Pontici Virunnii viri doctissimi Britannicæ historiæ libri sex magna et fide et diligentia conscripti: ad Britannici codicis fidem correcti, & ab infinitis mendis liberati: quibus præfixus est catalogus regum Britanniæ: per Dauidem Pouelum, S. Theolog. professorem.

De sede Landafensi & monaste∣rio de Margan cum partium illarum Notabil. Cap. 7.

IGitur in crastino Crucis (apud Lan∣daf) negotio publicè proposito, astan∣tibus hinc Anglis inde Wallensibus, ex vtroque populo plurimis ad cru∣cem allectis, ea nocte ibidem cum e∣piscopo loci eiusdem Guilielmo viro discreto & honesto, moram fecimus. Sonat autem Landaf ecclesia sita super Taf fluuium, quae & ecclesia sancti Teileau eiusdem olim episcopi nunc dicitur. Mane ergo missa in ecclesia cathedrali princi∣palíque altari ab Archipraesule celebrata, statim ver∣sus nobile Cisterciensis ordinis monasterium de Mar∣gan, per cellulam de Ewenith iter incunctanter arripu∣imus. Erat autem monasterium de Margan prae alijs cunctis ordinis illius per Cambriam locis, praesidente tunc viro literato & discreto abbate Conano, charitati∣ua largitione laudatissimum:* 1.1 vnde & aliquoties grau. ingruente famis articulo, certum noueris & indubita∣ta veritate compertum, ob immoderatam largifluae charitatis abundantiam quam in peregrinos & pau∣peres

infatiganter excercuerat, deficiente aliquo∣ties farre penúque, sensibile fuisse diuinitus augmen∣tum appositum, tanquam lecythi oleum, Elisei bene∣ficio pauperi mulierculae multiplicatum. Circa prima verò fundationis tempora iuuenis quidam de finibus illis genere Cambrensis terras quasdam monasterio datas acriter sibi vendicans & in vsus proprios redige∣re parans: post multas infestationes demùm instinctu demoniaco grangiam monachorum optimam, blado refertam igne combussit: & statim amens effectus per patriam discurrere coepit rabie plenus & insania, nec ab errore cessauit donec à parentibus captus fue∣rat atque ligatus, porrò ruptis mane vinculis fati∣gatísque custodibus ad monasterij denique portam euasit, clamans incessanter & vlulans se monachorum ministerio totum intrinsecus igne comburi: Et sic plan∣ctu miserabili vociferando spiritum infrà paucos dies exhalauit.

Contigit autem vt ab alio quodam iuuene in hos∣pitum aula verberato statim in crastino diuina vltione sequuta iniuriosus ille ab hostibus interimereture, & e∣odem aulae loco quo fuit iniuria sacrae domui & fratri∣bus astantibus irrogata, exanime corpus extendere∣tur.

His quoque nostris diebus ingruente famis ine∣dia, & maxima in pauperum turba quotidie ad ia∣nuam iacente, de communi fratrum consilio, ad cha∣ritatis explendae sufficientiam propter bladum in Angliam nauis Bristollium missa est. Quae cùm diu∣tinam ibidem vento contrario moram fecisset: die quo in monasterio tàm ad vsus pauperum quàm mo∣nachorum annona deficere debuit, naue non rede∣unte, sed locum potius miraculo dante, contigit vt campus propè monasterium per mensem & amplius ante commune maturationis tempus, & antequam messis aliqua per patriam meteretur, cum multo∣rum admiratione subitò maturus inueniretur. Vnde tàm fratribus quàm pauperum turbis sufficientem vs∣que

ad autumnum alimoniam diuina miseratio mi∣nistraret. His igitur & nonnullis alijs virtutum signis, locus Deo acceptus diligi à cunctis coepit & vene∣rari.

Accidit autem his nostris diebus, quatuor Ca∣radoci filij Iestini filijs, & Resi principis ex sorore nepotibus his in finibus herili portione (sicut Wal∣lensibus mos est) pro patre dominantibus: Morga∣no videlicet & Meredytho, Oeno & Caduallono, quòd per inuidiam & Cainiticam malitiam (quae iam inueterasset) iterum renatam, Oenum fratrem Cad∣uallonus interemit: nec mora; diuina vltione subse∣cuta, cùm castrum quoddam hostiliter inuasisset, mu∣ri subito super ipsum facta ruina minutim confrac∣tus interijt, inter tot tam sui quàm fratrum suorum exercitus viros, dignas perpetrati facinoris & fratri∣cidij poenas luens solus miserabiliter extinctus occu∣buit.

