Pontici Virunnii viri doctissimi Britannicæ historiæ libri sex magna et fide et diligentia conscripti: ad Britannici codicis fidem correcti, & ab infinitis mendis liberati: quibus præfixus est catalogus regum Britanniæ: per Dauidem Pouelum, S. Theolog. professorem.

De sede Meneuensi cum N. S. Cap. 1.

SIcut Britannicae referunt historiae a∣pud vrbem legionum in Curia illa magna quam praetaxauimus, beatus Dubritius loci eiusdem tūc temporis Archiepiscopus, Dauid qui regis Ar∣thuri (vt dicitur) auunculus extite∣rat, propter aetatis defectū, & quoni∣am contēplationi potius in dulgere volebat, cessit ho∣norem: & ex tunc procurante Dauid vs{que} Meneuiam se∣dis facta est translatio¹. Quanquā tamen prior ille lo∣cus sicut in priori libro descripsimus, longè metropoli∣tanae sedi plus congruerit. Hic etenim angulus est supra Hibernicum mare remotissimus, terra saxosa sterilis & ••nfoecunda: nec siluis vestita, nec fluminibus distincta, nec pratis ornata: ventis solùm & procellis semper ex∣posita: inter hostiles hodie populos, hinc Flandrensem ••nde Cambrensem frequenter attrita². Ex industria ••ámque viri sancti talia sibi delegerunt habitacula, vt ••opulares strepitus subterfugiēdo, vitám{que} eremiticam ••ongè pastorali praeferendo, parti liberiùs quae non au∣••eretur indulgerent;* 1.1 fuerat autem Dauid sanctitate cō∣••picuus & religione, sicut de vita ipsius testatur liber cō∣••criptus. Inter omnia verò quae de ipso leguntur mira∣••ula, tria mihi videntur admiratione dignissima: De o∣••igine videlicet ipsius & conceptione: & triginta annis ••nte ortum praeelectione: & quod omnibus praestat, de ••erra quae apud Breuy vidente populo & admirante sub ••edibus praedicantis in collem excreuit.

Sederunt autē à tēpore Dauid successiuis tēporū cur∣••iculis Archiepiscopi ibidē viginti quin{que} quorum haec ••omina;* 1.2 Dauid, Cenauc, Eliud qui & Teilaus vocatur, ••eneu, Morwal, Haerunen, Elwaed, Gurnuen, Lēdivord Gorwysc, Gogan, Cledauc, Anian, Eluoed, Ethelmen,

Elanc, Malscoed, Sadermen, Catellus, Sulhaithnai, Nonis, Etwal, Affer, Arthuael, Sampson. Tempore Sampsonis huius pallium in hunc modum est transla∣tum. Ingruente per Cambriam (isto praesidente) peste quadam, qua cateruatim plebs occubuit, quam flauam pestem vocabant, quam & Physici ictericiam dicunt passionem, praesul quamquam sanctus & ad mortem intrepidus, tamen ad suorum instantiam nauem scan∣dens, flante Circio, cum suis indemnem in Armorica Britannia se suscepit: vbi & vacante tunc forte sede Dolensi, statim ibidem in episcopum est assumptus, Vnde contigit vt ob Pallij gratiam quod Sampson se∣cum hinc illuc attulerat, succedentes ibi episcopi vsque ad nostra haec ferè tempora (quibus praeualente Turo∣norum Archipraesule aduentitia dignitas euanuit) pal∣lia semper obtinuerunt. Nostri verò vel propter igna∣uiam vel paupertatem, aut potius propter Anglorum aduentum in insulam & Saxonicam interpositam ho∣stilitatem, ea occasione pristina caruerunt dignitate semper tamen vsque ad plenam (quae per Angloru•• regem Henricum primum facta est³) Cambriae subac∣tionem, episcopi Walliae à Meneuensi antistite sunt cō∣secrati: Et ipse similiter ab alijs tanquam Suffraganei est consecratus, nulla penitus alij ecclesiae facta profe••∣sione vel subiectione. Sederunt autem à Sampsonis ib••∣dem tempore vsque ad praedicti Henrici primi tempo∣ra 19. quorum haec nomina: Ruelin, Rodherch, Elgui•• Lunuerd, Nergu, Sulhidir, Eneuris, Morgeneu, prim•• hic inter episcopos Meneuiae carnes comedit & ibide•• à piratis interfectus est. Vnde & eadem nocte qua•• duxit extremam apparuit cuidam episcopo in Hibe∣nia, ostendens vulnera sua & dicens: Quia carnes com••∣di, caro factus sum. Nathan, Ieuan, hic Ieuan vna so∣nocte vixit episcopus, Argustel, Morgenueth, Ervi•• Tramerin, Ioseph, Bleithud, Sulghein, Abraham Wilfredus, Post hos verò subacta iam Wallia vsque ho∣die tres: Tempore regis Henrici primi Bernardus, tem∣pore regis Stephani Dauid secundus, tempore regi••

