The British language in its lustre, or, A copious dictionary of Welsh and English containing many more British words than are in Mr. Davies's Antiquae lingue Britannicae dictionarium duplex ... / compiled by the great pains and industry of Tho. Jones.

Am yr Orddiganau.

ORddiganau ŷw'r fforchau, neu'r Cappiau bychain a fŷdd weithiau uwchben y bogeiliaid cymraeg; megis ym∣ma, â ê î ô ŵ ŷ.

Pan gyfarfyddo 'r darllennŷdd (wrth ddarllain) a gorddi∣ganau uwch-ben y bogeiliaid, bŷdd rhaid iddo estŷn sŵn y bogeiliaid yn hirllaes; fel yr eglurir yn hytrach iddo drwŷ'r ychydig eiriau sŷ'n canlŷn.

Glan neu glan y dŵr. Glân neu hawddgar.

Gwen neu henw merch. Gwên neu chwerthinniad.

Ber neu goes. Bêri rostio cig.

Tin neu fettel. Tîn neu grwpper.

Cor neu ddŷn bŷr. Côr neu feudŷ.

Twr neu swp. Tŵr neu gastell.

Pan fô gorddigan neu fforch gappan uwch-ben [ŷ] yno bŷdd rhaid synnio [ŷ] megis [u] fel yr addŷsga'r ychy∣dig eiriau sŷ'n canlŷn.

Bŷdd, Dŷdd, Sŷdd, Newŷdd, Beunŷdd, Celfŷdd, &c. Ond y prŷd na bô gorddigan uwch ben [y] bŷdd rhaid synnio [y] mewn ffordd arall, megis yn y geiriau hŷn sŷn canlŷn.

Byddant, Dyddiau, Beunyddiol, Celfyddgar, Cyfryng∣dod, &c.

Pan fô [ŷ] yn gynta llythyren o'r sylaft ddiweddaf mewn gair; yno (heblaw amriw o fannau eraill) bŷdd rhaid syn∣nio [ŷ] megis [u.]

Nid oes mewn un llyfr cymraeg mo'r orddiganau uwch-ben y bogeiliaid cŷn amled ag eu dylent fôd; oblegŷd fôd eisieu 'r fâth lythyrennau ar yr Argraphyddion; ac nad ellir mo'u cael heb gôst fawr.

I mae orddiganau yn amlach yn y llyfr hwn, nag a gwelais i hwŷnt mewn un llyfr arall erioed o'r blaen; Ac etto nid ydŷnt cŷn amled ymma ag eu dylent fôd (yn enwedig) uwch-ben [y.]

Os ŷw [ŷ] yn synnio fel [u] paham na wasanaetha [u] yn lle [ŷ] yn y mannau hynnŷ?

I mae tri o amriw achosion i dystiolaethu na wasanaetha [u] yn llê [ŷ.]

1. Er bôd [ŷ] yn synnio yn o debŷg i [u] Etto i mae [ŷ] yn synnio yn fyrach neu yn gwttoccach nag [u] mewn rhai geiriau; Ac yn cyfansoddi geirian o wŷrthwŷnebol fedd∣wl: megis y gellwch ddeall wrth y geiriau sy'n canlŷn. Cŷn neu o'r b'laen. Cun i hoilti coed. Llŷn o ddŵr. Llun neu ddelw.

2. Os gellir rŷw ffordd a'u gilŷdd ddywedŷd gair yn dref∣nus (neu yn gywir) heb synnio 'r [y] neu'r [yoedd] a fo ynddo fel [u] ni wasanaetha [u] yn llê [ŷ] yn y geiriau hynnŷ, megis yr yspysir yn hŷtrach drwŷ'r geiriau sy'n canlŷn. Bŷdd, Byddeu. Dŷn, Dynnion. Dŷdd, Dyddi∣au. Mynŷdd, Mynyddoedd. Brŷn, Brynniau. Tŷn, Tyn∣der. Mŷn, Myrnu.

