De navigatione illustris et magnanimi equitis aurati Humfredi Gilberti, ad ducendam in novum orbem coloniam susceptâ, carmen epibatikos Stephani Parmenii Budeii

Quae noua tàm subitò mutati gratia coeli? Vnde graues nimbi vitreas tenuantur in auras? Diffugiunt nebulae, puro{que} nitentior ortu Illustrat terras, clementia{que} aequora Titan? Nimirum posuere Noti, melior{que} resurgit Eurus, & in ventos solvuntur vela secundos, Vela quibus gentis decus immortale Britannae Tendit ad ignotum nostris maioribus orbem Vix notis Gilebertus aquis. Ecquando licebit Ordiri heroas laudes, & facta nepotum Attonitis memoranda animis? si caepta silendum est Illa, quibus nostri priscis aetatibus audent Conferri, et certare dies: quibus obuia plano Iamdudum Fortuna solo, quibus omne perundas Nereïdum genus exultat, fausto{que} tridenti Ipse pater Nereus placabile temperat aequor. Et passim Oceano curui delphines ab imo In summos saliunt fluctus, quasi terga pararent In quibus euectae sulcent freta prospera puppes. Et quasi dil••uium, tempestates{que} minatur Follibus inflatis inimica in vela physeter. Et fauet Aegaeon, & qui Neptunia Proteus Armenta, ac turpes alit imo in gurgite phocas. At{que} idem modò ab antiqua virtute celebrat Sceptra Chaledonidum: seclis modò fata futuris Pandit, & ad seros canit eventura minores. Vt pacis belli{que} bonis notissima vasto Insula in Oceano, magni decus ANGLIA mundi; Postquam opibus dives, populo numerosa frequenti, Tot celebris factis, toto caput extulit orbe?

Non incauta sui, ne quando immensa potestas Pondere sit ruitura suo, nova mcenia natis Quaerat, et in longum extendat sua regna recessum: Non aliter, quàm cùm ventis sublimibus aptae In nidis creuere grues, proficiscitur ingens De nostra ad tepidum tellure colonia Nilum.

Euge sacrum pectus, tibi, per tot secula, soli Servata est regio nullis regnata Monarchis. Et triplici quondam mundi natura notata Margine, et audacem quarto dignata Columbum; Iam quintâ lustranda plagâ tibi, iam{que} regenda Imperio superest. Europam Asiam{que} relinque, Et fortunatam, nimiùm nisi sole propinquo Arderet Libyen: illis sua facta vias{que} Terminet Alcides: abs te illustranda quiescit Parte alia tellus, quam non Babylonia sceptra, Non Macedûm invictae vires, non Persica virtus Attigit, aut unquam Latiae feriere secures. Non illo soboles Mahometi mugijt orbe: Non vafer Hispanus coelo, superis{que} relictis Sacra Papae humano crudelia sanguine fecit. Illic mortales hominum{que} ignota propago; Sive illi nostrae veniant ab origine gentis, Seu tandē à prisca Faunorum stirpe supersint Antiqua geniti terra, sine legibus urbes Syluas{que} et pingues habitant civilibus agros: Et priscos referunt mores, vitam{que} sequuntur Italiae antiquae, et primi rude temporis aevum. Cum genitor nati fugiens Saturnus ob iram In Latio posuit sedem, rudibus{que} regendos In tenues vicos homines collegit ab agris.

Aurea in hoc primùm populo caepisse feruntur Secula, sic{que} homines vitam duxisse beati; Vt simul argenti percurrens tempora, & aeris, Degener in durum chalybem vilesceret aetas; Rursus in antiquum, de quo descenderat, aurum (Sic perhibent vates) aevo vertente rediret. Fallor an est tempus, reuoluto{que} orbe videntur Aurea pacificae transmittere secula gentes? Fallor enim, si quassatas tot cladibus vrbes Respicio, et passim lacerantes regna tyrannos: Si Mahometigenis Asiam Libyam{que} cruento Marte premi, domita{que} iugum ceruice subire: Iam{que} per Europae fines immane tribunal Barbari adorari domini, Dacis{que}, Pelasgis{que}, Aemathijs{que}, omnique solo quod diuidit Hebrus, Et quondam bello invictis, nunc Marte sinistro Angustos fines, parvam{que} tuentibus oram Pannoniae populis, et prisca in gente Liburnis: Tum verò in superos pugnas sine fine cieri Patribus Ausonijs: ardere in bella, neces{que} Sarmaticas gentes: et adhuc à caede recenti Hispanum fancto Gallum{que} madere cruore. Non sunt haec auri, non sunt documenta, sed atrox Ingenio refer••nt ferrum, et si dicere ferro Deteriora mihi licet, intractabile saxum.

