Pontici Virunnii viri doctissimi Britannicæ historiæ libri sex magna et fide et diligentia conscripti: ad Britannici codicis fidem correcti, & ab infinitis mendis liberati: quibus præfixus est catalogus regum Britanniæ: per Dauidem Pouelum, S. Theolog. professorem.

De Ewyas & Lanthoni cum N. S. Cap. 3.

STat autem in valle de Ewyas pro∣fundissima, quantum sagittae est iac∣tus arcu emissae, montibus ethereis orbiculariter vndi{que} conclusa, ec∣clesia sancti Ioannis Baptistae plum∣beis laminis operta, lapideo tabula∣tu pro loci natura non indecenter extructa. In loco videlicet vbi paupercula prius san∣cti Dauid Archiepiscopi capella steterat, musco siluestri solùm & hederae nexibus adornata. Verè religioni locus idoneus, & disciplinae canonicae prae cunctis insulae Britannicae coenobijs competentissi∣mus, à duobus eremitis in honorem eremiticae vitae primò fundatus, ab omni populari strepitu in solitudine quadam longè remotus, super flu∣uium

Hodeni per vallis ima labentis situs: vnde ab Hodeni Lanhodeni dictus. Lan enim locus ecclesia∣sticus sonat, Exquisitus tamen dici potest, quod propria loci illius nuncupatio Cambricè est Nanthodeni. Nant etenim riuus dicitur aquae decurrentis, vnde vsque hodie ab accolis locus iste lingua Cambrica Landewi Nanthodeni vocatur 1. ecclesia Dauidis super riuum Hodeni. Corruptè igitur Angli Lanthoni dicunt vbi vel Nanthodeni per N & t id est, riuus Hodeni, vel Lanhodeni per •• sine tid est, ecclesia Hodeni dici de∣beret. Pluuiae quas montana creant hìc creberrimae, venti perualidi, nebulae sub bruma ferè continuae. Et tamen aëris quanto obtusioris tanto benignioris & clementioris salubri temperantia: morbi rarissimi, a∣deo quidem vt fratres apud filiam diutino labore con∣sumpti & desperabiliter afflicti tanquam ad salubre re∣medium & vnicum sospitatis asylum ad matris vbera translati optatae sanitati restituantur. Nam sicut Hy∣bernica Topographia nostra testatur: Quanto ad Eu∣ri partes magis acceditur, tanto coeli faciem quo pu∣rior & subtilior, tanto penetrabilior & inclemen∣tior aër illustrat: Quanto verò ad Circij Zephiríque fines magis vergitur: occiduam temperiem quo nubilior, tanto benignior atque salubrior aura foe∣cundat. Hic claustrales in claustro sedentes cùm respirandi gratia fortè suspiciunt, ad quascúnque partes trans alta tectorum culmina, montium verti∣ces quasi coelum tangentes, ipsásque plerumque fe∣ras (quarum hìc copia est) in summo pascentes, tanquam in vltimo visas horizonte prospiciunt. Ho∣ra verò diei quasi inter primam & tertiam super montium cacumina vix emergens & sereno tempo∣re corpus hic solare primo conspicitur. Verè locus contemplationi idoneus, locus foelix & amoenus, lo∣cus à primaeua institutione sibi sufficiens & foecundus, nisi ob Anglicam luxus opulentiam & lautae mensae gloriam ambitiosa quadam intemperantia, vitio quo{que} ingratitudinis inualelescente, in seruitutem quae libera