3. Pan fô dau air o'r un sŵn, ac nid o'r un feddwl: yno dyleu fôd rhŷw ragoriaeth o lythyrennau i ddangos amrŷwiol feddwl y geiriau, fel y danghosir i chwi yn y geiriau sŷ'n can∣lŷn.

Tŷ neu annedd i aros ynddo. Tu neu ystlŷs.

Sŷdd neu yr hŷn sŷdd yn bôd. Sudd neu suddiad, neu fy∣nediad tan ddŵr.

Achosion yn dangos na wasanaitha [ff] yn lle [ph:] na [ph] chwaith yn lle [ff.]

I mae difai achos i ddangos na wasanaetha [ff] yn lle [ph:] a'r achos ŷw hwn.

Y geiriau cymraeg a bô [p] yn gynta llythyren o honŷnt; pan fyddo [a] o flaen y geiriau hynnŷ, yno synnia eu dech∣reu fel [ff] megis yn y geiriau sŷ'n canlŷn.

Pannwr, a phannwr. Pethau, a phethau. Pilio, a philio, Pont, a phonr. Puro, a phuro. Pwll, a phwll. Pylu, a phylu, &c. Ac fel hŷn pâ air bynnag a bô [p] yn gyntaf lly thyren o hono mewn un stordd; ni wasanaetha gadel [p]

allan, a rhoddi [ff] yn lle [p] (yn y gair hwnnw (er tebycced a synnio dechreu'r gair i [ff] wrth ei ddywedŷd ffordd arall: ond pan synnier ei ddechreu ef megis [ff] yno bŷdd rhaid rhoddi [h] wrth ac ar ôl [p] a hynnŷ a wna gywir sŵno hono heb newid y llythyren gyntaf.

Drachefen, ni wasanaetha [ph] yn lle [ff] yn y fâth eiriau nad ellir (un amser) mo'u dechreu a [p] neu yn y fath eiriau a rhain sŷ'n canlŷn. Ffagl, ffaglu, ffel, ffôl, ffe∣nest, ffiaidd, ffigŷs, ffiol, fflam, ffon, ffraeth, ffummer, ffwrn, ffŷdd, &c.

Am yr Attaliadau.

I Mae chwe mâth o attaliadau mewn darllain; a hwŷnt a no∣dir, ac a henwir megis isod.

Eu Nodau.	Eu Henwau.
,	Rhagwahan-nod.
;	Hanerddryll-ymmadrodd.
:	Y Ddwŷbig, neu drŷll ymmadrodd.
.	Diwedd-nôd.
?	Nôd ô Holedigaeth, neu ymofyniad.
!	Nôd Rhyfeddod.

Y Rhagwahan-nôd ŷw'r lleiaf ôr hôll attaliadau, ac etto nid ŷw heb ei ddefnŷdd, fel yr amlygir yn y geiriau sŷ'n canlŷn: Doethineb sydd yn gweiddi oddiallan, i mae hi yn adrodd ei lleferydd yn yr heolydd. A chan hynnŷ pan ganfyddoch (wrth ddarllen) a rhagwahan-nôd, bŷdd rhaid i chwi attal eich anadl dros dippin bâch o amser; a'r lleiaf ag a alloch a wasanaetha.

; Y Mae 'r hanner-ddrŷll-ymmadrodd yn fâth ar attaliad bêth yn hwŷ na'r rhagwahan-nôd, ac yn gofŷn mwŷ o amser i gymeryd anadl; fel y gwelwch yn y siampl sŷ'n canlŷn: Gan fod cariad yn y modd helatthaf y cymmerir y gair yn ddau fath, y naill

o gyfeillach, a'r llall o garedigrwydd; a chan fod y cyntaf o'r rhain rhwng cyfeillion, a'r ail rhwng caredigion; fe fydd y cyntaf yn gariad pwyllog, a'r ail yn gariad serchog: yn yr un modd y mae ein cariad tuag at ddaw yn sefyll mewn dau ran, y cyntaf yw rhoi parch, a phris, a bri ar dduw; a'r ail yw ei ddeisyf ef yn ddirfawr. Eg∣wŷddor yr Athro Hamond, Dalendu 57.

