A nievve herball, or historie of plantes wherin is contayned the vvhole discourse and perfect description of all sortes of herbes and plantes: their diuers [and] sundry kindes: their straunge figures, fashions, and shapes: their names, natures, operations, and vertues: and that not onely of those whiche are here growyng in this our countrie of Englande, but of all others also of forrayne realmes, commonly vsed in physicke. First set foorth in the Doutche or Almaigne tongue, by that learned D. Rembert Dodoens, physition to the Emperour: and nowe first translated out of French into English, by Henry Lyte Esquyer.

APPENDIX. De his qui Latine vsus Herbarum scripserunt, & quando ad Romanos notitia earum peruenerit. Item de Herbarum inuentione, & antiqua medicina, & quare hodie minus exerceantur earum remedia, ex Plinij lib. 25. cap. 2.

MINVS hoc quam par erat, nostri celebrauere, omnium vtilitatum & virtutum rapa∣cissimi. Primus{que} & diu solus idem ille M. Cato, omniū bonarum artium magister, paucis duntaxat attigit. Boum etiam medicamina non omissa. Post eum vnus illu∣strium tentauit C. Valgius, eruditione spectatus, imperfecto volumine ad diuum Augustum, inchoata etiam praefatione religiosa, vt omnibus malis humanis illius potissimum principis semper medicetur maiestas. Ante condiderat solus apud nos, quod equidem inueni, Pompeius, Lenaeus, Magni Pompei libertus, quo primum tempore hanc scientiam ad nostros peruenisse animaduerto. Nam quam Mithridates, maximus sua aetate regum, quem debellauit Pompeius, omnium ante se genitorum diligentissimus vitę fuisse argumentis prę∣terquam fama intelligitur. Vni ei excogitatum, quotidie venenum bibere, praesumptis remedijs, vt consuetudine ipsa innoxium fieret. Primo inuenta genera antidoti, ex quibus vnum etiam nomen eius retinet. Illius inuentum autumant, sanguinem anatum Ponticarum miscere antidotis, quoniam veneno viuerent. Ad illum Asclepiadis medendi arte clari, volumina composita extant, cum sollici∣tatus ex vrbe Roma, praecepta pro se mitteret. Illum solum mortalium Mithridaten. 22. linguis lo∣cutum certum est:* 1.1 nec de subiectis gētibus vllum hominem per interpretem appellatum ab eo an∣nis 56. quibus regnauit. Is ergo in reliqua ingenij magnitudine medicinę peculiariter curiosus, ab hominibus subiectis, qui fuere pars magna terrarum, singula enquirens, scrinium commentationū harum & exemplaria, effectus{que} in arcanis suis reliquit. Pompeius autem omni regia praeda potitus, transferre ea sermone nostro libertum suum Lomaeum, grammatice artis doctissimum, iussit: vitae{que} ita profuit non minus quam reipublicae victoria illa. Praeter hos Graeci auctores medicinę prodi∣dere, quos suis locis diximus. Ex his Euax rex Arabum,* 1.2 quid de simplicium effectibus ad Neronem scripsit: Crateias, Dionysius, Metrodorus orōne blandissima, sed qua nihil pene aliud quam rei difficultas intelligatur. Pinxere nam{que} effigies herbarum, atque scripsere effectus. Verum & pictu∣ra fallax est ex coloribus tam numerosis, praesertim in aemulatione naturae, multumq́ue degenerat transcribentium sors varia. Praeterea parum est singulas earum aetates pingi, cum quadripartitis varietatibus anni faciem mutent. Quare caeteri sermone eas tradidere. Aliqui effigie quidem indi∣cata, & nudis quidem plaerumq́ue nominibus defuncti: quoniam satis videbatur, potestates vim∣que demonstrare quaerere volentibus. Nec est difficile cognitu. Nobis certe, exceceptis admo∣dum paucis, contigit reliquas contemplari scientia Antonij Castoris, cui summa auctoritatis erat in ea arte nostro aeuo, visendo hortulo eius in quo plurimas alebat:* 1.3 centesimum aetatis annum ex∣cedens, nullum corporis malum expertus, ac ne aetate quidem memoria, aut vigore concus••is. Nec aliud mirata magis antiquitas reperietur. Inuenta iampridem ratio est praenuncians ho∣ras, non modo dies ac noctes, solis lunaeq́ue defectum. Durat tamen tradita persuasio in magna parte vulgi, veneficijs & herbis id cogi••in eo namq́ue soeminarum scientiam praeualere. Certe quid non repleuere fabulis Colchis Medea, alięq́ue, imprimisq́ue Italica Circe, dijs etiam adscripta? Vn∣de arbitror natum, vt Aeschylus è vetustissimis in poëticare, refertam Italiam herbarum potentia proderet Multiq́ue Circaeios agros, vbi habitauit illa, in magno argumento etiamnum durante in Marsis, à filio eius orta genere, quos esse domitores serpentium constat.* 1.4 Homerus quidem primus doctrinarum & antiquitatis parens, multus alias in admiratione Circes, gloriam herbarum Aegypto tribuit, tum etiam cum rigaretur Aegyptus illa, non autem esset, postea fluminis limo inuecta. Herbas certe Aegyptias à regis vxore traditas suae Helenae plurimas narrat, ac nobile illud Nepen∣thes, obliuionem tristitiae veniamq́ue afferens, & ab Helena vtiq́ue omnibus mortalibus propinan∣dum. Primus autem omnium quos memoria nouit, Orpheus de his herbis curiosius aliqua prodi∣dit. Post eum musaeus & Haesiodus Polion herbam in quantum mirati sunt, diximus. Orpheus & Hesiodus suffitiones commendauere. HOMERVS & alias nominatim herbas celebrat, quas suis locis dicemus. Ab eo Pythagoras clarus sapientia, primus volumen de earum effectu compo∣suit: Apollini, Aesculapioq́ue, & in totum dijs immortalibus inuentione & origine assignata: com∣posuit & DEMOCRITVS, ambo peragratis Persidis, Arabiae, Aethiopiae, Aegyptiq́ue magis. Adeoq́ue ad haec attonita antiquitas fuit, vt affirmaret etiam incredibilia dictu. Xanthus hi∣storiarum auctor, in prima earum tradidit, occisum draconis catulum reuocatum ad vitam à pa∣rente herba, quam Balin nominat: eademq́ue Tillonem, quem draco occiderat, restitutum saluti.