Henrici secundi, Petrus Cluniacensis monachus: qui tres regio vrgente mandato Cantuariae consecratio∣nem susceperunt. Sicut & quartus his succedaneus tempore regis Ioannis nomine Galfridus Lantho∣niensis Prior & Canonicus, per operam Huberti Can∣tuariensis Archiepiscopi, in eadem sede promotus & ab eodem consecratus.

De nullo vero Cantuariensi antistite legitur, vel post subiectionem istam vel ante, Cambriae fines in∣trasse, praeter Balduinum solum monachum sc. Ci∣sterciensem & Abbatem Annafordensem, deinde ve∣rò praesulem Wigorniensem, qui legationis huius oc∣casione & salutiferae crucis obsequio terram tam hys∣pidam, tam inaccessibilem & remotam laudabili de∣uotione circuiuit, & in singulis Cathedralibus ecclesijs, tanquam inuestiturae cuiusdam signum missam cele∣brauit. Adeo autem ante finales hos dies & tempo∣ra nouissima Meneuensis ecclesiam Cantuariensem nullo subiectionis vinculo respiciebat: vt in Anglica∣na historia Beda referēte legatur: Augustinum Anglo∣rum episcopum post conuersionem regis Ethelfredi, & Anglorum populi,* 1.3 episcopos Walliae in confinio oc∣cidentalium Saxonum tanquam sedis Apostolicae le∣gatum conuocasse. Et cum septem episcopi venissent, quoniam Augustinus in sella sedēs, venientibus Roma∣no fastu non assurrexit, eum superbiae notantes (sump∣to quidem à viro quodam Anachorita de gente sua sanctissimo, experimenti illius documento) tàm ipsum quàm eius statuta, statim reuersi spreuerunt: nec ip∣sum pro Archiepiscopo se habituros publicè proclama∣bant, testantes ad inuicem: quia sinunc nobis assurgere noluit, quantò magis si ei subdi ceperimus iam nos pro nihilo contemnet?⁴ Quòd autem septem tunc erant e∣piscopi Britonum, cùm hodie non nisi quatuor, haec ra∣tio assignari potuit: quia plures tunc fortè fuerant in hoc Walliae spacio quàm nunc sunt sedes Cathedra∣les, vel potius se tunc ampliori Wallia fine dilata∣bat. Inter tot-igitur episcopos tanto priuatos ho∣nore

solus Bernardus ille primus Francorum apud Meneuiam episcopus, ecclesiae suae iura publicè pro∣testans, post multas sumptuosas & graues ad curiam Romanam vexationes, demum nisi factae professionis, & subiectionis exhibitae Cantuariensi ecclesiae, falsi testes in Remensi Concilio, coram Eugenio Papa palam prodijssent, non incfficaciter reclamasset. Tri∣bus igitur fultus auxilijs tam formidabiles tantae cau∣sae conflictus confidenter est aggressus: Regis videli∣cet Henrici primi familiaritate subnixus plurima & fauore, tempore pacifico gaudens, & pacis sequela sufficientia. Adeo quidem ex nimiae securitatis auda∣cia, debito de iure quandoque praesumpsit, vt & crucem interdum sibi praeferri per Cambriae fines attemptas∣set.