: Y Mae'r ddwŷbig yn fâth ar attaliad a osodir ynghanol parabliad; ac yn gofŷn mwŷ o amser i gymerŷd anadl nag y mae'r hannerddrŷll-ymadrodd, megis yn y geiriau hŷn sŷ'n canlŷn; Gwell yw golwg y llygaid nag ymdaith yr enaid: hyn bifyd sydd wagedd a gorthrymder ysprŷd. Preg. 6. 9.

. Y Mae'r diwedd-nôd yn fâth ar Attaliad a osodir wrth ben ôl neu ddiwedd parabliad; megis yn y siamplau sŷ'n canlŷn: Gobeithia yn yr Arglwydd a'th holl galon, ac nag ymddiried i'th ddeall dy hun. Na fydd ddoeth yn dy olwg dy hun; ofna'r Arglwydd, a thynn ymmaeth oddiwrth ddrygioni. Dihareb. 3. 5. a'r 7.

Gan hynnŷ pan gyfarfyddoch (wrth ddarllen) a'r diwedd nod, (gan i fôd yn hwŷaf un o'r hôll attalion,) fe a orfŷdd i chwi ddal eich anadl tra bydde un yn cyfrif ynghylch pym∣theg mewn ffordd brysur; neu hŷd oni wneloch yn an hyspys i'r gwrandawŷdd par un a wneloch ai darllen thagoch (y tro hwnnw) ai peidio. Gosodir y diwedd-nod yma hefŷd ar ôl pôb Torriad gair, fel y gellwch ddeall yn helaethach wrth y Torriadau syn canlŷn.

? Y Nod o Holedigaeth a osodir bôb amser wrth ben ôl rhŷw Holiad; megis yn y geiriau sŷ'n canlŷn: Pa beth a wnaf? I ba lê a diengaf? Ar bwy a bwriaf y bai? Pa beth a gymera'i arnaf? Ac fel hŷn a dylid rhoddi 'r Nod o Holedigaeth wrth bên ôl neu wrth ddiwedd pôb Holiad?

! Y Nod ymma o Ryfeddod, neu o Waeddolef a ddodir ar ôl y fâth eiriau, neu Barabliadan ar sŷdd aruthrol a rhyfeddol: neu wrth Waeddolef neu weiddi allan; megis yn y siampl sy'n canlŷn: o annibenol ymgeisiadau! Beth am gymmaint yw Duw! Mor rhyfeddol yw gweithredoedd yr Hollallung!

Nid ydŷw 'r ddau nod yma sef [?] a [!] ond Attalion o Hirder anhyspŷs: ac am hynnŷ fe ddyleu 'r darllennŷdd pan gyfarfyddo a hwŷnt attal ei barabl cŷn gyhŷd ag a gwelo fe yn ddâ ei hûn; neu wrth eu hamrŷw osodiad mewn parablia∣dau.

Am Dorriadau Geiriau.

Torriadau mewn ysgrifen, neu lyfr Argraphedig ŷw torri geiriau yn fyrrach na chyflawn eiriau; neu gyfansoddi geiri∣au a llai o lythyrennau nac a wnêl gyflawn sŵn gair: weithieu hefŷd yr ydŷs yn gosod rhŷw Arwŷddion yn llê geiriau, ac weithiau y Nodau Rhifo.

Am Dorriadau wrth ddarnau geiriau.

Y Mae llawer iawn o Dorriadau wrth ddarnau geiriau; ac am hynnŷ ni osodais i lawr yma onid y rhai a arferir yn gynnefinol iawn wrth ysgrifennu ac argraphu: Ac y mae'r golofn gyntaf sŷn canlŷn yn cynnwŷs y Torriadau, a'r ail y geiriau cyflawn.

Y Torriadau.	Y Geirieu cyflawn.
Hol.	Holiad.
Att.	Atteb.
Capt.	Captain.
Mr.	Meister.
Mrs.	Meistres.
Pen.	Pennod.
Sef.	hynnŷ ydiw.
Sr.	Sir, syr, syre.
St.	Saint.