fuerat praelatorum pariter & patronorum negligentia iam redacta, non minùs inuidè quàm inuisè matrem fi∣lia facta priuigna supplantasset. Hic autem mihi nota∣bile videtur quod Priores omnes locum de quo loqui∣mur adversantes, flagellati diuinitus occubuere. Prior Gulielmus qui primus armentis & armarijs locum spo∣liauit demum deiectus à fratribus & depositus, inter Priores sepulturam non meruit. Clemens verò qui qu anquam locum lectionis & orationis gratiam dilige∣re & frequentare videretur, tamen ad exemplum Heli sacerdotis, quoniam diripientium & delinquentium fratrum errorem nec reprehendit nec repressit, paraly∣tica passione percussus, interijt. Rogerus autem qui plus caeteris locum infestans, & cuncta quae ab alijs re∣licta videbantur palàm asportans, libris, ornamentis & priuilegijs ecclesiam ex toto priuauit, longè ante obi∣tum paralysin incurrens & honorem cedens, diutino languore consumptus, vitam pariter & valitudinem terminauit.

Tempore verò Anglorum regis Henrici primi matre florente tàm rerum affluentia quàm religione famosis∣sima, (quae tamen duo comitantia rarò reperies) filia quippe matris ae mula nōdum genita, vtina•• & ab aeuo non gignenda, Rogerum Salisburiensem ••••iscopum, principalem regni tunc sub rege rectorem, huc fama tantae religionis attraxit. Virtus enimverò est virtutem diligere vel in altero, & magnum innatae bonitatis indi∣cium, ipsa quae necdum vitaueris vitia animi iudicio deuouere. Hic cùm aliquandiu loci naturam, heremiti∣cam solitudinem fratrum ibidem canonicè viuentium, deóque seruientium sine querela, sanctam sine murmu∣re conuersationem, in singulis admiratus considerasset, reuersus ad regem, relatísque quae ibi repererat relati∣one digna, cùm maximam diei partem in loci prae∣scripti titulos expendisset, tandem in hoc verbo, laudis praeconia consummauit. Quid inquit plura, totus tàm regis quàm regni thesaurus soli claustro erigendo non sufficeret. Cùm ita{que} tam regis quàm curiae totius ani∣mos

in huius verbi stuporem diutiùs suspendisset, tan∣dem de montium claustris quibus vndique vallatur ae∣nigma sermonis exposuit. Miles autem cui nomen Gu∣lielmus, qui primus loci inuentor fuit & cultor, necnon & praesbyter Eruistus qui se socium ei statim adiunxe∣rat, quoniam iuxta Hieronymi sententiam forsitan au∣dierant, sicut in vitis patrum legitur: Christi eccle∣siam postquam creuit possessionibus decreuisse virtu∣tibus, de vitijs pariter & diuitijs incrementa sumen∣do: deuotis ad dominū orationibus in publica audien∣tia saepius efflagitare solebant, vt nunquam ad mag∣nas possessionum opulentias locus iste perveniret: quo∣ties inprimis seu domini & patroni sui Hugonis de Laci primi & primaeui, seu aliorum fidelium largitione, tàm terris quàm beneficijs ecclesiasticis coepit locus hic locupletari valdè dolentes. Plurima quoque tàm in praedijs quàm in Ecclesijs in primis oblata pauperta∣tis amore respuerunt: Et in Eremo positi ne ab Ere∣mitica vita recederent, loci condensa quibus in hispi∣dam siluam vallis excreuerat, in planiciem redigi & ex∣tirpari non permiserunt. Vnde & effectum est vt quàm citò in immensum ditari coeperant & dotari: Statim per Herefordiae Comitem Milonem, (hostilitatis tamen tempore occasionem praestante) filia apud Glouerni∣am aemula matris emersit: tanquam diuina prouiden∣tia, meritis quoque sanctorum virorum, & precibus quorum hic corpora duo coram principali altari re∣condita iacent, in superfluis rerum fundamentis fi∣lia fundaretur: in laudabili quam semper appetit mediocritate matre manente. Ibi igitur actiui resi∣deant, hic contemplatiu: iIbi terrestrium ambitus diui∣tiarum, hìc coelestium amor deliciarum: ibi frequenti∣am habeant populorum, hic presentiam appetant an∣gelorum: ibi mundi potentes suscipiantur, hìc Christi pauperes resiciantur: ibi inquam actiones perstrepant & declamationes, hìc verò lectiones obmurmurent & orationes: ibi vitiorum nutrix at{que} creatrix cum curis crescat & opulentia, hìc virtutis alumna me diocritas

