum, quia sic non apprehenderetur Universale sed singulare. Nec secundum quia neque sic ap∣prehenderetur Natura sensitiva in tota latitudine. Tertium igitur dicendum est. Deinde adaequatum objectum conceptus Universalis, est totum quod per ipsum repraesentatur: Totum autem sunt om∣nia individua certi ordinis. Idea enim animalis repraesentat omnia animalia quatenus sunt animalia.

Obj. Universale inest singulis suis inferioribus, & de illis potest praedicari, quod de omnibus in∣ferioribus simul non est verum.

Resp. Universale inest singulis inferiorum, & de illis potest praedicari, non secundum extensionem, seu Universalitatem, sed secundum Naturam tan∣tum & comprehensionem. Ut tota Essentia Naturae sensitivae, secundum omnia attributa sua, est in singu∣lis animalibus; non autem in tota extensione, quae una cum convenientia eorum in quibus extenditur, est forma Universalis.

DISPUTATIO. XI.

De Genere, Specie, Individuo, & Differentia.

QUaest. prima est, quid definiatur per definitio∣nem Generis (& eadem quaestio fieri potest de omnibus notionibus secundis;) Utrum scilicet Naturae, ut sunt in se; an ut ta∣li modo cognitae. Posterius affirmant omnes qui notiones secundas denotare affirmant id quod res habent per intellectum. Unde in definitione ge∣neris, Arriaga definiri vult naturas, non ut sunt na∣turae Physicae & reales, sed ut cognitae conceptu con∣fuso qui inter inferiora non distinguit.

Thesis. I. Non definiuntur hic naturae quae sunt Ge∣nera, secundum naturas suas proprias, nec secundum omnia communia Essentialia. Et idem de specie, Individuo & Differentia, est dicendum. Ex g. Non defini∣tur hic Animal, quatenus est Animal. Sic enim A∣nimal non definitur, Attributum Essentiale conceptum ad modum rei per se stantis commune pluribus quae essen∣tiis differunt, sed vivens sentiens. Nec in definitione speciei, definitur, homo aut equus, quatenus sunt homo & equus, sed quatenus sunt subjecta attribu∣ti Generici; aut Attributa essentialia, concepta in∣star rerum per se stantium, communia pluribus quae solis accidentibus differunt. Ad Genus enim & spe∣ciem perinde est quid aut qualia sint, animal, color, homo, equus, &c. Modo talia sint ut in definitioni∣bus suis exprimitur.

Thes. II. Non definiuntur in his definitionibus, natura ut subsunt cognitioni nostrae. Sic enim definiri deberent Genus & species, Res abstractè consideratae, non cognitis differentiis. Cum tamen definiuntur juxta intellectuales quae praedicari aptae sunt de pluribus specie vel nume∣ro differentibus, vel pluribus ejusmodi insunt, qua∣tenus sunt tales.

Thes. III. Definiuntur igitur naturae reales, secundum id quod habent in se, sive concipiantur sive non. Seu secun∣dum affectionem, vel rationem communissimam, ut in definitione Generis, animal, color, lapis, virtus, & reliquae naturae similes, secundum genereitatem, seu quatenus sunt communes pluribus quae essentiis diffe∣runt; id est, ut sunt Genera. In definitione speciei subjicibilis, definiuntur, homo, equus, albedo, fortitudo, quatenus sunt subjecta generum suorum: Speciei ve∣ro praedicabilis, eaedem res, & similes, quatenus sunt communes iis solis quaeaccidentibus tantum differunt. Seu omnes res quae species sunt secundum specieitatem, sive ut species sunt. Unde & definiuntur res istae se∣cundum aliquid quod ipsis essentiale est. Essentiale enim est animali, esse multiplicabile in plures speci∣es; & homini esse multiplicabilem in plura indivi∣dua; Adeo ut non sit simpliciter verum, non defi∣niri naturas genericas & specificas secundum essenti∣am spectatas. Et hoc sensu concedimus quod dici solet, definiri naturas, ut substratae sunt notionibus Gene∣ris speciei, &c.

Obj. Illud definitur in definitione Generis, (simi∣le de reliquis dicas), quod affirmari potest de speci∣ebus. At natura secundum Genereitatem non potest affirmari de speciebus: Non enim verum est Homo est animal secundum genereitatem. Siquidem sic homo esset genus.

Resp. Distinguo minorem. Natura secundum Genereitatem non potest affirmari de singulis speci∣ebus seorsim; potest tamen de omnibus simul. Vel

non potest affirmari de speciebus (intellige sigillatim) secundum extensionem, sed secundum reliquam na∣turam, seu comprehensionem.

Quaest. II. An definitio Generis. scilicet quod sit praedi∣cabile de pluribus specie differentibus, in quaestione qua quae∣ritur quid res sit, i. e. ad modum rei per se stantis, bo∣na sit.

Resp. Affirmative. Traditur enim per Genus, quod est attributum essentiale commune, vel praedi∣cabile de pluribus, in quo differt ab individuo & ac∣cidente; & per differentiam quae in eo sita est, quod habeat se ad modum rei per se stantis, per quod dif∣fert à differentia; & quod commune sit pluribus quae essentiis differunt, hoc est speciebus, in quo à specie differt. Contra objiciuntur nonnulla, quae non solum Tyronibus, sed & doctis negotium faces∣sunt.

Obj. I. Quicquid definitur per Genus & Differen∣tiam, est species: At Genus non est species. Omnis enim species habet aliquod supra se genus. At Genus hic complectitur sub se omnia Genera. Deinde si es∣set aliquod genus Generis, daretur etiam illius aliud Genus, & sic in infinitum.

Resp. Ad minorem: Genus non est species in communi, esto. Non est species particularis, nego. Est enim species universalis, seu attributi communis. Nam universale seu attributum commune, dividitur in Genus, Speciem, & Differentiàm. Sed instari po∣test. Si Genus esset species quaedam particularis, com∣prehenderetur sub specie tanquam inferius. At Ge∣nus est superius specie.

Resp. Genus in communi, quatenus sortitur ra∣tionem speciei cujusdam, ut dictum est, continetur sub specie in communi. Quod igitur dicitur Genus esse superius specie, verum est de solo Genere parti∣culari ad speciem particularem; ut de colore ad albe∣dinem, vel de Animali ad hominem, &c.

Ad priorem probationem, minor distinguenda est: Genus complectitur sub se omnia Genera, quatenus praecise sunt Genera; at non sub omni alia ratione. Ut complectitur sub se Universale, non qua Uni∣versale, sed qua Genus est. Universale autem, qua tale, nec est Genus, nec Species, sive in communi, sive in particulari: Sicut animal, qua animal, nec est homo, nec brutum.

Inst. Ergo Universale erit & superius Generi, & inferius.

Resp. Diversa ratione, ut jam declaravimus; nec est absurdum.

Ad posteriorem probationem, negatur sequi pro∣gressus in infinitum: quia Genus in communi non habet supra se aliud Genus in communi, sed tantum attributum quoddam latioris extensionis, puta Uni∣versale, vel praedicabile. Et licet hoc etiam habeat aliquod aliud attributum superius, puta affectionem communissimam, tandem tamen devenitur ad ratio∣nem supremam, nempe aliquid, vel intelligibile, cui nihil est superius.

Obj. II. Genus, cum Attributum commune sit, non potest definiri per Differentiam, quae Attribu∣tum proprium est.

Resp. Genus non potest definiri per differenti∣am in communi. Potest tamen per suam differen∣tiam, quae differentia quaedam est particularis.

Obj. III. Species, Differentia, & Accidens, prae∣dicantur de pluribus specie differentibus in quid. Ex. gr. Species de Homine & Bestia, Differentia de Rationalitate & Irrationalitate, Accidens de Figura & Motu. Ergo Definitio convenit aliis praeter Ge∣nus.

Resp. Verum est antecedens de communi ratio∣ne speciei, Differentiae, & Accidentis; non autem de specie, Differentia, & Accidente particulari, ut sunt notiones primae.

Inst. Color est Accidens; & tamen praedicatur de pluribus speciebus in quid, puta de albedine & ni∣gredine.

Resp. Est Accidens respectu subjecti colorati; ut ad bovem, ••vem, chartam, &c. At non est accidens ad albedinem, & nigredinem, sed Genus.

Obj. IV. Pars non praedicatur de Toto: at Ge∣nus est pars speciei: haec enim componitur ex Ge∣nere & Differentia.

Resp. Vera est major de parte in abstracto; ut caput non praedicatur de corpore animalis. At de suo toto praedicatur quaevis pars in concreto. Genus autem de specie in concreto praedicatur, non in ab∣stracto; puta animal de homine, non animalitas. Quanquam Genus non proprie pars sit speciei, sed analogice tantum, quatenus unum est ex Attributis ipsius essentialibus.

Obj. V. Definitio praedicatur de pluribus specie differentibus in quid: At Definitio Generis non est Genus. Ergo praedicari de pluribus specie differen∣tibus in quid, convenit alii quam Generi.

Resp. Ad minorem, Definitio Generis est ipsum Genus explicatum, seu explicite cognitum: nec differt à Genere, nisi accidentaliter, aut penes con∣ceptum clarum & obscurum.

Rogabis, cum Genus in communi, sit species quae∣dam universalis, vel Attributi communis, utrum sit sUbalterna, an infima.

Resp. Esse infimam. Ratio est quia inferiora Ge∣neris, scilicet hoc & illud Genus, puta animal, color, &c. item Genus supremum, subalternum, & infi∣mum, proximum, & remotum, non differunt in ratione Generis, nisi accidentaliter: sicut homo albus & niger, sunt differentiae tantum accidentales homi∣nis.

Quaest. III. Quomodo genus praedicetur de Individuis; scilicet ad modum Generis, an an modum Speciei?

Thes. I. De Individuis completis, puta de Socrate & Bucephalo, Genus praedicatur ut Genus, nempe in∣complete, ut loquuntur in Scholis; hoc est tanquam Pars Essentiae per se stans, ut exempla data osten∣dunt.

Thes. II. Sed de individuis incompletis, qualia sunt hoc animal, haec Substantia, hoc Ens, hoc Corpore∣um, & similia attributa generica individuata; hoc est ut restringuntur ad certas individuationes, prae∣dicatur ad modum speciei. Ut cum animal praedica∣tur de hoc animali, praedicatio est speciei, quia est completa; hoc est attributum in illa exprimit totam Essentiam Subjecti, saltem confuse & ob∣scure.

Obj. In hac praedicatione, hoc animal est animal, praedicatum est aliquid quod affirmari potest de plu∣ribus specie differentibus, estque per se stans: Ergo, est Genus.

Resp. Si absolute spectetur est Genus; at non prout refertur ad subjectum hoc animal.

Inst. Hoc animal est vel Socrates, vel Plato, vel Cyllarus, vel Bucephalus, vel aliud quoddam indivi∣duum completum hominis, vel bestiae. Ergo attri∣butum animal, in hac praedicatione, non denotat to∣tam Essentiam subjecti.

Resp. Est aliquid ex his à parte rei: nullum ve∣ro in nostro concipiendi modo. Sic enim, nihil aliud denotat, quam animal singulare: hoc autem ut sic consideratur, est animal duntaxat cum singu∣laritate. Singularitas enim in Essentia rei non cen∣setur.

Quest. IV. Quo sensu Genus sit Attributum Remotum Individuorum?

Resp. Non quasi Species aut Differentia propius iis convenirent, essentve medium reale, & proprie dictum, inter Genus & Individua: sed tantum quod ex individuo aliquo non infertur immediate Genus,

puta ex Socrate, animal; sed prius Species, & deinde Genus. Cujus ratio est, quia Genus latius patet quam species. Mens autem cum plura attributa disparis extensionis, infert ex aliqua re, prius sumit quod mi∣nus late patet.

Quaest. V. An recte definitur Species subjicibilis, quae immediate locatur sub Genere: Praedicabilis vero quae praedicatur de pluribus solo numero differentibus, ut tota eo∣rum Essentia. Sunt illae definitiones Porphyrii, & communiter probantur.

Thesis. Posterior Definitio recte se habet. Sed prior reprehendenda est; quia prius definiebatur à Por∣phyrio Genus, per habitudinem ad suas species. Hic igitur ubi Species rursus definitur per habi∣tudinem ad Genus, Circulus in definiendo commit∣titur.

Ad hanc rationem communiter respondent Lo∣gici, Relata (qualia sunt Genus & Species subjici∣bilis) non posse aliter definiri, quam per mutuam sui mentionem, licet in obliquo. Ut Pater defi∣nitur is qui habet filium, & filius qui est à Patre. Verum sic falsum tradunt doctrinam, de Ratione definiendi. Nec enim relata definiuntur per ex∣pressam mentionem sui, ut in definitionibus Por∣phyrianis Generis & Speciei Subjicibilis fit, sed tantum per implicitam, in qua non considerantur ut relata. Exempla patris & filii non concludunt: sic e∣nim definitiones eorum essent plane negatoriae: cum sensus prioris esset, Pater est is qui habet eum qui est à Patre: Posterioris vero, Filius est qui est ab eo qui habet Filium. Aliter igitur definiri debet Pater, is qui ali∣um genuit; Filius vero qui genitus est ab alio. Simi∣liter Genus definiri debet Attributum Essentiale, con∣sideratum ad modum re••••per se stantis, commune pluri∣bus quae essentiis differunt; non autem commune pluribus specie differentibus, aut pluribus speciebus:

Species vero quatenus est subjectum Generis, U∣num est è pluribus, quibus convenit aliquod Attri∣butum essentiale commune.

Contra relationem Generis ad speciem, Sophis∣mata sunt quae sequuntur.

Obj. I. Relata non possunt de se invicem affir∣mari; quia semper distinguuntur realiter; ut Pa∣ter et filius &c. At Genus affirmatur de specie.

Resp. Vera est minor, de Genere et specie mate∣rialiter consideratis; id est de Naturis particularibus, quae sunt genera et species; at non formaliter; seu ut sunt Genus, et species. Genus enim sic conside∣ratum, complectitur omnes suas species; ut Animal, qua Genus, hominem, et brutum: una autem spe∣cies non potest affirmari de alia.

Obj. II. Relata sunt simul Natura. At Genus et species non sunt simul natura. Genus enim est pri∣us natura quam species: quia illam ut pars essenti∣al is constituit.

Resp. Hic etiam minor non est vera, de Genere & specie formaliter, seu secundum Genereitatem, & specieitatem consideratis; sed tantum materialiter, ut sunt tales naturae particulares, puta Animal, et Homo, Color, et Albedo. &c.

Obj. III. Species est Correlatum individuorum Non igitur Generis.

Resp. Species est Correlatum individuorum, non ut subjicibilis, qua ratione est correlatum Generis, sed tantum ut praedicabilis.

Quaest. VI. An species Subjicibilis, qua talis sit Ʋ∣niversalis.

Resp. Negative; quia species sub illa ratione non habet quidquam sibi inferiùs, sed tantum aliquid su∣periùs, vel aequale, scil? 〈◊〉〈◊〉 et differentiam pro∣priam Deindè subjicibilitas, nec Universalitas estnec affectio illius necessaria. Conven it enim rei parti∣culari, et singulari.

Obj. Species subjicibilis, qua talis, vel est Uni∣versalis, vel singularis. Non singularis: Ergo Uni∣versalis.

Resp. Negatur major. Sub ratione enim subji∣cibilitatis, nec est Universalis, nec singularis. Si∣cut Homo qua doctus, nec est caecus, nec videns. Absolute autem et citra illam rationem, est Uni∣versalis.

Quaest. VII. An de individuo recte dicatur, quod de uno solo praedicetur, & identice scil. De seipso.

Resp. Affirmative.

Obj. I. Inividuum praedicatur de hoc & illo in∣dividuo.

Resp. Verum est de individuo in communi, non in particulari.

Inst. Individuum Equinum est individuum parti∣culare praedicatur tamen de Bucephalo et Cyllaro.

Resp. Individuum Equinum licet particulare quod∣dam sit ad communem rationem individui, est ta∣men species quaedam ad omnes equos singulares.

Obj. II: Petrus praedicatur de Petro Apostolo, et Petro Ramo.

Resp. Petrus praedicatur de hisce secundum nomen tantum, seu aequivoce: non secundum naturam ali∣quam nomine significatam. Sensus enim harum praedicationum est, utrumque nomine Patri vocari.

Inst. Petrus Apostolus praedicari potuit de Apo∣stolo & Piscatore, non autem secundum nomen tan∣tum: Ergo de pluribus.

Resp. De pluribus sola ratione distinctis, verum est: Realitur negatur; fuerunt enim Apostolus & Piscator, quatenus de illis praedicabilis fuit Petrus, u∣nus et idem homo singularis.

Quaest. VIII. An differentia possit definiri.

Resp. Affirmative. Tum enim differentia in com∣muni definiri potest, prout in Institutionibus factum est; tum etiam differentia particularis, ut talis est

res vel perfectio rei. v. g. Subsistere per se, quod est differentia substantiae, definitur non indigere sub∣jecto sustentante, vel nulla re indigere, ut existat, praeter concursum conservativum primae causae. Differentia etiam aliquando difinitione explicanda est, scil. quoties non effertur terminis per se notis. Licet, in Differentiis efferendis, ab ejusmodi termi∣nis abstinendum sit, qui definitione indigent.

Obj. Differentia non constat Genere, & Differen∣tia: Ergo definiri nequit definitione Essentiali:

Prob. Antecedens non constat Genere; quia Dif∣ferentiae in nullo conveniunt: sunt enim rationes formales, in quibus res adaequate discrepant: Nec Differentiâ; quia sic daretur Differentia Differentiae in infinitum.

Resp. Neg. Primum Antecedens. Differentiae enim omnes, qua tales, conveniunt in his, quod sint attributa propria suorum subjectorum, & quod red∣dant ea inter se dissimilia. Ad Probationem dico, per differentias suas res differunt in omnibus, praeter∣quam in hoc attributo communissimo, quod una∣quaeque ab altera differat, & sic differentia est adae∣quata. Nihil autem cogitari potest quod in aliqua ratione communissima, cum aliquo alio non conve∣niat: Ipsum enim non-Ens in eo convenit cum En∣te, quod utrumque nominari & concipi possit. Maximae igitur differentiae conveniunt in ratione communi differentiae, & haec convenit cum ratione convenientiae, quod utraque sit habitudo quaedam, seu ratio alicujus Rei.

Inst. Nihil potest esse simul ratio conveniendi & differendi. Ut cum virtus percipiendi sit ratio for∣malis per quam spiritus differt à materia, quomodo potest esse ratio per quam cum eaconvenit?

Resp. Differentia est ratio differendi, qua talis ra∣tio particularis; ratio autem conveniendi, praecise qua differentia, in actu Signato. Ut virtus percipi∣endi

qua talis, est ratio discriminativa spiritus & ma∣teriae; at qua praecise differentia quaedam est, con∣venit cum differentia opposita materiae; adeoque cum materia ipsa. Et ambo, nempe spiritus & ma∣teria, in hoc conveniunt, quod virtus percipiendi sit differentia unius, carentia autem hujus virtutis sit differentia alterius.

Ad Probationem posterioris partis, negatur con∣sequentia. Quia licet quarundam differentiarum ex∣cogitari possint aliae differentiae, tandem tamen de∣venitur ad terminos per se evidentes, qui nullis noti∣oribus declarari vel possunt vel indigent.

Quaest. IX. Cum ratio Differentiae in dissimilitu∣dine aliqua consistat, & essentialis quidem in dissi∣militudine essentiae, ficut accidentalis in dissimilitu∣dine accidentium, an quaevis dissimilitudo essentiae suffici∣at ad differentiam specificam, ut vocatur. Et hic aliae quaestiones discutiendae veniunt: scilicet an omnia individua specie differant; seu an species infima ra∣tionem habeat Generals ad sua individua: Et suppo∣sito quod quaedam specie non differant, an dissimilia aut inaequalia in essentiis esse possunt? De Individuis ejusdem ordinis procedit quaestio; ut de duobus ovis ejusdem avis; item de dissimilitudine in essentiis, & de inaequalitate in perfectione essentiali. Nam quod ad individua diversi ordinis, puta Socratem & Bucephalum, illa specie differre omnes concedunt. Conceditur etiam individua ejusdem speciei, saepius esse dissimilia & inaequalia in accidentibus. His praemissis, sit

Thes. I. Non omnia individua specie differunt: sive Species infima non est genus ad sua individua.

Probatur. Quae specie differunt sunt dissimilia, in Essentiis, hoc est, Attributa quaedam essentialia ha∣bent disparata, seu dissimilia: At non omnia indivi∣dua sunt dissimilia. Ut duae lineae, aut duo circuli aequa∣les; duo ova ejusdem avis, magnitudine paria. Nulla

enim in his differentia excogitari potest, praeter quam in accidentibus. Deinde Genus est pars tantum Essentiae speciei: At spècies infima non est pars tantum essentiae Individuorum; sed totam eorum essentiam continet. Species igitur infima non est Genus, ad sua individua.

Objicit Ramus, & Ramistae, qui contra statuunt.

I. Species infima est totum, cujus essentia ad sin∣gula individua communiter attinet. Haec autem sunt illius partes subjectae; Ergo est Genus ad sua Individua.

Resp. Non omne Totum cujus essentia ad singula Subjectorum communiter attinet Genus est, sed tan∣um ejusmodi Totum, quod unicum tantum eorum Attributum Essentiale denotat. Utrumque enim tam Genus quam species Infima, Totum est ad sua in∣feriora; sed haec totum simpliciter est, quia inte∣gram Essentiam individuorum continet: illud se∣cundum quid tantum; quia continet duntaxat to∣tam eorum essentiam communem.

Obj. II. G. Dounamius, Dialect. lib. 1. cap. 27. For∣ma differre & specie differre! at singuli homines Forma dif∣erunt. Habent enim, ut omnia Entia & non-Entia, pro∣priam formam per quam sunt, id quod sunt, & à caeteris distinguuntur.

Resp. I. Fieri potest ut singuli homines specie dif∣ferant. Hinc tamen male infertur conclusio uni∣versalis, de omnibus Individuis. Potest enim unus homo habere aliquid essentiale, quod alius non ha∣bet. At quis sanae mentis simile judicium faceret de duabus lineis aequalibus, & ejusmodi, innumeris singularibus, quae exacte sunt similia?

II. Negamus omnia individua forma essentiali differrae (talis enim forma intelligenda est). Siqui∣dem plurima solum habent formas vere & realiter distinctas; hoc est, quarum una non est alia. At non omnia habent formas essentiales dissimiles, sed

multa plane similes. Nec distinctio & differentia confundenda est, ut in argumento fieri videtur.

Obj. III. Singuli homines inter se differunt, vel genere, vel specie; non genere, ergo specie.

Resp. I. Nec Genere nec specie differunt, in ratione hominum, seu quatenus sunt homines; sed tantum distinguuntur.

II. Licet ut homines sunt, differrent, non tamen par est ratio omnium reliquorum singularium.

Inst. Homo non est species singulorum hominum, species enim qua talis refertur ad Genus tantum, non autem ad Individua. Ergo est Genus.

Resp. Neg. Conseq. Quia non omnis natura communis est Genus, sed illa tantum cujus inferi∣ora essentiis differunt, & quae in illis multiplica∣tur.

Obj. IV. Individua omnia differunt Individuati∣onibus, seu singularitatibus; hae autem de eorum essentiis, sunt.

Resp. Non differunt Individuationibus, sed tan∣tum distinguuntur. Unde & individuationes in censum attributorum Essentialium non recipiun∣tur.

Obj. V. Arist. Metaph. lib. 2. cap. 3. dicit infima Genera de solis individuis praedicari. Seneca Epist. 58. Hominem Genus Catonis, Ciceronis, &c. ap∣pellat. Stoici apud Laërtium in Zenone, dicunt Socratem esse speciem specialissimam. Jurisconsulti eti∣am hominem Genus appellant, & apud omnes fere scriptores occurrit Humanum Genus.

Resp. Levia sunt ista omnia. Dicuntur enim species infimae ultima genera, & individua species specialissimae, non quia haec essentiis differunt, sed per analogiam quandam ad ea quae vere genera & Species sunt. Quia scilicet species infima dividitur in individua, sicut quae vere Genera sunt, in spe∣cies. Quod autem ad appellationem Humani Generis

attinet, in ea Genus non sumitur sensu Logico, pro natura communi, sed pro collectione similium, quae considerantur ut plura distincta: & idem valet ac om∣nes homines, aut aliqui ex omnibus ordinibus. Quin si ex ea sequeretur Hominem esse Genus, ad singulos homines, à pari sequeretur Herculem esse Genus ad suos posteros; hi enim vocantur Genus Heraclida∣rum, apud Porphyrium, Isag. cap. 2.

Thes. II. Individua ejusdem speciei non possunt esse dis∣similia in Essentiis. Est contra Arriagam, de Anima Disp. 1. Sect. 7. N. 224. Probatur, quia non aliunde provenit Differentia specifica quam à dissimilitudine essentiali. Quae igitur in Essentiis differunt, necesse est ut differant specie.

Respondet Arriaga, Differentiam specificam esse notabilem; qualis non est omnis dissimilitudo essen∣tialis. Sed contra, quia si ab hac regula discedamus, scilicet, quod differentia specifica in dissimilitudine essentiali posita sit, nullam de ea ideam figere possu∣mus. Quis enim definiet quantanam differentia sit notabilis, quanta non? Tantilla igitur dissimilitudo in essentia rei, ad differentiam specificam sufficit.

Objicit autem: Cognitiones de Petro & Paulo, sunt aliquantum dissimiles, & magis differunt quam duae cognitiones de solo Petro; non tamen differunt speie.

Resp. Distinguo Antecedens. Si duae cognitio∣nes altera de Petro, altera de Paulo, objecta plane si∣milia repraesentent, ut si Petrus & Paulus per eas con∣cipiantur praecise ut sunt individua Humana, nullo modo dissimiles erunt. Si vero aliquam dissimilitu∣dinem, etiam accidentalem, in illis repraesentent, e∣runt dissimiles, & idcirco specie diversae. Dissimilitu∣do enim in repraesentando est ipsa differentia essenti∣alis cognition••s. Nec quia differentia in objectis non facit ea specie differre, ipsae cognitiones de iis non different specie. Habemus enim conceptus specie

diversos de eodem individuo; dum diversa illius ac∣cidentia, aut etiam attributa essentialia intuemur. Ut cum concipimus mentem Humanam ut peccato vi∣tiatam, & immortalem.

Thes. III. Nulla Individua ejusdem speciei, sunt inae∣qualia, perfectione seu virtute essentiali: Est contra eun∣dem Autorem; & hinc probatur; quia inaequalitas in essentia, dissimilitudinem infert, in qua consistit differentia specifica.

Objicit, I. Arriaga loco supra citato, Cognitio de Petro solo, non differt specie à cognitione de Petro & Johanne simul, ut omnes fatentur: sunt tamen cognitiones illae perfectione inaequales; quia altera ex iis plura objecta repraesentat.

Resp. Mirum Argumentum ab homine acuto profectum. Nam,

1. Non constat perfectiorem esse cognitionem quae plura objecta repraesentat: contendere enim potest aliquis, cognitionem numeri binarii esse aeque perfectam ac cognitio ternarii.

2. Si omnes fatentur cognitiones in argumento memoratas, esse ejusdem speciei, fatentur certe id quod aperte falsum est. Sunt enim cognitiones illae essentialiter dissimiles. Altera enim repraesentat u∣num tantum hominem; altera duos: altera distin∣guit inter partes objecti, altera non: altera duas ideas continet, altera unicam.

Objicit, II. Si quaevis inaequalitas sufficeret ad dif∣ferentiam specificam, sequeretur me specie differre à quovis alio homine, modo unico puncto materiae eo major fuerim, quod absurdum est. Adde quemlibet puerum differre specie à seipso adulto.

Resp. Nego minorem. Quia quodvis punctum materiae, cui anima unitur in homine, est de illius essentia. Siquidem corpus est de illius essentia; nec major est ratio unius partis, quam aliûs. Unde idem adultus specie differt à seipso parvulo.

Inst. Sic idem homo continuo mutaretur secun∣dum speciem, & essentiam.

Resp. Inadaequate, seu secundum quaedam essen∣tialia, conceditur: nec absurdum est.

Inst. At accidit homini, quod major, minorve mo∣le corporis sit.

Resp. Accidit ei, si spectentur quae in eo praeci∣pua sunt, puta virtus sentiendi, & ratiocinandi. Unde reliqua quia minora sunt, non attenduntur, nec censentur mutationem essentialem, seu speci∣ficam inferre. Et sic tandem dici potest quamlibet inaequalitatem Essentialem differentiam specificam physicam conficere; licet Logicam non semper con∣stituat; eo quod excessus parvus, modo praecipua differentia manserit, nullus censeatur. Ideo autem pro nullo habetur, quia ex eo non solemus attributa rei discriminativa arcessere; vel quia inaequalitas il∣la rarius nobis innocescit.

Quaest. X. An Atrributa propria rei, puta differentiae essentiales, aut proprietates essentiam necessario con∣sequentes, possint alteri communicari. Haec controver∣sia orta est ex eo, quod Lutherani, qui ubiquitatem naturae humanae Christi affingunt, cum hoc argu∣mento ab Orthodoxis urgentur, quod uni proprium est & Essentiale, non potest alteri communicari: ubiquitas est propria naturae in••reatae; nequit igitur communicari na∣turae creatae, puta humanae, propositionem negent, & contra eam nonnulla objiciant.

Thesis. Attributa propria essentialia, qualia sunt om∣nes differentiae essentiales, tum primae quae consti∣tuentes, tum secundae quae consequentes, seu pro∣prietates vocantur, communicari nequeunt. Dico pro∣pria essentialia, quia propria accidentalia sunt commu∣nicabilia successive: ut pecunia aut bestiae, quae ho∣die hujus vel illius proprie sunt, cras sunt propriae alterius. Et quae de facto unius propria sunt, alteri convenire potuerunt. Ut Alexandro magno propri∣um

fuit, fuisse eversorem Regni Persici, quod mul∣tis aliis convenire poterat.

Probatur Thesis 〈◊〉〈◊〉. Si propria essentialia communi∣cari possent, cessarent esse propria, & evaderent com∣munia, quod implicat. Nemo enim proprium di∣ceret (inquit Aristoteles) quod alii inesse potest.

Respondet Schiblerus, Metaph. lib. 1. cap. 23. num. 83, 84. proprium cum alteri communicatur, non fieri acci∣dens commune duorum; quia etiam cum communicatur, uni soli primario convenit, ratione cujus est proprium; al∣teri vero solum secundario, & per communicationem. Con∣tra, quod duobus convenit, licet alteri primario, alteri secundario conveniat, non est proprium alteri, sed utrique commune. Si instetur, esse proprium alteri quatenus ei primario convenit, licet non sim∣pliciter; sic tamen asseritur quod falsissimum est; scilicet attributum essentiale, quod unam speciem rei constituit, aut necessario comitatur, posse idem numero alteri secundariò convenire, seu communi∣cari. De ejusmodi enim communicatione quaestio est.

II. Communicato proprio aliquo essentiali, com∣municatur essentia. At eadem numero essentia non potest esse communis pluribus rebus creatis, aut uni increatae, & alteri creatae, v. g. logo & humanitati: sic enim essentiae rerum confunderentur, & quaelibet res esset quaelibet alia: maneret etiam in sua essentia & specie, ac simul in aliam transiret. Ut si virtutes per∣cipiendi, appetendi, se movendi, communicarentur materiae, in sensu composito, uti{que} materia, manens materia, esset spiritus, quod immane absurdum est. Et si virtutes illae mentis Socratis, eaedem numero com∣municarentur corpori Socratis, corpus Socratis esset mens Socratis. Dices, Animam cum omnibus suis facultatibus essentialibus communicari corpori.

Resp. Unitur quidem, sed proprie loquendo, non communicatur: Anima enim non est commu∣nis

sibi & suo corpori. Et non obstante unione, propri∣etate suas essentiales & necessarias, distinctas retinent.

Respondent Lutherani, eandem rationem pro∣priam, quae essentialiter uni convenit, posse acci∣dentaliter alteri convenire.

Replicamus; Si de convenientia per identitatem, etiam inadaequatam, loquamur, ut quaestio postulat, falsissimum est. Sic enim quaevis res posset acciden∣taliter fieri quaevis alia: ut creatura accidentaliter fi∣eri posset Deus; materia, intelligens, &c. At nul∣lum exemplum adducere possunt Lutherani mutati∣onis istiusmodi.

III. Communicato uno proprio essentiali, com∣municantur reliqua omnia: ut si naturae creatae com∣municari posset ubiquitas aut omniscientia, quae Deo propria sunt, utique eidem communicari posset aeternitas. Et si materiae communicari posset facultas rationis, communicari eidem posset facultas electio∣nis liberae. At non omnia propria essentialia cujus{que} rei, possunt alteri communicari, ut fatentur Luthera∣ni. Ratio majoris est, quia propria essentialia identi∣ficantur, saltem inadaequate. Et evidentius vera est de propriis quae sola ratione distinguuntur, de quibus praecipue procedit quaestio.

Objiciunt Lutherani, I. Propria partis communi∣cantur toti: ut homo intelligens dicitur, propter in∣telligentiam quae propria mentis est.

Resp. Conclusio quae hinc sequitur non est contra nos, nec Lutheranos juvat. Non enim sic propri∣um essentiale unius communicatur alteri adaequate distincto; cum totum sit inadaequate idem cum qua∣vis parte sua. Quaestio autem est an proprium unius speciei, aut individui, communicari posset alteri adae∣quate distincto? Ut, an propria unius partis, commu∣nicari possunt alteri; ex. g. corpori intelligentia, quae mentis propria est: Deinde propria partis non com∣municantur toti simpliciter, sed tantum secundum par∣tem,

seu quatenus totum partem illam continet. Et tri∣buunturtoti, praedicatione synecdochica. Ut intelligen∣tia tribuitur homini, non secundum se totum, sed tan∣tum secundum alteram partem, scilicet mentem. Adeo ut cum homo intelligens dicitur, sensus tantum sit, ali∣quid hominis est intelligens, vel facultas intelligendi est in homine.

Obj. II. Proprietates elementorum communican∣tur corpori misto quod ex illis coagmentatur.

Resp. Nihil sequitur. 1. Quia proprietates elemen∣torum non manent in misto, secundum illum gradum juxta quem proprietates eorum sunt: sed debilitantur & ad symmetriam revocantur. Ut, supposito quod cor∣pora quaedam ex igni, aëre, aqua, & terra coalescant, non manet in illis calor in summo gradu, qui proprie∣tas ignis est, nec frigus in summo gradu, quod propri∣etas aëris in statu suo naturali putatur.

2. Quia proprietas unius elementi non inhaeret al∣teri; ut calor ignis aëri, aut aquae. Sed tantum calor quidam remissus producitur in illis per ignem, qui cum illis sociatur. Multo minus frigus aëris, aut hu∣miditas aquae, communicatur igni.

Obj. III. Potentiae vitales sunt propriae animae; communicantur tamen corpori, & ab eo usurpantur; ut ab oculo ad videndum, à lingua ad gustandum. Sic Schiblerus Metaph. lib. 1. cap. 23. num. 80.

Resp. Haec etiam ratio inconsequens est. 1. Quia potentiae vitales, ut porentiae vegetandi, & sentiendi, non sunt propriae solius animae vegetantis, & sentien∣tis, sed totius viventis; & includunt, praeter virtutem animae, quae causa principalis actionum vitalium est, organa corporea: Anima enim sine his non exerit actiones vitae vegetantis, aut sentientis.

2. Quia, si maxime verum esset potentias vitales so∣lius animae proprias esse, non tamen communicantur corpori, sed tantum in organa illius vires suas exerunt, ut aliae causae transeuntes in subjectum extraneum:

vel ut causa principalis movet instrumentum; mo∣tus autem iste non est proprietas necessaria faculta∣tis animae, sed accidens organi corporei quod mo∣vetur. Improprie etiam dicuntur potentiae vitales à corpore usurpari, cum è contra organa corporea ab his usurpentur.

Obj. IV. Ignis communicat calorem suum ferro ignito.

Resp. I. Non suum communicat calorem, (nisi in quantum seipsum poros ferri permeantem, com∣municat, unaque calorem suum) sed alium in fer∣ro producit. Qui enim fieri potest, ut unus & idem individuus calor, simul sit in materia ignis & ferri, nisi hae invicem penetrarentur?

Contra tertiam etiam rationem quam pro Thesi nostra adduximus, objicit Schiblerus. Quaedam pro∣prietates partium communicantur toti, non tamen omnes. Nam à prudentia, sanctitate, scientia, immorta∣litate animae, homo denominatur prudens, sanctus, sciens, immortalis, non tamen ab invisibilitate animae denominatur invisibilis, nec à spiritualitate spiritu∣alis.

Resp. Futile argumentum, & homine cordato indignum. Nam.

1. Non quaeritur an proprietates & accidentia animae toti Homini denominationem tribuant, quod ad modum loquendi pertinet; sed an communi∣cari possint, realiter & physice, alteri; nempe cor∣pori, propter unionem: Sicut Lutherani dicunt propria Deitatis communicari humanitati in Christo, propter unionem.

2. Falsum est per immortalitatem animae, ho∣minem denominari immortalem, nisi secundum quid, nempe secundum animam. Et similiter sanctus, prudens, sciens dicitur, non quia sanctitas, prudentia, & scientia corpori communicantur, (nisi quod corpus per animam ad opera prudentiae & sanctitatis appli∣cari

soleat) sed quia una aliqua illius pars est pru∣dens, sancta, sciens.

3. Omnes igitur proprietates & accidentia parti∣um, aequaliter communicantur toti, si de commu∣nicatione reali loquamur. Ut sicut homo est in∣visibilis, secundum animam tantum, ita secundum illam tantum est intellegens, prudens, sanctus Ex quo tamen nunquam sequetur proprietates unius partis communicari alteri, propter unionem.

4. Dispar est ratio attributorum affirmantium & ne∣gantium: haec enim, quia ad eorum veritatem suf∣ficit, si uni parti conveniant, Toti recte tribuun∣tur. Illa vero quia universaliter negant, nisi adda∣tur limitatio, nequeunt vere attribui. Ut immor∣talis, invisibilis, immaterialis, non recte dicuntur de homine, quia significarent nihil hominis esse mor∣tale, visibile, & materiale. Revera tamen immor∣talitas, invisibilitas, immaterialitas, aeque conveniunt homini, ac prudentia & scientia.

Hanc quaestionem ideo latius tractavimus, quia utilis est ad controversiam illam, quae nobis cum Lutheranis agitatur de communicatione idiomatum, in persona Salvatoris.

DISPUTATIO. XII.

De Necessitate & Contingentia, Signo & Signato.

Quaest. I. A Nomnis Necessitas Contingentiam tollat & vicissim? Affirmant nonnunquam Arminiani, & Jesuitae. Nostri contra statuunt. Sit igitur

Thesis. Non omnis necessitas contingentiam tollit, sed

quaedam cum ea consistit. Probatur à nostris argumentis plerum{que} Theologicis. Posita, inquiunt praescientia, & voluntate, seu decreto Dei, de hoc vel illo futuro, necesse est ut eveniat quod Deus praescivit, & praefini∣vit futurum. Et tamen saepe contingenter, ac libere evenit. Idem dicendum de praedictionibus, promissis, & comminationibus paenarum. Si enim cum Deus praevidet hoc vel illud futurum, posset illud non eve∣nire, falleretur, seu falsa evaderet praescientia Divina. Et si cum vult, seu decernit aliquid evenire, posset illud non evenire, voluntas & Decretum frustraretur. Nec cum veritate, aut veracitate ipsius stare potest, si prae∣dictiones, promissiones, & comminationes non im∣plerentur. Exempla innumera in sacris literis occur∣runt. Ibi enim impossibile esse dicitur, quin eveniant scandala: contingenter tamen homines alii aliis scan∣dala objiciunt, & in ea impingunt. Ossa Christi frangi non poterant, quia ita praedixit Deus: contingen∣ter tamen milites ab iis frangendis abstinuerunt, &c.

Sed & aliis rationibus confirmari potest. 1. Ne∣cessitas connexionis attributorum essentialium cum suis subjectis, consistit cum contingentia ipsorum, subjectorum, quoad existentiam, & emanationem à suis causis. Ut homo necessario est rationalis, ex hy∣pothesi scilicet quod sit; contingenter tamen existit, fuit{que} contingens quod Deus illum in principio con∣diderit. Sic alea ludentem vincere necessario est con∣tingens: & fodientem, qui solum intendit agri cul∣turam, aut aedificium extruere inuenire thesaurum, necessario est fortuitum. 2. Quod potest non esse interventu impedimenti, necessario oritur à sua cau∣sa, impedimento remoto: ut Sol supra Horizontem, necessario illuminat illam partem terrae quae intra Horizontem continetur: potest tamen non illumi∣nare, si corpus opacum Lunae interveniat, ut in Ec∣clipsi fit. 3. Quod est maxime contingens, ex hy∣pothesi aliqua necessarium est, ut hominem ••edere

dum sedet, stare cum stat. Et quicquid est, quando est necessario est; & contra. Item quod contingens est in sensu diviso, necessarium est in sensu composito, & vicissim; ut in exemplis datis. 4. Quod respectu unius causae est necessarium, respectu alterius potest esse contingens, & vicissim. Ut actus liber hominis respectu hominis contingenter evenit: at respectu Dei, qui actum illum praescivit, & praefinivit, aut vo∣luntatem efficaciter ad eum eliciendum movet, & de∣terminat, (ut saepe facit), necessarius est. 5. Quod naturaliter est contingens aut possibile, potest mora∣liter esse necessarium, aut impossibile. Sic necesse hominem lapsum, nec restitutum, peccare; & bea∣tos in coelo tantum bene agere: si tamen naturam humanam spectemus, non repugnat ei à pecca∣to cessare, habentque peccatores vires naturales qui∣bus abstinere possent à multis peccatis, si serio vel∣lent.

Quaestio II. In quo consistat formalis ratio sig∣ni.

Resp. I. Formalis ratio signi naturalis, consistit in. aptitudine intrinseca ad aliquid potentiae perceptivae indi∣••andum▪ Quae aptitudo non distinguitur realiter ab ipsa re. Ut fumus per se aptus est indicare viden∣ti, ignem esse: naturaliter enim esse non potest si∣ne igne, vel praeexistente, vel coexistente.

II. Sed formalis ratio signi ad placitum, consistit in relatione, seu denominatione extrinseca. ex instituto Divino, vel Humano, & usu, seu consuetudine. Ut haedera suspensa ante tabernam, est signum vini vendibilis, quia ita volunt Caupones: Voluntas tamen illa nihil intrinsecum addit haederae.

Quaestio II. Quomodo signum respiciat rem signatam, & potentiam percipientem.

Resp. I. Certum est signum respicere utrumque, (signatum enim potentiae perceptrici exhibet): Non tamen eodem modo. Nam in eo casu, quo signum

incurrit in sensum externum, hunc respicit praecise ut objectum Terminativum; mentem vero cui, mediante sensu, signatum exhibet, ut objectum motivum; adeoque ut causa quaedam cognitionis mentalis de re signata. Hanc enim excitat, seu mentem ad eam eliciendam trahit, & determinat. Quando autem signum à solo intellectu percipitur, utramque rationem ad eum sortitur. Hoc est per∣cipitur ab eo ut objectum terminans, & simul eun∣dem movet ad cogitandum de re signata. Hinc pa∣tet qua ratione signatum respiciat, scilicet quatenus aptum est cognitionem illius menti ingerere, aut ••am actu ingerit: adeoque respicit signatum ut per ipsum cognoscibile, aut cognitum est. Cum enim dicimus fumum esse signum ignis, sensus est, esse aliquid quo mens excitatur, aut excitari potest ad cogitandum de igne.

II. Respectus ille signi ad rem signatam, & po∣tentiam perceptivam, est de essentia signi qua sig∣num est. Ratio est, quia nihil posset esse signum, nisi esset aliquid quod percipiendum exhiberet, & potentia perceptiva cui illud exhiberetur. Sublata enim re signata, aut signabili, aut potentia percepti∣va quae eam apprehendat, tollitur à re ratio signi. Ut si nihil sit vini in taberna, aut si is qui transit, caecus fuerit, haedera nequit illi esse signum vini ve∣nalis de praesenti.

Obj. Signa arbitraria, ex accidenti respiciunt rem signatam: ut vox homo, hominem.

Resp. Verum est de signis illis materialiter con∣sideratis, id est, quatenus sunt tales res, puta vox, ha∣dera &c. at non formaliter, qua signa, seu posita institutione, & usu.

III. Signum prius respicit potentiam percepti∣vam cui, quam rem signatam quam significat. Hanc enim non aliter respicit, quam eam exhibendo po∣tentiae. Exhibet autem, quatenus perceptionem de

ea causat. Prius igitur respicit cognitionem de re sig∣nata, & deinde, ea mediante, rem quae cognosci∣tur.

IV. Signum tamen dicitur per respectum ad sig∣natum, non ad potentiam. Est enim signum signa∣ti, potentiae vero non signum, sed objectum. Ratio est, quia signum denotat id per quod aliquid percipi∣tur. Solum autem signatum, non potentia percipi∣tur ex signo.

Quaest. III. Qua ratione signum ingerat seu promoveat cognitionem rei signat••?

Resp. Non per influxum physicum. (Fumus e∣nim nullo modo influit physice in cognitionem ignis qui ex eo percipitur; Et par ratio est caeterorum) sed ad modum causae moralis. Sit enim, exempli causa, signum sensibile; hoc primo in sensum externum incurrit: deinde à phantasia vel mente percipitur: indeque movetur mens ad cogitandum de re signa∣ta, idque propter connexionem & habitudinem ali∣quam inter signum & signatum, sive illa naturalis sit; ut inter vestigium & pedem; sive arbitraria, seu ex usu, & consuetudine; ut inter vocem, & rem significatam.

Quaest. IV. An signum sit adjunctum? Quidam e∣nim ad locum adjuncti referunt, ut Burgersdicius Instit. Log. lib. 1. cap. 19. Verum non omne signum ad∣junctum est. Multa enim ex signis sunt effecta rei signatae: ut pulsus velox, & inaequalis, qui signum febris est, effectus etiam ejusdem est. Sonus est signum simul, & effectus bombardae explosae; Ef∣fecta autem rei non semper sunt illius adjuncta. Coactio etiam nubium est signum pluviae: nemo tamen, ut opinor, Adjunctum pluviae dixerit. Qua enim ratione dici poterit pluviam esse subjectum coactionis istius? cum coactio ista nec inhaereat pluviae, nec ei adhaereat, sed antecedat ut causa.

Quaest. V. Ʋtrum ratio signi in significatione actuali, an in aptitudine fignificandi, consistat?

Resp. Quaestio haec, est de voce. In qua dicen∣dum est, rem non esse signum, proprie & stricte lo∣quendo, nisi cum actu aliquid exhibet potentiae perceptivae. Alias non erit signum simpliciter, sed aptum tantum esse signum. Interim tamen propter meram apti∣tudinem significandi, signum dici solet. Sic haedera ante tabernam signum vini vendibilis dicitur, etiam cum a nemine percipitur.

Quaest. VI. An omne signum seipsum sensui offerat? Sic enim communiter docent Logici.

Resp. Signa quibus homines admonentur, ple∣rumque sunt. sensibilia. Non tamen omnia signa sunt ejusmodi. Nam mens hominis regeniti, ex actibus internis fidei, charitatis, luctae cum carne &c. tan∣quam per signa, concludit reatum peccati esse sibi remissum, & Deum esse reconciliatum. Signa ta∣men ista non incurrunt in sensum externum.

Dices, ista esse antecedentia vel consequentia re∣missionis, non signa.

Resp. Quandoquidem illa mentem movent ad remissionem agnoscendam, non minus quam fu∣mus ad cogitandum de igne, cur non dicerentur signa?

Quaest. VII. An aliquid signum sit suiipsius?

Resp Affirmant multi, sed absurde. Signum e∣nim & signatum sunt Relata. Nihil autem refertur ad seipsum. Quod tamen est signum unius rei, sig∣natum est alterius. Ut vox prolata est signum con∣ceptûs, & rei alicujus; signatum tamen vocis scri∣ptae.

Obj. I. Eadem cognitio seipsam reflexe reprae∣sentat. Adeoque est illius signum.

Resp. I. Dubium est Antecedens, de quo in Psy∣chologia.

II. Si de Antecedente constaret, nulla est conse∣quentia.

Quia ideo tantum cognitio objectum reprae∣sentare dicitur, quatenus est illius idea in mente. Hoc autem non est esse signum, ut ex definitione ejus constat.

Obj. II. Cum intellectus percipit aliquid esse ani∣mal, signum habet quod sit vivens: At animal & vivens sunt idem. Sic Schiblerus.

Resp. Mirum Argumentum. Nam,

1. Animal & vivens non sunt adaequate idem.

2. Nec Animal est signum viventis, nec omne medium in syllogismo, est signum rei quae infertur in conclusione. Sic enim omnis syllogismus proce∣deret ex signis, quod falsum est.

Obj. III. Acolastus & Cornelius seipsos in Comoe∣dia repraesentant.

Resp. Nonnisi quatenus pro aliis habentur, ut lex scenae exigit.

Quaest. VIII. An, at signum officio suo defungatur, necessarius sit discursus, quo signatum ex signo colli∣gitur?

Resp. Homines saepe colligunt signata ex signis, per discursum. Ut tamen signatum ex signo perci∣piatur, discursus non semper necessarius est. Infan∣tes enim & bruta signis moventur; ut canis voce heri ad cursum; nec tamen percipit vocem esse sig∣num voluntatis heri; nec signum cum signato con∣fert, sed tantum sono percepto, determinatur ad motum.

Quaest. IX. An signatum de signo vere enunciari pos∣sit in recto?

Resp. Non enunciatione proprià: (Signum enim & signatum sunt Relata adeoque distincta, & diver∣sa. Unde sensu proprio falsum est, haedera est vinum venale.) Sed tantum metonymicâ. Ut cum statua Caesaris Caesar vocatur. Sic tres propagines tres dies di∣cuntur. Gen. 40. & septem boves, septemque spicae, sep∣tem anni. Petra dicitur Christus, 1 ad Cor. 10. Panis

& vinum, corpus & sanguis Domini, Matth. 26. In qui∣bus et similibus, verbum substantivum non denotat identitatem attributi cum subjecto, sed tantum indi∣cat attributum esse signum subjecti. Ratio autem hujusmodi locutionis est, quia signum loco signati ponitur, seu vicem illius quodammodo supplet.

DISPUTATIO. XIII.

De Causis & rerum Causalitate, generatim.

Quaest. I. QƲaenam sit vera notio Causae in ge∣nere?

Resp. Variae à variis adferun∣tur. Conimbricenses lib. 2. Metaph. cap. 7. Causam definiunt, ad à quo aliquid dependet per se. Verum si pendere ab alio, idem sit, ac ita ad illud affectum esse, ut sine eo esse nequeat, sic terra erit cau∣sa ambulationis, lex transgressionis. Cum sine terra nulla esse posset naturaliter ambulatio; & ubi nulla est lex nulla est transgressio. Alii inter quos Ruvi∣us lib. 2. Phys. definit, Principium per se influens in ef∣fectum. Sed & haec definitio peccare videtur. Pri∣mo quod ••radita sit per mentionem effecti, quod aeque ignotum est ac causa. Deinde quia exemplar, finis, & objecta motiva, inter causas recensentur; nec tamen causant per influxum proprie dictum. Tertio quia influxus est terminus metaphoricus, qui alia definitione indiget, & nihil significat praeter Causalitatem, quae aeque ignota est ac ipsa Cau∣sa.

Alii dicunt Causam esse, quae influit per influxum defectibilem; ut à ratione causae excludant Patrem aeternum respectu filii: hic enim influit in esse filii sed per influxum indefectibilem. Sed contra, quia (praeterquam quod influxus hoc in loco sit metapho∣ra) accidentarium est ad causam, quod influat in∣fluxu defectibili, vel indefectibili, cum satis sit ad eam, si quocunque modo vere influat. Deinde causa nobilior erit si indesinenter influat. Tertio Deus influit ut causa conservans indefectibiliter, in existentiam angelorum, & mentium humanarum, licet non necessitate naturali, ut in generationem filii, sed libere ex decreto suae voluntatis. Cur igitur non est causa hujus, non minus quam illorum, cum hac differentia, quod hunc causat causalitate naturali, illos libere.

Suarius definit causam, principium per se influens esse in aliud. Ubi per phrasin per se, excludit causas per accidens & remotas: per influens esse, excludit condi∣tiones, quae non influunt. Per aliud, exclusum ex∣istimat Patrem aeternum, à ratione causae, respectu Filii; quia Filius non est aliud à Patre, hoc est alia essentia, sed tantum alius, seu alia persona. Contra,

1. Quia merito quaeret aliquis quid per influens intelligendum sit: Hoc enim non est notior quam vox ipsa Causae.

2. Sine necessitate verbum influo in sensum acti∣vum detorquetur, cum ex usu linguae Latinae sem∣per neutrum sit.

3. Ostendi nequit causam finalem, Exemplar, & objecta motiva, magis influere in alia, quam con∣ditiones.

4. Minime necesse est ut illud aliud, in quod causa influat, sit alia substantia, sed sufficit si sit modus aliquis: ut patet in mente producente in se varios actus, & ideam seu imaginem quandam sui. Quin definitio illa innuere videtur omnem causam influ∣ere

esse aliûs substantiae. Et Causam non esse quae ad modum tantum, aut accidentia rei aliquid confert.

Deni{que} & vulgaris illa definitio Causae cujus vires est, hoc est, quae aliquid confert ad esse rei, omnes condi∣tiones complectitur, tam necessarias, quam non ne∣cessarias, quae tamen non sunt causae. Absurde enim amissio rei causa recuperationis, absurde peccatum cau∣sa gloriae justitiae, & miserecordiae divinae dicitur: quae tamen istarum rerum conditiones sunt. At inquiunt quidam, esse causas sine quibus non. Contra, 1. Nega∣mus omne fine quo non, esse Causam: hoc enim est id quod quaeritur. 2. Aliquando vi eorum res est, sine quibus esse potest, & saepe est. Ut pauper vi accessus ad liberalem tali hora, eleemosynam ab eo accipit, quam tamen accipere potuit alia hora, vel etiam ex rogatu alterius, licet non accessisset: accessus igitur il∣le non est causa fine qua non accipiendi eleemosynam.

Ex his apparet Causam in genere, prout à puris con∣ditionibus, & aliis quae ad locum originis pertinent, sed causae non dicuntur, non aliter definiri posse nisi disjunctive, Quicquid confert ad esse rei, intrinsce constituen∣do, agendo, aut objective movendo, ut in Institutionibus descripsimus.

Quaest. II. An ut aliquid sit causa alterius, necessarium sit ut existat? Sive an id quod non existit possit aliquid causare? Conceditur ••ic ab omnibus. 1. Id quod nun quam existit, id est, quod nec fuit, nec est, nec erit, nihil posse causare. Causare enim est dare esse alteri: at ni∣hil dat nisi id quod habet; vel formaliter, vel eminen∣ter. 2. Conceditur Causam sinalem, exemplarem, & objectivam, causare eo tempore, quo non existunt; ut Finis antequam existit, movet agentia rationalia, ad electionem & executionem mediorum. Et ex∣emplar externum, quod quis intuitus est, etiam post∣quam destruitur, modo idea ipsius in mente reman∣serit, dirigit ad opus conforme efficiendum. Meritum deni{que} bonum, vel malum, incitare potest alium ad

agendum, remunerando, vel puniendo, postquam transivit actio quae meruit. Haec enim omnia causant interventu cognitionis, quae esse potest de illis cum non existunt. 3. Ex altera parte conceditur, Mate∣riam & Formam non posse quidquam causare, nisi cum existunt. Causant enim per se, seu per com∣municationem sui: vel, ut alii volunt, per unionem: At nec se communicare, nec uniri possunt, nisi cum existunt.

Quaestio igitur procedit de causa efficiente activa, seu quae efficit per veram & physicam actionem. Et de ejusmodi causa, quidam docent, quod causare pos∣sit, etiam cum non existit: sed manifesto errore te∣nentur, & absurdam sententiam produnt. Actio e∣nim seu operatio non potest esse sine agente actu exi∣stente. Siquidem omnis actio seu operatio, est forma agentis quatenus est tale, & de essentia sua ex eo pendet: at nec informare potest id quod non est, nec ab eo dependere. Deinde sicut nihil dare potest id quod nunquam habuit; ita nec de praesenti dare po∣test, per efficientiam physicam, quod non habet de praesenti.

Obj. I. Franciscus Bonae Spei. Actio durare potest post interitum agentis; ut si quis, Sagitta ex arcu missa, statim moriatur, manet impulsus qui Sagittam defert, per aliquot momenta. Et postquam ignis bombardae interiit, globus per eum emissus aliquam∣diu movetur. Quin nec projiciens, toto tempore agit, quo res projecta movetur. Existit igitur actio, eo tempore quo agens, ut agens, non existit.

Resp. Non sequitur. Impulsus enim qui impri∣mitur, ab impellente, in sagittam, globum missilem, & ejusmodi, non est actio impellentis, sed motus ab eo productus in alio, qui, cessante actione, ali∣quamdiu durat. Nihil autem absurdi est, effectum durare postquam cessavit actio per quam productus est.

Obj. II. Res operari solet in loco in quo non est: Ergo etiam operari potest eo tempore in quo non est. In utroque enim casu est aeque separata ab ef∣fectu.

Resp I. Si operatio proprie hic intelligatur, fal∣sum est antecedens: impossibile enim est ejusmodi operationem separari ab agente. Nec ullum agens producit effectum in loco distanti, nihil efficiendo in medio, ut in Physiologia ostendetur.

II. Negatur etiam consequentia, propter dispari∣tatem temporis, & loci. Ponamus enim rem opera∣ri in loco in quo non est, in eodem tamen instanti existit, & sic non est actio sine agente. At si ope∣raretur eo tempore quo non existit, operaretur quan∣do absolute non esset: adeoque actio exerceretur, & aliquid produceretur, ab eo quod est nihil, & idcirco plane ineptum ad illud producendum.

Quaest III. Quo sensu causa est prior causato.

Resp. I. Causa non necessario est prior tempore quam causatum. Ut Sol in primo instanti suae productio∣nis, lucem emisit. Cur enim ab illa emissione, vel per unicum instans cessare debuit? An non aeque potens, & aeque determinatus fuit, per naturam suam, ad illum effectum, in primo, ac in secundo? Angelus etiam, in primo instanti suae creationis, po∣tuit exercere actum intelligendi. Nec repugnat pro∣duci causam in actu secundo, seu causalitatem suam actu exercens.

II. Causa non semper est prior dignitate, seu perfe∣ctione, quam causatum. Ut ignis producens non est perfectior igne quem producit.

Obj. Dignus & perfectius est producere, quam produci, dare quam accipere.

Resp. Hinc tantum sequitur, causam efficientem quatenus est talis, esse nobiliorem effectu quatenus est effectus: possunt tamen esse aequales secundum suas entitates. Deinde si loquamur de causa in ge∣nere,

imperfectior est causato, etiam quatenus causa est. Ut materia, etiam quatenus ingreditur con∣stitutionem compositi, est imperfectior ipso com∣posito.

III. Causa adaequata semper est perfectione aequalis suo effectui. Vera est haec Assertio tantum de efficiente principali. Et ratio est, quia nihil potest operari ultra suam perfectionem, seu dare quod non ha∣bet.

IV. Omnis Causa est prior naturâ causato. Sed de prioritate illa quaeritur in quo consistat. Quidam e∣nim dicunt consistere in eo, quod ad causam ab ef∣fectu valeat consequentia, sed non necessario vi∣cissim. Verum ad multa ab aliis valet consequen∣tia, quae tamen non sunt priora causalitate. Ut ab inferioribus ad superiora. V. g. ab homine ad ani∣mal, ab albedine ad colorem: nec tamen superio∣ra sunt causae inferiorum. Consistit igitur prioritas Causae ad causatum in hoc quod causa ••it id à quo causatum dependet, quodque esse ipsi confert; non autem vicissim.

Obj. Causa etiam à causato pendet. Si enim im∣possibile esset causatum; impossibilis etiam esset causa. Ut si nulla esse posset domus, nec ullus esse posset Architectus.

Resp. Neg. Anteced. Probatio non concludit. Non enim omne illud quod necessarium habet con∣nexionem cum alio, ab eo pendet: sed illud so∣lum, ad cujus esse, illud aliud aliquid confert. Sic tametsi Sol non potest esse sine Luce, non tamen pendet à Luce, sed contra, Lux pendet à Sole. Non enim Lux ad esse Solis quidquam confert, sed Sol ad esse Lucis. Quod igitur ad possibilitatem cau∣sati attinet, Causa cum ea quidem connexa est, sed ab ea non pendet. Nam Materia & Forma non distinguuntur à composito realiter, nisi inadaequate. Quicquid autem dependet ab alio, ab eo adaequate

distinguitur: Secus enim idem dependeret à seipso. Materia igitur & forma non dependent à composito. Nec efficiens dependet ab effectu possibili: quia hic quamdiu possibilis est, purum nihil est: at à nihilo nihil dependet. Quod si aliquid reale dicamus, nihil aliud illud esse potest, praeter virtutem effectivam causae: palam autem est causam a virtute sua non pendere; quia vel haec ab illa non distinguitur, nisi ratione, ut in causis per se; vel si distinguitur, ut in iis quae causant per vitutem adjunctam, (ut homo scribit per artem) non tamen pendent res quae sic causant, à sua virtute adjuncta: quia virtus illa ad earum esse nihil confert.

Quaestio IV. An Causa per accidens sit vere cau∣sa.

Resp. I. Causa per accidens non est vere & proprie causa: quia qua talis res in specie est, non influit; aut saltem causatum qua talis res in sua specie est, ab ea non oritur. Sed Causa dicitur, quia aliquid quod cum eo ex accidenti conjunctum est, causat. Unde una & eadem res potest esse causa per se, unius effe∣ctus, causa vero per accidens alterius. Ut Evangelium est Causa per se Instrumentaria conversionis, Causa vero per accidens indurationis. Hinc etiam causa per accidens est inordinata, & indefinita, ut observa∣vit Arist. lib. 2. Phys. text. 50, & 55. quia definiri ne∣quit quaenam sint aut esse possint causae ejusmodi. Ex. g. Causa per accidens statuae potest esse Musicus, vel Musicae imperitus, vir probus, vel improbus, dives vel pauper, &c. Nisi quod semper sit aliquid conjunctum cum causa per se. At vera causa rei est aliquid definitum.

II. Ideo tamen causa per accidens causa dicitur, quia aliquid quod vere causa est cum eo ex acci∣denti conjungitur. Ut Musicus dicitur causa Sta∣tuae, quia accidit Statuarium esse Musicum.

Quaestio V. An Causa remota sit proprie Causa?

Quidam affirmant, quia vere influit, mediante a∣lia. Alii negant; quia non influit per se, sed in aliud quod influit. Deinde quia ab ea non pendet causatum. Etiamsi enim non existeret, esse ta∣men posset causatum. Ut etiamsi non fuisset a∣vus, esse tamen potuit is qui nepos dicitur, nem∣pe fil••s, ex hypothesi, quod pater extiterit. Un∣de Adamus non causa procreans omnium poste∣rorum, sed tantum eorum quos ipse solus genui••.

Nos cum distinctione sic statuimus.

I. Causa Materialis, & finalis, licet remota, verae sunt causae in suo genere. Ratio est evidens, quia vere in∣fluunt. Nam ad materiam quod attinet, remota non distinguitur à proxima, nisi quod haec varias u∣niones includit, quas prior non includit. Et utraque per se compositum constituit. Ut materia seminis, unâ cum particulis quas germen è terra exugit, ma∣teria remota est Cathedrae, ex quibus fit arbor, seu lignum, quod materia est proxima. Utrumque autem Cathedram constituit. Quod vero finem spe∣ctat, finis ultimus est remotissimus, quia ultimò ob∣tinetur: vere tamen, & per se, movet ad actiones circa media ultima: Scilicet cum quis ut Deo inser∣viat, non minus quam ut vivat, & robur corporis conservet, &c. edere, bibere & dormire statuit.

II. Efficiens Remota non est proprie causa effectus qui producitur ab efficiente proxima: non enim per actio∣nem suam dat esse effectui isti. Et perit saepe actio efficientis remotae, priusquam existat effectus effici∣entis proximae. At posita efficiente in actu, poni∣tur effectus. Solum igitur causa dicitur quia est cau∣sa causae. Idem de objecto remoto, si non attingatur per actum, dicendum est. Ut cum mens dicitur ob∣jectum remotum Ethicae, aut Logicae. Hae enim non considerant naturam mentis, nisi obiter, ac indi∣recte, ac valde imperfecte, sed tantum illius opera∣tiones.

III. Falsum tamen est quod tradit Comptonus, Phys. Disp. 18. Sect. 2. N. 6. Causam remotam esse Causam tantum per accidens. Differentia enim est manifesta in natura utriusque. Nam Causa per accidens non influit in causam per se: at causa remota in proxi∣mam influit. Deinde ubi plures causae, naturaliter subordinatae, ad idem effectum concurrunt; ••••rotae ••upremae & inferiores, in horologio, ad mot••m in∣dicis, aut mallei, Ratio, & voluntas, ad actiones im∣peratas, & exteriores, absurdum est dicere rotam su∣premam, & Rationem esse causas per accidens ho∣rum effectuum; cum tamen causae sint remotae. Nec enim per accidens ad effectus illos concurrunt, ut Musica ad aedificandum

Objicit Comptonus. Illa est causa per accidens, qua ablata, idem maneret effectus. At posita causa pro∣xima, idem manet effectus, licet remota tollatur.

Resp. I. Major est mala definitio causae per acci∣dens. Ex ea enim sequetur Architectum, & Agrico∣lam, esse causas per accidens aedificii, & horti. His enim ablatis, iidem esse possent effectus, per primam causam.

II. Posita causa proxima in actu, ponitur effectus, non existente & operante causa remota: interim ta∣men contingit, ut si nunquam fuisset causa remota, nec effectus fuisset: eo scilicet casu, quo non fuisset causa proxima, quae ex ea▪ vel quoad esse vel quoad actionem, pendet.

Obj. II. Causa remota non est per se, causa effe∣ctus qui oritur à causa proxima. Siquidem illa, non per se, sed per aliud effectum attingit. Ergo est causa per accidens.

Resp Causa per se est phrasis ambigua. Vel enim significat id quod per essentiam causat, adeo ut non possit non causare, ex hypothesi quod existat. Sic mens est causa per se cogitandi, secundum Carte∣sium; putat enim mentem semper cogitare, quam∣diu

existit. Vel id, quod, per suam actionem quam∣cunque, immediate attingit effectum. Qua ratione sola causa proxima est causa per se. Vel denique id quod vere aliquid confert ad effectum, sive immedi∣ate ipsum producendo; sive producendo aut con∣servando aliud quod ipsum immediate producit. Et sic tantum opponitur causae per accidens quae solum denominative causa est, eo quod cum vera causa ex accidenti, conjungitur. Unde consequentia nulla est.

DISPUTATIO XIV.

De Causa Efficiente, & Actione.

Quaest. I. QƲanam sit Causarum prima, & nobi∣lissima?

Resp. I. Causa efficiens natura prior est reliquis omnibus. Omnes enim reliquae eam praesupponunt. Nam finis mo∣vet efficientem ad agendum: & efficiens, per su∣am actionem, formam producit in materia, aut eti∣am materiam ipsam producit.

II. Finis est primus in causatione actuali, seu primo omnium causalitatem suam exercet: movet enim efficientem ut supra diximus ad operandum. Et tunc efficiens vel producit rem per se subsistentem, vel modum illius aliquem, qui forma dicitur.

III. Si de causis creatis naturalibus loquamur, pri∣or natura est materia, seu subjectum patiens: hae enim independenter à subjecto operari nequeunt.

IV. Efficiens quoad modum causandi nobilissima est.

Quia per veram actionem causat. Cum Materia & Forma per suas Entitates, seu se communicando cau∣sent; Finis autem & exemplar, solum objective. Deinde, Efficiens dat novum aliquod esse à se diver∣sum, quod non praestant Materia & Forma nec fi∣nis, nisi ut Efficientem incitat. Hinc nomen Causae absolute Efficienti tribuitur.

Quaest. II. Quidnam sit Causa Efficiens? Varie enim à doctis definiri solet. Aristoteles dicit esse id, Ʋnde principium primum mutationis & quietis est. Ubi inter∣pretes primitatem, non temporis intelligunt, (finis e∣nim prius tempore, Causalitatem suam exercet, quam Efficiens) sed dignitatis; quia Efficiens est principium physice agens, finis vero objective tantum movet. Alii Definitionem rejiciunt, eo quod multae sint Ef∣ficientes quae non primo agunt; ut Causae Instru∣mentales, & Adjuvantes: Quanquam Causa Adjuvans aliquando aeque primo agat, ac illa cui opem fert.

Compto••us Phys. Disp. 24. Sect. 1. reprehendit defini∣tionem illam, quod excludat Efficientem creantem, quam Aristoteles ignorasse putatur. Unde aliam tra∣dit, viz. Principium per se influens in aliud, sine mutatio∣ne sui. Sed contra,

1. Obscurum est quid sit influere, ut ante nota∣vimus.

2. Etiam Forma, & Finis influunt, sine mutatione sui.

3. Difficile est ostendere quomodo Efficiens agat sine mutatione sui. Nam novam actionem edere est mutari saltem modaliter. Siquidem actio, quatenus vim & conatum Efficientis denotat, est in ipso Effici∣ente.

Ramus & Ramistae, ex Platone & Cicerone, dicunt Ef∣ficientem esse, à qua res est. Contra urget Burgersdicius, rem esse etiam à fine. Et idcirco addit aliquid defini∣tioni isti, dicitque, Efficientem esse à qua res vera causalitate proficiscitur. Verum gravius objiciet qui pe∣tiverit

sibi explicari, quid sit rem esse ab aliquo, quod non explicant Ramistae. Et Definitio Burgersdicii, causalitatem non tantum finis, sed materiae, etiam & formae tanquam minime veram, seu impropriam, in∣simulat. Deinde non explicat quid sit vera Causali∣tas. Vera enim est Causalitas Finis, non metaphorica, ut ait Burgersdicius. Dicit quidem Aristoteles, finem non esse Effectivum, nisi per Metaphoram; sed non dicit non esse Causam. Unde licet Efficientia finis sit metaphorica. Causalitas tamen vera est: alioqui non esset vera Causa.

Dicendum igitur est, Efficientem esse quae per actio∣onem causat. Efficere enim est agere, ut omnes no∣runt. Unde nec Causa procatarctica, nec Exem∣plaris proprie Efficiens est, licet inter Causas Effici∣entes annumerari soleant.

Quaest. III. An eadem res possit seipsam producere? De secunda productione affirmant Jesuitae. Sed mon∣strosum effatum est. Sit igitur contra.

Thesis. Nihil potest seipsum producere, sive primâ produ∣ctione sive secundâ. Probatur.

I. Quicquid producitur, pro instanti priori non existit. Productio enim terminatur à non-esse. At si idem seipsum produceret, secunda productione, hoc est in eo instanti in quo existit, aliquid jam existens produceretur, nec omnis productio procederet à non∣esse, quod manifestam contradictionem implicat. Unde etiam nulla est secunda productio, nisi in eo casu, quo res, quae prius producta fuit, interit, seu corrumpitur, ut denuo producatur.