Accidit hìc quo{que} res memoratu non indigna, lepo∣rarius enim praedicti Oeni magnus & pulcher & mira varietate discoloratus, septem vulnera sagittis & lan∣ceis corpore perforato, non absque tamen plurima hostium & homicidarum caninis morsibus laceratio∣ne in domini defensione suscepit. Qui & postea An∣glorum tunc regi Henrico secundo vulneribus recen∣ter in cicatricem obductis,* 1.2 à Comite Claudiocestriae Gulielmo, ad tanti tam egregij facinoris ostentum est transmissus. Prae omni námque bestia plus homi∣nem canis & diligit & dinoscit: Qui & interdum sublato domino viuere recusat, & pro domino mortis subire discrimina non formidat. Igitur & mori pro dominis & commori dominis est paratus. Vnde & ex∣emplum vnum quod Suetonius tangit in libro, qui de animantium naturis inscribitur: Et Ambrosius quoque in Exameron narrat, hìc interferere non su∣perfluum reputaui. Ferunt Antiochiae in remotio∣re vrbis parte crepusculo necatum virum, qui ca∣nem sibi adiunctum haberet. Miles quidam praedan∣di

studio minister necis extiterat: tectus idem te∣nebroso adhuc diei exordio, in alias partes conces∣serat: Iacebat inhumatum cadauer: frequens spec∣tantium vulgus astabat: canis qu••stu lachrimabili domini deflebat aerumnam: fortè is qui necem in∣tulerat, vt se habet versutia humani generis, quo versandi in medio auctoritate praesumpta fidem as∣sereret innocentiae, ad illam circumspectantis po∣puli coronam accessit, & velut miserans appro∣pinquauit ad funus. Tunc canis sequestrato pau∣lisper luctu doloris, arma vltionis assumpsit, at∣que apprehensum tenuit, & velut epilogo quo∣dam miserabile carmen immurmurans, vniuersos conuertit in lachrimas: probationem detulit, quòd solùm tenuit è plurimis, nec demisit: praesertim cùm nec odij neque inuidiae aut iniuriae alicuius poterat obiectione, crimen illatum euacuari. Ob tantam igitur tam vehementem homicidij prae∣sumptionem (milite tamen constanter inficiante) iudicatum est,* 1.3 duelio, rei certitudinem experiri. In campo itaque constitutis, & vulgi circumstan∣te corona, hinc cane dentibus armato, illinc ba∣culo cubitali milite munito: tandem cane victo∣re victus homicida succubuit & ignominiosam pub∣lico patibulo poenam dedit. Refert Plinius, re∣fert & Solinus regem quendam studio venationis non mediocriter deditum, cùm ab hostibus ali∣quando captus fuisset & incarceratus: quia canes dilexerat, per caninos demùm regionis illius exer∣citus ad montana & siluestria per se sponte se∣questratos, & inde tàm in homines quām in ar∣menta & pecudes impetus faciendo, & atrociter desaeuiendo, demum absque alio quolibet neces∣sariorum iuuamine modo mirando liberatum. Et praeterea ea quae de canum natura experientia di∣didici, oculisque meis plerumque conspexi expli∣cabo. Canis in rebus agnoscendis, dominóque prae cipuè: quem fortè veluti in turba per aliquantulum

tempus amiserit, plus naribus quàm oculo credit. Pri∣mum etenim in domino seu ductore perdito reperien∣do, oculis inspicit, deinde nares ad certius inuestigan∣dum vestibus apponit: quanquam totas infallibilis ex∣perientiae vires eidem in naribus natura plantauerit. Item medicinam portat lingua canina, sicutè contra mortem lingua lupina. Vnde & sicut vulneribus canis lingendo medetur: sic vulnera lupus lingua corrum∣pit. Canis autem si vel collo vel capite, vel alia quauis corporis parte, quo linguam flectere non valeat vulnus accepit: pede posteriori linguae beneficium quasi nun∣cio fideli, transfert ad laesionem.

Annotationes in Cap. 7.

MIRA sunt quae de Canum natura apud probatissimos auctores reperiuntur. Vt il∣lud apud Plinium lib. 8. cap. 40. Cùm ex causa Neronis Germanici filij in T. Sabinum ani∣maduerteretur, quamdiu in vinculis erat detentus, canis eius quem à catulo nutriuerat, à carcere nunquam abigipotuit, eòque postea ad scalas Ge∣monias deducto, gementium more latrando semper domino astitit, mirantibúsque hominibus panem quem aliquis illi obtulerat, non manducans ori do∣mini admouebat: qui posteaquam in Tiberim pro∣iectus fuit, in amnem statim dominum sequutus, caput eius ex aqua vt poterat eleuabat, donec ipse ab aquis suffocaretur. Nec dissimile est quod re∣peritur apud Tzetzem Chil. 3. de cane Silonij cen∣turionis Romani in praelio interfecti, qui domini sui corpus à feris & auibus defendens, illud donec se∣pulturae traderetur non deseruit. Cùm Lysimachus

interfectus esset, corpus humi stratum, & ab omni∣bus derelictum, canis domesticus plurimum con∣tendens & decertans, ab auibus ferísqne illaesum tamdiu praestitit, quoad Phorax quidam Pharsa∣licus aduenit, qui illud cremandum de more cura∣uit. Cùm autem in rogum accensum iniectum est corpus, canis in flammam se coniecit, & vnà cum illo igni absumptus est. Auctor est App. in Syriac.

Notes

• * 1.1

  Miraculum certum & in∣dubitata ve∣titate com∣pertum, quis negabir?
• * 1.2

  De canum mira gratitu∣dine erga domines.
• * 1.3

  Duellum in∣ter militem & canem.