aurea suppetat & moderantia: vtrinque tamen tàm hìc quàm ibi quae alijs hodie cunctis praeeminet ordinibus, ab Augustino instituta canonica seruatur disciplina. Be∣nedicti nám{que} regulam in primaeua paupertate lauda∣tissimam, rerum opulentia postmodum feruore chari∣tatis plurimum adaucta, & fidelium largitione multipli∣cata, sub prauae dispensationis obtentu crapula iugis & copia corruperunt. Cistersiensis autem ordo spontaneo pristinae paupertatis & sanctitatis desiderio nuper à priore deriuatus, in primis similiter dignè laudari me∣ruit & extolli: donec iterum caeca malorum mater ob∣repsit ambitio, nescia succesibus modum ponere. Quo∣niam vt ait Seneca, facit quidē auidos nimia foelicitas, nec tam tēperatae cupiditates vnquā sunt vt in eo quod cōtingit desināt: Gradus à magnis ad maiora fit & spes improbissimas amplectuntur, insperata assecuti. Cui & illud Ouidij concordare videtur;

Luxuriant animi rebus plerumque secundis, Nec facile est aequa commoda mente pati. Et illud eiusdem. Creuerunt opes & opum furiosa cupido, Et cùm possideant plurima plura petunt. Item illud Horatij in lib. carminum. Soilicet improbae crescunt diuitiae, Tum curtae nescio quid semper abest rei. Et in eod. Crescentem sequitur cura pecuniam maiórque fames.

Multa petentibus desunt multa. Benè est cui Deus ob∣tulit parca quod satis est manu. Vnde & Lucanus.

—O vitae tuta facultas Pauperis, angustíque lares. O munera nondum Intellecta deûm. Petr. Non bibit inter aquas nec poma fugacia carpit Tantalus infoelix quem sua vota premunt. Diuitis hic magni facies erit, omnia latè Qui tenet & sicco concoquit ore famem.

Armētis quippe & equicijs mōtana, porcis siluestria, ca∣pris nemorosa, ouib. pascua, pecudib. plana, aratris rura,

quamquam reuera in se largissima: singula tamen vitio mentis insatiabili videntur angusta. Ideóque terrae oc∣cupantur, termini transponuntur, fines inuaduntur, vnde & nundinae mercimonijs, & fora litigijs, & curiae replentur querimonijs. De talibus autem in Isaia legi∣tur: Vae vobis qui coniungitis domum ad domum, & agrum agro copulatis vsque ad terminum loci. Numquid habitabitis soli vos in medio terrae? Si ergo sic inuchitur propheta in eos qui vsque ad terminum: quid in illos dicetur, qui longè vltra terminos? His igitur ex causis & similibus effectum est, vt verae religionis color optimus, adeò in falsitatis fucum sit iam conuersus, adeò vt nigri interius mores candidis velentur operimentis, adeò inquam in∣terioris olim habitus,

Qui color albus erat nunc est contrarius albo.

Vt de his illud Euangelicum verè videatur impletum; Attendite ab his qui veniunt ad vos in vestimentis onium, in∣trinsecus autem sunt lupi rapaces. Tantae tamen & tam de∣clamatae per orbem auiditatis, bona vt credimus occa∣sionem praestat intentio. Hospitalitatis námque gratia quam huius ordinis viri (quamquam in se abstinentissi∣mi) prae alijs cunctis charitate largiflua in pauperes & peregrinos infatiganter exercent: & quia non red diti∣bus vt alij, sed laboribus solùm & prouidentia viuunt: terras tanto conamine, quibus ad haec peragenda suf∣ficientiam eliciant, auidè perquirunt, praediáque summoperè petunt & pascua lata. Veruntamen ad re∣primendam & remouendam ab ordine sacro detestan∣dam ambitionis notam, vtinam illud Ecclesiastici in∣terdum ad animum reuocare velint; Qui facit Eleemo∣synam, vel qui offer•• sacrificium de substantia pauperis, quasi qui filium victimat in conspectu patris. Et illud Gregorij, bonus vsus non iustificat malè quaesita. Item & illud Ambrosij: Qui malè accipit vt benè dispenset, grauatur potiùs quàm iuuatur: tales enim cum Apostolo dïcere videntur: Faciamus mala vt veniant bona. Scriptum est enim, talis debet esse misericordia quae suscipiatur, non quae repellatur: quae peccata purget, non quae reum