II. Sequeretur unum & idem esse duplex, & diver∣sum à se. Nam cum eadem res seipsam, producit, ut volunt Adversarii, vel producit aliquid, vel nihil. Posterius, ut opinor, non dicent: quia productio non potest terminari ad nihil: Si igitur aliquid producit, necesse est illud esse diversum quid à producente, seu à re jam existente; quod enim jam existit

produci nequit, dum intereat. Unde & secunda illa productio esset plane superflua; quia nihil per eam poneretur in rerum natura.

3. Si idem seipsum produceret, vel seipsum pro∣duceret seipsum ex nihilo, vel ex materia praeexisten∣te. At neutrum dici potest. Non prius: quia res producens non est nihil. Nec posterius: quia sic novam formam sibiipsi induceret, adeoque non se∣ipsam sed aliquid aliud produceret.

4. Sequeretur idem esse prius & posterius seipso. Omne enim producens est prius producto.

Respondet Arriaga non repugnare eandem rem, ut productam per unam actionem, esse priorem se∣ipsa, ut producta est per aliam. Non enim, inquit, necesse est, ut Entitas effectus sit posterior sit enti∣tate Causae; sed tantum ut posterior sit Entitate acti∣onis, qua producitur. Sed contra.

1. Quia, licet res quae producta fuit per unam actionem hora prima, & interiit hora secunda, repro∣duci posset hora tertia, & fic esse priorem sibiipsi ratione temporis; repugnat tamen rem quae conti∣nuo existit tres horas, produci per unam actionem hora prima, & rursus produci per secundam, hora tertia. Sic enim secunda actio nihil poneret in re∣rum natura. Siquidem quod jam factum est fieri nequit, nisi prius intereat.

2. Entitas effectus posterior natura est entitate Causae seu virtute causativa, non minus quam acti∣one qua producitur. Utraque enim praesupponitur ad existentiam effectus, ut per se manifestum est. Nullus enim effectus existere potest, nisi prius sit Entitas seu virtus causativa, quae actionem edat per quam producatur.

Quid autem induxit homines, alioquin ingeniosos, & doctos, ad sententiam adeo monstrosam propug∣nandam? Christus. inquit Suarius, sedens ad mensam cum Discipulis, corpus suum secunda vice produxit in Eu∣charstia.

At si constaret, Christum corpus suum, sub speciebus panis & vini, produxisse, (quod tamen insigne delirium est) quomodo constat corpus Chri∣sti seipsum produxisse? An non illud opus fuisset solius Deitatis? Facessant igitur nugae illae, apud omnes cordatos, quas dogma illud fanaticum Tran∣substantiationis peperit.

Quaestio IV. An duae Causae Efficientes possint esse sibi mutuo causae: hoc est se mutuo producere, aut conservare? Dixi duas efficientes, quia certum est, Finem & Efficientem, esse mutuo sibi causas. Nam finis, sua bonitate, movet Efficientem ad agen∣dum: Et Efficiens rursus, actione sua, finem asse∣quitur, eique dat ut existat. De duabus autem par∣tibus materiae, aut duabus formis, res est manife∣sta. Si enim una fit causa materialis alterius, alter•• erit illius forma, non autem materia, & si altera sit forma, altera erit subjectum, seu materia.

Thes. Duae Causae Efficientes nec possunt se mutuo pro∣ducere, nec conservare. Hoc est una & eadem res non potest esse Efficiens, & effectus, respectu ejusdem. Ratio est, quia sic, una & eadem res, respectu ejus∣dem, esset & prior naturâ, & posterior: & ab una & eadem alia dependeret, & non dependeret. Quin eadem res esset Causa sui. Quod enim est causa causae, est etiam causa causati: adeoque penderet à seipsa, essetque sibiipsi prior, & posterior. Quod est prius priori, multo magis prius est posteriori.

Objiciuntur variae Experientiae.

I. Multae prunae cunjunctae seinvicem fovent, & manus complicatae calorem mutuo conservant.

Resp. Si omnes prunae aeque calidae fint, calorem sibi invicem non augent, (quia simile non agit in si∣mile) sed tantum, cum vis unita fortior fit, melius resistunt vi contrariorum, & fortius agunt in ma∣teriam accensam. Si non sint aeque calidae, tum ca∣lidiores agent in minus calidas, sed non vicissim.

Simile de manibus dicendum est.

II. Manus frigidae, mutua frictione, ac compres∣sione, se calefaciunt.

Resp. Manus quidem, in eo casu, per mutuam compressionem, partes subtiliores sanguinis ad mo∣tum reducunt, in quo motu calor, consistit Sed motus dextrae qui producit calorem in sinistra, non producitur à motu sinistrae, ut concludendum est.

III. Lingua calefacit zinziber; & hoc rursus lin∣guam.

Resp Zinziber transfundit in poros linguae, par∣ticulas tenues, quae spiritus linguae excitant in mo∣tum; & lingua halitum calidum, in poros zinzibe∣ris: Et sic quidem mutuo in se agunt; sed calor lin∣guae non producit illum calorem in zinzibere qui linguam calefacit, nec vicissim.

IV. Duo ligna prona, sibi invicem à capite inni∣tentia, se mutuo sustentant.

Resp. Non agendo in se invicem; sed impedi∣endo motum deorsum, in quem utrumque ten∣dit.

V Partes minimi naturalis, puta aquae, aut ig∣nis, se mutuo conservant. Possunt enim conjun∣ctim, sub formâ aquae, vel ignis, existere, separatim non possunt.

Resp. Partes illae non agunt in se invicem, (adeo∣que exemplum istud nihil concludit), sed tantum omnes necessariae sunt ad talem speciem, puta aquae, constituendam; & si separentur, in aliam abeunt, puta in fumum, vel vaporem. Alii dicunt, ideo partes illas conjunctim existere, non autem separa∣tim, quia in statu unionis, vi contrariorum resiste∣re possunt, cui impares sunt in statu separatio∣nis.

Quaest. V. An causa efficiens, manens eadem, semper facit idem?

Resp. I. In prima causa non obtinet. Haec enim quia infinita, & illimitatae virtutis est, & praecipue quia Li∣berrim éagit, eadem manens in se, circumstantiis item ad extra iisdem manentibus, diversa opera edere po∣test. Ut nunc cum peccatoribus, pro sua misericor∣dia, parcit; nunc eosdem punit: alium restituit, a∣lium, non magis indignum, non restituit.

II. Nec semper obtinet in causis creatis liberis: nisi quatenus determinata sunt ad unum genus effectu∣um, unumque agendi modum. Hae enim facul∣tate pollent, per quam actiones suas variare pos∣sunt, pro libitu; eo scilicet casu quo nihil apparet, ex una parte magis quam ex altera, quod actum in eam determinet. Sic homo eodem modo disposi∣tus, potest, è sortibus saepius oblatis, nunc unam su∣mere, nunc aliam.

III. Obtinet igitur in solis causis naturalibus, & quae∣cunque ad unum modum agendi, unumque genus effectuum, determinantur Sic animal in gignendo, ••emper generat animal. Et ignis semper calefacit, ac exurit. Bonus Artifex semper edit opus bonum, nisi propter rationes quasdam aliter voluerit. Inte∣rim tamen ut eadem causa, manens eadem, idem opus efficiat, requiritur ut materia, instrumenta, ali∣aeque circumstantiae, eadem sint; utque nullum im∣pedimentum interveniat.

Variari enim potest effectus, ex accidenti, prop∣ter variationem eorum quae efficienti, ejusque mo∣do agendi, extrinseca sunt. Sic Sol idem manens, & eodem modo agens, quantum ex se, contra∣rios effectus producit; propter dispositionem con∣trariam materiae. Ut cum Lutum indurat, glaciem liquefacit, &c.

Quaest. VI. An idem singularis effectus, qui de facto oritur ex una causa efficiente, oriri potuit ex alia ejusdem vir∣tutis? Quidam negant, Nos affirmamus. Quid e∣nim vetat ignem, qui fit ex hoc vel illo ligno, per

hunc ignem, ex eodem ligno fieri potuisse, per ali∣um? idem enim est ignis qui fit ex attenuatione, & motu ejusdem materiae, a quocunque tandem igne accendatur. Nec quidquam prohibet eandem do∣mum extrui potuisse ab alio aedificatore, quam ab eo qui de facto eam extruxit. Eadem enim est do∣mus, quae ex eadem materia, eodem modo com∣posita extruitur. Ratio à priori est, quia effectus o∣riri potest à qualibet causa efficiente, quae sufficien∣te instructa est virtute, ad eam producendum. At alia causa efficiens ejusdem specie, satis instructa est ad eundem effectum producendum qui oritur de fa∣cto ab alia.

Obj. Distinctae actiones non possunt tendere ad eundem terminum adaequatum. Effectus igitur, qui oritur ab hac causa, per hanc actionem, non potest oriri ab alia, per aliam.

Resp. Distinctae actiones non tendunt ad eun∣dem terminum simul; possunt tamen disjunctivè. Hoc est terminus qui productus est per hanc actio∣nem, antequam per eam producitur, produci po∣tuit ab alia. Ad quemvis enim effectum producen∣dum, sufficit quaevis actio singularis, quae ad eum proportionatur.

Quaest. VII. An ulla res possit sei••sam conservare?

Resp. Negativè. Quicquid enim seipsum conser∣vat, à seipso dependet, quoad esse continuatum. At nihil potest à seipso ullo modo dependere. Sic e∣nim esset prius seipso. Siquidem illud à quo res de∣pendet, est prius re quae ab ea dependet. Si igitur res conservaret seipsam, daretque sibi esse continu∣atum, illud esse continuatum esset prius seipso, sal∣tem natura.

Obj. I. Ignis se conservat, pabulum continuo de∣pascendo.

Resp. Idem numero ignis se non conservat, sed tantum primus ignis qui ex una parte materiae ac∣censae

fit, alium producit in parte proxima, & hic rursus alium; & ita deinceps, dum tota materia ab∣sumatur.

Obj. II. Anima conservat animal; ergo Animal habet principium se conservandi in seipso.

Resp. Anima corpus conservat, & idcirco animal dicitur seipsum conservare; sed nec totum animal, totum, nec anima, aut corpus, seipsum conservat.

Obj. III. Pleraeque res vi contrariorum, interi∣tum sibi molientium, resistunt, & sic se conservant.

Resp. Non sequitur: quia vi contrariorum resi∣stere, non est se conservare, nisi indirecte, sic e∣nim res non in seipsam agit, sed in contraria, vim eorum retundendo.

Obj. IV. Calor manet in cubiculo, pereunte vel amoto igne, per quem productus est. Ergo se con∣servat.

Resp. Conservatur à Deo; ut res omnes creatae quamdiu existunt, vel immediate, vel causarum se∣cundarum ministerio.

Inst. Si à Deo conservatur, cur non semper du∣rat, sed paulatim imminuitur, & tandem evanescit.

Resp. Quia Deus ordinem naturae à se institutum observat, nec per miraculum contra vim contrario∣rum eum semper conservare vult, sed tantum quam∣diu per vim suam naturalem contrario resistere po∣terit.

Quaest. VIII. An sit causa efficiens, quae per suam ex∣istentiam causat, sine actione?

Communis sententia affirmat; & ejusmodi cau∣sam Emanativam, opposite ad Activam, appellat. Ego vero hujus generis causam capere non possum: Sit igitur Thesis negans.

Nulla est causa Efficiens quae fine actione causat. Pro∣batur.

1. Causa quae sine actione causat, vel causat per suam entitatem, se communicando causato, ut ma∣teria

& forma, vel per sui perceptionem, ut cau∣sa objectiva. At Causa quae Emanativa dicitur, nullo ex his modis causat. Nullo igitur modo causat.

2. Nullum exemplum certum, ac evidens, hu∣jusce Causae adfertur à suis patronis. Quod enim dicunt omns essentias, per emanationem, (rectius dix∣issent per emissionem) producere suas passiones, hoc est, pro∣prietates necessarias; ut ignis suum calorem, Sol lucem, anima suas facultates, &c. nihil concludit. Nam proprietates illae rarius distinguuntur à suis subjectis, nisi ratione: Unde subjecta eas producere neque∣unt, nisi seipsa producerent. Si autem distinguun∣tur realirer, aut modaliter, productio earum ad cau∣sam subjectorum referenda est, (baec enim vere ef∣ficere, & agere, intelligi potest), non autem ad sub∣jecta ipsa, quae nulla actione in eas influunt. Sic-ut communiter dicitur, Id quod dat formam, dare omnia quae eam consequ••ntur. Nec apparet ignem produ∣cere calorem suum, seu in seipso. Maxime enim probabilis est sententia Cartesii, Calorem esse mo∣tum varium et ocyssimum particularum materiae. Materia autem non producit illum motum in se∣ipsâ. Si vero sit qualitas distincta à motu, ut vul∣go praesumitur, ad causam productivam ipsius ignis referenda est. Quod ad corpora lucida attinet, (quae maxime hic alligantur) illa quidem emittunt lucem extra se: sed cur non per actionem; sicut de igne, corpora vicina calefaciente, conceditur. De eaete∣ris omnibus idem dici potest.

3. Causa quae neque ut materia, aut forma, neque ut objectum, et tamen sine omni actione, causat, per suam Entitatem et essentiam causat: adeoque implicat contradictionem non causare quamdiu ex∣istit: at omnis causa existere potest sine suo effectu, omnique actione. Quae enim realiter distinguun∣tur, non implicat alterum non existere, altero ex∣istente. Effectus aatem causae emanativae realiter

distinguitur à causa, ut omnes fatentur. ex. g. non implicat contradictionem Solem non emittere lu∣cem extra se, licet naturaliter non possit ab emitten∣do cessare. Pendere igitur nequit effectus ab ef∣ficiente al••er quam per actionem.

Inst. Calor separari nequit ab igne. Si enim ignis calidus non sit, nec erit ignis.

Resp. Ignem esse concretum quid, ex materia, et motu vario; et ocyssimo; Unde non mirum est ca∣lorem ab eo separari non posse. Sicut in sensu com∣posito albedo separari nequit ab albo. Ex quo liquet calorem qui est in ipso igne non esse effectum ig∣nis, sed causae quae ignem producit. Alia est ratio Lucis, quae emittitur à corpore Lucido, et extra ip∣sum existit.

Pro divisione igitur Causae efficientis, in Emanati∣vam et Activam, aliam substituendam censeo. illam nempe per quam dividitur in Continuam, & Interrup∣tam; seu in eam quae indesinentur agit, naturaliter, quamdiu existit, (ejusmodi enim Efficiens satis in∣telligi potest), & eam quae non semper agit, quam∣diu existit. Sic mens, ex Cartesio, semper cogitat, quod forsan verum est. Lucida semper emittunt lucem, nisi impedimentum interveniat. Et omnia corpora visibilia, species visibiles.

Hinc inferes causalitatem omnis. Causae Effici∣entis esse Actionem: Et de Efficientibus quae non a∣gunt quamdiu existunt, sacile ostenditur. Per acti∣onem enim Efficiens actu efficit, & effectus ex ea ori∣tur, ac dependet. Deinde Entitas causae & effectus ex∣istere possunt, & saepius existunt, cum illa hunc non producit; ut Domus & Aedificator, transacta aedisica∣tione. Causalitas igitur efficientis est quid distin∣ctum à virtute effectrice, & effectu: hoc autem est actio. De iis vero quae semper sunt in actu, pate•• ex iis quae proxime diximus. Intelligi enim nequit quo mo••o aliquid ab aliquo procedat sine actione.

Quaest. IX. An duae causae efficientes totales, ejus∣dem ordinis, concurrere possint ad eundem numero effectum producendum? Dico Totales, & ejusdem ordinis, quia duae partiales, aut Totales diversi ordinis, virtu∣te conjuncta eundem effectum saepe producunt. Ut cum duo equi trahunt currum; Mas & femella ge∣nerant prolem, Manus & Calamus formant Literas. Sed de Causis Totalibus ejusdem ordinis procedit quaestio. Fatentur omnes Naturaliter illud fieri non posse. Natura enim abhorret à superfluis: adeoque, cum una Causa totalis, unius ordinis, ad effectum producendum sufficiat, non potest plures ad hibere. Verum divinitus id fieri posse contendunt Jesuitae; Licet alii ex Pontificiis negent.

Thesis. Duoe Causae efficientes Totales, ejusdem speciei, nequeunt concurrere ad eundem effectum producendum.

Probatur. Si duae ejusmodi efficientes concurrere possent ad eundem effectum, vel concurrerent ea∣dem numero actione, vel distinctis actionibus. Pri∣us est impossibile. Actio enim est exercitium vel actus virtutis effectivae. Ubi igitur duae virtutes di∣stinctae exercentur, necesse est duo esse exercitia: tam enim repugnat exercitium virtutis A, esse exer∣citium virtutis B, quam has virtutes esse unam & e∣andem. Deinde sic duo agentia erunt unum tan∣tum agens, quia per unam singularem actionem a∣gent. Denique actio est modus essentialiter affixus uni agenti: adeo ut actio Petri nequeat esse actio Johannis. Si autem posterius dicatur; tum altera causa vel nihil produceret, & sic non concurret, quod est contra hypothesin: vel produceret id quod altera totaliter producit. Unde idem effectus bis simul produceretur: Et totus penderet a duabus a∣ctionibus totalibus. At, si totus effectus p••nde•• ab actione A, & per eam poneretur in rerum natura, nihil esset quod penderet ab actione B, & n hil••er ••am poneretur in esse. Plures igitur actiones ad eun∣dem

effectum concurrentes, non possunt esse aliae quam partiales.

Obj. I. Potest quis propter duos fines adequatos, idem medium eligere: puta ambulationem sanita∣tis, & amici invisendi gratia. Ergo, similiter per duas actiones totales, potest idem effectus pro∣duci.

Resp. Dispar est ratio Finis, & Efficientis. Quia finis non dat esse medio, aut illius electioni, sed tan∣tum objective movet Efficientem ad illud eligen∣dum, & obeundum. At Efficiens dat esse effectui. Unde, si totum illud esse tribuat per unam actio∣nem, non potest alia totum tribuere per aliam. Deinde dici potest, duos illos fines, licet absolute diversi sint, in ejusmodi tamen proposito, rationem induere unius totalis. Ambo enim simul sunt to∣tum propter quod suscipitur ambulatio. Et similiter cum pluribus actionibus idem effectus producitur, omnes simul totum sunt per quod effectus producitur: adeoque quaelibet seorsim, est tantum medium par∣tiale ad effectum.

Obj. II. Idem effectus oritur à diversis causis to∣talibus subordinatis; cur igitur non etiam à pluribus coordinatis.

Resp. Disparitas est manifesta: Quia una è causis subordinatis, non est per se sufficienter instructa ad effectum producendum: ut manus scribere nequit sine calamo; nec calamus sine manu. At è pluribus coordinatis, si totales sint, altera per se totum ef∣fectum producere potest, & producere supponi∣tur.

Obj. III. Cum duo equi trahunt currum, praeser∣tim ejusmodi ponderis, quem alter facile trahere posset, (& supponamus utrumque indesinentur in∣fluere in motum currus), vel uterque producit totum motum, & sic concluditur quod intenditur, vel al∣ter unam partem producit, alter reliquam, quod

explicari nequit. Cur enim alter hanc partem poti∣us produceret, qusm aliam?

Resp. Utrumque sigillatim non producere totum motum. Sed alterum producere unum illius gradum, alterum vero alterum. Si enim alter tantum traheret, nec majori conatu quam ubi cum altero conjunctim agit, motus esset dimidio tardior: cum ubi alter con∣currit, duplo velocior est.

Quaest. X. Quaenam sit Causa Principalis & quaenam Instrumentalis. Hac de re varie sentiunt Autores. Et ut sententias minus probabiles missas faciamus, Sua∣rez Metaph. Disp. 17. Sect. 16, 17. dicit causam principa∣lem esse, quae majorem perfectionem continet quam effectus, aut saltem aequalem; Instrumentum vero esse, quod vel con∣currit ad effectum se nobiliorem, vel saltem ad quem ex se nullam habet proportionem. Ita ut Effectus virtutem illius operativam, si non etiam entitativam superet. Huic succinit Scheiblerus, Metaph. cap. 22. tit. 7. Verum contra hanc rationem Causae principalis, & instrumentalis, meri∣to objicitur, effectum qui non nisi per instrumentum à Causa principali produci potest, superare illius virtu∣tem per se spectatam, non minus quam instrumenti. Nec enim anima audire potest, sine aure, aut videre sine oculo, magisquam auris, aut oculus, sine anima. Nec apparet effectum, qui medio instrumento edi∣tur, semper esse virtute ejus operativa nobiliorem, Quanto enim nobilior est divisio ligni, quam acies cultri, gladii, aut securis, per quam fit?

Galtruchius, Phys. Ʋnivers. Tract. 2. Disp. 1. cap. 3. Di∣cit Causam principalem esse,

quae agit per virtutem propriam & effectui proportionatam; ut ignis pro∣ducens ignem, aut calorem; qui effectus non sunt perfectionis majoris, quam est ignis propria. Con∣tra, Instrumentum agit tantum per subordinatio∣nem ad causam principalem, aut in virtute illius: nec habet effectus sibi proportionatos Unde elevari dicitur à causa principali, per motionem quam ab

ipsa vel dependenter ab ipsa recepit. Et motio ista vel est virtus activa; ut cum aqua calefacit per calorem ab igne derivatum: Vel est motus loca∣lis, ut quando pictor utitur penicillo, ad pingen∣dum. Quamobrem duplex est genus Instrumen∣ti: Aliud Activum quod accipit qualitatem acti∣vam: aliud pure motum, quod nihil accipit praeter motum localem: Nec tam est activum, quam id per quod agit causa principalis; istud{que} proprie est Instrumentum Artis; ut calamus quo scribo. Sed etiam hic varia sunt quae reprehen∣sionem

merentur. Nam,

1. Instrumentum per virtutem propriam agit, licet non nisi motum per Causam principalem; ut Ca∣lamus, per cuspidem, & crenam; Gladius, per aciem, & rigorem. Nec quidquam est quod agit virtute simpliciter aliena. Sic enim non ipsum a∣geret, sed aliud quid. Licet multa agant virtute de∣rivata, seu mutuata.

2. Unde & effectum habet sibi, in genere suo proportionatum: hoc est, qui virtutem illius acti∣vam non superat; sicut Causa principalis in suo.

3. Instrumentum quidem semper subordinatur Causae principali, & motionem suam ab ea acci∣pit. Motio tamen illa nunquam est virtus acti∣va. Omnis enim motio est actio, vel passio. At virtus activa neutra ex his est. Non tamen nega∣mus Instrumentum aliquando, virtute aliqua acti∣va, per causam principalem instrui; praesertim si de instrumentis moralibus loquamur: ut Legatus à principe, authoritate instruitur, ad negotia ipsius peragenda. Sed agentia ex authoritate alterius, non nisi analogice instrumenta sunt. Siquidem non tan∣tum ex virtute physica propria agunt, sed etiam per motionem actualem propriam.

4. Cum aqua calefacit, id praestat per calorem, non tanquam per instrumentum; sed seipsum, cum calore quem habet, alteri communicando. Vel ille ipse calor singularis exhalat, ex aqua, in corpus cui applicatur; sicut & exire solet in vapore. Nec ali∣us calor in corpore vicino, aut contiguo produ∣citur.

5. Instrumentum saepius activum est, licet nun∣quam agat nisi quando adhibetur à Causa superiori. Unde recte dividitur in activum, ut gladius, calamus; & passivum, ut incus. Verum quidem est instru∣menta, cum à causa principali moventur, pati. Ex quo tamen non sequitur, non agere. Nam licet re∣cipiendo motum à causa principali, patiantur; cum tamen in motu illo sunt, vere agunt: Efficiuntur e∣nim agere, per causam principalem. Et idem ef∣fectum praestant, ac si à se moverentur. Siquidem ut calamus producat characteres, in charta, aut tabu∣la, nihil aliud requiritur nisi ut postquam tali figu∣ra praeditus sit, talibus motibus agatur, qui signis il∣lis efficiendis apti sint.

Burgersdicius, Inst. Log. lib. 1. cap. 17. Theorem. 25. Instrumentum definit quod causae principali in effectione sub∣servit: cum prius definiêrat causam minus principalem (quam distribuit in procatarcticam, proëgumenam & In∣strumentum) quae principali inservit. Ubi,

1. Eodem plane modo definit Genus, ac alteram ex speciebus quae sub eo continentur.

2. Ex hac definitione causa proëgumena, quae in∣tus disponit, aut proritat ad agendum, Instrumen∣tum erit. Illa enim causae principali inservit in a∣gendo, non minus quam Instrumentum.

3. Hinc qualitates naturales, inter instrumenta agentium, cum Thomistis, male connumerat. Quia illae ad virtutem activam causarum principalium per∣tinent. Sicut & qualitates adventitiae; ut habitus acquisiti, & dotes supernaturales.

4. Hallucinatus etiam est, cum Causam principa∣lem definivit quae sua virtute effectum producit: quod, ut supra monuimus, verum est de omni causa effi∣ciente, & de ipso instrumento.

Keckermannus System. Log. Maj. lib. 1. cap. 15. Causam Instrumentalem definit, quae à principali assumitur ad ef∣fectum producendum. Quod proprie verum non est nisi de solis Instrumentis artis. Nam Instrumenta naturalia, ut lingua in loquendo, pedes in ambulan∣do, stomachus in cibo conquoquendo, non assumun∣tur, sed usurpantur, seu adhibentur, ad opera Causae principalis. Sed de his forte plus satis; Ex quibus colligere licet Instrumentum esse id quod à Causa aliqua efficiente adhibetur ad agendum, it a tamen ut à virtute il∣lius effectiva qualicunque diversum ••it.

Quaest. II. An recte dividantur Instrumenta Phy∣sica, in conjuncta, & separata. Sic enim dividunt Pon∣tificii. Exempla posterioris ordinis ponunt Sacra∣menta, quibus Christus in coelis existens, gratiam in animis hominum operatur; Calorem in aqua, igne absente, quo alius calor, & semen arboris, separatum ab illa, quo alia arbor producitur. Sed haec mera Mataeologia est. Nam licet instrumenta moralia, se∣paratim à Causa principali agere possint, ut Legatus procul à principe; omnia tamen instrumenta quae per motum physicum aguntur, cum causa principali necessario conjuncta sunt, vel cum illius virtute, aut effectu aliquo. Quod ad exempla data spectat, Sacramenta non operantur physice, sed tantum moraliter. Nec si physice operarentur, humanitas Christi quae longe ab illis distat, causa principa∣lis esset gratiae sanctificantis, sed divina illius natu∣ra quae ubique praesens est. De calore aquae supra diximus: nec enim ille instrumentum ignis est, quando cum eo conjungitur, sed virtus ejus acti∣va: multo minus cum ab eo separatur. Et, si in strumentum ulla ratione foret; cur non aquae in

qua est, potius quam ignis, qui forte extinguitur, instrumentum diceretur? Nihil enim est Instru∣mentum causae non existentis actu, praesertim phy∣sicum. Propter eandem rationem, semen non est instrumentum arboris, quo aliam arborem produ∣cit. Arbor enim saepe interit, antequam ex semine ipsius alia arbor fiat. Et pari ratione diceret aliquis, filium esse instrumentum patris, etiam mortui, quo pater generat nepotem, quod non nisi rhetoricando dici potest.

DISPUTATIO XV.

De Causa objectiva, Exemplari, & Fine.

Quaest. I. IN quo consistit Causalitas Causae objectivae, seu objecti directivi, ac motivi?

Resp. I. Non in actione aliqua physica, & proprie dicta. Cogitari enim nequit quanam a∣ctione, pulchritudo ad amorem moveat, & inci∣tat; aut deformitas ad odium, ac displicentiam. Deinde res non existentes causalitatem objectivam exercent: ut cum quis movetur bonitare finis, quem nondum assecutus est, ad eum appetendum, aut cum â spe illius potiundi excidit, ad dolorem. At nihil agit in aliud actione physica, nisi quando existit.

II. Cognitio est conditio quidem necessaria, ut objectum moveat potentiam ad actum: sed causa∣litas ejus dici nequit. Quia causalitas rei est intrinseca ei ••ujus causalitas est. At cognitio objecto est ex∣trinseca.

III. Nec mera entitas objecti est ejus causalitas; quia sic semper causaret; Entitas enim objecti semper est eadem. At non semper objective causat, etiam existente potentia in quam ageret.

IV. Causalitas igisur objecti est ipsa Entitas, aut qua∣litas objecti, ut actu terminat actum cognitionis, sive ut ei objicitur, & ab eo percipitur. Nec enim sola entitas objecti movet potentiam. Siquidem cum non apprehenditur, non movet. Nec sola cognitio; quia sic cognitio esset causa objectiva, non autem objectum, quod falsum est. Licet igi∣tur objectum per se aptum sit movere potenti∣am, quia tamen ad eam movendam per se non sufficit, causalitas ejus locanda est in actuali termi∣natione actûs per quem apprehenditur.

Objic. Posita causalitate ponitur effectus. At multa objecta actu terminant apprehensionem, quae non movent. Ut quidam bonam formam intu∣entur, sine amore; quidam malam, sine displi∣centia.

Resp. Ex accidenti aliquo illud provenit, propter dispositionem aliquam contrariam ejus qui objectum intuetur. Nempe, vel quia videt se objecto pulchro frui non posse, aut non nisi cum difficultate, aut mo∣lestia, quam ferre nequit? aut quia aliis objectis jam capitur, &c. Ex se tamen objectum pulchrum, recte cognitum, semper aptum est animum ad se tra∣here.

Quaest. II. Ʋtrum Exemplar internum, sit conceptus de opere faciendo, in mente existons, an illius objectum? Et si objectum sit, utrum sit ipsum opus faciendum, 〈◊〉〈◊〉 aliud objectum, seu Idolum, ad c••jus similitudinem ar∣tifex operatur. Utraque pars utriusque quaestionis suos habet Patrones. Nos sic statuimus.

Thes. I. Exemplar non est conceptus in mente, prae∣cise ut conceptus. Ratio est quia artifex, dum ad exemplar operis faciundi attendit, non necessario

cogitat reflexe de suo conceptu, sed directe fertur in objectum aliquod ab eo diversum; scilicet vel illud ipsum, quod efficere statuit, vel aliquod illius simu∣lachrum. Nec est ipsum opus faciendum, praecise. Quia hoc non est exemplar suiipsius. Sed est objectum ut repraesentatur per conceptum, seu objectum in esse cog∣nito. Ad ejus enim similitudinem opus efficitur. Unde, non statuendum est, ut quidam faciunt, du∣plex exemplar, aliud objectivum, aliud formale: sed u∣num tantum nempe objectum figuratum in mente. Nec enim conceptus nisi quatenus representat ob∣jectum, nec objectum nisi ut repraesentatur per con∣ceptum, Exemplar est.

Thes. II. Exemplar est ipsum opus faciendum, in esse cognito, non autem aliud quid ad cujus similitudinem o∣pus efficitur. Ut Idaea Caesaris, quam pictor in men∣te format, repraesentat ipsum Caesarem qui existit, aut extitit; non autem alium, ad cujus similitudi∣nem imaginem caesaris depingit. Ratio est. Quia sine necessitate fingitur illud aliud objectum, ab ope∣re faciendo distinctum. Aeque enim facile est menti ipsum opus faciendum praeconcipere, ac aliud finge∣re quod ipsi simile sit.

Obj. I. Petrus à Sancto Joseph. lib. 2. Metaph. cap. 7. art. 3. Cum pictor intuetur regem, & imaginem illius in mente format; ipse rex est exemplar imaginis quam postea pingit; non autem imago mente concepta. Ad similitu∣dinem enim ipsius regis imaginem pingit.

Resp. I. In illo casu, ipse rex est exemplar exter∣num, ad cujus similitudinem pictor primo format imaginem regis in mente, deinde aliam visibilem manu pingit. Sed idea imaginis pingendae, quam ex ipsius regis intuitu concipit, est exemplar inter∣num, per quod pictor immediate dirigitur ad ima∣ginem manu pingendam. Quaestio autem est de exemplari interno; Hoc autem semper habet arti∣fex; externum non semper habet.

II. Nec exemplar externum Exemplar est, nisi quatenus excitat ideam internam in mente, quae ar∣tificem in operando dirigit.

Obj. II. Opus censetur rectum quando conforme est suo exemplari? At Imago Regis non censetur recte facta eo quod sibi conformis sit, sed quatenus ipsum regem repraesen∣tat. Non igitur res facienda exemplar est, sed aliud quid ad cujus similitudinem fit.

Resp. Dist. minorem. Imago Regis non ideo censetur recta, quia est conformis sibi, ut extra men∣tem existit verum est: quia est conformis sibi, ut concepta à mente, negatur. Recte enim facta est propter utramque conformitatem, tum ad ipsum Re∣gem, tum ad veram imaginem regis, & sui, in men∣te pictoris.

Obj. III. Potest quis formare ideam rei factibilis in mente, qui nihil statuit efficere, aut qui non statuit efficere hoc individuum magis quam aliud. In illo igitur casu, idea est aliquid aliud, quam opus quod efficitur, ut figura∣tum in mente.

Resp. I. Cum quis format ideam rei quam non effecturus est, idea illa est res, non quidem quae postea fiet, sed quae fieri potest, ut repraesentata à mente. Unde per rem faciendam, hic intelligi∣mus, tum illam quae fit, si modo ulla fiat, tum il∣lam quae fieri potest.

II. Cum autem artifex non cogitat de uno indi∣viduo magis quam alio, idea quam format, com∣plectitur omnia individua certae alicujus speciei: omnia enim ex aequo repraesentat. Dicitur tamen idea hujus aut illius individui determinati, potius quam alterius, quia hoc vel illud determinate, ex idea illa praeconcepta, & operatione consequente, emergit.

Quaest. III. In quo consistat causalitas finis?

Resp. I. Causalitas finis, in actu primo, hoc est virtus illius causativa, est ipsa bonitas finis, vera, vel

apparens. Haec enim est aptitudo illius ad effici∣entem movendum.

II. In actu autem secundo est bonitas illa, ut appre∣hensa. Ad bonitatem enim, quae virtus causandi in actu primo est, accedere debet cognitio, seu appre∣hensio, ut actu causet. Et si res in praesentibus circumstantiis bona appareat, semper movet ad sui prosecutionem.

III. Est igitur causalitas finis, in actu secundo, aliquid distinctum ab actione Efficientis, per quam eum amat & intendit, & media ad eum obtinen∣dum exequitur. Finis enim causalitatem suam in actu secundo exercet, pro priori saltem naturae an∣tequam efficiens eam amet, intendat, aut prosequa∣tur. Deinde actio efficientis est causalitas ipsius ef∣ficientis. Efficiens autem & finis, cum causae di∣versae sint, Causalitates etiam diversas obtinent.

Objicit Comptonus Phys. Disp. 23. Sect. 3. Potest finis per cognitionem repraesentari; & tamen non movere volun∣tatem ad prosecutionem sui. At posita Causalitate finis, in actu secundo, sequitur effectus, nempe motus ille effici∣entis.

Resp. Non potest finis repraesentari ut hic & nunc prosequendus, quin efficiens intendat efficaciter eum prosequi. Adeo ut, semper in eo aut in circumstan∣tiis aliquid apparet, quod voluntatem, ab intentione illius efficaci retrahit.

Quaest. IV. An Finis secundum esse reale, an objecti∣vum, Efficientem moveat? Hoc est utrum per enti∣tatem suam, an per cognitionem sui. Extendi po∣haec quaestio ad omnes causas objectivas, & multum agitatur inter Doctores Pontificios; sed facile nostro judicio deciditur, si dicas secundum utrumque movere. Quod autem secundum esse reale moveat manifestum est. Secundum illud enim movet, quod efficiens ex∣petit, & intendit: hoc autem est esse Finis reale, non autem esse cognitum. Ut aeger qui medicamentis,

sanitatis gratia, utitur, sanitatem, secundum esse re∣ale intendit, & prosequitur. Quod autem moveat etiam secundum esse objectivum, seu ut cognitus, pa∣tet; quia finis incognitus neminem movere potest, aut solet. Quamvis res, quae cognitionis expertes sunt, in finem tendant ex consilio & directione pri∣mae Causae, aut per instinctum naturalem in eo fe∣rantur; ut bruta quorum cognitio non distinguit finem à mediis, sub rationibus suis formalibus.

Obj. I. Finis secundum esse reale, est Effectus Efficientis: Non igitur est causa actionis Efficien∣tis; proinde, secundum esse reale, ad eam non movet.

Resp. Finis, secundum esse reale, est & causa actionis efficientis, quatenus inducit eum ad se in∣tendendum; Et effectus, quatenus per aliam illius actionem obtinetur. Sive est Causa intentionis, ef∣fectus executionis. Unde finis & efficiens sibi mu∣tuo sunt causa, diversa ratione.

Obj. II. Finis dum causat, nullum habet esse re∣ale, sed tantum objectivum in mente.

Resp. Nullum habet esse reale actuale, hoc est non actu existit: habet tamen esse reale potentia. Et in hoc differt causa finalis, & omnis fere causa objectiva, à Causa Efficiente proprie dicta. Haec enim, quia vera actione causat, nihil causat, nisi cum existit.

Inst. Impossibilia aliquando movent ad appetitio∣nem sui: ut cum improbus cupit esse beatus, sine virtute, vel sanctitate.

Resp. Beatitudo nihilominus, in eo casu, movet secundum illud esse quam habet in se, nempe ut est status in quo animus acquiescere possit. Sed hinc oritur.

Quaest. V. Sitne cognitio bonitatis, per quam si∣nis movet, causalitas illius, an tantum conditio ne∣cessaria.

Resp. Certum est esse conditionem necessariam; quo∣niam ignoti nulla est cupido. Est tamen pars Causa∣litatis. Nec enim sola bonitas finis, nec etiam sola il∣lius cognitio Efficientem movet, sed utrumque si∣mul: prior quidem ut ratio quae movet, posterior per quam. Ratio est quia si cognitionem à causali∣tate finis rejiciamus, ut plerique faciunt, nulla illius causalitas in actu secundo assignari poterit; nihil e∣nim tunc restabit, praeter ipsam entitatem finis, & actiones Efficientis. Hae autem sunt effectus causa∣litatis finis, illa vero esse potest, cum finis actu non causat.

Quaest. VI. Quid sit causatum finis?

Resp. I. Appetitio, Amor & Intentio sui. Hos enim effectus in voluntate excitat.

II. Judicium practicum, in mente, de fine prose∣quendo, per executionem mediorum.

III. Electio mediorum, & consultatio de iis, si du∣bia sint.

IV. Amor mediorum propter finem, licet in se in∣grata sint. Ut cum aeger, propter sanitatem, mul∣ta remedia amplectitur, quae dolorem & molestiam creant.

V. Imperium voluntatis, quo potentias executivas trahit ad media exequenda.

VI. Finis modum & mensuram mediis ponit: nec enim Efficiens ea ulterius prosequitur, quam quan∣tum ad finem obtinendum expedit.

DISPUTATIO. XVI.

De Rerum Convenientia, Differentia, & Oppositione.

Quaest. I. QUid sit Convenientia, & Differen∣tia, seu diversitas? Burgersdic. In∣stit. lib. 1. cap. 20. Convenientiam describit, qua plura, aut quasi plu∣ra, uniuntur inter se. Distribuit autem, in Realem & Rationis. Convenientiam realem definit, Convenientiam unius rei cum seipsa; Covenientiam vero Rationis, Con∣venientiam plurium in uno conceptu. Convenienti∣am Essentialem, Identitatem vocat, quam Ʋnitatem Essentiae definit. Et distribuit in suberdinatam, & coordinatam. Priorem definit, qua conveniunt supe∣riora cum inferioribus sibi subjectis. Posteriorem distri∣buit in Numericam, Specificam, & Genericam. Pri∣mam ex his definit, Identitatem unius individui cum se∣ipso? Secundam definit, Identitatem plurium individu∣orum, sub eadem specie. Et eadem specie esse dicit, quo∣rum una est ratio essentiae, sive quae specie non differunt. Tertiam definit, Identitatem plurium specierum, aut in∣dividuorum, sub eodem genere. Et eadem genere esse dicit, quae sub eodemgenere sunt. Ibid. cap. 21. Diversitatem definit, qua res à seinvicem distinguuntur. Et consi∣mili modo distribuit, ac convenientiam. Kecker∣mannus vero, Syst. Log. Maj. cap. 4. Convenientiam, Iden∣titatem, & Ʋnitatem, pro iisdem habet. Unde Identi∣tatem definit, Ʋnitatem & convenientiam rerum. Et sic omnes modos convenientiae ad Identitates revocat. Sed in his plurima sunt quae reprehensionem me∣rentur.

I Convenientia non est unio plurium aut quasi plurium, nisi metaphorice. Unio enim proprie, est forma compositi; quae longe alia est à Convenientia. Et nulla conve••unt quae non uniuntur, sed separantur. Ut nos cum illis, qui in India degunt, convenimus, in natura humana, à quibus tamen longe distamus. Fateor in ipsa voce Convenientiae, prout in hoc argu∣mento accipitur, esse metaphoram. Convenire enim proprie, est in unum locum, aut saltem in locos vi∣cinos venire. Et idcirco, pro Convenientia rectius ad∣hiberetur vox Similitudinis, quae proprie sumpta, ean∣dem rem significat. Sed licet nomen rei definiendae metaphoram includat, definitio tamen illius, & rei per ipsum significatae, verbis propriis exprimi debet; si modo ulla talia suppetant.

II. Identitas & Convenientia proprie dicta, longe diffe∣runt. Nam Identitas est unius rei affectio, qua res illa ipsa est quae est, seu suam ipsius habet naturam. At Convenientia est similitudo unius rei ad aliam. Et omnis res eadem cum seipsa est. At nihil sibiipsi si∣mile est, aut cum seipso convenit; nisi sensu ne∣gativo, (quatenus non est sibi dissimile, seu quatenus non differt, aut dissentit à seipso), aut metapho∣rice, cum phrases istae ad Constantiam indicandam u••urpantur. Unde non conveniunt proprie, ni∣si quae distinguuntur, aut quae ut distincta spectan∣tur.

III Ab Ʋnitate etiam proprie dicta, differt tum con∣vementia, tum Identitas. Ʋnitas enim proprie, est affectio Unius rei, aut plurium quae componuntur; & sic differt à convenientia, quae semper est pluri∣um, aut quae ut plura spectantur. Deinde Unitas formaliter negat pluralitatem: at Identitas negat rem esse aliam, seu distinctam ab ea quae est. Cum igi∣tur Convenientia plurium Ʋnitas, & Identitas appella∣tur; (Ut cum natura Humana Unitatem, & Iden∣titatem specificam, in omnibas hominibus & Natura

animalis Unitatem, & Identitatem Genericam, in omnibus animalibus, habere dicitur) voces Ʋnitatis, et Identitatis, analogice usurpantur.

IV. Mira est Definitio Convenientiae Realis, i•••• qua dicitur esse convenientia Ʋnius rei cum seipsa. Con∣venientia enim proprie loquendo, semper est pluri∣um Quin potius, sicut diversitas, per quam eadem res est diversa à seipsa, eodem tempore, propter di∣versas rationes quae ei conveniunt, (quomodo Ange∣lus, ut virtute intelligendi praeditus, est diversus à se∣ipso, ut virtute libere eligendi pollet), est diversitas rationis, sic etiam convenientia rei cum seipsa, con∣venientia est rationis. Quae enim conveniunt, neces∣sario spectantur ut distincta. Et qualis est distinctio eorum, quae conveniunt, talis etiam est convenientia; Proinde quae sola ratione distinguuntur, sola etiam ratione conveniunt, et realiter idem sunt: Male igi∣tur confunditur convenientia realis cum reali identi∣tate. Et si convenientia unius rei cum seipsa sit realis, qualisnam quaeso erit convenientia plurium inter se, ut hominis et bestiae in natura sensitiva, vel Socratis et Platonis quoad Doctrinam, Gentilismum, &c? An non quae magis conveniunt quam per diversas ne∣gationes, aut diversas habitudines ad res distinctas, adeoque conveniunt ante omnem operationem in∣tellectus, realiter convenire dicenda sunt?

V. Nec convenientia plurium in uno conceptu, rec••e dicitur convenientia Rationis. Quae enim in uno conceptu conveniunt, saepius realiter conveniunt, ut homo et bestia in conceptu animalis, album, et nigrum in conceptu colorati. Quin nec uno conceptu con∣fuso (seu qui inter ea non distinguit) concipi possent, nisi ante conceptum illum convenirent. Siquidem convenientia inter ea, est ratio cur vere, uno istiusmo∣di conceptu, concipi possint. Nec quae uno conceptu conveniunt, Identitatem rationis ••abere dicenda sunt; sed Identitatem Metaphoricam, et analogicam.

Realiter enim plerumque diversa sunt. Neque ul∣la est identitas rationis proprie, praeter illam qua u∣na aliqua ratio rei est eadem cum seipsa; v. g. ratio Intellectivi in angelo.

VI. Male etiam Convenientia Essentialis, definitur unitas Essentiae. Nam quodvis individuum habet u∣nitatem Essentiae, nec tamen Convenientiam Essen∣tialem cum seipsa, nisi plane improprie. Dicendum igitur fuit, Convenientiam Essentialem, esse simili∣tudinem plurium Essentiarum, sive per quam una essentia est sicut alia.

VII. Nec rectius convenientia Essentialis identitas di∣citur, quam convenientia in accidentibus: quia utraque eorum est quae distinguuntur, aut quae ut distin∣cta spectantur, quorum tamen nulla est identitas pro∣pria.

VIII. Nec video cur Convenientia eorum, quae sub∣ordinantur, aut coordinantur, subordinata aut coordi∣nata, magis quam convenientia sentientium, sentiens, aut alborum alba dici debeat.

IX. Error non Levis est quod Identitas numerica, tan∣quam species convenientiae, aut identitatis coordinatae ponatur. Haec enim non est rerum, quae coordinantur. Nam coordinatio semper est plurium, & nihil proprie co∣ordinatur cum seipsa.

X. Licet omnis species eadem sit cum seipsa, & similiter omne genus, (quoniam quicquid cadit sub conceptum nostrum, cum seipso idem est, & id∣circo individua, quae similes habent Essentias, ejus∣dem speciei dici soleant; sicut species quae similes habent Essentias qua tales, ejusdem generis) Dura tamen est Locutio, in qua Individua illa eadem dicuntur in natura speciei, aut species eaedem in Natura Gene∣ris. Non enim eadem sunt, sed similia. Nec ean∣dem habent naturam; sed similes.

XI. Deni{que}, nec recte dicitur Diversitas, prout con∣venientiae opponitur, qua res à seinvicem distinguuntur.

Licet enim distinctio & diversitas pro eodem saepe usurpari soleant, omnino tamen expedit ut distin∣guantur; vel Loco diversitatis alia vo•• substituenda est, oppositae significationis ad vocem convenien∣ciae: nempe discrepantia, differentia; aut aliqua simi∣lis. Ratio est quia multa distinguuntur quae non differunt, hoc est quae non discrepant, aut discor∣dant: Licet quaecunque differunt, etiam distin∣guantur. Potest enim esse vera ac realis distinctio sine ulla differentia; ut est inter duas Lineas, aut duos circulos aequales Diversitas igitur ut conveni∣entiae opponitur, est dissimilitudo rerum; seu ejus∣modi earum affectio, per quam una aliter se habet ac altera; vel quoad essentiam, vel quoad acciden∣tia.

Ex his duo corrolaria addimus.

1. Falsum est, quod multi axiomatis loco habent, Quaecunque conveniunt realiter, ratione distinguuntur, & quaecunque realiter distinguuntur conveniunt ratione. Li∣cet enim quae realiter idem sunt, ratione & concep∣tu distingui soleant, & quae realiter differunt, con∣cipiantur saepe sub ratione aliqua communi, tan∣quam essent unum, & idem, (mens enim pro sua vel subtilitate, vel infirmitate, dividere solet quae u∣nita, & unire quae divisa sunt, ut in conceptibus confusis, & praecisivis), tamen, quae realiter con∣veniunt, etiam realiter distinguuntur, & quae re∣aliter distinguuntur, vel non conveniunt, vel plus quam ratione conveniunt. Praeterquam quod vix reperire possim Convenientiam Rationis, nisi ta∣lis dicatur Convenientia plurium rationum, ut in angelo convenientia respectuum ad actus intelligendi, & volendi.

2. Falsum etiam est id quod habet Herebordus, Se∣lect. Disp. Vol. 2. Disp. 27. Multa realiter differre quorum una est numero essentia. Nisi hoc sensu intelligatur, quod multa quae realiter differunt, unam essentiam

compositam conficiant. Sed non sic intelligere vi∣detur Herebordus, ut patet ex instantiis quas ad fert in illius confirmationem. Modus inquit, & res modi∣ficata, sunt una numero essentia, & tamen realiter differunt. Ʋt unio animae & corporis est eadem essentia anim•• & corporis, realiter tamen ab iis differt. Similiter de perso∣nalitate, & natura Suppositi intelligentis, pronunciat. Sed ista omnia sunt mera deliria. Si enim eorum quae realiter differunt una & eadem esset numero essen∣tia, idem à seipso, eodem tempore, realiter differret. E••, (cum quae realiter differunt in creatis separari possint à se invicem), idem posset separari à seipso. Unde, cum unio animae & corporis separari ab ill is possit, impossibile est, ut eandem essentiam cum il∣lis habeat. Idem de personalitate, & natura dicen∣dum est. Reliqua quae ad locum convenientiae & Diversitatis spectant, brevius expediam. Sit igitur,

Quaest II. An & quo sensu verum sit, quae con∣veniunt in uno tertio, ea conveniunt inter se?

Resp. Verissimum quidem illud est, sed sensu nugatorio, seu identico, qui nihil docet; Nam quae conveniunt in uno tertio, non aliter conveniunt in∣ter se, quam in illo tertio, sive per illud. Quod idem est ac si dicas quae conveniunt in uno tertio, illa conveniunt in illo tertio, aut (ad summum) illa conveni∣unt. Omnia enim quae conveniunt, inter se conve∣niunt. Sic igitur exprimendum fuit illud axioma, quae conveniunt cum eodem tertio, eatenus conveniunt inter se. Ut quae aequalia sunt eidem mensurae communi, aequalia sunt inter se; & quae similem habent essen∣tiam, aut similia accidentia, cum eodem tertio, eo∣rum essentia & accidentia sunt similia interse.

Quaest. III An detur similitudo in essentiis? Qui∣dam negant, & Similitudinem ad qualitates restringunt: Convenientiam vero rerum in essentiis, Identitatem appellant. Sed quaestio est de voce: in qua vocibus ab∣utuntur, aut sine ratione uti recusant, ut usurpari recte

possent. Quid enim aliud est unam rem esse similem alteri, quam esse ut altera est. Jam vero una res est ut altera, non tantum in qualitatibus suis, & mo∣dis, sed etiam in essentia; ut omnia individua e∣jusdem speciei. Nec convenientia in essentiis, Iden∣titas est nisi improprie. Quo igitur nomine appel∣labitur convenientia in qualitate, cum haec ab essen∣tia rei realiter distinguitur?

Resp. Similitudo (cum additamento) stricte sumpta, ut opponitur aequalitati, & paritati. In defectu enim vocum, nomen Generis restringitur ad unam ali∣quam illius speciem designandam.

Quaest. IV. An Convenientia & Diversitas realiter distinguantur à rebus ipsis quae conveniunt & differunt?

Resp. I. Si de convenientia & diversitate Essentiali loquamur, palam est eas non distingui à rebus quae con∣veniunt & differunt, nisi ratione. Realiter enim in illo casu distingui nequeunt. Quia quae essentiis conveniunt, conveniunt per se, & quae essentiis dif∣ferunt, per se differunt. Quod autem per se tale est, non est tale per aliquid à se realiter distinctum. Ra∣tione autem distinguuntur, quia res quatenus con∣veniunt aut differunt, habitudines seu relationes ad alias includuut. Unde distinguitur convenientia à rebus quae conveniunt, & differentia à rebus quae di∣fferunt, eo modo quo relatio à subjecto et termino; De quo supra Disp. 8. quaest. 3.

2. Aliter de convenientia, & differentia rerum, in acci∣dentibus philosophandum est. Quando enim res conve∣niunt accidente communi, cum illud proprie sem∣per distinguatur realiter, saltem modaliter, adeoque magis quam ratione, necesse est convenientiam sub∣jectorum, magis etiam quam ratione, à subjectis ipsis distingui, Quanquam convenientia ipsa acci∣dentium, (ut per se spectantur), quia essentialis est, so∣la ratione ab illis distincta sit. Idem de differentia seu diversitate dicendum est.

Quaest. V. An duae entitates simplices, possint in eadem ratione, simul convenire, & differre?

Respondent quidam, posse in gradibus remissis: Con∣venientiam enim & diversitatem magis & minus recipere. Falluntur tamen. Ubi enim inter duo, aliqua est Convenientia, & aliqua differentia, licet utraque realiter sit illorum duorum Entitas, ne∣cesse tamen est ut illa aliqua, seu remissa conveni∣entia, ut vocatur, in una ratione sit, & differentia, in alia.

Patet, quia convenientia & differentia sunt affe∣ctiones rerum dissimiles; adeoque oriuntur à rati∣onibus, non tantum distinctis, sed etiam dissimili∣bus.

Obj. Substantia & modus conveniunt in aliquo reali positivo, ut per se patet; differeunt vero in eo∣dem reali positivo; quia non differunt in nihil. Et spiritus ac materia conveniunt in ratione substantiae, ut omnes fatentur; in eadem etiam differunt, quia non solis modis differunt. Ipsae etiam rerum diffe∣rentiae, & oppositiones, per se ipsas differunt, qua∣tenus sunt differentiae, & oppositiones, conveniunt tamen in eo quod utraque sit differentia, & oppo∣sitio.

Resp. Nulla ex his conveniunt & differunt in eadem ratione. Ut substantia & modus conveni∣unt in reali positivo communi, quod plane simile est in utroque; differunt vero in reali positivo pro∣prio. Similiter materia & spiritus conveniunt, in ratione substantiae communi tantum; & in solis ra∣tionibus propriis differunt. Et differentiae ac op∣positiones conveniunt in communi ratione diffe∣rentiae, et oppositionis; differunt vero quatenus diversarum rerum differentiae, et oppositiones sunt. Adeo ut ratio conveniendi, et differendi semper sit alia, et alia.

Quaest. VI. In quo consistat rerum oppositio: Item,

an à diversitate distincta sit, et quatenus. Obscure ple∣rique hîc, si non omnes, differunt Logici. Nos luculentius rem, sequentibus Aphorismis, exponere tentabimus.

1. Oppositio semper est inter terminosdistinctos; et omnia opposita quâ talia distincta sunt. Nec enim idem sibiipsi, quatenus idem est, unquam opponitur; ut per se patet. Dico autem oppositionem esse inter terminos, hoc est inter objecta quae apprehensionem mentis no∣strae terminant, (de oppositione enim simplici nunc sermo est), potius quam inter res; quia extrema op∣positionis non semper sunt res, proprie loquendo, ut in oppositione privativa, et contradictoria maxi∣mè patet.

2. Oppositio in genere, et latissima significatione, est quavis plurium repugnantia. Et opposita sunt, quae con∣sistere nequeunt. Cui opponitur affectio rerum quae cognatio, et consensus dicitur, quae nihil aliud est quam convenientia, seu similitudo late sumpta

3. Hinc sicut omnes omnino termini aliquatenus conveniunt; ut ipsum ens, et non-ens, homo, et non-homo, caecus, et videns, in hoc quod omnes esse possint, et ali∣quando sint objecta mentis nostrae, et signata ser∣monis; sic etiam omnes aliqua ratione repugnant sibi invicem. Adeo ut unum et idem oppositum et non oppositum sit, diversa ratione. Ut probus et im∣probus ratione formarum, probitatis, nempe et improbitatis, opposita sunt; sed ratione subjecto∣rum, quae sunt duo homines, cum per se praecise ut homines spectantur, non opponuntur, sed con∣sentiunt.

4. Sed repugnantiae terminorum ex variis capitibus oriuntur, quae valde sunt dissimilia. Unde alia ma∣jor, alia minor est. Quidam enim termini ita sibi∣met invicem repugnant, ut in rerum natura con∣sistere nequeunt; ut res et sua negatio, seu caren∣tia. Nihil enim potest simul esse et non esse. Et

haec oppositio contradictio vocatur: Sed hic intelli∣genda est carentia totalis, sive Universalis. Adeo ut cum dicimus hominem & non-hominem consistere non posse in rerum natura, per non-homo intelligendum est nullus homo, seu totale non-esse hominis. Secus enim equus est aliquod non-homo. quod cum homine satis bene consistit. Sed homo & nihil quod sit homo con∣sistere nequeunt. Ratio est quia aliquid quod non est homo, potest esse quid positivum. Plura autem posi∣tiva facile consistunt, nec alterum ab altero expelli∣tur è rerum natura. Si autem dicas carentiam rei non posse esse in rerum natura, respice ad ea quae de negationibus dicta sunt supra Disp. 4. q. 5.

5. Secundo, alii sunt termini qui in eodem subjecto consistere nequeunt, circa quod idcirco pugnare di∣cuntur. Ex quibus alter interdum positivus est, nempe forma, seu modus vel pars, vel adjunctum externum, quae omnia nomine Habitus veniunt; alter negativus, qui privatio dicitur: ut Scientia. & ignorantia, visus, & coecitas. Et terminorum ejus∣modi oppositio, privativa dicitur, denominatione sumpta ex altero oppositorum, nempe privatione. Interdum uterque terminorum est positivus. Quo casu, fi absoluti sint, Contraria vocantur, & oppo∣sitio eorum contrarietas dicitur. Sic opponuntur mo∣di substantiarum, qui maxime sunt diversi, seu dis∣similes; ut in mente, virtus & vitium, scientia & error; in substantia corporea, calor, & frigus, gravi∣tas, & levitas, albedo & nigredo. Notandum tamen est, omnia opposita nomine contrariorum, non∣nunquam appellari. Sin respectivi fuerint, oppo∣sitio Relativa nuncupatur; ut oppositio inter cau∣sam & effectum, partem, & totum, subjectum, & ad∣junctum, si ad idem conferantur. Sic enim nihil po∣test esse & causa, & effectus, totum, & pars, ejus∣dem rei.

6. Oppositio eorum quae circa idem subjectum

pugnant proprie est inter formam & illius carentiam, vel inter plures Formas, Modos, aut Relationes: subjecta autem quae hisce afficiuntur non nisi rati∣one illorum opponuntur, seu quatenus illis affecta sunt: ut caeus & videns, albus & niger, Pater & Fi∣lius.

7. Quae tamen privative opponuntur, sunt Habi∣tus, et privatio, non qualiscunque, sed illius tantum habitus quem tollit. Sic manus & carentia pedis, in homine non opponuntur privative; sed manus & carentia manus, pes & carentia pedis. Et (quod magis advertendum est) aliquis gradus Lucis, & aliquis gradus tenebrarum indeterminate, in a••re, tempore vespertino, non opponuntur privative, sed aliquis gradus determinatus lucis, & ejusdem carentia. Sicut nec scientia rerum naturalium, & ignorantia spiritualium, sed scientia rerum natura∣lium, & earundem ignorantia.

8. Quarto denique, alii sunt termini, qui, licet con∣sistere possint in rerum natura, & in eodem subje∣cto, (nisi quod plurimi eorum in nullo subjecto, ne seorsim quidem esse possint), nequeunt tamen identi∣ficari. Et ex his quidam similitudinem in essentiis denotant: ut omnes species rerum, sive substantiae sint, ut homo, equus, arbor, lapis; sive modi, ut scientia, virtus, albedo, flavede, lux, motus, sive concreta ex utris∣que, ut calidum, lucidum, grave. Et termini istiusmodi disparate opponi dicuntur. Quidam plane similes sunt; ut duo circuli aequales. Si igitur hi oppositi sint, uti∣que omnes termini distincti, quatenus distincti sunt, etiam illi qui sola ratione distinguuntur, quatenus sic distinguuntur, oppositi sunt dicendi. Licet enim qui disparati vocantur dissimles sint, nullam tamen repugnantiam includunt ad se invicem; nisi quod non possint identificari. seu de se affirmari.

Dices forte, pugnare, quod non possint esse sub cadem specie infima; aut propter dissimilitudinem

in essentiis. Sed quid hoc est repugnare ut sint sub eadem specie infima, nisi quod repugnent esse om∣nino similes in essentiis, seu quod necessario dissi∣miles sint? At esse dissimile, non est idem ac non posse consistere cum alio, adeoque nec oppositum esse.

9. Hinc inferimus, disparata non esse proprie oppo∣sita. Multo minus omnia illa quae distinguuntur, seu quorum unum non est aliud. Unde defendi nequit definitio vulgaris oppositorum. Quae nec de se invicem, nec de eodem tertio, secundum idem (id est secundum eandem partem vel naturam) ad idem (seu eodem respectu) & eodem tempore, affirmari possunt. Sic enim omnia non solum quae dissimilia, sed eti∣am quae realiter distincta sunt, quin & quae sola ra∣tione distincta sunt quatenus distinguuntur, essent opposita. Nulla enim ex his de se vere affirman∣tur. At quis dixerit duas lineas aequales esse oppo∣sitas, nisi forte quoad locum, cum altera è regione alterius locatur? Et longe absurdius, Genus & differentia, & omnia attributa essentialia ejusdem rei, opposita dicerentur. Sic enim omnia consen∣tanea essent opposita; praeter ea quae solis voci∣bus distinguuntur, ut homo et Anthrôpos. Deinde omnis oppositio praesupponit distinctionem, ade∣oque nulla ex parte eadem cum illa est.

10. Nec recte definitur oppositio à Claubergio, On∣soph. Sect. 265. Summus diversitatis gradus. Sic enim, nisi declararetur quisnam gradus summus sit, sola contradictio erit oppositio Nec recte declaratur, si dicas illa esse opposita, quorum positio unius est ab∣latio alterius. Nam si ponere simpliciter hic intelli∣gas, sic sola contradicentia erunt opposita: si respe∣ctu alterius, sic non solum diversa sed etiam distin∣cta crunt opposita; Nam posito uno distinctorum, tanquam eodem cum hoc vel illo, tollitur alterum; ut si hic homo sit Petrus; non potest esse Paulus.

Hinc reprehendendum est, quod idem autor dicit supra Sect. 274. Contrariorum pugnam, quandoque esse naturae suae diversitatem, propter quam de se invicem affir∣mari nequeunt; ut par & impar, rectum & curvum. Non enim sola diversitas, sed simplex distinctio af∣firmationi mutuae rerum obstat. Nec par & impar contraria sunt, ut vulgo statuuntur, sed privantia. Curvitas autem & rectitudo circa subjectum tan∣tum pugnant.

11. Nec probandus est Ramus, qui lib. 1. Dialect. cap. 12. & 13. Diversa definit, quae sola ratione dissenti∣unt; opposita vero quae ratione, & re. Multa enim sunt diversa, quae non sola ratione, sed reipsa dissen∣tiunt. Sumamus enim exempla diversitatis quae ab ipso Ramo ponuntur, nempe victoriam, & insignia victoriae, ratione Syllae & Muraenae, qui ante victori∣am triumpharunt, item esse formosum & facundum ratione Ulyssis, illa naturis suis dissentiunt, hoc est dissimilia sunt, non autem sola ratione alicujus ter∣tii, cui simul non conveniunt. Quin illa, & quae ejusmodi sunt, magis dissentiunt re, quam relata plurima. Haec enim, quoniam Relatio est tantum ratio rei, sola ratione dissentiunt: ut esse simile, & dissimile, respectu ejusdem. Unde vel Relata è cen∣su oppositorum expungenda sunt, vel mala erit De∣finitio oppositorum à Ramo tradita.

12. Hinc etiam Relata, praeter contraria, & pri∣vantia, (sunt enim & haec relata quaedam; nam con∣trarium est contrarii contrarium, et privatio est Ha∣bitûs privatio) inter opposita non sunt numeranda: quia repugnantia eorum nec est in natura; ut con∣tradicentium, et privantium; nec ratione subjecti praecise; (nam paternitas, et filiatio eidem subjecto convenire possunt), sed praecipue ratione ejusdem termini. Ad diversa igitur potius referenda sunt. Unde et inter opposita in Institutionibus non retu∣limus.

13. Sunt igitur tria tantum genera oppositorum, Contradicentia, Privantia, & Contraria. Ex quibus contradicentia maxime opponunur, quia absolute repugnantia sunt. Proxime accedunt privantia, quia eorum alterum est quid negativum, in quo cum con∣tradicentibus conveniunt. Minorem tamen oppositi∣onem includunt, partim quia extremum quod negati∣vum est, aliquid positivum connotat, nempe capaci∣tatem subjecti ad formam quam tollit recipiendam: partim quia utrumque ex privantibus circa idem subjectum pugnat; cum contradicentia à subjecto absolvantur. Minima vero est oppositio contra∣riorum; partim quia utrumque est positivum, po∣sitivum autem cum positivo minus pugnat, quam cum negativo: partim, quia sub eodem genere in∣trinseco, & reali, continentur, in quo idcirco con∣sentiunt. At contradicentia & privantia in nul∣lo genere seu ratione essentiali communi, conveni∣unt, nisi quod utrumque extremorum potest esse objectum actus alicujus vitalis, cognitionis puta, aut appetitionis.

Obj. Privantia, tum naturis suis pugnant, eo quod alteram eorum negativum sit; tum ratione ejusdem subjecti; in quo consistere nequeuut. Unde & op∣positionem tum contradictoriam, tum contrariam simul obtinent. Haec igitur maxime opposita sunt.

Resp. Non sequitur. Quia his non obstantibus, in diversis subjectis simul confistunt. Ut cacitas in Homero, & visus in Hesiodo. Item in eodem per vices. Denique extremum negativum aliquid positivi con∣notat, & multo minus late patet quam in contradi∣ctoriis. Unde inter privantia datur medium tum ne∣gationis; ut inter c••••um, & videntem, mediat lapis, qui nec caeus est, nec videns; tum participationis; ut inter c••cum & videntem, mediat luscus, vel caligans; inter diem & noctem mediat crepusculum.

DISPUTATIO. XVII.

De Vocibus.

Quaest. I. QƲid voces significent? Quidam e∣nim, ut Scotus, & alii, dicunt voces solas res significare, non autem conceptus, nisi paucae quae∣dam quae solis conceptibus fignificandis adhibentur, eo modo quo reliquae significant res; ut cogitatio, in∣tellectio, apprehensio, judicium, et reliquae quae actuum mentis nomina sunt. Fatentur tamen voces pro conceptibus substitui, quia eorum interpretes sunt. Ideo enim vocibus utimur, quia conceptus non∣possumus aliis, per se et immediate ostendere. Ex altera parte, Boethius, solos conceptus vocibus signi∣ficari statuit. Alii utrumque, tam res quam con∣ceptus, per voces significari docent: estque com∣munis sententia. Nos sic definimus.

Thes. I. Voces significant & res, & conceptus simul. Quod res significent, patet.

1. Quia cum dicimus, ex. g. ignis urit, sensus est, res significata per vocem ignis, nempe substantia quae∣dam fluida et calida, urit, seu actionem ustionis praestat. Vox igitur ignis significat rem quae nomine ignis dicitur.

2. Audita voce significativa, si significationem in∣telligimus, statim trahimur ad cogitandum de re a∣liqua. Ut cum audimus hanc enunciationem, Lu∣na exorta est, statim cogitamus de Luna, ejusque ap∣paritione supra horizontem.

3. Voces significant ea de quibus loquimur; at de rebus plerumque loquimur, non de solis conceptibus.

4. Cum Adamus in principio, nomina animali∣bus ad se adductis, imposuit, quid aliud fecit quam signa quaedam ad-invenit, et constituit, quibus illa postea dignoscerentur, et à se invicem distingue∣rentur.

5. Si voces solos conceptus significarent, plerae∣que propositionum essent falsae; ut cum dicimus Lapis est visibilis, si Lapis solum conceptum signifi∣cet, sequeretur hunc esse sensum, conceptus qui sig∣nificatur nomine Lapis est visibilis, quod falsissimum est.

Quod autem conceptus etiam, vocibus aliquo mo∣do significentur, manifestum est.

1. Quia ex vocibus ab alio prolatis, colligimus e∣um cogitare de rebus: Judicium item facimus de conceptibus, sintne veri, an falsi, clari, an obscuri, ordinati, an confusi, &c.

2. Intendimus etiam aliquando, dum ipsi loqui∣mur, ut audiens non tantum res concipiat, sed e∣tiam sciat nos eas intelligere.

3. Voces & oratio institutae sunt, ad societatem, & commercium inter homines colendum: Socie∣tas autem illa, magna ex parte, in communicatione conceptuum sita est. Cum enim conceptus dete∣gere non possumus aliter quam actionibus, & voci∣bus, his saepius utimur ad eos indicandos.

4. Si voces non essent signa conceptuum, nihil quod dicimus esset verum aut falsum Ethice: sed tan∣tum Logice. Veritas enim Ethica consistit in con∣formitate sermonis ad judicium mentis, seu quod ei subsit judicium rei de qua loquimur. Falsitas autem, seu mendacium, est cum sermo significat concep∣tum seu judicium, quod non est in mente loquentis. Unde nec audiens fallaci sermone decipi posset, nisi existimaret eum significare judicium aliquod inter∣num quod in mente non habet.

Objicit. Boethius. I. Verba Aristotelis, de Interp.

Cap. 1. Voces prolatas esse signa conceptuum, qui in anima sunt; scripta esse signa vocum. Ubi nullam mentio∣nem rerum facit.

Resp. Idem tamen cap. ult. dicit, quia res est, vel non est, orationem esse veram, vel falsam. Vult igitur orationem utrumque significare, tum res, tum con∣ceptus. Partem igitur tantum veritatis protulit, quae praesenti instituto sufficiebat.

Objicit. II. Nutus aequipollent vocibus in signifi∣cando; cum hoc discrimine, quod voces auribus, nutus oculis percipiantur. At nutus solum indicant consensum, & dissensum mentis. Ergo et voces.

Resp. Negatur minor. Nutus enim adhibentur à mutis, non tantum ad cogitationes suas, sed etiam res significandas: ut cum porrectione digitorum, à fronte, diabolum indicant &c. Reliqua quae oppo∣nit, nullam fere speciem argumentorum gerunt.

Difficilius Scotus Objicit.

I. Si voces significarent conceptus falsae essent pleraeque propositiones: ex. g. haec, homo est animal. Sensus enim esset, conceptus hominis est conceptus ani∣malis.

Resp. Hoc argumentum probat quidem voces, non eodem modo significare res, ac conceptus. Non autem probat nullo modo conceptus significare. Potest enim idem signum plura diversimode signi∣ficare. Ut vox natura sua, significat esse causam ali∣quam, & motum, in eo à quo profertur; sed ex voluntate & consensu hominum, res & conceptus. Qua autem diversitate, voces res & conceptus signi∣ficent, sequente quaestione dicetur.

Obj. II. Sequeretur omnem vocem esse aequivo∣cam, seu ambiguam, quia plura significat diversa, quatenus sunt diversa. Nempe vox Homo rem quae dicitur Homo, & conceptum de Homine.

Resp. Negatur connexio. Ratio est, quia illae tantum voces Aequivocae sunt, & incertae significa∣tionis,

quae unum è pluribus indeterminate signifi∣cant, nec possunt simul accipi pro omnibus signi∣catis. Ut Gallus vel Hominem vel Avem, indetermi∣nate, non autem utrumque simul, in eadem oratione. At voces in eadem oratione, res & conceptus simul, & determinate significant. Ut Homo denotat rem quae dicitur Homo, & simul loquentem de eo cogitare.