Et luba in Arabia herba reuocatum ad vitam hominem tradit. Dixit Democritus, credidit Theo∣phrastus esse herbam, cuius contactu illatae ab alite, quam retulimus, exiliret cuneus à pastoribus arbori adactus. Quae etiam si fide carent, admirationem tamen implent: cogunt{que} confiteri, mul∣tum esse quod vero supersit. Inde & plaerosq́ue video existimare, nihil non herbarum vi effici pos∣se, sed plurimarum vires esse incognitas. Quorum numero fuit Herophilus clarus in medicina: à quo ferunt dictum, quasdam etiam fortassis calcatas prodesse. Obseruatum certe est, inflammari vulnera ac morbos superuentu eorum, qui pedibus iter confecerint. Haec erat inter antiqua medi∣cina, quae tota migrabat in Graeciae linguas. Sed quare nunc non plures nascuntur caussae? Nisi quod eas agrestes, litterarumq́ue ignari experiuntur, vtpote qui soli inter illas viuant. Praeterea se∣curitas quaerendi, obuia medicorum turba. Multis etiam iuuentis nomina desunt, sicut illi quam retulimus in frugum cura, scimusq́ue defossam in angulis segetis praestare, ne qua auis intret. Tur∣pissima caussa raritatis, quod etiam quisciunt, demonstrare nolunt tanquam ipsis periturum sit quod tradiderint alijs. Accedit ratio inuentionis anceps. Quippe etiam in repertis, alias inuenit casus, alias (vt vere dixerim) Deus. Insanabilis ad hosce annos fuit rabidi canis morsus, pauorem a∣quae, potus{que} omnis afferens odium. Nuper cuiusdam militantis in prętorio mater vidit in quiete, vt radicem syluestris rosae, quam cynorhodon vocant, eblanditam sibi aspectu pridie in fruteto, mitteret filio bibendam in lacte (in Lusitania res gerebatur, Hispaniae proxima parte) casuq́ue ac∣cidit, vt milite à morsu canis incipiente aquas expauescere, superueniret epistola orantis vt pareret religioni: seruatusq́ue est ex insperato: & postea quisquis auxilium simile tentauit, Alias apud aucto∣res cynorhodi vna medicina erat, spongiolae, quae in medijs spinis eius nascitur, cinere cum melle alopecias capitis expleri. In eadem prouincia cognoui in agro hospitis nuper ibi repertum dracun∣culum appellatum, caulem pollicari crassitudine, versiculoribus viperarum maculis, quem ferebant contra omnium morsus esse remedium. Alius est quem nos in priori volumine eiusdem nominis diximus, sed huic alia figura, aliudq́ue miraculum exeuntis è terra ad primas serpentium vernatio∣nes bipedali fere altitudine, rursusq́ue cum ijsdem in terram se condentis: nec omnino occultato eo apparet serpens, vel hoc per se satis officioso naturae munere, si tantum praemoneret, tempusq́ue formidinis demonstraret.

Alia herbarum laus, ex eodem Plinio libro vicesimoseptimo, cap. 1.