Bernardus iste quanquam in aliquo commen∣dabilis, pompositatis tamen & ambitionis vitio, trans modestiam notabilis fuerat. Quoniam enim∣uerò de Curia exierat, & plantatio Regis extiterat, ad Anglicanas opulentias per translationem sem∣per anhelans (quo morbo laborant ferè singuli ab Angliae finibus hìc intrusi) terras ecclesiae suae plu∣rimas infructuosè penitus & inutiliter alienauit:* 1.4 A∣lias verò tam improuidè & tam indifcretè dimisit, vt vbi militaribus officijs decem terrae carrucatas, viginti vel triginta manu amplissima largiretur: ibi diuinis Sancti Dauid obsequijs & canonicis ab ipso miserè nimis & infoeliciter institutis, vix vnam, vix duas vel tres impertiret. De duabus autem sedibus istis de quibus facta est mentio, Cantuariensi vide∣licet & Meneuensi, quod mihi videtur iuxta moder∣na tempora paucis edisseram. Illinc hodie Regum fauor, opum affluentia, suffraganeorum antistitum opulenta munerositas, literatorum & iuris perito∣rum copia multa: hinc autem omnium istorum de∣fectus & ius remotum. Quapropter nisi per regno∣rum forte mutationes rerúmque vicissitudines mag∣nas, quae varijs & inopinatis euentibus accidere so∣lent,

difficilis erit antiqui iuris recuperatio. Dicitur autem locus vbi ecclesia Meneuensis sita est, & in honore beati Andreae Apostoli primò fundata, Val∣lis Rosina: quae tamen Marmorea potius quàm vel Rosea vel Rosina dici posset: quoniam rosis minimè, marmore verò plurimùm abundat. Labitur autem hic Aluni fluuius, aqua turbida & infoecunda, coemi∣terium lateraliter à Borea disterminans, sub lapide Lechlauar marmoreo pedibus transeuntium perpoli∣to, de cuius quantitate, qualitate & nominis ratione in vaticinali Historia disseruimus. Vbi rex Anglorum Henricus secundus ab Hibernia rediens per eundem lapidem transeundo deuotè Sancti Andreae Sancti∣que Dauid ecclesiam intrasse describitur, in hunc mo∣dum. Relictis ergo demum custodibus apud Dublini∣am, videlicet Hugone de Lacy (cui iam Mediam in foeodum donauerat) cum militibus viginti: Stepha∣nide quoque & Mauricio Giraldidis, cum alijs vi∣ginti. Waterfordiae verò Humfredo Bohunensi, Ro∣berto filio Bernardi, & Hugone de Grandeuilla cum militibus 40. Weixfordiae Gulielmo Adelmi filio & Philippo de Breusa cum viginti: Pascali luce secun∣da, sole recèns orto, apud Weixfordiam exteriore sc. portus limbo, Rex nauem scandens Circio flan∣te, prospero nauigio, in portu Meneuensi circa me∣ridiem appelicuit.

Accedens itaque Meneuiam deuotè peregrinan∣tium more pedes baculóque suffultus, canonico∣rum ecclesiae processionem ipsum debita reueren∣tia & honore suscipientium apud albam portam obuiam inuenit. Accidit autem vt procedente seri∣atim processione & rite praecedente, mulier Cam∣brica ad pedes regis se subitò prouolueret, quae & querimonia de loci illius episcopo facta & regi per interpretis linguam exposita, quoniam ius suum sta∣tim non est assequuta, voce altisona & proterua cum manuum quoque complicatione non modica, cepit co∣ram omnibus exclamando ingeminare: vindica nos hodie