Obj. III. Multae sunt voces quibus non respondent conceptus. Ut 1. In iis qui voces proferunt quas non intelligunt, ex. g. pueri cum legere docentur linguas ignotas. 2. In avibus, puta psittacis, picis, &c. quae vo∣ces humanas imitantur, sine conceptibus. 3. In dor∣mientibus. 4. In iis qui aliud cogitantes voces temere proferunt. 5. Item in phreneticis, qui linguam guber∣nare nequeunt. 6. In iis qui mentiuntur.

Resp. I. Haec objectio non concludit de vocibus loquentium, qui concipiunt ea quae loquuntur. De quibus precipue instituitur quaestio.

II. Sed & illae, quibus non respondent conceptus in proferente, conceptus significant, hoc est men∣tem audientis trahunt ad cogitandum de concepti∣bus, qui vocibus istis subesse solent: item ut existi∣met loquentem eos habere, aut ad dubitandum u∣trum habeat necne. Ad dormientes quod attinet, non constat eos nullos habere conceptus rerum de quibus loquuntur. Et certum est habere aliquando, ut cum loquuntur de iis quae per somnium mentibus eorum offeruntur. In iis etiam qui aliud cogitantes loquuntur, possunt esse conceptus (saltem confusi) re∣rum quas voces significant, idem de phreneticis di∣cendum.

Thesis II. Cum voces significare dicuntur Res, per Res intelligenda sunt omnia quae sub conceptum Humanum cadere solent. Adeoque non tantum res veras, & positi∣vas, sed etiam negationes, privationes, ficta possibilia, & impossi••ilia. Quin & ipsae voces, sub aliqua ratione com∣muni, aliis vocibus significantur. Ut vox omnes vo∣ces;

& Dictio omnes voces articulatas, significet, No∣men omnia nomina, Verbum omnia verba &c. Ex al∣tera vero parte, voces non tantum affectus mentis, sed omnis animi affectus indicant. Ut volitionem, & noli∣tionem voluntatis; amorem, odium, gaudium, tristitiam, timorem, fiduciam, iram, & reliquos affectus. Item ima∣gines rerum sensibilium, quae in phantasia formantur. Ut cum praeceptor discipulum legere jubet, voces discipulo significant non tantum actum legendi, sed etiam voluntatem & imperium praeceptoris, de eo praestando.

Quaest. II. An voces, eodem modo, res, ac conceptus sig∣nificent? Et si diversimode, quaenam sit illa diversitas? Hic quidam docent, voces primo, & immediate signifi∣care conceptus; Res autem non nisi mediantibus conceptibus. Sic Burgersdicius, alios secutus, Inst. Lib. 1. Cap. 24. Alii contra, dicunt primo, & immediate significare res, & consequenter conceptus; quam sen∣tentiam Scoto ascribunt Conimbricenses, in Lib. de Inter∣pret. q. 3. art. 2. Alii deni{que} dicunt immediate signifi∣care tum res, tum earum conceptus. Et his assentiun∣tur Conimbricenses, Loco citato. Est & hic alia quaestio, an voces sint signa suppositiva rerum, & manifestativa dun∣taxat conceptuum. Quidam affirmant, inter quos Gal∣truchius, Mith: & Inst. Log. Disp. 1. Cap. 3.

Thesis I, Voces primario, et praecipue, significant res, praeter conceptus; quod ideo addimus, nequis caville∣tur, conceptus esse, res. Sumuntur enim res hic, ut à conceptibus distinguuntur. Patet.

1. Quia majus beneficium est audienti res ipsas in∣telligere quas voces significant quam conceptus lo∣quentis. Et frequentior prioris usus est, quam po∣sterioris.

2. Unde & qui alium alloquitur, non, ut pluri∣mum, sollicitus est, utrum is conceptus suos eorum∣que modos animadvertat, modo res ipsas intelligat.

Ut patet in iis qui alios instituunt. Et audiens praecipue & saepius in res quae vocibus significan∣tur, cogitationem dirigit. Dico soepius, quia ali∣quando praecipue observat quid loquens velit aut in∣tendat, et quid ei gratum, aut ingratum sit. Scilicet cum sinis praecipuus ex communicatione est animum ejus intelligere.

Thes. II. Voces immediate significant res, et mediante cognitione rerum, conceptus, & affectus loquentis. Probatur,

1. Quia, cum audimus voces, prius percipimus quaenam res per eas significentur, quam loquentem de rebus illis cogitare. Ex sermone enim, perci∣pere non possumus eum de his rebus, potius quam de aliis cogitare, nisi quia novimus voces significare has, & non alias.

2. Vocibus auditis, statim apprehendimus res sig∣nificatas, (si-modo usum vocum communem novi∣mus), sine discursu. At cogitationes loquentis non nisi per discursum percipimus, in hunc modum. Qui profert voces quae has res significant, novitque earum signi∣ficationem, & quantum apparet, attendit ad ea quae lo∣quitur, is cogitat de his rebus: at qui profert has voces, novit significationem, & considerate loqui videtur. Ergo de his rebus cogitat. Vel brevius, Signa usitata voca∣lia harum rerum edit; ergo de his rebus cogitat. Prius igitur voces exhibent audienti res: & deinde conce∣ptus de iisdem rebus.

Thes. III. Voces postquam iis imposita est significatio, necessario & semper significant res, hoc est immediate aptae sunt rebus significandis. Siquidem nihil aliud necessarium est ut significent res, quam ut ad hunc finem & usum instituantur, & applicentur. Sed conceptus loquentis non necessario, nec semper significant. Quia is non semper cogitat de rebus quarum signa vocalia profe••t▪ Hinc etiam certiora sunt signa rerum. quam conceptuum; Certi enim sumus, ex usu com∣muni, quod has & illas res significent: at non

perinde certi sumus, de conceptu loquentis. Fieri enim potest ut nihil omnino cogitet de rebus, aut ut non cogitet prout loquitur.

Thes. IV. Sunt etiam voces nomina rerum quibus res appellantur. Unde & signa suppositiva vocantur, quia res repraesentant, & earum vice funguntur, seu pro illis substituuntur. At non sunt nomina conceptuum, (ni∣si quod paucae quaedam hoc munere fungantur si∣cut & nonnullae nomina vocum sunt) sed indicia. Unde signa manifestativa dicuntur. Scilicet quia media quaedam sunt quibus conceptus loquentis in∣notescunt.

Patet ex eo, quod verum est dicere vox homo est nomen hominis: at non est verum, esse nomen conceptus de homine. Hinc Scotus negavit voces esse signum conceptuum. Et Conimbricenses signa Doctrinalia rerum vocant: quia in docendo eas pro rebus sufficimus.

Objiciet aliquis. Voces manifestant res: Alioqui ineptae essent ad usum docendi. Et subrogantur pro conceptibus, seu eorum vice funguntur. Quia enim non possumus conceptus nostros aliis immediate, et per se detegere, in locum eorum voces substitui∣mus.

Resp. Conceditur voces manifestare res, et pro∣inde esse signa earum manifestativa, non minus quam conceptuum. At substitui proprie in locum conce∣ptuum negamus. Non enim illorum nomina sunt. Quod igitur surrogari et constitui pro conceptibus dicantur, nihil aliud intelligendum est, quam quod usus earum medium quoddam est quo conceptus ali∣is patefacimus. Si autem quaeras quid sit esse nomen rei; Respondeo nihil aliud quam esse signum vocale pro re substitutum.

Quaest. III. Unde voces significationem habeant, à na∣tura an aliunde? Hic nulla est controversia. Re∣spondemus igitur.

I. Voces inarticulatae, quae affectus animi, significant, ut gemitus, fletus, risus, sunt signa naturalia. Sunt enim eae∣dem apud omnes, ut & affectus quos indicant. Et natura duce ab omnibus eduntur. Licet eatenus arbitraria sint, quatenus simulate usurpari possunt, & solent, ab iis in quibus affectus congrui non re∣spondent.

II. Voces articulatae, natura sua, aptitudinem habent significandi remotam; hoc est ut adhibeantur ad res significandas. Et quoad hanc omnes sunt aequales. Secus enim non possent ad res significandas usur∣pari. Quanquam nonnullae ad usum illum aptio∣res sint quam aliae; illae scilicet quae facilius pro∣nunciantur.

III. Omnes voces Humanae, natura sua, aliquid sig∣nificant. Scilicet facultatem internam loquendi, & aliquem motum in animo, & conceptus indeter∣minate, hos vel illos. Siquidem sine his, homi∣nes voces sponte sua non ederent. Dico sponte sua, quia Daemones aliquando utuntur organis loquelae energumenorum, ad multas voces formandas, ad quas hi nihil conferunt, sed aguntur ut machinae quae per artem quasdam voces humanas imitan∣tur.

IV. Non tamen naturaliter, seu natura sua, habent quod has res potius quam alias significent, sed ex institu∣to, seu arbitrio, ac placito, divino, vel humano. Et eadem causa est, cur hos conceptus significent, po∣tius quam alios. Ex. g. quod vox Homo animal ra∣tione praeditum, in lingua Latina, significet, poti∣us quam lapidem; & loquentem de tali animali cogitare dum eam profert, potius quam de equo, aut lapide, ex arbitrio Dei vel hominis est. Probatur.

1. Quia signa naturalia sunt eadem apud omnes gentes; ut suspiria ubique significant dolorem, nisi quod aliquando simulata & ficta sint. At voces ar∣ticulatae non sunt eaedem apud omnes, sed longe di∣versae.

Aliis enim utuntur Angli, aliis Galli, aliis Germani.

2. Sgna naturalia eadem permanent, quamdiu eaedem sint res quae illis significantur. At manenti∣bus iisdem rebus, mutantur voces quibus appellantur: veteres inolescunt, novae usurpantur. Magnae enim mutationes in multis linguis contigerunt.

3. Signum naturale determinatur ad unum signifi∣candum: ut fumus ad ignem, Iris ad pluviam. At vo∣ces articulatae non sic. Nam vox ignis, quae nunc fig∣nificat ignem, usurpari potuit ad significandam a∣quam, si Authoribus linguae Latinae ita placuisset. Ideo autem significant hunc conceptum, aut affectum animi, & non alium, quia ad hanc rem, & non aliam significandam adhibentur.

Obj. I. Vox est homini naturalis. Ergo est sig∣num naturale.

Resp. I. Ad Antecedens. Vox aliqua est naturalis. Quia naturale est homini loqui. Ubi tamen naturale significat id ad quod natura in homine propendet, non autem id quod connascitur, multo minus quod essentiale est. Unde minus proprie sermo homini naturalis dicitur. Et de voce articulata negari potest antecedens. Homo enim sine societate, & consue∣tudine loquendi, nulla lingua, sed solis nutibus ute∣retur, ut experientia probatum narrationes historicae testantur. Esto autem sermonem aliquem esse homi∣ni naturalem, minime tamen à natura est quod hac lingua loquatur potius quam alia, sed ex sola con∣suetudine, institutione, et usu.

II. Mala etiam est consequentia. Quia licet natu∣rale esset homini his vel illis vocibus uti, quod tamen ad has res potius quam alias significandas adhibeat, est arbitrarium, et ex instituto.

Obj. II. Institutio nihil ponit in vocibus: tum quia non operatur physice; tum quia jamdudum praecessit, ac praeteriit. Non potest igitur efficere ut voces significativae sint.

Resp. Institutio nihil physicum ponit in vocibus, esto; nihil morale, qualis est significatio, negatur. Quemadmodum enim voluntas Magistratus, valo∣rem et aestimationem pecuniae conciliat, ita volun∣tas Dei, aut hominum, vocibus significationem im∣ponit. Ad priorem probationem dicimus, non o∣pus esse actione physica ad effectum moralem: Ad posteriorem, licet voluntas primorum Autorum lin∣guarum praecesserit, et (si de humana voluntate loqua∣mur) praeteriit, effectus tamen permanet, succedente consensu, et usu saeculorum sequentium.

Obj. III. Bruta, per naturam, edunt voces sibi necessarias; ut oves balatum, equi hinnitum, &c. Si igitur homines per naturam non loquerentur, im∣perfectiores essent in suo ordine, quam bruta in suo

Resp. I. Homines varias voces edunt per natu∣ram, ut vagitus, clamores, risus &c. non minus quam bruta.

II. Quod autem per naturam non loquantur ar∣ticulatè, praesertim integram linguam aliquam, aut quantum necessarium est ad conceptus et affectus suos aliis notificandos, non arguit imperfectionem. Quia natura eas facultates ipsis concessit, quibus possent voces vel invenire, vel ab aliis inventas faci∣le discere.

Obj. IV. Quaedam voces similitudinem habent rerum quas significant, ut tinnitus, boatus, clangor, et multae aliae quae fictitiae à sono vocantur. Saltem igi∣tur illae sunt signa naturalia.

Resp. Nec illud concedendum est. Quia pote∣rant homines Latini aliis vocibus uti, ad easdem res significandas. Ut et aliae gentes aliis utuntur, probatio autem non concludit; quia non omnia signa naturalia sunt, quae similitudinem aliquam re∣rum gerunt. Ut patet de Signis sacramentalibus, aquae, panis, et vini, quae analogiam aliquam et

umbram habent rerum spiritualium quas significant, sunt tamen pure ex instituto divino.

Obj. V. Quicquid est essentiale rei est etiam na∣turale. At significatio est essentialis voci significa∣tivae; est enim illius forma, sicut sonus est ma∣teria.

Resp. Significatio est essentialis voci significati∣vae, reduplicativè, seu quatenus est significativa; si∣cut nigredo est de essentia lanae per artem denigratae, quâ nigra est; At non specificativè, seu ut vox, eti∣am articulata.

Obj. VI. Non est in potestate aut arbitrio ho∣minum, ut voces hoc vel illud significent; Non enim penes eos est, ut, auditores voce hac vel illa prolata, hoc vel illud intelligant. Non igitur ex Voluntate Instituentium est, quod voces signifi∣cent.

Resp. Negatur Antecedens. In potestate enim hominum est vocibus uti, et applicare ad res has vel illas significandas, eòque fignificationem iis im∣ponere. Adeo{que} (quod ad probationem est) medio uti quo alii ad has vel illas res intelligendas inducantur. Cum enim sentiunt alios hisce vel illis vocibus tan∣quam signis certarum rerum semper uti, ex usu di∣uturno facile percipiunt quasnam res per eas indi∣gitare volunt.

Obj. VII. Si voces ex instituto significent, nemo posset significationem earum intelligere, nisi qui institutum illud sciret. At multi significationem vocum intelligunt, qui de instituto aliorum nihil sciunt: Ut pueri et rustici. Ergo,

Resp. Neganda est major. Quia multae res in∣telliguntur, quarum causae et origines nesciuntur. Potest igitur significatio vocum, ex usu frequenti, intelligi ab iis qui nesciunt, causam cur significent. Rusticos quod attinet, multi eorum, si rogentur cur vox homo hominem significet, respondebunt, quia

communiter usurpatur ad hominem indicandum.

Quaest. IV. Quinam fuerunt primi vocum & lingua∣rum Autores.

Resp. I. Primus vocum & linguarum Autor procul∣dubio fuit ipse Deus. Nec enim credibile est homi∣nes, saltem ex mero facultatum naturalium usu, eas invenire potuisse. Est enim in omnibus linguis ea, (si ita loqui liceat), regularitas, cum paucis anoma∣liis, quae Autorem divinum aperte ostendit. Unde omnis linguae Idioma seu proprietas, ad certas regu∣las seu praecepta, reduci potest, & actu saepe redu∣citur per artem quae Grammatica dicitur: In qua om∣nes voces, ad certos ordines, seu partes Orationis re∣vocantur, quae numerum octonarium, aut novena∣rium non excedunt: Nomina, numero, genere, & casu; verba, conjugatione, temporibus, & personis variantur; in quibus tamen omnibus una est radix. Unde primis generis humani parentibus, Deus cre∣ator, ut reliqua privilegia, ita etiam loquelam, hoc est primam linguam, (quae probabiliter fuit Hebraea) concessit, seu inspiravit. Quî enim aliter statim à creatione, vir mulierem compellasset, & non diu post, uterque apud Deum, se delicti sui excusassent; si modo id sermone externo fecerint, quod omnino verisimile est? Deinde ex sacris literis constat, De∣um in poenam generis humani praesertim ob cae∣ptum illud audax, in turri Babylonica extruenda, linguas divisisse. Et rationi consentaneum est om∣nes linguas Cardinales, seu Primitivas, tum caepisse usurpari, praesertim quoad partes praecipuas.

II. Sed & homines ipsi, per autem & industri∣cam, plurimas in linguis mutationes fecerunt. Et pri∣mo ascribi ipsis possunt variae Dialecti, in una & eadem lingua: Quibus Hebraea, & Graeca praecipue, abundat. Sunt enim Chaldaica & Syriaca, & forte aliae quaedam uniûs Hebraicae Dialectae diversae: sicut Ionica, Attica, Dorica, &c. Graecae. Deinde

vix est quod dubitemus, varias voces, variis in sae∣culis, singulis linguis fuisse adjectas, easque non solum derivatas, & compositas, sed etiam primiti∣vas, & simplices. Novae etiam phrases & syntaxes saepius inventae sunt. Denique, (ne diutius hac in re immoremur) ex confusione populorum, ac gen∣tium, & continuo commercio, è plurimis linguis antiquis novae exortae sunt: Partim dum una gens, linguam alterius, ad modum loquendi sibi prius as∣suetum inflexit; partim dum multi, fastidio vo∣cum quarundam linguae propriae, aut quia minus Emphaticae videbantur, aut quavis alia de causa, ex aliis linguis plurimas mutuati sunt: ut plaerae∣que gentes Aeuropaeae, nunc è Latina, & Graeca, paucas etiam ex Hebraica. Et licet regula com∣muniter recepta est, ut cum vulgo, hoc est jux∣ta consuetudinem communem, loquamur, cuique tamen Artifici, praesertim Doctoribus Philosophiae, permittitur voces fingere; cum necessitas ita postu∣lat.

Quaest. V. Quaenam è linguis melior sit? Nemo enim ut opinor, dicet omnes utilitate, & aptitudine ad usum loquendi, esse aequales.

Resp. Praestantia & utilitas linguae, in his praeci∣pue sita videtur.

1. Si Copiosa sit; hoc est, si in ea singulis rebus de quibus loquuntur homines in hac vita, singulae voces respondeant. Nam rebus diversis, ut sunt diversae, idem nomen imponere ambiguitatem parit, eòque incommodum est. Hac praerogativa gaudet lingua Graeca supra reliquas, licet vocibus ambiguis non careat.

2. Si compendiosa sit; in qua plura breviori tem∣poris spatio, dici possunt. Quoad hanc virtu∣tem, ipsa, Graeca, & Latina, plurimis aliis ce∣dunt, nominatim nostrae, quae Monosyllabis abun∣dat.

3. Si facilius pronuncietur. In quo deficit Lingua Hebraica, & Hibernica, (si fas sit eas comparare) propter litteras Gutturales, & Nasiles, & Diphthon∣gos pronunciatu difficiles.

4. Si voces rebus quantum fieri potest, congruant. Hoc est, si simplices simplicibus, compositae com∣positis, positivae affirmantibus, negativae & privati∣vae privantibus, similes similibus, diversae diversis, affines affinibus, exprimantur.

5. Si voces auribus gratae sint. Hoc est sonis claris, & lenibus constiterint: ut in Lingua Latina, Italica, Gallica, & Anglicana secundum puriorem illius Dialectum.

Non tamen inter virtutes Linguarum referimus, ut vocibus tropicis vacet, sic enim minus aptae es∣sent ad affectus movendos, qui unus est è finibus Sermonis externi: Sed ut singularum rerum pro∣priae voces sint, quae transferri possunt per tropum, in significationem alienam, prout necessarium fu∣erit.

Quaest. VI. An, ut voces significativae sint, & ut quis proprie loquatur, debeat & proferens eas intelligere, et audiens?

Quod ad priorem partem quaestionis attinet, in eo casu quo nec loquens, nec audiens intelligit quae dicun∣tur, voces, si usitatae sint, in se sunt significativae, seu ap∣tae ad significandum, ut per se patet. Et ex accidenti est quod nihil actu significent. Sin audiens intelligat quae ab alio proferantur, actu ei significant, sive loquens ea intelligat sive non. Significare enim actu est, cum signum facit aliquem venire in cognitionem rei signatae. Huic parti immerito reclamat Arriaga, Disp. Log. 13. num. 27. Licet recte fateatur esse quae∣stionem de nomine.

Ad alteram partem quod attinet, nompe an pro∣prie loqui dicendus sit, qui profert voces quas vel ipse, vel audiens non intelligit, negat Hurtado, ut refert Compto∣nus, Disp. Log. 42. Sect. 3. Sed etiam haec pars quaesti∣onis

est de nomine. In qua affirmativam recte te∣ne•• Comptonus, loco proxime citato. Ratio est, quia loqui proprie nihil aliud significat, quam voces arti∣culatas proferre; praesertim illas quae in hac vel illa lingua usurpari solent; seu significativas. Hoc au∣tem addimus, quia quaeret forte quis, an proferre vo∣ces non significativas, articulatas tamen, & quae solo usu destituuntur, sit proprie loqui. Cujus etiam pars affirmativa defendi potest. Hinc etiam bestiae ipsae loquutae dicuntur: ut Asinus Balaami. Unde ni∣mis stricte definitur loquela à Comptono, actio perso∣nae rationalis, verba per se, & actu primo significantia pro∣ferentis. Nam (ut omittam dicere omnem personam esse rationalem, adeoque additamentum rationalis esse superfluum:) primo bestiae aliquando loquutae sunt, licet non ex facultate propria. Et homines loqui dicuntur, cum verba articulata, significantibus similia, proferunt.

Obj. Loquela est actus rationis, & in hunc finem praestatur, ut is ad quem dirigitur, vel res, vel con∣ceptus loquentis, vel utraque intelligat. At cum vel loquens, vel audiens, verba prolata non intelli∣git, loquela non est actus rationis in finem illum praestitus.

Resp. I. Loquela non semper est actus rationis, sed temere nonnunquam, & per coactionem prae∣statur; ut in amentibus & bestiis.

II. Potest quis ex aliqua ratione, & propter fi∣nem, loqui ea quae nec ipse nec audiens intelligit. Scilicet ut ostendat alteri se voces ejusmodi memo∣ria tenere, aut fingere posse. Multo magis potest quis voces proferre, coram alio, quas is non intel∣ligit, vel jussu alterius, vel ex errore, cum scilicet existimat verborum ejusmodi recitatione effectum aliquem bonum sequi posse. Ut Sacerdotes Pon∣tificii, dum alios absolvunt verbis Latinis quae hi non intelligunt, eosque compellant, absolvo te &c.

Similiter Venefici, & incantatores, bestias alloquun∣tur, quibus mederi per incantamenta sua moliuntur. Hoc tantum concedendum est, qui loquuntur quae audiens non intelligit, non uti sermone propter fi∣nem principalem, & usitatum.

Non tamen placent Rationes Comptoni: Scili∣cet quod Josue soli locutus sit; Christus ficui cui ma∣ledixit, item mari & ventis. Hi enim non rebus illis locuti sunt: sed hominibus qui aderant, & in∣tellexerunt; ut scilicet eos docerent; utque effectus consequentes attentius observarentur.

Quaest. VII. Possitne quis secum loqui? Affirmat Comptonus. Et certum est multos proferre verba sig∣nificativa apud seipsos solos. Nec negari potest ejus∣modi verborum usum esse locutionem. Sed ratio Comptoni, frequenter homines seipsos cum aliis alloqui, ut cum dicunt eamus festinemus &c. non concludit. Quia eo in casu alios tantum alloquuntur, & significant tantum se velle, hoc vel illud ipsi facere, utque alii unâ faciant.

Quaest. VIII. Quid Scripta significent? Scilicet vo∣cesne, an res, et conceptus. Et si haec omnia utrum eodem modo, an diverso? Et si diverso, qua diversitate? Communis fere sententia est, scripta nostra, & si∣milia, immediate significare voces, seu sonos arti∣culatos, & his mediantibus, res. Comptonus reclamat, & contendit conceptus, vocem & scripturam aeque immediate significare res. Disp. Log. 42. Sect. 5. Ubi obiter reprehendendi sunt Pontificii Doctores, quod ipsos conceptus signa rerum statuant. Signa enim in cognitionem rei signatae ducunt, objectivè, & ad modum causae efficientis. Definiuntur enim com∣muniter, quae aliquid exhibent potentiae cognoscitivae. At conceptus non ducunt in cognitionem rerum; quia sunt cognitio ipsa.

Nec obstat quod imagines rerum dicantur. Quia (licet propriae rerum imagines essent, quod falsum

est, ut in Psychologia deo volente ostendetur) non omnis imago rei est signum Omne enim simile est imago aliqua ratione alterius, non tamen sig∣num proprie. Sed ad quaestionem definiendam sic procedimus.

1. Scriptura instituitur ad res significandas absentibus, aut posteris. Et idcirco in iis etiam homines mortui loqui, aliosque docere dicuntur▪ estque hic praeci∣puus eorum usus.

2. Q••aedam scripta immediate significant res. Ut Characteres Sinensium, & Hierogliphica Egyptiorum: eo modo quo imagines pictae res significant, & Characteres Astronomorum planetas, & Constel∣lationes Zodiaci; ut in Calendariis, sive Almana∣cis.

3. Scripta etiam nostra vulgaria, aliquando immediate significant res, nullo autem modo voces: ut recte asserit Comptonus. Qui enim surdi & muti nati sunt, scripta intelligere, & scribere docentur: Adeoque intelligunt scripta significare res, ut equus equum, Homo Hominem. Quod autem voces prolatas de∣notent, non intelligunt, quia sonos non percipi∣unt.

4. Ordinariè tamen, & iis qui auditu non destitu∣untur, scripta significant voces, seu sonos ore prolatos: Quod sic ostenditur

1. Cum scripta legimus, mentibus nostris occur∣rere solent ideae seu imagines sonorum vocalium, qui easdem res significant. Ut cum videmus has literas Homo, hoc modo & ordine compositas, so∣nus homo, menti communiter obversatur, teste ex∣perientia.

2. Si hoc non fuisset institutum eorum qui scrip∣turam primo invenerunt, ut per eam soni articu∣lati vocum significarentur, cur literis & syllabis quae vocibus prolatis respondent, uti voluerunt, potius quam aliis? An non hae syllabae Ho, & mo,

sonis accommodantur? & si quis per scripta latina significare velit, non aliter quam per illas exhibe∣bit.

3. Scripta illa, quae nullam rem significant, ut blictri, scindapsus, voces tamen prolatas significant, & per eas leguntur.

4. Et si scripta nostra solas res significarent, tum mutata significatione vocis, mutari etiam deberet tota significatio scripti. At contrarium constat. Nam cum vox à propria significatione in impropriam transfertur, si scripta fuerit, eundum sonum signifi∣cabit.

5. Scripta iis qui ex auditu legere discunt, non im∣mediate significant res, & conceptus, sed immediate so∣nos articulatos, & deinde res. Patet.

Quia his, qui ita legere didicerunt, (ut commu∣niter fit) inter legendum, prius occurrunt soni quos scripta significant, & deinde sono agnito, res per so∣nos illos significatae. Si vero sonus non occurrat, seu legere nequeant quae scribuntur, ignari manent re∣rum quae illis significantur. Ex altera parte, licet noverint quinam soni scriptis significentur, si tamen significationem eorum nesciant, nullam, per lectio∣nem scriptorum, cognitionem rerum acquirent.

Objicit Comptonus. 1. Poterant homines scriptu∣ram instituere ad res immediate significandas. Ergo verisimilius est eos ita de facto instituisse. Frustra enim fit per plura, quod fieri potest per pauciora; frustra per ambages, quod multo expeditius imme∣diate.

Resp Verum est antecedens. Sed consequentia nulla. Probationem distinguimus. Frustra fit per plura quod aequê facile, aut facilius fieri potest per pauciora, verum est: Quod longe majori difficulta∣te per pauciora fit, nego. Jam vero manifestum est, eum qui scripta ex auditu legere docetur, multo fa∣cilius & citius significationem eorum discere si prius

intelligat quosnam sonos significent. Sonorum e∣nim significationem jam tenet. Unde rarissime, & nonnisi magna difficultate, qui surdi sunt ex utero, aut antequam erudiantur, significationem scripturae docentur.

Objicit II. Qui mutuo literarum officio se salutant, non iis curae est, ut is ad quem literae diriguntur, ar∣ticulatum vocis sonum, sed res sub signis contentas percipiat.

Resp. Concedimus hunc esse finem praecipuum, & ultimum scripturae, ut legentes res significatas in∣telligant, quod & scribentes expressius intendunt. Sed intentio operis est, ut prius percipiant sonos, qui characteribus significantur. Est enim scriptura me∣dium ad sonos illos percipiendos. Qui autem medio utitur quod ex se tendit ad certum finem, intendit etiam finem, saltem implicite, & virtualiter; Licet modus quo per medium illud finis acquiritur, non novit, quod saepius hic contingit.

6. Vox scripta per partes significat vocem prolatam, si∣modo haec composita sit; Ut animal tres sonos, qui∣bus vox animal constat. At tota simul significat rem & illius conceptum, sicut & vox prolata. Non e∣nim per partes vel hunc vel illam significat.

Quaest. IX. An vox rem clarius manifestare possit au∣dienti, quam sit nota loquenti? Longe lateque à non∣nullis tractatur hae quaestio; nominatim à Comp∣tono, qui & pro parte negante Arriagam citat, li∣cet hic inter Logomachias referat. Disp. Log. 13. num. 28. Sed res facilis est, et uno verbo expediri potest.

Nam 1. Fieri potest, ut is qui loquitur plane igna∣rus sit significationis vocum quas profert.

2. Aut ut imperfecte percipiat ea quae ex usu com∣muni voces denotant, cum audiens clare et perfecte ea percipit.

Ratio à priori est, quia voces significant ex usu

communi, qui à cognitione cujusvis eorum qui iis u∣tuntur non pendet. Hoc tantum verum est, voces non posse plus significare audienti, quam notum fuit alicui eorum qui eas usurparunt. Hoc est, non significant plus quam ad quantum significandum instituuntur. Ex instituto enim significant. Hinc oritur

Quaestio X. An vox posset clarius significare rem, ad quam significandam adhibetur, quam primus autor vo∣cis, aut alins qui post modum eam usurpavit, rem illam intellexit. Affirmat Comptonus supra, Sect 7. No∣bis tamen pars negativa vera videtur. Ratio est, quia cum voces significent ad placitum institutorum, & aliorum qui in usum earum consenserunt, non possunt plus aut clarius significare, quam illi volu∣erunt.

Obj. Potest alius quispiam longe perfectius in∣telligere res significatas per voces, quam primus e∣arum Autor, aut multi etiam alii, qui iis post mo∣dum usi sunt. Potest enim alius acumine ingenii illos longe antecellere. Ut Angeli, & Christus, qui cum hominibus loquebantur, longe perfecti∣us intellexerunt res per voces significatas, quam homines.

Resp. Huic rationi nimis fidit Comptonus. Licet enim certum sit, Christum & Angelos longe perfe∣ctius intellexisse res significatas per voces ab homi∣nibus prolatas, quam homines ipsi, non tamen ex vo••ibus intelligentiam illam habuerunt, sed aliunde, nempe à perfectione naturali intellectus, vel ab ha∣bitu in fuso vel acquisito.

I••st. Potest aliquis qui audit vocem, plura attribu∣ta ••ei significatae percipere, quae primi Autores, & omnes qui eâ hactenus usi sunt, plane ignorarunt. Ut qui triangulo nomen primo imposuerunt, nihil cogitarunt de proprietatibus▪ quas Geometrae de eo postea demonstrarunt: Ut quod omnes illius anguli ae∣quales

sint duobus angulis rectis, &c.

Resp. Concedimus ista: ex quibus non conclu∣ditur thesis. Quia nulla vox significat omnia attribu∣ta rei cujus signum est. Et ut in exemplo trianguli insistamus, hic nihil significat nisi figuram quae tri∣bus angulis constat, ut & vox ipsa indicat. Simili∣ter & vox Homo non fignificat omnes proprietates es∣sentiales hominis, (plurimae enim aliae voces adhi∣bentur ad eas significandas) sed tantum rem quae tali corpore & anima constat.

Ut finem huic contraversiae ponamus, cum audi∣ens, voce prolata, plura intelligit de re, quam pri∣mus autor intellexit, adhibetque vocem ad ea signi∣ficanda, manifestum est eum significationem vocis extendere, & novam ex parte significationem ei imponere: Aut, ex occasione vocis, cogitationes suas dilatare, ad varia attributa rei significatae indi∣canda, quorum primi Autores ignari fuerunt. Haec tamen contemplatur, non quasi vox audita ea reprae∣sentaret, sed ex scientia quam aliunde habet.

DISPUTATIO. XVIII.

De Oratione, ejusque partibus, Nomine, & Verbo.

QUae hic disputantur parvi aut nullius mo∣menti sunt. Quia tamen nonnullis displi∣ceret totalis eorum neglectus, ideo ea bre∣viter perstringemus. Sit ergo.

Quaest. I. An recte definitur Interpretatio simplex, quae dictio est, cujus nulla pars significat separatim? Proba∣tur communiter haec definitio. Sed objicitur, voces Dominus, valebis, & alias simplices, ejusmodi parti∣bus constare, quae separatim significant, ut Do & minus, in voce Dominus, Vale & bis in voce Valebis.

Respondent partes illas separatim significare, non ut partes harum vocum, sed ut aliunde sunt dictiones integrae. Recte quidem ista.

Interim tamen sunt multae dictiones quarum partes separatim, etiam ut partes earum sunt, aliquid significant; Ut omnes voces composita; ex g. Vocis Philosophiae prior pars significat amorem, posterior sapientiam, licet in obliquo. Et in voce innocens, prior pars significat carentiam seu negationem, posterior eum qui alteri no∣cet, aut nocuit. Sic Respublica, Jurisconsultus, & multae istiusmodi. Quin & omnes voces simplices scriptae poly∣syllabae, plures sonos, pro numero syllabarum, signifi∣cant. Sed Definitio quam examinamus, loquitur de voce prolata, aut si scriptam etiam comprehendat, intelligenda est de primaria significatione, quae non soni est, sed rei. Deinde, advertendum etiam est vocem compositam aequivalere orationi imperfectae. Ut Jurisconsultus, idem significat ac is qui legum gna∣rus est.

Dices forte, multas dictiones simplices, in signi∣ficando, orationi istiusmodi imperfectae aequipol∣lere; ut doctus significat eum qui doctrina imbutus est.

Resp. Dictiones simplices tales quidem sunt; ve∣rum non per partes suas seorsim spectatas, ut com∣positae; sed secundum se totas; seu per omnes par∣tes simul.

Obj. Ex non significativis non coalescit significa∣tivum. Ergo si ullae sint dictiones, cujus partes ni∣hil separatim significant, neque totum ex illis con∣flatum, quidquam significabit.

Resp. Neg. Anteced. Sicut enim ex iis fit domus,

quae separatim non sunt domus, puta ex lapidibus, lignis, limo, &c. ita etiam ex partibus non signifi∣cantibus seorsim, exurgere potest totum significans. Ratio est quia voces significant ad placitum. Placuit autem earum autoribus toti voci significationem im∣ponere, non autem partibus seorsim.

Quaestio. An recte definiatur Nomen, ex Aristo∣tele, vox significans sine tempore, quae conjuncta cum verbo [est] verum vel falsum effert? Defenditur à plerisque ista definitio. Sed contra objicitur. Haec nomina tempus, annus, mensis, hora, &c. non significare sine tempore.

Respondetur nomina illa nihil significare, prae∣ter tempus, vel partes temporis: Non autem adsig∣nificare tempus, ut verbum. Verum haec responsio innuit nomen aliquid significare debere praeter tem∣pus, quod non semper verum est. Deinde ex ea∣dem responsione pro sine tempore dici debuit, non adsignificans tempus. Sed & contra hoc instari potest, caenam, prandium, jentaculum adsignificare tempus. Significant enim actionem sumendi cibum, certo tempore; vesperi, scilicet, meridie, & mane.

Respondent, non adsignificare tempus pro quo ali∣quid alteri convenit, aut non convenit, ut verbum. Er∣go (inquam) illud in definitione dici debuit. Deinde per explicationem illam innuitur per se evidens esse, aut per definitionem aliquam priorem explicatum fu∣isse, qua ratione verbum tempus adsignificet: Cum tamen neutrum verum sit. Non enim perse evidens est quomodo verbum tempus adsignificet. Prius autem ab Aristotele definitur, & ab omnibus definiri solet, nomen, quam verbum. Et recte quidem; quia ex ordine naturae, primum locum obtinet in oratione enunciativa.

Ex his liquet definitionem illam non esse exactam. Et rectius definiri posse nomen sine mentione tem∣poris, Vocem qua solum subjectum Enunciationis, vel so∣lum

attributum significatur. Unde patet differentia Nominum ab omnibus aliis partibus Orationis. Nam casus Nominis, Adverbia, Praepositiones, & Con∣junctiones, sunt tantum modificationes nominum, & verborum: Verbum autem semper significat identitatem significati sui principalis, cum subje∣cto: Subjectum vero qua tale nunquam significat. Quin forte rectissime definiretur nomen, Vox per quam significatur id cui aliquid tribuitur: Adeo ut sit signum solius subjecti attributionis. Et si quan∣do, vox quae ex se apta est subjectum significa∣re, pars attributi fuerit (ut cum dicimus Socrates est homo, equus est animal) in eo casu non esse no∣men Logicum. Sed parvi refert utrum eligas.

Quaest. III. An Nomen Infinitum recte dicitar signi∣ficare quidvis, sive Ens, sive Non ens, praeter suum fi∣nitum?

Respond. Ex se aptum est ita significare. Negatio enim cuivis termino tribui potest, praeter illum quem tollit, sive cujus est negatio. Ut non-homo quidvis significare potest praeter hominem.

Obj. I. Non-homo non est non-equus: Quia, nega∣tio equi non est negatio hominis: Negationes e∣nim distingunntur per terminos quos negant.

Resp. Non-homo non est omne non-equus, seu non∣equus in tota extensione sua. Sic enim non-equus con∣tinet sub se hominem. At est aliquod non-equus, & quidem omne praeter hominem.

Obj. II. Non-perceptibile, seu non-imaginabile, de nul∣lo, neque Ente, nec Non-ente, dicitur. Omne enim Ens, & omne Non-ens, est aliquo modo percepti∣bile. At haec sunt nomina Infinita.

Resp. Excipiendi sunt ab Assertione illa de nomine Infinito, termini latissimae significationis; quales sunt illi qui in objectione memorantur. De illis enim ni∣hil dici aut cogitari potest; seu non sunt objectum intellectus; adeo{que} nec nomina Logica.

Obj. III. Nomen cum negatione praefixa, nihil significat praeter puram carentiam rei quam negat. Ut non-homo solum significat carentiam seu non-esse hominis.

Respondetur communiter, Nomen cum nega∣tione praefixa, aliquando neganter accipi, aliquando infinitanter. Sic enim barbare loquuntur, & voces novas cudunt. Priori modo inquiunt puram caren∣tiam denotat: posteriori multa positiva; ut non-homo, lapidem, arborem, chimaeram, & alia infinita. Unde & nomen infinitum dicitur. Sed termini isti obscuri sunt, adeoque inepti ad Sophisma istud solvendum. Negandum igitur potius est Antecedens. Nisi nomen cum negatione accipiatur pro parte tantum suae ex∣tensionis, ut non-homo pro aliquo quod non est homo.

2. Frequentius tamen nomen Infinitum significat id quod est à suo finito diversum, & sub genere ali∣quo communi, una cum eo, continetur. Ut non-dives, nec pauperem, nec divitem, sed mediocris seu tenuis fortunae: Non-caecus, eum qui nec acute vi∣det, nec penitus visu privatur, sed luscum seu cali∣gantem.

Quaest. IV. Cur Aristoteles nomina infinita, & ca∣sus nominum, è censu nominum Logicorum rejecerit.

De nomine infinito respondent Conimbricenses (è Thoma Aquinate) in cap. 4. de Interp. q. 2. Art. 3. Quia nominis proprium est, aliquid determinatum po∣tentiae (id est menti) objicere, Infinita autem re∣movent potius omnia, quam aliquid ei proponunt. Sed juxta hanc solutionem, aliquis homo non esse•• nomen. Nihil enim quod determinatum est menti objicit. Ratio igitur potius est, quia nomen Infini∣tum, seu negatum, non solet esse subjectum in disci∣plinis: partim quia non significat, ex se, aliquid po∣sitivum, sed negationem, seu non-esse. Partim quia, licet per consequentiam quandam, (ut dixit Niphus a∣pud Conimb. loco proxime citato) positiva significet,

illa tamen tot sunt, ut nullius dissertationis subje∣ctum, seu argumentum, simul esse possint. Sigillatim vero sub aliis nominibus veniunt.

Quod ad casus nominis attinet, propter eandem rationem inter nomina non numerantur. Per se enim, & sine nomine casus recti, subjecta proposi∣tionum non efficiunt, sed significationem nominum & verborum restringunt.

Obj. In hac enunciatione, Patris est gignere filium, Casus obliquus locum subjecti obtinet. Idem enim est sensus ac si diceres Pater generat Filium.

Resp. Negatur antecedens. Quia Patris hic, non est subjectum, sed gignere filium. Propositio enim habet hunc sensum, gignere Filium est opus Patris: qui quidem quoad rem conceptam, et significatam, i∣dem est ac Pater gignit Filium: sed modo concipien∣di, et significandi diversus est. In hac enim gignere Filium, concipitur ut quid adjacens homini, qui di∣citur Pater: in illa vero, opus Patris concipitur ut adjacens actioni gignendi.

Quomodo igitur differt nomen à casibus suis?

Resp. Casus semper significant nomina, ut sunt termini correlati alicujus subjecti. Nomen vero ipsum, seu in recto, significat rem, vel absolute, ac sine relatione; vel, si ut relatam, semper tamen ut subjectum relationis, non autem ut terminum. Ut cum dicimus Filius Sophronisci, Filius quidem signifi∣cat relatum quid, sed subjectum relationis, nempe fi∣liationis; Sophroniscus vero oblique concipitur ut ter∣minus illius.

Quaest. V. Qua ratione differunt Nomen Substantivum & Adjectivum.

Resp. Nomen Substantivum semper significat rem per se consistentem. Ut Lapidem, Cathedram: vel quae concipitur ad modum re per se consistentis; ut modos rerum abstracte consideratos; ex. g. Sci∣entiam, albedinem. Adjectivum vero significat affe∣ctionem

alterius, seu esse aliquo modo affectum per aliud. Ut Sciens significat habens scientiam, albus sig∣nificat habens albedinem. Nomen substantivum sig∣nificat rem aliquam, vel id quod concipitur ad mo∣dum rei. Adjectivum vero qualitatem denotat, vel id quod apprehenditur ad modum qualitatis. Hinc nomen adjectivum, licet apud Grammaticos inter nomina censeatur, eo quod per genera & casus va∣riatur, non tamen est nomen Logicum; quia inep∣tum est esse signum subjecti Attributionis, sed, ex institutione sua, adhibetur ad affectionem alterius, seu attributum duntaxat indicandum.

Obj. Adjectivum albus significat id quod albedine affectum est; adeoque in recto subjectum, sicut in obliquo formam. Et similiter substantivum Cathe∣dra significat materiam tali figura affectam. Proinde significat subjectum in recto, & formam in obliquo. Differentia igitur quam assignavimus nulla est.

Resp. Adjectivum, non adjective sumptum, seu ut adjectivum, significat subjectum; sed tantum Substantivatum, ut loquuntur Grammatici, ex. g. album in neutro genere, quod idem valet ac res alba, subjectum in recto denotat. At non sic albus, aut alba; sic enim cum dicis res alba, sensus esset res res alba, quod nugatorium est. Solum igitur significat formâ aliquâ affectum esse. Hoc autem nullum subjectum denotat, sed solam qualitatem.

Quaest. VI. An recte definiatur verbum, vox ad∣significans tempus, & quae semper signum est eorum quae de altero dicuntur. Definitio illa Aristotelis est, & com∣muniter usurpatur à Logicis. Unde verbum tria significare dicunt.

1. Formam aliquam, aut quod ei analogum est, saepius vero actionem, vel passionem, ut verbero, ver∣beror, sedeo, candeo.

2. Formam illam subjecto alicui convenire. Ni∣si quod ubi nota negandi adjicitur, haec indicat non convenire.

3. Tempus aliquod, praesens, praeteritum, vel fu∣turum. Hoc autem adsignificare dicitur, quia est significatum minus principale.

Thesis I. Verbum plerumque adsignificat tempus, nempe vel omne tempus, ut in hac propositione, Deus Pater generat Filium, vel partem aliquam tem∣poris, praesertim praeteritam, aut futuram. Unde & variari dicitur per tempora, seu varias habet for∣mas, quae non aliter distinguuntur, quam quod di∣versas partes temporis significent.

Obj. Verbum Duro nihil aliud significat quam tempus.

Respond. Significat etiam existentiam continua∣tam, quae est quidem in tempore, sed non est ip∣sum tempus.

Thes. II. Licet Verbum semper aptum sit adsigni∣ficare tempus pro quo attributum subjecto convenit, (ad hoc enim adhiberi potest omne verbum in propo∣sitionibus) non tamen semper munere illo fungitur, nec quod tempus connotet semper attenditur, sive à loquente, sive ab audiente.

Patet. Quia cum aliquid affirmamus, vel nega∣mus, non semper cogitamus ipsi (sicut nec cogi∣tant audientes) de tempore pro quo verum, vel falsum est quod efferimus: sed tantum concipi∣mus aliquid esse vel non esse. Est enim aliqua dif∣ferentia inter has sententias, ego scribo, & ego nunc scribo. Nam Sensus enim prioris esse potest, ego aliquando scribo, vel scribere soleo, in quo tempus praesens non intelligitur, licet verbum sit formae praesentis. Sed posterior necessario intelligenda est de tempore praesenti, ut adverbium nunc postu∣lat. Ratio est quia non necessarium est, in pro∣positionibus efferendis, aut intelligendis, cogitare de tempore. (Facile enim mens ab eo praescin∣dit.) Sed sufficit si percipiamus attributum conve∣nire subjecto, vel non convenire.

Patet id maxime in propositionibus perpetuae (alii dicunt aeternae) veritatis. Ut, Homo est ani∣mal, Sol est lucidus, rotundus, currens, &c.

Respondent plerique, ejusmodi propositiones sig∣nifica••e connexionem necessariam attributi cum sub∣jecto, non pro una aliqua temporis differentia, sed pro omni. Verum non advertunt, voces quae in istis & similibus propositionibus adhibentur, nec significare connexionem necessariam termino∣rum, nec contingentem. Alioqui idem significa∣ret homo est animal, ac necesse est hominem esse animal. At falsum illud, quia secus necesse est non significa∣ret plus quam est. Unde nec necesse est ut quis intelligat propositiones illas esse veras omni tempo∣re, nisi postquam perspexit connexionem termi∣norum esse necessariam: nec tunc quidem necesse est ut intelligat; licet facile sit per discursum illud inferre.

Thes. III. Verbum, ut verbum, semper est nota il∣lius quod de alio dicitur. Sicut nomen illius de quo aliquid dicitur. Et haec verbi differentia est essen∣tialis, prima, & praecipua. Semper enim significat attributum aliquod.

Obj. I. In hac propositione, Rex est qui metuit nihil, verbum metuit non est attributum, sed pars subjecti.

Respond. Non est attributum propositionis prin∣cipalis, est tamen incidentis, quae in subjecto con∣tinetur.

Inst. In hac, si lapis sentit, etiam vivit, verbum sentit nullius propositionis, ne incidentis attribu∣tum est. Conditio enim nihil affirmat vel ne∣gat.

Resp. I. Neg. Anteced. Ad probationem dici∣mus, conditionem supponere aliquid affirmari, li∣cet nihil absolute affirmet. Habet enim hunc sen∣sum, supponatur tanquam verum lapidem vivere.

II. Verbum aliquando non fungitur munere suo, sed nomen seu subjectum modificat: sicut & nomen saepe est pars verbi, seu attributi; quin attributum ipsum, prout distinguitur ab unione sua cum sub∣jecto. Ut in hac propositione, homo est animal, ani∣mal est pars verbi. Denotat enim quasi formam quae convenit subjecto Homini. Est autem Unio∣nem utriusque significat. Unde idem valet ac haec propositio, Homo vivit, & sentit; nisi quod vivere, & sentire, saepius actus vitales, & sensationis indicent, qui non omnes sunt de essentia animalis.

Obj. II. In hac enunciatione, Lego est verbum, Lego non est nota attributi, sed integri nominis, seu subjecti vice defungitur.

Resp. In hac, & similibus, verbum materialiter accipitur, pro voce, seu sono; non autem pro re fignificata. Nisi quod haec etiam in obliquo innu∣atur.

Quaest. VII. An verbum, extra orationem, tempus ad∣significet?

Resp. Affirmative. I. Quia cum audio vocem currit, vel curritur, cogito de cursu in praesenti: & discrimen inter currit & cucurrit, aut curret, quoad significationem, percipio, quod penes tempus ad∣significatum solummodo intelligo.

Exceptio: Mens audientis, in illo casu, suspensa est.

Resp. Suspensa quidem est, quatenus vi solius verbi non percipit cuinam significatum illius con∣veniat. At non est simpliciter suspensa.

II. Si verbum extra orationem non significaret tempus, neque in oratione illud praestaret. Siqui∣dem vi compositionis cum nomine, tantum signifi∣cat aliquid alicui convenire.

Quaest. VIII. An verbum in oratione semper significet aliquid alicui convenire, ad modum actionis? Affirmant Conimbricenses de Interpret, quaest. 2. art. 4. & complu∣res alii. Sed mirum est quidnam eos in talem sen∣tentiam

pertraxerit. Quaedam enim verba signifi∣cant passionem, ut verberor, impellor; quaedam for∣mam permanentem, ut sedeo, luceo, frigeo, quaedam carentiam actionis, ut desino, sisto, quiesco. Unde a∣pud Grammaticos dividuntur verba, in Activa, Pas∣siva, & Neutra.

Quaest. IX. An ullum sit Verbum Infinitum?

Resp. Plerique affirmant. Et per Verbum Infi∣nitum illud intelligunt, in quo non copula, sed for∣male (hoc est primarium) significatum negatur. Ut si hanc orationem, Socrates non currit, sic resolvas, Socrates est non-currens, hoc est, Socrates est aliquid non∣currens. Sic autem differre volunt à verbo negato. Et certum est, verbum cum nota negandi praefixa, aliquando significare posse puram carentiam rei: aliquando adhiberi posse ad aliquid positivum de∣notandum, aut quod ad modum positivi concipitur, (perinde enim est utrum hoc an illud sit). Et cum hac diversitate adhiberi solet, sicut & Nomen. Sed an idcirco nunc negatum, nunc infinitum vocan∣dum sit, est Logomachia. In qua minus recte lo∣quuntur, qui verbum in oratione Infinitum vocant. Consentaneum enim est ut Verbum infinitum infi∣nita significet. At in oratione non significat infi∣nita, licet extra eam istud praestet. Ex. g. cum dici∣mus Socrates est non-currens, non intelligimus esse quid∣libet praeter currens. Aliter de nomine statuendum est. Hoc enim saepe etiam in oratione significat quidvis aliud praeter id quod negat: ut cum dici∣mus, quod non est deus non est adorandum; quod non est spiritus est perceptionis expers. Hinc verbi infiniti nul∣lum usum in oratione reperio. Nec enim usurpa∣tur sub forma verbi adjectivi, sed nominis, cum verbo substantivo Est.

Objiciunt Conimbricenses, supra. I. Verbum Infi∣nitum dicitur de omnibus quae sunt vel non sunt, praeter suum finitum, ut ait Aristoteles. Non po∣test

autem de aliquo dici, nisi in oratione; Ergo, in ea manet infinitum.

Resp. Si adhibeatur in omnibus enunciationibus in quibus adhiberi potest, verum est dici posse de omnibus praeter suum finitum. Non tamen ita se habet in singulis orationibus seorsim, in quibus ad∣hibetur. Sic enim restringitur, ad aliquam partem sui significati, per subjectum cui tribuitur.

Object. II. Extra Orationem reperitur verbum infinitum. Ergo & in oratione. Subjectum enim ipsi additum, naturam & conceptum ejus non ever∣tit, aut mutat.

Resp. Mirum Argumentum, à tantis viris pro∣fectum! Ac si quis diceret, currit extra orationem sig∣nificat quicquid currit (saltem enim aliquando sic sig∣nificat) Ergo etiam in oratione. An non enim attri∣butum quod ex se universaliter significat, in parte ac∣cipi solet, juxta extensionem subjecti cui in oratione adjicitur?

Quaest. X. An Verbum Substantivum sit verum Ver∣bum?

Resp. Cum solum reperitur adjunctum nomini, (quo casu vocari solet est secundi adjecti) est verum verbum: & idem significat ac existit. Quando ve∣ro nomen sequitur, & dicitur est tertii adjecti, non est verbum integrum, sed tantum pars Verbi: Du∣obus enim tantum ex officiis ejus fungitur: Scilicet est nota unionis, seu Identitatis inter subjectum, & Attributum, & adsignificat tempus quo illa cohae∣rent. Ut in hac sententia, Fuit Ilium & ingens gloria Teucrorum, sensus est Ilium & gloria Teucrorum quon∣dam extiterunt; At in hac fuimus Troes, sensus non est fuimus existentes Troes. Alioqui etiam in hac Chimaera est non-ens, sensus esset Chimaera est existens non-ens, (ubi altera pars attributi alterum evertit) sed esse Troes vel honor Trojanorum aliquando nobis conveniebat; Sicut et in altera, non ens convenit Chimaerae.

Quaest. II. An recte definiatur Oratio ex Aristo∣tele de Interp. cap. 4. Vox significans ex instituto, cujus a∣liqua pars significat separatim; scilicet ut dictio, sed non ut affirmatio, aut negatio.

Resp. Defenditur communiter illa definitio: sed vix defendi potest. Nam Oratio, ut à dictione dif∣fert, non est vox, sed voces, seu complexum ex plu∣ribus vocibus.

Resp. Conimbricenses in cap. 4. de Interp. quaest. 3. art. 1. Etsi oratio ratione vocum, & significationum, sit multiplex, adhuc censeri unam ratione ordinis, qui est propria illius forma, ut artefactum est. Ordinem autem illum esse nexum Grammaticalem, quo partes uniuntur, inter se: Voces enim nullo nexu copulatae, ut coelum, terra, aer, licet singulae separatim significent, defectu tamen ordinis o∣rationem non conficiunt. Verum licet oratio unitatem quandam habeat, non tamen idcirco recte dicitur vox. Nec probabile est ab Aristotele appellari vocem in numero singulari, propter nexum partium. Partim quia etiam Nomen vox appellatur, cap. 2. in quo▪ tamen nullus est nexus partium, ut in oratione; quandoque etiam nullis partibus, constat, nempe cum Monosyllabum esse contingit. Partim quia potest esse nexus aliquis vocum. Ut si dicas, Cae∣lum & Terra & Aer, ubi non constat esse Ora∣tionem, magis quam si nullus esset. Existiman∣dum igitur potius est, Orationem ideo vocem di∣ci, quia vox apud Graecos non tantum unicam dictionem, sed & sermonem significat: & facilius fuit unica dictione illud exprimere, quam pluri∣bus.

An igitur quandocunque pl••res voces continuo efferun∣tur, Oratio dicenda sit?

Resp. Quaestio est de voce Orationis. In qua dicimus, multitudinem vocum, etiam cum nexu ali∣quo afficiuntur, non sufficere ad orationem constitu∣endam; ut cum nomina aut verba conjunctionibus

copulativis connexa efferuntur: ex. g. caput & pes, scribit & legit, nullo nomine subaudito. Ratio est quia omnis oratio, ut à dictionibus distinguitur, significat aliquid de aliquo, expresse vel implicite. Hoc autem dupliciter fit. Primo cum aliquid affir∣matur, aut negatur de aliquo, ut in Enunciatione, seu oratione perfecta. Deinde cum, licet nihil ex∣presse affirmetur, aut negetur, significatum tamen unius vocis, ut per eam exprimitur, afficit quodam∣modo significatum alterius: ut cum homo & doctus conjunguntur, quae oratio imperfecta est, Doctus enim significat aliquid ut afficiens hominem.

Rectius igitur defineretur Oratio, Complexio vo∣cum plura significantium, ex quibus unum aliud quodam∣modo afficit. Sed Sophismata contra definitionem Aristotelicam breviter videamus.

Obj. I. Complexa nequeunt unica definitione de∣finiri: Oratio est quid complexum.

Resp Complexa nequeunt definiri unica defini∣tione, quae omnes partes sigillatim explicet, verum est; ut sunt tota quaedam, unica forma constantia, nego. Est autem quaevis oratio totum quid, pro ma∣teria habens plures voces significativas, pro forma vero debitam earum conjunctionem ut jam expli∣cavimus.

Obj. II. Aliquis homo est oratio, altera tamen ejus pars, nempe aliquis, nihil significat separa∣tim.

Resp. Vox Aliquis, ut & reliqua Syncategorema∣ta, omnis, nullus, &c. nihil significat determinatum; sicut nec adjectiva, adverbia, & praepositiones; ali∣quid t••men indeterminatum denotat. Cum enim audimus vocem aliquis, intelligimus nonnihil con∣fusè, & indeterminatè nempe hoc, vel illud, vel aliud.

I••st. Voces istiusmodi solum consignificant, cum aliis.

Resp. Solum consignificant determinatè: Hoc est tunc tantum aliquid exhibent in quo conceptus audientis quodammodo acquiescat, cum aliae ad∣jiciuntur: Non tamen simpliciter solum consigni∣ficant. Quod enim per se plane nihil significat, nequit cum alio quidquam significare, nisi quod ex utroque unum signum confici possit, quod hic non contingit. Nam voces illae, significationem no∣minum quibus adjiciuntur, immutant.

Obj. III. Oratio est unica dictio, nec partes ha∣bet separatim significantes.

Resp. Verum est de Oratione materialiter, pro voce; non formaliter pro significato; hoc enim semper complectitur plures voces.

Obj. IV. Quaedam partes Orationis nihil signi∣ficant, ut non-ens, nihil, nullus.

Resp. Nihil significant positivi: negativum ta∣men aliquid denotant, quod sufficit.

Obj. V. Hae voces, nullus, nemo, partibus constant quae nihil significant separatim. Sunt tamen orati∣ones, licet imperfectae, nemo enim idem est ac nullus homo, &c.

Resp. Sunt orationes virtualiter; quatenus pluribus vocibus significativis, ordinem aliquem in significan∣do ad se invicem habentibus aequipollent: At non formaliter, & expresse.

Obj. VI. Pluit curritur, & similes, sunt oratio∣nes: quarum tamen partes separatim nil signifi∣cant.

Resp. Non sunt orationes nisi aliquae aliae vo∣ces una subintelligantur. Nam pluit idem valet ac pluvia cadit, & in voce curritur, subaudiendum est à me, vel te, vel aliquid aliud ejusmodi, &c.

Obj. VII. Judicium internum mentis est unus simplex actus, nec partes habet quae seorsim termi∣nantur ad objecta. Ergo nec oratio, quae ejus signum est, partes habet seorsim significantes.

Resp. Negatur Antecedens. Judicium enim com∣plectitur ideas subjecti, attributi, & connexionis, quae plures diversae sunt, ut infra demonstrabitur. Et qui dicunt judicium esse unum actum physice simplicem, agnoscunt tamen plura objecta reprae∣sentare, quibus in oratione respondent plures vo∣ces.

Obj. VIII. Oratio non adhibetur ad significan∣dum, sed tantum dictiones. Non igitur recte dici∣tur significare.

Resp. Oratio non adhibetur ad significandum di∣versum quid ab iis quae dictiones significant, esto. Ut Homo est mortalis, nihil significat praeter ea quae voces Homo est, & mortalis significant. Satis tamen est ad significationem illius salvandam, quod partes omnes significent.

DISPUTATIO. XIX.

De Homonymis, Synonymis, Analogis, & Parenymis, seu Denominativis.

HOmonyma, ex Aristotele, lib. de Categoriis, cap. 1. sunt quorum nomen est commune, ratio vero Es∣sentiae secundum illud nomen, diversa. Hoc est communi voce appellantur, quae nihil significat reale ipsis commune. Sic Homo Francus, & Gallus avis. Homonyma sunt in voce Gallus. Synonyma vero, quo∣rum & nomen commune est, & ratio essentiae secundum il∣lud nomen eadem; hoc est plane similis est: seu quae

exacte conveniunt in natura communi nomine sig∣nificata. Ut Homo & Bestia communi nomine ani••na∣lis appellantur, & conveniunt in natura sensitiva, quae illo significatur. Homonyma Latini Aequivoca. Syno∣nyma Ʋnivoca appellant. Paronyma denique sunt, quaecunque ab aliquo, ita ut casu differant appella ionem nominis habent. Casu autem differre est differre ter∣minatione. Latine denominativa vocantur: ut justus & ju••te Paronyma sunt, quia derivantur à justitia, & ab ea denominantur. Et si vocem primitivam & derivatas simul spectemus, ut justitia, justus, juste agere, Conjugata dicuntur. Notandum tamen est, vocem primitivam apud Logicos dici, quae formam simplicem, ut justitia, albedo; Derivatam vero, quae concretum ex subjecto & forma, significat; ut justus, albus; contra ac apud Grammaticos obti∣net. Analoga non definivit hic Aristoteles; quia in Univocis, vel Aequivocis includuntur. De his igitur.

Quaest. I. Est, Quidnam definiatur in his definitio∣nibus.

Resp. Non voces, nisi indirecte. (Hae enim non habent nomen commune), sed Res: nec tamen res absolute, & in se, sed prout certis vocibus appel∣lantur. Sic animal latrans, & signum illud cae∣leste quod Canis dicitur, prout voce Canis signifi∣cantur, sunt Homonyma. At homo & bestia pro∣ut nomine animalis exprimuntur, sunt Synony∣ma. In his enim ratio essentiae, seu natura, vo∣ce animalis significata, est eadem: hoc est com∣munis, seu similis. In illis vero nulla est ratio es∣sentiae, seu naturae nomine canis fignificata, quae communis aut similis utrique sit.

Indirecte tamen definiuniur voces. Innuitur enim vo∣cem Homonymam esse, quae significat plura ut di∣versa; seu quae non conveniunt in natura aliqua quae per eam significetur. Synonymam vero, quae

plura significat ut convenientia in natura aliqua nomine communi fignificata. Interim tamen vo∣ces illae inepte dicuntur Homonymae, ac Syno∣nymae. Haec enim rerum duntaxat nomina sunt. Pro voce igitur Homonyma rectius dices ambigu∣am, seu ancipitis significationis: pro Synonyma vero communem, significationis certae, & determi∣natae. Vox enim synonyma proprie est, quae cum aliqua alia ejusdem plane significationis est, ut ensis & gladius, aio & inquam.

In Definitione Paronymorum, altera pars solis vocibus applicari potest: nempe illa, in qua Paronyma casu differre dicuntur. Nec enim res significatae casibus differunt, sed tantum voces. Altera rebus congruit, illa scilicet in qua Paronyma ab aliquo appellatio∣nem habere dicitur; solae enim res appellationem habent. Quo nomine definitio illa reprehendenda est. Rectius igitur res Paronymae dicentur, quae vocibus affinibus, casu differentibus significantur. Vo∣ces vero paronymae, (satis enim recte possunt sic appellari) quae affines sunt in significando, casu tamen differunt, Ut Bonus, bonitas, bene.

Sed contra definitionem Homonymorum sic ob∣jicitur.

I. Homonyma prius distinguenda sunt quam de∣finienda.

Resp. Homonyma particularia, ut canis, gallus, jus, &c. (quia ante distinctionem factam incertae significationis sunt) prius distinguere convenit, quam definire. At non sic Homonyma in commu∣ni: sub illa enim ratione satis determinate signifi∣cant.

Obj II. Homonyma non habent unam essentiam, sed plures dissimiles. Non igitur possunt aut debent, unica definitione definiri.

Resp. Verum est Antecedens de Homonymis materialiter sumptis, & in actu exercito; ut de gallo, &

cane, secundum naturas & essentias suas, ut sunt ta∣lia animalia: At non in actu signato, seu reduplicative, & praecise ut homonyma: Sic enim omnia conve∣niunt in communi ratione Homonymorum.

Inst. At sic Homonyma erunt Synonyma: ha∣bent enim nomen commune, & rationem aliquam similem per nomen significatam.

Resp. Praecise ut conveniunt in ratione commu∣ni Homonymorum, sunt quaedam Synonyma par∣ticularia. At nec in actu exercito Synonyma sunt, (Hoc est particularia quae illis substernuntur non sunt synonyma), nec sunt synonyma in commu∣ni.

Contra Definitionem Synonymorum, objicitur.

I. Homo & bestia sunt synonyma. At non habent eandem seu communem essentiam, sed unumquod∣que propriam.

Resp. Non habent eandem essentiam, prout no∣minibus Hominis & Bestiae propriis significantur, ve∣rum est: prout aliis communibus significantur, qualia sunt animal, vivens, substantia, &c. nego.

Inst. At animal, vivens & substantia, non sunt no∣mina hominis, aut bestiae. Res enim diversas ab his significant.

Resp. Non sunt nomina propria, quae proprias eorum differentias significant; sunt tamen nomina communia, quae attributa essentialia utrique com∣munia designant. Unde significant res solum in∣adaequate diversas.

Obj. II. Ratione praeditum v. g. non dicitur de ho∣mine secundum nomen, & definitionem, ut ad sy∣nonymum requiritur.

Probatur Anteced. Quia, cum Differentia sit, non potest definiri per Genus, & Differentiam. Sic e∣nim definiri posset res in infinitum.

Resp. Negatur Antecedens cum proxima proba∣tione. Ratione enim praeditum definiri potest id quod

habet virtutem intelligendi seu ratiocinandi. Nec tamen in definiendo sine fine procedere licet, aut opus est; quia sunt termini per se evidentes, vel om∣nibus, vel iis quos instruimus.

Obj. III. Homonyma habent multa nomina com∣munia, & rationem essentiae, secundum nomina il∣la, eandem, seu similem: ut Canis domesticus, & ma∣rinus, habent nomina animalis, viventis, substantiae &c. communia, quibus subsunt rationes essentiarum si∣miles.

Resp. De Homonymis, quatenus nominibus communibus determinatae significationis exprimun∣tur, verum est; (sic autem sunt Synonyma): At non ut vocibus ambiguis; qua sola ratione Homo∣nyma vocantur.

Quaest. II. Ʋnde ortum duxerit Communitas vocum, seu quod plures res, etiam dissimiles, eadem voce signifi∣centur.

Resp. I. Hujus rei quandoque nulla causa est, (nisi per accidens), praeter occultam Dei providentiam. Ut cum mero casu res diversae eodem nomine appellan∣tur, quae idcirco Homonyma à casu dicuntur. Ex. g. quod judicium in foro & succus carnis in aqua de∣coctus, nomine juris nuncupentur.

II. Causa tamen aliqua saepe accidit, quam sic explicat Burgersdicius, (Instit. lib. 1. cap. 26.) è Kec∣kermanno, & aliis. Ratio inquit Homonymiae vel est in rebus, vel in nobis. In rebus ratio est tropus, vel inaequa∣lis attributio; scilicet cum vox naturam communem sig∣nificat, quae subjectis speciebus inaequaliter convenit: ut Ens respectu substantiae & accidentis, sanum respectu animalis, medicinae, & urinae. In nobis, cum liberis nostris imponimus nomen propinquae nobisve charae personae, ad me∣moriam ejus conservandam, aut personae illustris, ob spem similitudinis, vel ad exemplum; hoc est ut eos sic ad imitationem incitemus, adde etiam ut honorem

personis istiusmodi deferamus, aut gratitudinem er∣ga eas testemur. Sic in memoriam & honorem Majorum, multi è regibus Galliae, filiis suis prae∣sertim natu maximis, nomen Lodovici, quidam e∣tiam Caroli, indiderunt. Addit etiam causam homonymiae in Genere esse penuriam vocum. Hae enim multo pau∣ciores sunt quam res. Sed hic varia reprehenden∣da sunt.

I. Non loquitur adaequate ad materiam subje∣ctam, cum de communitate vocum tractans, homo∣nymiae tantum rationem assignat: Causa enim om∣nis communitatis assignanda fuit.

II. Nec praecepta reciproca tradit, dum cau∣sam homonymiae reddens, rationes generales com∣munitatis vocum assignat; qualis est penuria vocum, & habitudo verum ad se invicem.

III. Non accurate dicitur, causa Homonymiae à consilio profectae, & prout à casuali differt, esse aliquando in, nobis tantum, non autem in rebus. Ut cum in honorem personae alicujus eximiae no∣men liberis communicamus. Tunc enim ratio est virtus, vel dignitas illius personae, adeoque in re ex∣tra nos.

IV. Non tantum liberis, sed aliis etiam rebus no∣mina personarum imponimus. Ut equo nomen Do∣mini prioris.

V. Causa in rebus, cur vox aliqua sit ambigua, non potest esse Tropus, quia Tropus non est in re∣bus, sed in sermone.

VI. Vix assignari potest exemplum inaequalis Attri∣butionis, extra omnem Tropum. Et in exemplo sani respectu animalis, medicamenti & urinae, manifesta est Metonymia: Sanum enim de medicamento dicitur, per Metonymiam Efficientis pro effectu; de urina vero, per metonymiam effectus, & signi. De Ente autem respectu substantiae & accidentis inhaere ntis,

supra ostendimus, non esse Homonymum, sed Ana∣logum. Disp. 4. Quaest. 3.

De causis igitur, cur tot Voces communes sint, generatim inquirendum est. Sunt autem plures.

1. Multae voces communes sunt propter exact∣am similitudinem, sive in essentiis, ut omnes spe∣cies ejusdem generis; sive in accidentibus, ut om∣nia subjecta quae similiter affecta sunt. Et ubi, prop∣ter hanc rationem, plures eadem voce exprimun∣tur, Synonymae, seu Ʋnivocae vocantur.

2. Aliae communes sunt propter exilem & levem similitudinem rerum; quae similitudo Analogia vo∣catur; sicut & res dicuntur Analogae. Sic acutum dicitur de corpore cujus cuspis tenuis est, de sono alti∣ori, de ingenio bono &c. propter similitudinem ali∣quam effectuum. Sicut enim corpus cuspide acu∣tum, facilius per alia corpora penetrat, ita sonus al∣tior, & vehementior, facilius aurem ferit: & inge∣nium vividum, res, facilius, & distinctius contem∣platur.

3. Aliae sunt communes pluribus rebus propter alias habitudines ad se invicem. Et sic nomina cau∣sae, & causati, signi & signati, subjecti & adjuncti, permutantur, per Metonymiam; nomina Totius, et partis, Generis et Speciei, per Synechdochen; nomina contrariorum, per Ironiam: ut cum bonus vir (qua phrasi proprie, et communiter designatur is qui virtute praeditus est) sensu contrario, homi∣nem nequam indigitat. Atque ex his liquet pauci∣tatem vocabulorum, non semper, quin nec saepius, esse causam cur tot sint communia: Nec homines necessitate plerumque, sed sponte, plures res uno et eodem nomine appellare. Nam.