At verò ad niueos alia si parte Britannos Verto oculos animum{que}, quot, ô pulcherrima tellus, Testibus anti quo vitam traducis in auro? Namque quòd hoc summū colitur tibi numen honore Quo superi, at{que} omnis geniorum casta iuuentus

Illius ad sacra iussa vices obit, arguit aurum. Quòd tam chara Deo tua sceptra gubernat Amazon, Quàm Dea, cum nondum coelis Astraea petitis Inter mortales regina erat, arguit aurum. Quòd colit haud ullis inclusas moenibus vrbes Aurea libertas, et nescia ferre tyrannum Securam aetatem tellus agit, arguit aurum. Quòd regio nullis iniuria gentibus, arma Arma licet ferruginea rubicunda quiete Finitimis metuenda gerit tamen, arguit aurum. Quòd gladij, quòd mucrones, quòd pila, quòd hastae In rastros abiere, et bello assueta iuventus Pacem et amicitias dulces colit, arguit aurum. Deni{que} si fas est auro connectere laudes Aeris, et in pacis venerari tempore fortes; Quot natos bello heroas, quot ahenea nutris Pectora? sint testes procerum tot millia, testes Mille duces, inter{que} duces notissima mille Illa cui assurgunt Musae, quam conscia Pallas Laetior exaudit Gileberti gloria nostri. Illius auxilium, et socialia praelia amici Mirantur Belgae, & quamuis iniustus Iberus Commemorat iustas acics, domitas{que} per oras Martia victrices formidat Hibernia turmas. Illum oppug••atae quassatis turribus arces, Illum expugnatae perruptis moenibus vrbes, Flumina{que} & portus capti, hostili{que} notatum Sanguine submersae meminere sub aequore classes. Hîc ubi per medios proiectus Sequana Celtas Labitur & nomen mox amissurus, & vndas. Omnia si desint, quantum est ingentibus ausis

Humani generis pro pace, bonoque pacisci Tàm varios casus, freta tanta, pericula tanta? Linquere adhuc teneram prolem, & dulcissima sacri Oscula coniugij, numerantem{que} ordine longo Aucheriam digitis in mollibus, aequora mille Formidanda modis, et si quid auus{que} pater{que} Aucherij moveant, exempla propinqua docentem: Qui dum pro patriâ laudem et virtute sequuntur, Obsessi in muris soli portis{que} Caleti Praeposuere mori, quàm cum prodentibus vrbem Et decus Albionum, turpi superesse salute.

Quodsi parua loquor, nec adhuc fortasse fatenda est Aurea in hoc iterum nostro gens vivere mundo, Quid vetat ignotis vt possit surgere terris? Auguror, & faueat dictis Deus, auguror annos, In quibus haud illo secus olim principe in vrbes Barbara plebs coëat, quàm cùm nova saxa vocaret Amphion Thebas, Troiana ad moenia Phoebus. At{que} vbi sic vltro iunctas sociauerit aedes, Deinde dabit leges custoditurus easdem; In quibus ignari ciues fraudumque, dolique, A solida assuescant potius virtute beari; Quàm genio et molli liquentia corpora vita In Venerem ignauam, pinguem{que} immergere luxum: Quàm nūmos, quàm lucra sequi, quā propter honores Vivere ad arbitrium stolidae mutabile plebis. Non illic generi virtus, opibusve premetur Libertas populi, non contrâ in deside vulgo Oppugnabit opes ciuis sub nomine pauper: Quisque suo partem foelix in iure capesset. Tum sua magna parens ingenti foenore tellus

Exiguo sudore dabit bona: cura iuuentam Nulla adiget senio, nec sic labor ocia tollet Quominus è virtute petant sua commoda cives. O mihi foelicem si fas conscendere puppim: Et tecum patriâ (pietas ignosce) relictâ Longinquum penetrare fretum, penetrare sorores Mecum vnâ Aonias, illic exordia gentis Prima novae ad seros transmittere posse nepotes! Sed me fata vetant, memoraturum{que} canorâ Inclyta facta tubâ, ad clades miserabilis Istri Invitum retrahunt. His his me fata reseruent: Non deerit vates, illo qui cantet in orbe Aut veteres populos, aut nostro incognita coelo Munera naturae; dum spreto Helicone manebit Illa Aganippaeis sacrata Oxonia Musis.