Henwau llyfrau'r Bibl a fyrheir, neu a dorir y modd yma.

Eu Torria∣dau.	Eu Cyflawn Henwau.
Act.	yr Actau, neu Actau'r Apostolion.
Am.	Amos, neu Lyfr Amos.

Barn.	Barnwŷr, neu Lyfr y Barnwŷr.
Bar.	Baruch, neu Lyfr Baruch.
Bren.	y Brenhinoedd, neu Lyfrau y Brenhinoedd.
Cân.	y Caniadau, neu Gân Solomon.
Cân. LL.	Cân y tri Llangc.
Chron.	y Chronicl, neu Lyfrau'r Chronicl.
Colos.	y Colossiaid, neu Epistol Paul at y Colossiaid.
Cor.	y Corinthiaid, neu Epistolau Paul at y Corinthiaid.
Datc	Datcuddiad Joan.
Dan.	Daniel, neu Lyfr Daniel.
Dihar.	Diharebion Solomon.
Deut.	Deuteronomium, neu Bumed Llyfr Moesen.
Doeth.	Doethineb, neu Lyfr doethineb Solomon.
Eccles.	Ecclesiasticus, neu Llyfr Ecclesiasticus.
Ephes.	yr Ephesiaid, neu Epistol Paul at yr Ephesiaid.
Esa.	Esaŷ, neu Llyfr Esaŷ.
Esd.	Esdras, neu Lyfrau Esdras.
Est.	Esther, neu Lyfr Esther.
Exo.	Exodus, neu Ail Lyfr Moesen.
Ezr.	Ezra, neu Lyfr Ezra.
Ezec.	Ezeciel, neu Lyfr Ezeciel.
Galar.	Galarnad Jeremi.
Gal.	y Galatiaid, neu Epistol Paul at y Galatiaid.
Gen.	Genesis, neu Lyfr cyntaf Moesen.
Hab.	Habaccuc, neu Lyfr Habaccuc.
Hag.	Haggai, neu Lyfr Haggai.
Heb.	yr Hebreaid, neu Epistol Paul at yr Hebreaid.
Hist. Sus.	Histori Susanna.
Hist. Bel.	Histori Bel a'r Ddraig.
Hos.	Hosea, neu Lyfr Hosea.
Ja.	Jaco, neu Epistol cyffredinol Jaco.
Jer.	Jeremi, neu Lyfr y Prophwŷd Jeremi.
Jô.	Jôb, neu Lyfr Jôb.
Joe.	Joel, neu Lyfr Joel.
Joa.	Joan, neu Efengŷl ac Epistolau Joan.
Jon.	Jonah, neu Lyfr Jonah.
Jos.	Josua, neu Lyfr Josua.
Jud.	Judas, neu Epistol Judas.
Judi.	Judith, neu Lyfr Judith.

Lev.	Leviticus, neu Drydŷdd Lyfr Moesen.
Luc.	Luc, neu Efengŷl sant Luc.
Mac.	y Maccabeaid, neu Lyfrau'r Maccabeaid.
Mal.	Malachi, neu Lyfr Malachi.
Mar.	Marc, neu Efengŷl Sant Marc.
Mar.	Matthew, neu Efengŷl Sant Matthew.
Mic.	Micah, neu Lyfr Micah.
Nah.	Nahum, neu Lyfr Nahum.
Neh.	Nehemia, neu Lyfr Nehemia.
Num.	Numeri, neu Bedwerŷdd Llyfr Moesen.
Obad.	Obadiah, neu Lyfr Obadiah.
Pet.	Petr, neu Epistolau Sant Petr.
Philem.	Philemon, neu Epistol Paul at Philemon.
Philip.	y Philippiaid, neu Epistol Paul at y Philippiaid.
Preg.	Pregethwr, neu Lyfr Ecclesiastes.
Psal.	y Psalmau, neu Lyfr y Psalmau.
Rhuf.	y Rhufeiniaid, neu Epistol Paul at y Rhufeiniaid.
Ruth.	Ruth, neu Lyfr Ruth.
Sam.	Samuel, neu Lyfrau Samuel.
Thes.	y Thessaloniaid, neu Epistol Paul at y Thessaloniaid.
Tim.	Timotheus, neu Epistolau Paul at Timotheus.
Tit.	Titus, neu Epistol Paul at Titus.
Tob.	Tobit, neu Lyfr Tobit.
Zach.	Zacharia, neu Lyfr Zacharia.
Zeph.	Zephania, neu Lyfr Zephania.