Omnino expedit ut omnia quae conveniunt, qua∣tenus conveniunt, iisdem nominibus appellentur. Sic enim voces rebus congruunt, esset{que} non perfe∣ctio, sed defectus linguae, si rebus similibus, quatenus

sunt similes, dissimilia nomina imponerentur.

2. Convenit etiam, in re facili, ad auditores ma∣gis delectandos, et affectus vehementius ciendos, nomina rerum quae quocun{que} modo ad se referuntur, saepius mutare: sic in variis, et alienis imaginibus objectis, mens audientis magis afficitur, quam si sin∣gula propriis nominibus exprimerentur.

Quaest. 3. Quaenam sint Analoga, & in quo consistat Analogia rerum. Hac de re sententia fere commu∣nis est, Analogiam quae Latine proportio dicitur, proprie esse habitudinem unius quantitatis ad aliam.

Ut cum dicimus proportionem quatuor ad duo esse duplam, duorum ad quatuor esse dimidium; seu duo et quatuor habere se ad invicem ut duplum et dimidium. Sed extenditur vox Analogiae ad quam∣vis fere similitudinem, seu convenientiam signifi∣candam. Unde et ipsa univoca Analoga sunt. Nam Homo & bestia eodem modo se habent ad animal. Et ut animal est ad hominem et bestiam, ita color ad al∣bedinem et nigredinem

Communiter tamen Analoga definiuntur. Quo∣rum nomen est commune, ratio vero per nomen significata nec omnino eadem est, nec omnino diversa. Adeoque Media statuuntur inter pure Aequivoca, et Univoca. Dividuntur vero in Analoga proportionis, in quibus ai∣unt rationem communi nomine significatam, uni proprie convenire, alteri improprie, seu per similitudinem aliquam; ut risus ad risum humanum, & amaenitatem prati, prop∣ter quam quasi ridere dicitur: Et Analoga attributionis, in quibus dicunt rationem communem uni principaliter, & per se, alteri aut reliquis per ordinem ad illud conveni∣re. Qua ratione sanum quod primario, & per se, convenit animali, medicamento trbiuitur, quia sani∣tatem restituit; & urinae quae eam significat. Sed Comptonus Log. Disp. 39. Sect. 3. Analoga dividit in propria & impropria. Illa appellat in quibus ratio com∣munis propria est; ut ratio Entis ad substantiam, & ac∣cidens.

Haec, cum ratio communis in uno tantum pro∣pria est, in reliquis impropria.

Hinc illa sola pro Homonymis seu aequivocis ha∣bent, quae talia sunt à casu. Alii contra omnia vo∣cant Homonyma, quae non sunt absolute Synony∣ma, ut Burgersdicius, Instit. lib. 1. cap. 26. Et Divisio∣nem Analogorum in Analoga Attributionis & Pro∣portionis incusat.

1. Quia non continet Synecdochen, Metonymian, & Ironiam, quae sedes Homonymiae sunt, non mi∣nus quam Metaphora.

2. Quia Nomen Analogiae admodum inepte usur∣pat: cum in iis quae inaequaliter tribuuntur nulla sit, proportio.

In his, corrigenda videntur quae sequuntur.

I. In communi definitione Analogorum, pro eo quod dicitur rationem communi nomine signi∣ficatam, nec esse omnino eandem, nec omnino diversam, rectius diceretur, rationem illam nec esse exacte similem, ut in Univocis, nec om∣nis similitudinis expertem, ut in Aequivocis; I∣dentitas enim hic non nisi improprie usurpa∣tur.

II. Licet Analogata, ut vocantur, in pluribus sem∣per sint dissimilia, ut & Univoca, dubito tamen an dissimilitudo illa communi nomine significetur: Existimo{que} eo significari id tantum in quo conveni∣unt. Ut risum cum de homine & campo dicitur, seu ut utrique communis est, solum significare vel bonam utriusque conditionem, vel quod utrumque videntes delectet: Diversitas enim aliis vocibus significari solet. Nec constat unam & eandem vo∣cem diversitatem significare, nisi pure aequivoca sit. Unde rectius forte Analoga in Genere defi∣nirentur, ubi nomen commune aliam relationem plurium significat, praeter exactam convenientiam.

III. Parum recte distribuuntur Analoga, in Ana∣loga Proportionis, & Attributionis. Siquidem omnia Analogata proportionem aliquam habent ad se invi∣cem. Unde non probo illud Burgersdicii, inter ea quae inaequaliter tribuuntur, nullam esse proportionem. Nam sanum inaequaliter tribuitur animali, & medi∣camento, ut omnes agnoscent. Est tamen propor∣tio aliqua inter sanitatem animalis, & medicamen∣ti: quae in hoc consistit, quod sicut animal est sub∣jectum sanitatis, ita medicamentum est ejusdem causa quaedam; hoc est utrumque sanitatem respi∣cit: Secus enim cur sanum diceretur Analogice con∣venire medicamento?

IV. Quin & omnia Analoga, etiam illa quae pro∣portionis vocantur, inaequaliter tribuuntur suis in∣ferioribus. Ut enim Sanum non ex aequo convenit animali, & medicamento, ita nec risus risui homi∣nis, & prati. Unde omne Analogum, per se, & si∣ne adjecto prolatum, stat pro principali analogato. Ut sanum per se, pro animali sano, & risus per se, pro risu humano.

V. Male dicitur, Analoga proportionis uni pro∣prie convenire, alteri improprie. Hoc enim te∣net in omnibus Analogis. Nulla igitur sunt Analoga propria, & nullum eorum exemplum adducitur, praeter illud Entis ad Substantiam & Accidens, quod supra ostendimus esse Univo∣cum.

VI. Fallitur Burgersdicius, cum dicit Analoga per Synechdochen, Metonymiam, & Ironiam, com∣muni divisione Analogorum non contineri. Omnia enim illa contineri possunt sub Analogis inaequa∣lis attributionis. Nam Caput inaequaliter dicitur de parte suprema corporis humani, & homine ip∣so ubi est synecdoche partis pro toto. Et bonus vir inaequaliter dicitur de eo qui vere talis est,

aut putatur, & de homine nequam, per Ironiam. Ex∣empla autem inaequalis attributionis quae communi∣ter proferuntur, ut sanum ad animal, aerem, medica∣mentum, urinam, Metonymiam apertam continent efficientis, et signi, pro effectu, et signato.

Satius igitur fuisset divisisse Analoga, in ea quae talia sunt propter similitudinem aliquam remotam, & obscuram; & ea quae talia sunt propter aliquam habitudinem, partis scilicet, Totius, Causae, Cau∣sati, Signi, Signati, ut supra innuimus. Vel sine ambagibus, dividenda essent pro divisione Tropo∣rum, ex quibus (prout omnia Univoca excludunt) semper oriuntur, in Metaphorica, Synecdochica, & Metonymica. Ironica enim nulla sunt: quia in Ironia est contrarietas non Analogia.

Quaest. III. An, in veris synonymis, ratio communi nomine significata, semper essentialis sit? Plerique affir∣mant. Et idcirco subjecta quae à forma accidentali communi denominantur, ut Duo parietes ab albedi∣ne, Synonyma seu Univoca esse negant. Quaestio est de voce: utrum scilicet vocabulum Synonymo∣rum, ad subjecta accidente communi affecta, ex∣tendendum sit. In qua qui negant pro arbitrio ipsum restringunt ad ea quae in attributo essentiali conveniunt. Nam,

1. Eorum quae in solo accidente communi con∣veniunt, ut duo parietes in eo quod uterque albus sit, nomen est commune, & ratio per ipsum sig∣nificata, est omnino similis.

2. Quae conveniunt in ejusmodi Attributis, nec sunt pure Homonyma, nec pure Analoga, nec e∣tiam paronyma, ut ex singulorum definitionibus manifestum est. Sunt igitur Synonyma. Hinc dividi possunt Synonyma in Essentialia, quibus ra∣tio communi nomine significata est Essentialis, & Accidentalia, quibus Accidentalis est.

Obj. Concreta accidentalia praedicantur de suis

subjectis, paronymôs, hoc est secundum nomen, sed non secundum definitionem. Albor enim (inquit Burgersdicius, Instit. lib. 1. cap. 4.) cum sit in corpore, nomi∣ne quidem tenus corpore tribuitur, (nam aliquod corpus dicitur album:) sed definitio alboris corpori tribui non potest. Synonyma vero tribuuntur inferioribus su∣is, secundum nomen simul & definitionem. Con∣creta igitur accidentalia non sunt Synonyma, sed Paronyma.

Resp. I. Falsa est major propositio. An non enim natura albi convenit chartae, et parieti; adeoque et definitio, quae nihil aliud est nisi habens albedinem, seu eâ esse affectum? Si autem solum nomen illis conveniret, non essent Paronyma sed pure Homo∣nyma.

II. Probatio non concludit: partim quia licet de∣finitio alboris corpori non tribuatur in enunciatione, tribuitur tamen definitio albi. Quaestio autem non est de accidentibus abstractis, sed de concretis ex subjecto & accidente. Partim quia neque anima∣litas, de homine & bestia, vere praedicatur: Sunt tamen Synonyma ad animal.

III. Verba illa, concreta accidentalia praedicantur pa∣ronymôs, nullum commodum sensum efficiunt; cur enim dicuntur praedicari paronymôs? An quia, in propositione in qua praedicantur, attributum est pa∣ronymum ad subjectum? At hoc saepe falsum. Do∣ctus enim est concretum accidentale, et dicitur de homine paronymôs, ut aiunt; non tamen est pa∣ronymum ad hominem, ut facile concedent. Nec enim in sono, nec in significatione, eam affinita∣tatem ad hominem gerit, quae ad paronymum com∣muniter requiritur. An quia sunt paronyma ad alias res, ut doctus ad doctrinam, docte, &c. At sic etiam synonyma; ut animal ad animalem, animalitatem, animaliter, (patiantur nunc hujus vocis fictionem) animam, &c.

Quaest. IV. An ad univoca, necessarium sit, ut omnia simul natura, & sine dependentia unius, ex alio ratio∣nem communi nomine significatam participent? Plerique affirmant; et dicunt illa omnia quae participant ra∣tionem communem, per prius, et posterius, hoc est, ita ut in participatione illa, unum dependeat ab altero, esse tantum Analoga. ex. g. Substantiam & Accidens, in participatione Entis. Verum disparitas illa univocationem non tollit: quia exercetur in so∣lis differentiis, non in ratione communi praecise spectata. V. g. quod substantia prius conveniat exi∣stentia, vel non-repugnantia existendi, quam acci∣denti, ad differentiam propriam substantiae spectat, non vero ad rationem Entis ut sic, quae tota est communis.

Quaest. V. Quid & quotuplex sit Denominatio, & quae∣nam pro denominativis habenda sunt.

Ad primam partem quaestionis, dicimus, Deno∣minationem formaliter, seu passive acceptam, active enim sumpta actionem denotat, qua nomen rei imponitur) esse per quam una res accipit nomen, à nomine alterius, propter relationem aliquam alterius ad alteram. Ex his autem una est denominans, alte∣ra denominata. Ambae vero, quia nomina habent affinia in sonis, licet terminatione differentia, Pa∣ronyma vocantur. Et res Denominans semper est simplicior, plerumque vero forma abstracta, aut aliquid simile. Ut à justitia homo dicitur justus, à doctrina doctus, propter relationem justitiae & doctri∣nae, ad hominem, qui illis affectus est. Ubi Justi∣tia & Doctrina sunt formae simplices, abstractae, denominantes; homo vero subjectum quod per eas denominatur.

Ad secundum partem quaestionis quod attinet, Duplex vulgo statuitur Denominatio. Alia extrinseca, quae à forma extrinseca provenit. Sic paries dici∣tur, visus, & cognitus, à visione, & cognitione,

quae circa eam exercentur. Alia intrinseca, quae à forma intrinseca provenit: ut cum aqua dicitur calida, aut frigida, à calore, vel frigore. Verum exacte loquendo, omnis denominatio est extrinseca; quia denominari nihil aliud est, quam nomen vel appellationem habere, à nomine alterius. Omne autem nomen rei extrinsecum est. Sola igitur ratio Denominationis, interdum extrinseca est rei deno∣minatae, interdum intrinseca.

Ad tertiam, distinguunt communiter Logici Paro∣nyma in Grammatica, & Logica. (Quanquam quae Grammatica sunt, saepius contingit esse etiam Logi∣ca). Haec appellant, cum à significato unius vocis, ad sig∣nificatum alterius, valet consequentia: ut à justitia ad justum, sequitur enim est justitia, ergo etiam aliquis justus, & vi∣cissim. Illa vero, ubi non valet; ut à potu ad po∣tatorem, à loquutione ad loquacem, à somno ad somno∣lentum. Quin & illa, quae eandem affinitatem in significando habent, ac ea quae vocibus sono affini∣bus appellantur, licet voce nullo modo consentiant, paronyma vocant; ut virtus, & probus. Non e∣nim patitur lingua Latina, ut à virtute virtuosum dicamus: cujus unica ratio est, quia virtuosus non est in usu. Verum haec nulla ratione dicuntur Pa∣ronyma, sed Parasema vocari debent: affinitate e∣nim non vocis, sed tantum significationis con∣stant.

DISPUTATIO XX.

De Apprehensione & Idea simplici.

Quaest. I. AN per apprehensionem, simplicem, aliquid semper rei apprehensae tribuamus?

Respondemus sequentibus pronun∣ciatis.

I. Apprehensio quae absolute simplex est, nihil tribuit objecto apprehenso. Haec enim rationem aliquam sim∣plicissimam repraesentat: in qua idcirco non con∣cipiuntur plura, ex quibus alterum alteri conve∣niat. Ut cum apprehendimus, aliquid, vel nihil, esse, & non-esse, in communi. Ejusmodi enim ter∣mini abstracti omnino simplices sunt.

Obj. Si nullum attributum objecti percipimus, nec ipsum ullo modo percipimus. Omne enim objectum mentis percipitur per sua attributa.

Resp. Si objectum attributa aliqua habeat di∣stincta, verum est. At aliquando nulla sunt illius attributa: nempe cum objectum ipsum est attri∣butum simplicissimum, ut in exemplis datis.

II. In reliquis actibus apprehendendi, licet objectum unica voce simplici exprimatur, semper concipimus ali∣qu••d il••••us attributum, seu aliquid quod ei convenit, essentiale scilicet, vel accidentale, intrinsecum, vel extrinsecum. Ut cum apprehendimus lineam, con∣cipimus id quod longitudinem aliquam habet: Cum apprehendimus hominem, concipimus vel aliquid corporeum intelligentia praeditum, ut à sci∣entioribus

fit, vel aliquid tales partes & talem figu∣ram habens, quales scilicet corpori humano conve∣niunt, ut solent pueri.

III. Quin & necesse est, ut attributum illud, per quod rem apprehendimus, tanquam illius attributum, hoc est ei convenire percipiamus. Ut longitudinem convenire lineae; talem figuram convenire mensae, &c. Ali∣oqui attributum non repraesentabit unam rem ma∣gis quam aliam: ut nisi percipiamus longitudi∣nem inesse lineae, non potest per eam repraesentari linea.

Obj. Si vera illa sint, confunditur apprehensio cum judicio: Judicium enim fit de objecto, cum aliquid ei tribuitur.

Resp. I. Apprehensio saepe includit judicium vir∣tuale, cum ex ea, judicium, per consequentiam, ferri potest de objecto. Patet id in apprehensione quae complexa nuncupatur: ut cum apprehendi∣tur homo doctus, implicite innuitur aliquem homi∣nem esse doctum, praesertim cum aliquid de eo, aut ipse de aliquo effertur, quod, in communi ser∣mone, indicare solet eum vel existere actu, aut es∣se posse, ac solere. Nullum tamen fertur judicium formale, magis quam cum apprehenditur (ex. g. res) composita qua talis, ubi plures partes apprehen∣duntur ut unitae. Audiens enim, prolatis istius∣modi terminis, suspensus manet, & expectat ali∣quid aliud addendum, ut judicium loquentis perci∣piat, vel ut ipse de iis judicium ferat.

II. Apprehensio non semper judicium, ne qui∣dem virtuale, includit, etiam ubi objectum com∣plexum est. Ut, si quis Orthodoxus apprehendat homines ordinaria generatione ab Adamo lapso ori∣undos qui perfecte puri & sancti sint, non judicat ullos tales esse, sed pure apprehendit aliquos, ac si tales essent. Nec dicas apprehendentem in eo ca∣su virtualiter judicare nullos esse tales: quia fieri

potest ut incertus sit de re quam apprehendit, sitne aliquid existens, an non, possibile, an impossi∣bile: Ut cum quis apprehendit, creaturam per∣fectissimam, tractum materiae infinite extensum, aut simile quid, de quo ambigit sitne possibile, an non.

3. In apprehensione complexa ad summum sup∣ponitur aliquid esse tale, non autem judicatur. Ut cum dixit Aristoteles, eum qui vita solitaria delectatur, vel esse feram, vel Deum, subjectum propositionis est ter∣minus complexus, & objectum apprehensionis; & solum supponit aliquem esse talem: Habet enim hunc sensum; Si quis vita solitaria semper gaudeat, fera est, vel Deus: Ubi nullum judicium fertur ex parte Antecedentis, sed tantum in conceptu compo∣nitur vita solitaria cum homine.

4. Apprehensio semper aliquo modo complexa est, nisi objectum sit ratio simplicissima; Licet terminus illius unica voce, eaque simplici, exprimatur. Ut cum apprehenditur bos, concipitur aliquid figura ejus∣modi praeditum, quae corpori bovis propria est. Nec enim conceptus omnino simplex repraesentare potest nisi rationem simplicem. Sic ubi apprehen∣ditur motus, apprehenditur mutatio loci, in aliqua re. Nec possibile est aliter eum apprehendere. Hic tamen conceptus repraesentat aliquid confuse, & in∣determinate, quod locum mutat, locum in quo fit mutatio & mutationem quae in loco fit: Licet hanc directe, illa indirecte.

Quaest. II. An, & quomodo, per simplicem apprehen∣sionem, percipiatur integra propositio, aut discursus, sine judicio.

Resp. I. Per simplicem apprehensionem, sine judicio, integras propositiones, & discursus percipi, manifestum est exmplis. Potest enim quis appre∣hendere totam hanc propositionem, omnia astra sunt

paria, & rotunda, cum tamen dubitat sitne vera, an falsa; potest & integrum hunc discursum, Angelus mira opera praestat; non igitur est inextensus quoad substantiam, instar puncti Mathematici; du∣bitando tamen de consequentia: in quo casu non judicat consequens recte inferri ex anteceden∣te.

II. Modus quo mens connexiones terminorum apprehendit, sine judicio, à nemine, quod sciam hactenus explicatur; nec quidem facile explicabi∣lis est. De quo hoc nobis verisimilius est, mentem formare quidem ideam quae repraesentat connexionem, aut disjunctionem terminorum, in propositione dubia, adeoque eam apprehendere; non tamen formare ideam quae eam repraesentat ut veram, vel falsam; seu non habere ideas veritatis, aut falsitatis. Et in con∣sequentia plane dubia, mens format ideam conse∣quentiae; sed non format ideam quae eam repraesen∣tat ut firmam, aut plane vitiosam.

Dices, neque mentem, dum assentitur proposi∣tioni, aut ei dissentit, concipere connexionem ter∣minorum esse veram: vel non, sed tantum attribu∣tum convenire subjecto, vel non convenire. Nec cum unam propositionem ex alia infert, cogitare de bonitate consequentiae, sed tantum percipere unam propositionem in alia contineri. Ergo dif∣ferentia inter apprehensionem & judicium, circa connexiones terminorum, in propositionibus, & consequentiam propositionum, in discursu, nulla est.

Resp. Non sequitur; quia, licet mens dum ju∣dicat attributum convenire subjecto, non judicet expresse identitatem eorum esse veram, virtualiter tamen & implicite illud facit; quatenus amplecti∣tur identitatem illam per assensum. Idem dices de consequentia in discursu.

Inst. Quid aliud est judicare, quam percipere con∣nexiones terminorum, vel propositionum? Ergo si per simplicem apprehensionem, connexio illa percipitur, (percipitur autem cum mens ideam illi∣us habet), sequetur simplicem apprehensionem esse judicium.

Resp. Judicium aliquid amplius continet quam perceptionem connexionis: Possum enim perci∣pere connexionem fictam ab alio, hoc est ideam illius formare sine judicio affirmante Secus enim qua ratione intelligerem alium errare in judicando, nisi objectum judicii falsi ab eo lati, apprehende∣rem? Judicium igitur, praeter perceptionem con∣nexionis, complacentiam quandam in ea, ut vera con∣tinet, quam non continet simplex apprehensio.

Inst. II. Cum mens judicium cohibet de propo∣sitione, nullam connexionem terminorum videt. Nullam igitur apprehendit.

Resp. Nullam connexionem videt quam veram agnoscit, esto: ab alio fictam, aut quae fingi posset, nego.

Quaest. III. An idea rei in mente sit ipse conceptus mentis, an vero res ipsa ut ab ea concipitur?

Distinguunt Doctores, praesertim Pontificii, inter conceptum formalem, qui est actus mentis, & objecti∣vum qui actus illius objectum est. Et similiter forte distinguerent Ideam, si pro voce conceptus vocem Ideae usurparent.

Resp. I. Nullus proprie est conceptus objectivus; ut per se patet. Per conceptum enim objectivum intelli∣gunt, non conceptum de objecto, (seu qui ad ip∣sum terminatur) sed objectum ipsum, aut aliquid in objecto. In eo autem nullus est conceptus, nisi cum contingit mentem actus suos, aut alienos in∣tueri.

II. Nec ulla, nisi simili improprietate, est Idea ob∣jectiva.

1. Quia omnis Idea est Idea objecti, seu rei con∣ceptae. At objectum non est Idea suiipsius. Idea autem objectiva nihil aliud esse potest nisi objectum ipsum. Idea enim est veluti effigies, seu simulacrum rei: Res autem non est effigies, vel simulacrum sui.

Dices forte, rem ut tali modo cognitam reprae∣sentare seipsam, prout est extra mentem.

Resp. Si per ut cognitam, intelligis cognitionem, verum dicis. At non, si rem ut actu objicitur cog∣nitioni. Non enim quia ei objicitur vere reprae∣sentat: quia fieri potest ut male objiciatur.

2. Idea est bona & vera, quando ita se habet in repraesentando, ut objectum in essendo. Ergo est aliquid diversum ab objecto.

3. Ideae possunt varie mutari: existunt enim cum cogitamus, non existunt cum non cogitamus. Solent etiam homines diversas ideas earundem rerum formare, hoc est quas ad easdem res applicant. At objectum saepius idem est, ac immutatum. Ex al∣tera parte objectum mutatur, cum idea illius eadem manet.

4. Ideae sunt in mente: At objecta rarius in mente sunt: Eo scilicet casu duntaxat, quo mens aliquid in seipsa, aut in alia mente contempla∣tur.

III. Dicendum igitur est, Ideam rei in mente nihil aliud esse praeter actum mentis, per quem objectum percipitur. Adeoque nec esse objectum ipsum, ab∣solute spectatum, quod omnes, ut opinor, conce∣dent: Nec objectum ut conceptum, seu ut con∣ceptui mentis subest. Objectum enim ut concep∣tum, est objectum ut actu objicitur, seu ut actu terminus est conceptus, & ab eo denominatur. At esse ideam rei conceptae, non est terminare con∣ceptum, aut ab eo denominari. Sic enim esse ide∣am & actu objici essent idem.

Obj. I. Idea rei est attributum aliquod illius essen∣tiale

proprium, aut saltem complexio quaedam at∣tributorum essentialium, quae omnia simul cum ea reciprocantur, & Criterium illius constituunt, quo ab omnibus aliis distinguatur. Ex. gr. Idea spiritûs est substantia percipiens. At attributa rei sunt res ipsa, tali modo cognita, non autem concep∣tus.

Resp. Nego Antecedens. Ad exemplum Spiri∣tus, & reliqua similia, dico locutiones illas esse improprias: quibus nihil aliud intenditur, quam Ideam repraesentare rem cujus est Idea, per talia attributa. Ut Ideam spiritus, spiritum exhibere ut substantiam percipientem, & sic de caeteris. Si e∣nim substantia percipiens, (exempli causa) esset idea spiritus, sequeretur Ideam spiritus semper existere, eti∣am cum nemo de spiritu cogitat. Siquidem spiritus semper est substantia perceptiva. Nec dicas tunc tan∣tum esse ideam cum cognoscitur, quia sic idea esset compositum quid ex objecto & cognitione, aut cog∣nitio esset conditio quaedam necessaria, ut attribu∣ta rei essentialia propria ideam illius constituerent. Utrumque rationi dissonum est. Concludimus igi∣tur, ideam simplicem rei, & apprehensionem sim∣plicem esse unum & idem: Dicitur enim Idea ab eidô video. Unde quafi visionem objecti men∣talem denotat.

Obj. II. Si simplex apprehensio rei esset illius idea simplex, judicium absolutum & illativum es∣sent Ideae compositae. At Idea est unius rei, non autem propositionis, aut syllogismi.

Respond. I. Neg. Maj. Quia si placuit philoso∣phis, solum conceptum apprehensivum, non au∣tem judicativum, vel discursivum, nomine Ideae appellare, nec necessarium sit novos terminos ex cudere, cum vulgo loquendum, ut in proverbio est.

II. Ad minorem; licet Idea communiter ad so∣lam

apprehensionem restringatur, quia est veluti visio mentis, (visio autem est simplex actus) nihil tamen vetat quin ad judicium & Discursum exten∣datur. In illo enim est Idea Identitatis, aut diver∣sitatis, connexionis, aut disjunctionis, unius ter∣mini ad alium. In hoc vero est idea connexionis plurium propositionum, cum assensu, vel dissen∣su.

Quaest. IV. Quaenam sit Idea clara, & obscura.

Respondet Claubergius, Log. part. 1. quaest. 18, Eam esse claram perceptionem, quae menti attendenti praesens & aperta est. Obscura igitur erit, quae absens, remota, tecta, seu occulta est. Sed haec descriptio est tan∣tum Analogica, nempe per Metaphoram, à similitu∣dine clarae visionis desumptae, cujus objectum ple∣rumque prope est, & liberum ab iis quae visionem impediant.

Nobis vero claritas Ideae in eo consistit, quod illud in re exhibeat quod ei essentiale proprium est. Clara enim perceptio eadem est ac distincta. Distincta autem est quae rem ab omnibus aliis distinguit: hoc autem per essentialia propria maxime praestatur. Pro∣pria enim accidentia rem quidem ut distinctam repraesentant, verum non ut per se distincta est, sed per aliud superadditum.

Idea igitur obscura est, cujus vi non possumus distin∣guere rem ab omnibus aliis: qualis est quae exhibet ac∣cidentia, aut similitudines aliquas rei, aut attri∣buta tantum communia, licet essentialia: Multo magis obscura est, quae proponit attributa rei incerta. Quae autem aperte falsa proponit, non obscura est, sed erronea. Reliqua ad naturam Idearum spectantia, in Psychologia, Deo volente, expone∣mus.

Quaestio V. An in apprehensione sit veritas, & fal∣suas? Multi praesertim ex Antiquioribus, negant: Nos sic statuimus.

Thes. I. In apprehensione omnino simplici, est aliqu•• veritas, nulla autem falsitas. Ut in apprehensione objectorum simplicium. Prior pars sic probatur. Veritas conceptus consistit in conformitate ad ob∣jectum. At apprehensio rei simplicis, puta lineae, anguli, est conformis suo objecto. Secus enim non esset idea illius. Posterior pars hinc ostenditur, quod apprehensio incomplexa, objecto suo nunquam sit difformis: illud enim est ejus objectum quod re∣praesentat. Huic autem nequit esse difformis, quia sic non repraesentaret illud, sed aliquid aliud.

Obj. I. Cum quis operam dans substantiae spiri∣tuali apprehendendae, apprehendit materiam aliquam puriorem, non attingit objectum quod erat appre∣hendendum: Ergo falsò apprehendit; ad simile ar∣gumentum respondet Comptonus, non attingit in quod voluit apprehendere, esto; quod erat attingendum per hanc apprehensionem, negatur. Non enim ideo falsus est actus quia voluntati difformis sit, sed quia objectum aliter representat ac est. Et decipitur qui sic apprehendit, non quia habet actum falsum, sed quia intento frustratur. Verum, ni fallor, haec re∣sponsio concludit nullum actum mentis esse falsum; quia omnis actus attingit id quod per ipsum attin∣gendum est. Ut actus qui repraesentat Antichri∣stum futurum, attingit id quod per eum attingen∣dum fuit: Nihil enim aliud per eum attingi potu∣it, quam quod de facto attingitur, scilicet futuritio Antichristi.

Vera igitur responsio est, cum quis volens ap∣prehendere naturam spritus, apprehendit materiam aliquam subtilem, tenuem, & agilem, falso quidem concipere, non tamen per simplicem apprehensio∣nem, sed per judicium: Attribuit enim, in illo casu, materiam tenuem significato vocis spiritus; & sic falso judicat.

Obi. II. Veritas & falsitas sunt circa idem sub∣jectum:

Ergo si veritas sit in simplici apprehensio∣ne, est in ea etiam falsitas.

Resp. Veritas & falsitas sunt in actibus ejusdem potentiae, puta intellectus: nec ulterius extendi de∣bet id quod in Antecedente dicitur. Non enim necesse est, ut in eisdem specie actibus, in quibus est veritas, sit etiam falsitas.

Thes. II. Veritas quae in Apprehensione incomplexa re∣peritur, non est Logica, sed Metaphysica, seu Entitativa. Veritas enim Logica, prout ab Entitativa distingui∣tur, (ut distingui communiter solet), semper est complexa; & consistit in eo, quod attributum vere conveniat subjecto, prout judicatur, aut dicitur. Nunquam autem illa, qua res nomini & apparentiae suae conformis est: haec enim veritas est tantum En∣titativa. Talis autem est veritas apprehensionis in∣complexae. Per eam enim apprehensio solum ha∣bet id quod nomini suo respondet, nempe natu∣ram apprehensionis incomplexae: sicut conformitas imaginis, ad rem cujus imago est, non est veritas Logica, sed Entitativa. Est enim apprehensio imago quaedam objecti.

Thes. III. In Apprehensione complexa, est & veritas, & falsitas Logica, sed virtualis, non formalis, & aperta. Esse veritatem patet; ut cum quis apprehendit ani∣mal rationale, veram ideam hominis format. Est & in apprehensione illa, veritas Logica virtualis: im∣plicite enim includit hoc judicium, quoddam animal est rationale. Esse autem falsitatem Logicam virtu∣alem, patet de Apprehensione complexa; in qua apprehenduntur plura ut conjuncta, quae in re non conjunguntur, aut etiam sibi-met invicem repug∣nant. Ut cum Enthusiastae, vulgo Tremuli, appre∣hendunt hominem in hac vita perfecte sanctum: aut cum Pontificii apprehendunt Antichristum futurum, corpus Christi in uno puncto loci, & in pluribus locis longe distantibus, eodem tempore, quod ut dici solet, repug∣nantia

est in adjecto. Apprehensiones enim istae innuunt Antichristum etiamnum esse futurum, cor∣pus Christi esse in pluribus locis simul, &c. Nec objecta illa pro figmentis ab Enthusiastis, & Ponti∣ficiis habentur: nec in illis mere supponitur una pars alteri convenire. Falso igitur apprehenditur Anti∣christus, & corpus Christi, tanquam aliquid eis con∣veniret quod non convenit.

Quaest. VI. An Apprehensio dirigi possit, actuve diri∣gatur praeceptis Logicis? Plurimi negant. Nos in par∣tem affirmantem cedimus.

1. Quia multo facilius apprehendit attributa re∣rum quae apprehendenda sunt, qui praecepta Logicae de locis communibus attributorum didicit, puta es∣sentiae, Accidentis, Generis, Differentiae, Causae, &c. quam qui eorum imperitus est. Facilitant igi∣tur praecepta illa apprehensionem. Mentem enim determinant ad inquirendum, quidnam communi∣bus illis ideis conforme in objecto proposito inve∣niri possit; faciuntque ut incidat in attributa rei quae sine eorum cognitione non detegeret. Confirma∣tur. Logica dirigit actus definiendi, & dividendi, ut omnes fatentur. At ut actus illi recte eliciantur, maxima pars difficultatis est, recte apprehendere ge∣nus & differentiam, partes & species immediatas: His enim apprehensis, facilius est conferre cum re de∣finienda aut dividenda, quod judicii munus est: Lo∣gica igitur apprehensionem illorum attributorum fa∣cilitat, juvatque ut mens in ea incidat, per praecep∣ta quae degenere, differentia, partibus, & speciebus in communi tradit.

2. Logica vetat ne terminos impertinentes, aut repugnantes conjungamus in apprehensione com∣plexa. Ut Sacrificium incruentum, opera supererogationis, corpus bilocatum, &c. Apprehensionem etiam malam ac indebitam reprehendit, jubetque, ut si quando talem eliciamus, ea rejecta, aliam quaeramus.

Obj. I. Logica solos modos sciendi dirigit, qua∣les sunt judicium, & discursus

Resp. I. Apprehensio etiam modus sciendi est, saltem imperfectus, & inchoatus.

II. Licet nullo respectu esset modus sciendi, utile tamen est ad modos sciendi, ut dirigatur, si modo dirigi possit.

Obj. II. Necessitate naturali apprehendimus ea quae menti nostrae occurrunt, sive per sensum exter∣num, sive per phantasiam, aut species mentibus im∣pressas, sive ex contemplatione, & conatu circa res detegendas.

Resp. Non semper per necessitatem naturalem objecta apprehendimus; sed saepius ex imperio vo∣luntatis, cui subjicitur apprehensio quoad exerci∣tium, & quodammodo etiam quoad specificationem. Siquidem applicare solemus mentes nostras ad ap∣prehendendum, & cogitationes in ejusmodi objecta libere dirigimus, quae varia alia nobis objiciunt, in quae, secus non incideremus. Ut si propositum sit investigare Genus proximum Logicae, conjicimus cogitationes in ordinem modorum mentem afficien∣tium, qui Habitus dicuntur, eum{que} dividimus (juxta praecepta Genetica Log. Specialis, part. 1. cap. 3. sect. 8, 9.) per varias differentias, dum ad ejusmodi Habi∣tum deveniamus, qui solam Logicam, & aliquam aliam speciem coordinatam complectitur. Ad hoc autem dirigimur, & juvamur, per ideas Generis re∣moti, & proximi, differentiae propriae, speciei ejus∣dem & diversi generis, subalternae & infimae, quas tradit Logica.

Obj. III. In Apprehensione non est falsitas, nec error non igitur dirigitur per praecepta ad verita∣tem.

Resp. I. In Apprehensione complexa est falsitas Logica virtua lis, ut quaestione praecedenti ostendi∣mus.

II. In illis actibus apprehensionis, qui à falsitate & errore immunes sunt, alii defectus contingunt: ut cum mens unum apprehendere volens, aliud ap∣prehendit: in quo casu, licet non eliciat actum fal∣sum, proposito tamen frustratur. Beneficio autem praeceptorum Logicorum, mens ad defectum illum de••egendum, & corrigendum dirigitur.

III. Licet mens nihil unquam male apprehende∣ret, difficultate tamen apprehendendi, seu iuciden∣di in objecta, ad rem de qua inquirit, pertinentia, la∣borat. Quae difficultas per praecepta Logicae saltem minuitur.

DISPUTATIO. XXI.

De Propositione generatim; & de Affirmante ac negante in Specie.

Quaest. I. QƲid sit propositio, seu Enunciatio: sive quomodo definienda sit? Ari∣stotelis, Analyt. prior Lib. 1. cap. 1. definit Orationem affirmantem vel negantem aliquid de aliquo. Verum definitio illa du∣plici nomine peccat.

1. Quod mentionem faciat eorum quae in extensi∣one rei definiendae continentur, puta affirmationis, & negationis, quae differentiae divisivae sunt ipsius propositionis, adeoque extra illius essentiam. Ac si quis definiret animal, vivens rationale vel irrationale.

2. Quod non tradat primam differentiam: prius enim propositio aliquid effert, vel statuit de aliquo,

quam concipi potest affirmare, vel negare. Derodon Log. restituta part. 4. p. 510. definit, du••s res de quibus simplex judicium fertur. Vult enim propositionem, & enunciationem, de qua in Logica agitur, non esse actum mentis, aut Orationem, sed hujus signatum, illius vero objectum, quae propositio objectiva dici∣tur. Verum res connexae, vel disjunctae, non sunt enunciatio, aut propositio, quia nihil enunciant; aut proponunt, sed enunciantur, & proponuntur. Propositio enim sic dicitur, quia per eam aliquid proponimus judicandum, sive nobismetipsis, sive aliis. Enunciatio vero, quia per eam aliquid effe∣rimus.

Obj. Objecta judicii propositiones vocantur: ut cum dicimus contra Judaeos Messiam esse futurum est propositio falsa.

Resp. Sensus hic est, ut & in omnibus simili∣bus, in quibus objecta significari videntur, Cum Messias putatur, aut dicitur futurus, falsa est propositio, in mente, vel ore. Adeo ut judicium, vel sermo note∣tur, non autem objectum, nisi indirecte. Nec enim objecta sunt vera vel falsa Legice, sed tantum Entitative.

Inst. I. Cum dicimus, Hominem esse animal, est propo∣sitio necessaria, parietem esse album, est propositio contingens, solum objectum intelligendum est. Nec enim ju∣dicium mentis, nec oratio, de his connexionibus, ne∣cessaria est, sed contingens. Contingenter enim de iis judicamus, & loquimur.

Resp. Major hic species rationis est. Propositio∣nes tamen illa necessariae & contingentes dici possunt, ratione objectorum, per Metonymiam; sicut & conceptus, & oratio universalis dicitur, quia omnia alicujus ordinis simul attingit, vel significat, licet pro∣prie, & in se, semper singularis sit.

Inst. II. Ergo similiter, propositio & enunciatio denotare possunt res propositas, & enunciatas.

Resp. Possunt quidem: sed non constat ita com∣muniter fieri. Contrarium potius patet ex usu vul∣gari nominum verbalium; quibus actio aliqua sae∣pius significatur, aut illius effectus. Ut compositio sig∣nificat actum componendi, aut unionem quae per il∣lum producitur. Quidni etiam propositio actum pro∣ponendi, Enunciatio actum efferendi?

Quaest. II. An omnis propositio, subjecto, attributo & copula constet? Negat Derodon supra pag. 511. Et pri∣mo dicit in propositione negante, non reperiri attributum, seu praedicatum; quia in ea, alterum extremum de altero non affirmatur, sed negatur.

Resp. Neg. Anteced. quia in propositione negan∣te, negatio alterius extremi, attribuitur subjecto. Vel dicendum est, negationem alicujus termini esse totum attributum. Ʋt in hac homo non est lapis, ne∣gatio lapidis attributum est quod praedicatur de ho∣mine.

Inst. At sic confunditur propositio negans, cum in∣finita. Sensus enim propositionis proximae memo∣ratae esset, homo est non-lapis.

Resp. Confunditur quidem quoad formam ver∣borum (sicut & in his, Socrates non est dives, & Socra∣tes est non-dives; Alterutra enim significare potest vel Socratem carere divitiis absolute, vel esse mediocris fortunae) sed non quoad sensum; Hic autem ex circumstantiis loquentis eruendus est. Nam etiam propositiones de attributo infinito, quoad formam, admittunt quandoque sensum negativum: sicut in lingua nostra, propositiones negantes saepe formae istius sunt: scilicet quoties nota negandi post copu∣lam ponitur. Hoc ipsum in lingua etiam latina pa∣tet, nempe cum attributum est terminus negativus: ut in hac, atomus est invisibilis, idem est sensus, ac si dictum fuisset, atomus est non-visibilis. Praepositio e∣nim in idem valet in compositione cum nominibus adjectivis, ac non. Est tamen propositio negans,

& eundem habet sensum ac atomus non est visibilis.

Deinde dicit, in propositione negante non reperiri copu∣lam: quia in ea, alterum extremum cum altero non copu∣latur, sed ab ea dividitur, seu disjungitur: Estque in ea negatio copulae.

Resp. Alterum de extremis quae apta sunt efficere propositionem affirmantem, disjungitur ab altero; ut lapis ab homine in superiore exemplo. At non dis∣jungitur totum quod attributum constituit, sed co∣pulatur; puta negatio lapidis cum homine. Unde, licet non copuletur lapis cum homine, copulatur tamen cum eo non-lapis, sive negatio lapidis.

Objicit porro, Copulam esse inter ea quae realiter distin∣guuntur. Nihil enim copulatur cum seipso. Sed in propositi∣one affirmante, extrema sunt realiter idem. Verbum enim est identitatem denotat.

Resp. Copula physica est inter ea quae realiter distinguuntur. Sed ut duo Logice copulentur, suf∣ficit si ratione distinguantur. Deinde neque sem∣per in propositione vera affirmante, attributum est realiter & adaequate idem cum subjecto; sed saepe tantum inadaequate; idque non in Propositione Es∣sentiali tantum, sed etiam in accidentali; ut vocat autor; quanquam nulla fere propositio essentialis sit, nisi sibiipsi; omnes enim sunt accidentia mentis & linguae. Ut in hac, Homo est intelligens, attributum solam virtutem mentis, subjectum compositum quid ex mente & corpore denotat. Et in hac qui∣dam homo est doctus, attributum denotat aliquid realiter diversum ab homine, licet in obliquo, nempe doctri∣nam. In propositione igitur affirmante vera, attribu∣tum saepe plus quam ratione distinguitur à subjecto.

Quaest. III. Quomodo subjectum & attributum, in pro∣positione discernenda sint? Respondent quidam, ex eo, quod subjectum antecedat copulam attributum sequatur. Contra insurgunt alii, & exemplis osten∣dunt Attributum interdum antecedere copulam:

Ut in hac, nobilitas est sola, atque unica virtus. Ve∣rum utrique distinguere debuerunt; In mente sub∣jectum semper antecedere; in sermone interdum antecedere interdum sequi. Posterior pars frequen∣tibus patet exemplis. Prior ratione sic ostenditur: Cum aliquid de aliquo statuimus per judicium men∣tis, sicut necesse est utrumque prius apprehendere, quam alterum alteri convenire aut non convenire statuamus (quia de ignotis non est judicium) ita e∣tiam necesse est ut in apprehensione habeamus ali∣quid de quo statuamus, sive cui alterum tribuamus, priusquam aliquid de eo statuere, aut aliquid ipsi tribuere possimus. Sicut ut Artifex formam pro∣ducat, necesse est ut materiam praeexistentem habeat cui eam adjungat.

Quaest. IV. An subjectum & Attributum sint Entia Rationis? Multi affirmant: Licet per Entia Rationis, non intelligant objecta sicta, sed quae sola mentis ope distinguuntur, & referuntur; & idcirco En∣tia Rationis Logica, & Relata Rationis appellant. Nos fic statuimus

In Propositionibus veris de Entibus rationis, ter∣mini quidem sunt Entia Rationis: ut in hac, Anti∣christus hodie omnino futurus est figmentum. Sed in iis quae fiunt de Entibus realibus, sunt Entia Realia, licet non semper realiter distincta. Nam,

1. In propositionibus veris negantibus, termini saepius distinguuntur realiter: ut in hac, bestiae non sunt ratione praeditae. Dico saepius, quia nonnunquam sola ratione distinguuntur; ut cum dicimus misere∣cordiam dei non esse formaliter ipsius justitiam.

2. In propositione affirmante, Attributum saepe distinguitur realiter inadaequate à subjecto: hoc est aliquid reale includit quod non includitur in subje∣cto, aut aliquo reali destituitur quod subjectum con∣tinet. Idque non tantum cum attributum est acci∣dens subjecti; ut in hac, homo est doctus, (ubi attribu∣tum

includit doctrinam, quae realiter diversa est ab homine) sed etiam quando est de illius Essentia; ut in hac quoddam corporeum est animatum, attributum includit animam, quam subjectum non includit. Et in hac homo est animal, Homo includit aliquid reale, quod animal non includit, nempe rationem.

3. Ubi termini sola ratione distinguuntur, si mo∣do res de quibus fiunt reales sint, non tamen sunt Entia Rationis sola mente distincta. Distinguun∣tur enim per Rationes reales, quae nemine cogitante rebus conveniunt, ut supra ostendimus, ubi de di∣stinctione Rationis.

4. Subjecta & Attributa in actu primo, sunt res quatenus aptae sunt ut subjiciantur, vel attribuantur. Hoc autem habent ex se, non autem à mente. Se∣cus enim non possent vere subjici, & attribui sibi invicem. In actu secundo, id est, prout hic & nunc subjiciuntur, & attribuuntur, sunt res ipsae, ut à mente concipiuntur, & sermone significantur, ade∣oque solam denominationem extrinsecam rebus su∣peraddunt. At non idcirco dicenda sunt Entia Ra∣tionis. Sic enim omnia quae cognoscimus, & ser∣mone efferimus, quatenus cognita, & enunciata sunt, Entia Rationis dicenda forent, quod Adversa∣rii merito negabunt.

Obj. I. A parte rei Homo (exempli causa) non est magis subjectum quam animal, aut ratione praeditum: neque haec magis sunt attributa, quam Homo. Sunt enim realiter idem. Cum igitur omnis Identitas mutua sit, si haec tribui possunt homini, iisdem eti∣am tribui potest Homo. Sola igitur mente sunt subjecta, & attributa.

Resp. Homo non est magis subjectum actu ad haec attributa, quam vicissim, conceditur, (nisi ex ac∣cidenti, cum haec de illo affirmantur) Potestate, seu aptitudine, nego. Cum enim animal & ratione prae∣ditum sint quasi partes essentiales hominis, Homo

autem Totum quid, ex se aptiora sunt attribui homi∣ni, quam ipsis homo. Quia totum non afficit partem, sed contra pars Totum: Nec sigillatim sunt realiter adaequate idem cum homine. Homo enim plus di∣cit quam alterutrum ex iis seorsim.

Obj. II. Subjectum & Attributum sunt Re∣lata. At non sunt Relata Realia: Ergo Ratio∣nis.

Resp. I. Ad Majorem. Subjectum & Attributum in actu signato, sunt Relata: At non semper in actu exercito: ut cum idem tribuitur sibiipsi. Ex. g. in hac propositione, Homo est Homo, Homo non refertur ad seipsum, nec concipitur ut Relatus ad seipsum, sed ut idem cum seipso. Identitas autem non est Rela∣tio; nec idem ad seipsum refertur. Jam vero subje∣ctum & Attributum in actu signato, in nulla disci∣plina sunt termini propositionum, praeterquam in Logica. Similiter, cum subjectum & Attributum sola ratione distinguuntur, non nisi in actu signato, Relata sunt. Quis enim diceret Ens & substantiam esse Relata Angeli? Siquidem non sunt Ens & substantiae Angeli, magis quam lapidis: Suntque termini absoluti. In actu vero signato, quatenus sunt subjectum & Attributa, dici etiam possunt Relata realia. Ut enim unum alteri tribuitur, re∣lationem ad seinvicem habent; Cujus fundamen∣tum remotum est realis eorum identitas, propter quam Ens & substantia tribui possunt Angelo; proximum vero est actus mentis, aut sermo ex∣ternus, per quem ei tribuuntur. Utrum autem, propterea quod Relatio illa à cognitione nostra oriatur, Relata Rationis, an Realia vocanda sint, est quaestio de voce, & nullius momenti.

II. Ad Minorem, Subjectum & Attributum, quoties Relata sunt, Realia sunt Relata. Ut pri∣mo, quando realiter adaequate distinguuntur à se invicem; prout in propositione vera negante sae∣pius

contingit: Referuntur enim, in illo casu, ut diversa à se: licet non in actu exercito, sed signato. Nam lapis negatur de homine: non ta∣men ut lapis, refertur ad hominem, sed sub ra∣tione diversi. Secundo cum realiter distinguuntur, sed inadaequate tantum: In quo casu attributum est concretum, cujus forma est modus, aut pars subjecti. Ex. gr. in his, Homo est albus, doctus, &c. albus & doctus, secundum formas suas sunt modi, prior quidem corporis, posterior mentis. Unde modi illi realiter referuntur ad hominem; & idcirco ipsa Attributa ratione formarum sua∣rum, ad eum referuntur, nemine cogitante: Om∣nis enim modus refertur realiter ad suum subje∣ctum: Similiter & in his, Homo est corporeus, ani∣matus, rationalis, intelligens, &c. Attributa sunt con∣creta; et secundum id in illis quod rationem for∣mae sortitur, nempe corpus, animam, rationem intel∣ligentiam, inadaequate distinguuntur ab homine: Cum autem omnia ad hominem realiter pertine∣ant, eumque constiruant, quidni sunt Relata ejus realia? Omnis enim pars refertur ad suum Totum, relatione reali.

Quaest. V. Sintne termini propositionum Res, an voces an conceptus?

Resp. Esse communiter Res, et rerum affectiones. Has enim illis, in propositionibus, tribuimus. Voces autem earum sunt signa. Dico communiter, quia ali∣quando termini sunt voces et conceptus, eorum{que} at∣tributa, nempe cum de vocibus et conceptibus agitur.

Quaest. VI. Utrum res ex se habeant esse termi∣nos, an per intellectum.

Resp. Ex se aptae sunt esse termini. Nec enim per vim ad statum illum trahuntur. Sed quod actu termi∣ni sint, ab intellectu, vel sermone est, vel utroque. Ex intellectu enim et sermone est, quod actu in pro∣positionibus ordinentur.

Quaest. VII. An Mutatio copulae, quoad situm, sen∣sum propositionis immutet?

Resp. I. Cum termini propositionis sunt res per se stantes, aut quae ut tales spectentur; item cum necessario nexu cohaerent, perinde est ad sensum, ubinam locetur copula, si modo subjectum ponatur ante attributum: Eundem enim sensum habent, albedo color est, est albedo color, ac albedo est color. Eundem etiam habent, homo rationalis est, est homo rationalis, ac homo est rationalis. Ratio est, quia è duabus re∣bus per se stantibus, aut quae ut tales spectantur, una non afficit aliam, ut ipsi adjacens: adeoque pericu∣lum non est ne audiens utrumque pro uno termi∣no complexo, & copulam pro verbo adjectivo ac∣cipiat: ut in his albedo color est, Homo rationalis est, quia cum omnis albedo sit color, & omnis homo sit rationalis, audiens non facile putabit hominem & rationalem, aut albedinem & colorem esse unum termi∣num complexum, aut unum aliquem hominem aut albedinem denotare, ab aliis distinctam. Si tamen subjectum non ponatur ante atributum, potest propo∣sitio sensum falsum ingerere audienti. Ut si dicas, color albedo est, vel est color albedo: hae enim significare possunt albedinem affirmari de colore, quod non intenditur.

II. Si termini contingenter cohaereant, pro situ copulae varius esse potest sensus. Haec enim Homo mortuus est, aliter significare apta est, ac Homo est mor∣tuus scilicet Hominem mortuum existere, quod fal∣sum est.

Quaest. VIII Quid sentiendum de doctrina De∣rodonis, qui Enunciationem dividit, primo in Iden∣tificantem, in quâ (inquit) unum est aliud, et distinguentem, in qua unum non est aliud. Unde oriri dicit divisio∣nem Enunciationis, in affirmabilem, in qua unum affirmari potest de alio, & negabilem, in quâ u∣num potest de alio negari. Res enim à parte rei sunt affirmabiles, et negabiles. Deinde hinc

oriri ait divisionem Enunciationis in Affirmantem, & Negantem, quae snnt conceptus mentis, (adde vel ser∣mones oris) judicantes, vel enunciantes unum esse aliud, vel non esse. Denique, ex hac rursus oriri dicit divisionem Enunciationis, in affirmatam, et negatam, quae est divisio Enunciationis objectivae, per denominationem extrinsecam sic dictae, à judicio mentis affirmante, et negante.

Resp. Quaedam in Divisionibus istis reprehen∣denda sunt.

1. Divisio Enunciationis in Identificantem, et Di∣stinguentem, non potest esse Divisio Enunciationis objectivae, sed tantum mentalis, vocalis, vel scriptae. Hae enim sunt, non autem illa, quae identificant, et distinguunt terminos. Quin nec illae proprie iden∣tificant, (licet distinguant), sed tantum res ut easdem repraesentant.

2. Nec ulla propositio proprie affirmabilis, aut ne∣gabilis est. (Nisi quod una propositio de alia nega∣ri potest, quod Autor non intendit.) Sed tantum termini seu res, earumque affectiones, affirmabiles et negabiles sunt. Dicere autem propositionem affir∣mabilem esse, vel negabilem, eo quod attributum e∣jus affirmabile, vel negabile sit, est dura locutio.

3. Unde nec propositio ulla proprie affirmata est aut negata: sola enim attributa affirmantur, et ne∣gantur.

4. Pro Enunciatione igitur Identificante, et di∣stinguente rectius per periphrasin dixisset Enunciatio∣nem in qua unum repraesentatur ut idem cum alio, aut ut ab eo diversum. Et dicendum, cum Logica communi, omnem propositionem esse affirmantem, vel ne∣gantem; nullam vero esse affirmatam, vel nega∣tam, affirmabilem, vel negabilem. Propositio e∣nim proprie vel est Judicium mentis, vel sermo oris.

Quaest. IX. An sint propositiones Infinitae, à neganti∣bus distinctae?

Resp. I. Sunt quaedam propositiones quae negan∣tes videntur, non tamen tales sunt. Ut Adamus po∣tuit non peccare. Aeneas potuit non vineere Turnum. Et a∣pertius illae in quibus attibutum negatum est Termi∣nus negativus. Ut, non omnis homo est caecus, non om∣nis oratio caret venustate.

II. Sed ille & istiusmodi non sunt infinitae. Et duo priora exempla, per incogitantiam pro exemplis infinitae, à Burgersdic••o ponuntur, Instit. lib. 1 cap. 30. Est enim propositio infinita, quae constat subjecto, aut attributo, seu nomine, aut verbo, vel utroque in∣finito, ut omnes concedunt. At hae Adamus potuit non peccare, Aeneas potuit non vincere Turnum, non con∣stant toto attributo infinito. Totum enim attribu∣tum hic est potens peccare, & potens vincere, quibus id∣circo, ut infinitae fierent, nota negandi erat praesi∣genda.

III. Propositiones de attributo negato, saepius co∣incidunt cum illis in quibus & copula negatur. Ut in exemplis proxime memoratis, & in modalibus, in quibus modus negatur, ex. g. hominem currere est non necesse.

IV. Nonnunquam tamen attributum negatum sumitur pro aliquo positivo. Ut quidam non adeo divi∣tes sunt minime sordidi, id est, sunt culti, aut liberales. Sed propositiones istiusmodi minus recte vocantur infi∣nitae: quia attributum negatum in iis non est infini∣tae significationis.

V. Propositio infinita, si aliqua sit quae sic vocari debet, non potest esse distincta ab affirmante & ne∣gante. Nulla enim est propositio quae nec negat, nec affirmat. Utique vel statuit attributum esse idem aliquo modo cum subjecto, estque affirmans; vel esse ab eo diversum, & est negans.

DISPUTATIO XXII.

De Veritate & Falsitate Propositionum.

Quaest. I. AN omnis propositio sit vera, vel falsa.

Resp. Affirmative. Omnis enim propositio vel pronunciat ut res est, & sic est vera; vel aliter ac res est, & est falsa. Sed Sophis∣mata quaedam in partem oppositam sunt diluenda.

Obj. I. Qui dicit Antipodas esse, sed non credit, nec dicit verum nec falsum. Non verum, quia mentitur, nec falsum, quia dicit ut res est.

Resp. Dicit verum Logice, sed falsum Ethice. vi∣de Institut, part. com, cap. 8. sect. 1.

Obj. II. Si quis dixerit haec propositio est vera, nulla propositione indicata praeter eam quam profert, nec verum dicit, nec falsum: Ergo quaedam propositio nec est vera nec falsa.

Resp. Non sequitur, quia in eo casu, nulla est pro∣positio, propter defectum subjecti. Voces enim quae locum subjecti occupant, nempe haec propositio, nihil significant.

Obj. III. Si quis nihil cogitans, dicat ego nunc men∣tior, proposi••io nec erit vera, quia loquens non men∣titur; nec falsa, quia vere mentitur, dicendo se men∣tiri cum non mentitur.

Resp. Propositionem illam esse falsam; quia si loquens nihil cogitet, ut supponitur, non potest mentiri, seu contra mentem ire. Probatio in oppo∣sitam partem non concludit. Propositio enim illa non potest supra se reflectere. Et si reflecteret, in hunc sensum, ego mentior, dicendo me mentiri, si

loquens nihil cogitet ut supponitur, adhuc falsa est, quia non mentitur, sed tantum falsum dicit. Idem existimandum est de hac. ego nunc dico falsum, ex hy∣pothesi quod nihil aliud dicat. Tunc enim propo∣sitio nihil significat, ob defectum objecti.

Obj. IV. Si Antonio demandata sit custodia pon∣tis, ea lege, ut si quis ei falsum dixerit, in fluvium dejiciatur; & occurrat Socrates dicens, tu me deji∣cies in fluvium; supponamus etiam Antonium le∣gem observaturum; propositio illa Socratis non e∣rit vera, nisi Antonius eum dejiciat, quod ex lege facere non potest. Nec falsa, quia supponitur de∣jiciendum falsum dicere.

Resp. Molestum est istud sophisma.

Resp. Si Antonius Socratem istud dicentem non dejiciat, falsa est propositio; sed tum suppositio est impossibilis, nempe dejiciendum esse qui falso dixit se dejiciendum. Si dejiciat, propositio est vera, sed lex non observatur. Breviter, una pars Hypothesis, seu casus dati, alteram evertit. Posito autem impos∣sibili, sequitur impossibile.

Obj. V. Si propositio omnis vera sit, vel falsa, vel talis est in principio, vel in medio, vel in fine.

Non in principio aut medio, quia in his nondum est propositio completa; Nec in fine, quia sic non amplius est. Evanuit enim.

Resp. Omnes voces, quibus propositio vocalis exprimitur, (de hac enim loquitur objectio; siqui∣eem in judicio mentis non est principium, medium, & finis, quia totum in instanti peragitur), simul sumptas, veritatem vel falsitatem significare: sed officium illud non praestant in unico instanti. Quia enim est signum fluens per partes, non potest, in u∣nico instanti, munus suum implere.

Quaest. II. An sola enunciatio, seu Oratio enunciativa, verum vel falsum Logice, significet?

Resp. Affirmative, si de expressa significatione

loquamur. Sola enim talis oratio expresse statuit ali∣quid alicui convenire, vel non convenire.

Obj. I. Haec Oratio Ʋ••inam Petrus adessct, vera est si loquens cupiat Petrum adesse, falsa autem si non cupiat. Non tamen est enunciativa, sed optativa.

Resp. Implicitae, & virtualiter, est enunciativa, quatenus resolvi potest in hanc, ego cupio Petrum ad∣esse.

Obj. II. Haec, si Petrus legeret, evaderet Doctus, non est enunciativa, quia non est indicativi modi, vera tamen est vel falsa.

Resp. Virtualiter est indicativi modi. Aequivalet enim huic, si Petrus leget erit doctus, vel probabile est e∣um fore doctum.

Quaest. III. An una & eadem propositio possit esse & vera, & falsa, eodem tempore.

Resp. Negative. Ratio est, quia non potest ea∣dem propositio, eodem tempote, esse & conformis objecto suo, & difformis.

Replicat Comptonus, respectu ejusdem objecti con∣ceditur, respectu diversorum falsum est. Haec enim propositio, Petrus currit, Paulus loquitur, Petro cur∣rente est vera, Paulo non loquente est falsa.

Resp. Contra; hic non est una propositio, sed plures. Non igitur mirum est si altera vera sit, al∣tera falsa. At quaestio est de una sola. Quod si duae illae in unam compositam coalescant in hunc modum, & Petrus currit & Paulus loquitur, in eo casu licet Petrus currat, Paulo tamen non loquen∣te, est tantum falsa. Ad veritatem enim proposi∣tionis copulativae requiritur veritas omnium par∣tium.

Obj. I. Quidam homines sunt justi; est vera, quia sic res est: & falsa quia quidam non sunt justi.

Resp. Negatur esse falsa, quia non loquitur nisi de justis, seu de quibusdam justis. Quidam enim qui non sunt justi, alii sunt, nec hic significantur.

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

Obj. II. Haec, Omnes Cretenses sunt mendaces, si ve∣ram esse supponamus, & proferri à Cretensi aliquo, erit simul vera, & falsa. Vera quia supponimus om∣nes Cretenses esse mendaces. Falsa vero, quia Cre∣tensis eam proferendo verum dicit.

Resp. Hic etiam suppositio facta impossibilis est, & altera pars alteram evertit. Si enim omnes Creten∣ses essent mendaces, propositio illa non potest profer∣ri ab ullo Cretensi, & si proferri posset à Cretensi, non omnes essent mendaces.

Quaest. IV. Sitne veritas & falsitas propositioni intrin∣seca, & Essentialis? Utrumque affirmat Hurtado. Nos breviter ••ic statuimus.

Thes. I. Veritas & falsitas partim intrinseca est propo∣sitioni, partim extrinseca. Intrinseca, quatenus dicit actum mentis hoc vel illo modo concipere seu repraesenta∣re objectum: Extrinseca, quatenus objectum ita est, vel non est, ut repraesentatur. Prius actui essenti∣ale est. Omnis enim actus judicii, de natura sua, repraesentat aliquid hoc vel illo modo esse. Poste∣rius autem, nempe quod objectum ita sit vel non sit, est ei accidentarium.

Probatur. Omnis Relatio est partim intrinseca subjecto, quatenus importat ejus entitatem; partim extrinseca, quatenus connotat terminum. At veri∣tas & falsitas sunt Relationes. Veritas enim est con∣formitas actus ad objectum. Falsitas est difformitas actus ab objecto. Hae autem sunt relationes, ut per se patet. Confirmatur. Quomodocunque se habeat actus, nisi objectum sit prout ipse dicit, non erit ve∣rus. Et quomodocunque se habeat objectum, nisi actus tali modo ipsum repraesentet, non erit verus. Ex. g. Cartesius judicat mundum esse indefinite exten∣sum. Hic actus repraesentat mundum indefinite ex∣tensum; jam, si mundus sit indefinite extensus, actus ille est verus. Dico igitur concurrunt ad veritatem actus istius, nempe quod repraesentet mundum ut in∣definite

extensum, & quod mundus ita se habeat ut actus eum repraesentat. Et si alterutrum desit, actus ille non posset esse verus. Similiter de falsitate dicen∣dum est.

Objicitur I. Si veritas aut falsitas sit partim in∣trinseca propositioni, sequetur objectum esse par∣tem veritatis. At absurdum istud: Partim, quia objectum saepe non existit, imo nec potest existe∣re▪ De rebus enim non existentibus, & impossi∣bilibus fiunt propositiones, tum verae, tum falsae. Partim quia sic, cum quis format propositionem falsam de Deo, dicendum esset Deum esse partem falsitatis. Propter hanc rationem monet Compto∣nus ut dicamus actum verum connotare obje∣ctum, non autem per ipsum constitui, ut per partem. Sed parum refert utrum dicamus objectum partem esse veritatis, & falsitatis, an non: Certum enim est objectum ad eam concurrere, ut terminus con∣currit ad Relationem; an vero idcirco pars dicen∣da sit, est quaestio de voce partis. Sed rationes in oppositam, non urgent. Nam cum objectum propositionis non existit, est tamen illius negatio, quae propositionem terminare potest, non minus quam res positiva. Et cum quis falso de Deo judi∣cat, Deus non est pars falsitatis, sed id quod falso ei affingitur. Ut cum Sociniani negant Deum es∣se Trinum personis, pars falsitatis est negatio Tri∣nitatis Deo afficta, non autem, Deus ipse.

Obj. II. Propositio quae modo vera est, & eadem manet secundum entitatem, evadere potest falsa, ex sola mutatione objecti, et vicissim. Ergo veritas est unice ex objecto.

Resp. Misso nunc Antecedente (de quo quaesti∣one sequenti) nego consequentiam. Quemadmo∣dum non sequitur, manente circulo A, secundum totam entitatem, mutato autem alio circulo B, cui

fuit aequalis, et similis, circulus A evadit dissimilis et inaequalis circulo B: Ergo similitudo et aequalitas circuli A, ad circulum B, ante mutationem, orieba∣tur à solo circulo B. Ratio est quia veritas proposi∣tionis dicit et Entitatem actus, et concomitantiam objecti.

Obj. III. Propositio per suam Entitatem, nec est vera, nec falsa determinate. Quod igitur determi∣nate vera sit, vel falsa, à solo objecto est.

Resp. Hic etiam sequela nulla est. Quia licet ad veritatem vel falsitatem non sufficiat entitas actus, ad eam tamen necessario requiritur, non minus quam ut objectum sit prout actus statuit.

Obj. IV. Propositio per se, vel repraesentat ob∣jectum ut est, vel aliter ac est. Ergo per se vel est vera, vel falsa, quomodocunque se habeat objectum. Ergo veritas est adaequate intrinseca et essentialis propositioni.

Resp. Distinguo primum consequens, ergo pro∣positio per se vel est vera, vel falsa, indeterminate, conceditur. Sicut omnis numerus per se vel est aequalis cuivis alteri, vel inaequalis. At non sequitur esse determinate veram, aut falsam. Siquidem ad hoc necessarium est ut objectum sit prout propositio di∣cit. Unde altera conclusio non sequitur: Licet e∣nim propositioni quae dicit Petrum currere, essentiale sit esse vel veram vel falsam indeterminate, sive Petrus currat sive non, quod tamen sit vera potius quam falsa, ex eo partim saltem est, quod Petrus currat: et quod falsa sit, inde ex parte est, quod non currat. Ea∣demque propositio fieri potuit sive cucurrisset Petrus, sive non. Et propositio per suam entitatem, seu Essentiam repraesentat quidem aliquod objectum, quod indeterminate vel est ut repraesentatur, vel non est: at quod objectum sit vel non sit, ut ipsa, repraesentat, est ei plane accidentarium.

Obj. V. Veritas est perfectio judicii, & sermo∣nis

Enunciativi, falsitas vero est imperfectio. U∣traque igitur est judicio & sermoni intrinseca.

Resp. Non sequitur: quia non omne illud quod perfectionis & imperfectionis nomine venit, est intrinsecum rei cui convenit. Ut prudens uxor dicitur corona viro, à sapiente: viro tamen extrinseca est. Deinde veritas est perfectio actus, non absolute, sed prout occasio est alicujus boni inde secuturi. Nec est perfectio physica magis quam falsitas, sed tantum relativa, quatenus per eam actus conformatur ob∣jecto.

Obj. VI. Saltem propositio necessaria, vera sit, necessario vera est, & impossibilis necessario falsa est, necessitate absoluta; adeoque propositio neces∣saria est essentialiter vera, & impossibilis essentia∣liter falsa.

Resp. Sunt quidem propositiones necessariae de essentiis suis verae, & impossibiles essentialiter falsae. Veritas tamen et falsitas non sunt iis adaequate in∣trinsecae, sed partim oriuntur ex objectis. Si enim objecta aliter se haberent, possent propositiones quae de iis modo verae sunt, non esse verae, et quae mo∣do falsae, sunt, non esse falsae.

Inst. At omnis essentia rei est intrinseca.

Resp. Essentia rei absoluta, est intrinseca: at Es∣sentia Relationis, qualis est veritas, et falsitas, partim intrinseca est subjecto, partim extrinseca.

Interim tamen veritas et falsitas, licet differentiae essentiales ptopositionum forent, non essent primae differentiae, sed secundae tantum, seu consequentes. Prima enim differentia est, repraesentare aliquid alicui convenire, vel non convenire. Ex qua se∣quitur veritas, et falsitas, prout objectum est, vel non est.

Quaestio V. An propositio mutari possit de vera, in falsam, aut vicissim?

Respondemus his Thesibus.

Thes. I. Propositio vocalis non potest mutari de vera in falsam, aut vicissim. Ratio est, quia, cum natura sua transiens sit, durare nequit, dum objectum mu∣tetur, ut ex mutatione illa fiat falsa. Quod si in eo∣dem instanti, quo absolvitur propositio, objectum mutetur, (ut si in eodem instanti quo quis dicit Petrum sedere, Petrus surgat), propositio quae alias vera esset, est falsa: sed non mutatur in falsam. Et similiter quae falsa esset, est vera, si contra eve∣niat.

Thes. II. Nulla propositio de materia necessaria, aut impossibili, mutari potest de vera in falsam, aut vicissim.

Patet quia sic mutari nequit propositio, nisi mute∣tur objectum. At objectum propositionis necessariae, et impossibilis, mutari nequit. Unde propositiones illae dicuntur aeternae veritatis, et falsitatis.

Sed de propositione scripta, et mentali, seu actu judicii, in materia contingenti, sive mutabili, quaestio est. In qua varie sentiunt scriptores. Et suppone∣re omnes videntur, eundem numero actum men∣tis durare posse, et saepius durare pro tempore a∣liquo divisibili, nec in instanti transire. Si enim pro unico instanti tantum esset in mente, (ut in unico persici videtur), facilis esset quaestionis reso∣lutio: scilicet actum non durare, dum, mutato ob∣jecto, mutetur de vero in falsum, aut vicissim. Et suppositio satis videtur probabilis. Certum enim est per experientiam communem, mentem saepius in ejusdem veritatis contemplatione, pro tempore di∣visibili immorari. Nec constat eam, illo in casu, singulis instantibus, eundem actum repetere: Nec multiplicandi sunt actus sine necessitate.

Quidam igitur negant actum verum judicii, in ul∣la materia, mutari posse de vero in falsum, aut dé salso in verum. Et affirmant omnem actum judi∣cativum, qui semel verus est, semper esse verum, et omnem qui falsus est, semper esse falsum. Sic

Arriaga & Comptonus. Idem tenentur asserere de propositione scripta.

Alii distinguunt. Et ex his quidam dicunt quos∣dam actus mentis significare instans, vel tempus in quo objectum est vel non est; ex. g. hunc, Petrus nunc dormit; & fatentur actus ejusmodi non posse transire de veris in falsos, aut vicissim. Alios esse qui tempus non significant, in quo res est, vel non est, sed tantum attributum aliquod convenire sub∣jecto, vel non convenire. Et hos dicunt esse mu∣tabiles, quoad veritatem & falsitatem. Alii vero, ut refert Comptonus, dicunt actum obscurum posse mutare objectum. Ex. g. hunc, aut similem, Petrus peccat. Dicunt enim eum in primo instanti, in quo formatur, repraesentare instans A, in secundo in∣stans B, & sic deinceps. Si igitur Petrus in primo instanti peccat. & desinat peccare in secundo, in pri∣mo instanti est verus, et in secundo falsus. His igitur praenotatis, sit

Thes. III. Idem numero actus judicii, licet de re con∣tingenti, nequit mutari de vero in falsum, aut vicissim. Patet.

I. Quia judicium quo quis dicit Petrus loquitur, significat Petrum in eo instanti loqui, in quo judi∣cium illud fertur. Hoc autem semper postea ve∣rum est. Nec in sequenti instanti, si duret, Petro tacente, est falsum. Quia in sequenti instanti non dicit Petrum loqui pro sequenti instanti. Sic enim non esset idem judicium singulare, quod fuit in pri∣mo instanti, sed aliud. Siquidem aliud haberet ob∣jectum, nempe loquelam Petri in instanti secun∣do. At objectum mutare non potest. Sic enim mutaret essentiam. Siquidem de essentia sua est re∣praesentatio hujus objecti.