faciat ante dominum: de iustis laboribus tuis non de rebus alienis. Audi Salomonem dicentem; Honora dominum de tuis iustis laboribus. Quid dicturi sunt qui ali∣ena rapiunt & eleemosynas fecerunt? O domine in no∣mine tuo misericordias fecimus, pauperes pauimus, nu∣dos vestiuimus, peregrinos hospitio recepimus. Quib. dicturus est dominus, quod dedistis dicitis, quod fecis∣tis rapinam non dicitis. Quos pauistis memoratis, & quos necastis non recordamini. Exemplum autem de responso Richardi Regis Anglorum facto magistro Fulconi viro bono & sancto, per quem deus in Fran∣corum regno nostris diebus multa proculdubio signa fecit, hìc interserere praeter rem non putaui. Cùm inter caetera vir ille sanctus regi dixisset;

Tres filias habetis quae quamdiu penes vos fuerint nunquam dei gratiam habere poteritis, superbiam scilicet, luxuri∣am & cupiditatem. Cui rex post modicam quasi pau∣sationem, iam in quit maritaui filias istas & nuptui de∣di; Templarijs superbiam, nigris monachis luxuriam, & Albis cupiditatem.

Id etiam pro valde mirando de lo∣co praescripto Lanthonei dicto, vel potius quasi pro miraculo duximus, quod in summis quibus clauditur vndi{que} montium verticibus, nō petrosis aut saxosis sed mollibus potius & herbosis, Parij lapides reperiri sole∣ant, qui & liberi vulgò dicuntur, quia secabiles ferró{que} quodam modo polibiles sese quasi liberaliter praestant: ex quibus ecclesia ipsorū iam extat egregiè constructa. Super quo quidem & hoc mirandum, quod quaesitis ad vnguem per montana lapidibus illis, & ex toto prorsus abstractis nullisque relictis qui reperiri ibidem amplius possent, infra tertium aut quartum diem iterum requi∣siti tanquam dono seipsos offerentes, & se quaerentibus ostendentes copiosa multitudine reperiuntur. De du∣obus tamen ordinibus istis Cluniacensi scilicet & Ci∣sterciensi hoc compertum habeas, locum aedificijs e∣gregiè constructum, redditibus amplis & possessioni∣bus locupletatum istis hodiè tradas, inopem breui destructúmque videbis: illis è diuerso eremum nudam