Dum loquor in viridi festinant gramine Nymphae, Impediunt que comas lauro, & florentis olivae Frondibus armantur, dominatricem{que} frequentes Oceani immensi longè venerantur ELISAM. Illa autē ad gelidum celsis de turribus amnem Prospicit, & iamiam Tamesino in patre tuetur Paulatim obliquis Gilebertum albeseere velis. Sic dea Peliaco spectasse è vertice Pallas Fertur Iasonios comites, ad Phasidos vndas Vix benè dum notis committere carbasa ventis. Diua faue, nutu{que} tuo suscepta parari Vela iuua; Si sola geris dignissima totum Talibus auspicijs proferri sceptra per orbem. Proptereâ quia solatuos ita pace beasti Tranquilla populos, vtiam te principe possit

Imperij modus augeri. Quia sola videris Quo niueae Charites, quo corpore Delia virgo Pingitur: & iusto si sit pro teste vetustas; Talibus audimus quondam de matribus ortos Semideos homines: tali est de sanguine magnus Siue Hector genitus, siue Hectore maior Achilles: Duntaxat sine fraude vlla, sine crimine possint Vlla tibi veterum conferri nomina matrum, Quae sexum factis superas, quae patribus audes Nympha, dijs dignas laudes aequare Latinis. Mentior infoelix, nisi sic in corpore virtus Lucet formoso, ceu quae preciosior auro est Gemma, tamen pariter placituro clauditur auro. Mentior, & taceo, nisi sola audiris vbi{que} Induperatorum timor aut amor, inter & omnes Securam requiem peragis tutissima casus: Dum reliqui reges duro quasi carcere clausi Sollicitis lethi dapibus, plenoque fruuntur Terrificis monstris furtiva per ocia somno. Mentior & taceo, solam nisi vivere cives Aeternùm cupiunt: quando nec verbere toruo, Nec o••edis poenaeve thronum formidine firmas: Sed tibi tot meritis maiestas parta, et inermis Ad patulos residet custos clementia postes: Vt quot penè rei iustum meruere tribunal, Tot veniam grato narrent sermone clientes. Nec tamen admittis, nisi quod iustum{que} pium{que} Agnoscit probitas, & quae potes omnia, solis Legibus vsurpas cautas sanctissima vires. Nec mala formidas: siquidem quasi fune ligatur

Consilio fortuna tibi: Nullum impia terret In castris Bellona tuis: Quin pronus adorat Gradiuus tua iussa pater, sequitur{que} vocantem Quacun{que} ingrederis grato victoria plausu. Dum{que} fores aliis, vitam{que} & regna tuetur Ianitor externus, cingunt tua limina ciues: Dum{que} alijs ducibus sordet sapientia, sacro Pegasidum tu iuncta choro, tot Apollinis artes Aurea vaticina fundis quasi flumina lingua. Audijt haec mundus, cunctis{que} in finibus ardet Idcircò parére tibi: et quae fortè recusat Miratur vires regio tamen. Hinc tua sceptra Incurua Mahometigenae ceruice salutant: Hinc tua pugnaces properant ad foedera Galli: Dumque sibi metuit toties tibi victus Iberus, Nescia Romano Germania Marte domari Quaerit amicitias Britonum: procul oscula mittit Virgineis pedibus Latium, longè{que} remoti Pannones in tutos optant coalescere fines.

Magnanimi iuvenes, et qui Gilebertia cunque Signa comes sequeris, consors vitae que necisque, Quando quidem audimur, votisque vocata virag•• Annuit, eia age rumpe moras, quantū{que} per auras Accelerare datur, properantibus vtere velis. Nonne vides quae submisso diademate nuper Obtulit invictis fascesque fidemque Britannis, Nonne vides passis vt crinibus horrida dudum Porrigit ingentem lugubris America dextram? Et numquid lacrymas, inquit, soror ANGLIA nostras Respicis, et dura nobiscum in sorte gemiscis?