Lechlauar, vindica genus & gentem de homine hoc. Cúm∣que ab illis qui Britannicam linguam nouerant inhi∣beretur & expelleretur, ipsa tanto fortiùs & acriùs in hunc modum vociferabatur: alludens illi fictitio vul∣gari, nec non Merlini prouerbio quo dici solebat: Angliae Regem Hiberniae triumphatorem,* 1.5 ab homi∣ne cum rubra manu in Hibernia vulneratum, per Mencuiam redeundo super Lechlauar moriturum. E∣rat autem hoc nomen lapidis qui trans flumen A∣luni, quod coemiterium à boreali ecclesiae parte prae∣terfluendo disterminat, iacens vice pontis funge∣batur. Erat autem lapis hic marmoreus & pulcher, transeuntium pedibus superficie tenus (vt dictum est) perpolitus, decem pedes in longum & sex in latum praeferens, atque vnius pedis spissitudinem habens. Sonat autem Lechlauar Britannica lingua, Lapis Lo∣quax. Erat enim de lapide hoc ab antiquo vulgata relatio quòd cum hominis cadauer super illum ali∣quando deferretur, eadem hora in sermonem pro∣rumpens ipso conatu crepuit medius, fissuram per medium adhuc praetendens. Vnde & de barbarica superstitione illi antiquitus exhibita vsque in hodi∣ernum quoque per ipsum mortuorum corpora non efferuntur. Accedens igitur ad lapidem Rex, quia forte illius vaticinij mentionem audierat, ad pe∣dem lapidis paulisper gradum sistens & eundem a∣criter intuens, incunctante tamen passu audacter pertransijt: verso itaque vultu ad lapidem respici∣ens, in vatem inuectus, verbum hoc indignanter e∣misit: Merlino mendaci quis de caetero fidem ha∣bet?* 1.6 Legator autem ibi cum alijs astans, & rei euen∣tum obseruans, vt vatis iniuriam vindicaret, sic al∣ta voce subiecit.

Tu verò non es Rex ille, qui Hi∣berniam conquirere debet, nec de te mentionem Merlinus fecit.

Et sic Rex intrans ecclesiam in Sancti Andreae Sanctíque Dauid honore fundatam, fusis deuotè orationibus & missa solenniter audita à Ca∣pellano quodam quem solum inter tot loci illius

presbyteros ea hora ieiunum tanquam ad hoc di∣uina reseruauerat prouidentia: coena ibidem sump∣ta, statim ad Castrum Hauefordiae quasi per milia∣ria duodecem ab inde distans, transmigrauit. Hoc autem mihi notabile videtur, quod nostris diebus praesidente videlicet Dauid secundo,* 1.7 tam fluuium hunc vino manare,* 1.8 quàm fontem quem Pistyll Dewi 1. fistulam Dauid vocant (quia quasi per fistulam quandam in coemiterium ab oriente fons dilabitur) lac stillare,* 1.9 constat aliquoties esse compertum. A∣ues quoque loci istius quae monedulae dicuntur, ex longo pacis vsu à clericis ecclesiae eis exhibitae, a∣deo quasi mansuetas & domesticas inuenias, vt ho∣mines nigris indutos non refugiant. Ab hinc autem sereno tempore montes Hiberniae prospici possunt. Mari hibernico tantum vno contractiore transnaui∣gabili die interiacente: vnde Gulielmus Gulielmi regis Bastardi filius & Normannorum in Anglia rex secundus qui Rufus est agnominatus, Cambriam suo in tempore animosè penetrans & circundans, cum à rupibus istis Hiberniam forte prospiceret dixisse memoratur: ad terram istam expugnandam ex na∣uibus regni mei huc conuocans, pontem adhuc fa∣ciam. Quo verbo ad Murchardum Lageniae tunc Principem in Hiberniam forte translato, cum aliquan∣diu propensiùs inde cogitasset, fertur respondisse: nunquid tantae comminationis verbo Rex ille, si deo placuerit adiecit? Audito verò quòd nullam pror∣sus dei mentionem in hoc suo Rex sermone fecisset, tanquam pronostico gaudens certissimo: Quoniam inquit homo iste de humana tantum confidit po∣tentia, non diuina, eius aduentum non formido.

Annotationes in Cap. 1.