& hispidam siluam assignes: intra paucos postmodum annos, non solùm ecclesias & aedes insignes, verum∣etiam possessionum copias & opulentias multas ibi∣dem inuenies. Hanc autem diuersitatem (vt mihi vide∣tur) morum diuersitas parit & studiorum. Vt enim salua vtror••m{que} venia veritati nō parcam, illinc sobrietas iu∣uat, parcimonia pariter & prouidentia: hinc verò obest, ventris ingluuies & intemperantia. Illi nám{que} tanquam apes in vnū congerunt omnes & congregant vnanimi∣tate cōspicui, vno omnium existente loculo, & illo bene disposito: Isti congesta diuinitùs, & deuota fidelium lar∣gitione collata, diuersis distrahūt animis & diripiunt in∣desinenter, multis existētibus & multorū loculis, quibus dum studiosiùs singuli tanquam proprijs indulgent, mi∣nùs proficitur in cōmune: quoniam vt ait Salustius, Cō∣cordia paruae res crescunt, discordia maximae dilabun∣tur. Praeterea de tredecem ferculis vel quatuordecem, quae sibi de solo consuetudinis iure deberi contendunt, tempore famis & in aediae, priusquam vnū ad tempus in∣termitterent, priusquam vnum relinquerent aut à cōsu∣etudine vel in modico recederēt, terras monasterij me∣liores & mansiones in foenebrē praedam perditum ire, & quod crudelius est pauperes ad ianuas cateruatim obi∣re permitterent & perire. Illi verò nō solùm arietes om∣nes & armenta, grano deficiente, verum & de duobus pulmentis quibus contenti sunt, alterū in vsum paupe∣rum, vrgente in cōmodo laudabili charitate largiuntur. His autē nostris diebus, vt tanquā à niueo corpore nae∣uus abstergatur, in Cisterciensi capitulo statutū est, ne ab hoc vnquam in posterū ordine, precio quolibet prae∣dia vel pascua comparentur: tantum illa de caetero suffi∣ciant, quae gratis obueniunt & abs{que} grauamine confe∣rūtur. Praedictus igitur ordo canonicus plus alijs medi∣ocritate contentus at{que} modestia, & si non plenè, plu∣rimum tamen ambitioni stringit habenas, & in mun∣do positus, mundi pro posse contagia vitans, nec cra∣pula notabilis nec temulentia pro luxu rerum siue libidine, publicum in populo scandalum incurrere tàm

verecundatur quàm veretur. Sicut in libro quem de ec∣clesiasticis ordinibus deo annuente scripturi simus, ple∣niùs explicabitur. Praescriptis igitur in finibus tempe∣ratissimis, & non omen quo ad gazas grande, tragicás∣que mundi pompas adeptus, iuxta vsualia tamen voca∣bula nomen dignitatis obtinui. Collateralem & pro∣pinquum principali de Brecheinoc castro loculum ha∣bens & domicilium, foelici quadam mediocritate stu∣dijs idoneum atque labori. Quem suis semper delitijs plenum & aeternitatis amicū Craesi diuitijs longè prae∣fero: quinimo cunctis quae perire ac praeterire possunt, incomparabiliter antepono. Sed ad rem reuertamur.

Annotationes in Cap. 3.

HOC caput in descriptione atque reprehensione vitae Monasticae totum penè consumitur: quod in omnibus fere exemplaribus mancum atque mu∣tilatum existit, ita tamē vt quod in vno desit, in al∣tero inueniatur Si quid scriptū erat paulo acerbius contra vnā aliquā monachorū sectam, id omissum est in aliquo exemplari, quod tamen reperitur in alio, & si quid aliū ordinē pungat, id desideratur in alio, quod in priori tamen habetur. Verisimile ita{que} mihi videtur, exemplaria ista à monachis esse de∣scripta, qui id quod contra suum ordinem scriptum inuenerant deleuerunt. Extitit haec Balduini Ar∣chiepiscopi visitatio An. 1188. iam quadring entis fere annis elapsis, non diu post quā regularis profes∣sio in his nostris regionibus primum inceperat ex∣cerceri: Si ergo eo tempore tam horrendae corrup∣tiones in monachorum subsellia irrepserant, quid hūc auctorē si hodie viueret, de tot superstitionibus & Idolomanijs alijs{que} sceleribus in hoc sacro caetu vsitatissimis, scripturum put emus? Persecutiones