Au vero nescisse potes, quae tempora quantis Cladibus egerimus? postquam insatiabilis auri, Nam certè non ullus amor virtutis Iberos In nostrum migrare solum, pietasve coëgit. Ex illo, quae sacra prius vaesana litabam Manibus infernis, sperans meliora, tuum{que} Discere posse Deum, iubeor mortalibus aras Erigere, et mutas statuas truncos{que} precata Nescio quod demens Romanum numen adoro. Cur trahor in terras? si mens est lucida, puris Cur Deus in coelis rectâ non quaeritur? aut si A nobis coelum petitur, cur saepe videmus Igne, fame, ferro subigi, quocun{que} reatu Oenotriae sedis maiestas laesa labascit? Non sic relligio, non sic me iudice gaudet Defendi sua regna Deus, quòdsi optimus ille est Quòdsi cuncta potest, et nullis indiget armis. Mitto queri caedes, exhausta{que} moenia bello: Mitto queri in viles tot libera corpora servos Abiecta, immani{que} iugum Busiride dignum. Te tantum fortuna animet tua, te tua virtus: Si tibi tam plenis habitantur moenibus urbes, Vt nisi in excelsum crescant, coelo{que} minentur Aedes aëriae; quanquam latissima, desit Terra tamen populo. Si tot tua flumina nigrant Turrigeras arces imitatae mole carinae, Quot non illa natant eadem tua flumina cygni. Si tibi iam sub sole iacens penetratus utro{que} est Mundus, utro{que} iacens peragrata est terra sub axe. Ni frustrà gelidam vectus VVilobejus ad arcton

Illa in gente iacet, cui dum sol circinat umbras, Dimidio totus vix forsitan occidit anno. Ni frustrà sub perpetuis aquilonibus ausi Burrhoidae fratres Scythicum sulcare profundum, Invenere solum et vasto noua littora flexu: Vltra quae quales populi, quae natio terras Incolat (in vero nisi si quid fabula possit) Nondum scire dedit reliquo mundi arbiter orbi. Ni frustrà per Cimmerios, syluis{que} propinqua Flumina Riphaeis eoa profectus ad us{que} est Moenia Gincisonus, Persas{que}, et proxima Persis Bactra, et Bactrorum confines regibus Indos. Ni frustrà quaesiuit iter, dura{que} bipenni Illo Forbiserus reditum sibi in aequore fecit, Horridum ubi semper pelagus, glacie{que} perenni Frigora nativos simulant immitia montes. Ni frustrà, quod vix vlli tot secla dederunt, Hâc tuus immensum nuper Dracus ambijt orbē, Quà patri Oceano clausas circumdare terras Concessit natura viam, media{que} meare Tellure, & duplici secludere littore mundos. Iam si fortuna, iam si virtute sequare Digna tua; sunt monstra mihi, sunt vasta gigantum Corpora, quae magno cecidisse sub Hercule non sit Dedecus, Ogygius non quae aspernetur Iacchus. Quae si indigna putas, tanta{que} in pace beata Aversare meos multo vt tibi sanguine fines Invidiosa petas: est nobis terra propinqua, Et tantum bimari capiens discrimen in isthmo. Hanc tibi iam dudum primi inuenci•• Brita••••i,

Tum cum magnanimus nostra in regione Gabotus Proximus à magno ostendit sua vela Columbo. Haec neque vicina nimiùm frigescit ab arcto, Sole nec immodico in steriles torretur arenas: Frigus et aestatem justo moderamine seruat, Sive leves auras, grati spiracula coeli, Seu diae telluris opes, et munera curas. Pone age te digno tua sceptra in honore, meo{que} Iunge salutarem propius cum littore dextram. Sit mihi fas aliquam per te sperare quietem, Vicino{que} bono laetum illucescere Solem: Quòd si consilijs superum, fatis{que} negatum est Durare immensum magna infortunia tempus. Quòd si de immerita iustum est ceruice revelli Ignarum imperij dominum, populi{que} regendi. Quòd si nulla unquam potuit superesse potestas, Ni pia flexilibus pareret clementia frenis Obsequium. A miti quaesita potentia Cyro Amissa est saeuae soboli. Parcendo subegit Tot reges Macedûm uirtus, tot postera sensim Abscidit a parto tandem inclementia regno. Et quod Romuleis creuit sub patribus olim, Imperium diri semper minuêre Nerones.