CRESCIT APVD me certe tractatu ipso admiratio antiquitatis: quantoq́ue maior copia her∣barum dicenda restat, tanto magis adorare priscorū in inueniendo curam, in tradendo benig∣nitatem subit. Nec dubie superata hoc modo posset videri etiam rerum naturae ipsius munificen∣tia, si humani operis esset inuentio. Nunc vero deorum fuisse eam apparet, aut certe diuinam, etiam cum homo inuenerit: eandemq́ue omnium parentem genuisse haec & ostendisse, nullo vitae miraculo maiore, si verū fateri volumus. Scynthicam herbā à Maeotidis paludibus, & euphorbiam è monte Atlante, vltra{que} Herculis columnas, & ipso rerum naturae defectu, alia parte Britannicam ex oceani insulis extra terras positis: itē{que} ęthiopidem ab exusto sideribus axe alias pręterea aliun∣de vltro citroq́ue humanę saluti in toto orbe terrarum portari, immensa Romanae pacis maiestate, non homines modo diuersis inter se terris gentibusq́ue, verum etiam montes, & excedentia in nu∣bibus iuga, pastusq́ue pecorum & herbae quoque inuicem ostentant. Aeternum quaeso deorum sit munus istud. Adeo Romanos, velut alteram lucem, dedisse rebus humanis videntur.

De laude Agriculturae ex Marco Catone initio operis sui.

EST INTERDVM praestare populo, mercaturis rem quaerere, ni tam periculosum siet, & item foenerari, si tam honestum siet: maiores enim nostri sic habuerunt, & ita in legibus posuerunt, furem duplici condemnari, foeneratorem, quadrupli. Quanto peiorem ciuem existimarūt foenera∣torem, quam furem, hinc licet existimari. Et virum bonum cum laudabant ita laudabant, bonum agricolam, bonumq́ue colonum amplissime laudari existimabatur, qui ita laudabatur. Mercatorem autem strennuum, studiosumq́ue rei querendae existimo, verum, vt supra dixi periculosum, & cala∣mitosum. At ex agricolis, & viri fortissimi, & milites strennuissimi gignuntur, maxime{que} pius quę∣stus, stabilissimusq́ue consequitur, minimeq́ue inuidiosos, minimeq́ue male cogitantes sunt, qui in eo studio occupati sunt.

Quod antiquis maximum studium Agriculturae fuerit, & de culturae hortorum singularis diligentia, ex Plinio libro 18. cap. 1.

SEQVITVR natura frugum hortorumq́ue ac florum, quaeq́ue alia praeter arbores aut frutices benigna tellure proueniunt, vel perse tantum herbarum immensa contemplatione, si quis aesti∣met varietatem, numerum, flores odores, coloresq́ue, & succos ac vires earum, quas salutis aut vo∣luptatis hominum gratia gignit: qua in parte primum omnium patrocinari terrae, & adesse cuncto∣rum parenti iuuat, quanquam inter initia operis defense. Quoniam tamen ipsa materia intus accen∣dit ad reputationem eiusdem parientis & noxia, nostris eam criminibus vrgemus, culpamq́ue

nostram illi imputamus. Genuit venena, sed quis inuenit illa praeter hominem? Cauere ac refugere alitibus ferisq́ue satis est. At{que} cùm in arbores exacuant limentq́ue cornua elephanti, & duro saxo rhinocerotes, & vtroque apri dentium sicas, sciantq́ue ad nocendum se praeparare animalia, quod tamen eorum tela sua excepto homine venenis tingit? Nos & sagittas vngimus, & ferro ipsi nocen∣tius aliquid damus. Nos & flumina inficimus & rerum naturae elementa. Ipsum quoque quo viui∣tur aērem in perniciem vertimus, Ne{que} est vt putemus ignorari ea ab animalibus, quae quidem quae praepararent contra serpentium dimicationem, quae post praelium ad medendum excogitarent, in∣dicauimus. Nec ab vllo praeter hominem veneno pugnatur alieno. Fateamur ergo culpam, neijs quidem quae nascuntur contenti: etenim quando plura earum genera humana manu fiunt. Quid? non & homines quidem ad venena nascuntur? Atra hominū ceu serpentium lingua vibrat, tabes{que} animi contrectata adurit culpantium omnia, ac dirarum alitum modo, tenebris quoque & ipsarum noctium quieti inuidentium gemitu (quae sola vox eorum est) vt in auspicatarum animantiū vice obuij quo{que} vetent agere, aut prodesse vitae. Nec vllum aliud abominati spiritus pręmium nouere, quàm odisse omnia. Verùm & in hoc eadem naturae maiestas tanto plures bonos genuit ac frugi, quāto fertilior in ijs quae iuuāt alunt{que}: quorū ęstimatione & gaudio nos quo{que} relictis aestuatione suae istis hominum turbis, pergamus excolere vitam: eoq́ue constantius, quo operae nobis maior quàm famę gratia expetitur. Quippe sermo circa rura est, agrestesq́ue vsus, sed quibus vita honos{que} apud priscos maximus fuerit.