Dices rationem illam concludere, de actu judicii, circa res successivas, qualis est loquela, cursus, &c. Actus enim istiusmodi in secundo instanti, novum

haberent objectum, nempe novam partem loquelae quae in secundo instanti peragitur. Sed si actus sit de re permanente, (ut si quis dicat Petrus sedet, & actum continuet per tria instantia,) objectum erit plane idem. Unde si existat in primo instanti actus in eo instanti erit verus; & si in secundo non existat, in eo actus erit falsus.

Resp. Fatemur majorem longe fore mutationem objecti in judicio de re successiva, quam de re per∣manente. Quia in priori mutaretur tum objectum principale, tum tempus adsignificatum, cum in po∣steriori solum posterius mutaretur. Sufficit ta∣men haec mutatio, ut actus in secundo instanti, alius sit quam fuit in primo. In primo enim re∣praesentabat tantum Petrum sedere in primo instan∣ti. Aliud autem est Petrum sedere in primo in∣stanti, aliud eum sedere in secundo. Hoc est ali∣ud est sessionem coexistere uni instanti, aliud eam coexistere alteri, licet sessio ipsa ex se, in utroque ea∣dem sit.

Nec dicas cum iis qui partem oppositam tenent, quasdam propositiones nullum tempus adsignificare, sed tantum connexionem terminorum. Quia om∣nis propositio aliquo modo significat tempus: nem∣pe vel omne tempus, si propositio necessaria, vel impossibilis sit, vel aliquam partem temporis, si contingens; eamque vel determinatam, vel inde∣terminatam praesentem, praeteritam, vel futuram. Et audientes semper intelligunt aliquod tempus, prae∣sertim in propositione contingenti: ut cum audi∣unt hanc propositionem Petrus sedet, intelligunt eum nunc in praesenti sedere, cum audiunt hanc Petrus sedebit, intelligunt eum sessurum esse pro aliquo tem∣pore futuro. Perinde autem est quam partem tem∣poris propositio adsignificet; quia si pro quovis tem∣pore verum sit aliquid esse, semper verum est illud pro eo esse.

II. Si propositio posset mutari de vera in falsam, ob mutationem in objecto, sequeretur magnam par∣tem Scripturae sacrae nunc esse falsam. Tota scili∣cet illa quae praedictiones jam impletas exhibet. Ex. g. illa quae temporibus Apostolorum significabat An∣tichristum esse suturum. Objectum enim jam mu∣tatum est: hoc est Antichristus qui tempore Pauli erat futurus, nunc non est futurus.

Patet consequentia. Quia par omnino ratio est in∣ter has propositiones, Petrus sequenti instanti loquetur, & Antichristus est futurus, quoad mutabilitatem, se∣secundum veritatem, aut falsitatem: Sicut enim di∣cunt Adversarii hanc propositionem Petrus in instanti sequenti loquetur, si perseveret in mente formantis ad tertium instans, & Petrus tunc loqui desinat, falsam esse in tertio instanti; eodem plane modo dicere debent hanc propositionem, Homo peccati revelabitur, quae fuit vera aetate Pauli, nunc esse falsam.

Dices forte, Quomodo constat hanc propositio∣nem nunc esse veram, quandoquidem homo peccati jam revelatur, non autem est revelandus?

Resp. Quia propositio illa non dixit Antichristum revelandum esse post nostram aetatem, sed post aeta∣tem Pauli. Hoc autem semper verum est.

Ex his obiter percipere licet, quid sit propositi∣onem esse de praesenti, praeterito, & futuro. Scili∣cet propositio de praesenti dicitur, cum res est, vel non est, prout in propositione dicitur, eo ipso tem∣pore quo propositio formatur: de praeterito, cum res tempore antecessit: de futuro, cum res seque∣tur.

Inferes autem, propositionem quae durat pro tri∣bus instantibus in quibus etiam objectum manet im∣mutatum, veram vel falsam esse, tantum respectu pri∣mi instantis, quo dicit objectum hoc vel illo modo esse, non autem ratione secundi, aut tertii. Ut haec, Petrus sedet, posito quod sessionem continuet per

tria instantia, vera est ratione primi duntaxat instan∣tis. Pro eo enim solo propositio dicit eum sedere, nunquam autem postea dicit eum sedere pro alio. Sic enim non esset eadem propositio, contra hypo∣thesin.

Obj. I. Mutato objecto propositionis, veritas & falsitas ejusdem mutatur. Nam veritas & falsitas ori∣tur ex objecto, ut praecedenti quaestione ostendimus: At si quis continuet hanc propositionem in mente sua, Petrus sedet per quadrantem horae. & Petrus, licet in initio illius quadrantis sedeat, postea tamen sur∣gat, priusquam quadrans transeat, propositio illa in initio quadrantis erit vera, postea vero, cum Petrus surrexit, est falsa: difformis enim est objecto, & di∣cit Petrum sedere, quando non sedet: Mutatur igi∣tur de vera in falsam.

Resp. Disting. Maj. Mutato objecto propositio∣nis quoad repraesentationem, hoc est si propositio aliud objectum, aut idem aliter repraesentet, mutatur veritas vel falsitas, esto. At non mutatur ex eo quod objectum mutetur secundum esse reale. Sicut non mutatur imago, vel statua Caesaris juvenis aut viven∣tis, ex eo quod Caesar postea senio confectus, aut mor∣tuus sit. Semper enim repraesentat Caesarem qualis fuit dum juvenis esset, & dum viveret. Nec con∣silium pictoris aut statuarii fuit aliud repraesentare. Ad confirmationem dicimus, veritatem & falsitatem non alio modo oriri ex objecto, quam quod propo∣sitio vera sit, vel falsa, ex eo quod objectum sit, vel non sit, prout propositio dicit Non enim oritur fal∣sitas in eadem propositione quae fuit vera, aut veri∣tas in eadem quae fuit falsa, ex mutatione objecti se∣cundum esse reale. Unde ad minorem dicimus, in casu ••acto, cum Petrus surgit, propositionem quae in initio dixit Petrum sedere, non dicere eum sedere cum surgit, sed tantum pro instanti in quo sedebat. Nec proinde difformis est suo objecto, quia sessio

Petri ficta, ac si sederet cum stat, non est ejus obje∣ctum, sed vera sessio, quam habuit in initio: Nec objectum illud unquam mutat.

Sed urgebis, propositio illa in secundo instanti suae durationis, vel repraesentat Petrum sedere in illo in∣stanti, vel in primo, vel in nullo. Si in secundo, tum, posito quod in illo Petrus surrexit, mutatur in falsam. Si in primo, tum repraesentabit sessionem praeteritam; cum in initio repraesentabat praesen∣tem. In secundo enim instanti quo durat propo∣sitio, non est verum Petrum sedere, sed sedisse. Pro∣positio igitur ut vera sit in secundo instanti suae du∣rationis, mutare debet objectum, quod est contra nos.

Resp. Propositio illa, in secundo instanti, solum repraesentat Petrum sedere in primo instanti quo ipsa formatur. Nec tamen mutat objectum. Non enim repraesentat sessionem Petri ut praeteritam re∣duplicative, sed tantum sessionem quae est praete∣rita specificative, qualis fuit dum erat praesens, ut supra de imagine Caesaris▪ diximus. Quod au∣tem sessio illa sit praeterita, per accidens est ad re∣praesentationem quam propositio facit.

Obj. II. Communiter agnoscitur inter homines, id quod hodie verum est. cras esse falsum, & vi∣cissim.

Resp. Dictum illud non significat eandem nume∣ro propositionem esse veram hodie, & falsam cras: sed vel id quod hodie est, cras non esse; & quod hodie non est, cras futurum esse: vel id quod per unam propositionem, hodie vere dicitur, per aliam omnino similem, de simili plane objecto, cras fal∣so dici. Reliqua facilius solvuntur, & videas, si vis, soluta ab Arriaga & Comptono.

Quaest. VI. An eadem numero propositio possit esse simul 〈◊〉〈◊〉, & falsa?

Resp. Negative. Quia eadem propositio vel est

conformis objecto, & sic est tantum vera; vel non est conformis, & sic est tantum falsa.

Respondet Comptonus, (is enim de hac veritate ab omnibus agnita dubitare se drofitetur) Log. disp. 45. Sect. 5. Conformis est, & difformis, respectu diversorum objectorum, licet non respectu ejusdem. Ʋt cum quis dicit, Petrus currit, Paulus loquitur, nec per actum copulative, sed disparate fertur in duo illa objecta, in eo casu, Petro currente, Paulo autem non loqu••n••, actus est simul verus, & falsus, seu partim verus, partim falsus.

Resp. In casu dato, sunt duae propositiones, qua∣rum altera vera est, altera falsa. Et concedit Com∣ptonus propositionem illam esse virtualiter dupli∣cem. Una autem esse nequit, quia partes ejus nul∣la unionis nota cohaerent.

Quaest VII. An Una Propositio sit verior, aut falsior altera? Negant plerique, Nos vero non videmus cur negetur. Potest enim una propositio esse ma∣gis conformis objecto: illa scilicet quae totam veri∣tatem, quam quae partem tantum enunciat. Ut si viginti homines currant, verius loquitur, qui dicit novemdecem currere, quam qui duos vel tres. Et ve∣rius loquitur qui dicit omnes homines esse mortales, quam qui quosdam tantum.

Dices propositio quae, viginti currentibus, duos currere affirmat, tam conformis est suo objecto, quam quae novemdecem, suo.

Resp. Verum quidem est tam vere priorem re∣praesentare duos currere, quam posterior repraesen∣tat novemdecem currere. Hinc tamen non sequi∣tur utramque aeque veram esse. Quia veritas non aestimanda est ex sola conformitate propositionis ad rem, in quantum repraesentatur, sed etiam in quan∣tum est in se. Unde verior est propositio quae magis dicit ut res est, seu quae ei magis adaequatur.

Obj. I. Comptonus, Log. disp. 45. sect. 6. primo re∣praesentare rem sicuti est, consistit in indivisibili. Si enim

actus vel minimum addat, vel demat, non repraesentat rem sicuti est. Item, si duae lineae sint omnino rectae, non potest una rectior esse alia; sed veritas est linea intentio∣nalis omnino recta.

Resp. Neg. Anteced. una cum confirmatione. Representare enim rem uti est, latitudinem admit∣tit, potestque quis in repraesentando addere vel de∣mere, non quidem negando aliquid quod ei con∣venit, sed plus vel minus reptaesentando, ut in exemplis supra datis. Instantia rectitudinis in line∣is non quadrat. Licet enim vera propositio nihil habeat falsitatis, & eatenus rectae lineae congruit, quae omnem curvitatem excludit, habet tamen nunc plus nunc minus veritatis, prout plus vel minus re∣praesentat de eo quod rei convenit.

Obj. II. Veritas est adaequatio actus ad objectum. At non potest unus actus magis adaequari objecto, quam alius. Ultra enim adaequationem nihil est.

Resp. Veritas consistit in conformitate ad obje∣ctum, quantacunque, sine difformitate: non autem in adaequatione, nisi per eam conformitas simplex intelligatur. Multi enim vere loquuntur de re quam tractant, qui tamen in eo peccant quod non loquan∣tur adaequate.

Inst. Omnis propositio vera repraesentat totum quod est illius objectum. Et licet una sit plenior declaratio alicujus rei, quam alia, non tamen est ve∣rior. Ut tam vera est propositio quae dicit Deum esse omnipotentem, quam quae dicit esse spiritum immen∣sum, aeternum, immutabilem, omnipotentem, & sapientissi∣mum.

Resp. I. Omnem propositionem repraesentare to∣tum id quod ejus objectum est, nihil aliud dicit quam repraesentare totum quod repraesentat.

II. Plenior declaratio rei est etiam verior exten∣sive, quia plures veritates de re exhibet, licet inten∣sive, seu quoad praecisam Essentiam veritatis, non

sit verior. Ex quo tamen non sequitur non esse ve∣riorem absolute. Alioqui posset quis arguere, dilucu∣lum non continere plus lucis, quam meridiem, quia minima pars lucis est lux.

De Propositione falsa res evidentior est. Una e∣nim magis difformis est suo objecto, quam alia suo; idque sumendo objecta utriusque in quantum dun∣taxat repraesentatur. Ut magis dissentit à suo ob∣jecto, quae dicit mille hominum simul currere, duobus tantum currentibus, quam quae tres. Plures enim fal∣sitates effert, & plura objecta fingit. Quid autem ali∣ud est propositio falsa, quam imaginari aut pronunci∣are id quod non est?

Objicit Comptonus, supra I. Haec Propositio omnes homines currunt, uno tantum non currente, tam falsa est ac uno tantum currente. Ratio est, quia omnes homines hic considerantur, prout in unum copulantur in cursu. Ʋnde, uno non currente, tollitur copulatio, & veritas. Addi po∣test, tot falsitates dicere qui dicit omnes currere, uno solo currente, quam qui idem dicit, omnibus curren∣tibus praeter unum. Posterior enim tot falsitates dicit, quot sunt homines. Dicit enim unum qui non cur∣rit conjunctum esse, in cursu, cum unoquoque reli∣quorum qui currunt. Prior autem plures falsitates non continet.

Resp. Uno tantum non currente, propositio tam falsa est, quoad absolutam essentiam falsitatis, quam nullo praeter unum currente. Non tamen quoad gra∣dum, de quo procedit quaestio. Et licet in priori casu, tot sint falsitates, quot sint homines, quia unus non∣currens conjungitur, in negatione cursus, cum reliquis omnibus currentibus; multae tamen veritates dicun∣tur nempe omnes currere praeter unum. In posteriori autem omnes falsitates reperiuntur quae sunt in prio∣ri, & nihil veritatis, praeterquam de uno.

Inst. At sic, eadem propositio erit simul vera, & falsa, respectu diversarum partium objecti, quod supra ne∣gavimus.

Resp. Solum negavimus propositionem quae dispa∣rate fertur in plura objecta, esse unam. Hic autem ser∣mo est de propositione quae copulativae aequipollet; qualis est omnis universalis. Addimus etiam propositi∣onem ejusmodi, licet objectum partim sit ut ipsa dicit, partim non, absolute esse falsam; non autem veram. Quia veritas est perfectio propositionis; & requirit totalem conformitatem ad suum objectum. Falsitas vero est malitia quaedam, quae ex quavis difformitate oriri potest.

Quaest. VIII. An Propositiones de futuro contingenti, sint determinate verae, vel falsae. Hoc est, an è duabus contra∣dictoriis de futuro contingenti, ex. g. Socrates cras dispu∣tabit, Socrates non cras disputabit, altera determinate vera sit, altera falsa. Negat Aristoteles, de Interp. cap. 9. So∣lum enim vult alteram ex his indeterminate, esse ve∣ram, alteram vero falsam: eo modo quo verum est alterum oculorum esse necessarium ad videndum; scilicet al∣terum indeterminate. Neuter enim determinate, hoc est nec dexter, nec sinister, necessarius est. De veritate et falsitate harum propositionum quoad nos, non quae∣ritur. (Omnes enim concedunt, nos non certo scire posse, utra ex ejusmodi propositionibus determinate, sit vera, vel falsa;) sed tantum ut sunt in se. Omnes Phi∣losophi Christiani hic Aristotelem deserunt, etiam illi qui, in aliis, maxime sunt Aristotelici quorum adeo est.

Thesis. Propositiones de futuro, quantumvis contingenti, sunt determinate verae, vel falsae. Ex. g. Altera determi∣nate, ex his, Socrates disputabit cras, Socrates non dispu∣tabit cras, est vera, altera falsa. Ratio est.

1. Quia altera ex his determinate, ita pronunciat ut res erit, altera non; scilicet, vel illa quae dicit Socratem cras disputaturum, vel illa quae negat. Alterum enim ex objectis determinate, futurum est.

2. Deus, per suam praescientiam, videt alterum ex his objectis determinate, esse futurum. Adeo{que} novit al∣t••ram ex propositionibus quae de iis fiunt, esse veram, alteram esse falsam; & quaenam illa sit.

3. E duabus contradicentibus, de praesenti, altera determinate vera est, altera falsa; Ergo idem dicen∣dum de iis quae sunt de futuro. Patet consequentia; quia quod nunc praesensest, fuit ante futurum; et quod nunc futurum est, aliquando erit praesens. Et quod nunc non praesens est, non fuit nunc eventurum; sicut & quod nunquam erit praesens, non est omni∣no futurum. Ergo, si hodie determinate verum sit, Socrates disputat, heri determinate verum fuit, Socra∣tes cras disputabit. Et si hodie de verum determinate sit, Socrates non disputat, heri etiam verum fuit Socra∣tes cras non disputabit. Nec opus est pluribus argu∣mentis.

Obj. I. Si altera ex his propositionibus sit determi∣nate vera, altera falsa, sequetur alteram esse neces∣sariam, alteram impossibilem. Illi enim quae vera est, non potest esse falsa: & illa quae falsa est, non potest esse vera. Item sequeretur res contingentes necessario evenire, vel non evenire. Et tolleretur omnis contingentia. Scilicet si hoc unum determi∣nate verum est, hodie Socrates cras disputabit; vel si oppositum determinate falsum sit, actus disputandi necessario eveniret, aut negatio illius necessario ob∣tineret.

Resp. Neutrum sequi. Quia propositiones illae necessario verae vel falsae sunt, necessitate non abso∣luta, sed hypothetica tantum. Si enim Socrates cras disputaturus est, necessario disputaturus est, non pro∣pter connexionem essentialem, aut naturalem, in∣ter Socratem & actum disputandi, sed praecise quia determinabit se libere, & contingenter, ad dispu∣tandum, cum posset si vellet (possetque etiam velle) ad actum illum se non determinare. Et similiter dicendum est de altera parte. Nec ex eo quod fu∣turum sit eum disputare, major oritur necessitas di∣sputandi, quam ex eo quod actu disputet de prae∣senti. Unde propositiones illae sunt omnino con∣tingentes,

nec contingentia eventuum tollitur. Ne∣cessitas enim illa cum contingentia amice consentit. Sicut & necessitas illa per quam res contingens est contingens.

Obj. II. Sequetur alteram ex istis propositionibus veram fuisse ab aeterno, adeoque esse aeternae verita∣tis, & omnino necessariam.

Resp. Veram fuisse ab aeterno nihil est absurdi: & eatenus quidem dici potest esse aeternae veritatis. Interim tamen talis non dicitur. Quia illa sola pro∣positio aeternae veritatis vocatur, in qua attrbutum immutabiliter, ex intrinseca natura sua, postulat in∣esse subjecto: sive cujus termini essentiali nexu co∣haerent: quod de propositione contingenti, licet ab aeterno vera fuerit, dici non potest.

Obj. III. Futurum contingens est indifferens ad esse, & non esse. Ergo etiam propositio de eo, in∣differens est ad veritatem, vel falsitatem. Nec pro∣inde determinate vera est, vel falsa.

Resp. Futurum contingens est indifferens ad esse, & non esse, quoad modum procedendi à causa sua; scilicet quatenus contingenter aut libere ab ea oritur: Sicut & res contingentes. cum actu existunt, indif∣ferentes sunt ad existendnm, vel non, ratione modi quo à causis profluunt. At ex hypothesi quod futu∣rum sit, hoc est quod causa ejus se determinaturus sit, ad illud producendum, eatenus non est indifferens ad esse, vel non esse, sed determinatum ad esse fu∣turum.

Obj. IV. Per hanc quaestionis resolutionem, tol∣litur libertas voluntatis humanae. Si enim Socrates determinate disputaturus sit cras, non est in arbitrio ejus disputare, vel non.

Resp. Non sequitur. Quia licet determinate fu∣turum sit Socratem disputaturum cras, verum ta∣men est eum libere disputaturum; seu ita se appli∣caturum ad actionem disputandi, ut posset se non

applicare. Nec futuritio antecedens cogit aut de∣terminat voluntatem ipsius ad unam partem, magis quam ad aliam. Quin quia libere determinaturus est se ad disputandum, ideo futurum est ut cras disputet.

Obj. V Frustraneae essent admonitiones, Consilia, deliberationes, conatus, &c. Si enim determinate verum sit Socratem cras disputaturum esse, frustra est eum hortari ad disputandum, frustra deliberabit de disputando, frustra studiis incumbit, argumenta ex∣cogitat, &c.

Resp. Neg. Conseq. Quia ex hypothesi quod dis∣putaturus sit, necessarium est ut omnia media ad disputandum necessaria ponantur. Adeoque ut, si aversus sit, per hortationem excitetur, si non sit pa∣ratus, ut se praeparet, &c.

Obj. VI. Solum verum est Socratem cras dispu∣taturum, vel non. At hoc est alterum indeterminate tantum esse verum, non autem alterum determinate.

Resp. Negando minorem. Quia licet inter haec duo nihil sit medii, & necesse sit alterum esse, alterum tamen determinate erit verum: Sicut, licet verum nunc sit, vel dies est, vel nox est, alterum tamen deter∣minate est. Non autem alterutrum indeterminate.

Inst. Alterum determinate esse, est vel hoc vel illud determinate esse; at hoc vel illud determinate esse, est alterum indeterminate esse: Ergo alterum deter∣minate esse, est alterum indeterminate esse, quod im∣plicat.

Resp. Ad minorem hoc vel illud determinate esse, est alterum indeterminate, quoad nos, seu in nostro conceptu, esse; non autem à parte rei. Adeo ut alte∣ra ex propositionibus praedictis determinate, in se semper vera sit, licet non determinate nobis constet, utranam illa sit.

Eodem modo de propositionibus de futuro con∣tingenti conditionalis statuendum est: ex. g. de his Si Petrus cras tentabitur peccabit; Etiamsi cras ten abitur

Petrus non peccabit. Nec enim conditio ullum discri∣men facit, inter illas, & propositiones absolutas, quo∣ad veritatem, & falsitatem.

Obj. II. Hae propositiones, Si Canis latraverit, aquila volabit, si Papa legerit, Turca ridebit, & similes, nec sunt determinatae verae, nec falsae. Latratus enim canis nec infert volatum aquilae, nec eum impedit, & sic de caeteris.

Resp. Si propositiones illae accipiantur in sensu causali, seu illativo, quomodo communiter accipi so∣lent, sunt determinate semper falsae. At si solum de∣notent concomitantiam rerum ratione temporis, sunt determinatè verae, vel falsae, prout res, ex acci∣denti, simul tempore contingunt, vel non. Ut si cum Papa legit, Turca ridet, propositio erit determinate vera; si non ridet, erit determinate falsa. Alterum autem determinate necessario futurum est, nempe vel Turcam risurum cum Papa legit, vel non risurum cum Papa legit, licet necessitate hypothetica.

DISPUTATIO XXIII.

De Reliquis Affectionibus Propositionis.

Quaest. I. AN recte divisa sit propositio, in Univer∣salem, particularem, singularem, & inde∣finitam.

Respondetur communiter affirmative. Demonstra∣tur sic. Subjectum principale propositionis vel est singulare, vel universale: nec enim invenitur ter∣tium. Si prius, propositio est singularis; ut Aristo∣teles fuit vir ingeniosissimus. Si posterius, vel accipitur

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

pro omnibus quae in extensione sua continentur; estque propositio Universalis; ut omnis homo est ra∣tionalis, nulla bestia est rationalis: vel pro parte tantum, una, vel pluribus; ut aliquis homo fuit ex∣pers peccati, quidam homines sunt liberales; Et omnes ejusmodi propositiones Particulares vocantur. Vel denique accipitur secundum naturam tantum, nulla habita ratione extensionis: ut Homo est creatura fra∣gilis, Justitia est virtus pulcherrima,

Obj. Sunt propositiones quae ad nullam ex his re∣vocari possunt: illae scilicet in quibus subjectum universale in majori parte accipitur, ex. g. plerique homines sunt mali. Nec enim istae Universales sunt, ut per se patet. Nec sunt proprie particulares: hae enim in sermone stricto, semper loquuntur de uno singulari, vel de pluribus determinatis; & notis, ali∣quis, vel aliqui, quidam, nonnullus, nonnulli, indi∣cantur.

Resp. Ad hanc & alias eodem tendentes Obje∣ctiones, perinde est sive dicas, praeter quatuor illas species, esse nonnullas alias; illas scilicet quae lo∣quuntur de multis, & paucis, de plerisque, & pene om∣nibus. Sive distinguas propositiones particulares, in illas quae de uno, aut pluribus, indeterminate lo∣quuntur, & in illas quae de pluribus, infra omnes, cum aliqua determinatione; ut de multis, paucis, plerisque, & pene omnibus. Quanquam hae minus recte particulares vocantur.

Quaest. II. An Propositio Indefinita, in Materia Ne∣cessaria, sit Ʋniversalis, in Contingenti vero particularis? Communiter affirmant Logici. Nos sic responde∣mus.

I. Licet Propositiones indefinitae, in Materia Neces∣saria, Notam Universalitatis plerumque admittant, non tamen eoedem plane, sensu sunt cum Ʋniversalibus. Ut non idem sonat, Spiritus percipit, & omnis Spiri∣tus percipit. Posterior enim repraesentat omnes spe∣cies,

& omnia individua Spiritus, prior non item.

II. Propositio Indefinita, in materia contingenti, quan∣d••que in Ʋniversalem transformari potest: ut Homo post lapsum factus est peccator, & morti obnoxius. Qui vere credit in Jesum Christum salvabitur.

III. Sed neque, ubi solam notam particularitatis capi∣unt, eaedem sensu sunt cum partocularibus. Ut non idem sonat Homo est Grammaticus, & aliquis homo est Gram∣maticus. In priori enim solum significatur, Gram∣maticam convenire naturae Humanae; & idcirco vi illius non potest audiens certo intelligere, utrum omnis Homo sit Grammaticus, an aliquis tantum. In posteriori vero indicatur, Grammaticam conve∣nire uni homini indeterminato.

IV. Quaedam Propositiones indefinitae in Materia contin∣genti, exponendae sunt per illas, quae sunt de majori, vel ma∣xima parte; nec sunt particulares: ut Hispani sunt Zelotypi, & suspicaces, Germani proceri, Galli agiles, & Gesticulosi. Nemo enim ferret eas exponi per parti∣culares; scilicet, quidam Hispani sunt Zelotypi, & suspi∣caces, quidam Germani sunt proceri.

V. Neque omnis propositio indefinita in Materia Ne∣cessaria admittit Ʋniversalitatem. Ut nominatim il∣lae in quibus aliquid effertur de rebus ut sunt com∣munes p••uribus. ex g. cum dicimus hominem esse spe∣ciem. animal esse genus. Homo enim necessario aptus est multiplicari, & esse communis pluribus singula∣ribus. Non tamen verum istud est de omnibus hominibus, sive distributive, sive collective sumptis.

Quaest. III. An Attributum quod ex se Ʋniversale est, Ʋniversalitatem retineat in propositione? Quaestio∣nem hanc, ait Comptonus, praecipue esse circa praedi∣cationem Attributi Universalis de Individuo; ut cum homo affirmatur de Petro. In qua quidam di∣cunt attributum evadere singulare: alii dicunt ma∣nere Universale. Nos sic statuimus.

Thes. I. Attributum in Propositione, quandoque manet formaliter Ʋniversale, & ut tale spectatur; scilicet quan∣do ipsum Universale, aut aliqua illius species, vel proprietas, de aliquo effertur. Ut cum dicimus, Ge∣nus est quid Ʋniversale, Natura humana est una specie, in omnibus hominibus.

Thes. II. Cum de subjecto Ʋniversali effertur attribu∣tum reciprocum, seu aequalis extensionis, (ut cum quis dicit homo est animal ratione praeditum) sicut subjectum Uni∣versale est in se, nempe natura communis pluribus, per similitudinem & multiplicationem in illis, ita e∣tiam attributum quod cum illo adaequate idem est.

Thes. III. Cum de subjecto Ʋniversali effertur At∣tributum majoris extensionis, ut in hac, Animal est vi∣vens, Attributum non retinet totam Ʋniversalitatem, quam ex se habet. Restringitur enim ad extensio∣nem subjecti. Non enim potest vivens vere affir∣mari de animali, nisi quatenus cum eo identifica∣tur: At cum eo non identificatur in tota extensi∣one.

Thes. IV. At, cum subjectum est singulare, Attribu∣tum non retinet ullam partem suae Ʋniversalitatis. Ut cum dicimus Petrus est Homo. Ratio est eadem quae prioris. Nec enim in praedicto exemplo, praedica∣tur Homo, nisi qui identificatur cum Petro: at is est Homo singularis, ut per se patet, nempe Homo qui est ipse Petrus, seu in Petro. Idem dicendum est, cum de subjecto Universali distributo aliquid enun∣ciatur. Tum enim singulis partibus distributionis respondet attributum aequalis extensionis, seu quod cum illis identificatur. Ut in hac, Omnis homo est animal, attributum idem valet ac animal singulare: Nihil enim aliud identificatur cum singulis homi∣nibus.

Thes. V, Extra casum Thesi prima memoratum, Attri∣butum in propositione, nec spectatur ut Ʋniversale, neque ut singulare, sed secundum se, seu naturam suam. Adeo

ut, licet id quod praedicatur Universale saepe sit, & Universalitatem vere retineat, non tamen praedicatur Universalitas, seu status, sed tantum res ipsa. Ut cum homo affirmatur de Petro, licet vere singularis sit, non consideratur ut singularis. Sic enim Petrus est homo, & Petrus est unus singularis seu individuus ho∣mo, essent eadem propositio, & solis verbis discre∣parent. At falsum istud. Prior enim solam huma∣nitatem attribuit Petro; posterior, praeter Humani∣tatem, attribuit etiam Unitatem Individualem. Si∣militer, cum animal affirmatur de homine indefinite, est vere Universale. Eandem enim extensionem re∣tinet ac homo cui tribuitur: Non tamen considera∣tur ut universale: quia sic eadem essent propositio, Homo est animal, & Homo est animal unum in pluribus in∣dividuis, vel abstractum à pluribus, quod per se mani∣feste falsum est. Et certe, si consideratur animal ut Universale, in illa propositione, vel consideratur ut Genus, vel ut species: at neutrum verum est: falsa enim esset propositio si animal consideratur ut Ge∣nus: haberet enim hunc sensum, Homo est animal in Genere. Et licet, si consideratur ut species ani∣malis, vera quidem esset, alia tamen est propositio quae dicit Homo est animal, ab ea quae dicit Homo est species animalis. Deinde, attributum confiderari se∣cundum naturam tantum, patet; Quia, in his propo∣sitionibus, Petrus est homo. & Homo est animal, voces Homo & animal, nihil significant nisi id ad quod sig∣nificandum communiter usurpantur. Hoc autem est sola Natura humana, & sensitiva, non autem Univer∣salitas.

Objicit Galtruchius, cum aiunt Petrus est homo, manet homo in se cum abstractione; nec conceptus hominis est conceptus Petri: alioqui propositio esset identica.

Resp. I. Potest homo manere cum abstractione, si∣ne Universalitate. Potest enim abstrahi à solis acci∣dentibus Humanitatis.

II. Licet retineret abstractionem ab omnibus sin∣gularitatibus, & sic maneret universalis, non tamen consideratur ut sic abstractus, & universalis. Sic e∣nim propositio esset falsa: Haberet utique hunc sen∣sum, Petrus est homo abstractus ab omni singularitate; cum tamen sit homo contractus ad singularitatem Petri.

III. Sed & falsum est, manere abstractum ab omnibus singularitatibus. Solum enim considera∣tur Homo qui est idem cum Petro, & Humanitas quae est in Petro. Haec autem solum abstrahitur à sin∣gularitate Petri. Verum abstractio illa non consi∣deratur; sed tantum consideratur homo in Petro, non considerata illius singularitate.

Inst. Secunda mentis operatio non destruit pri∣mas, seu simplices Apprehensiones subjecti, & praedicati, sed eas retinet. At in simplici apprehen∣sione, Homo abstracte consideratus, est universalis; Ergo etiam in judicio quo dicimus Petrus est Ho∣mo.

Resp. Neg. Minorem. Nam in simplici appre∣hensione, potest homo considerari indefinite, hoc est, nec ut est unum quid in omnibus, aut pluribus ho∣minibus, nec ut in uno tantum, sed duntaxat secun∣dum naturam; abstrahendo ab his, & omnibus a∣liis. Et revera sic consideratur, ut supra probatum est.

Objiciet forte alius quispiam, saltem in proposi∣tione negante attributum considerari ut universale; ex. g. cum dicitur nullus homo est immortalis. Attri∣butum enim in propositione negante, complete di∣stribuitur. Habetque propositio ista hunc sensum, Nullus homo est ullum immortale.

Resp. Neque hic attributum consideratur ut Uni∣versale, sed tantum indefinite, ut supra diximus de aliis. Probationem distinguo. Attributum propo∣sitionis negantis aptum est complete distribui, salva

veritate, adeoque ex consequenti ita distribuitur. Ex hac enim Nullus homo est immortalis, recte infer∣tur, Homo non est ullum immortale, quae alia est pro∣positio: At actu, & expresse, nec distribuitur com∣plete, nec incomplete.

Quaest. IV. An recte propositiones Modales ad quatuor ordines reducuntur, necesse, contingens, possibile, & impossibile; seu, an quatuor tantum sint Modi, qui con∣nexionem terminorum i•• propositione afficiunt?

Resp. Affirmative. Omnes enim alii modi qui ipsam terminorum connexionem aut disjunctionem afficiunt, vel plures ex hisce comprehendunt, vel sub aliquo eorum comprehenduntur: Siquidem omnis connexio terminorum vel est vera, vel falsa. Et si vera sit, vel est necessaria, vel contingens: si falsa, vel est possibilis, vel impossibilis. Sed ad hanc rem declarandam, objectionum sequentium solutio ali∣quantum conducet.

Obj. I. Quatuor isti modi sunt determinationes rerum. Ut necessitas, contingentia, & possibilitas, Entium realium; impossibilitas, non-entium: Non igitur propositionum.

Resp. Non sequitur. Quia possunt esse determi∣nationes & rerum, & connexionum in propositio∣nibus. Sicut enim res quae actu est, vel necessaria est, vel contingens, & quae non est, vel est possi∣bilis, vel impossibilis; ita etiam vera connexio ter∣minorum, in propositione, vel est necessaria, vel contingens, & falsa vel est possibilis, vel impossibilis.

Obj. II. Hi suntmodi Enunciationum, Verum, fal∣sum, certum, incertum, probabile, improbabile, obscurum, evidens, absurdum, non absurdum: ut in his, esse Antipo∣das est verum; Antichristum nondum venisse est falsum, spiritum se movere est certum, materiam se movere est in∣certum &c. At ad nullum ex quatuor prioribus re∣duci possunt.

Resp. Verum complectitur modos necesse, & con∣tingens:

Falsum autem, possibile, & impossibile. Ubi notandum est, errare eos qui dicunt hanc pro∣positionem, & similes, Esse Antipodas est verum, nihil amplius dicere quam Antipodes existere. Dicit enim expresse, & in actu signato, existentiam Antipodum conformiter se habere in re, ut in propositione ef∣fertur, quod posterior non dicit. Certum vero vel denotat certitudinem objectivam, & sic idem est cum necesse; vel subjectivam, quae in mente nostra est; & sic non afficit intrinsece propositionem. Idem de in∣certo dicendum est. Reliqui sunt affectiones proposi∣tionum extrinsecae, seu in ordine ad nos; nulla e∣nim propositio in se est probabilis, aut improbabi∣lis, evidens, aut obscura, sed tantum respectu men∣tis creatae. Absurdum autem vel notat intrinsecam repugnantiam terminorum in proposition••, & sic idem est ac impossibile: vel aptitudinem ad aures, & mentes bene dispositas offendendas, & sic est affectio orta à relatione ad nos. Quatuor autem modi illi intrinsece afficiunt ipsam connexionem termino∣rum.

Inst. I. Mutabiliter, & immutabiliter, per se, & per accidens, sunt modi, connexionem terminorum in∣trinsece afficientes: ut in his Deus est immutabili∣ter justus, Homo est mutabiliter sanctus & bea∣tus. Homo est per se animal, per accidens Gramma∣ticus.

Resp. Mutabiliter & Immutabiliter idem valent ac Co••tingens & Necesse. De modis per se, & per acci∣dens, quidam respondent, esse tantum materiales, hoc est solos terminos afficere, non autem connexi∣onem, ut modi formales, quales sunt quatuor supra memorati. Nam in hac, Homo per se est animal, terminus per se, solum subjectum afficit puta Homi∣nem: Sensus enim est, Homo per essentiam est ani∣mal. Sed juxta hanc responsionem, etiam Modus necesse esset saepe, si non semper, materialis tantum.

Ut in hac, ignis necessario est calidus. Modus enim ne∣cessario, subjectum afficit: & propositio hunc habet sensum, ignis ex necessitate naturae suae est calidus. Dicen∣dum igitur cum aliis, modum per se spectare ad necesse, per accidens autem ad contingens.

Inst. II. Si modus adverbialiter efferatur, Enunci∣atio non est modalis sed pura.

Resp. Atqui ego potius dicerem, modum nomi∣naliter prolatum, Enunciationem puram efficere, adverbialiter vero modalem. Priori enim ratione Modus ast attributum, Dictum vero subjectum. In posteriori, praeter subjectum & attributum, inseritur modus quo hoc illi convenit. Interim, si vere loqui velimus, sive nominaliter sive adverbialiter modus efferatur, fatendum est, Enunciationem esse moda∣lem. Utrovis enim modo ostendit quomodo Ter∣mini Enunciationis cohaereant.

Quaest. V. An verum sit, propositionem Ʋniversalem & particularem negantem, & quamlibet singularem, ad mittere conversionem simplicem?

Resp. Affirmative. Sed exercitationis gratia, re∣spondendum est quibusdam instantiis quae in con∣trarium objiciuntur. Hae propositiones non admit∣tunt conversionem simplicem.

1. Nullus coecus fit naturaliter videns.

2. Nullus homo est species.

3. Nulla navis necessaria est ad navigandum.

4. Nullus puer fuit senex.

5. Aliquis ambulans videt coecum.

6. Qnidam homo est mortuus, quaedam domus est com∣busta. Non enim verum est conversim dicere, nullus videns fit naturaliter coecus, nulla species est h••∣mo, nihil necessarium ad navigandum est navis, null•••• senex fuit puer, aliquis coecus videt ambulantem, ali∣quid mortuum est homo, aliquid combustum est d••∣mus.

Resp. Conversiones istae non sunt legitimae. Vel enim totum Attributum non transit in locum sub∣jecti, ut in Instantia prima, quarta, quinta, & sexta; vel termini non eodem modo utrobique accipiun∣tur, ut in secunda, & tertia. Sic igitur converten∣dae sunt propositiones datae; Nullus qui fit (quocun∣que modo) videns, est caecus. Nulla species est homo sin∣gularis (in hac enim nullus homo est species, homo di∣stributur in homines singulares.) Nihil necessarium ad navigandum est ulla navis determinata. (Sic enim sumitur navis in convertenda): Nullus qui fuit senex est puer, aliquis qui videt caecum est ambulans. Aliquid quod mortuum est fuit homo. (Convertenda enim hunc habet sensum aliquid quod prius fuit homo nunc est mor∣tuum.) Aliquid quod combustum est fuit domus. Et jux∣ta exempla ista reliquas similes recte convertes.

Quaest, VI. An Ʋniversalis affirmans per accidens semper convertatur.

Resp. Affirmative; Rationem dedimus in Insti∣tutionibus.

Obj. I. Nonnunquam convertitur simpliciter, ut Omnis Spiritus percipit, omne percipiens est Spiritus.

Resp. Universalis affirmans, de attributo proprio, seu reciproco, conversionem simplicem admittit. Sed id non acceptioni terminorum, in propositio∣ne, sed qualitati eorum, prout absolute spectantur, imputandum est. Ut in hac omnis spiritus percipit, attributum non distribuitur universaliter, sed su∣mitur indefinite, & idcirco soli parti aequipollet. Sensus enim non est, omnem spiritum esse omne percipiens, sed tantum esse aliquod percipiens. Un∣de vi istius acceptionis converti non potest nisi per accidens.

Obj. II. Haec, omne animal est homo, non potest converti in hanc quidam homo est animal, quia conver∣sio legitima postulat, ut qualis sit convertenda quo∣ad veritatem aut falsitatem, talis etiam sit illa in

quam convertitur. Hic autem convertenda est fal∣sa, altera vera.

Resp. Neg. Anteced. Ad confirmationem dici∣mus, in conversione qualitatem non ulterius utro bique observandam esse, quam quod si converten da sit vera, altera in quam legitime convertitur, non possit esse falsa. Si enim convertenda sit falsa, ni∣hil vetat eam in quam convertitur esse veram. Quia ex falso verum sequitur, vi formae syllogisticae. Con∣versio autem est species quaedam discursus. Interim tamen, si termini utrobique in eadem extensione accipiantur, ubi convertenda est falsa, etiam con∣versa erit falsa. Ut si omne animal est homo conver∣tatur in hanc, homo est omne animal. Sed in con∣versione, quantitas subjecti non transit in Attributum.

Obj. III. Haec omnis Grammaticus est homo, ante inventam Grammaticam, non potuit converti in particularem affirmantem, quidam homo est Gramma∣ticus. In eo enim casu nullus homo fuit Gram∣maticus.

Resp. Converti potuit in sensu conditionato: Hunc enim habet sensum si sit ullas Grammaticus, est homo: Unde infertur recte, si ullus sit Grammaticus, aliquis Grammaticus est homo. Solum autem conver∣tenda in sensu conditionato, non potest converti in sensu absoluto, qui supponit aliquam Grammati∣cum actu existere. Idem dicendum de hac omnis ho∣mo albus est homo.

Quaest. VII. An Particularis negans conversionis ca∣pax sit? Communis sententia hactenus negavit, sed minus recte. Omnis enim propositio converti po∣test salva veritate, modo Conversio recte instituatur. Nam omnis Identitas, & diversitas est mutua. Si igitur attributum in propositione, sit idem cum sub∣jecto, subjectum etiam idem est cum attributo: & si attributum diversum sit à subjecto, subjectum vi∣cissim diversum est ab attributo. Intellige tamen, si

eodem modo utrobique accipiantur, aut saltem non plus significent in conversa quam in converten∣da.

Quod ad Particularem negantem attinet, faten∣dum est eam non converti sumendo attributum, si∣ne nota negandi, in locum subjecti: ut quaedam crea∣tura rationalis non est peccator, quidam peccator non est creatura rationalis. Si tamen loco subjecti sumatur integrum attributum, cujus pars est negatio, recte convertitur particularis negans, scilicet haec quaedam creatura rationalis non est peccator, in hanc aliquid quod non est peccator, est creatura rationalis.

Obj. In conversione servanda est qualitas; quod in istiusmodi conversione non fit. In ea enim con∣versa est affirmans, de subjecto infinito, cum con∣vertenda sit negans.

Resp. In conversione servanda est veritas, & consequentia legittima: Nec ulterius extendenda est qualitatis observatio. Deinde propositio ne∣gans aequipollet affirmanti de attributo infinito: ut Quaedam creatura rationalis non est peccator, ae∣quivalet huic, quaedam creatura rationalis est ali∣quid quod non est peccator. Recte igitur convertitur in affirmante de subjecto infinito, ut facile ap∣paret.

Quaest. VIII. An duae contrariae aliquando sint simul verae.

Resp. Neg. Rationem in Institutionibus reddi∣mus.

Obj. Hae sunt contrariae simul verae, Si omnis ho∣mo currit omnis homo movetur, si nullus homo currit nul∣lus homo movetur, item cujuslibet hominis altera manus est dextra, cujuslibet hominis altera manus non est dex∣tra.

Resp. E duabus prioribus, posterior est falsa; non enim sequitur, Nullus homo currit, Ergo nullus ho∣mo movetur. Procedit utiqne à specie ad Genus, ne∣gative,

qualis illatio est vitiosa: Potest enim homo aliter moveri quam currendo. Deinde contrarietas non reperitur in propositionibus hypotheticis, sed tantum in absolutis. Duae autem posteriores non sunt contrariae, sed subcontrariae, quae possunt esse simul verae. Haec enim cujuslibet hominis altera ma∣nus est dextra, sic resolvenda est, altera manus cujus∣libet hominis est dextra, quae propositio particularis est. Idem verum est de altera. Nota enim Universali∣tatis in neutra afficit subjectum principale, sed tan∣tum illius modificationem. Quod si in formam universalem mutentur, hoc modo, Omnis homo ha∣bet alteram manum quae est dextra, Omnis homo habet alteram manum quae non est dextra, non erunt con∣trariae quia ambae affirmant. Denique altera manus non utrobique pro eodem accipitur.

Quaest. IX. An duae contradicentes possint esse simul verae, aut falsae?

Resp. Neg. Estque omnibus per se notum.

Objiciuntur tamen aliquot propositiones quae contradicentes esse videntur, ambae autem sunt verae.

1. Nulla navis est necessaria ad navigandum, aliqua navis est necessaria ad navigandum.

2. Omnia Elementa sunt quatuor, qnaedam Elementa non sunt quatuor.

3. Omne animal fuit in arca Noae, non omne animal fuit in arca Noae.

4. Petrus currit, non Petrus currit.

Resp. In prima Instantia, si prior loquatur de om∣ni navi, determinata pariter, & indeterminata, sunt quidem contradicentes: Non vero si loquatur tan∣tum de omni determinata. Sic enim datur medium, nempe aliqua indeterminata. In secunda Elementa u∣trobi{que} sumuntur collective: in priori quidem, om∣nia, in posteriori quaedam; scilicet duo, vel tria. Sic autem non sunt contradicentes: quia datur medium,

nempe quoddam vel omne Elementum distributive. Vel dicendum est priorem non esse Universalem sed singularem, quia in ea omnia Elementa in specie su∣muntur pro uno singulari, nempe pro uno Nu∣mero. In tertia, terminus Animal utrobique quidem distribuitur; sed in priori, distributio est in genera singulorum, in posteriori, in singula generum. In quarta, posterior potest esse affirmans, in hunc sensum, aliquid quod non est Petrus, hoc est aliquid diversum à Petro, currit; & sic priori non contradicit. Si au∣tem negatio cadit supra verbum currit contradicit priori.

Objici etiam possunt nonnullae, quae videntur esse simul falsae. Ex. g.

1. Omne ambulans movetur, quoddam ambulans non movetur, ex hypothesi quod nemo ambulet.

2. Ante creatam Evam hae fuerunt simul falsae, Omnis homo dormit, aliquis homo non dormit. Prior quidem quia solus Adamus dormiebat: Posterior, quia nullus tunc fuit non dormiens.

3. Hae Chimaera distat à me, Chimaera non distat à me. Chimaera enim cum nullibi sit, nec potest distare à me, nec esse prope.

4. Item solus homo currit, non solus homo currit, ex hypothesi quod homo omnino non currat.

5. Petrus essentialiter est albus, Petrus essentialiter non est albus. Petrus enim essentialiter, nec est albus, nec non albus; hoc est nec postulat albedinem, nec eam respuit.

Resp. In primo exemplo, prior propositio, etiam ex hypothesi quod nemo actu ambulet, est vera. Nul∣lum enim alium sensum habet, quam motum ne∣cessario convenire rei ambulanti, sive existat actu, sive non. In secundo si intelligatur homo actu, existens, prior est vera, posterior falsa; Si vero intelligatur omnis homo absolute, ita ut propositi∣ones etiam de possibilibus loquantur, prior est falsa,

posterior vera. In tertio, si distare significet esse in loco distanti, & non distare esse in loco contiguo, aut propinquo, utraque quidem est falsa: Sed non sunt contradicentes: quia datur medium, nempe nec distare, nec non distare, in sensu dato, scilicet nul∣libi esse. At si distare significet esse in loco distanti, & non distare, praecise non esse in loco distanti, (ut usus communis postulat) prior est falsa, posterior vera. Denique si distare significet non esse in loco vicino, & non distare esse in loco vicino, prior est vera posterior falsa. In quarto, suppositio facta na∣turam istarum propositionum evertit. Ex ea enim, non possunt esse exclusivae proprie. Interim tamen sic altera erit vera, altera falsa. Habebunt enim hunc sensum nihil diversum ab homine currit, ali∣quid diversum ab homine currit. In quinto exemplo, propositiones datae non sunt contradicentes. Quia utraque est affirmans. Sunt enim Propositiones re∣strictivae, habentes hunc sensum, Petrus secundum es∣sentiam est albus, Petrus secundum essentiam non est albus. Restrictiva autem non negatur nisi negan∣do restrictionem, quod hic non fit. Si autem ne∣getur restrictio, altera est vera, altera falsa.

Inst. At si Petrus non sit albus, utraque erit fal∣sa.

Resp. Non tamen secundum idem. Prior enim falsa erit quatenus dicit & Petrum esse album, & al∣bedinem esse ei essentialem: Posterior, solum qua∣tenus dicit Petrum esse album. At his respectibus non sunt contradicentes. Quia ambae affirmant; & termini ex parte sunt diversi.

DISPUTATIO XXIV.

De Definitione & Divisione.

Quaest. I. AN Definitio possit definiri?

Resp. I. Definitio particularis non po∣test definiri, quatenus est Definitio; quia est formaliter complexum ex pluribus Attribu∣tis rei definiendae, quae non ut unum quid, sed ad summum per partes, sigillatim acceptas, definiri possunt. Nec definitione indiget, quia est ultima rei explicatio. Si enim per aliam definitionem ex∣plicari exigeret, non esset reipsa definitio. Interim tamen possunt partes cujuslibet definitionis, praeter eam cujus omnes termini sunt per se noti (qualis est definitio Entis in communi) seorsim explicari. Ex. g. Animal rationale est definitio hominis, cujus utraque pars, nempe animal, & rationale, definitio∣nibus propriis declarari possunt.

II. Sed Definitio in communi tum objectiva, tum for∣malis, mentalis, vocalis, & scripta (hoc est, communis idea seu ratio omnium definitionum) definiri potest; Et in Logica definitur. Recte enim dicimus Defini∣tionem formalem esse explicationem rei per attributa essen∣tialia propria. Objectivam vero esse essentiam rei evolu∣tam, seu explicatam. Ratio est quia quicquid sub conceptum nostrum cadit, nisi sit per se notum, potest aliquo modo declarari, assignaudo aliquam illius ideam propriam.

Obj. I. Si Definitio potest definiri, necesse est ut per definitionem definiatur. At posterius est absur∣dum,

sic enim definiretur per seipsum, nec notior esse definito.

Resp. Disting. propositionem. Necesse est ut de∣finiatur per definitionem: non tamen per defini∣tionem particularem hujus vel illius rei, à definiti∣one in communi diversam; nec per definitio∣nem in communi confuse & obscure conceptam, (haec enim sunt absurda) sed per attributa propria definitionis in communi; puta per genus & diffe∣rentiam; hoc enim non est magis absurdum, quam quod concipi potest conceptus in communi, per actum communem reflexum.

Obj. II. Si definitio, etiam in communi, definiri potest, per aliam definitionem definiri debet. At posterius falsum est. Quia, pari ratione, haec alia definienda est per aliam, & sic procedetur in infi∣nitum.

Resp. Neg. connexionem. Definitio enim in communi non est proprie definitio, (sicut animal in communi non exercet actus vitae & sensus) sed com∣munis ratio omnium definitionum particularium.

Quandoquidem vero definitio dici soleat, non est absurdum si definiatur alia definitione, nempe sua, sive quae eam explicet. Ne{que} sic proceditur definien∣do in infinitum. Quia definitio definitionis in com∣muni nec potest nec eget nova definitione explicari, ut definitio ipsa in communi quae definitur.

Quaest. II. An recte definiatur definitio, Oratio ex∣plicans naturam, seu essentiam rei. Ubique enim ab Aristotele dicitur lógos tês ousías, lógos toû tí esti, & lógos toû tí ên eînai; id est Ratio, seu sermo essentiae, Ratio explicans quid res sit.

Resp. Definitio varie significat, & pro illa varie∣tate varie definienda est. (Sed quaestio procedit de definitione essentiali:)

1. Qandoquidem significat conceptum mentis, & sic definienda est, conceptus essentiae rei.

2. Nonnunquam sermonem externum, prolatum vel scriptum: Et sic definiri debet, Explicatio essen∣tiae.

3. Nonnunquam objectum istius conceptus, & signatum sermonis, ac scripti, sic autem est essentia rei clare concepta, aut explicata. Contra id quod hic dicitur Definitionem esse Orationem.

Obj. I. Definitio saepius Terminus apud Aristo∣telem nuncupatur. Terminus autem non est Ora∣tio.

Resp. Definitio non dicitur Terminus quasi esset unica vox; neque quia est Attributum in proposi∣tione definitiva, sed quia fines & limites rei in no∣stro conceptu ponit, hoc est eam ab omnibus aliis distinguit, seu ut distinctam exhibet: Quemadmo∣dum limitibus suis agri & praedia disterminantur.

Obj. II. Definitio Rei interdum unica voce ex∣primitur; definitum etiam, aliquando pluribus, seu oratione: ut cum malitia moralis, seu peccati defini∣tur anomía 1 Joh. 3, 4.

Resp. Definitio interdum unica voce exprimitur, quae significatione pluribus, seu orationi aequipollet. Ut in exemplo dato, anomía idem significat ac Dis∣crepantiam à lege. Definitum vero quandoque orati∣one quadam exprimitur, ut distingui possit ab aliis rebus, quae aliis Definitionibus sunt explicandae: Ut Malitia Moralis sic dicitur ad differentiam mali∣tiae naturalis, aut poenalis.

Quaest. III. An Definitio Mentalis in simplici appre∣hensione consistat, an in judicio?

Thesis. Definitio mentalis consistit in judicio, quo at∣tributa explicantia Essentiam, de re definienda affirman∣tur: Non autem in simplici apprehensione, nisi ut in prae∣requisito, seu praeparatione quadam: quatenus attributa explicantia non possunt de re explicanda affirmari, nec sciri esse illius attributa, nisi per apprehensio∣nem simplicem praeconcipiantur. Vide Instit. part. com. cap. 19. sect. 5.

Probatur Thesis. Definitio est explicatio Essen∣tiae rei. At explicari nequit Essentia Rei nisi attri∣buta essentialia statuantur rei convenire, quod in so∣lo judicio fit. Simplex enim Apprehensio & Gene∣ris & Differentiae, non sufficit ut sciamus rei essen∣tiam: sed requiritur porro ut haec cum re confe∣rantur in p••opositione. Et quamdiu cum ea non comparamus, seu illi non aptamus, nescimus utrum essentiam ejus repraesentent, nec ne.

Objiciunt qui contra statuunt, I. Totum artifici∣um definiendi consistere in inventione attributorum definientium, quae per simplicem apprehensionem sit. Haec enim, si inveniamus, facile rei definien∣dae tribuuntur. Ergo tota definitio in simplici Ap∣prehensione consistit.

Resp. Non sequitur. Sicut data linea recta, non sit triangulus rectilineus, ex generatione aliarum du∣arum, nisi duae illae cum linea data conjungantur; Aut invento medio non sit Syllogismus, nisi medium cum extremis conferatur; licet praecipua difficultas in eo inveniendo consistat.

Obj. II. Definitio constat genere & differentia, quae concipiuntur sine judicio.

Resp. Definitio objectiva constat genere & Dif∣ferentia: Suntque duo illa Attributa Tota rei Es∣sentia. Sed definitio formalis non in solo conce∣ptu generis, & Differentiae, consistit, sed etiam in attributione eorum ad rem definiendam. Itaque sensus dicti illius, Definitio constat genere & differentia, non est exclusivus rei definiendae: sed tantum in∣dicat attributum, in propositione essentiam rei de∣clarante, esse Genus & Differentiam.

Inst. Hinc sequeretur definitum ingredi Definiti∣onem, contra regulam communiter probatam.

Resp. Sensus istius regulae Definitum non ingreditur definitionem, alius non est, quam quod definitum non debet loco attributi in definitione poni. Ut non

recte dicitur homo est homo rationalis. Secus enim in Oratione explicante essentiam rei, si tota spectetur, necesse est mentionem facere rei explicandae: nec aliter scire possumus quid per eam explicetur.

Ex his inferes, neque divisionem in simplici ap∣prehensione, sed in judicio consistere; illo scilicet in quo partes vel species rei concipiuntur toti con∣venire. Item, ut sciamus essentiam rei, per defini∣tionem, aut partes vel species, per divisionem, ne∣cessarium esse ut perspiciamus esse illius Essentiam, partes, vel species. Sicut & ut sciamus nos defini∣tionem rei invenisse, requiritur ut sciamus attribu∣ta quae invenimus, esse rei Essentialia, & pro∣pria.

Quaest. IV. An & quomodo distinguatur definitum à definitione?

Resp. Definitio in hac quaestione sumitur objecti∣ve, pro attributis quibus res essentialiter differt ab omnibus aliis. Nam de definitione formali, satis manifestum est eam distingui à definito, ut actus à suo objecto De Definitione igitur objectiva, & Definito dicimus distingui in hunc modum. Defi∣nitum est res quaevis, considerata ut hoc vel illo nomine vocatur, & hic conceptus est maxime ob∣scurus, & imperfectus: vel ut certis accidentibus propriis substat: Ut cum pueri hominem concipi∣unt, esse tali figura praeditum, quodque loqui & tali modo incedere solet, aut ejusmodi. Et hic conce∣ptus aliquanto clarior, & perfectior est. Definitio vero objectiva est eadem res, ut per attributa essen∣tialia propria cognoscitur: qualiter ab adultis & do∣ctis consideratur.

Ex quibus liquet, Definitum & Definitionem, plus quam ratione distingui. Quia plus quam ratione distinguuntur illa quibus Definitum ut tale designa∣tur, & Essentia quae definitione explicatur. Non tamen adaequate distinguuntur. Aliquid enim est commune

utriusque conceptui, qui rem considerat nunc ut rem, seu aliquid, aut sub aliquo alio attributo essentiali mi∣nus communi, nunc sub attributis essentialibus pro∣priis Ex g. Homo forte antequam definitur, consi∣deratur ut res vivens, sentiens, loquens, ambulans, tali modo figuratam, nomine hominis appellata, at cum definitione explicatur, concipitur ut animal ra∣tione praeditum.

Patet etiam rem esse Definitam, non esse Ens Rati∣onis, ut quidam loquuntur, sed esse rem ut denomi∣natur extrinsece, per autum mentis, quo attributa il∣lius essentialia propria evolvuntur.

Si autem quaera••, quid sit rem esse definibilem, Dici∣mus esse denominationem partim intrinsecam, ab ap∣titudine intrinseca rei ad explicationem subeundam; in qua differt à puris Chimaer••s, quae explicari neque∣unt. Partim extrinsecam, à virtute mentis nostrae quae eam explicet.

Quaest. V. ••n unius rei plures possunt esse definitiones bonae?

Resp. I. Ʋnius rei secundum partes diversas spectatae, plures sint Definitiones. Ut alia est Definitio corporis humani, alia mentis: & pro partium corporis diver∣sitate, alia est definitio oculi, alia auris, alia carnis, alia ossis. Sed unius rei quatenus est una. & ut sic spectatur, unica est Definitio ejusdem Generis. Ratio est quia Defini∣tio est explicatio essentiae: Unius autem rei quatenus est una, unica est essentia: quatenus vero plures partes diversas continet, plures etiam essentias complecti∣tur, & idcirco plures definitiones suscipit. Dixi autem unius rei ut una est, unicam esse definitionem ejusdem generis. Quia eadem res potest diversimode definiri: Definitione scilicet Physica, ut loquuntur qnae explicat rem per partes physicas; ut cum homo definitur corpus organicum, & anima rationalis. cum unione: vel Metaphy∣sica, ut appellant, quae rem explicat per attributa essen∣tialia: Haec enim partes Metaphysicas, seu Logicas vo∣cant. Ut cum homo definitur animal ratione praeditum.

II. Similiter unius rei, si plures habeat facultates seu perfectiones quae dissimiles operationes edunt, aut quarum beneficio dissimilia patitur, plures sunt de∣finitiones, licet facultates illae in re sint una & eadem Entitas. Sic aliter definitur intellectus, aliter volun∣tas; quae mentis virtutes sunt: licet non aliter di∣stinctae sint, quam prout diversas operationes, & pas∣siones respiciunt.

Quaest. VI. An ulla res à nobis in hoc statu imperfecti∣nis profecte definiri, seu quidditative, (ut loquuntur scho∣lae) sciri possit.

Resp. I. Certum est Definitiones nostras, omnium re∣rum, multifaria imperfectione laborare. Ut enim per∣fectam ideam essentiae rei consequamur, requiritur ut omnia quae ad essentiam ejus pertinent, perspicue intueamur. Quis vero est qui illud de se jure praesu∣mat? Quid enim est in tota rerum Universitate, quod perfectius scimus quam mentem nostram? In hunc tamen usque diem, dubitatur inter Philosophos, sitne extensa per partes, an in puncto indivisibili consistat. Necesse autem est alterum ex his esse de Essentia mentis. Definitur etiam vulgo mens nostra Substantia immaterialis, intelligens, ad societatem corporis organici ordinata. At ut reliqua in illa definitione o∣mittamus, nemo perfecte definire potest, quid sit intellig••re, aut in quo consistat unio illa quam mens cum corpore obtinet, quae tamen de essentia ho∣minis est.

II. Interim tamen, perfecta definitio censetur, quae traditur per attributa propria essentialia; adeoque neces∣sario distinguit rem ab omni alia. Eo quod nulla per∣fectior à nobis fieri possit, aut soleat. Nec enim to∣ta perfectio Essentialis rei unica cogitatione intelli∣gi, aut unica sententia explicari, & exhiberi potest, sed longam saepius tractationem postulat.

Quaest. VII. Quaenam res possiat perfecte definiri? (Perfectione intellige quam in praecedenti quaesti∣one

diximus:) Burgersdicius Instit. Log. lib. 2. cap. 3. ait, Quaedam natura sua perfectam definitionem respuere: Ʋt,

1. Res Infinitas nempe Deum.

2. Quae non habent veram Essentiam; ut Entia Rati∣onis, Res fictas, simulacra rerum privationes.

3. Quae non habent Essentiam perfectam; ut partes, principia rerum, res in fieri.

4. Quae non habent Essentiam per se unam; ut concre∣ta, aggregata, complexa.

5. Quae non collocantur immediate sub aliquo genere: ut Transcendentia, summa genera & individua: Alia esse quae licet ex se definitionis perfectae capacia sint, propter imbecillitatem tamen mentis nostrae, aut propter defectum vocabulorum, perfecte à nobis definiri non posse. Nos sal∣va reverentia viri alioquin docti, & ingeniosi, totam fere hanc doctrinam à veritate alienam censemus. Ideo contradicimus.

I. Nihil esse quod natura sua definitionem perfectam re∣spuit, & solam imperfectam admittit. Et idcirco totam difficultatem definiendi, ab imbecillitate mentis no∣strae oriri. Ratio est manifesta; quia omnes res, quae sub conceptum nostrum ullo modo cadunt, ali∣quam habent essentiam, vel positivam, ut omnia Entia; vel Negativam, & imaginariam, seu fictam, ut non-entia, & figmenta: Si autem Essentia quam habent explicetur, qualiscunque tandem illa sit, de∣finiuntur perfecte, non minus quam aliae de quibus non quaeritur. At res ipsae impedire nequeunt quo minus Essentia quam habent explicetur, si imper∣fectio mentis nostrae non impediret. Quoad hoc enim res omnes sunt aequales.

II. Res Infinitae non minus perfectè definiuntur, quam pleraeque finitae, quarum definitio res perfectae cen∣sentur: scilicet esse, in quibus aliquid semper est ultra; vel negative, quae terminis non concluduntur. Quod au∣tem ad Deum optimum maximum attinet, nulla fere definitio perfectior est quam qua is definitur; nempe

Ens perfectissimum; vel Ens aeternum, immensum, omni∣potens, omniscium, &c. Quo enim plura ex attributis rei essentialibus propriis tenemus, eo rem perfectius percipimus. At nullius rei tot ex attributis istiusmodi percipimus, ac Entis primi. In perfectione tamen illa magna est imperfectio.

III. Quae non habent veram essentiam, definiri tamen possunt per Essentiam quae iis per fictionem, tribuitur, Ut res impossibiles, per definitiones possibilium quas ne∣gant. Ex. g. ••riangulis circularis est figura ficta seu im∣possibilis, quae, in fictione mentis, tribus angulis constat, quorum omnes partes laterum aequaliter distant a centro. Quid reprehendis in illa definitione? Partes se mu∣tuo evertunt. At secus non esset vera & bona. Nemo potest percipere ejusmodi figuram. Judicio & assentu verum est, at apprehensione simplici facile concipitur. Ficta autem possibili: ut mons aureus, equus alatus, satis per∣fecte aefiniuntur, conjungendo ideas rerum actu existentium: ut mo••tis et auri, equi et alati. Res apparentes, ut coloris in Iride, spectra et ejusmodi, definiuntur per ideas rerum quae esse videntur, seu quas prae se ferunt. Privationes non mi∣nus perfecte definiuntur quam habitus quos tollunt. Idea e∣nim privationis consistit in negatione habitus, vel for∣mae, cum capacitate subjecti ad eum habendum.

IV. Quae imperfectam habent essentiam possunt perfecte de∣finiri, per essentiam quam habent. Perfecta enim est Defi∣nitio quae explicat essentiam quamcunque, sive per∣fectam, sive imperfectam. Alioqui quo perfectior est res eo perfectior esset definitio, & vicissim. Ex. g. per∣fectior esset definitio mentis, aut angeli, quam trianguli, aut circuli, quod fallum est. Ratio est, quia perfectio vel imperfectio definitionis oritur, non à conditione objecti, sed à modo quo illud explicatur. Unde tam perfecta est definitio puncti, cujus pars nulla est, quam linere quae ex flaxu illius gigni intelligitur.

V. Quae non habent unam essentiam, qua talia sunt, non quidem unica definitione definiri possunt: ut hoc

complexum homo & bestia. Quae tamen una per accidens vocantur, (nisi solo conceptu nostro unum quodammo∣do objectum sint, ut in exemplo proxime dato) possunt unica definitione definiri; nempe per partes, et unionem quam per accidens sortiuntur. Ut acervu, diversorum corporū, satis perfecte definitur, enumerando corpora illa, et ostendendo quomodo unū acervum conficiunt. Complexa etiam, si per ea intelligamus propositiones in actu exercito, definiri possunt non minus perfecte quam termini simplices. Ex. g. haec, Petrus est doctus si pro rebus significatis accipiatur sic definitur, alis vel ta∣lis homo notitia rerum imbutus. Si pro oratione vero, defi∣tur, Enunciatio significans talem hominem esse notitia rerum imbutum: Pro actu deni{que} mentis definitur, judicium in quo esse doctum statuitur convenire Petro. Possunt igitur complexa definiri, definitione complexa omnium ter∣minorum ex quibus constant. Est praeterea maxime hic reprehendendum. quod concreta ex ordine definibili∣um exulare velint Quis enim neget justum recte defini∣ri, qui fixam habet propensionem suum cui{que} reddendi?

VI. Licet verum sit ea quae non collocantur sub ali∣quo genere, definiri non posse, scilicet, quia nullo mo∣do concipi possunt, male tamen exemplorum loco, summa genera et transcendentia adducuntur, si juxta vul∣garem doctrinam accipiantur. Transcendentia enim communiter vocant, rem, aliquid ens, unum, verum, bonum. Alii, quaecun{que} sunt communia substantiae, et accidenti: at ipsi transcendentia definiunt, tum in communi nem∣pe quod omnes ordines rerum transcendant, seu per eos va∣gantur. Tum in specie: ut cum unum definiunt, quod est indivisum in se et divisum à quovis alio: vel quod non est plu∣ra ejusdem rationis cum seipso. Bonum quod alicui conve∣niens. Sed absurdius negatur Decem summa Genera Aristotelica definiri posse. Peripatetici enim ea non minus perfecte definiunt, quam Genera, & species, quae sub iis collocant. Annon enim aeque perfecta est definitio substantiae, Ens vel res per se subsistens,

ac corporis, quod sit substantia constans materia & forma? Quin prior longe perfectior est, quia terminis con∣stat notioribus. Adde quod nihil prorsus sit, praeter terminos communissimos, ut aliquid, esse, & ejusmodi quod non continetur sub aliquo genere. Est enim unum Genus omnium Entium, & aliud non En∣tium. Quin & duo illa Genera continentur sub uno communi, nempe esse objectum mentis nostrae. Nihil igitur ob desectum generis definiri recusat.

VII. Tandem dicimus non posse definiri.

1. Quae simplicissima sunt, & pluribus concepti∣bus explicari nequeunt: qualia sunt Res & Ali∣quid.

2. Quae jam definitione satis explicantur: Haec enim ulterius definiri non poscunt, nisi velis termi∣nos definitionis novis definitionibus explicare. In quo tamen non licet procedere in infinitum: quia tandem deveniendum est ad terminos per se no∣tos.

3. Illa quae omnibus per se manifesta sunt, ut nul∣la definitione egent, ita vix ullam admittunt; qua∣le est To esse vel existere. Haec enim definitionibus obscurantur potius, quam declarantur; Et Mens sae∣pius per definitiones rerum istiusmodi ab idea satis facili, quam sine monitore jam tenet, divertitur, aut in ea contemplanda turbatur.

Quaest. VIII. An Definitio perfecta, semper tradenda sit per Attributa essentialia intrinseca; puta per Genus, & Differentiam?

Negat Derodon, sed immerito. Cum enim Defi∣nitio perfecta sit explicatio essentiae, haec autem cu∣ique rei intrinseca sit, cum etiam omne attributum essentiale, vel sit commune seu Genericum, vel pro∣prium seu differentiale, cum denique attributa essen∣tialia & essentia rei idem sint, necesse est definitionem perfectam constare attributis essentialibus intrinsecis; puta Genere & Differentia.

Objicit Derodon, I. Physica definitur Scientia corpo∣rum, naturalium. At corpora naturalia non sunt de essentia Physic••. Haec enim accidens est, scilicet, ha∣bitus acquisitus; illa sunt substantiae. Ergo multa ponuntur in definitione quae non sunt de essentia rei.

Resp. Dist. conseq. Multa ponuntur indirecte, & in obliquo, quae non sunt de essentia rei, verum est. At nihil directe ponitur, hoc est nihil de re affirma∣tur, quod non est de illius essentia. Ut, in exemplo facto, corporum naturalium mentio ••it in Defini∣tione Physicae: non tamen in ea ponuntur ut illius attributa, sed ut terminus quem respicit. Respectus autem ad illa quem physica connotat, est de ejus essentia, & in concreto de ea affirmatur. Cum igi∣tur definitio tradi dicitur per connotata extrinseca, intelligendi, sunt respectus ad illa connotata.

Obj. II. Genus non est ponendum in Definitio∣ne: Si enim Genus accipiatur in tota sua exten∣sione, non potest affirmari de specie definienda: ut animal in communi, seu prout complectitur homi∣nem & bestiam, affirmari nequit de homine. Si autem accipiatur indefinite, non explicat unam ex speciebus quae sub ea continentur, magis quam aliam At definitio debet explicare rem quatenus talis est.

Resp. Genus in definitione accipitur indefinite, & secundum naturam suam. Sic autem explicat aliqualiter rem definiendam, ostendendo, ex par∣te quid sit, & cum quibus essentialiter conveniat. Ut si quis demonstrare posset lucem esse substanti∣am, naturam illius per demonstrationem illam ali∣quarenus explicaret. Ad probationem dicimus, de∣finitionem integre spectatam, explicare quidem rem, qua taiis est: Non tamen necesse est ut istud secun∣dum omnes partes sigillatim praestet: Sed sufficit si omnia attributa in definitione, simul sumpta, pro∣priam rei ideam exhibeant. Deinde Genus, licet,

per se, non magis explicet unam ex suis speciebus, quam aliam cum differentia tamen aliquid rei defi∣nitae proprium exhibet. Ut animal, cum ratione praeditum, aliquid homini proprium denotat; nem∣pe illam virtutem sentiendi, quae cum ratione conjuncta est. Haec autem hominis propria est. Differentia enim Genus restringit, & uni speciei appropriat.