primae aetatis (vt scribit Peucerus) causam praebu∣erunt secessibus & monochatui: Postea accesse∣runt dilacerationes imperij & peregrinarum gen∣tium confusiones. In illa dilaceratione Italiae & a∣liorum regnorum, cùm videretur esse peculiaris foelicitas abesse à Republica, procul in aliqua so∣litudine degere, sine familia, sine liberis, non spec∣tare vrbium excidia & vastationem patriae, homi∣nes modesti, qui habebant familias, gratulab antur monachis suam tranquillitatem. Inde creuit & o∣pinio de caelibatu, & admiratio monachorum, ita vt plures caeperint expetere & quaerere secessus. De∣inde homines barbari natura, mirātur nouos ritus, qui prae se ferunt speciē eximiae pietatis, & cuiusdā quasi commercij cum deo. Nihil mirum est igitur tunc & monachorum caetus creuisse, & opiniones de hoc vitae & operum genere plausibiles latè va∣gatas esse. Postea cum pietati superstitio successis∣set, & pro euangelij doctrina receptae essent leges pontificum: Collegia quae fuerant hactenus con∣uentus studiosorum, paulatim ad monachos transla∣ta, opes verò collegiorum in luxum superbiae atque otiosorum hominum voluptates profusae sunt, scho∣lis abolitis. Docendi autem prouincia delegata est familijs monachorum, non Christi, sed Benedicti & Bernhardi nomen profitentium, & sectantium (vt iactitant) praecepta. Sed Collegiorum exemplum hi quoque sequuti, cum superstitionem quaestuosio∣rem docendi laboribus experientur, literas vnà cum docendi munere deseruerunt, nouam viuendi formam commenti. Redactae sunt ergo Scholasticae

operae, studijs penè vbique sepultis, post Sueuorum imperium, ad nouos regni pontificij faetus, scilicet ad mendicantium monachorum agmina, qui foe∣cundissimo prouentu his postremis annis vbi{que} loco∣rum & gentium, matre superstitione, patre pontifi∣cum tyrannide editi, sed diuersitate ac dissimilitu∣dine professionis pene infinita, cōmentis suis orbem compleuerūt terrarum, & tyrannidis pontificiae le∣ges, cùm exasperaunt, tùm executi sunt acerbiùs multo quàm pontifices ipsi, eó{que} res tandem perdu∣xerunt, vt ipsis etiam pontificibus formidabiles es∣sent. His doctrinae custodibus & occiderunt literae & interijt pietas Christiana, antiquata euangelij doctrina, rectioribus studijs deletis, & superstitio∣nibus vltra modum cumulatis. Nec mirum: nam necesse fuit, in tam numerosa religiosorum multi∣tudine, quamplurima ingenia cum non haberent puram euangelicae veritatis doctrinam ad quam tanquam scopum collimarent, suapte natura ad va∣nitates deflectere. Sicut enim ager fertilis, si non colatur & puro grano seminetur, sentes & tribu∣los affatim gignit: sic ingenia praeclara cum semi∣ne verbi dei destituantur, ad superstitiones & ina∣nes ceremonias facillimè dilabuntur. Vnde omnes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ortum habent. Monachatus tempore Edgari regis Angliae, superstitioso quorundam hypocritarum fuco & importunis Dunstani prae∣stigijs, in hac nostra Britannia caepit primum in pretio haberi. Hoc Caenobium siue Prioratum de Lanthoni circa Annum Domini. 1188. Extrux∣it Hugo Lacius miles, qui cum Gulielmo Con∣questore

in Angliam aduenerat, & in ecclesia de Webley sepultus iacet.

Notes

• Lan.
• Nant.
• Benedict in o∣rum luxus.
• Cistersienses
• Opulentia religionem corrumpit.
• Oda. 16. li. 3.
• Li. 5. bel. ciui.
• Esa. 5.
• Mat. 7.
• Bona in∣tentio.
• Eccl. c. 34.
• De tribus regis filia∣bus toti∣dem ordi∣nibus sa∣cris nuptui traditis.
• Parij lapides.
• Auaritia & intemperan∣tia Mona∣chorum.
• Ecce quàm grauia pati∣untur Mona∣chi pro amo∣re Christi.
• Dignitas & domicilium authoris.
• Monochatus origo & pro∣gressus.
• Collegia Antiqua.
• Fratres prae∣dicatores.