De ijs qui in agri & hortorum cura Romae illustres fuerunt, ex Plinij lib. 18. cap. 3.

QVAE NAM ergo tantae vbertatis caussa erat? Ipsorum tunc manibus Imperatorum colebantur agri (vt fas est credere) gaudente terra vomere laureato, & triumphali aratore, siue illi eadem cura semina tractabant, qua bella, eademq́ue diligentia arua disponebant, qua castra, fiue honestis manibus omnia laetius proueniunt, quoniam & curiosius fiunt. Serentem inuenerunt dati honores, Serranum, vnde cognomen. Aranti quatuor sua iugera in Vaticano, quę prata Quintia appellantur, Cincinnato viator attulit dictaturam, & quidem (vt tradit Norbanus) nudo plenoq́ue pulueris etiamnum ore. Cui viator, Vela corpus, inquit, vt proferam senatus populiq́ue Romani mandata. Tales tum etiam viatores erant, quibus idipsum nomen inditum est, subinde ex agris senatum du∣cesq́ue accersentibus. At nunc eadem illa vincti pedes, damnatae manus, inscripti vultus exercent: non tamen surda tellure, quae parens appellatur, coliq́ue dicitur & ipsa, honore hinc assumpto, vt nunc inuita ca, & indignè ferente credatur id fieri. Sed nos miramur ergastulorum nō eadem emo∣lumenta esse quae fuerunt Imperatorum. Igitur de cultura agri praecipere principale fuit & apud exteros. Siquidem & reges fecere Hieron, Philometor, Attalus, Archelaus, & duces Xenophon, & Poenus etiam Mago: cui quidem tantum honorem senatus noster attribuit Carthagine capta, vt cum regulis Africę bibliothecas donaret, vnius eius duo detriginta, volumina censeret in Latinam linguam transferenda, cum M. Cato praecepta condidisset, peritis{que} linguę Punicae dandum nego∣cium: in quo praecessit omnis vir tum clarissimae familiae D. Syllanus, sapientiae compositissimae. Quos sequeremur prętexuimus in hoc volumine non ingratè nominando M. Varronem, qui octo∣gesimum primum vitae annum agens, de ea re prodendum putauit.

Laus Agric••larum, & quae obseruanda in agro parando, ex Plinij lib. 18. cap. 5.

FORTISSIMI viri & milites strennuissimi ex agricolis gignuntur, minime{que} malè cogitantes. Praedium ne cupide emas. In re rustica operi ne parcas, in agro emendo minimè. Quod malè emptum est, semper poenitet. Agrum paraturos, ante omnia intueri oportet, aquarum vim, & vici∣num. Singula magnas interpretationes habent, nec dubias. Cato in conterminis hoc amplius aesti∣mari iubet, quo pacto niteant. In bona est, inquit, regione bene nitere. Attilius Regulus ille Punico bello bis consul, aiebat, neque foecundissimis locis insalubrem agrum paradum, neque effoetis fa∣luberrimum. Salubritas loci non semper incolarum colore detegitur, quoniam assueti in pestilen∣tibus durant. Praeterea sunt quaedam partibus anni salubria: nihil autem salutare est, nisi quod toto anno salubre. Malus est ager, cum quo dominus luctatur. Cato inter prima spectari iubet, nū solum sua virtute valeat qua dictum est positione. Vt operariorum copia prope fit, oppidum{que} validum: Vt nauigiorum euectus vel itinerum: vt bene aedificatus & cultus. In quo falli plerosq́ue video. Se∣gniciem enim prioris domini pro emptore esse arbitrātur. Nihil est damnosius deserto agro. Ita{que} Cato, de bono domino melius emi, nec temerè contemnendam alienam disciplinam: agroq́ue vt homini, quamuis quęstuosus sit, si tamen & sumptuosus, non multum superesse. Ille in agro quae∣stuofissimam iudicat vitem: non frustra, quoniam ante omnia de impensę ratione cauit. Proxime hortos irriguos: nec id falso, si & sub oppido sint. Et prata, quae antiqui prata dixêre. Idemq́ue Cato interrogatus, quis esset certissimus quaestus? respondit: Si bene pascat, quis proximus▪

si mediocriter pascat. Summa omnium in hoc spectando fuit, vt fructus is maximè probaretur, qui quam minimo impendio constaturus esset. Hoc ex locorum occasione aliter alibi decernitur. Eodem{que} pertinet, quod agricolam vendacē oportere esse dixit. Fundum in adolescentia conserē∣dum sine cunctatione, aedificandū non nisi consito agro. Tunc quo{que} cunctāter, optimum{que} est (vt vulgo dixere) aliena insania frui, sed ita, vt villarū tutela non sit oneri. Eum tamē qui bene habitet, sępius ventitare in agrum: frontem{que} domini plus prodesse quam occipitium, non mentiuntur.