Adde quod Differentia sine genere in definitione consistere nequeat. Semper enim concipitur Diffe∣rentia ad modum rei adjacentis: & idcirco requirit alquid per se stans, cui adjaceat. Nec per differenti∣am sine omni Genere declaratur quid res sit, sed qua∣lis sit. Nemo enim audiens hanc propositionem, Homo est ratione praeditus, (etiam ex hypothesi quod ni∣hil aliud ratione praeditum foret) intelligeret definiti∣onem hominis à loquente designari.

Inst. At satis recte definitur homo, aliquid ratione praeditum.

Resp. I. Illud aliquid est Attributum Genericum. Non igitur sic difinitur sine Genere.

II. Cum illud aliquid sit communissimum, minus recte se habet ista Definitio, quam si pro eo assume∣retur attributum commune minoris extensionis. Quo enim minoris extensionis est Attributum Genericum, eo clarius percipitur natura rei definiendae. Unde recte docent Logici, in definitione sumendum esse Genus proximum, si inveniri possit.

Quaest. IX. An divisio sit modus sciendi à definitione diversus? Hic nulla est controversia: & idcirco suf∣ficiet breviter haec notasse.

I. Divisio est modus seu instrumentum sciendi. Quia res à se invicem distinguit, materiam definiendi, & ratiocinandi proponit, & quotuplex res sit, hoc est quot sint illius partes ordines, & species, ostendit.

Adeoque aliquo modo res explicat. Ut cum divi∣dimus animal in rationale & irrationale, aut homines in

doctos, & rudes, percipimus, & ostendimus animal ta∣le esse ut societatem rationis, eju••ve carentiam pa∣tiatur; naturam Humanam scientiam vel ignoran∣tiam admittere. Ostendit igitur divisio qualis res sit.

II. Divisio est modus sciendi à Definitione diversus. Ratio est quia aliud Definitio, aliud Divisio, de re re cognoscenda notificat. Prior enim ostendit quid res sit, & Attributa ejus essentialia proponit; posterior ostendit quotuplex sit, & quot species seu ordines in se, vel sub se contineat.

Obj. In Definitione partes rei Essentiales Meta∣physicae notantur, ut animal & Rationale in Definiti∣one hominis. At partes rei notare & distinguere, idem est ac divi••ere.

Resp. Partes physicas & proprie dictas notare, idem est ac dividere: non autem illas notare, quae analogice tantum partes sunt: quales partes sunt Genus, & Differentia, in Definitione. Haec enim non sunt partes propriè, sed attributa, seu perfectio∣nes rei. Deinde illa Distinctio partium qua essen∣tia rei explicatur, seu resolvitur, non vocatur divisio, sed definitio.

III. Partitio etiam, in qua partes essentiales phy∣sicae distinguuntur, est modus sciendi diversus à De∣finitione quae physica vocatur. In priori enim solae partes notantur; ut cum dicimus, partes hominis sunt corpus & mens. In posteriori unio etiam notatur: ut cum hominem definimus, Substantiam compositam ex mente & corpore. Unde Definitio plus dicit quam par∣titio. Et verum est dicere, Partes hominis sunt mens & corpus, quae est partitio. At nec verum est homi∣nem esse corpus & mentem. Siquidem possunt existere corpus & mens post mortem, homine non existente.) Nec si verum esset bonam definitionem confice∣ret, quia totam essentiam definiti non exhaurit.

Haec enim includit etiam Unionem. Si excipiat quis, dividi posse rem in partes & Unionem. Ut si dicamus, Homo est mens & corpus cum unione, sic autem Definitio & Partitio idem erunt.

Resp. Distinctionem partium & unionis non esse partitionem; quia Partitio solas partes distinguit. Unio autem non est pars, sed modus Partium.

IV. Differt etiam Distributio à Descriptione. Distri∣butio enim proponit plures res: ut cum subjectum distribuitur per adjuncta, adjuncta per subjecta, causae per effecta, & effecta per causas. At De∣scriptio qua talis, solum proponit plura attributa ac∣cidentalia ejusdem rei, cum quibusdam interdum essentialibus communibus. Interim tamen, ut su∣pra monuimus, omnis Divisio, Partitio, & Distri∣butio, rem divisam, partitam & distributam, aliqua∣tenus describit.

DISPUTATIO XXV.

De Syllogismo in Genere.

Quaest. I. AN Syllogismus formaliter includat plura judicia, an in solis proemissis, aut in sola conclusione, consistat? Multum hic variant sententiae. Alii enim in solis praemissis Syl∣logismum consistere volunt: Alii in sola conclusio∣ne, inter quos Comptonus Alii in praemissis & con∣clusione simul, ut Hurtado, & Arriaga.

Thes. I. Tota Natura seu Essentia Syllogismi nec con∣tinetur in praemissis, nec in conclusione, sed in praemissis & conclusione simul.

Probatur, 1. Quia Syllogismus est progressus men∣tis ab uno judicio ad aliud: At progressus iste essen∣tialiter includit terminum à quo, qui in praemissis consistit, & terminum ad quem, qui est conclu∣sio.

2. Quia nec praemissae sine conclusione, nec con∣clusio sine praemissis, est modus sciendi discursivus. Nec enim haec, nec illae, seorsim, ignotam verita∣tem, per aliam notiorem, manifestant, sed ambae si∣mul.

3. Artificium Syllogismi non consistit in sola con∣clusione, aut in modo eam inferendi, sed etiam in dispositione praemissarum.

4. Syllogismus est compositum quid: cujus ma∣teria, adaequate spectata, praemissas & conclusio∣nem continet: Forma vero consistit in consequen∣tia conclusionis ex praemissis. Haec autem & prae∣missas & conclusionem, ut materiam adaequatam afficit. Consequentia enim tum vim illativam prae∣missarum, tum dependentiam conclusionis, quoad evidentiam, à praemissis, denotat. Omnia igitur ista tria, praemissae, conclusio, & consequentia, Syllo∣gismo intrinseca sunt, & Essentialia.

Qui Syllogismum in solis praemissis constituunt,

Objiciunt, I. Syllogismus parit Scientiam, opini∣onem, vel fidem. At conclusio nullam ex his pa∣rit, sed est ipsa Scientia, Opinio vel Fides, quam pa∣riunt praemissae. Solae igitur praemissae sunt Syllo∣gismus: & conclusio non est pars syllogismi, sed effectus.

Resp. Syllogismus dicitur parere Scientiam, Opi∣nionem, vel Fidem, per denominationem ex altera illius parte, nempe inferente, seu ex premissis, de∣sumptam. Ut Homo intelligere dicitur, eò quod mens intelligit.

Obj. II Remota conclusione, praemissae manent in aliquo modo, & Figura. Syllogismus igitur con∣sistit in solis praemissis.

Resp. I. Remota conclusione, praemissae sunt in modo & figura, incomplete, seu quatenus modus & figura illas afficiunt: sed non complete. Ad hoc enim requiritur, ut conclusio inferatur; ut majus extremum in ea de minore praedicetur; ut nihil sit in illa quod non fuit in praemissis, et ne medi∣um eam ingrediatur.

II. Remota conclusione, praemissae non faciunt scire Non igitur sunt syllogismus.

Obj. III. Conclusio nec est Materia Syllogismi (Materia enim sunt tres termini, et duae praemissae): Nec forma; quia haec in modo & figura consistit. Mo∣dus autem & figura est dispositio medii termini cum extremis, quae in solis praemissis locum habet Medium enim non ingreditur conclusionem.

Resp. Conclusio est pars materiae Syllogismi: A∣deoque forma ex parte illam afficit, scilicet quatenus forma in modo consistit, ut supra ostensum est.

Qui Syllogismum in sola conclusione situm esse contendunt, sic objiciunt.

I. Syllogismus est cognitio unius veritatis per & post aliam, ut ait Aquinas. Aristoteles etiam 1 Poster. cap. 1. ait, omnem cognitionom Dianoeticam, id est, discursi∣vam, ex praeexistente esse cognitione. At Syllogismus con∣sistit in cognitione illa Dianoetica, quae habetur per & post aliam, seu dependenter ab alia: Haec autem est ipsa conclusio.

Resp. Disting. Anteced. Syllogismus ex parte est cognitio unius veritatis, per & post aliam, & ex prae∣existente oritur cognitione, nempe ratione couclusi∣onis: Non autem secundum se totam. Sic enim est Aggregatum ex praemissis inferentibus, & conclusi∣one illata. Unde non minus verum est, esse cogni∣tionem inferentem, quam illatam. Dicitur autem autem cognitio illata, vel deducta, quia conclusio praecipue, & quasi propter se, intenditur; & propter eam intenduntur praemissae.

Obj. II. Syllogismus est simplex qualitas. Non igi∣tur triplicem actum judicii continet, sed unum tan∣tum, qui est de conclusione.

Resp. Syllogismum esse simplicem qualitatem te∣mere dicitur. Et longe evidentius est, esse complexum quid extrino judicio, duplici inferente, & uno illato.

Obj III. Si syllogi••mus non consistit in sola con∣clusione, quatuor erunt modi sciendi; Definitio, Divi∣sio, Concusio syllogismi, & aggregatum ex praemissis & con∣clusione. Est enim conclusio syllogismi modus sciendi, quia manifestat ignotum, id scilicet quod obscure continebatur in praemissis. Et ex sententia nostra, aggregatum ex praemissis & conclusione est modus sciendi, quia est ipse syllogismus. Sic Comptonus, con∣tra gravitatem tanti viri.

Resp. I. Retorquendo Argumentum. Praemissae multo magis sunt modus seu medium sciendi, quam conclusio. Illae enim efficienter manifestant igno∣tum, nempe veritatem conclusionis prius absconditae. Haec autem formaliter tantum ignotum manifestat. Si igitur Syllogismus in sola conclusione consistit, quatuor erunt modi sciendi.

II. Utrinque igitur dicendum est, praemissas & conclusionem simul, unum modum sciendi confi∣cere. Nec enim praemissae sine conclusione, nec conclusio sine praemissis, ignotum discursive mani∣festant.

Obj IV. Syllogismus dicitur à syllogízesthai, quae vox significat plurium rationum summam colligere, ut in Arithmetica fit. Quae enim sparsa sunt in prae∣missis, in unum colligit. Hoc autem praestat per so∣lam conclusionem.

Resp. Nihil sequitur, nisi Syllogismum ita vocari à praecipua sui parte, per Synecdochen. Quemad∣modum Homo dicitur ab Humo, (ut multi volunt) licet praeter corpus, mentem essentialiter includa••. Absolute enim, ut Operatio Additionis in Arithme∣tica,

non tantum in summa conficienda consistit, sed etiam in numerorum observatione, ex quibus illa con∣ficitur, ita etiam Syllogismus in assensu, non tan∣tum praemissarum, sed etiam conclusionis.

Quaest. II. An mens per assensum praemissarum, ne∣cessario determinetur, ad assensum conclusionis, ita ut non possit ei non assentiri?

Resp. Hic nulla fere est controversia. Sed ad na∣turam discursûs perfectius intelligendam, utilis est Quaestionis ventilatio.

Thes. 1. Intellectus, si semel assentiatur praemissis & consequentia videatur satis bona, determinatur ad assen∣tiendum conclusioni, quoad speciem actus, seu specificative: Hoc est ita, ut si ullum actum judicii, vi assensus praemissarum, eliciat, necessario sit actus assensûs, contrarium autem actum elicere nequeat, nempe dissensum. Ut si assentiatur his praemissis, omne cur∣rens movetur; Petrus nunc currit, si ullum actum ju∣dicii ex iis eliciat, non potest esse alius quam hic, Ergo Petrus nunc movetur. Ratio est quia conclusio continetur in praemissis, ut effectus in causa: & praemissae eam intellectui exhibent; Intellectus au∣tem non potest dissentiri veritati evidenter propo∣positae.

Obj. Possumus, si ita velimus, sic arguere, Petrus currit, ergo non movetur. Sic enim nunc arguo. Et Phrenetici ac ideotae quidlibet inferunt ex quoli∣bet.

Resp. Possumus, voce tenus, sic arguere, non e∣tiam mente. Phrenetici autem quidlibet inferunt ex quolibet, non per discursum, aut vi illativa prae∣missarum, sed ex mente & phantasia turbata, & vi∣tiata, huc illuc cursitante.

Inst. Cum sic arguo, Petrus currit, ergo non move∣tur; vel, ergo baculus est in angulo, intelligo quid di∣co. Ergo mente sic arguo.

Resp. Intelligo simplici apprehensione, conclusi∣onem

& significationes vocum: sed non judicio. Id est non assentior conclusioni propter illud antece∣dens, ejusve assensum.

Thes. II. Per Assensum praemissarum intellectus non ita determinatur ad assensum conclusionis, quoad exercitium, quin possit, eum suspendere.

1. Quia impedimenta quaedam intervenire pos∣sunt quibus intellectus, postquam assensum praebuit praemissis, diverti possit à conclusione inferenda. Ut si sensum externum, objectum aliquod vehe∣mentius feriat, aut affectus aliquis, irae, timoris, do∣loris, &c. subito oboriatur, aut phantasia alio vehe∣mentius abripiatur.

2. Potest is qui praemissas admittere cogitur, ita esse affectus, ut nolit ad consequentiam attendere, & conclusioni assentiri: scilicet, si consilio, & stu∣dio suo, directe adversari videatur.

3. Potest etiam conclusio esse in se paradoxa, & miranda, aut opinioni alicui prae conceptae, & radi∣catae, contraria; ut intellectus non statim ei assen∣tiri possit.

4. Fieri etiam potest, ut qui praemissis assentitur, de consequentia conclusionis dubitet. Dubitatio autem ista assensum conclusionis necessario impe∣dit.

Thes. III. Sed posito assensu praemissarum, si quis bo∣nitatem consequentiae primo intuitu percipere possit, & ni∣hil adsit impedimenti, ad intra, vel ad extra, intellectus non potest assensum conclusionis suspendere.

Patet, Quia intellectus in eo casu agit ad modum causae naturalis, quae positis requisitis ad agendum, semper agit, si nihil impediat. Et certe si in casu facto, quidquam impedire possit ne intellectus con∣clusioni assentiatur, illud maxime esset voluntas. At voluntas impedire nequit: haec enim nihil impe∣••are potest intellectui nisi sub ratione boni appa∣rentis. At manifestae veritati non assentiri, aut dis∣sentire,

non potest induere speciem boni.

Obj. I. Voluntas habet potestatem despoticam, ut loquuntur, in intellectum, sicut in omnes fere ali, as potentias hominis. Ergo, posito licet assensu praemissiarum, potest ei imperare, ne conclusioni assentiatur.

Resp. Voluntas potestatem illam non in omni casu exercet. Et exercere nequit in casu facto. Nul∣la enim est ratio quae eam inducat ut faciat. Sicut non potest imperare oculis ne videant objectum propo∣situm, aut ne intellectus de eo omnino cogitet, sed ad summum oculos claudere, aut cogitationem aliò vertere, &c.

Obj. II. Potest quis pro libitu, ex iisdem praemis∣sis, conclusionem elicere, vel directam, vel indire∣ctam, Universalem, vel particularem. Praemissae enim, plures istiusmodi conclusiones virtute conti∣nent. Ergo saltem non determinatur intellectus, per assensum praemissarum, ad unam ex his conclu∣sionibus inferendam, magis quam aliam.

Resp. Intellectus per assensum praemissarum, pri∣mo & immediate determinatur ad conclusionem directam, & Universalem si haec ex praemissis natura sua sequatur, & non nisi his mediantibus, indire∣ctam & particularem elicere potest.

Obj. III. Praemissae probabiles, cum non sunt cau∣sae necessariae, non possint intellectum necessario tra∣here ad assensum conclusionis.

Resp. Non possunt eum necessario trahere ad as∣sensum scientificum, & omnino certum, esto: ad probabilem, & opinativum, nego. Omnes enim praemissae ritè dispositae necessitant ad conclusionem illo gradu certitudinis inferendam quem ipsae cum habent.

Obj. IV. Datur Habitus facilitans intellectum ad assensum conclusionis. Per illam igitur determina∣tur, non autem per assensum praemissarum.

Resp. I. Non necessarius est habitus conclusio∣nis inferendae ab habitu assentiendi praemissis diver∣sus.

II. Et si esset, non determinaret intellectum ad assensum, nisi extra Syllogismum.

Obj. V. Voluntas determinat alias potentias, pu∣ta Locomotivam, & affectus, ad suas operationes. Ergo etiam intellectum.

Resp. Dispar est ratio: quia potentiae reliquae sunt caecae: & idcirco ratione & voluntate indigent, quibus determinentur ad suos actus At intellectus est potentia cognoscitiva; & potest per unum ali∣quem actum seipsum ad alium determinare; ut & saepissime facit.

Quaest. III. An ex unica praemissa ulla conclusio inferri possit?

Resp. Negative. Quia inferre conclusionem est, vi connexionis medii termini cum extremis, colli∣gere alterum horum alteri convenire, vel non con∣venire. Ad hoc autem necesse est, ut medium cum utroque extremo conferatur. Quae collatio duas pro∣positiones constituit.

Obj. I. Ex hoc antecedente, Judas qui fuit Aposto∣lus, prodidit Dominum suum, recte infertur; ergo ali∣quis qui prodidit Dominnm suum, fuit Apostolus.

Resp. Antecedens istud duas propositiones conti∣net; nempe Judas fuit Apostolus, Judas prodidit Domi∣num suum.

Obj. II. Cum una propositio ex alia elicitur per conversionem, ut Omnis avarus eget; Ergo quidam e∣g••ns est avarus. Ex una praemissa infertur conclu∣sio.

Resp. Ex una quidem expressa, sed alia subintel∣lecta. Non enim in exemplo dato, sequitur con∣clusio ex antecedente, nisi vi tertiae propositionis, quae subintelligitur, hujus scilicet, si omnis avarus eget•• quidam egens est avarus.

Hinc vides, in omni Syllogismo categorico, tres terminos simplices esse necessarios; sed in Hypo∣thetico sufficere duos, ut in proximo exemplo.

Quaest. IV. An in eo instanti, quo intellectus assentitur conclusioni, requiritur ut actu intuèatur utram{que} ex prae∣missis? Ad hanc difficultatem enodandam, sit

Thes. I. Prima vice qua conclusio infertur ex proemissis, necesse est ut eo ipso instanti, mens intueatur utram{que} prae∣missarum, iis{que} assentiatur.

Patet; Quia praemissae sunt causae objectivae assen∣sus qui conclusioni adhibetur. Ejusmodi autem cau∣sae non influunt in effectum, nisi cum actu cognos∣cuntur, seu ut actu objiciuntur cognitioni.

Thes. II. Postquam mens ex proemissis conclusionem in∣tulit, potest assensus illius ab ea exerceri, & facultas, vel propensio, ad ei assentiendum, in ea manere, sine expressa, & clara intuitione praemissarum. Ut cum quis, ratio∣cinatione aliqua confecta, meminit conclusionis, sed praemissarum oblitus est, & solum recordatur se habuisse praemissas ex quibus conclusio evidenter se∣quebatur. Ex. g. potest quis assensum propositionis alicujus Geometricae retinere, eo quod meminit e∣am sibi ab Euclide evidenter fuisse demonstratam: licet quaenam, in particulari, praemissae suerint, non recordetur. In quo casu reminiscentia demonstra∣tionis praeteritae, vicem supplet assensus praemissa∣rum expressi, & actualis.

Si excipias, Mentem non posse assentiri conclusi∣oni, vi praemissarum, nisi videat eam in praemissis contineri: quod fieri nequit, ubi earum penitus ob∣lita est. Nullam enim tunc evidentiam habet, qua determinetur ad assentiendum conclusioni.

Resp. Neg. Anteced. quia recordatio confusa, quam diximus, potest mentem ad assensum satis fir∣mum inducere. Ad probationem dicimus, intel∣lectum esse certum, de multis veritatibus, de qui∣bus non habet evidentiam; ut in assensu fidei patet.

Item in actibus scientiae, cum oblivio rationis in particulari obrepsit. Sufficit enim si meminerit se ra∣tionem evidentem habuisse.

Thes. III. Quin potest mens assensum conclusionis prius demonstratae, aut probatoe, renovare, absque ulla contem∣platione actuali rationis qua fuit probata, sive clara, sive confusa, & generali.

Patet; Quia verisimile non est, cum quis cogi∣tat aut loquitur de Mysteriis Fidei Christianae, eum semper actu cogitare de Testimonio divino cui haec innituntur: multo minus ut locos Scripturae in qui∣bus proponuntur, actu & expresse intueatur. Ratio à priori est, quia intellectus, postquam conclusio∣ni assensum dedit, ob rationem satis manifestam, habitum quendam acquirit ei assentiendi, quoties de ea cogitat; per quem veritas, radices quasi, in mente egit, aut proclivitatem, ad assensum, ipsi im∣pressit.

Hinc apparet falsum esse quod asserit Comptonus, Disp. Log. 47. Sect. 6. Conclusionem ne divinitus quidem esse, vel reproduci posse, sine praemissis actu in mente exi∣stentibus. Naturaliter enim saepe est in intellectu si∣ne praemissis, ut ostendimus. Licet mens semper parata sit rationem aliquam reddere (vel in specie, vel in genere), cur ei assensum praebeat.

Obj. Omnis assensus vel est mediatus, vel imme∣diatus. At assensus conclusionis, sine ullo iutuitu praemissarum, non est mediatus. Ergo est imme∣diatus: nec proinde conclusio est, sed principi∣um.

Resp. Assensus conclusioni datus, sine omni in∣tuitu praemissarum, sive in eo instanti quo mens conclusioni assentitur, sive in aliquo priori, est im∣mediatus. Non tamen qui conclusioni datur, sine intuitu praemissarum de praesenti. Sufficit enim quod mens praemissas habuit de praeterito. Est igitur assen∣sus istiusmodi, assensui immediato partim similis;

quatenus sine discursu de praesenti elicitur; partim dissimilis, quia per discursum prius eliciebatur; & in virtute illius reproducitur, seu repetitur. Discursus enim diu ante factus, mentem ita afficere potest, ut determinata maneat ad assensum conclusionis longo post tempore repetendum, sine intuitione actuali ar∣gumenti quo primo productus est.

Quaest. V. An Assensus conclusionis intrinsece differat ab assensis proemissarum. Affirmat Arriaga, Log. disp. 14. n. 24. Nos contra statuimus. Sed loquimur de con∣clusione quatenus est conclusio. Nam quatenus est propositio quaedam, objectum repraesentat diversum, faltem inadaequate, ab objecto praemissarum ex qui∣bus deducitur: Et sic quidem intrinsece differt à praemissis.

Probatur. Quia eadem propositio quae nunc est conclusio, potuit non esse conclusio, sed praemissa. Seu idem actus judicii, qui de facto est illatus, potuit esse actus inferens. Per aliquid igitur accidentale, & extrinsecum, est conclusio, seu actus deductus. Ratio à priori est, quia actum mentis esse conclusi∣onem, nihil aliud est quam elici dependenter ab aliis, praecedaneis, qui sunt praemissae. At elici dependenter, ab aliis, est tantum elici ab intellectu praeparato, & de∣terminato, per alios, ad eum eliciendum. Hoc autem extrinsecum est, & accidentale actui qui elicitur, quod mens prius elicuit alios, & per illos dispositus, & de∣determinatus fuerit, ad illum eliciendum.

Objicit Arriaga. Si conclusio non differret in∣trinsece ab assensu praemissarum, multi essent Syllo∣gismi in quibus dici non posset quis actus de facto esset conclusio. Ex. g. illi in quibus conclusio potest esse una ex praemissis, & una ex praemissis potest esse conclusio. Ut in hoc, Petrus est Rex, hic homo est Pe∣trus, Ergo hic homo est Rex, potest conclusio assumi pro altera praemissarum, & altera praemissarum pro con∣clusione, hoc modo, Hic homo est Rex, Hic homo est Petrus, Ergo Petrus est Rex.

Resp. Illa semper est conclusio quae ex aliis prae∣cedaneis deducitur.

Replicat, Hanc esse difficultatem quid sit unam inferri ex alia: quandoquidem nulla est Entitas phy∣sica, aut modus in quo ista illatio unius ex alia consistat.

Resp. Inferri ex alia nulla quidem est Entitas physica: Est tamen Relatio quaedam dependentiae ab actibus praeviis, seu processionis à mente per eos determinata.

Quaest. VI. An Conclusio attingat objectum prae∣missarum? Multi affirmant, quibus subscribit Arri∣aga, Disp. Log. 14. N. 30. Dicunt enim mentem, cum actum conclusionis elicit, assentiri non tantum iden∣titati, vel diversitati extremorum, sed etiam conne∣xioni eorum cum medio: adeoque attingere ratio∣nem motivam; vel ad modum propositionis con∣ditionalis, ut quidam volunt: ex. g. cum ex his prae∣missis, Omne currens movetur, Petrus currit, infertur Er∣go Petrus movetur, sensum esse, Si omne currens move∣tur, & Petrus currit, Petrus movetur. Vel ad modum propositionis causalis, quia omne currens movetur, & Petrus currit, Petrus movetur. Potest etiam in hac quae∣stione, esse alia sententia; scilicet praemissas attingi in conclusione, non per judicium, sed per solam appre∣hensionem simplicem. Sensum enim quendā conne∣xionis medii cum extremis manere in mente, & hunc ad conclusionem spectare, ut aliquam illius partem, & quidem distinctivam per quam ab aliis actibus judicii essentialiter differt. Alii contra affirmant actum conclu∣sionis non attingere rationem motivam cur mens ipsi assentitur, sed solam habitudinem extremorum inter se: licet id faciat dependenter ab assensu praevio prae∣missarum. Conceditur utrin{que} aliquam partem objecti praemissarum attingi per actum conclusionis, nempe terminos simplices, seu extrema quorum alterū de al∣tero concluditur. Haec enim sunt pars quaedam objecti praemissarum. Et attinguntur, tum in praemissis, tum

in conclusione, per simplicem Apprehensionem, tanquam objectum commune. Sed quaestio est de objecto praemissarum proprio, nempe connexione medii cum extremis. In qua sit

Thes. Negans. Conclusio non attingit objectum proe∣missarum complexum, aut Totale: seu non continet in se Rationem motivam propter quam Mens ei assentitur. Ra∣tiones sunt.

I. Quia superflua est Repetitio praemissarum in conclusione. Ad hanc enim inferendam sufficit as∣sensum earum in mente praecessisse, praesertim im∣mediate; aut etiamnum in ea perseverare. Siqui∣dem, per assensum praemissarum semel datum, mens sufficienter illuminatur, ad habitudinem extremo∣rum agnoscendam. Certe concludimus, cum post assensum praemissarum, assentimur alicui propositio∣ni quae ex illis necessario sequitur, licet earum assen∣sum minime iteremus.

Frustra hic respondet Arriaga,

Non posse ex praemissis elici actum quo mens non assentiatur objecto praemissarum; quia per praemissas propo∣nuntur intellectui Extrema conclusionis unita cum uno medio, clare, & evidenter. Unde non po∣test intellectus illi non assentiri. Licet enim mens

assentiri nequeat conclusioni ut conclusio est, nisi praeextiterit in ea assensus praemissarum, (& hoc solum probat ratio Autoris), facile tamen potest as∣sentiri, de identitate aut diversitate extremorum in∣ter se, dependenter ab assensu praemissarum, licet assensum illarum non renovet. Potest enim mens retinere assensum conclusionis, cum casu aliquo de praemissis non cogitat, aut earum oblita est.

II. Si conclusio continet Assensum praemissarum, sequeretur totum Syllogismum in ea contineri. Tum autem superfluae essent praemissae, quod absurdum est.

Respondet Arriaga,

Intellectum procedere pau∣latim,

à minoribus ad majora, à notioribus ad ig∣notiora. Unde à Praemissis incipit, ut obtineat conclusionem, quae aliquid amplius continet. Ve∣ra

quidem ista: sed Argumentum nostrum non tan∣gunt. Quia si ipsa conclusio Praemissas, seu earum assensum, continet, ut volunt Adversarii, intellectus in illa sic procederet ut in Responsione dicitur: Ut &, sine repetitione praemissarum, sic procedit. Con∣firmatur Argumentum sic. Totus Syllogismus con∣sistit in assensu praemissarum, & conclusionis. At utrum{que} juxta Adversarios habetur in conclusione. Ergo, juxta eos, Totus Syllogismus in conclusione habetur. Vel sic Syllogismus affirmans perfectè con∣ficitur, cum extrema cernuntur esse eadem inter se, quia observantur esse eadem uni tertio: at totum hoc in conclusione praestatur, si vera est Adversariorum sententia. Supervacaneae igitur sunt praemissae, nisi in quantum conclusio eas continet.

Alii aliis rationibus utuntur quae non concludunt. Ut ex sententia opposita, Medium ingredi conclusionem. Item ex veris praemissis sequi conclusionem falsam, ut si ex his praemissis Omnis homo est substantia, Petrus est homo, conclusio quae sequitur sit, quia omnis homo est substan∣tia, & Petrus est homo, Petrus est substantia: Haec enim est falsa propositio causalis, Petrus enim non ideo est substantia quia est homo: Cum posset substantia es∣se, licet non esset homo, sed bestia, vel lapis. Hae in∣quam non urgent. Quia dicent Adversarii, ad prio∣rem quidem, medium abesse debere ab ea sola parte conclusionis, in qua alterum extremum de altero concluditur, non autem ab illa in qua ratio motiva attingitur. Ad posteriorem vero dicent, conclusio∣nem non semper contineri in ejusmodi propositione causali, in qua una pars reddit causam alterius, sed saepius in illa in qua una pars reddit rationem cur altera agnoscenda sit; ut in exemplo adducto.

Obj. I. Electio mediorum intrinsece attingit finem.

Ut cum quis propter sanitatem vultmedicamentis uti. Ergo etiam actus conclusionis, intrinsece attingit prae∣missas. Quemadmodum enim se habent media ad fi∣nem; ita se habet conclusio ad praemissas. Hoc est, sicut media expetuntur propter finem; ita conclusio agnoscitur propter praemissas. Huic Argumento dif∣fidit Arriaga: quia dispar est ratio conclusionis & mediorum. Haec enim nullam habent expetibilita∣tem propter se, sed tantum propter finem: Conclu∣sio vero per se cognoscibilis est: sed haec ratio ni∣hili est. Quia sicut media quatenus sunt media non sunt expetenda, nisi propter finem, ita neque conclusio quatenus est conclusio, seu propositio de∣ducta, cognoscibilis est, nisi per & propter praemis∣sas. Loquitur autem objecto, de mediis, quatenus sunt media, & de conclusione, quatenus est conclu∣sio.

Aliter igitur respondendum est, negando Electio∣nem mediorum intrinsece attingere finem. Sic enim esset simul Electio & Intentio. Verum tantum est E∣lectionem mediorum conjunctum habere, in volun∣tate, alium actum, per quem amatur, & intenditur Finis. Et similiter assensus conclusionis conjunctum habet, in intellectu, alium actum, per quem assensus praebetur praemissis, vel explicite, vel confuse. Et si∣cut Electio medii respectum dicit ad intentionem Finis, ut ad causam quae disponit ad ea eligenda ita eti∣am assensus conclusionis respectum dicit ad assensum praemissarum, tanquam ad Causam quae disponit ad veritatem illius agnoscendam. Sicut denique Finis ipse est Causa procatarctica actus per quem eligun∣tur media, ita etiam lumen praemissarum est causa motiva seu inductiva assensus conclusionis. Non autem necesse est ut Effectus intrinsece complecta∣tur suam causam.

Obj II. Si hic actus credo fuisse Abrahamum, eo quod Deus qui verax est, ita testatur, revelatio∣ne

nititur, ut ratione motiva, utique rationem illam intrinsece attingit. Secus enim non esset actus Fidei Divinae, magis quam si niteretur Testimo∣nio Humano.

Resp. Negamus connexionem. Potest enim niti ratione motivâ quam intrinsece non attingit. Nam actus ideo hac vel illa ratione niti dicitur, quia nititur alio actu qui rationem illam intrinsece attingit. Sic sufficit actum quo credimus Abra∣hamum fuisse, esse actum Fidei consequenter, (im∣mediate enim non est actus Fidei, praesertim di∣vinae) quia intellectus determinatur & inducitur ad eum eliciendum, per actum praevium, qui est im∣mediate & per se actus fidei: Sicut effectus dicitur supernaturalis, quia procedit à causa supernaturali, aut saltem supernaturaliter agente.

Obj. III. Conclusio est intrinsece conclusio, & aliquid speciale, per eam, cognoscitur, ut notae & phrases illativae, Ergo igitur, idcirco, propterea, ob hanc rationem, hinc infertur, & similes, denotant. Hoc autem speciale quod per eam cognscitur, non po∣test esse aliud quam objectum praemissarum. Con∣firmatur. Non possumus inferre conclusionem, nisi per notas illas. At si per eam objectum praemissa∣rum non attingeretur, facile possemus sine illis eam inferre.

Resp. I. Conclusio potest esse intrinsece conclu∣sio, licet objectum praemissarum intrinsece non at∣tingat, sed tantum ab assensu earum praevio pen∣deat. Ut filius potest dici intrinsece filius, nempe qua filius, ex eo tantum quid sit ab alio qui est Pater, licet eum intrinsece non complectatur, sed tantum extrinsece connotet.

II. Nihil speciale per conclusionem cognoscitur quod non cognoscitur per praemissas. Eademque propositio quae nunc est conclusio, potest in alio Syllogismo esse praemissa.

III. Notae Illativae nihil contra nos conficiunt. Quia solum denotant conclusionem ex praemissis in∣notescere seu assensum illius ex harum assensu pen∣dere. Per illum enim intellectus dicit, Propter ra∣tionem quam nunc intueor, aut iam iniuitus sum, video hoc vel illud ita esse. Ex quo neutiquam fequitur in∣tuitionem rationis motivae esse partem actus per quem infertur conclusio.

IV. Non possumus quidem sine notis istiusmodi inferre conclusionem sermone externo, ita ut audi∣ens percipiat nos illam inferre: At de sermone in∣terno non constat. Satis enim est, ut Mente infe∣ramus, si una veritate agnita, aliam ex ea penden∣tem, seu cum ea connexam, agnoscamus. Et si de actu interno constaret, non sequetur illum attin∣gere rationem motivam, sed tantum ex alio actu pendere per quem haec attingitur.

Obj. IV. Assensus conclusionis esset Assensui Principiorum similis.

Resp. Nihil minus. Quia assensus principiorum elicitur independenter à judicio praecedaneo; assen∣sus conclusionis non ita.

Obj. V. Intellectus dum discurrit, nititur illi prin∣cipio quae sunt eadem uni tertio &c. Ergo illud cog∣noscit. Sic autem cognoscit seu attingit objectum praemissarum.

Resp. Totum conceditur. Intellectus enim dum discurrit principio illi innititur, quatenus illud ag∣noscit in praemissis, (licet plerumque in actu exer∣cito tantum) indeque in conclusione statuit de ex∣tremis. Sed per ipsum actum conclusionis princi∣pium illud cognosci, est id quod quaeritur.

Obj. VI. Si rogetur quis, cur assentiatur huic aut illi propositioni, modo non sit ei per se nota, respondebit quia ita se habent praemissae. Ergo,

Resp. Nihil sequitur contra nos. Solum enim probat eum qui assentitur conclusioni alicui, vel in∣tueri,

vel intuitum fuisse rationem quae ad assensum illum inducit; & sensum quendam rationis istius mente retinere. Sed non probat eum per unum & eundem actum, tum rationi motivae, tum pro∣positioni quae cum ea connectitur, assentiri. Satis enim possibile est, ut per diversos actus huic & illi assentiatur.

Quaest. VII. An possit esse Syllogismus ex premissis aperte falsis. Dico autem ex aperte falsis; Quia du∣bium non est, quin aliquando fiant syllogismi, ex altera vel etiam utraque praemissa quae falsa sit, modo appareat esse vera.

Resp. I. Potest esse Syllogismus quoad formam Logi∣cam, ex praemissis aperte falsis. In his enim dispositio terminorum & propositionum potest esse legiti∣ma, seu regularis. Ut in hoc Syllogismo Omnis ho∣mo est arbor, Omnis equus est homo, ergo omnis equus est arbor.

II. Ex premissis aperte falsis, nisi supponantur pro ve∣ris, nequit esse syllogismus utilis, aut qui officio suo fungatur. Ratio est quia finis & officium Syllogis∣mi est, mentem per evidentiam praemissarum ad assensum conclusionis inducere. At ubi praemissae sunt aperte falsae, nec supponuntur pro veris, non possunt mentem ad assensum conclusionis inducere. Tunc enim mens plane dissentit à praemissis. Ade∣oque necesse est ut dissentiat etiam conclusioni quae ex illis sequitur; Atqui finis Syllogismi est ut ve∣rum inveniatur, aut confirmetur. Dicimus autem nisi praemissae supponantur pro veris: tunc enim est Syllo∣gismus ducens ad incommodum, ut vocatur: Cum scilicet arguimus ex falsis principiis adversarii, quae is pro veris amplectitur. Sicut & ex falsis prae∣missis, ex suppositione quod essent verae, vera con∣clusio inferri potest.

Quaest. VIII. An. ad assensum conclusionis eliciendum, opus sit ut mens percipiat consequentiam esse bonam?

Resp. Non necesse est ut respiciat ad ullam regu∣lam Logicam quae bonas consequentias à vitiosis di∣stinguit. Multi enim qui regulas non tenent, satis firmiter assentiuntur conclusionibus. Sed sufficit si videat connexionem extremorum cum medio, in materia particulari. Ex. g. ut quis ex hoc anteceden∣te, Petrus cnrrit, inferat ergo Petrus movetur, non ne∣cesse est ut videat Syllogismum esse in Darii, in quo consequentia semper bona est: Aut ut teneat regu∣lam, à specie ad Genus valet consequentia affirmative: seu posita specie ponitur Genus; sed tantum ut videat motum in Idea Cursus necessario contineri.

DISPUTATIO XXVI.

De Figuris & Modis Syllogismorum.

Quaest. I. QƲot sint Figurae Syllogismorum sim∣plicium? Communis sententia, cum Aristotele, tres tantum ag∣noscit. Sunt tamen qui quar∣tam adjiciunt, quae Figura Galeni dicitur. Is enim tribus Figuris Aristotelicis quartam addidit, ut testa∣tur Averroes: Licet in scriptis Galeni quae extant nulla ejus sit mentio. In hac questione

Thesis nostra est, Quatuor esse Figuras Syllogismorum simplicium.

Probatur. Pro diversa dispositione medii termini cum partibus quaestionis, Figurae Syllogismorum sunt diversae, ut omnes fatentur. At quatuor modis disponi potest medius terminus cum partibus quaesti∣onis.

Vel enim medius terminus majori extremo subjicitur, & de minori praedicatur ut in prima Fi∣gura; vel de utroque praedicatur ut in secunda; vel utrique subjicitur ut in tertia; vel denique de majori exremo praedicatur & minori subjicitur; quae dispo∣sitio terminorum eodem jure figuram distinctam constituit, ac reliquae.

Adde nonullas esse conclusiones quae in nulla ex tribus figuris receptis directe & immediate ex eisdem praemissis & per idem medium inferri possunt: Ut exempla Syllogismorum quartae Figurae, in Instituti∣onibus nostris, parte com. cap. 26. sect. 6. tradita osten∣dunt. Utile autem & necessarium est, omnes mo∣dos recte concludendi per quodlibet medium idone∣um, proponere: Ut & perfectio artis Logicae postu∣lat. Unde viri docti nonnunquam utuntur Syllo∣gismis quartae Figurae, & conditio materiae ad eam interdum mentem trahit. Excipiunt quartae Figurae Adversarii, eam non differre à prima nisi transpo∣sitione praemissarum, & inversione conclusionis. Verum si haec ratio contra quartam figuram valeat, valebit etiam adversus secundam & tertiam; quia per transpositionem & inversionem praemissarum, Syllogismi illarum figurarum, non differunt à Syl∣logismis primae. Sic enim ad eam reduci solent. Deinde quidam Syllogismi quartae Figurae, neque per transpositionem praemissarum, nec per inversio∣nem connclusionis ad primam reduci possunt: ex. g. hic, Nullus miser est aequanimus, Quidam aequanimus est pauper, Ergo aliquis pauper non est miser. Si enim prae∣missae transponantur, major erit particularis in pri∣ma figura, & minor negans. Nec potest Syllogis∣mus iste fieri in Ferio, nisi utraque praemissarum conversa. Nec in Festino nisi conversa minori; neque in Ferison, nisi conversa majori. Sic autem non erunt eaedem praemissae.

Objiciunt Conimbricenses in Lib. 1. prior. cap. 7. quaest. 1. Art. 1. Si recte constitutum est illud esse majus extremum in syllogismo, quod de medio praedicatur, fieri omnino repugnat ut medius terminus de majori extremo prae∣dicetur, & minori subjiciatur: ne minus praestantem locum majori extremo concedamus.

Resp. Mira est ista argumentatio à tantis viris profecta. An non enim, ut ipsi probe noverant, medius terminus de majori extremo praedicatur in secunda Figura? Dicendum igitur praedicatum quae∣stionis nullam aliam ob causam majus extremum vo∣cari, quam quia praedicatum propositionis praecipue attenditur, eo quod subjectum cui tribuitur, expli∣cet: Deinde quia difficilius est invenire attributa quam subjecta. Hoc est facilius menti nostrae oc∣currunt res. (has enim sensus & ratio quotidie sug∣gerunt) quam attributa quibus cognoscantur.

Objiciunt etiam rationem Averrois:

Nihil mi∣nus expectat ratio naturalis, quam ut inferetur id quod subjiciebatur medio termino, de illo quod de eodem medio praedicabatur. Ratio enim na∣turalis postulat, ut id quod affirmatur aut negatur de aliquo subjecto, affirmetur etiam aut negetur de omnibus sub eo contentis. Quando igitur id quod subjicitur medio praedicatur de attributo Medii, praedicatio est indirecta, & non natura∣lis.

Resp. Obscura est ista ratiocinatio. Cui dandum est quartam figuram minus esse naturalem, hoc est, minus facilem & evidentem, minusque menti arri∣dere, quam prima. At quid inde? An non id ipsum verum est de secunda & tertia? Ut & ipsi Aristote∣lici fatentur. Unde falsum est expectationi ratio∣nis adversari, quod in ea inferatur id quod subjici∣tur medio, de eo quod de eodem medio praedicatur. Cur enim per ejusmodi illationem magis frustratur spes mentis, quam per illas quae fiunt in secunda

figura, in qua id quod subjicitur medio, concluditur de eo quod eidem subjicitur, aut in tertia in qua id quod ptaedicatur de medio concluditur de eo quod de eodem praedicatur. Ad confirmationem dici∣mus, sensum illius regulae in qua fundantur Syllogis∣mi universales, non esse quasi id quod affirmatur, vel negatur de aliquo subjecto, affirmari vel negari debeat de solis illis quae in extensione illius continen∣tur (ut multa exempla ostendunt) sed tantum quod de iis affirmari vel negari possit salva veritate. Nec obtinet illa regula nisi in sola prima figura. Neque etiam in omnibus illis modis; sed in illis tantum in quibus minus extremum in extensione medii termi∣ni continetur. Regula autem universalis omnium Syllogismorum, Quae necessario connexa sunt cum eodem tertio, aut ab eo disjuncta, illa etiam connexa aut disjun∣cta sunt inter se, in quarta figura locum habet, non minus quam in reliquis.

Quaest. II. An quatuordecim tantum sunt modi Syllo∣gismorum Ʋniversales, directe concludentes, in tribus pri∣mis Figuris.

Resp. Affirmative, juxta regulas enim in Instituti∣onibus, Part. Com. Cap. 27. traditus, tot sunt modi boni & utiles, nec plures esse possunt. Hoc ut ma∣nifestum fiat observandum est, quatuor esse Genera propositionum ex quibus fiunt Syllogismi Universa∣les; Universaiis affirmans, Universalis negans, Par∣ticularis affirmans, & Particularis negans, quae qua∣tuor literis A, E, I, O; indicari solent. Jam vero primo patet tot esse posse modos Syllogismorum, istiusmodi propositionibus constantium, quot modis propositiones istae, si tres tantum simul sumantur, combinari possunt. Atqui ex doctrina combinatio∣num, quae in Arithmetica traditur, propositiones illae A, E, I, O, si tres simul sumantur, 64, modis disponi possunt, nec pluribus, nec paucioribus. Ex his vero excluduntur 54 per regulas supra dictas.

Sunt igitur decem tantum modi utiles, scilicet, A, A, A; E A, E; A, I, I; E, I, O; A, E, E; A, O, O; A, A, I; E, A, O; I, A, I; O, A, O, Hinc ta∣men non sequitur decem tantum esse genera Syllo∣gismorum Universalium recte concludentium; quia ex decem plures esse possunt ejusdem speciei, in di∣versis figuris, ut & revera sunt. Ut AII in prima & tertia, E, I, O, in omnibus tribus, E, A, E, in secunda & tertia. Ex denis illis modis, sex in pri∣ma figur•• excluduntur per regulas, singulorum Syl∣logismorum proprias, Instit. part. com. cap. 28. Scili∣cet, A, E, E, & A, O, O, per regulam secundam quae minorem jubet esse affirmativam; I, A. I, & O, A O, per primam, per quam major debet esse Universalis; A, A, I, & E, A, O, Quia si minor U∣niversalis sit in prima figura, minus extremum uni∣versaliter in illa distribuitur, adeoque, ut adaequate concludamus, hoc est totum quod ex praemissis di∣recte concludi queat, necesse est conclusionem etiam esse universalem. Restant igitur quatuor tantum modi legitimi in prima Figura. In secunda Figura excluduntur A, A, A; A, A, I, & A, I, I, per regu∣lam tertiam, quae requirit alteram praemissarum esse negantem: I, A, I; O, A, O, per regu∣lam primam, quae prohibet ne major sit particularis: E, A, O, deneque propter eandem rationem ob quam rejicitur à prima Figura. Restant igitur qua∣tuor. In tertia Figura, A, A, A; E A, E; A, E, E, rejiciuntur per regulam quartam, quae conclusionem postulat particularem; A, O, O, per regulam se∣cundam, quae minorem vult esse affirmantem. Re∣stant igitur sex. Quare modi Universales recte con∣cludentes sunt tantum quatuordecem, quod erat de∣monstrandum. Eodem modo demonstrare licet per regulas quartae figurae proprias quinque tantum esse illius modos recte concludentes.

Obj. I. Plures sunt modi recte concludentes:

Quod variis instantiis ostendere conatur Derodon log∣contract. cap. 4. sect. 3.

I. Ex omnibus negantibus, etiam ex minore ne∣gante in prima Figura recte concluditur. Primo cum medium est terminus negans vel infinitus. Ut quod non est animal, non est homo, statua Caesaris non est animal, ergo statua Caesaris non est homo. Deinde cum medi∣um signo exclusivo afficitur. Ut solus Deus est ado∣randus: Imagines Dei non sunt Deus, non igitur sunt ado∣rand••.

II. Item ex omnibus particularibus: Ut aliquod a∣nimal est rationale, aliquod animal est homo, ergo aliquis homo est rationalis.

III. Ex majori particulari in prima & secunda Fi∣gura: Ut aliquod animal est rationale: omnis homo est animal: ergo aliquis homo est rationalis.

IV. Ex omnibus affirmantibus in secunda Fi∣gura: ut omne rationale est risibile, omn•••• homo est risi∣bilis, ergo omnis homo est rationalis. Omne brutum est animal, omnis asinus est animal, ergo omnis asinus est bru∣tum.

V. Dicit in tertia Figura minorem esse posse ne∣gantem, & conclusionem universalem: Sed nullum exemplum affert. Quanquam facile sit exempla ad∣ducere iis similia quae in secunda & tertia instantia exhibentur. Ut omnis homo est rationalis; nullus homo est bestia; ergo nulla bestia est rationalis.

VI. Addit rationem cur ex omnibus negantibus, & particularibus in quavis figura, ex particulari in prima & secunda, ex omnibus affirmantibus in se∣cunda, &c. aliquando recte concludere liceat, ali∣quando non, hanc esse, quia sic aliquando sunt qua∣tuor termini, unus scilicet aequivocus, qui duobus aequipollet; cum non eodem modo significet in om∣nibus propositionibus, in quibus adhibetur: aliquan∣do vera sunt tantum tres.

Unde regulam statuit, semper recte concludi, quan∣do in Syllogismo tres tantum sunt termini non aequi∣voci.

Respondent quidam Syllogismos istiusmodi con∣cludere vi solius materiae non autem vi formae Syl∣logisticae.

Replicat Derodon,

Omnem forman Syllogi∣sticam. & omnes regulas syllogismorum, nec non reliqua prae cepta Logica, n••ti experientia reflexa: per quam observatum est omnes syllogismos, in quibus sunt tantum tres termini non aequivoci, recte concludere: hoc est, veram semper inferre conclusionem, modo verae sint praemissae. Ade∣oque Syllogismos istiusmodi concludere vi for∣mae.

Discursum hunc breviter, exercitationis gratia, Ventilemus. Ad prius exemplum primae instantiae respondet ipse Derodon. Minorem non esse ne∣gatam, sed affirmatam. Quia affirmatur in illa me∣dium de minori extremo. Medium enim non est animal, sed id quod non est animal. Quod clare patere dicit, si praemissas in propositiones infinitas commu∣tentur, hoc modo, quod est non-animal, est non homo: Statua Caesaris est non animal, Ergo. Sed ex ista re∣sponsione sequetur omnem propositionem negan∣tem dici posse affirmantem. Siquidem in omni negante, negatio attributi negati attribuitur subjecto: ut cum dicimus hominem non esse lapidem nega∣tio lapis tribuitur homini, quod autem medius ter∣minus sit negativus, naturam minoris propositionis immutare nequit. Deinde in minori, nota negandi praeficitur copulae. Quidni igitur negans censenda est?

Dicendum igitur potius est, Majorem esse affir∣mativam. Aut saltem non concludere nisi virtute affirmativae, Omnis homo est animal, in qua includi∣tur, & quae ad veritatem ipsius praesupponitur. Si

instet quis Syllogismum hunc procedere à negatio∣ne Generis ad negationem speciei, qui processus legittimus est, adeoque esse bonum, licet utraque praemissarum negante constet.

Resp. Processum illum niti axiomate affirmante, nempe posita specie ponitur Genus, seu speciem ne∣cessario includere naturam Genericam.

Ad alterum exemplum primae instantiae dicimus, majorem nec esse propositionem simplicem, nec esse pure negativam, duas enim complectitur propositi∣ones nempe Deus est adorandus, & nihil aliud est ado∣randum. At Regulae Syllogismorum de illis tantum Syllogismis intelligendae sunt, quae constant propo∣sitionibus simplicibus, aut quae simplicibus aequi∣pollent. Deinde concludit Syllogismus propositus, vi affirmantis, Omne adorandum est Deus, in qua ex∣clusiva includitur.

Reliquae instantiae non concludunt vi formae. Syllogismi enim vi formae concludere dicuntur, qui in omni materia simili concludunt. Atqui in alia materia simili Syllogismi isti non concludunt. Ut ex omnibus particularibus, aliquod animal est irratio∣nale, aliquod animal est homo; Ergo aliquis homo est ir∣rationalis. Et ex majori particulari in prima & se∣cunda figura; aliquod animal est irrationale, omnis ho∣mo est animal, Ergo aliquis homo est irrationalis: & sic de caeteris. Similis autem est materia, cum pro∣positiones sunt ejusdem formae, quoad quantita∣tem & qualitatem.

Inst. Ad formam Syllogismi pertinet regula quod in eo tantum sint tres termini: At Syllogismi illi vi regulae istius concludunt. Ergo concludunt vi for∣mae.

Resp. Cum tres termini materia legitima sint boni Syllogismi, ut omnes concedunt, regula illa non praescribit formam, sed materiam indicat. Forma autem consistit in figura & modo; nempe

in ejusmodi dispositione illorum terminorum, & tri∣um propositionum ex eorum combinatione exur∣gentium, quae nunquam falsam conclusionem ex ve∣ris praeminis infert.

Instabis porro: Modo sint tantum tres termini, perinde est qualisnam sit Figura vel modus. Si e∣nim Syllogismus his solis constiterit, semper recte procedit. Non igitur concludit vi ••ormae, sed vi materiae.

Resp. Fatendum est omnes regulas ad modum & figuram spectantes, ••o collineare, ut in syllogis∣mo sint tantum tres termini, rite dispositi, hoc est in aliquo modo & figura positi. Hinc tamen non sequitur formam esse plane indiff••rentem, aut Syl∣logismum vi illius non concludere. Quia in ali∣qua forma non possunt esse nisi tres termini, in aliqua alia possunt esse quatuor, seu unus aequivo∣cus. Expedit autem differentiam illam, regulis quibusdam de dispositione terminorum, & quanti∣tate ac qualitate propositionum indicare.

Notandum etiam est, modos illos qui non sem∣per recte concludunt, non esse necessarios. Con∣clusio enim quae in illis infertur inferri potest per idem medium in aliis modis qui nunquam fallunt. Et mens, sponte sua, raro aut nunquam illis uti∣tur.

Denique notandum est regulas Syllogismorum, nec sola experientia reflexa, neque ea praecipue, niti, sed principiis quibusdam universalibus per se notis, quae axiomatis illis & regulis quas in Instit. part. com. cap. 27. tradidimus, continentur. Quibus ostenditur Syllogismos in tali modo & figura non posse esse vitiosos, seu ratio redditur à priori, cur sint recti: & mentem plane convincunt quod in omni materia simili obtineant Cum per experien∣tiam in paucis tantum individuis, rectitudinem eo∣rum

percipiamus. Idem dicendum est de reliquis praeceptis Logicae.

Objiciuntur, II. Nonnulla exempla Syllogismo∣rum, qui juxta regulas communiter receptas formari videntur, falsam tamen conclusionem inferunt, ex veris praemissis. Ut,

1. Omne individuum alicujus speciei est equus; Omnis homo est individuum alicujus specie••: Omnis igitur homo est equus.

2. Omnis planta vel ••anis latrat; omnis arbor est plan∣ta vel canis: Ergo omnis arbor latrat.

3. Nullus homo dum sedet ambulat: omnis homo dum sedet est homo: Ergo nullus bomo ambulat.

4. Omne ridens movetur: Omne ridens est homo: Er∣go aliquis homo movetur. Ponamus autem nullum ho∣minem actu moveri, falsa erit conclusio, cum tamen praemissae necessariae sint, et semper verae.

5. Omne animal sentit: Quoddam animal est non omne animal; Ergo non omne animal sentit.

Resp. Ad primum, utramque praemissarum esse particularem. Habent enim hunc sensum, Quaedam species habet omnia individua equina, quaedam spec••es ha∣bet omnia individua humana. Unde sunt in Syllogis∣mo quatuor termini.

Ad secundum, major vel est propositio disjuncti∣va hunc sensum habens, vel omnis planta latrat, vel omnis canis latrat, sic autem Syllogismus non est sim∣plex et categoricus, ut loquuntur, sed disjunctivus: qui idcirco procedere debet à positione unius mem∣bri ad remotionem alterius; vel contra. Vel non est disjunctiva, sed hoc sensu accipienda, omne quod est planta vel canis latrat, ut minor indicat: Sic au∣tem est falsa. Aequipollet enim copulativae, & planta & canis latrat.

Ad tertium, particula dum sedet, vel pertinet ad subjectum in majori, vel ad attributum. Si ad subjectum, in hunc sensum, nullus homo sedens ambulat,

subsumi debet in minori, Omnis est homo sedens: & sic minor erit falsa. Si ad attributum pertinet, hoc sensu, Nullus homo ambulat dum sedet, seu eo tem∣pore quo sedet, sic conclusio non erit falsa.

Ad quartum dicimus, minorem duplicem sensum admittere: alium absolutum qui supponit existen∣tiam subjecti, nempe ridentis, & absolute affirmat hominem esse idem cum eo: sic autem est falsa. Absolute enim loquendo homo non est idem cum eo quod actu ridet: quia fieri potest ut sit idem cum non ridente: & contraria potest esse vera, Nullum ridens est homo, eo tempore quo nullus homo ridet. Alium sensum patitur, qui conditionatus est, ex hy∣pothesi scilicet, quod sit aliquod ridens. Unde ad∣missa hypothesi quod aliquis homo actu rideat, se∣quitur conclusio, aliquis homo movetur. Et sup∣positio facta contradicit minori in eo sensu quo mi∣nor est vera.

Ad quintum dicimus, minorem esse negantem in tertia figura. Eundem enim habet sensum, ac quoddam animal non est omne animal: Alii di∣cunt esse quatuor terminos; scilicet, Omne animal, quoddam animal, sentit, & non omne animal.

Quaest. III. Quomodo se habeant figurae syllogismorum ad invicem: ratione perfectionis & imperfectionis?

Thes. I. Prima figura reliquis perfectior ost.

I. Quia omnia genera quaestionum in ea conclu∣di possunt, scilicet Universalia, particularia, affir∣mantia & negantia. Cum in secunda sola negantia, in tertia & quarta sola particularia concludi possunt.

II. In prima figura medius terminus non tantum officio sed etiam situ medius est. Est enim subjectum majoris extremi & Attributum minoris, quod id∣circo ipsi subjicitur. Adeo ut dispositio termino∣rum in prima figura sit maxime naturalis: & ad eam sponte ••ua recurrant ratiocinantes, nisi condi∣tio materiae obstet. Ex. gr. accipiamus tres illos ter∣minos,

sentiens, homo, tanquam externa, animal ut medium, mens in prima figura sic arguit: sentiens unitur animali, & animal unitur homini, ergo etiam sentiens & homo sibi invicem uniuntur: ubi ordo ter∣minorum est homo animal sentit, vel sentit, ani∣mal, homo. Eo modo quo partes lineae A, C, cohae∣rent per intermediam B. a / b / c. In reliquis vero figuris medium est tantum officio me∣dium. Nam in secunda figura, in qua medium u∣trobique praedicatur, & in tertia, in qua utrobique subjicitur, situ extra est. Nec tamen idcirco ini∣doneum est ad extrema unienda, hoc est ad unio∣nem eorum nobis indicandam. Ad hoc enim prae∣standum, sufficit si cum utroque extremo identifi∣cari perspiciamus, qualiscunque sit ordo identita∣tem illam apprehendendi. In quarta vero figura medium quidem situ medium est, sed extrema ordi∣ne inverso disponuntur: quia majus extremum sub medio, minus supra locatur.

Addunt plurimi aliam rationem, cur Syllogismi primae figurae perfectiores sint; scilicet quia in iis vis consequentiae, & dictum de omni & de nullo, lu∣culentius apparet. Sed haec ratio nulla est. Nam dictum de omni & de nullo, non habet locum in secunda & tertia figura. Quia in secunda majus extremum nec affirmatur nec negatur de medio, sed hoc de illo. Et in tertia licet majus extremum affirmetur vel negetur de medio, minus tamen sub eo non continetur. Nec video cur necessitas consequentiae in prima figura luculentior sit, nisi quia ordo ter∣minorum in ea magis est naturalis. Omnes enim boni Syllogismi nituntur his principiis per se notis, Quae sunt eadem cum eodem tertio sunt eadem inter se: & quorum alterum cum eodem tertio idem est, alterum ab eo diversum, illa sunt diversa inter se. Haec autem, si quis, in quovis syllogismo, locum habere perspe∣xerit,

fieri non potest quin consequentia ei evidentis∣sima sit. Sed expeditius cerni videntur in prima figu∣ra: Et idcirco consequentia in ea facilius percipitur. Hinc Syllogismi reliquarum figurarum ad eam redu∣cuntur, tanquam ad statum perfectiorem

Corrolarium. Figura quae prima ab Aristotele sta∣tuitur ordine doctrinae primo proponenda est. Contra Ra∣mum, et Ramistas, qui eam figuram, quae Aristoteli tertia est, primo loco tradendam esse contendunt. Rationes sunt.

1. Quia Figura illa nobilissima est, et ad ratioci∣nandi usum aptissima.

2. Quia per reductionem ad eam consequentia Syllogismorum reliquarum figurarum declaranda est, si opus sit.

Obj. I. Simplicissima ordine doctrinae praeponen∣da sunt. At in secunda et tertia Figura dispositio est simplicior: in tertia enim medium antecedit, in se∣cunda sequitur. In prima vero mixta cst dispositio, quia medium et antecedit et sequitur. Sic Dunamius, in Rami Dialect. lib. 2. cap. 10.

Resp. Simpliciora tunc tantum praeponi debent, quando mixtorum sunt principia: Quod hic non contingit; secus enim simpliciora sequi debent, cum cognitio eorum à cognitione compositorum pendet.

Obj. II. Ratio methodi postulat ut ab imperfecti∣oribus progrediamur ad perfectiora. Si igitur figura quae Aristoteli prima dicitur, caeteris perfectior sit, postremo in loco tractanda est.

Resp. Neque ab imperfectioribus, sed à perfectis∣sim is potius incipiendum est, nisi cum cognitio per∣fectiorum à cognitione imperfectiorum pendet. Ut in doctrina virtutum moralium tradenda, initium re∣cte fit à pietate erga Deum, quae virtus omnium per∣fectissima est in se, & hominem maxime decet.

Thesis II. Perfectio primae Figurae supra reliquas est pantum accidentalis. Perfectio enim essentialis, quae

in bonitate consequentiae consistit, communis est omnibus figuris. Quod autem bonitas illa evidenti∣tior sit in prima, quam in reliquis, essentiae boni Syl∣logismi supervenit, non autem eam constituit. Si∣cut quod lux intensior sit, non est de ejus essentia.

Obj. Quidam Syllogismi secundae & tertiae Figurae evidentiores sunt quam quidam primae, ex. g. hic, nullus equus est risibilis, omnis homo est risibilis, ergo nul∣lus homo est equus, evidentior est; licet in secunda Figura sit, quam si in prima figura strueretur hoc mo∣do; nullum risibile est equus, omnis homo est risibilis, ergo.

Resp. Prior evidentior est & magis placet, ratio∣ne praedicationis terminorum in majori; quia in ea illud est attributum, quod natura sua exigit esse attri∣butum, sed non ratione dispositionis syllogisticae medii cum extremis, (quae in prima Figura magis na∣turalis est) & evidentia sequelae quae in eadem major est.

DISPUTATIO XXVII.

De Divisione Syllogismorum ratione Materiae.

SYllogismus ratione materiae spectatus, dividitur in Verum et Fallacem. Verus dicitur qui parit assensum verum. Fallax qui parit errorem. Pri∣or rursus, secundum Aristotelem, dividitur in Dialecti∣cum, & Apodicticum. Posterior, in Pseudographicum, & Sophisticum. Syllogismus Dialecticus communiter definitur, ex materia quidem, qui concludit ex pro∣babilibus; ex effectu autem, qui opinionem parit.

Apodicticus, seu demonstrativus, similitur, per ma∣teriam definitur, qui concludit ex loco causae proxi∣mae, & adaequatae, vel effectus: per effectum vero, qui Scientiam parit. Syllogismus Pseudographicus dicitur qui ementitur speciem Syllogismi Apodictici. Pseudographicus vero appellatur, propter similitu∣dinem quam gerit ad Pseudographema, seu falsam de∣lineationem figurae in Geometria, quae videtur con∣tinere rationem alicujus Theorematis, aut Proble∣matis, sed eam non continet. Sophisticus denique definitur, qui ementitur speciem Syllogismi Dia∣lectici. Syllogismum Dialecticum aliter Topicum vocant, quia vim suam trahere solet, (inquit Dero∣don, Log. contract. parte 5. cap. 5.) ex locis quibusdam argumentorum. De hoc genere Syllogismi dum tractant, annumerant communiter plerosque om∣nium ratiocinationum locos, ut videre est apud Burgersdicium, Derodonem, & alios.

Aliter tamen Burgersdicius Syllogismum Dialecti∣cum definit, Qui opinionem generat, aut quemlibet assen∣sum praeter scientiam; Instit. lib. 2. cap. 5. Galtruchius vero Method. & Instit. Log. Disp. 4. cap. 6. Syllogis∣mum ratione materiae dividit, (& se ita facere di∣cit ex communi doctrina) in Demonstrativum, proba∣bilem, & Sophisticum. Et eodem modo definit proba∣bilem quo alii Dialecticum. Sed Keckermannus System. Log. lib. 3. cap. 11. Syllogismum verum dividit in Contingentem & Necessarium: Et Necessarium cap. 15. in Dicticum & Apodicticum. Dicticum ibidem de∣definit, qni ex quovis loco necessario probat praeter locos efficientes, Finis & effectus. Apodicticum definit cap. 22. in quo effectus probatur per causam efficientem, & destinatum per suum finem; & contra, Efficiens ex ef∣fectu, & Finis ex Destinato, hoc est ex medio. Lo∣cos etiam Argumentorum distinguit in Contingentes, seu probabiles, & necessarios. Et hos doctrinae Syllo∣gismi necessarii, illos contingentis subjecit; nec,

ut alii, omnia genera locorum commiscuit, aut solos necessarios tradidit. De his sit.

Quaest. I. Quid de distributionibus Syllogismorum hic traditis sentiendum sit?

Resp. Varie in illis Erratum est. Et.

I. Male Syllogismus ex solis probabilibus disse∣rens, sub Syllogismo vero secundum materiam lo∣catur, ut species sub suo genere. Syllogismus e∣nim verus est qui verum assensum parit. Quod autem probabile duntaxat est, potest esse falsum, & nonnunquam actu falsum est. Fieri igitur potest ut pariat assensum falsum.

Rectius igitur Syllogismus secundum materiam spectatus, divideretur in Necessarium, Probabilem, & Fal∣lacem. Seu in eum qui omnino certus est, & sem∣per parit verum assensum, & in eum qui omnino certus est, pro vero tamen ut plurimum habetur; & in eum denique qui plane deceptorius est. Nec enim Syllogismus probabilis inter fallaces censen∣dus est, quia nec semper nec plerumque fallit.

II. Male etiam definitur Syllogismus Sophisticus, qui ementitur speciem Syllogismi Dialectici, hoc est, probabilis. Sic enim Divisio Syllogismi in A∣podicticum, Dialecticum, Pseudographicum, & So∣phisticum, non esset adaequata Cum praeter spe∣cies illas, ut vulgo accipiuntur, detur quintum mem∣brum, nempe Syllogismus qui ementitur speciem Syllogismi necessarii, nec tamen ex causa aut effe∣ctu apparenti probat; sed ex alio loco necessario concludere videtur. Adde quod Fallacia à non cau∣sa pro causa, inter species Syllogismi Sophistici re∣censetur. Quae tamen si causa sit proxima, & adaequata speciem gerit Syllogismi, non probabilis tantum, sed stricte Apodictici. Quin plerique modi Sophisma∣tum extra dictionem, concludere videntur ex me∣dio necessario: eoque facilius imperitos, aut incau∣tos decipiunt. Si enim probabiliter duntaxat con∣cludere

viderentur, praesertim ubi probatio firma et certa expectatur, rarius nos fallere possent.

Syllogismus igitur Sophisticus est, qui conclu∣dere videtur ex principiis necessariis aut saltem ex probabilibus, cum revera ex falsis aut aequivocis concludit. Et si ita distinguere libet Sophismata, Pseudographus erit qui concludere videtur ex causa, vel effectu, aut signo necessario, quod non praestat. Unde erunt sophismata non tantum è loco non-causae pro causa, sed etiam è locis non-effectus pro effectu, et non∣signi pro signo, secus ac in Logica vulgari statuitur.

III. Sed capitalis error committitur, cum Syllogis∣mus verus dividitur in Dialecticum et Apodicticum; et Dialecticus ex solis probabilibus, Apodicticus au∣tem, non ex quovis loco necessario, sed solummodo è loco causae, aut effectus, concludere dicitur. Syllo∣gismus enim qui Dialecticus vocatur, hoc est omnis Syllogismus praeter Apodicticum, et Sophisticum, (sub quo Pseudographus continetur) saepissime concludit ex necessariis. Et plerique loci argumentorum ex qui∣bus disserit, Canones continent necessariae veritatis: Quales sunt loci Generis, Speciei, Differentiae, Proprii, Definitionis, Subjecti, Adjuncti, Oppositorum, &c.

Hoc vidit Burgersdicius, sed minus prudenter vi∣tare conatus est, definiendo Syllogismum Dialecti∣cum, qui opinionem generat aut quemlibet alium assensum praeter scientiam. Sic enim, pro suo, & aliorum quo∣rundam arbitrio, vocem Scientiae nimis restrixit. Cum vulgo Scientia quemlibet assensum certum & evidentem significet, & contradistingui soleat ab er∣rore, fide, & opinione. Satius fuisset aperte dicere, Syllogismum Dialecticum esse qui è quovis loco concludit, praeter causam propriam, & adaequatam, vel effectum proprium.

Dicendum igitur est, Syllogismum Dialecticum esse, qui in disputationibus & colloquiis commu∣niter adhibetur, in quibus exquisitae rationes nec ne∣cessariae

sunt, nec plerumque adseruntur. Adeoque qui licet ex necessariis, & quidem è loco causae pro∣ximae, & effectus proprii interdum disserat, ad mini∣mum è probabilibus disserere debet: Nec aliud volu∣isse Aristotelem, cum Syllogismum Dialecticum de∣finivit, qui disserit ex probabilibus, apparet, ex toto il∣lo Tractatu satis amplo, qui octo libris Topicorum continetur. Syllogismus igitur Dialecticus à Demon∣strativo differt, ut Totum à parte, qua ratione ali∣bi distinguit Aristoteles, inter Scientiam, et Sapien∣tiam. Quivis enim Syllogismus utilis potest esse Dialecticus: sed non omnis Dialecticus, Demon∣strativus est. Rectius igitur Keckermannus, Syllo∣gismum verum divisit, primo in Contingentem, qui ex solis probabilibus, et necessarium, qui ex necessa∣riis disserit. Deinde necessarium, in Dicticum, et A∣podicticum: Nisi quod vox Dicticus idem significet quod Apodicticus; Suntque proinde termini minus idonei. Sed excusare eum debet, quod meliores non occurrerent, nec liberet novos fingere; item quod propositio apò nonnunquam significationem inten∣dat. Syllogismus autem qui Apodicticus seu demon∣strativus dicitur, est omnium nobilissimus, et verita∣tem lnculentissime intellectui exhibet.

IV. Inepte et pueriliter Syllogismus Dialecticus dicitur Topicus, à tópon, seu locis ex quibus media eruuntur. Propter illam enim rationem omnis Syl∣logismus Topicus dicendus est. Omnis enim Syl∣logismus Medium ex aliquo loco arcessit. Perpe∣ram etiam Ars Topica Syllogismo Dialectico sub∣jicitur, quasi illius propria foret. Non enim mi∣nus, artis requiritur in causis et effectibus germa∣nis rei investigandis, quam in reliquis illius attri∣butis. Aliqua igitur illius pars Syllogismo Apo∣dictico assignari debuit, ut recte à Keckermanno ••it.

Quaest. II. An recte igitur divisus sit Syllogismus ra∣trione Materiae, in Necessarium, Probabilem, & Sophi∣sticum?