1 DVbritius Demetus, ad Vagae conflu∣entis ripam ex Eurdila nobili iuuencu∣la, ignoto patre natus, magnum apud Britannos doctrinae & probitatis iuuenilibus annis obtinuit nomen. Hic ad Vagam fluuium scholas erexit, multósque discipulos in omni literarum ge∣nere percelebres habuit, Pelagiana dogmata ve∣hementer & solidè refutauit. Vnde primùm Ta∣uensis episcopus & posteà legionum vrbis (quae Cambrorum Metropolis erat) Archiepiscopus sub Aurelio Ambrosio rege constitutus est: Ʋtherium Pendragonem, & post eum Arthu∣rum eius filium Nothum, regni Britannici dia∣demate insigniuit: contra Saxones acerrimum se aduersarium opposuit, quos pro suae gentis Repub∣lica multis inuectiuis eleganter scriptis lacessiuit. Resignato tandem Archipraesulatu Dauidi, reli∣quum temporis inter discipulos manuum suarum laboribus viuentes, priuatìm & quietè transegit. Obijt 18. Cale. Decembris, Anno, verbi incarnati 522. De hac sedis translatione vide plura in Annotationibus suprà lib. 1. cap. 5. Annotat. 6. Hac in re foedè errauit Robertus Caenalis lib. 2. Perioche 6. non intelligens statum Britan∣niae ante aduentum Augustini Monachi in insu∣lam.

2 Giraldus alibi vocat hanc regionem totius Cambriae amoenissimam supra li. 1. ca. 12. Verùm

ibi iuxta illud Ouidij

Nescio qua natale solum dulcedine cunctos ducit, & immemores non sinit esse sui,

patriam suam & geniale territorium profusioribus laudum titulis prosequitur: Hìc verò ipsam rei veritatem (sicuti est) respicit: Nam in vniuersa Cambria multa loca inuenias, longè multúmque huic anteponenda, siue aëris salubritatem, siue regionis amoenitatem, siue soli ipsius fertilitatem, aliá{que} humanae vitae commoda respicias.

3 Quod ad plenam hanc Cambriae subactionem per Henricum primum factam attinet, intelligen∣dus author est, vel de Rossensis regionis (in qua sedes Meneuensis existit) subiectione: vel de pro∣uincia Demetica, quae tunc maxima ex parte in Normannorum & Flandrorum manus deuenerat, vt in Historia Cambriae manifestū est. Nam Ve∣nedotia eo tempore possessio fuit Gruffini filij Co∣nani principis Northwalliae: Et Powisia à filijs Bel∣thini Principis tanquam supremis eius prouinciae dominis tenebatur. Nec fuit plenè subacta Cam∣bria, vs{que} ad annum 12. Eduardi primi cum inter∣fecto Leolino Gruffini filio, vltimo Cambrorum principe, vniuersa Camb••••a in manus regis An∣gliae deuenit.

4 Gregorius primus Rom. episcopus An. 596. misit Augustinum monachum ad Anglos, qui Ro∣manā religionem hominū mandatis & traditioni∣bus refertā illis obtrusit: Nam Britanni puriorem Christi doctrinam longè antè à Iosepho Arama∣thensi & Asiaticis ecclesijs susceperant. Apud illos

igitur vigebat veritatis praedicatio, doctrina sin∣cera, viuificatrix fides, & purus dei cultus, qualis ab ipsis Apostolis mandato diuino Chri∣stianorum ecclesijs traditus erat. Vnde Gal∣fridus Monumethensis lib. 8. cap. 4. De ge∣stis Britannorum, In patria (inquit) Bryto∣tonum adhuc vigebat Christianitas, quae ab A∣postolorum tempore nunquam inter eos defece∣rat. Postquam ergo venerat Augustinus à Gregorio vt dictum est missus, & ab Ethel∣berto Rege receptus, in Ʋigorniensi pro∣uincia Anno. 602. synodum celebrauit, in hunc finem vt Britanniae clerum sibi subde∣ret & Romanae ecclesiae obsequentem redde∣ret. Ad hanc synodum vocati venerunt Britan∣norum episcopi septem. Nam illis diebus sub Meneuensi metropolitano ad eum numerum, Asiaticorum more principales ecclesias cum ordinationibus habebant, quorum tunc haec erant nomina, Henfordensis, Tauensis, Paternen∣sis, Banchorensis, Elueinsis, Ʋiccensis ac Mor∣ganensis. Ʋenerunt & doctores ad eandem sy∣nodum, inter quos, Dinotus coenobiarcha Ban∣chorensis omnium primus, grauiter & doctè de non approbanda apud eos Romanorum auctori∣tate disputabat: fortiter praeterea tuebatur Me∣neuensis Archiepiscopi, in ecclesiarum suarum gubernatione ratam iurisdictionem: vehemen∣ter contendens non esse in Britannorom commo∣dum futurum, vel Romanorum fastum, vel cog∣nitam Anglosaxonum tyrannidem in communi∣onem