De hortorum cura ex Plinio lib. 19. cap. 4.

AB HIS superest reuerti ad hortorum curam, & suapte natura memorandam. Et quoniam anti∣quitas nihil prius mirata est, quam & Hesperidum hortos, ac regum Adonis & Alcinoi, item{que} Pensiles, siue illos Semiramis, siue Assyriae rex Cyrus fecerit, de quorum opere alio volumine dice∣mus. Romani quidem reges ipsi coluere. Quippe etiam superbus Tarquinius nūcium illum sęuum at{que} sanguinarium remisit ex horto. In duodecim tabulis legum nostrarum nusquam nominatur villa, semper in significatione ea hortus: in horti verò haeredium. Quam rem comitata est & religio quaedam: hortos{que} & fores tantum contra inuidentium fascinationes dicari videmus. In remedio saturnica signa, quanquam hortos tutelae Veneris assignāte Plauto. Iam quidam hortorum nomine in ipsa vrbe delitias, agros, villas{que} possident. Primus hoc instituit. Athenis Epicurus, hortorum ma∣gister. Vs{que} ad eum, moris non fuerat in oppidis haberi rura. Romę quidem perse hortus ager pau∣peris erat. Ex horto plebi macellum, quanto innocentiore victu. Mergi enim credo in profunda satius est, & ostrearum genera naufragio exquiri: aues vltra Phasidē amnem, peti & fabuloso quidē terrore tutas, imo sic preciosiores, Alias in Numidia at{que} Aethiopia in sepulchris aucupari, aut pu∣gnare cum feris, mandi ab eo cupientem quod mādat alius. Ad hercle, quam vilia haec, quam parata voluptati satietati{que}, nisi eadem quae vbi{que} indignatio occurreret. Ferendum sane fuerit exquisita nasci poma, alia sapore, alia magnitudine, alia mōstro, pauperibus interdicta, inueterari vina saccis{que} castrari: nec cuiquam adeo longam esse vitam, vt non ante se genita poter. E frugibus quo{que} quod∣dā alimentum excogitasse luxuriam, ac medullam tantum earum super{que} pristinarum operibus & cęlaturis viuere, alios pane procerum, alios vulgi, tot generibus vs{que} ad infimam plebem descenden∣te annona. Etiámne in herbis discrimen inuentum est? Opes{que} differentiam fecere in cibo, etiam vno asse venali. Et in his aliqua quoque sibi nasci tribus negant, caule in tantum saginato, vt paupe∣ris mensa non capiat. Syluestres fecerat natura corrudas, vt quis{que} demeteret passim. Ecce altiles spectantur asparagi. Et Rauenna ternis libris rependit. Heu prodigia ventris, Mirum esset non lice∣re carduis pecori vesci, non licet plebi, Aquae quoque separantur. Et ipsa naturae elementa vi pecu∣niae discreta sunt. Hi niues, illi glaciem potant poenas{que} montium in voluptatem gulę vertunt. Ser∣uatur algor estibus, excogitatur{que}, vt alienis mensibus nix algeat. Decoquunt alias quas mox & illas hyemant. Nihil ita{que} homini sic quomodo rerum naturae placet. Etiámne herba aliqua diuitijs tan∣tum nascitur? Nemo sacros, Auentinos{que} montes, & iratae plebis secessus circūspexerit? Mors enim certe ęquabit quos pecunia superauerit. Itaque hercle, nullum macelli vectigal maius fuit ROMA•• clamore plebis incusantis apud omnes Principes, donec remissum est portorium mercis huius cō∣pertumq́ue, non aliter quaestuosius censum haberi aut tutius, ac minore fortunae iure cum credatur pensio ea pauperum. Is in solo sponsor est, & sub die redditus, superficiesq́ue coelo quocunque gau. dens. Hortorum CATO prędicat caules. Hinc primum agricolę existimabantur prisci, & sic statim faciebant iudicium, nequam esse in domo matremfamilias (etenim haec cura foeminae dicebatur) vbi indiligēs esset hortus. Quippe carnario aut macello viuendum est, nec caulus vt nunc maximè probabant, damnantes, pulmentaria quae egerent alio pulmentario. Id erat oleo parcere. Nam car∣nis desyderia etiā erant exprobratione. Horti maximè placebant, quia non egerent igni, parcerent∣q́ue ligno. Expedita res & parata semper, vnde & acetaria appellabantur, facilia concoqui, nec one∣ratura sensum cibo, & quę minime accederent ad desyderium panis. Pars eorū ad condimenta per∣tinens, fatetur domi versutam fieri solitam, atque non Indicum piper quaesitum, quęque trans ma∣ria petimus. Iam quoque in fenestris suis plebis vrbana in imagine hortorum quotidiana oculis rura praebebant, antequam praefigi prospectus omnibus coëgit multitudinis innumeratae sęua la∣trocinatio. Quam obrem sit aliquis & his honos, néue auctoritatem rebus vilitas adimat, cum prę∣sertim etiam cognomina procerum inde nata videamus, Lactucinosq́ue in Valeria familia non pu∣duisse appellari: & contingat aliqua gratia, operi curaeq́ue nostrę, Virgilio quoque confesso, quam sit difficile verborum honorem tam paruis perhibere. Hortos villae iungendos non est dubium, riguosq́ue maximè habendos, si contingat profluo amne. Si minus, è puteo pertica, organísue pneumaticis, vel tollenonum haustu rigandos. Solum proscindendum à fauonio, in autumnum praeparandum est post quatuordecim dies, iterandumq́ue ante brumam. Octo iugerum operis pa∣lari iustum est. Fimum tres pedes alte cum terra misceri, areis distingui, eas{que} resupinis puluinorum toris ambiri singulis tramitum sulcis, qua detur accessus homini, scatebrisq́ue decursus.