Resp. Affirmative, Omnis enim Syllogismus con∣cludit ex praemissis quae vel sunt evidenter verae, & tum dicitur Syllogismus necessarius; vel non om∣nino evidenter verae, & est probabilis; vel evidenter falsae, aut ambiguae, si quis mediocriter peritus & attentus fuerit, estque Sophisticus. Deinde omnis Syllogismus vel parit cognitionem certam & evi∣dentem, quae Scientia dicitur; estque idcirco ne∣cessarius: vel non omnino certam & evidentem, quae tamen etiam à peritis & cautissimis non potest jure falsa haberi, & est probabilis: vel errorem parit qui facilius detegitur, estque Sophisticus.

Obj. I. Est etiam Syllogismus ex praemissis pror∣sus dubiis, conclusionem dubiam pariens.

Resp. Si praemissae ejusmodi penitus dubiae appa∣rent, nullam conclusionem aut assensum gignunt. Mens enim nihil inferre potest ex praemissis pror∣sus dubiis, quamdiu ita apparent. Sin probabiles videantur, aut necessariae, errorem pariunt. Est{que} Syllogismus, ei cui ita apparent, Sophisticus, aut Pseudographicus.

Obj. II. Datur etiam Syllogismus ex aperte fal∣sis.

Resp. Ex aperte falsis, cognitis ut falsis, nullus potest esse Syllogismus, nisi in simplici apprehen∣sione; aut cum falsa supponantur esse vera. Nec enim aliter ex ejusmodi praemissis, mens quidquam concludere potest.

Obj. III. Duplex tantum est Materia Syllogismi; necessaria, & contingens, sub qua continetur possi∣bilis. Duo igitur tantum genera sunt Syllogismorum ratione materiae

Resp. Si Materia Syllogismi consideretur in se, & ut est à parte rei, duplex tantum est. At si con∣sideretur

ut cognitioni nostrae subjicitur, (qua rati∣one hic consideratur) quadruplex est. Vel enim est necessaria, & percipitur esse necessaria; & constitu∣it Syllogismum necessarium: vel est contingens, & intelligitur esse contingens; & constituit Syllogis∣mum probabilem: vel videtur necessaria, aut con∣tingens, seu possibilis, sed non est; & constituit Syl∣logismum fallacem.

Obj. IV. Syllogismi qui constant ex praemissis necessariis, si solum probabiles putantur, aut ex pro∣babilibus, si putantur necessariae, ad nullum ex his tribus membris pertinent.

Resp. Qui prioris ordinis sunt, ad Syllogismum contingentem pertinent. In syllogismo enim non tantum spectanda est conditio materiae in se, sed e∣tiam prout à mente nostra aestimatur: Pro illa e∣nim aestimatione assensum certum aut incertum in nobis gignit. Qui vero ordinis sunt posterioris, con∣stituunt Sophismata.

Obj. V. Syllogismi qui constant altera praemissa∣rum necessaria, altera contingenti; aut altera de Fi∣de divina altera naturali, necessaria vel probabili, mixti videntur, & aliam speciem constituere.

Resp. Qui constant altera praemissarum necessa∣ria, altera contingenti, contingentes sunt. Conclusio enim sequitur deteriorem partem. Qui vero al∣tera de Fide divina, altera naturali, si haec necessa∣ria sit, Syllogismi sunt necessarii. Si tantum proba∣bilis fuerit, sunt contingentes. Ex. g. Omnis regeni∣tus salvabitur, quidam ex iis qui externa professione Eccle∣siae Romanae adhaerent sunt regeniti; Ergo quidam ejusmo∣di salvabuntur. Ubi major est de Fide, minor pro∣babilis, aut non plane improbabilis; Unde con∣clusio nonprorsus certa est; quia participat de infir∣mitate minoris, à qua ex parte pendet, tanquam prae∣missa debiliori.

Obj. VI. Dantur etiam Syllogismi in materia im∣possibili.

Resp. Syllogismi in materia aperte impossibili nulli sunt, ut ostendimus supra Disp. 25. quaest. 7. Si autem materia quae impossibilis est in se, probabilis aut necessaria videatur, Syllogismi in ea Sophistici sunt.

Obj. VII. Meminit etiam Aristoteles Syllogis∣morum peirasticôn, id est qui alterius tentandi gratia adhibentur.

Resp. Syllogismus ejusmodi, ad quodvis ex mem∣bris datis spectare poterit, nisi sit in materia aperte falsa, aut impossibili: Et idcirco accidentaliter tan∣tum ab iis differt, scilicet ratione animi propo∣nentis.

Quaest. III. An Divisio Syllogismi in Necessarium, Probabilem, & Fallacem, sit Divisio generis in species; An Subjecti in accidentia?

Resp. Divisio Syllogismi Doctrinalis, in necessa∣rium, & Probabilem, est Generis in species. Pro∣batur,

1. Actus mentis sunt specie diversi, qui circa ob∣jecta diversa, praesertim dissimilia versantur. At ma∣teria circa quam ordines isti Syllogismorum versan∣tur, est diversa; puta necessaria, & contingens.

2. Actus qui diversimode tendunt in sua objecta, sunt specie diversi, etiam in eo casu quo materia ea∣dem est; ut actus quo mens cum certitudine assen∣titur alicui propositioni, specie diversus est ab eo quo eidem assentitur, cum formidine, & dubitatio∣ne aliqua. Atqui Syllogismus necessarius & contin∣gens, diversimode feruntur in sua objecta: prior cum firmo assensu, posterior cum vacillatione ali∣qua. Sophisticus autem continet assensum errone∣um, & versatur circa objectum quod supponitur actu existere, aut posse existere, cum tale non sit. Assen∣sus autem erroneus specie differt à vero. Vel sic;

Syllogismi quorum unus nititur principiis certis, & evidentibus, & infert conclusionem certam, & evidentem, alius nititur principiis non plane certis, & evidentibus, & infert conclusionem non om∣nino certam, & evidentem, illi inquam Syllogis∣mi specie differunt. At tales sunt hi Syllogismi. Ergo. Breviter, Scientia, Fides divina, Opinio, & Fides Humana, specie differunt. At Syllogis∣mi isti, ratione assensus qui conclusioni in iis ad∣hibetur, sunt Scientia actualis, Fides divina, opinio, & Fides Humana.

Obj. I. Esse necessarium, probabilem, vel falla∣cem, sunt aceidentia syllogismi. Divisio igitur est subjecti in accidentia.

Resp Sunt accidentia syllogismi in Genere, in ratio∣ne sua abstracta considerati: Eo modo quo esse homi∣nem, vel bestiam determinate, sunt accidentia Lo∣gica animalis. At non sunt accidentia syllogismi ne∣cessarii, probabilis, & fallacis.

Inst. Sic esse album & nigrum essent differentiae specificae hominis. Non enim sunt accidentia ho∣minis albi & nigri.

Resp. Non sunt accidentia hominis albi & nigri, quatenus est albus, aut niger, feu reduplicative, esto: qui est albus, aut niger, seu specificative, ne∣go.

Jam vero esse necessarium, & probabilem, sunt de essentia Syllogismi, non tantum quatenus est neces∣sarius, aut probabilis, sed etiam qui talis est.

Obj. II. Idem syllogismus potest esse et necessa∣rius et contingens. Necessarius, si praemissae sint necessariae, et pro necessariis habeantur; Contin∣gens si licet necessariae sint, contingentes tantum vi∣deantur, ut nonnunquam fit.

Quidam respondent, eundem syllogismum, prout cognitioni nostrae subjacet, nunc necessarium esse, nunc contingentem; Non autem in se, seu ratione

propositionum ex quibus constat. Sive eundem Syllogismum non esse per se, & necessarium, & contingentem, sed per accidens, propter orrorem in eo qui Syllogismum format. Sicut actio per se bo∣na, mala est illi qui putet esse malam. Sed haec re∣sponsio concedit unam speciem posse per accidens fieri aliam; quasi homo per accidens fieret bestia, aut vicissim, quod absurdum est.

Resp. Igitur negando eundem Syllogismum ne∣cessarium, unquam esse contingentem, aut vice ver∣sa. Impossibile enim est judicium illatum certum esse incertum, aut vicissim. Solum verum est, de materia necessaria, si contingens per errorem existi∣metur, fieri posse syllogismum contingentem. Ut enim Syllogismus necessarius sit, non sufficit mate∣riam esse in se necessariam, sed requiritur etiam ut sciamus esse necessariam. Hoc est certitudinem re∣quirit, & objectivam, & subjectivam. Instantia acti∣onis bonae quae mala evadit, ex eo quod judicatur esse mala, non probat unicam per accidens eva∣dere posse duplicem; Quia actio circa materiam licitam, si putetur esse illicita, non est eadem in specie ac quando licita habetur. Agere enim se∣cundum aut contra conscientiam, sunt differentiae specificae actionum moralium.

Obj. III. Artefacta per materiam non distinguun∣tur specie; ut Statua Caesaris marmorea, vel Aenea, est eadem specie. Quin & in naturalibus, differen∣tiae specificae non à materia, sed à solis formis ori∣untur.

Resp. Artefacta intellectualia, quales sunt syllo∣gismi juxta regulas Logicas facti differunt specie per materiam. In his enim objecta sunt materia: actus autem menris specisicantur ab objectis Deinde syl∣logismus necessarius & probabilis, non tantum ma∣teria differunt, sed etiam sorma, seu modo quo mens circa materiam exercetur, assentiendo sci∣licet

cum certitudine, vel cum formidine.

Thes. II. Divisio illa quoad tertium membrum, non est generis in species. Hoc est, Syllogismus Fallax non necessario differt specie, à Didactico. Ratio est, quia propositiones verae & falsae non semper spe∣cie differunt. Ex. g. Propositio quae affirmat Petrum currere, Petro currente, non differt nisi accidenta∣liter ab alia quae idem affirmat, Petro non currente. In illo enim casu, & objectum, & modus qno illud repraesentatur, idem est. Quod autem objectum actu existat cum una elicitur, non autem cum altera, per accidens est ad repraesentationem quae in illis fit.

Obj. Judicium verum specie differt ab erraneo. At syllogismus didacticus est judicium verum, Fallax est erroneum. Hoc est error & veritas spe∣cie differunt.

Resp. Negatur major si universaliter intelligatur. Nec enim in materia contingenti vera est, ut jam ostendimus. Quin neque error differt ab opinione nisi ex accidenti. Potest enim is qui opinatur, er∣rare, & subinde errat, etiam cum omnem diligen∣tiam ordinarie possibilem adhibet. Ut in variis Philosophiae partibus, quaedam sunt opiniones ad∣modum probabiles, & in quibus ne cautissimus & perspicacissimus mortalium majorem certitudinem assequitur, quae tamen possunt esse falsae. Syllogis∣mos igitur fallaces nectere dicendus est, qui ex in∣scitia, aut ex temeritate, vel negligentia, conclusio∣nem infert ex falsis, aut plane dubiis, quae talia esse perspici possent.

Ex hac Thesi sequitur, Syllogismum ratione mate∣riae non posse recte dividi in Necessarium, Opinativum, & Fallacem. Mala enim est divisio in qua duo mem∣bra sunt species Totius dividendi, tertium vero est adjunctum accidentale, ut hic contingit. Sed di∣videndum est primo in Didacticum, & Fallacem:

& deinde in Necessarium & contingentem, seu probabilem; vel, quod idem est, in Scientificum, & opinativum. Ideo autem in Didacticum, & Fal∣lacem, potius quam in Verum, & Fallacem di∣videndum censeo, quia, ut supra dixi, Syllogis∣mus contingens seu opinativus non recte subjici∣tur Syllogismo vero; Didactico tamen recte sub∣jicitur. Quia syllogismus contingens aliquid decet, nempe quomodo res plerumque est, aut saltem quo∣modo esse potest.

Quaest. IV. An recte ab Aristotele definita sit Pro∣positio probabilis; quae omnibus, aut plerisque, aut sapien∣tioribus, iisque vel omnibus, vel plerisque, vel celeberrimis, vera videtur.

Resp. Aristoreles hic non intendit accuratam de∣finitionem. Solum describit propositionem proba∣bilem, per notas & signa quibus dignoscatur: Et varios gradus probabilitatis tradit.

Prima nota quae supremum gradum indicat, est, si propositio aliqua omnibus vera videatur, ut matrem a∣mare liberos, animam esse immortalem. Consensus enim communis signum est, esse rationes aliquas magni ponderis, quae veritatem propositionis sua∣deant, licet non necessario concludant.

Secunda est, si propositio plerisque vera videatur. Hoc enim signum est validiores esse rationes quae pro ea facere videntur, quam quae contra. Verisimi∣lius utique est pauciores errare, caeteris paribus, quam plures.

Tertia nota est, si sapientioribus verae appareat, qui in arte aut disciplina ad quam spectat propositio, ver∣santur. Tunc enim putandum est esse aliquas ra∣tiones graves, quae in partrocinium illius adduci pos∣sunt. Cum sapientes nihil temere statuere soleant. Hanc notam tribus gradibus gradibus distinxit Phi∣losophus; Quod omnibus, aut plerisque, aut probatissimis, seu celeberrimis videtur. Ex quibus primus maxi∣mus

est, proximus est tertius, secundus minimus. Plerique enim non sunt oculatiores: & ingenia saga∣ciora sunt rariora. Interim tamen, ut notae illae recte intelligantur, nonnullis cautionibus opus est, quas in solutione objectionum quae siunt aut fieri possunt, subjiciemus.

Obj. I. Si probabile est quod omnibus videtur verum, propositiones necessariae essent probabiles.

Resp. In definitione subintelligendum est quod non sit certum, & plane evidens.

Obj. II. Sequeretur, ex illa descriptione, Syllogis∣mum sophisticum esse probabilem. Is enim omni∣bus speciem, seu apparentiam veritatis offert.

Resp. Duplex est species veritatis; alia quae ipsos doctos & perspicaces movere posset: alia quae sim∣plices & incautos fallit. Prior syllogismo ptobabili, posterior sophistico inest.

Obj. III. Sequeretur probabilitatem autoritati ho∣minum niti. Et sic discrimen opinionis; & Fidei humanae, tolleretur.

Resp. quidam, Si probabile esset quod omnibus, aut plerisque &c. verum videtur, sine respectu ad rationes quibus moventur, sequeretur quidem quod objici∣tur. Sed intelligendum est omnibus videri, propter rationes magni ponderis, aut saltem non contemnen∣das. Sed haec responsio innuit Fidem Humanam nullum respectum dicere ad rationes testantis, quod falsum est. Nititur enim autoritati, quae non tantum varacitatem, sed etiam judicium, & scientiam com∣plectitur. Adeo{que} respicit rationes in genere quibus testis movetur, id est, supponit eum rationes habere cur ita testatur. Respondendum igitur est probabili∣tatem niti ex parte quidem autoritate hominum, sed de rebus testantium quae sub sensum & experientiam non cadunt, ut Fides. Haec enim nititur testimonio de rebus aut factis singularibus; Opinio vero testimonio de universalibus.

Obj. IV. Solent interdum omnes aut plerique in errore aperto consentire; ut Gentiles in Idolola∣tria; totus mundus in Bestia adoranda. Pauciores quandoque rectius sentiunt quam plures. Plerique Philosophorum improbabiles sententias defenderunt. Celeberrimi etiam aperte errarunt; ut Aristoteles de aeternitate mundi, Plato de praeexistentia anima∣rum, Pythagoras de metemphuchósei, id est de anima∣rum transmigratione ex uno corpore in aliud; & varias tenuerunt opiniones futiles. Difficile etiam est decernere quinam sint celeberrimi: Alii enim alios commendant & admirantur. Multo etiam difficilius est certo scire quid omnes aut plerique tenueruut.

Ad ista sic respondebis, I. Raro aut nunquam omnes gentes, & multo minus omnia individua hominum, in eodem errore aperto consenserunt.

II. Quod autem multae aut pleraeque gentium, in eodem errore qui facile detegi posset, consense∣rint, non ductu rationis id fecerunt, sed ex affe∣ctu pravo, aut malo exemplo: ut in judicio falso de pluribus Diis fictitiis, & idolis colendis. Quod ad mundum, admiratione Bestiae fascinatum, attinet, is non fuit totum Genus Humanum, etiam iis tem∣poribus quibus maxime invaluit potestas Antichristi, sed tantum magna pars mundi Christiani, seu totus fere mundus occidentalis: qui, per synecdochen totius, mundus dicitur. Unde rationes quibus in er∣roribus istis tenendis nitebantur; non fuerunt pro∣babiles, sed sophisticae. Decipiuntur enim saepius homines ex affectu pravo & inordinato, qui Sophi∣stices mater est, non minus quam temeritas, & in∣cogitantia: Cum scilicet ita judicant, ut rem esse velint, potius quam ut vere est, aut esse videtur.

III. E Philosophis nonnulli, etiam magni suo saeculo nominis, eadem de causa errarunt. Alii au∣toritate majorum nimis ducebantur: & maluerunt

in placitis antecessorum acquiescere, quam laborem investigandae veritatis suscipere. Nonnullas etiam sententias tenuerunt, quae nobis, è sacris Literis e∣doctis, & ad rationem rectius circa eas exercen∣dam admonitis, aperte falsae sunt, illis vero lumi∣ni naturali relictis, non facile ita apparere potue∣runt. Qualis fuit sententia Aristotelis de aeternitate mundi, ejusque materiae, Platonis de praexistentia animarum &c.

IV. Quod igitur omnibus, aut plerisque, aut sa∣pientioribus, verum videbatur, tum demum proba∣bile dicendum est, cum illi purae rationis imperio se permittentes, sepositis affectibus aut studiis ma∣lis, ita judicarunt. Qualis est sententia de im∣mortalitate animae humanae; & in judiciis opinio de facto ex circumstantiis, & plurimae ejusmodi. Vel quod omnes, aut plerique, aut sapientiores, omni affectu vituperabili deposito, nunc etiam pro vero potius quam pro falso haberent.

V. Pro celeberrimis habendi sunt, qui de rebus rectius sensisse à plerisque eorum qui judicio valent, inveniuntur. Judicii autem cujusque virtus, ex ef∣fectis, dictis scilicet, factis, & scriptis, aestimanda est.

VI. Ad sententiam communem, sive gentium si∣ve sapientiorum agnoscendam, sufficere poterit Te∣stimonium historiae, & monumenta doctorum.

Quaest. V. Quid igitur sit propositionem esse probabi∣lem, & quaenam sint causae probabilitatis? Varie enim definitur: dum alii dicunt esse, quae, cum non omnino certa sit, magis videtur esse vera quam falsa; ut Burgers∣dicius. Alii, quae ita est vera ut falsa esse possit. Ut Derodon, Log. contract. cap. 5. num. 122. Comptonus ve∣ro dicit, actum esse probabilem nihil aliud esse, quam dependere & produci à motivo probabili: Log. Disp. 50. sect. 4. num. 5. Unde etiam quaeri potest, sitne probabilitas attributum actuum mentis, an propo∣sitionis

objectivae. De quibus omnibus sic breviter statuimus.

I. Probabilitas tum rebus extra mentem, tum actibus mentis convenit. Rebus quidem, quatenus sunt cau∣sae; aut effecta, signa, & adjuncta quaedam, qui∣bus existentia rerum innotcscat; ita tamen ut cum iis necessarium connexionem non habeant. Sic m••∣tus leporis probabilis dicitur, propter vestigia, quae terrae, aut nivi impressa reliquit. Actibus autem, quatenus per ejusmodi rationes, conformitas eorum ad objecta defendi potest.

II. Actum esse probabilem, non est idem, ac dependere à motivo probabili: Sunt enim actus probabiles imme∣diati, qui à nullo motivo pendent, sed per se eviden∣tes sunt. Ut unumquemque amare seipsum.

III. Net recte propositio probabilis dicitur, quae ita est vera ut possit esse falsa. Sic enim innuitur propositio∣nem probabilem semper esse verum actu, quod falsum est. Ut probabile fuit, foeminam, quae in domo sua cervice suspensa reperiebatur, sibiipsi mortem con∣scivisse; quod tamen falsum esse postea apparuit, ex confessione cujusdam veneficae, quae in arti∣culo mortis, factum in se, & alias quasdam cri∣minis socias, recepit. Deinde ex descriptione il∣la, eadem esset propositio probabilis, & contin∣gens: Quae tamen distinguuntur; potest enim propositio non solum contingens sed etiam neces∣saria esse improbabilis, cum scilicet rationes quae falsam esse suadeant, validiores videntur.

IV. Nec exacta est definitio à Burgersdicio tra∣dita. Innuit enim propositionem probabilem, gra∣du aliquo, falsam videri. At qui sunt quaedam pro∣positiones probabiles quae nullatenus actu falsae vi∣deri possunt; Illae scilicet omnes quae maxime pro∣babiles sunt, non tamen necessariae. Ut hanc vel illam matrem amare liberos. Fieri enim potest ut

nullae sint rationes in oppositum: In quo casu nullo modo falsa uideri poterit. Non igitur secundum rationes praeponderantes probabilitas metienda est, ut descriptio ista indicat.

V. Propositio igitur probabilis censenda est quae cum non omnino necesiaria appareat, quemlibet ad assensum inducere apta est. Seu quae menti etiam gnarae, & attentae, speciem veritatis ingerit. Estque speci∣es illa veritatis interdum absoluta; cum nulla spe∣cies falsitatis occurrit: interdum comparata; cum sunt rationes quaedam in utramque partem, sed pondere inaequales. Nec est quod dicas mentem vel plene assentiri propositioni, & sic assensum esse certum subjectiuè, vel omnino non assentiri, ade∣oque nec esse probabilem. Quia licet veritas rei in indivisibili consistat, assensus tamen mentis gra∣dus firmitatis admittit, soletque illa nunc vehe∣mentius, nunc languide propositioni adhaere∣re.

VI. Causa probabiliiatis quandoque est in solis rebus, cum scilicet illae pure contingentes sunt. Tunc e∣nim impossibile est menti creatae, etiam Angelicae, ex nudo rerum ipsarum intuitu, certo scire hoc ne modo an alio sint; licet in alteram partem valde pro∣pensa esse possit; & ita quidem ut nullam de ea du∣bitationem positivam foveat. Ut, sine dubitatione, nonnullos quibuscum diu versati sumus, pro syn∣ceris & genuinis Christianis amplectimur, solum ta∣men probabilis est aestimatio. Novimus enim pos∣sibile esse, absolute judicando, ut quis per maxi∣mam vitae partem, omnia signa externa syncerita∣tis ementiatur. Unde propter rei ipsius naturam contingentem, probabilis tantum est assensus. In∣terdum causa non est in rebus sed in nobis. Cum sci∣licet sunt rationes quae veritatem necessariam indi∣care possent, sed nos latent. Ex. g. Substantia spiritualis in se, necessario extensa est, vel non. At rationes

quae alteram partem necessario concludant, & ar∣gumenta in oppositam penitus diluant, nobis occul∣tae sunt.

Quaest. VI. Quid censendum de quatuor attributis To∣picis, pro quorum numero distixit Aristoteles Problemata seu Quaestiones Dialeecticos in quatuor ordines? Quaestiones enim istiusmodi docet vel esse Generis, vel Definiti∣onis, vel Proprii, vel Accidentis. Sunt ex Aristoteli∣cis qui hanc quaestionum, & Attributorum, distri∣butionem, defendere, & demonstrare conantur, hac ratione. Omne Attributum cujusvis Problematis Dialectici, vel reciprocatur cum subjecto suo, vel non, si reciprocetur, vel est essentiale, vel accidenta∣le. Si prius, est Definitio; si posterius, est pro∣prium. Similiter si non sit reciprocum, vel est essentiale, nempe Genus, vel accidentale puta ac∣cidens. Ergo quatuor tantum sunt attributa To∣pica.

Resp. Discursus iste variis nominibus pecca••. Primo enim quod ad antecedens spectat, non om∣ne attributum reciprocum essentiale est Definitio, ut hic innuitur, puta differa effentialis. Nec omne pro∣prium est accidens: ut divisibilitas proprium cor∣poris censetur, & risibilitas, & capacitas disciplina∣rum propria sunt hominis, nec tamen sunt accidentia. Tam enim repugnat corpori esse indivisibile quam esse inextensium. Si igitur extensio sit de essentia cor∣poris, idem de divisibilitate statuendum. Et me∣rito quidem, quia divisibilitas nihil est realiter di∣stinctum ab ipsa corporis extensione. Similiter repugnat, hominem non esse sacultate ridendi, & disciplinas aliquas acquirendi instructum, licet illa nonnunquam ex accidenti impediatur, ne in actum secundum promoveatur: Adde etiam esse quaedam accidentia reciproca: ut eversio regni Persici recipro∣catur cum Alexandro Macedone: subjugatio Gallo∣orum cum Julio Caesare.

De Differentia Essentiali respondent, si considere∣tur prout respicit speciem quam constituit, esse at∣tributum annexum Definitionis; quia Problema dif∣ferentiae è locis definitionis examinatur. Sin ut respicit sua inferiora, esse attributum annexum ge∣neris. Sed contra primo, Definitio vel eonsiderari potest ut totum quid, quatenus scilicet adaequatam idaeam essentiae rei continet: sic autem nec genus, nec differentia ex locis & canonibus definitionis exami∣nantur. Alii enim hujus, alii illorum loci, seu cano∣nes sunt. Nam loci & canones definitionis postu∣lant, ut non sit nimis longa, ut verbis claris, & perspi∣cuis efferatur, & imprimis, ut adaequatam ideam rei definiendae exhibeat. Locus vero praecipuus primae dif∣ferentiae est, ut sit attributum essentiala proprium, exhi∣bens aliquid admodum rei adjacentis alteri, & nullum pri∣us in suqjecto praesupponat. à quo oriatur, seu depen∣deat. Si vero definitio secundum partes suas seor∣sim consideretur, cur differentia potius quam Ge∣n•••• attributum annexum definitionis statuitur? U∣trumque enim ex aequo ei annectitur. Deinde, cum differentia consideratur prout respicit inferiora, (quod tamen nunquam facit quatenus differentia), non potest esse adaequate attributum annexum ge∣neris. Quia differentia speciei infimae, inferiora habet alius ordinis quam Genus. Nec ex iis∣dem locis definitur quaestio, antrationale sit genus So∣cratis, & Platonis, ac animal sit genus hominis & bestiae. Quin differentia sic considerata, speciei infimae an∣nectitur, non Generi.

Objiciunt sibi etiam, Speciem ad nullum ex his qua∣tuor attributis reduci posse.

Et respondent Speciem esse attributum annexum ge∣neris: Quoniam (inquiunt), ex iisdem locis con∣firmatur Problemata de genere, & specie: Ex. g. Eadem est quaestio, Estne homo species animalis, ac estne ani∣mal genus hominis; & utraque ex iisdem locis resol∣vitur.

Atque licet vera sint ista de specie ut subji∣cibilis est, de specie tamen praedicabili aliter se res habet. Cum enim quaestio est an attributum ali∣quod essentiale commune sit genus, an species, non ex isdem locis utraque pars resolvenda est. Ex. g. si quaeritur, an cognitio lineae rectae bipe∣dalis, in communi, sit genus ad duas cognitiones duarum linearum bidedalium, an vero species in∣fima: Si enim statuatur esse species tantum, ex aliis locis probatio petenda est, quam si genus: scilicet è definitione aut proprietate aliqua speciei infimae, & individuorum, quatenus haec illi im∣mediate subjiciuntur: nec è locis generis probare ullo modo licet.

Objiciunt porro, plurimas esse quaestiones Dia∣lecticas, quae nullo ex his attributis constant: ut Sintne apes prudentes an non; sintne Angeli corporei? & infinitae istiusmodi.

Respondent, distinguendo duo quaestionum ge∣nera. Alas scilicet esse simplicis inhaerentiae, in qui∣bus tantum quaeritur an attributum conveniat sub∣jecto, ut in exemplis supra datis. Alias esse inhae∣rentiae modificatae, in quibus quaeritur non tantum an Attributum subjecto conveniat, sed etiam quo∣modo conveniat. Has autem semper esse virtua∣liter duplices. Ut sitne animal genus proximum ho∣minis, sitne risibile hominis proprium. In his enim quae∣ritur, tum an animal & risibile homini conveniant, tum etiam an prius ei conveniat ut genus, poste∣rius ut proprium. Rursus aiunt quaestiones inhae∣rentiae modificatae, aliquando expresse coninere noti∣onem aliquam secundam; ut in exemplis proxi∣me adductis; aliquando nullam exprimere, ita ta∣men proponi, ut ex ipsa sermonis formula facile intelligi aliqua possit. Ut cum quaeritur an esse admirativum omni, soli, & semper, homini con∣veniat, problema facile se prodit esse proprii. His

igitur praemissis, dicunt Quaestiones Inhaerentiae Modificatae, ad illud Attributum spectare, quod expresse aut virtualiter in ipsis ponitur. Omnes vero quaestiones simplicis inhaerentiae spectare ad attribu∣tum accidentis. Mira sane est haec solutio: per quam in abusum crassum trahitur vox accidentis. Quasi quidem, quaestiones illae, in quibus attributum est de essentia subjecti, quaestiones accidentis ideo di∣cendae essent, quia in iis solum quaeritur an subjecto conveniat necne.

Rectius igitur alii distinguunt Quaestiones, in Reales, & Notionales: nisi quod, pro terminis istis, satius fuisset Notiones primas, & secundas sump∣sisse: eo quod quaestiones quae Notionales dicun∣tur, Reales etiam dici possunt. Quaestio igitur Re∣alis, seu Notionis primae, est illa ipsa quam alii simplics Inhaerentiae vocant, ex. g. an apes prudentes? an pars aliqua divinae mentis iis infit? Ut quidam è veteribus senserunt. Quaestio Notionalis; seu Noti∣onis secundae, est illa quam Modificatam appellant. Ut si••ne corvus necessario an contingenter niger. Cum igitur omne attributum attributum simplex vel sit Genus, vel Differentia essentialis, (prima vel secun∣da) vel accidens, Manifestum est quaestiones sim∣plicis inhaerentiae, in quibus attributum est in∣complexum, ad aliquod ex his tribus necessario spectare, non minus quam quaestiones inhaerentiae modificatae. Licet cum hoc discrimine, quod in his aliquod ex tribus illis attributis in actu signato, & expresse, in illis solum in actu exercito ponatur. Ex. g. haec quaestio, an apes sint prudentes, est quaestio Acci∣dentis, quia prudentia in rebus creatis est Accidens: & negative resolvenda est, ex canone accidentis in hunc modum; cui convenit prudentia, ei etiam convenit intelligentia seu ratio; apibus non convenit intelligentia seu ratio; nec ex intelligentia, sed ex sensu, &

phantasia operantur, ergo non sunt prudentes, nisi me∣taphorice. Consequentia nititur Canone acciden∣tis, cui convenit Accidens ei convenit subjectum quod illi∣us capax est. At si quaeras, an Angeli sint animalia, quaestio erit non accidentis, sed Generis, vel Differen∣tiae. Canones enim Accidentis ad eam definiendam nihil faciunt, ur per se patet. Sed faciunt Cano∣nes Differentiae, & Generis. Resolvenda enim est negative sic. Omne animal vita corporea, & organis sensoriis materialibus, de essentia sua, praeditum est; ade∣oque essentialiter convenit cum hominibus, & bru∣tis, quatenus vivunt vitam corpoream, & sensati∣ones exercent: quae de Angelis non constant. Pri∣or enim probatio nititur huic canoni, Cui convenit res, ei convenit Differentia essentialis rei. Posterior hu∣ic, Attributum Genericum est, in quo essentialiter conve∣niunt plura, quae aliunde essentiis differnnt.

Denique, cum porro objicitur, quaestiones in quibus quaeritur quotuplex res sit, vel quot partes comprehendat; an sit causa efficiens alterius, aut ei contraria, ad nullum ex his quatuor attributis ac∣censeri posse.

Respondent Quaestionem qua quaeritur quotu∣plex res sit, sub forma illa non esse quaestionem Dialecticam. Quia ad eadem non potest respon∣deri per ita vel non. Si vero proponatur sub for∣ma estne, & nulla notio secunda expresse vel im∣plicite indicetur, esse quaestionem accidentis; quia fic est quaestio simplicis Inhaerentiae. Quaestiones vero an res sit Causa Efficiens alterius, sive con∣traria, esse Accidentis: quia accidit enti creato esse Causam Efficientem, aut contrarium respectu alte∣rius. At,

1. Mirum est quaestionem ideo non esse Dia∣lecticam, ex eo praecise, qaod ad eam responderi non possit per ita vel non. Cur enim quaestio de∣finitionis Dialectica non est, qua quaeritur ex. g.

quaenam sit vera definitio corporis, (ad quam respon∣deri nequit per ita vel non) aeque ac an esse substanti∣am extensam in longum, latum, & profundum, sit vera illius definitio? Idem de reliquis è quatuor Attri∣butis dicendum.

2. Omnes quaestiones simplicis inhaerentiae esse accidentis, absurde dicitur; ut supra ostendimus.

3. Falsum etiam est Quaestiones an res aliqua sit efficiens alterius, aut ipsi contraria, esse accidentis.

Sunt enim res quae essentialiter sunt Efficientes: ut cognitio boni sub ratione boni, essentialiter ef∣ficit complacentiam aliquam in bono illo, saltem illam quae simplex dicitur. Impossibile enim est per∣cipere bonitatem rei sine omni istiusmodi compla∣centia. Emittere etiam lucem est de essentia lucidi, quamdiu tale est. Et albedo, de essentia sua, est contraria nigredini; sic etiam error scientiae, vitium virturi, &c.

4. Cum supra omnes quaestiones simplicis inhaeren∣tiae, quaestiones accidentis statuebantur, parum con∣sulta est ratio qua quaestiones praesentes tales dicun∣tur; scilic et, quia in iis attributum accidit subjecto. Sic enim nullae quaestiones accidentis esse debent, in quibus attributum subjecto non accidit, quod ve∣rissimum est.

Ut igitur quaestionem hanc concludamus, longe plura Attributa Topica, & quaestiones Dialecticas statuere convenit, quam quatuor. Tot scilicet quot sunt genera, vel loci communes attributorum, de quibus an his vel illis subjectis conveniant nec ne, inquiri potest, ut patet ex iis quae diximus in Insti∣tutionibus Log. Spec. part. 1. cap. 8. Et quaestiones quidem generales inhaerentiae Modificatae, sunt tan∣tum tres; nempe ••n aliquid sit pure de essentia al∣terius, an pure accidens, an mixtum ex utroque. Ubi tertium Genus, semper de attributo complexo quaerit, cum fieri non possit ut idem attributum sim∣plex

partim essentiale sit, partim accidentale. Sit pro exemplo an esse substantiam acta cogitantem sit de Essentia mentis. Affirmant Cartesiani: Hoc est men∣tem de Essentia sua non tantum substantiam esse volunt, sed etiam actu cogitare. At vera solutio est, mentem essentialiter quidem per se subsistere, & vir∣tute cogitandi instuctam esse, accidentaliter vero cogitare actu. Si igitur in generalissimis quaestio∣num capitibus inhaerere velint Logici tria tantum genera erunt quaestionum inhaerentiae modificatae, seu de notionibus secundis rerum. Atque in tribus illis haerere maxime incommodum est, nec insti∣tuto Logicae respondet, quae omnia praecepta tradere debet quibus mens in cognitione rerum quaerenda promoveatur.

In hunc autem autem scopum qui recte colli∣mare velit, ad plurima specialiora quaestionum genera descendere debet. Ut an hoc vel illud sit proprium alteri, an commune ipsi cum aliis: seu sitne attributum illius genericum an Differentiale; nega∣tivum, an positivum; absolutum, an respectivum; totum, an pars alterius, unum, an mnlta; subjectum, an ad∣junctum, objectum, efficiens, materia forma, seu modus, finis consentaneum an dissentaneum, quem ordinem ad a∣liud servet, &c. Adeo ut juxta omnes locos attribu∣torum quos in Institutionibus notavimus, & si qui alii ejus generis sint, quaestiones diversae statui de∣bent.

Quaestiones etiam simplicis inhaerentiae licet in∣finitae sint, pro indefinita subjectorum & attri∣butorum multitudine, ad varios ordines. reduce∣re expedit, nec licet, nec sufficit, omnes ad quae∣stionem accidentis referre. Quaestiones enim isti∣usmodi esse possunt, an res sit, quid sit, qualis sit, quanta sit, quotuplex sit, cur sit, unde sit, & si quae id genus aliae reperiantur.

Et praeter quaestiones inhaerentiae simplicis &

Modificatae, ut vocantur, sunt aliae tertii ordinis, quae simplicis inquisitionis nuncupare licet. Ex. g. quot sint partes Logicae? Ʋnde oriatur fluxus & refluxus ma ris? & innumerae istiusmodi: in quibus nullum at∣tributum nominatur, de quo quaestio sit an aut quomodo subjecto conveniat, ut in reliquis duabus; sed aliquid praecise quaeritur.

DISPUTATIO XXVIII.

De Syllogismo Demonstrativo.

Quaest. I. QƲid proprie sit Demonstratio, seu Syl∣logismus Demonstrativus?

Resp. Varie accipitur vox De∣monstratio, & varie proinde de∣finitur res per eam significata.

Primo accipitur pro quovis Syllogismo necessa∣rio, oppositè ad Syllogismum probabilem. Et sic designatur ab Aristotele, Syllogismus concludens ex prae∣missis necessariis. Ubi quò major est necessitas veri∣tatis praemissarum, eo praestantior est Syllogismus. Notandum tamen hic est, non sufficere ad syllo∣gismum necessarium quod praemissae sint necessa∣riae in se, sed requiri etiam ut esse talis à nobis percipiantur.

Secundo, sumitur Demonstratio pro quovis syllo∣gismo certo, & evidenti: id est qui concludit ex praemis∣sis certis, & evidentibus. Et sic differt à syllogismo non tantum contingenti, sed etiam à Theologico, cujus altera praemissarū est de Fide: adeo{que} licet certissima, non tamen evidens scilicet, evidentia intrinseca, per quam intelligimus attributū in idea subjecti contineri,

aut eam necessario comitari, vel denique eidem re∣pugnare. Vide quae diximus in Instit. part. com. cap. 22. sect. 11, 12. Hujusmodi discursus menti nostrae magis arrident. Rogabis forte hic, cur Aristoteles Demon∣strationem, non per evidentiam, sed per certitudi∣nem definiverit?

Resp. Non quia nullam certitudinem agnovit ab evidentia intrinseca sejunctam; (non enim verisi∣mile est eum revelationes divinas, aut quae pro divinis inter Ethnicos habitae sunt, penitus igno∣rasse, aut incertas, existimasse, ex. g. responsa Apol∣linis, aut alius cujusdam ex iis qui Dii habiti sunt;) sed potius quia certitudo subjectiva Evidentiam in∣cludit, aut praesupponit. De nulla enim re certi naturaliter esse possumus, sine evidentia intrinse∣ca.

Tertio, Demonstratio ejusmodi Syllogismum de∣notat, qui ex causa, vel effectu, aut signo necessario con∣cludit. Et idcirco definitur Syllogismus scientificus, seu pariens scientiam. Scientiam enim stricte, acci∣pit Aristoteles, pro cognitione ex ejusmodi me∣diis deducta. Parit autem Demonstratio, secundum se tota (ut praemissas & conclusionem simul com∣plectitur) S••ientiam habitualem: Quia omnes actus, qui non sunt pure naturales, saepius repetiti, habi∣tum progignunt: Secundum praemissas tantum, actual••m parit, nempe cognitionem conclusionis, quae est ipsa scientia actualis. Improprie autem lo∣quuntur qui dicunt Demonstrationem, non tan∣tum efficienter, sed etiam formaliter, parere sci∣entiam. Nihil enim seipsam parit. Demonstra∣tio autem quoad conclusionem est ipsa Scientia actu∣alis. Solum igitur formaliter reddit mentem scien∣tem, ut albedo reddit subjectum album.

Hinc patet esse Demonstrationes, seu Syllogismos demonstrativos, contra Lodivicum Vivem, & P. Ra∣mum qui eum, in Logica Aristotelis arrodenda, se∣cutus

est. Et mirum sane est, viros tanti ingenii & eruditionis, totam illam de syllogismo Demon∣strativo doctrinam contempsisse; nullum proferri posse illius exemplum clamitasse; & vulgare illud, quo homo demonstratur esse risibilis, quia ratione prae∣d tus est, risisse. Vel enim rem ipsam negarunt, vel voci qua appellatur succensuerunt. Si pri∣us, seipsos potius ridendos omnibus exposuerunt, quam Aristotelem, aut ejus hac ex parte sequaces. Omnes enim vident esse Syllogismos, qui ex cau∣sis effectis, & signis necessariis, concludunt. Sunt∣que eorum exempla non pauca in scriptis Ra∣mi, & Rameorum. Si posterius veram speciem Syllogismi, & nobilissimam quidem, sub alio nomi∣ne retinere, & docere, ac systematis suis inserere potius conveniebat, quam vel rei vel voci adeo im∣potenter insultasse.

Immerito tamen sugillantur Socrates & Plato, cum Academicis, à Comptono. (Log. Disp. 48. in initio) & aliis quasi omnem Demonstrationem negassent. So∣crates enim & A••ademici, cum omnia incerta esse pronunciabant, rhetorice loquuti sunt. Nec credi∣bile est est intellexisse, quam pleraque incerta es∣se, praesertim in inquisitione rerum naturalium. Quis enim sibi persuadebit voluisse illos, omnia quae in Ethica, Logica, & Mathesi traduntur, esse incer∣ta, & obscura? Plato vero licet scire nostrum nihil aliud esse affirmabat quam reminisci, non tamen id∣circo Demonstrationem sustulit: Si enim mens an∣te ingressum in corpus demonstrationes fabricavit, quod non (ut opinor) negavit Plato, cur non post∣quam in corpus intruditur, eas recoleret, aeque ac multa alia quae recognoscit?

Quaest. II. Quaenam ante Demonstrationem praecognos∣cenda, & quaenam praecognitiones de iis necessariae sint.

Resp. Communis Doctrina est, tria praecognos∣cenda esse, scilicet Subjectum, Affectionem, & Causam,

seu rationem cur haec illi conveniat, vel non con∣veniat. Item duas praecognitiones de singulis esse in∣stituendas, nempe quod sint, hoc est, vel an actu ex∣istant, vel an sint possibilia; Et quid sint, id est, quid significent voces quibus appellantur. Sed hic quae∣dam corrigenda sunt.

I. Licet, ante Demonstrationem, necesse sit prae∣cognoscere quid voces Subjecti, Atttributi, & Me∣dii significent, (quanquam hic cognitio imperfecta sufficiat, illa scilicet quae haec utcunque ab omnibus aliis distinguantur), quia de re incognita nihil potest demonstrari, sicut nec de re cognita demonstrari po∣test affectio prorsus incognita: Et licet subjectum & affectio praecognita sint, eo quo diximus modo, ne∣quit tamen haec de illo per medium incognitum de∣monstrari. Adeo ut necesse sit horum omnium Prae∣vias habere ideas, saltem imperfectas: Praecogni∣tio tamen illa, non ad Demonstrationem tantum, sed ad omnem discursum necessaria est: Quin ad omne judicium solidum & rationale, necessaria est praecognitio tum subjecti, tum attributi. Mens e∣nim nequit de rebus prorsus ignotis discurrere, aut quocunque modo judicare. Doctrina igitur illa de praecognitis, non hic, sed in tractatu De Propo∣sitione, aut de Syllogismo in genere, suit tradenda.

II. Non necesse est de his tribus semper praecog∣noscere quod sint, hoc est quod actu existant, vel sal∣tem sint possibilia.

1. Quia etiam de rebus impossibilibus dantur de∣monstrationes. Sic demonstratur, contra Pontifi∣cios, creaturam, praesertim peccatricem, nihil boni apud Deum promereri posse; quia omnia quaecun∣que habet, aut praestare potest, Deo maxime de∣bet, à quo quicquid est aut agit boni accepit. Item idem corpus secundum se totum, non posse esse in duo••us locis eodem tempore; quia sic divide∣retur à seipso, essetque unum & multiplex in ea∣dem

ratione in qua est unum.

2. Quia quod res sit, hoc est quod vel actu exi∣stat, vel possibilis sit, saepenumero per ipsam de∣monstrationem concluditur: scilicet in omni de∣monstratione hoti.

Obj. I. De re quae non est, non possunt demon∣strari verae & reales proprietates.

Resp. Si per veras & reales proprietates, intelli∣guntur proprietates actu existentes, aut positivae, quales sunt proprietates rei positivae, verum est An∣tecedens. Sed non necesse est, ut in omni demon∣stratione, proprietates subjecti tales sint. Sufficit enim quod non sint••fictae à mente nostra. Sunt au∣tem proprietates non entium minimae fictae; ut cor∣poris bilocati, esse divisum à seipso, esse unum & plura in eadem ratione, &c.

Obj. II. De non-ente frustra instituitur Demon∣stratio.

Resp. De non-ente quidem frustra instituitur longa & operosa tractatio, qualis à quibusdam è Pontificiis instituitur de corpore in pluribus locis po∣sito. Non tamen frustranea est omnis Demonstra∣tio. Utilis enim est illa qua ostenditur esse non∣ens, seu impossibile: In eo scilicet casu quo possi∣bile à nonnullis ponitur, in detrimentum veritatis. Ut cum Pontificii ad errores suos contra veritatem S. Coenae, statuminandos, idem corpus posse esse totum simul in pluribus locis fingunt, & propugna∣re conantur.

Quaest. III. An subjectum Demonstrationes, hoc est res de qua affectio aliqua demonstratur, debeat esse quid necessarium? Multi enim docuerunt demonstra∣tiones esse de solis rebus necessariis.

Resp. Negative. De multis enim rebus contin∣gentibus, seu quae contingenter oriuntur à suis cau∣sis, verae fiunt Demonstrationes. Ut de Syllgis∣mo, & Definitione, in Logica, quae tamen contin∣genter,

ut plurimum, à mente oriuntur. Item, de actibus liberis in Anthropologia, & Ethica, quate∣nus sunt liberi libertate indifferentiae.

Obj. De iis solis quae immutabilia sunt, nec pos∣sunt aliter se habere, vel absolute, vel ex hypothesi aliqua possibili, dantur demonstrationes. De his enim solis, mens nostra, certam & evidentem ha∣bet notitiam.

Resp. Verum est Antecedens de propositionibus demonstrandis, & de praemissis ex quibus illae de∣monstrantur. At non semper verum est de subjecto incomplexo; de quo saepe dantur propositiones ne∣cessariae. Ex. g. De Electione mediorum ad finem, quae plerumque contingens, & mutabilis est, de∣monstratur, quod intentione finis nitatur: Quia Electio medii natura sua est complacentia efficax in una re propter aliam.

Quaest. IV. Qualesnam propositiones demonstrari pos∣sunt.

Resp. Communis sententia dicit solas propositi∣ones veras, & quae rationem suae veritatis certam habent & immutabilem. Quod ad priorem condi∣tionem attinet, certum est de nulla propositione demonstrari posse quod vera sit, nisi quae est vera; quod lippis & tonsoribus notum est. Quae autem vera est, demonstrari nequit esse falsa. Interim ta∣men propositionis necessario falsae falsitas facile de∣monstrabilis est, & communiter demonstratur de∣monstratione diâ' adunátou, seu ex absurdo.

Secunda conditio solidam doctrinam continet. Et ex eo apparet, quod discursus, ex ratione in∣certa, aut mutabili procedens, scientificus esse nequit, qualis est Demonstratio. Certitudo autem hic requi∣sita, debet esse vel Metaphysica, ut vocatur, vel ad minimum physica; nec sufficit moralis. Ex hoc sequitur.

1. Propositiones per se evidentes demonstrari non posse: Quia nullam rationem à terminis diversam habent, per quam demonstrentur.

2. Nec accidentia contingentia & fortuita. Quia causam fixam & certam non habent, ex qua posita, semper & necessario sequantur.

Nec tamen verum est, quod plerique affirmant, solum Accidens necessarium demonstrari posse. At∣tributa enim essentialia consequentia, ut vocantur, seu differentiae secundae, demonstrari possunt, & sae∣pe demonstrantur de suis subjectis; nec sola Demon∣stratione hóti, sed etiam dióti. Ut de mente Huma∣na demonstratur quod potentia liberae Electionis praedita sit, ex eo quod sit rationalis, cum tamen potentia illa menti essentialis sit, non minus quam Ratio. Quid enim impedit quo minus unum attributum essentiale rei sit ratio alterius?

Obj. Nihil est prius in re quam sua essentia. Nihil igitur quod est de Essentia, demonstrari potest à priori.

Resp. Nihil est prius in re quam tota essentia rei. Unum tamen attributum essentiale potest esse prius, tum natura, tum existendi consecutione, quam aliud. Ut quia prius in creatura rationali est cognitio quam appetitio, seu volitio, prius etiam est virtus cognoscendi, quam virtus appetendi, seu vo∣lendi, prioritate rationis, quae ad Demonstrationem à priori sufficit.

Quaest. V. An, & quomodo verum sit, Principia Demonstrationis esse proxima, & immediata? Hic varie distinguunt Logici propositiones immediatas. Pri∣mo dicunt propositionem dici posse immediatam, tum respectu conclusionis alicujus quae ex ea dedu∣citur, cum scilicet rationem immediatam continer, cur haec vera, vel falsa sit. Tum absolute, & se∣cundum se, cum nullum datur medium, saltem à priori, quo possit probari. Hanc rursus dividun

in eam quae est immediata secundum se tantum, & in eam quae est immediata secundum nos, & deni{que} in eam quae est immediata utroque modo.

Primo modo aiunt hanc propositionem, Deus est aeternus, esse immediatam, quia nullum est medium à priori, quo haec propositio, in se spectata, probari possit. Esse tamen medium quoad nos, nempe Im∣mutabilitatem Divinae Essentiae.

Secundo modo dicunt hanc, nix est alba, esse im∣mediatam. Quia licet ratio sit in ipsa nivis natu∣ra, cur albedo communiter eam comitetur, haec tamen nobis abscondita est.

Tertio modo dicunt principia absolute prima esse immediata, qualia sunt, nihil potest simul esse & non esse, Quidlibet est vel non est.

Deinde, propositionem immediatam secundum se, dividunt in eam quae est immediata ratione sub∣jecti: cum scilicet attributum effertur de immediato subjecto: ex. g. rationale aut risibile de homine: Et in eam quae est immediata ratione causae; sub qua comprehendunt tum omnes propositiones in quibus attributum est de Essentia subjecti; tum illas in qui∣bus effectus tribuitur causae proximae; ut cum Eclip∣sis Lunae ascribitur interpositioni corporis terrae inter eam & corpus solis.

Dicunt igitur, praemissas Demonstrationis dióti esse immediatas, non solum quoad nos, sed etiam secun∣dum se. Nec tantum ratione subjecti, sed etiam ra∣tione causae.

Sed hic quaedam corrigenda sunt.

1. Non omnis propositio in qua Attributum est de essentia subjecti, est immediata ratione causae; sed illa tantum quae causalis est, & in qua causa, seu ratio quae redditur, est immediata. Improprie enim immediata dicitur ratione causae, in qua nulla causae, sive proprie, sive analogicè dictae, mentio fit. Ut in hac, homo est substantia, & similibus. Deinde

nec omnis propositio causalis, in qua attributum est de essentia subjecti, est immediata ratione causae: illa scilicet in qua causa aut ratio remota redditur. Ex g. haec quia spiritus perceptivus est, facultate se movendi pol∣let. Est enim facultas se movendi de essentia spiri∣tus. Virtus autem perceptiva, quae similiter essen∣tialis est, causam aliquam seu rationem continet, cur se movere debeat; non tamen proximam, & im∣mediatam, sed remotam. Causa enim proxima ex parte spiritus, cur facultate sui ipsius motiva pol∣leat, est, quia appetitivus est. Talis etiam est haec, Homo est capax bene & male agendi, quia est ra∣tionalis. Proxima enim ratio cur capacitate illa gaudet, est quia aptus est Deo subjici, seu lege gu∣bernari.

2. Distributio illa propositionis immediatae se∣cundum se, in immediatam ratione subjecti, & ra∣tione causae, non est adaequata. Datur enim pro∣positio immediata ratione effectus, non minus quam ratione causae: Illa scilicet in qua effectui immediato tribuitur sua causa; quae non est eadem cum illa in qua causae tribuitur effectus: ut si dicas necesse est terram nunc inter solem & lunam interpositam esse, quia luna luce sua privatur.

3. Nimis stricte sumitur Demonstratio, etiam dióti, cum dicunt oportere constare praemissis im∣mediatis in se, nec unquam sufficere praemissas im∣mediatas quoad nos. Hae enim sunt verae Demon∣strationes dióti, ventus flat, ergo, navis sine remis, in mari movetur: nix est alba; ergo perstringit oculos viatoris, cum totam viam & regionem tegit per quam iter facit. In utraque autem antecedens est propositio immediata quoad nos tantum. Est enim ratio aliqua, seu causa, cur ventus flare soleat, & cur nix sit alba, licet nobis incognita. Sufficit igitur ad Demonstrationem dióti, quod causa im∣mediata cur affectio subjecto convenit, assignetur,

licet causa illa propositione ejusmodi exprimatur, in qua attributum rationem aliquam priorem habet cur subjecto conveniat. Hinc etiam demonstratio dióti saepe constat praemsssis prius demonstratis, quae su∣muntur tanquam essent immediatae, seu per se no∣tae.

Objiciuntur hic quaedam Sophismata contra pro∣positiones immediatas, quae breviter diluenda sunt.

Obj. I. Omnia attributa rei, saltem si simplex sit, immediate ei conveniunt, praesertim Essentia∣lia. Socrates enim est immediatum subjectum om∣nium horum Attributorum, animal, vivens, corporeum, substantia, Ens, quia cum illis identificatur. Male igitur dividitur propositio in Mediatam, & imme∣diatam ratione subjecti.

Resp. Omnia attributa rei simplicis essentialia, quatenus sunt illius propria, seu prout ad eam re∣stringuntur, immediate ei conveniunt, esto: Prout absolute spectantur, nego. Sic enim quia quaedam ex iis reciprocantur cum re cui tribuuntur, ut hoc rationale cum Socrate, alia vero non reciprocantur; & ex iis quae non reciprocantur, quaedam pluribus, quaedam paucioribus conveniunt, alia immediata dicuntur, scilicet quae vel reciproca sunt, vel nulli subjecto communiori conveniunt: alia mediata, cum contra.

Obj. II. Si ulla propositio esset immediata ratio∣ne causae, maxime haec, Homo est rationalis. At fal∣sum posterius: Quia probari potest haec propositio per causam in hunc modum, Quod natum est ad be∣atitudinem, & ad Deum active glorificandum, necesse est ut sit rationale. At talis est homo.

Respondent, ut pro positio sit immediata ratione causae, non necesse esse, ut per nullam causam pro∣bari possit, sed tantum ut probari nequeat per aliam causam ejusdem generis, cum illa cujus ratione im∣mediata dicitur. Nihil enim vetat per causam ali∣us

generis probari posse. Ut in exemplo facto Homo probatur esse rationalis à Causa▪ Finali. Unde haec propositio immediata est ratione cau∣sae efficientis tantum, non ratione causae cujusli∣bet.

Inst. Homo est rationalis quia ita voluit Deus: vel quia eum ita condidit. Haec igitur propositio demonstrari potest à priori, per causam efficien∣tem, & sic de reliquis.

Respondent quidam negando consequentiam. Quia propositio demonstratur à priori, assignando, non causam qualemcunque cur attributum subjecto insit, sed internam, ab ipsa natura subjecti, vel attributi desumptam.

Sed responsio ista potius distinguit consequens quam consequentiam negat. Concedit enim pro∣positionem illam probari posse per causam exter∣nam, sed non per internam: & idcirco non de∣monstrari à priori. Vera igitur responsio est, ne∣gandam esse consequentiam; quia ratio illa à vo∣luntate aut efficientia Dei est communis omnibus rebus creatis: nec proinde magis ostendit cur ho∣mo sit rationalis, quam cur quaelibet alia res sit talis qualis est. Demonstrationes autem à priori fiunt, assignando causam propriam. Deinde in proposi∣tionibus essentialibus demonstrandis à priori, ad∣hibenda est semper ratio interna: nec sufficit ex∣terna, nisi ubi affectio demonstranda est accidens subjecti: Ex. g. Eclipsis, respectu Lunae, aut So∣lis.

Obj. III. In praemissis Demonstrationis, Termi∣ni non temere conjunguntur. Ergo, propter ali∣quam causam.

Resp. Negando sequelam. Quia inter temere con∣jungi, & propter aliquam causam, datur medium, nem∣pe conjungi per seipsos, quod in praemissis essentiali∣bus immediatis obtinet. In his enim termini nec

temere cohaerent, nec ob causam internam aut pro priam aliquam rei, sed per seipsos.

Quaestio. VI. Quodnam sit medium Demonstrationis praestantissimum. Consentiunt omnes, (inquiunt Conim∣bricenses in lib. 2. poster. quaest. unica art. 1.) De∣monstrationis propter quid, medium esse causam conne∣xionis inter subjectum, & assertionem quae de ea demon∣stratur. Plerique etiam ut iidem Doctores testantur, consentiunt definitionem extremorum esse medium praestan∣tissimum. Sed dissentiunt de extremis in specie, dum alii pro definitione affectionis, alii pro definitione subjecti, alii pro conflato ex utraque contendunt. Conimbricenses ipsi, supra art. 3. omnes illas senten∣tias probabiles esse censent. Quaestionem vero sic resolvunt; Si de medio quoeunque connexionis sermo sit, praestantissimum medium est complexum ex definitione utri∣usque extremi: sin de medio simplici, praeferenda est defi∣ninitio subjecti.

Thesis. Praestantissium medium internum Demonstra∣tionis díoti, est prima Differentia essentialis subjecti, non autem differentia prima affectionis, illiusve defini∣tio; multo minus complexum ex utraque. Prae∣stantissimum autem medium externum est causa efficiens affectionis propria, & proxima.

Prima pars sic ostenditur: Quia à sola differentia prima pendent omnes proprietates necessariae, & reciprocae subjecti, tanquam à prima causa, seu ra∣tione interna.

Patet etiam exemplis demonstrationum potissi∣marum, quae menti maxime arrident. Illae enim semper procedunt à prima differentia essentiali sub∣jecti, aut in eam ultimò resolvuntur. Ut, cum de spiritu demonstratur appetieus, per virtutem ejus per∣ceptivam, quae prima illius differentia est: Et de mentibus, quod facultate liberae electionis polleant, quia intelligentia, seu ratione pr••ditee sunt, &c.

Dices, etiam ex attributis genericis fieri demon∣strationes non minus praestantes; ut mentem hu∣manam esse liberae electionis quia est rationalis. Ratio enim communis est ei cum Natura Ange∣lica.

Resp. Negatur Antecedens. Quia in ejusmodi probationibus, affectio non demonstratur de sub∣jecto reciproco, ut in potissima Demonstrtione fit.

Secunda pars hinc elucet. Quia praestantissimum medium Demonstrationis est causa cur affectio de∣monstranda subjecto conveniat, aut aliquid causae Analogum. At prima Differentia, seu Definitio ip∣sius affectionis, nec est causa cur haec subjecto convenit, nec causae analogum. Non enim di∣stinguitur ab affectione, nisi penes conceptum ex∣plicitum, & implicitum: quae distinctio non suf∣ficit ut aliquid sit aut dicatur causa alterius. Pri∣ma autem Differentia subjecti, licet non sit reali∣ter distincta ab affectione demonstranda, magis tamen ab ea distinguitur, quam Definitum & De∣finitio, seu quam id quod obscure, ab eo quod clare concipitur. Sunt enim attributa subjecti ad∣aequate diversa secundum rationes suas formales. Cum definitio & definitum solum inadaequate di∣stinguantur. Adde quod probatio à definitione af∣fectionis, parum aut nihil differt à petitione prin∣cipii. Ut si probes omnem partem materiae esse di∣visibilem, quia omnis pars materiae constat partibus quae separari à se invicem possunt. Nec acquiescit mens in ejusmodi discursu, sed quaerere persistit probati∣onem minoris. Definitio enim effectionis, na∣turam illius explicat, seu significationem nominis aperit, sed non ostendit cur subjecto conveniat.

Tertia pars sic ostenditur: Si definitio, tum sub∣jecti, tum affectionis, praestantissimum medium De∣monstrationis constituunt, vel id fac iunt in uno pro∣cessu,

vel in pluribus. Si in pluribus, ita ut prius concludatur affectio per definitionem suam, deinde, alio syllogismo, per definitionem, aut primam diffe∣rentiam subjecti; vel (ut quidam volunt) ita ut prius demonstretur definitio affectionis per definitionem subjecti, et deinde de subjecto concludatur, patet il∣lam esse potissimam probationem, quae fit per defini∣tionem subjecti, ex iis quae in confirmationem secun∣dae partis adduximus. Si in uno processu utraque de∣finitio unum medium conficiat, probatio erit ejusdem per seipsum, seu petitio quaesiti. Ut si probes homi∣nem esse risibilem, per definitiones hominis, et risibilis, in unum medium conflatas, hunc in modum; Omne a∣nimal rationale potentia ridendi praeditum, (seu quod ex objecto Ludicro ita titillari animo potest, ut moveat Labra et buccas, eo modo ut in risu fit) est risibile. At homo est tale animal; quis istiusmodi Demonstratio∣nem merito non rideat, et probationem minoris non deposcat, tanquam aequae ignotae, ac conclusio? De∣finitio igitur affectionis Demonstrationi praemitten∣da est; sed medium esse, sive sola, sive cum definiti∣one subjecti, haud potest.

Quarta denique pars ab omnibus conceditur. Et ex eo patet, quod causa connexionis inter accidens ex∣trinsecus adveniens, et subjectum quod eo afficitur alia esse nequit quam causa efficiens ipsius accidentis. Hic autem ulterius urgeri possunt Autores illius sen∣tentiae, quam in parte praecedenti confutavimus. Si enim definitiones affectionis, et subjecti simul, prae∣stantissimum medium demonstrandi conficiunt, cur non pariter definitio affectionis, et causa externa, quae tamen nec de affectione demonstranda praedica∣ri, nec eidem subjici patitur? Quod si cum definiti∣one affectionis concurrere velint in obliquo, contra istud etiam facient rationes in confirmatione tertiae partis.

Obj. I. Optimum demonstrandi principium, est

proxima et praecipua causa connexionis inter affe∣ctionem et subjectum: At haec est definitio affectio∣nis potius quam subjecti. Unio enim seu connexio affectionis cum subjecto, ex natura ipsius affectionis oritur.

Resp. Retorquetur Argumentum. Quod subje∣ctum talem affectionem exigat, oritur à natura ipsi∣us subjecti: Ergo definitio subjecti est causa connex∣ionis inter ipsum et affectionem. Absolute autem respondebis, ex utriusque, tam subjecti quam affecti∣onis natura, oriri eorum connexionem, quae est u∣triusque identitas inadaequata; Causam tamen esse attributum aliquod subjecti, quod prius natura ei con∣venit quam affectio demonstranda.

Obj. II. Saepe demonstratur secunda affectio sub∣jecti per primam, et tertia per secundam, quae ta∣men nec sunt illius differentiae primae, nec ad defini∣tionem pertinent, sed ad eam consequuntur. Ut cum probamus hominem, agendo id quod vetat Deus, esse culpabilem; quia est liber in agendo.

Resp. Demonstrationes istiusmodi, non esse prae∣cipuas, adeoque nec medium in iis esse praestantis∣simum. Altera enim praemissarum est demonstrabi∣lis à priori. At ubi medium est prima Differentia sub∣jecti, istud non contingit.

Obj. III. Optimum demonstrandi medium est causa adaequata cur affectio convenit subjecto. At haec est utriusque definitio, Sicut enim subjectum, de natura sua, annexam habet affectionem, eamque exigit, ita etiam affectio, de natura sua, annecttur subjecto, & ab eo exigitur. Definitio igitur subjecti, per se, est causa tantum inadaequata.

Resp. Neg. Minorem. Definitio enim affectio∣nis causam non exhibet cur affectio subjecto conve∣niat, ut supra ostensum est; Probationem distinguo. Natura utriusque, tam subjecti, quam affectionis, est causa ••ormalis, cur haec illi conveniat: at prima

defferentia subjecti, aut attributum aliquod natura prius affectione demonstranda, est causa efficiens analogica, non autem definitio affectionis.

Hinc patet infirmitas rationis qua utitur Comptonus ad probandum, assumi aliquando posse definitionem affectionis pro medio demonstrationis; scilicet quia affectio non minorem habet connexionem cum subjecto, quam subjectum cum affectione. Log. disp. 48. sect. 3. n. 1. Ut enim aliquid sit medium Demonstrationis, non suf∣ficit quod connexionem habeat necessariam, & ma∣ximam cum attributo demonstrando: Sic enim omnis Syllogismus necessarius esset demonstratio, quod falsum est, & communiter negatur. Sed re∣quiritur ut medium vel sit radix attributi demon∣strandi, ut in Demonstratione dióti, vel consequens necessario arguens, ut in Demonstratione hóti.

Definitio autem affectionis nec radix ejus est nec consequens, sed affectio ipsa cum connotatis suis propriis.

Quaest. VII. An praemissae in Demonstratione certiores sint conclusione? Negat absolute Hurtado. Arriaga ve∣ro alteram ex praemissis admittit esse certiorem, non utramque Comptonus utramque certiorem pronunciat. Disp. 49. Sect. 2. Nos fic statuimus.

I. Praemissae non sunt certiores quam conclusio, certitudine objectiva. Certitudo enim objectiva propositionis nihil aliud est nisi veritas ipsius necessaria, seu im∣mutabilis. At praemissae non possunt esse magis ne∣cessariae quam conclusio quae ex iis necessario sequi∣tur, & cum iis necessario connectitur.

II. Ʋtraquae praemissa est aeque certa in se, & evidens quoad nos, ac conclusio quae inde deducitur: Ratio prio∣oris partis, est quia praemissae necessario connexae sunt cum conclusione quoad veritatem, seu certitu∣dinem in se. Non possunt igitur esse minus certae in se. Posterioris vero, quia praemissae sunt causae motivae assensus qui conclusioni adhibetur. Non

igitur majorem evidentiam, aut certitudinem quoad nos ei conciliare possunt, quam in se habent. Dein∣de conclusio sequitur debiliorem partem, ut supra o∣stensum.

III. Praemissae nonnunquam certiores sunt conclusione certitudene subjectiva, quae in majori firmitate assensus nostri consistit.

Primo cum altera aut utraque praemissarum est de fide certiores enim sumus, id quod Deus testatur esse verum, quam id quod per ratiocinationem ex eo deducitur. Non enim repugnat ratiocinatio∣nem nostram hallucinari: At simpliciter repugnat id quod Deus testatur esse falsum. Hinc tamen non sequitur deductiones rationis nostrae, ex princi∣piis fidei, esse incertas: sed tantum non esse in eo∣dem gradu certitudinis cum ipsa fide. Si enim de al∣terutro dubitandum foret; aut dubitare liceret, citius eligeremus de conclusionibus Fidei, quam de princi∣piis dubitare.

Secundo, praemissae sunt certiores certitudine sub∣jectiva, quando sunt prima principia, aut quocunque modo per se notae.

1. Quia in illo casu evidentiores sunt. Ubi enim est major evidentia major etiam est certitudo sub∣jectiva, & vicissim; (licet hanc reciprocationem ne∣get Comptonus.) Ideo enim certiores sumus de veri∣tate aliqua, quia veritas illius apertior est menti no∣strae, sive ex se, ut in principiis lumine naturali notis, sive extrinsecus, ut in iis quae novimus Deum testari: Adeo ut quod quis evidenter videt, nullis rationibus ab eo divelli possit.

2. Assensus principiorum est lumen intellectus naturale, & propius accedit ad notitiam intuiti∣vam, & Angelicam, quam assensus conclusionum, qui est lumen acquisitum, seu adventitium. Ergo est certior.

Qui praemissas semper aeque certas esse volunt ac est conclusio, sic praecipue arguunt.

I. Praemissae semper sunt causae necessariae con∣clusionis: Ergo agunt quantum possunt: & pro∣inde certitudinem sibi parem conclusioni concili∣ant. Si autem non sint principia sed aliunde de∣monstrabiles, conclusio pluribus rationibus probari potest: scilicet tum ipsis praemissis, tum omnibus rationibus quibus hae possunt probari.

Resp. Ad priorem partem Argumenti, non sequi∣tur praemissas eo quod agant quantum possunt, to∣tam certitudinem suam in conclusionem transfun∣dere. Non enim transfundunt totam, aut parem evidentiam: id est, nunquam efficiunt, ut conclu∣sio sit per se evidens. Sicut Sol licet agat quantum potest in corpora circumjecta, nunquam efficit ut aeque secum lucida sint, aut (si flamma sit) ut aeque caleant. Posterior autem pars nimium probat, nem∣pe conclusionem ex praemissis prius demonstratis deductam, esse certiorem, & clariorem ipsis prin∣cipiis ex quibus immediate infertur, quod nemo dabit. Absolute igitur respondemus majorem vel minorem certitudinem aut evidentiam, non penes numerum majorem vel minorem rationum, esse metiendam, (prima ••nim principia nullis rationi∣bus probari possunt, quae tamen certissima sunt) sed secundum majorem vel minorem evidenti∣am.

Arguunt. II. Intellectus, lumine naturae, novit ea quae sunt eadem uni tertio, esse eadem inter se: Er∣go non potest esse certior de veritate unius quam alterius, cum sint plane eadem quae in praemissis cognoscuntur uniri eidem tertio, cum illis quae in conclusione cognoscuntur uniri inter se.

Resp. Licet sint plane eadem, non tantum re, fed ratione, unio tamen eorum cum eodem tertio, non est eadem cum unione eorundem inter se;

Quia extrema unita non sunt utrobique adaequate eadem. Potest igitur mens clarius percipere, & certius agnoscere unionem eorum cum eodem ter∣tio, quam inter se, propter rationes supra alla∣tas.

IV. Praemissae non semper sunt certiores conclusione. Scilicet extra casus Thesi tertia memoratos.

Probatur unica ratione satis efficaci. Eaedem pro∣positiones quae nunc sunt praemissae, possunt esse conclusiones, respectu aliarum quae conclusiones fue∣runt. Scilicet cum reciproce unam propositionem ex alia, & hanc rursus ex illa, inferimus. Ut si ar∣guas aliquis homo est albus, indeque inferas, Ergo aliquod album est homo: & deinde aliquod album est homo, Ergo aliquis homo est albus. In illo autem ca∣su, propositio quae nunc est antecedens, non potest esse certior quam in priori instanti in quo fuit con∣sequens: Respectus enim iste, nullam vel eviden∣tiam, vel certitudinem, ei conciliare potest. Quin potius, si in certitudine ulla esset inaequalitas, cer∣tior esset in statu illato, quam inferente: quia, in eo statu, per antecedens confirmatur. Argumen∣tum factum in ipsis Syllogismis Demonstrativis lo∣cum habet; ut frustra objiciatur quaestionem esse de his solis. Solemus enim aliquando probare ef∣fectum per causam, aliquando eandem causam per eundem effectum. Ex. g. cum primo dicimus, ter∣ra interposita est inter solem & lunam, Ergo luna pati∣tur Eclipsin: deinde luna patitur Eclipsin; Ergo terra interposita est inter solem & lunam. At haec propositio, luna patitur Eclipsin, non potest esse certior cum est praemissa; quam cum locum conclusionis sortitur. Nulla enim ratio istius disparitatis cogitari potest.