admittere: Affirmans etiam debuisse Gregorium admonere Saxones gentem perfi∣dam, vt si sincerè Christianismum admittere vellent, Britanniae imperium, quod contra sacra∣mentum militiae per tyrannidem occupauerant, iustis dominis & possessoribus quamprimum re∣stituerent. Cùm ergo ad Augustini colloquium ituri essent, solitarium quendam & prudentem virum priùs consuluerunt: An eius mandata sequi, suásque à patribus sumptas traditiones deserere liceret? Si homo dei est (inquit) se∣quimini illum. Et vnde id probabimus? inter∣rogant. Scitis (ait) dominum praecepisse, tollite iugum meum super vos & discite à me, quia mitis sum & humilis corde, si talis ergo sit Au∣gustinus ille, credibile est quod Christi iugum & ipse portet, ac vobis portandum offerat: Si autem & immitis fuerit, constat quia non est à deo, neque vobis est eius sermo curandus: Et vnde id sciemus? inquiunt; permittite, ait, vt ipse prior cum suis ad synodi locum veniat, & si aduentantibus assurrexerit, scitote quia Christi seruus est, & obtemperate illi: at si vos spreuerit aut parui aestimauerit, & nullum benignitatis signum ostenderit in vultu, cum numero plures sitis, spernatur à vobis & ipse. Cùm itaque venissent & Augustinum in cella ambitiosè sedentem, nec eis amicitiae signum aliquod praebentem vidissent, in iram mox con∣uersi, eumque superbiae notantes, cunctis quae illis proposuit contradicebant. Exprobrabat e∣eim

eis quòd vniuersalis ecclesiae consuetudini contraria in multis gererent, praesertim in cele∣bratione Paschatis, in ministerio baptismi, & in praedicationis officio, & quòd Romanas traditio∣nes non curarent, mandabátque vt in his atque a∣lijs Romanae ecclesiae mores & ritus obseruarent, arroganter & contumeliosè cuncta praecipiendo: At illi nihil horum se facturos, neque illum pro Archiepiscopo habituros esse respondebant. Quibus ille futura bella promisit, ac mortis vlti∣onem (quae mox sequebatur) ferociter minita∣batur. Vide Bedam in sua Historia ecclesiasti∣ca gentis Anglorum lib. 2. cap. 2. Et praedic∣tum Galfridum. De his ita scribit Mantuanus in Fastis.

Adde quòd & patres ausi taxare Latinos: Causabantur eos stultè, imprudenter & aequo Durius, ad ritum Romae voluisse Britannos Cogere, & antiquum tam praecipitanter amorem Tam stolido temerasse ausu. Concedere Roma Debuit, aiebant, potiùs quàm rumpere pacem, Humani quae iuris erant, modò salua maneret Lex diuina, fides, Christi doctrina, senatus Quam primus tulit ore suo, quìa tradita ab ipso Christo erat, humanae doctore & lumine vitae, &c.

Notes

• * 1.1

  Liber Aucto∣ris de vita sancti Dauid
• * 1.2

  Nomina epis∣coporum Meneuensi∣um.
• * 1.3

  〈…〉〈…〉
• * 1.4

  Ambitio & auaritia epis∣coporum ec∣clesiae pestis.
• * 1.5

  Merlini pseu∣doprophetae vaticinium mendax.
• * 1.6

  Rex inuehi∣tur in Merli∣num.
• * 1.7

  Alunus.
• * 1.8

  Pistyll Dewi.
• * 1.9

  Monedulae mansuetae.