In his hortis nascentium alia bulbo commendentur, alia capite, alia caule, alia folio, alia vtro{que}, alia semine, alia cortice, alia cute, aut cartilagine, alia carne, alia tunicis carnosis. Aliorum fructus in terra est, aliorum & extra, aliorum non nisi extra. Quędam iacent crescunt{que}, vt cucurbitę & cucu∣mis. Eadem & pendent, quanquā grauiora multo etiam ijs quę in arboribus gignuntur. Sed cucu∣mis cartilagine, Cortex huic vni maturitate transit in lignum. Terra conduntur raphani, napi{que}, & rapa, at{que} alio modo inulae, siser, pastinacae. Quaedā vocabimus ferulacea, vt anethū, maluas. Nam{que} tradunt auctores in Arabia maluas septimo mēse arborescere, baculorum vsum prębere extemplo. Sed & arbor est malua in Mauritania Lixi oppidi aestuario, vbi Hesperidum horti fuisse produntur 200. passum ab oceano, iuxta delubrum Herculis, antiquis Gaditano vt ferunt. Ipsa altitudinis pe∣des 20. crassitudinis, quam circumplecti nemo possit. In simili genere habebitur & cānabis. Nec nō & carnosa aliqua appellabimus, vt spongias in humore pratorum enascentes. Fungorum enim cal∣lum, in ligni arborum{que} natura diximus, & alio genere tuberum paulò ante.

¶ Ratio rigandorum hortorum, & quae translatè meliora fiant. Item de succis hortensiorum & saporibus, ex Plinio lib. 19. cap. 12.

HIS HORAE rigandi matutina at{que} vespera, ne inferuescat aqua sole. Ocimo tantum & meridia∣na etiam. Satum celerrimè erumpere putant inter initia feruenti aqua aspersum. Omnia autem translata meliora grādiora{que} fiunt, maximè porri, napi{que}. In translatione & medicina est, desinunt{que} sentire iniurias, vt gethyum, porrum, raphani, apium, lactucae, rapa, cucumis. Omnia autem syluestria ferè sunt & folijs minora & caulibus, succo acriora, sicut cunila, origanū, ruta. Solummodo ex om∣nibus lapathum syluestre melius. Hoc in satiuum rumex vocatur, nascitur{que} fortissimum. Traditur semel satum durare, nec vnquam vitiari, terra maximè iuxta aquam. Vsus eius cum ptisana tantum in cibis leuiorem gratiorem{que} saporem pręstat. Syluestre ad multa medicamenta vtile est. Adeo{que} nihil omisit cura, vt carmine quo{que} comprehensum repererim, in fabis caprini fimi singulis cauatis, si porri, erucę, lactucae, apij, intubi, nasturtij semina inclusa serantur, mirè prouenire. Quae sunt syl∣uestria, eadem in satiuis sicciora intelliguntur & acutiora. Nam{que} & succorum saporum{que} dicenda differentia est, vel maior in his quàm pomis. Sunt autem acres cunilae, origani, nasturtij, sinapis. A∣mari, absynthij, centaureae. Aquatiles, cucumeris, cucurbitae, lactucae. Acuti tantum cunilae. Acuti & odorati, apij, anethi, foeniculi. Salsus tantùm è saporibus non nascitur, alioquin extra insidit pulueris modo, & circulis tantum a quae vt intelligatur vana, ceu plaerum{que} vitę persuasio. Panax Piperis sa∣porem reddit, magis etiam siliquastrum, ob id piperitidis nomine accepto. Libanotis odorē thuris, murrha myrrhę. De panace abunde dictum est. Libanotis locis putridis & macris ac roscidis seritur semine. Radicem habet olusatri, nihil à thure differentem. Vsus eius post annum stomacho faluber∣rimus. Quidam eam nomine alio rosmarinum appellant. Et smyrnium olus seritur ijsdem locis, myrrham{que} radicè resipit. Eadem & siliquastro satio. Reliqua à cęteris odore & sapore differunt, vt anethum. Tanta{que} est diuersitas at{que} vis, vt non solùm aliud alio mutetur, sed etiam in totum aufe∣ratur. Apio eximi in coctis obsonijs aceto, in eodem cellario in saccis odorem vino grauem. Et ha∣ctenus hortensia dicta sint, ciborum gratia duntaxat. Maximum quidem opus in ijsdem naturae re∣stat, quoniam prouentus tantum adhuc, summas{que} quasdam tractauimus. Vera autem cuius{que} na∣tura non nisi medico effectu praenosci potest, opus ingens occultum{que} diuinitatis, & quo nullum reperiri possit maius. Ne singulis id rebus contexeremus iusta fecit ratio, cùm ad alios medendi desyderia pertinerent, longius vtrius{que} dilationibus futuris si miscuissemus. Nunc suis quae que partibus constabunt, poterunt{que} à volentibus iungi.