Objicit Comptonus, I. In omni discursu, praemissa in hoc superat conclusionem, quod sit cognitio im∣mediata, seu ex alia cognitione, hic & nunc non deducta; cujus contrarium in conclusionibus sem∣per

reperitur: Ergo praemissa semper certior est.

Resp. Praemissa rarius est cognitio immediata se∣cundum se. Quod autem aliquando, ex habitu assen∣tiendi, sine medio particulari, assumi soleat non ex∣inde certior est. Saepe enim in mente est habitus as∣sentiendi conclusioni non minus firmus. Nec pro∣inde minus certa est conclusio, ex eo praecise quod hic & nunc aliunde deducatur.

Objicit II. Praemissae semper viciniores sunt lumi∣ni naturali intellectus, & plus de illo participant. Er∣go certiores sunt.

Resp. Antecedens est aperte falsum. Quando∣que enim remotiores sunt: Sive per lumen naturale mentis, facultatem assentiendi principiis universali∣bus intelligamus: Ut in ••oc discursu, manus est ma∣jor quovis ex digitis suis: Ergo quoddam totum est majus sua parte. Ubi conclusio proxima est principio uni∣versali, omne totum est majus sua parte: Sive facultatem experimentalem: Ut si arguas vice versa, omne totum est ma••us sua parte, Ergo manus major est digito: hic enim conclusio per experientiam ex sensu immediate intel∣ligitur Fatemur praemissas qua tales similiores esse principiis; quia hic & nunc non deducuntur ex aliis propositionibus. At non idcirco certiores sunt.

Objicit III. Praemissae sunt causae aequivocae con∣clusionis, ergo.

Resp. Consequentia nulla est; Quia causa, sive univoca, sive aequivoca, non semper est nobilior suo effectu, sed tantum aequalis.

Objicit IV. Illud axioma Aristotelis, propter quod u∣numquodque est tale, illud magis tale est.

Respondent quidam effatum istud in sola causa fi∣nali veritatem obtinere.

Replicat Comptonus, adjectis quibusdam conditioni∣bus, verum esse universaliter. Quatuor autem con∣ditiones enumerat.

Prima est, ut id in quo fit comparatio, conveniat

utrique extremo. Cujus defectu non recte infertur, Homo est miser propter peccatum: Ergo ipsum peccatum mi∣serius est.

Secunda est, ut id in quo fit comparatio suscipi∣at magis, & minus. Cujus defectu non sequitur, Petrus est homo propter patrem; ergo Pater est magis homo.

Tertia est ut comparatio fiat inter extrema reali∣ter distincta: Cujus defectu mala est illatio, homo dis∣currit quia est animal rationale, ergo animal rationale magis discurrit.

Quartam vix intelligo. Addit, semper tenere in causa per se motiva, & non in voluntate magis quam in intellectu. Sicut enim, inquit, quia media amantur propter finem, ideo finis magis amatur, & majorem habet bonitatem, saltem ut apprehenditur, ita etiam quia praemissae movent adussensum conclusionis, ideo majorem habent certitudinem & evidentiam.

Resp. I. Sed ne{que} cum omnibus istis limitationibus, dictum illud universaliter verum est. Male enim in∣fertur, propter flumen movetur asser injectus: Ergo ipsum flumen magis movetur. Motus enim in quo fit com∣paratio, convenit utrique, magis & minus suscipit, estque diversus realiter in aqua fluminis & assere; fieri tamen potest, & saepe fit, ut asser eadem velo∣citate feratur ac flumen. Recte igitur sentiunt qui in sola causa finali tenere pronunciant. Quamvis non in omni istiusmodi causa obtineat. Non e∣nim sequitur, propter sanitatem conciones sacrae sunt expe∣tibiles, quidam enim concionatores alleviationem morbi ex iis senserunt; & mulier quaedam pien∣tissima, in hac ipsa villa, quae difficultate spirandi vehementi laborabat, nullam ex ea molestiam, per totos dices dominicos sensit, quamdiu publico cul∣tui interfuit,) non, inquam sequitur, ergo ipsa sanitas est magis expetibilis. Verum igitur est cum finis uni∣cus, aut principalis est. Nec proinde tenet in om∣ni causa motiva.

Finis enim secundarius movet voluntatem, ad me∣dia eligenda, & prosequenda; in quo tamen non tenet. Unde tandem apparet, nullum esse conse∣quentiam hanc, propter praemissas assentimur conclusioni; Ergo magis assentimur praemissis: Possumus enim prop∣ter praemissas assentiri conclusioni, quia videmus in praemissis conclusionem contineri, seu cum illis ne∣cessariam habere connexionem; non autem quia magis iis assentimur.

Quaest. VIII. An Divisio Demonstrationis in Demon∣strationem hóti, & dióti sit adaequata?

Resp. Affirmative. Sive enim accipiamus Demon∣strationem late, pro omni Syllogismo necessario, sive stricte, pro eo solo qui concludit à causa necessaria, vel ab effectu, aut signo necessario, vel tantum probat Attributum convenire vel non convenire subjecto, est{que} Demonstratio hóti, vel etiam ostendit causam, aut rationem causae analogam, cur conveniat, vel non conveniat, est{que} Demonstratio dióti; nec inter mem∣bra ista datur Syllogismus necessarius medius.

Objiciuntur quidam Syllogismi necessarii, qui ad neutrum membrum spectare videntur. Ut Syllogis∣mus concludens ex Testimonio Divino; Syllogis∣mus ex absurdo, seu ducens ad impossibile; Syllogis∣mus ex causa adaequata & proxima, qui ex sola causa remota & inadaequata concludere putatur.

Respondemus ad primum. Syllogismum ex Te∣stimonio Divino concludentem, esse Demonstratio∣nem hóti, quia solum probat conclusionem esse ve∣ram; sed causam veritatis non ostendit, nisi Deo pla∣cet causas rerum de quibus testatur nobis exponere, in quo casu est Demonstratio dióti. Ad secundum respondent quidam Divisionem de qua agimus, esse solius Demonstrationis ostensivae. Sic enim appel∣lant Logici Demonstrationes illas quae ex alio medio, quam absurdo concludunt. Conimbricenses vero in lib. 1. post. cap. 10. quast. 1. art. 2. dicunt Syllogismum

ducentem ad impossibile sub utroque membro conti∣neri: Scilicet cum in Syllogismo Hypothetico, con∣sequens est aliquid impossibile, & continet causam destructionis Antecedentis, esse Demonstrationem dióti; sin minus, esse Demonstrationem hóti. Ex∣emplum prioris quod adferunt est, si homo non esset ap∣tus ad capessendas disciplinas, non esset particeps rationis; sed est particeps rationis: Ergo, Posterioris vero, si ho∣mo non esset particeps rationis, non esset aptus ad capessen∣das disciplinas; at est aptus; Ergo.

Fatendum quidem est, quamlibet Demonstratio∣nem posse forma hypothetica, ad impossibile ducen∣te, proponi. Ut in exemplis proxime factis. Sed quaestio est de syllogismis quae non possunt facile ad formam ostensivam & Categoricam reduci. Scili∣cet ubi quatuor sunt termini complexi, seu quatuor propositiones. Ut in hoc; Si justitia est ex lege, Chri∣stus frustra mortuus est; at impossibile est Christum frustra mortuum esse: Ergo. De his autem palam est, non esse alios quam Demonstrationes hóti. Nec enim ex eo, quod si propositio aliqua esset falsa, sequeretur ali∣quid aliud esse falsum, quod necessario verum est, aut contra, plus concluditur, quam illam propositio∣nem esse veram, vel falsam. Nam quod, aliquid, quod actu existit vel possibile est, esset impossibile, nunquam exhibet causam cur aliquid actu existat, vel possibile sit; sed tantum est signum quod actu sit, vel esse possit. Syllogismus igitur ducens ad impossibile, quatenus ad illud ducit, est tantum Demonstratio hóti.

Ad tertium respondent Syllogismum concluden∣tem ex causa adaequata, quae inadaequata ex accidenti putatur, in se quidem esse Demonstrationem dióti, sed quoad nos esse tantum Demonstrationem hóti. Hic concedimus materiam aptam esse ut Syllogis∣mus sit Demonstratio díoti. Sed cum omnis Demon∣stratio sit actus mentis, vel oratio qua is significatur,

dicendum est vera demonstratio fit, (de quo statim), esse tantum hóti, etiam in se.

Objicitur porro, eundem discursum diversis vici∣bus esse Demonstrationem & hóti, & dióti. Ut si quis prius cognoscat rem per causam, non sub ra∣tione causae, sed medii cujuspiam aliûs necessarii, habet tantum Demonstrationem hóti: postea vero cum agnoscit causam esse causam, habet Demon∣strationem díoti. Deinde duae illae Demonstratio∣nes ex iisdem terminis confici possunt. Ut si ex his tribus terminis, rationale, homo, risibile, duo fiant Syllogismi, & medium in altero sit rationale, in al∣tero risibile prior erit Demonstratio díoti, posterior hóti.

Resp. Ad prius, Discursum in his casibus, non fore eundem ne quidem specie. Quia in posteriori diver∣sum est objectum, nempe causalitas medii in majus extremum: adeoque diversa specie cognitio quae ad eam terminatur Cognitio enim pro diversitate ob∣jecti formalis specie diversa est. Ad posterius dici∣mus, ex iisdem quidem tribus terminis utram{que} De∣monstrationem confici posse, diversimode tamen dis∣positis & consideratis, ita ut diversas propositiones conficiunt.

Objicitur denique, discursum in quo solum osten∣ditur aliquid esse, non esse Demonstrationem. Non enim generat Scientiam. Siquidem Scientia est no∣titia in qua mens acquiescit. At per discursum illum, non acquiritur notitia in qua mens acquiescit. Avet enim porro mens causam scire cur res sit.

Resp. Neg. primum & secundum Antecedens. Ad probationem dicimus, per discursum de quo agitur, acquiritur notitia in qua, quoad certitudinem, & evi∣dentiam de esse rei, mens acquiescit, (quo ad ratio∣nem Scientiae sufficit): licet ulterius scire efflagitet causam propter quam res sit. Unde Scientia per De∣monstrationem hóti acquisita, vera quidem est, sed non potissima.

Quaest. IX. An Demonstratio per causam remotam, sit hóti, an dioti? Communis sententia dicit esse tantum hóti. Nos sic definimus.

I. Probatio per causam remotam affirmativa, in eo casu quo reliquae non sunt in actu, aut remotam non necessario se∣quuntur; non est Demonstratio omnino; sed Discursus ad summum probabilis. Posita enim sola causa remota, non sequitur effectus. Et cognita causa remota, nisi intelligantur poni causae intermediae, non intelligitur effectus necessario sequi. Sequi enim nequit nisi po∣sitis omnibus requisitis ad illius existentiam: Ad hanc autem requiruntur causae proximae.

II. Ex negatione causae, etiam remotae, demonstratur con∣clusio negativa, in qua effectus negatur de subjecto. Ut morbum non posse sanari, quia nullius est qui remedia appli∣cet. Est enim medicus, vel quicunque remedia adhi∣bet, causa tantum remota curationis. Sic Anacharsis, Scytha, & Philosophus, cum interrogaretur cur in Scythia non essent tibicinae, ut in Graecia, respondit pe causam remotam, quia ibi non sunt vites. Quo innuebat tibicinas esse ex ebrietate; neminem au∣tem Scytharum se inebriare, quia nulla inter eos est vitis, ex qua fiat vinum. Exemplum autem quod ex Aristotele vulgo adducitur, plantas non resperare, quia non sunt animalia. minus aptum est. Quia vita sensi∣tiva non est proprie causa remota respirandi, magis quam homo est causa remota homicidii. Utraque enim est causa principalis, animal quidem per pul∣mones, ut instrumentum, & homo per gladium, aut aliquod aliud instrumentum mortis. Causa au∣tem principalis, respectu instrumenti, non dici∣tur remota.

III. Probatio per causam remotam, non est Demonstra∣tio hóti, sed imperfecta dióti. Ratio est manifesta; quia non tantum ostendit effectum esse, sed etiam cur sit, licet non adaequate, sed ex parte tantum. Ut si quis, ignoranti causam cur horologium movetur, ostendat

pondus, sed de rotis quae eo circumaguntur, nihil doceant, non tantum indicat horologium mo∣veri, sed etiam partem aliquam causae cur mo∣vetur. Deinde, probatio per causam proximam inadaequatam, non est Demonstratio hóti, sed im∣perfecta dióti; ut si ostendas malleum horologii mo∣veri per rotam quae ei proxima est, & nihil indi∣caveris de pondere quo haec circumducitur. Ergo similiter probatio per causam remotam, erit díoti, licet imperfecta. Dico autem utramque esse imperse∣ctam, quia ad perfectam notitiam effectus, per causas, requiritur ut omnes quae sibimet invicem subordinan∣tur teneamus. Si enim remotam tantum percipimus, statim quaerere incipimus intermedias, dum ad pro∣ximam perveniamus: Et cum solam proximam in∣venîmus, non acquiescimus, dum remotas etiam detegamus, usque ad primam. Nec aliter perfecte scimus unde res sit.

Objicit Burgersdicius Instit. lib. 2. cap. 24. ad Theor. 3. Demonstratio à causa remota non affert eam cau∣sam in qua animus acquiescat. Non igitur solvit quaestionem cur res sit.

Resp. Disting. Conseq. non solvit perfecte quae∣stionem illam. Sicut nec demonstratio à sola cau∣sa proxima, quando aliae sunt remotae. E•• in neu∣tra mens acquiescit. Solvit tamen ex parte. Est e∣nim causa remota una è causis cur res sit, ut omnibus notum est.

Quaest. X. An circulariter demonstrare licet effectum per causam, & causam rursus per effectum?

Respondent communiter Logici, cum distincti∣one; Duobus modis fieri posse circulum in De∣monstrando. Prior est cum effectus probatur per causam; & deinde causa, sine ulteriori ejus notitia, per effectum. Ut si prius dicas Homo est rationalis, ergo est risibilis, & deinde (si quis postulet probatio∣nem antecedentis) homo est risibilis ergo est rationalis.

Et circulum illum vitiosum esse fatentur: quia in eo idem usurpatur ut notius simul, & ignotius; & ex consequenti, idem probatur per seipsum. Ut si A sit causa tou B, & B rursus causa tou A, erit eti∣am A causa suiipsius. Nam in causis subordinatis, quod est causa per se causae, est causa etiam causati. Po∣sterior modus est, cum primo ex effectu noto, col∣ligitur esse res quae est illius causa, non tamen per∣cipitur esse causa; & deinde postquam talis esse intelligitur, effectus propter eam esse concluditur. Et hujusmodi circulum aiunt esse licitum, ac uti∣lem, & Regressum vocari. Sic Compt. Disp. 48. sect. 3. Burgersdicius, capite proxime citato. Addit etiam inibi Comptonus, saepe per effectum causam probari, & effe∣ctum vicissim per causam, non quidem eundem nu∣mero, sed diversum, ejusdem tamen rationis. Ut ex abundantia vaporum, demonstrare possumus plu∣viam futuram; deinde ex pluvia abundantiam va∣porum futuram, non quidem eorundem, sed alio∣rum. Ʋbi enim natura circulum facit in essendo, ibi e∣tiam nobis licet circulum facere in cognoscendo. Keckerman∣nus tamen paulo aliter circulum vitiosum describit: scilicet, cum primo per causam proximam probamus effectum, & deinde causam proximam per eum tanquam per causam, Syst. Log. lib. 3. cap. 15. Con∣sentiunt vero omnes, circulum vitiosum incipere à causa ad effectum, & procedere ab effectu ad cau∣sam. Varia hic occurrunt errata.

I. Solutio Comptoni & Burgersdicii ex parte obscu∣ra est. Non enim declarat, utrum cum ex effectu sensibili colligitur causa indistincte, ut res aliqua, sed non ut causa, effectus percipiatur distincte, ut effectus, an solum confuse, ut res aliqua. Et si ut effectus, utrum ut tantum effectus alicujus causae in∣determinatae, an certae, & determinatae.

II. Deinde assumit pro vero quod falsum est: sci∣licet demonstrari posse causam per effectum, cum

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

interim causa non intelligitur esse causa. Illud au∣tem falsum esse hinc constat. Demonstrari non po∣test existentia unius rei, per existentiam alterius, nisi mens percipiat connexionem necessariam alterius cum altera. Cum igitur mens, ex effectu colligit cau∣sam vel actu existere, vel saltem extitisse, videt ea esse connexa. Atqui vel videt connexa esse ut causam & effectum, vel in aliquo alio genere. Si posterius; De∣monstratio erit erronea, finget enim habitudinem in∣ter res quae non est. Si prius, quandoque colligit cau∣sam ex effectu, necesse est ut percipiat causam esse causam. Ut cum ex intuitu hujus universi, colligitur esse Deus, qui ejus autor sit.

Dices forte, sufficere si mens videat res quae sunt causa & effectus, esse in aliquo genere connexas; li∣cet qualem connexionem, in specie habeant, non percipiat. Tunc enim facile ex unius existentia, col∣liget existentiam alterius.

Resp. Nego Antecedens. Quia mens non aliter cernere potest connexionem rerum, quam percipi∣endo, in specie, earum naturas, & qualem habitudi∣nem ad se invicem gerant; scilicet causae & causati, vel subjecti & adjuncti, vel totius & partis, aut ali∣quam aliam ejusmodi. Nemo enim ex existentia mundi concludere potest esse Deum, nisi percipiat si∣mul esse aliquod ens quod maximae potentiae & sapi∣entiae sit. Hoc est nisi concipiat Deum talem esse ut potuerit mundum creare, seu esse illius causam.

Instabis. Mentem nostram saepius cernere connex∣ionem necessariam attributorum, & proprietatum quas in rebus invenit, nescire tamen qualis sic habitu∣do, in specie, unius ad aliud. Ex. g. plerique, primo intuitu, agnoscent simplicitatem connexam esse cum indivisibilitate, & vicissim: pauci tamen ostendere possunt quam habitudinem altera gerit ad alteram.

Resp. Pauci ostendere possunt verbis, & in actu fignato. Omnes tamen quae ea percipiunt, inveni∣unt

mente, saltem in actu exercito, habitudinem a∣liquam, in specie. Impossibile enim est connexio∣nem illam percipere, nisi videat mens indivisibili∣tatem esse, per quam res divisionem partium respu∣it; Simplicitatem vero, per quam partibus, aut pluralitate componentium, vacat. Cum igitur mens, ex eo quod res sit indivisibilis, colligit esse simpli∣cem, videt eam nullis partibus constare in quas di∣vidi possit: quod in re idem est, ac simplicitatem es∣se rationem, seu causam indivisibilitatis; licet non semper verbis istud ostendere queat, eo quod nesciat quibus verbis exprimendum sit.

Ex his etiam manifestum est, effectum, cum per eum innotescit causa, cognosci ut effectus est, seu ut quid dependens ex eo quod indigitat. Secus enim cerni nequiret causa ut cum eo necessario connexa, quoad existentiam, praesentem, vel praeteritam. Ut qui videt lunam obscurari, & inde colligit corpus ali∣quod opacum, lucem solis; quia illustrari solet, inter∣cipere, per illum ipsum actum mentis percipit obscu∣rationem esse ex lucis interceptione. Qui enim aliter percipere posset lucis interceptionem cum obscurati∣one Lunae connexam esse, ita ut si haec sit, oporteat etiam illam esse?

Objiciet forte quispiam, hinc sequi nullam esse Demonstrationem per effectum, sine Scientia, & De∣monstratione effectus per causam. Et Scientiam quae habetur à posteriori includere Scientiam à priori, quod absurdum videtur.

Resp. Sequitur quidem nullam esse Demonstra∣tionem ex effectu, sine Scientia & Demonstratione indirecta effectus per causam, quod verissimum est. Si enim percipio effectum esse effectum hujus vel illius causae, consequenter & indirecte percipio causam esse causam illius effectus. Probe enim novi causam & effectum esse Relata, & recipro∣cari.

Pro Solutione igitur quaestionis dicimus,

I. Postquam ex effectu demonstratur causa, insti∣tui potest novus discursus, quo per eandem causam effectus demonstretur. Nec probatio istiusmodi re∣ciproca erit circulus vitiosus: non quia causa tum distincte cognoscitur, seu esse causa, aut quia ali∣quid de ea detegitur, quod novum medium sit, sed quia causa & effectus, licet assumantur ad se mutuo probanda, non tamen idem, aut eodem modo pro∣bant. Effectus enim probat Causam esse, vel fu∣isse in actu, & qualisnam illius indoles sit: at cau∣sa probat non tantum effectum esse, sed etiam o∣stendit cur, & unde sit. Circulus autem vitiosus est, cum duo usurpantur ad eandem, sive plane simi∣lem quaestionem, de se mutuo probandam: ut si concluderes Petrum esse doctum quia didicit, & rur∣sus didicisse quia est doctus. Ecclesiam esse infallibilem, quia sic testatur Scriptura; & Scripturae credendum esse, quia de ejus veritate testatur, Ecclesia, quemadmodum arguunt Pontificii, contra intrinsecam Evidentiam divinitatis Scripturae.

II. Interim tamen nullus est usus istiusmodi re∣ciprocationis, nisi ad eum instrumendum qui non e∣videnter capit probationem causae per effectum. Tunc enim commodum erit dicere, res illa quam a∣lia esse ostendit est causa ejus quam esse ostendit. Sed qui ex effectu clare percipit esse causam, simul etiam percipit propter causam existere effectum.

DISPUTATIO XXIX.

De Syllogismo Sophistico, seu Fallaci.

SYllogismus fallax dividitur communiter, in Pseu∣dographicum & Sophisticum. Prior est qui vide∣tur ex media necessario concludere, sed non concludit. Pseudographicus autem vocatur, per al∣lusionem ad Pseudographemata, hoc est ad falsas de∣lineationes figurarum in Geometria, quae incautos & imperitos fallunt. Semper enim assumit princi∣pium vel falsum, ex quo falsam conclusionem insert; ut cum Pontifici•• sic arguunt, Extrema Ʋnctio est Sacra∣mentum, seu sacrum signum ab Apostolis institutum; Ergo gratiam obsignat, & confert. Est ignis purgatorius; Ergo etiam vere credentibus, in Christum post mortem timendum est. Vel veram conclusionem quidem infert, sed ex ra∣tione inepta, seu ex eo quod veram causam non con∣tinet. Ut cum Cardanus rationem reddit, cur fae∣minae citius adolescant quam mares, quia scilicet calidio∣res sunt, cum vera ratio sit, quia temperamento humidiori constant. Unde discursus istiusmodi er∣rorem, & habitum erroneum gignit, quem Aristo∣teles Ignorantiam pravae dispositionis appellat, per quam mens habitu quodam male sentiendi inficitur: Cui opponitur ignorantia purae negationis, cum scilicet nec recte de re sentit, nec male; qualis est ignorantia in pueris, & idiotis.

Medium in ejusmodi discursu fallaci saepius arti∣ficiale est, ut in exemplis proxime adductis. Ali∣quando inartificiale.

1. A Testimonio sensum erroneo; ut cum quis putat baculum in aqua esse fractum, aut curvum, quia sic videtur.

2. A Testimonio divino male intellecto. Ut cum Pontificii ex verbis Christi, Hoc est corpus meum in institutione S. Coenae, inferunt corpus illius esse in ea praesens.

3. Cum Testimonium Humanum, vel etiam Di∣abolicum, pro Divino habetur. Ethnici enim ora∣culis Cacodaemonum fidem adhibuerunt, tanquam divinis. Et multi Pontificii Decreta Pontificum & Conciliorum, seu sententiam definitivam Ecclesiae Romanae, pro voce Dei venerantur.

Syllogismus Sophisticus est, qui videtur probabi∣liter concludere, sed non ita concludit. Sophisticus dicitur à Sophista, quae vox olim honoris nomen fu∣it, & Sapientem, vel Doctum significabat. Postquam vero quidam Sapientum aemuli, sed vera sapientia destitui, captiosis ratiociniis aliis illuderent, & disci∣pulos, lucri gratia, artem decipiendi, & cavillandi docerent, in malum sensum verti caepit.

Quaest. I. An utilis & necessaria sit doctrina de Syllo∣gismo fallaci?

Resp. Affirmative. Ejus enim beneficio, nostras aut aliorum in ratiocinando hallucinationes, & fal∣lacias, detegimus; earum rationes & causas perci∣pimus: adeoque instructiores sumus ad veritatem contra adversariorum strophas tuendam. Turpe etiam Logico esset, si, Sophisma peritiae tentandae gratia, ab alio propositum, diluere nesciret. Expe∣dit igitur ut non tantum bonarum, sed etiam vitio∣sarum ratiocinationum formulas, & locos, aliqua∣liter teneamus. Quanquam nihil hic opus sit lon∣ga & operosa tractatione, qualis à nonnullis insti∣tuitur.

Obj. I. Ars Sophisticandi est illicita & noxi•• At talis est doctrina de Syllogismo fallaci.

Resp. Ars Sophisticandi eo fine tradita, ut falla∣mus est illicita & noxia. At doctrina haec non in eum finem traditur, ut fallamus, sed ut à fallaciis caveamus. Unde ars Sophisticandi dici non debet, sed potius ars cavendi à fallaciis.

Inst. At doctrina illa instructiores homines reddit ad fallendum.

Resp. Per accidens id facit, (ut gladius instructi∣orem reddit latronem ad nocendum) & quatenus in abusum trahitur, non per se, & ex fine suo.

Obj. II. Cum finis omnis artis bonum sit, in nul∣la debet quidquam tradi vitiosum.

Resp. Non debet vitium tradi ut sequamur, verū est; ut caveamus negatur. Tradit enim Ethica vitia mo∣ralia, ut ea fugiamus; Medicina morbos ut sanentur.

Obj. III. Omne vitium Syllogismi vel est in mate∣ria, vel in forma. Si in materia, sufficit, ad eam dete∣gendam, doctrina de Syllogismo Apodictico, & Dia∣lectico; praecipue vero cognitio naturae retum de quibus agitur. Si in forma, facile deprehenditur ex regulis quae legitimam structuram Syllogismorum praescribunt. Nihil igitur opus est peculiari doctrina de Syllogismo fallaci.

Resp. Vitium quidem in forma facile deprehendi∣tur, ex regulis de bona forma. Sed in Syllogismo fal∣laci, de quo nunc agimus, vitium est in materia. Vel enim altera aut utraque praemissarum est falsa: vel ambigua; vel alia propositio ac esse praesumitur, ut in Sophismate à non causa, pro causa, & ab imper∣fecta enumeratione partium; vel conclusio alia est quam esse debet, ut in ignoratione Elenchi. Un∣de licet doctrina de Syllogismo necessario, & con∣tingenti, multum conducat ad vitia ista detegenda, & multo magis notitia rerum, & vocabulorum qui∣bus res exprimuntur, opus tamen est locos commu∣nes vitiorum novisse, ut facilius evitentur. Quem∣admodum in Ethica, non sufficit naturam cujusque

virtutis describere, sed necessarium etiam est vitia opposita, & qubus in casibus contingant, notare, ut facilius caveantur. Sic etiam multum refert digno∣scere, quibus praecipue modis mens nostra, in ratioci∣nando, hallucinari solet.

Quaest. II. An recte dividantur Sophismata in ea quae sunt in dictione, & in ea quoe sunt extra dictionem?

Resp. Divisio illa communiter probatur: & ple∣rique eam confirmant, & explicant, ut sequitur. In singulis Sophismatis duo, inquiunt, sunt notanda; causa apparentiae, & causa non-existenti••. Causa apparen∣tiae est quae efficit ut syllogismus videatur verus & bonus, movetque imperitos, aut incautos, ad falsa pro veris amplectenda, Causa non-existentiae est ratio propter quam non vere concludit. Causa autem ap∣parentiae vel est in vocibus, vel in rebus. In vocibus, cum vox, aut oratio, una & eadem apparet in praemis∣sis, & conclusione, quae tamen diversa est secundum significationem, vel etiam quoad materiam. In re∣bus est, aliqua convenientia, vel diversitas, propter quam putantur ita eaedem aut diversae esse, ut vere de invicem affirmari, aut negari possint. Ergo omnis Sophisma oritur vel à vocibus, vel à rebus.

Objiciunt autem quaedam quorum solutione rem ulterius declarant.

Obj. I. Causa fallaciae est in eo qui fallitur: Et ex imperitia illius oritur. Ergo, saltem non semper est vel in vocibus, vel in rebus. Deinde res sunt causae veritatis. Ideo enim actus mentis nostrae veri sunt, quia rebus, tanquam ad suum exemplar, conforman∣tur. Et si in vocibus sit causa fallaciae, sequetur pri∣mos linguarum Authores, & Deum ipsum qui lingua∣rum primarum autor fuit, esse, in earum institutione, causas erroris.

Resp. I. Causa interna errandi, est imperitia, aut incogitantia, seu negligentia ejus qui fallitur. Sunt tamen aliae externae, quae movent vel inducunt ad

male judicandum: illae autem vel sunt in voci∣bus, vel in rebus. Nihil enim aliud est in quo es∣se possint; Dices possunt mali Genii hominibus im∣ponere.

Resp. Verum: Sed istud non aliter praestant, quam efficiendo ut vel a vocibus, vel à rebus, occasi∣onem errandi arripiamus.

II. Res, si recte apprehendantur, sunt causae ob∣jectivae veritatis, in actibus mentis nostrae. Cum autem male apprehenduntur, causae errandi evadunt. Rectius respondebis, esse causas per se quidem veri∣tatis, per accidens tamen, propter imperitiam aut negligentiam nostram, causas errandi fieri. Idem de vocibus dicendum: Ideo enim occasionem er∣randi praebent, quia non satis intelliguntur; aut quia minus intenti sumus ad circumstantias, quae veram earum significationem exhibeant.

Inst. At saltem voces ambiguae significationis sunt causae per se deceptionis. Adeoque & earum primi Authores.

Resp. Non sequitur. Quia voces illae ita usurpa∣ri possunt, ut nunquam per eas fallamur, nisi vel ex inscitia, vel negligentia. Et primi earum Auto∣res, ut infirmitati nostrae consuluerunt in una voce ad plures res diversas. Significandas instituenda, (sic enim lingua paucioribus vocibus constat, & citius addiscitur) ita etiam voluerunt semper eo modo usurpari, ut intelligeretur in quo fensu accipian∣tur.

Obj. II. Unum & idem Sophisma est & à voce, & à re. Ex g. Canis est animal latrans. Quoddam singum caeleste est canis: quoddam igitur signum caeleste est animal latrans, est Sophisma Homonymiae, ex ambigua signifi∣catione vocis canis. Atqui est etiam Sophisma acci∣dentis. Ex accidenti enim est quod signum caeleste vocetur canis. Membra igitur hujus divisionis coin∣cidunt.

Respondent, quamvis idem Sophisma & à voce, & à re ortum ducat, quoad materiam, habet tamen diversas rationes formales, nempe diversas causas apparentiae, unam in dictione. aliam in re, ut in exemplo facto. Deinde non omne Sophisma tale est. Quae duo sufficiunt ad membra divisionis distinguen∣da.

Obj III. Sunt etiam Sophismata ex affectu inordi∣nato. Cum homines de rebus arguunt eo modo ac esse velint, nec student eas percipere, & explicare ut vere sunt.

Resp. Sophismata illa, quatenus ab iis quae supra diximus, distinguuntur, non regulis logicis, sed prae∣ceptis Ethicis, & bono animo indigent, ut caveantur, aut corrigantur. Adeoque sufficit in Logica ea in ge∣nere memorasse.

Quaest III. An sex tantum sint genera Sophismatum in dictione?

Resp. Communiter affirmatur ex Aristotele, qui ea omnia ad sex locos revocavit.

Primus locus est Homonymia seu ambiguitas in u∣nica voce: Ut omnis vox est sonus, homo est vox; Ergo homo est sonus. Vel in termino complexo; ut quod caret principio & fine est aeternum; quicquid est rotundum caret principio & fine: Ergo quicquid est rotundum est aeter∣num. Hic dicunt causam apparentiae esse formalem unitatem unius termini, cui unitas significationis sub∣esse videtur. Causam vero non-existentiae esse realem diversitatem significationum. Et unitatem formalem sumunt pro unitate in aliis accidentibus praeter sig∣nificationem, puta in genere, casu, quantitate, ac∣centu.

Secundus locus est Amphibolia, seu ambiguitas in∣tegrae sententiae. Ubi causam apparentiae aiunt esse u∣nitatem formalem orationis: Non-existentiae vero, multiplicem illius significationem. Ut Aio te Aeacida

Romanos vincere posse. Ego feci te servum existentem li∣berum.

Tertius est compositio eorum quae dividenda sunt.

Quartus contra, divisio eorum quae conjungenda. Ubi causa apparentiae est unitas materialis orationis. Causa non existentiae est quod partes aliud significant, si conjunctim accipiantur, aliud si divisim. Ut duo & tria sunt par & impar; quinque sunt duo & tria: Ergo quinque sunt par & impar. Impossibile est seden∣tem stare; Socrates sedet: Ergo impossibile cst Socratem stare.

Quintus locus est Prosodia; cum ex similitudine soni identitas significationis in vocibus colligitur. Ut omnis populus est coetus hominum: quaedam arbor est populus: Ergo quaedam arbor est coetus hominum.

Sextus denique est figura dictionis, cum propter si∣militudinem terminationis, colligit quis, voces simi∣liter significare, aut eadem accidentia grammatica iis convenire. Ut Poetam & Planetam esse foeminini generis, quia moneta est foeminini generis: ardere, stare, quiescere significare actiones, quia urere, flare, actiones significant.

Obj. Sunt etiam Sophismata è vocibus Tropicis, & orationibus figuratis. Ut cum Anthropomorphita, ex eo quod Deo in sacris literis, manus, oculi, os, facies, tribuuntur, inferunt eum esse corporeum. Aut cum ex verbis Christi sacram coenam instituen∣tis, Hoc est corpus meum, inferunt Pontificii, panem post consecrationem transmutari in Substantiam cor∣poris Christi.

Respondent Sophismata ista ad locos Homony∣miae & Amphiboliae spectare. Et de Sophismatis quidem ex tropo dici istud potest. Sed de iis quae sunt ex oratione figurata, non concederem. Sic enim sequetur in ipsa Scriptura sacra multas esse formas loquendi vitiosas, quales sunt omnes Amphiboliae, utpote ex natura sua, & usu, plane ambiguae.

Sunt igitur Sophismata ex oratione figurata. Ut, si servus, cum ab hero, verbis Terentianis; heus, bone vir curasti probe, increparetur, responderet, idem male factum denuo faciendum esse. Sed parvi re∣fert sintne plura an pauciora Sophismata ex voci∣bus, & oratione. Nulla enim ejusmodi sunt, quae regulas quibus caveri & solvi possint, merentur, prae∣ter ea quae ex homonymia, aut oratione tropica & figurata oriuntur.

Notandum etiam est, Sophismata ex compositio∣ne, & divisione, non esse in sola dictione, sed eti∣am in rebus. Pro harum enim compositione, aut divisione, in conceptu & sermone nostro, ex am∣biguis praemissis inferri potest conclusio aperte fal∣sa. Ut patet in exemplo trito, duo & tria sunt duo numeri, quorum prior est par, posterior impar. Quin∣que sunt duo & tria: Ergo. Ubi sensus majoris est, duae res, & tres res sunt duo numeri. Et causa falla∣ciae non est in vocibus, sed in rebus, non minus quam in Sophismate accidentis, vel à dicto secun∣dum quid ad dictum simpliciter.

Septem vulgo statuuntur genera Sophismatum extra dictionem: scilicet Sophisma Accidentis, dicti simpliciter & secundum quid, Ignoratio Elenchi, Sophisma consequentis, peti••io quaesiti, non causa pro causa, & mul∣tiplex interrogatio. Quae ab Ignoratione Elenchi, pe∣titione quaesiti, & dicto secundum quid oriuntur, de∣finivimus in Inst. part. com. cap 31. Multiplicem autem interrogationem praetermisimus, in qua plures quae∣stiones instar unius proponuntur, (ut desiistine fu∣rari an non? amisistine cornua an non?) quia raro aut nunquam in errorem inducit. Et de his quidem nulla potest esse controversia. Sed de reliquis dissen∣tiunt Logici. Sit igitur

Quaest. IV. Quid sit Sophisma accidentis; & an semper in forma peccet? Quod ad priorem partem attinet, Aristoteles de Sophist. Elench. cap. 5. dicit So∣phisma

accidentis esse, cum quidvis putatur aeque rei, ac accidenti suo inesse. Sed exempla quae adfert alie∣na videntur à definitione, aut non nisi obscure, & per vim quandam, ei conveniunt. Sunt enim ista: Si Coriscus sit diversus ab homine. erit etiam diversus à seipso, quoniam ipse homo est. Vel, si diversus sit à Socrate, diversus erit ab homine, eo quod Socrates est homo. At intelligi nequit quomodo esse diversum à Socrate, vel ab homine. fit accidens Corisci, nisi quatenus nomine Corisci appellatur. Hinc struit Burgersdicius defini∣tionem Sophismatis ab accidenti:

Cum subjecto convenire colligitur quicquid de praedicato dicitur.

Et inniti dicit regulae lib. 3. Categor. traditae,

Quae∣cun{que} dicuntur de Attributo rei, illa de re ipsa eti∣am dicuntur,

sed latius extensae quam veritas patitur:

Fallit enim regula, inquit, cum de attributo dicitur aliquid per accidens.

Duos hujus Sophismatis modos ponit. Alterum cum aliquid de Attributo dicitur per accidens. Ut Homo est Species: Socrates est homo, Ergo, Socrates est species. Alterum cum ipsum attributum dicitur de subjecto per accidens. Ut Mus rodit caseum: Mus est Syllaba. Ergo, Syllaba rodit caseum. Similiter fere Galtruchius, de Argumentatione cap. 8.

Fallacia accidentis est quando infertur ali∣quid rei convenire, ex eo quod accidenti ejus con∣veniat.

Ut Homo est Animal: Atqui animal est ge∣nus; Ergo Homo est genus. Vel, Petrus est homo: Ho∣mo est tertiae declinationis; Ergo Petrus est tertiae declina∣tionis. Cum modo illo secundo coincidit definitio ab aliis tradita, scilicet cum arguitur ex eo quod rei convenit per accidens. Ut Evangelium bellum ciet, vinum inebriat, Ergo sunt mala, neque in republica feren∣da.

Keckermannus deni{que}, System. Log. lib. 3. cap. 3. sect. 3. Dicit Sophisma accidentis, priori modo sumptum, in forma peccare: & idcirco inter syllogismos vi∣tiosos ratione materiae, non esse connumerandum.

Posteriori vero modo revocat ad Sophisma à dicto secundum quid. Idem facit Autor Artis Cogitandi part. 3. cap. 9. dum Sophisma accidentis fieri dicit,

quando ex eo quod verum tantum est per accidens, deducitur conclusio absoluta, simplex & sine restri∣ctione.

Hic reprehendimus in Burgersdicio.

I. Quod definitionem hujus Sophismatis non ita tradiderit, ut ambos illius modos quos postea recen∣set, complecteretur. Secundus enim modus, in quo ipsum attributum de subjecto dicitur per accidens, sub ea non continetur, ut ex comparatione facile liquet.

II. Exempla quae adducit sunt inepta.

Primum enim, Homo est species, Socrates est homo, &c. supponit tanquam verum, speciem esse. Accidens Ho∣minis, ex nostro modo cogitandi ortum. Cum sit affectio necessaria omnium hominum, quatenus con∣veniunt in natura humana.

Secundum vero, Mus rodit caseum, &c. innuit syl∣labam esse accidens muris. Atqui nec est accidens vo∣cis Muris, sed de ejus essentia. Nequeunt enim tres illae literae Mus, prout in lingua Latina usurpantur, plures syllabas conficere. Nec est accidens bestiae quae dicitur Mus. De ea enim nullo modo affirmari po∣test, ut per se patet. Nec cum dicitur Mus est syllaba; Mus sumitur pro bestia, sed pro sola voce. Idem di∣cendum est de exemplis Galtruchii.

In Keckermanno reprehendimus,

I. Quod Sophisma accidentis semper in forma peccare docuerit. Licet enim exempla quae apud Burgersdicium & Galtruchium vidimus, sic peccent, sunt tamen alia quae in sola materia deficiunt Quale est illud ab Aristotele traditum, cujus etiam memorat Keckermannus; Qui est diversus à Socrate, est diversus ab Homine, Coriscus est diversu•• à Socrate, Ergo. Cujus vitium est quod major propositio falsa sit, aut sal∣tem ambigua. Est enim propositio negans quoad

sensum, & idem valet ac qui non est Socrates non est Ho∣mo, hoc est non est ullus homo. Et quatenus non est adaequate falsa, ambiguum sensum habet. Vel enim significat eum qui est diversus à Socrate, esse diver∣sum ab omni homine, vel ab aliquo tantum. At non omnis Syllogismus cujus aliqua propositio ambigua est, in forma peccare censetur. Quin nec sophismata Homonymiae; licet in iis reipsa quatuor sunt termi∣ni. Sufficere enim statuitur ad formam bonam, si Syllogismus in aliqua figura aut modo utili struatur. Dico autem ita aestimari à Logicis, quia, an ubicun∣que est terminus qui diversimode accipitur, & sic realiter duplex sit, Syllogismus in forma vitiosus di∣cendus sit, est quaestio de voce formae syllogisticae, in qua communi acceptioni standum est.

II. In eodem, & Autore Artis cogitandi, etiam reprehendi debet, quod Sophisma accidentis poste∣riori modo sumptum, revocent ad dictum secun∣dum quid. Sic enim Sophisma illud, Evangelium bella ciet, ergo est malum, solvendum esset dicendo, Evangelium esse quidem malum secundum quid, non au∣tem simpliciter. At quis Evangelii amicus solutio∣nem istam feret? Evangelium enim licet ex acci∣denti bella cieat, nullatenus est malum. Et Autor artis cogitandi Sophisma à dicto secundum quid, distinctum ponit à sophismate Accidentis; ut & distingui debet.

Nec mala semper est illatio ex eo quod rei conve∣nit per accidens. Ex attributo enim accidentali, recte infertur quicquid ei per se, aut Universaliter conve∣nit. Inferre autem aliquid quod Attributo per acci∣dens, aut in parte convenit, sive sit accidentale, si∣ve essentiale, est in formam Syllogisticam impin∣gere. Ut si dicas Socrates est Philosophus: quidam Phi∣losophus est Musicus, Ergo Socrates est Musicus. Aut Socrates est homo, quidam homo est c••cus, Ergo, Socra∣tes est coecus.

Si igitur per Sophisma accidentis intelligamus Syl∣logismum in materia defectuosum, nullus alius eo nomine venire debet, praeter illum in quo, ex eo quod aliquid alicui per accidens convenit, colligitur de eo aliquid aliud tanquam per se conveniret. Ut, ex lectione scripturae nascuntur haereses. Ergo lectio Scriptu∣rae laicis non est permittenda.

Quaest. V. Quid sit Sophisma consequentis?

Respondet Burgersdicius Instit. lib. 2. cap. 27.

Cum aliqua enunciatio ex alia colligitur, ex qua non sequitur.

Keckermannus vero, Syst. Log. lib. 3. sect. 3. cap. 3. dicit esse,

quando vitiosa est connexio medii cum majori extremo, in propositione ma∣jori.

Verum utraque Definitio est latior defini∣to. Prior enim complectitur omnem discursum vitiosum ratione consequentiae. Posterior omnem illum qui vitiosus est, ob majorem propositionem fal∣sam, vel ambiguam.

Sophisma igitur consequentis est, cum ex consequente in∣fertur antecedens; aut ex opposito Antecedentis oppositum consequentis. Antecedens autem hic dicitur, non pro∣positio aliqua, sed terminus alium inferens, ut Spe∣cies suum genus, Causa in actu suum effectum. Con∣sequens vero qui ex alio sequitur, seu ex eo inferri aptus est. Ex. g. est blandus, Ergo, est adulator. Noctu obambulat: Ergo est fur. Blande enim se gerere est con∣sequens adulatoris: & nocta ambulare, furis quia la∣tius patent. Oppositum autem antecedentis ad op∣positum consequentis rationem consequentis obti∣net. Ut, Angelus non est animal, Ergo nullos habet affectus.

Quaest. VI. Quid sit Sophisma non causae pro causa?

Respondet Burgersdicius, loco proxime citato, esse vel cum, in Syllogismo ducente ad incommo∣dum, falsitas conclusionis absurdae, propositioni ali∣cui imputatur, quae causa falsitatis non est, indeque insertur propositionem illam esse falsam. Ut omne

immortale est aeternum? anima humana est immortalis; Ergo est aeterna: At conclusio est falsa, ergo aliqua ex praemissis: Non major, ergo minor. Anima igitur Humana est mortalis. Vel cum in Syllogismo directo causa per accidens, sumitur tanquam esset causa per se. Ut vinum inebriat. Ergo in Republica non est ferendum. Keckermannus vero, Sophisma non causae inter syllo∣gismos in forma peccantes recenset.

Nos breviter sic statuimus.

1. Duo illi modi Sophismatis non causae, quos tradit Burgersdicius, defendi possunt. Et prior ab A∣ristotele adducitur.

2. Sophisma non causae non peccat in forma: ut patet ex exemplis adductis.

3. Sunt alia Sophismata, quae non minus recte non-causae dici possunt. Illa scilicet in quibus pro Causa per se venditatur, quod nullo in genere cau∣sa est. Sic multi decipiuntur, putantes se causas re∣rum invenisse quas non invenerunt: Aut cum ex causis remotis effecta probant.

Objicit Keckermannus, eadem ratione statui debent Sophismata non-Generis pro genere, non subjecti pro subjecto, non-proprii pro proprio &c. Et tot erunt Sophismata quot sunt loci inventionis

Resp. Non sequitur. Quia in reliquis locis inven∣tionis, non attenditur qualitas medii; ex. g. sitne Genus, an subjectum, aut proprium; sed sufficit si conclusio vere sequi ex praemissis percipiatur: At in loco causae requiritur ut sciamus medium es∣se causam: alioqui cognitio de conclusione non erit Scientia dióti.

Quaest. VII. An bonus unquam processus sit, in dis∣currendo, à dicto secundum quid, ad dictum simpliciter?

Pro solutione notandum est, Dictum simpliciter esse id quod sine adjectione effertur; ut Homo, albus. Secundum quid vero, quod cum adjectione aliqua; ut Homo mortuus, albus dentes. Deinde triplicem asse

adjectionem; determinantem, alterantem, & repugnan∣tem. Adjectio determinans est, quae limitat id cui ad∣jicitur, salva illius significatione. Est que vel contra∣hens, quae determinat ad certam speciem, locum, aut tempus; vel diminuens, quae determinat ad aliquam partem, vel respectum. Adjectio alterans est quae significationem ejus cui adjicitur, immutat & variat. Ut in hoc complexo, probus sutor, vox sutor alterat sig∣nificationem vocis probi, ut nihil aliud nisi peritum sig∣nificet. Denique adjectio repugnans est, quae sig∣nificationem ejus cui adjicitur plane destruit. Ut in hoc complexo Homo mortuus, vox mortuus plane destruit & evertit significationem hominis, qui pro∣prie significat aliquid corporeum vivens. His prae∣missis sit.

Thesis. A dicto secundum quid per Adjectionem contra∣hentem, ad dictum simpliciter bonus est processus. Ut So∣crates heri disputavit. Ergo disputavit. Sedit hic, ergo sedet. Est animal rationale, ergo est animal. Sed si ad∣jectio sit diminuens, alterans, aut repugnans, processus est fallax. Ut Aethiops est albus dentes, ergo est albus. Hic homo est probus sutor, ergo est probus. Cadaver est homo mortuus, ergo est homo.

Obj. I. Bene sequitur Petrus est homo mortuus, er∣est mortuus.

Resp. Processus iste est à dicto cum adjecto re∣pugnante, non ad dictum simpliciter, sed ad adje∣ctum repugnans quod per adjectionem non mu∣tatur. Et idcirco legitimus est. In iis vero quae per adjectum mutantur vitiosus est processus.

Obj. II. Valet haec consecutio Homo est simus na∣so, Ergo est simus: Est crispus capillis, ergo est cris∣pus.

Resp. Processus istiusmodi non sunt à dicto se∣cundum quid, ad dictum simpliciter. Quia adje∣cta, significationem eorum quibus adjiciuntur, nul∣lo modo immutant. Idem enim significat simus

naso ac simus simpliciter, crispus capillis & crispus sim∣pliciter. Siquidem simitas soli naso convenit, & crispities solis capillis. Unde adjecta istiusmodi sunt supervacua, nec usurpari solent nisi à poe∣tis ad versus explendos, aut per Pleonasmum, & Emphasin. Secus vero se habent reliqua Ad∣jecta.

Quaest. VIII. An sunt Sophismata à dicto simplicit•••• ad dictum secundum quid? Communiter affirmant. Ex∣empla adferunt, Dextra non est abscindenda, Ergo ne qui∣dem cum gangraena inficitur. Homo est mortalis, Ergo etiam anima morti obnoxia est. Depositum est redden∣dum, Ergo gladius reddendus est Domino etiam furi∣oso. Addi possunt Aethiops est niger: Ergo nigros ha∣bet dentes. Christus est ubique, ergo corpus ejus ubique est.

Respondendum tamen est cum distinctione. Quan∣do dictum secundum quid continetur in dicto simpliciter recte ab hoc ad illud proceditur. Posito enim toto po∣nuntur partes: At dictum simpliciter, cum conti∣net dictum secundum quid, habet se ad illud ut totum ad partem; Ut ignis est calidus, Ergo quaevis illius pars visibilis est calida. Ideo autem exempla su∣pra memorata non concludunt, quia dictum sim∣pliciter eo sensu quo verum est, non continet di∣ctum secundum quid. Ut non sequitur, Homo est mortalis, Ergo anima hominis est mortalis; quia sen∣sus dicti simpliciter est, homo est mortalis secundum corpus. Corpus autem non continet animam ut ul∣lo modo eandem cum seipso. Similiter depositum es∣se reddendum, non est verum in quibuslibet circum∣stantiis, sed tantum cum Dominus est compos men∣tis, extra quem casum cessat esse Dominus. Idem de reliquis sentiendum est.

Quaest. IX. An recte omnia Sophismata extra dicti∣onem septem ordinibus supra recensitis contineantur?

Respondemus negative. Sunt enim praeter septem illa genera,

1. Argumentatio circularis, de qua Disputatione prae∣cedenti.

2. Imperfecta enumeratio, de qua in Instit. part. com. cap. 31.

3. Argumentatio à divisis ad conjuncta, & contra. De hac autem quaeri potest quo in casu sit legitima, & quando vitiosa? Regulas aliquot de ea tradit Dero∣don. Log. contract. parte 5. cap 2. num. 41. Dicit autem licere argumentari à conjunctis ad divisa.

Primo in Enunciatione cujus praedicatum est compositum ex substantivo & adjectivo. Ut Petrus est animal rationale, Ergo est animal, Ergo est rationa∣lis. Est Homo doctus, Ergo est homo, Ergo est doctus.

Secundo in Enunciatione cujus subjectum est compositum ex substantivo & adjectivo procedere licet à conjunctis ad divisum, secundum illam par∣tem subjecti ratione cujus, praedicatum convenit to∣ti subjecto. Ut animal risibile est homo, Ergo risibile est homo. Quia praedicatum homo convenit toti sub∣jecto ratione risibilis. Verum prima regula non te∣net. Non enim sequitur, Petrus est homo mortuus, Er∣go est Homo. Appelles est bonus pictor, Ergo est bonus.

Dicendum igitur tunc legitmam esse consecutio∣nem à conjunctis ad divisa, & vicissim quando ter∣mini in utroque statu idem significant, nec per divi∣sionem latius extenduntur, ut saepe fit. Sin per Di∣visionem mutentur, aut latius extendantur, esse vi∣tiosam.

DISPUTATIO XXX.

De Methodo, & Praxi Logicae.

Quaest. I. QƲorumnam ordo sit Methodus? Re∣rumne quae cognoscuntur, an concep∣tuum, & partium orationis externae? Burgersdicius enim dicit Metho∣dum esse ordinem rerum eodem pertinentium, &c. De∣rodon vero, juxta sua principia de modis disserendi objectivis, (de quibus supra Disp. 1.) dicere tenetur, Methodum de qua agitur in Logica, esse res quate∣nus certo modo à mente ordinantur; sumendo qua∣tenus, non pro ratione formali, sed pro conditione requisita, ut sint Methodus vel ordo objectivus ut ipse explicat Proaemio Logicae num. 19.

Thesis. Soli conceptus mentis nostrae, & voces, ac ser∣mones vocales, & scripti quibus conceptus significa∣mus, sunt Meteria Methodi.

Patet. Quia Materia Methodi sunt illa quae in disserendo à nobis ordinantur, per prius, & poste∣rius. At soli conceptus, voces, & sermones, ita ordinantur. Res enim nullum ordinem à nostris ratiocinationibus acquirunt. Verum sive recte sive vitiose procedamus, eundem ordinem servant. Ad∣de quod earundem rerum est Methodus ordinata, & ataxía. At haec est conceptuum duntaxat, & sermonis. Nec ex in ordinatione in disserendo ulla in rebus turbatio contingit.

Obj. Methodus est ordo rerum in mente. Ergo non consistit in solo ordine conceptuum, & sermonis.

Resp. Cum res non alio modo in mente sint, quam per ideas, & conceptus qui eas repraesent∣ant, ideo dicuntur in illa ordinari, quia con∣ceptus in ea ordinantur: seu quia res tali ordine concipiuntur. Ex quo tamen nullus ordo aut mu∣tatio in rebus obtingit. Similiter qui leges verae Methodi non observant, dicuntur res confunde∣re, quia conceptus aut orationem inordinate exer∣cent.

Quaest. II. An Methodus sit instrumentum Logicum à reliquis distinctum; puta à definitione, divisione & Syl∣logismo?

Resp. I. Methodus est instrumentum sciendi. Quia per Methodum multum promovetur Scientia no∣stra. Et defectus methodi Scientiae officit. Mul∣tum enim refert quo ordine in rebus investigandis procedamus.

II. Est etiam Instrumentum distinctum à reliquis.

Pater, I. Quia distincta habet praecepta quibus di∣rigitur.

II. Quia à reliquis Instrumentis separari potest. Recte enim procedere potest Definitio, aut Divisio juxta praecepta propria definiendi, & dividendi, u∣bi deest Methodus, seu ordo debitus. Ut si prius definias speciem, & postea genus ejus dividas. Aut si definitio rei definitioni nominis praemittatur.

Obj. I. Per Methodum nulla rerum notitia ac∣quiritur, distincta ab ea quam per reliqua Instru∣menta censequimur, scilicet per Enunciationem, Definitionem, Divisionem & Syllogismum. Non igitur est instrumentum ab iis distinctum.

Resp. Non sequitur. Ut enim Instrumentum sit sciendi, hoc est, medium Scientiae acquirendae distinctum, sufficit quod per eam facilius & perfe∣ctius notitiam quae per reliqua acquiritur, assequa∣mur. At manifestum est facilius & perfectius, per definitiones, divisiones, argumentationes notitiam

rerum acquiri, cum illae ordinate procedunt, quam cum temere fiunt.

Obj. II. Methodus nihil aliud est nisi habitudo, seu modus prioris, & posterioris, in reliquis instru∣mentis Sciendi. Hoc ipso enim quod unum ex iis praecedat, aliud sequatur, aut una ejusdem pars pri∣us eliciatur, alia posterius, existit Methodus. Ergo non est instrumentum distinctum.

Resp. Distinguo consequens. Non distinguitur realiter à reliquis, ut haec distinguuntur à se invicem. Non enim est actus aliquis mentis ab iis diversus. Distinguitur tamen modaliter. Est enim modus re∣liquorum, et partium eorum. Habetque se ad illa, ut Acies instructa ad milites disper••os, aut temere concurrentes.

Quaest. III. An Methodus Didascalica institui debet secundum naturas rerum, an secundum faciliorem nostram cognitionem. Prius tenet Piccolominaeus, posterius Za∣barella. Sed contentio facile, una vel altera distin∣ctione, componitur: Dicimus igitur

I. Ad qualemcunque rerum notitiam rudioribus & caep∣tu infirmis ingenerandam, procedendum est ab iis quae fa∣cilius cognoscuntur cognitione minus distincta, & imper∣fecta. Ut à particularibus ad universalia, ab effe∣ctis ad causas, ab accidentibus sensibilibus rerum ad essentias, ab exemplis ad regulas. Unde Aristote∣les in lib. Categor. Summa genera rerum definit hos en typo, (ut ipse ait), per exempla. Ut Substantia est ve∣luti homo, equus: Quantitas veluti tricubitum, &c. Ra∣tio est quia finis omnis Methodi est facilior cogni∣tio. At per hanc Methodum rudes et mente infir∣mi facilius acquirunt cognitionem illam cujus sunt capaces.

II. Ʋbi vero cognitionem perfectam & distinctam ingene∣rare volumus, & si res nobis sit cum iis qui notitiâ pro∣vectiores, et ingenio acutiores sunt, observandus est, quan∣tum fieri potest, ordo rerum ipsarum, qui ordo naturae dicitur.

Unde progrediendum est ab Universalibus ad parti∣cularia, à causis ad ea quae ex iis oriuntur. A par∣tibus ad tota, à simplicibus ad composita, ab essen∣tiis ad accidentia, &c. Ratio est quia finis Metho∣di, est non tantum ut facile sciamus, sed etiam ut perfectam & distinctam Scientiam acquiramus, aut communicemus. At procedendo juxta naturas & ordinem rerum, ejusmodi cognitio acquiritur. Et docti ac intelligentes ubi{que} hanc Methodum postu∣lant, ea{que} dilectantur. Sicut igitur veritas in definien∣do, dividendo, & quocunque modo explicando, est conformitas conceptuum & sermonis ad naturas re∣rum, ita etiam rectitudo & perfectio Methodi est conformitas ipsius ad ordinem, seu habitudinem pri∣oris & posterioris, quam res ad se in vicem sortiuntur.

Ex his manifestum est ordinem naturae, ordini facilioris cognitionis nostrae, si cognitionem perfe∣ctam intelligamus, non esse oppositum. Nec enim aliter cognitionem istiusmodi assequimur, nisi ordi∣nem naturae, seu rerum ipsarum observantes.

Communiter dividitur Methodus in Syntheticam, & Analyticam. Prior dicitur quae procedit à prin∣cipiis intrinsecis rei, ad ea quae ex illis constituuntur. Eaque tradendas, aiunt, Disciplinas Theoreticas; puta Metaphysicam, Physicam & Mathematicam. Po∣sterior est, quae facto initio à fine, progreditur ad media quibus finis obtinetur. Et propriam esse af∣firmant Disciplinarum practicarum. De his sit

Quaest. IV. Quid de hac divisione: & definitionibus membrorum in quae facta est, sentiendum sit?

Resp. I. Definitiones illae reprehensioni obnoxiae sunt.

Primo enim, male dicitur Methodus Analytica quae procedit à fine ad media. Methodus enim A∣nalytica est quae totum aliquod in partes resolvit, ut vox 'análysis indicat. At Methodus quae procedit à fine ad media, istud semper non praestat. Siqui∣dem

Finis non habet se ad omnia Media sua, ut totum ad partes: nec omnia media sunt partes con∣stituentes finis: ut in arte aedificatoria actiones aedi∣ficandi non constituunt domum quae finis illius ar∣tis est. Deinde ex una parte, Methodus quae Syn∣thetica dicitur non minus Analytice procedit quam illa quae Analytica vocatur. Incipit enim à re tra∣ctanda, quam ut unum quid, investigandam propo∣nit: deinde procedit ad principia illius constituentia, & partes varias. Incipit à genere quod est totum quoddam, & inde procedit ad species, quae sunt veluti partes in eo contentae. Ut patet in tribus Disciplinis supra dictis. Metaphysica enim incipit ab Ente in commune, & procedit ad ea quae principia illius vulgo appellantur, Essentiam & Existentiam. De∣inde progreditur ad affectiones illius communes & varias species. Physica ut vulgo traditur, incipit à substantia corporea in genere, cujus deinde princi∣pia communia, & species contemplatur. Mathesis incipit à Quantitate in genere, aut eam in Physica jam investigatam praesupponit: deinde in species dividit. Et de singulis agit, primo in genere, de∣inde principia, affectiones & species considerat. Methodus igitur quae Synthetica dicitur resolvit objectum suum in principia, affectiones, & species.

Ex altera parte, Methodus Analytica procedit à simplicioribus ad composita quae ex iis constituun∣tur, non minus quam Synthetica. Postquam enim Finem proposuit, quem etiam si opus sit, latius ex∣plicat, incipit semper à mediis simplicioribus, & fa∣cilioribus, si modo ulla sint simpliciora reliquis, & faciliora. Ut Grammatica à literis, & syllabis, à quibus procedit primo ad voces, deinde ad oratio∣nem. Logica similiter progreditur à Terminis sim∣plicibus, ad Judicium, & inde ad Discursum. Nul∣lum igitur est discrimen inter illas Methodos, nisi quod id â quo Analytica incipit, sit Finis sequen∣tium,

id vero à quo Synthetica incipit, Genus. Adde quod finis sit unum è principiis in Disciplinis practicis. Movet enim ad media eligenda & exe∣quenda. Et intentio finis, expresse, vel virtualiter, ingreditur, & constituit omnes actiones circa media. Sicut igitur Disciplinae practicae resolvunt finem in sua media, quatenus partes illius sunt, (ut Ethica Be∣atitudinem in varias virtutes ex quarum habitibus & actibus constituitur) ita etiam Disciplinae speculati∣vae, res compositas resolvunt in suas partes, seu principia; ut Anthropologia Hominem, in corpus, & mentem; & mentem in suas facultates, corpus in sua membra, & organa.

Quin magis dicendae sunt analyticè procedere quam Practicae. Semper enim resolvunt Subjectum in sua principia componentia. Ut patet impri∣mis in Physica & Mathematica. Practicae autem non semper resolvunt Finem in sua media. Pluri∣ma enim in iis tradunt media quae Finem nullate∣nus ingrediuntur.

Dices Disciplinas Speculativas procedere à sim∣plicioribus ad composita, ut à generibus ad species, à partibus minoribus ad majores.

Resp. Verum quidem: At idipsum praestant pra∣cticae. Ut patet in Grammatica & Logica. Quin Ethica, postquam finis ultimus proposuit, primum generice tractat media, deinde ad species descendit. Ut primum agit de actionibus Humanis in genere, easque resolvit in sua principia, deinde ad species progreditur, actiones scilicet spontaneas & invitas, bonas, malas, & indifferentes &c.

Concludimus igitur utramque Methodum, tam illam qua speculativae Disciplinae, quam illam qua Practicae traduntur, & Analyticam, & Syntheticam, diversa ratione, dici posse. Quae enim incipit à Fi∣ne, Analytica dici potest, quatenus Finem resol∣vit in Media illa quae in eo continentur. Quatenus

vero procedit à simplicioribus, ad illa quae magis complexa sunt, Synthetica vocari meretur, simi∣liter illa quae incipit à Genere & procedit ad illius species; Analytica est, quatenus resolvit & dilatat in species quae in eo continentur. Synthetica vero, quatenus à simplicioribus ad composita progreditur.

II. Si genuinam horum vocabulorum significa∣tionem recte attendamus, Methodus Synthetica di∣cenda est, per quam veritatem invenimus. Ana∣lytica autem, per quam inventam resolvimus in suas partes. Adeoque prior erit illa pars Praxis Logicae quae Genesis dicitur; posterior illa quae Analysis.

Autor Artis Cogitandi, part. 4. cap. 2. Methodum definit

Artem disponendi seriem multarum cogita∣tionum, sive id fiat ad veritatem ignotam investi∣gandam, sive ad cognitam aliis demonstrandam. Methodus ita{que} inquit, duplex est. Vel enim verita∣tem invenit, est{que} Analysis, sive Methodus Resolu∣tionis: Vel inventam docet, et est Synthesis; sive Methodus compositionis; quae & appellari potest Methodus Doctrinae tradendae.

De his sit

Quaest. V. Quam recte tradita sint?

Resp. I. Recte quidem Methodus dicitur Ars per quam disponimus seriem Cogitationum, &c. Nisi quod ad∣di debuit, et sermonum externorum. Quanquam series sermonum, seriem cogitationum imitari soleat.

II. Sed mirum videri potest quod Methodum Ana∣lyticam, seu resolutivam, Methodum Inventionis ap∣pellet Autor; Syntheticam vero, Methodum docendi. Resolvimus enim res cognoscendas in sua principia, causas, partes, species, affectiones &c. non minus cum alios docemus, quam cū ipsi veritatem exquirimus, et invenimus. In neutro autē ex his exercitiis proprie lo∣quendo cōponimus, nisi quod notitiā notitiae in men∣tibus vel nostris, vel alienis adjicimus. Hoc autē utro{que} in casu facimus. Est igitur methodus quam Autor prae∣dictus Analysin vocat, nihil aliud quā Genesis. Quae ve∣ro Synthesin nuncupat est Didactica.

III. Cum Analysis cogitationum & sermonum a∣liorum ad Methodum inventionis apte reduci vix possit, volueritque Autor, (ut ex definitionibus istis apparet) partes Praxis Logicae exprimere, in hoc e∣tiam deficit quod Divisionem tradiderit inadaequa∣tam. Nam praeter Methodum inveniendi & do∣cendi, datur tertia, scilicet Methodus resolvendi ea quae alii invenerunt, & docuerunt.

IV. Minus etiam recte partes illae Artis Logicae, Methodi nomine vocantur. Quia Methodus pro∣prie loquendo nihil aliud est nisi ordo procedendi.

At in exercitiis illis praecipue aestimandae sunt o∣perationes Logicae, definitiones scilicet, divisiones, argumentationes &c. Quarum omnium Methodus est tantum modus quidam, ut supra ostendimus. Quod si Methodi nomine quamlibet viam praestan∣di aut efficiendi aliquod opus, intelligat Autor, (ut, nonnunquam accipitur) sic non quarta pars Logi∣cae, (ut ipse vult) sed tota Methodus dici potest. Et distinguenda esset Logica in Methodum enunciandi, Definiendi, Dividendi, Argumentandi, & Ordi∣nandi.

Quaest. VI. An utilis sit Doctrina de locis ex quibus argumenta probanita eruuntur? Negat Autor Artis cogi∣tandi part. 3. c. 17. Quaestio ista, ut ab eo agitatur, ad disputationem de syllogismo pertinet. Verum quum ibi omissa sit, possitque ad omnes locos inventio∣nis tam explicantes, quam probantes, extendi, non abs re erit quaestionibus de Methodo illam sub∣jicere.

Thes. I. Ad argumenta sive explicantia, sive pro∣bantia invenienda, media praecipua sunt bonum ingenium, sedula & attenta materiae propositae scrutatio, & pensitatio, una cum exercitatione, seu praxi. Parum autem refert locos inventionis omnesque eorum Canones & re∣gulas tenuisse, si ad ista conferantur. Unde Arri∣aga in Proaemio Summularum, seu Introductionis in Logi∣cam,

Omittam, inquit, Artem inveniendi Medi∣um. Nullam enim aliam video commodio∣rem, nisi felix ingenium, studium continuum, frequentem disputandi, & respondendi usum, ac bonam memoriam, retinentem quae in simili oc∣casione ab aliis audita, aut à se cogitata aliquan∣do fuere. Hinc plurimi qui Artem illam vel non

didicerunt, vel oblivioni tradiderunt, facilius, citi∣us, & rectius, Argumenta inveniunt, quam alii qui eam ad unguem callent. Non igitur putan∣dum est eum qui ingenio tardo, aut materiae pro∣positae ignarus est, posse ope locorum communi∣um, in inveniendis argumentis, sive explicantibus, sive probantibus, aliquid insigne praestare. Et hoc proculdubio Autori supra laudato concedendum est.

Thes. II. Est tamen hujus Artis utilitas quaedam non aspernanda.

Prima utilitas est, quod per eam facilius sciamus habitudinem, in actu signato, Medii ad partes quae∣stionis. Hoc autem licet ad assensum veritati ad∣hibendum necessarium non sit, (ad hunc enim suf∣ficit connexionem terminorum percipere) aliquam tamen evidentiam veritati conciliat.

Secunda est, quod ad adversarium pertinacem convincendum conducit. Vehementius enim pun∣git Argumentum, si locum ostendimus unde de∣ducitur, & canonem cui consequentia innititur. Tunc enim obsistere nequit adversarius nisi habi∣tudinem medii ad Terminos quaestionis, aut ca∣nonem communiter receptum negaverit, & sic no∣vis disceptationibus & difficultatibus se implicet.

Tertia utilitas est, quod is qui facultate insigni inventionis non pollet, locis illis admonitus, plura argumenta, quae ceteroquin non occurrerent, dete∣gere possit. Quin utilis esse poterit locorum intuitio, si tempus permittat, ut cogitationi etiam acutissimi

cujusque media obveniant. Adde si utilis est doctri∣na de locis explicantibus ut de rebus definiendis, di∣videndis, &c. neque illa quae de mediis invenien∣dis plane inutilis aestimanda est. Si autem prior prorsus inutilis sit, necesse esset maximam Logicae partem tanquam inutilem rejicere.

Obj. I. Experientia omnium qui doctrinam illam Invention is didicerunt, testatur neminem, cum quae∣stio discutienda occurrit, ad locos illos respicere, sed recta omnes in materiam oculos intendere.

Resp. Fatemur quidem paucos aut nullos solere locos illos in argumentis excogitandis respicere: In prosequendis tamen et confirmandis, multi id faciunt. Ut omium fere scripta testantur, praesertim eorum qui controversias tractant. In his enim locorum et canonum ad eos spectantium frequens occurrit mentio.

Obj. II. Natura ipsa, perpensio diligens rei tra∣ctandae, et variarum veritatum praecognitio, nos ad probationes deducunt. Non igitur loci inven∣tionis.

Resp. Hine tamen non sequitur locos illos esse pror∣sus inutiles. Quia postquam argumenta invenimus, utiles esse possent, iis quos jam diximus modis.

Deinde licet natura ipsa, diligens rei tractandae consideratio &c. praecipua media sint inventionis, possunt tamen loci illi occasionem multa inveniendi praebere,, quae absque eorum notitia nunquam in mentes nostras venirent.

Obj. III. Per Methodum Inventionis non alia ar∣gumenta quaeruntur, quam quae Generalia, commu∣nia, et aliena sunt, et vim judicandi corrumpunt magis quam juvant.

Resp. Bona verba quaeso: Si quis quaerens argu∣menta ad gravitatem peccati contra Deum demon∣strandam, oculos conjiciat in naturam et essentiam peccati, in causam efficientem, et Finalem ejus qui

peccat, &c. inde{que} inveniret materiam quae malum illud quam maxime horrendum ostenderet, an ratio∣nibus solum generalibus et alienis uteretur? Hocci∣ne est argumentum generale, et alienum? Peccatum est violatio legis, & contemptus voluntatis, & authoritatis Dei. Aut si dicat Homo habet à Deo quod sit, & quic∣quid boni possidet; conditus otiam est in honorem Creatoris sui. Loci enim generales, cum ad hanc vel illam materi∣am applicantur, media specialia suggerunt. Autor igitur Artis Cogitandi, licet Logica ejus mirabilis à nonnullis praedicetur, et multa exhibeat quae in pri∣oribus Systematibus non occurrunt, quaestionem presentem non satis dextre tractavit.

Sunt etiam quae de Praxi Logicae disceptari pos∣sent. Verum cum Tractatus ultra magnitudinem in principio destinatam jam excreveris, et satis su∣perque controversiarum complexus sit, hîc tandem Finis esto.