¶ De morbis hortorum, & remedijs circa formicas, & culices, ex Plinio lib. 19. ca. 10.

MORBOS HORTENTIA quoque sentiunt, sicut reliqua terrae sata. Nam{que} & Ocimum se ne∣cat, degeneratq́ue ritè in Serpillum, & sisymbrium in calamintam. Et ex semine brassicę vete∣ris, rapę fiunt. Atque inuicem enecatur cyminum ab imo dorso, nisi repurgetur. Est autem vnicau∣le, radice bulbo simili, non nisi in solo gracili nascens. Alias priuatim cymini morbus, scabies. Et ocimum sub canis ortu pallescit. Omnia vero accessu mulieris menstrualis flauescunt. Bestiolarum quo{que} genera innascuntur, Napis culices, raphano erucę, & vermiculi. Item lactucis & oleri. Vtris{que} hoc amplius limaces & cochleae. Porro verò priuatim animalia quae facillimè stercore iniecto ca∣piuntur condentia in id se. Ferro quoque non expedite tangi rutam, cunilam, mentam, ocimum, auctor est Sabinus Tiro in libro Cepuricon, quem Mecoenati dicauit. Item contra formicas non minimum hortorum exitium, si non sint rigui, remedium monstrauit, limo marino,* 1.5 aut cinere ob∣turatis earum foraminibus. Sed efficacissimè heliotropio herba necantur. Quidam & aquam diluto latere crudo inimicā cis putant. Naporum medicinae sunt, siliquas vna seri, sicut olerū cicer, arcet enim erucas. Quae si omisso iam natę sint, remediū absynthij succus decocti inspersus & sedi, quam aiz oum vocant, genus hoc herbae diximus Semen olerum, si succo eius madefactum seratur,

olera nulli animalium obnoxia futura tradunt. In totū verò nec erucas, si palo imponātur in hortis ossa capitis ex equino genere foeminae duntaxat. Aduersus erucas & cancrum fluuiatilem in medio horto suspēsum auxiliari narrant. Sunt qui sanguineis virgis tangant ea, quae nolūt his obnoxia esse. Infestant & culices hortos, riguos praecipue, si sunt arbusculae aliquae. Hi galbano accēso fugantur.

¶ De muestigandis qualitatibus Herbarum ex colore, odore, & succis ex Plinij lib. 21. cap. 7.

TRoianis temporibus ei iam erat honos. Et hos certè flores Homerus treis laudat, loton, crocō, hyacinthum. Omnium autem odoramentorum, at{que} adeo herbarum differentia est in colore, & odore, & succo. Odorato sapor raro vlli non amarus, econtrario dulcia rarò odorata: ita{que} & vina odoratiora mustis, syluestria magis omnia satiuis. Quorundam odor suauiore longinquò est, pro∣pius admotus hebetatur, vt violae. Rosa recens à longinquo olet, sicca propius. Omnis autem verno tempore acrior, & matutinis. Quicquid ad meridianas horas diei vergit, hebetatur. Nouella quo{que} vetustis minus odorata. Acerrimus tamen odor omnium aestate media. Rosa & crocum odoratiora, cum serenis diebus leguntur: & omnia in calidis magis quàm in frigidis. In Aegypto tamen mini∣me odorati flores, quianebulosus & roscidus aēr est à Nilo flumine. Quorundam suauitati grauitas inest.* 1.6 Quaedā cùm virent non olent, propter humorem nimium: vt buceros, quod est foenum grae∣cum. Acutus odor non omnium sine succo est, vt violae, rosae, croco. Quae verò ex acutis succo carent, eorum omnium odor grauis, vt in lilio vtriusque generis. Abrotonum & amaracus acres habent odores. Quorundam flos tantum iucundus, reliquae partes ignauae, vt violae ac rosae, Hor∣tēsium odoratissima quae sicca, vt ruta, menta, apium & quae in siccis nascuntur. Quędam vetustate odoratiora, vt cotonea cadem{que} decerpta, quam in suis radicibus. Quędam non nisi defracta, aut ex attritu olent. Alia non nisi detracto cortice. Quędam verò non nisi vsta, sicut thura, myrrhę{que}. Flore•• triti omnes amariores quàm intacti. Aliqua arida diutius odorem continent; vt melilotos. Quedam locum ipsum odoratiorem faciunt, vt iris, quin & arborem to tam cuiuscumque radices attingunt. Hesperis noctu magis olet, inde nomine inuento. Animalium nullum odoratum, nisi de partheris quicquam dictum est, si credimus.

Quibus temporibus maxime legendae sunt herbae, ex Dioscoridis praefatione.

VERVMIN PRIMIS curam impendere oportet, vt suis temporibus singula & demetantur, & recondantur. Intempestiuè enim decerpta, conditáue, aut nullo, aut euanido munere fungun∣tur. Serena etenim coeli constitutione demetenda sunt. Magni siquidem refert inter colligendum, si vel squallores, vel imbres infesti sint: quemadmodum si loca in quibus prodeunt cliuosa, & ven∣tis exposita sint, & perflata, frigida{que} & aquis carentia: in his enim locis vires eorum longè validio∣res intelliguntur. Contrà, quae in campestribus, riguis & opacis, ceteris{que} locis à vento silentibus e∣nascuntur, plaerunque degenerant, & minus viribus valent: multoq́ue magis, si non suis horis per∣opportunè colligantur, aut si per imbecillitatem intabuerint. Neque ignorandum, quod sępe prę∣coci, aut serotina loci natura, aut anni clementia, maturius, aut celerius adolescūt. Nonnulla propria vi hyeme florent & folia pariunt, quędam bis anno florifera. Quare cui in animo est, horum peritiā assequi, necesse est ijs prima germinatione solo emergentibus, adultis, & senescentibus adesse. Nam qui pullulanti herbę duntaxat astiterit, adultam cognoscere non potest: neque qui adultam tantum inspexerit, nuper erumpentem noscet. Quo fit, vt propter mutatam foliorum faciem, caulium pro∣ceritates, florum, seminisq́ue magnitudinem, nonnulli qui olim has aetatum varietates non perspe∣xerunt, magno in errore versentur. Quae caussa etiam nonnullis scriptoribus imposuit, qui herbas quasdam, verbi gratia, Gramen, Quinquefolium, & Tussilaginem, emittere florem, fructum, & cau∣lem negant. Ergo qui saepius ad visendas herbas, & earum loca se contulerint, earum cognitionem maximè consequetur. Scire etiamnum conuenit, sola ex herbaceis medicaminibus Veratri genera, nigrum inquam & candidum, multis edurare annis: reliqua à trimatu inutilia. Quę verò ramis sca∣tent, sicut Stichas, Trixago, Polium, Abrotonū, Seriphium, Absynthium, Hyssopum, & alia id genus semine pręgnantia, demetantur. Flores quoque antea quàm sponte sua desidant, Fructus autem vt maturi excutiantur necesse est, & semina vbi siccari coeperint, priusquā defluant, Herbarum succus, & foliorum elici debet, germinantibus ad huc cauliculis. Lac & lachrymae excipiantur, inciso per a∣dolescentiam caule. Radices, & liquamenta, corticésue, vt recondantur, eximere conuenit, cùm her∣bę suis folijs exuuntur. Siccantur etiam expurgatae inibi, locis asperginem non redolentibus: sed quae luto, aut puluere funt obsitae, aqua elui debent. Flores, & omnia quae iucundum odorem ef∣flant, arculis tiliaceis nullo situ obductis reponantur. Nonnunquam charta, aut folijs semina, vt perennent, aptè inuoluuntur. Liquidis medicaminibus densior materia, argentea, vitrea, aut cornea conuenit. Fictilis, etiamsi modò rara non sit, accommodatur, & lignea, praeser∣tim è buxo: sed aenea vasa liquidis oculorum medicamentis, quae aceto, pice liquida, aut cedria componuntur. A dipem autem & me∣dullas stagneis vasis recondi conuenit.

Notes

• * 1.1

  Mithrida∣tes.
• * 1.2

  Euax.
• * 1.3

  Antonius Castor.
• * 1.4

  Homerus.
• * 1.5

  Sabinus Tiro.
• * 1.6

  Ruceros, foenum gracum.