Wrth ddarllen llawer o Lyfrau crefŷddol, chwi a gewch weled siamplau gwedi eu cymerŷd allan o'r yscrythŷr lân; ac yn lle llawn henwau Llyfrau'r yscrythŷr, cewch weled y Torri∣adau a grybwŷllwŷd am danŷnt o'r blaen. Ac er fŷ môd i yn gwŷbod yn hyspŷs nad oes ar y rhai dyscedig mo eisieu'r fâth Hyfforddiadau: Etto gan na ddichon pôb darllennŷdd ang∣hyfarwŷdd ddeall mo'r geiriau wrth ddarnau o honŷnt, mi a welais yn ddâ ddehongli'r Torriadau i'r darllennŷdd an hys∣pŷs, yn y môdd y gwneuthŷm ymma.

Deliwch sulw ymmhellach fôd y diweddnod bôb amser yn canlŷn pôb Torriadau, fel y gellwch weled yn y siamplau o'r blaen.

Torriadau wrth nodau unig.

Arwŷddian y Torriadau.	Y Geiriau, neu'r Parabliadau a arwŷddocceir drwŷddŷnt.
& neu &.	Ac hefŷd.
&c. neu &c.	Fellŷ ymmhellach.

['] Yr arwŷdd fechan yma ['] a henwir yn y groeg Apostro∣phe, ac yn y gymraeg y sylafgoll; ac y mae hi yn debŷg iawn i'r rhagwahan-nod, ond i bôd yn sefŷll yn uwch yn y llain, megis y gosodir y rhagwahan-nod yn is na'r llain, fellŷ y gosodir y nod sŷlafgoll yn uwch na'r llain fel hŷn,

'Y mae 'r nôd yma yn fath ar dorriad gair; ac yr ydŷs yn gwncuthŷd mawr ddefnŷdd o honi er esmwŷthder i'r dar∣llennŷdd.

Gwneir deunŷdd o'r nôd ymma yn lle [y] yn y gymra∣eg, fel y gwelwch wrth y siamplau sŷ'n canlŷn.

Tynnŷ'r Iaith helaeth hon yn esmwŷth A wneiff sylafgollion, I ddiddig frig y fron, Ysgafn drwŷddo ŷw'r ymmadroddion.

Yr hyn sy lawer haws na darllen fel hyn.

Tynnŷ yr Iaith helaeth hon yn esmwŷth A wneiff sylafgollion; I ddiddig frîg y fron Ysgafn drwŷddo ŷw yr ymmadroddion.

Drachefen.

I'r Duw bŷw y bŷdd puro'r Iaith, Peraidd ydoedd, Nes dyfod sais ar drais drô Mewn un rhîch iw 'anrheithiô.

Pad fesid yn rhoddi [y] yn lle ['] yn yr Englynnion hŷn, ni basent mewn cynghanedd, nag ychwaith yn esmwyth iw darllen; megis pa dywedid dechreu'r englyn diweddaf fel hyn, I y Duw bŷw y bŷdd puro yr Iaith, byddeu lawer trymmach nag fel ei ma'r blaen.

Fe a wneir mawr ddefnŷdd o'r nôd hwn mewn Prydyddi∣aeth: gan fod yn anodd iawn rhoddi rheswm cywir mewn mesur heb wneuthur defnŷdd o hono.

Torriadau wrth Lythyrennau unig.

Y Llythyren∣nau.	Y Geiriau a arwŷddocceir drwŷddŷnt.
A.	Atteb. Awr.
B.	Boreu.
D.	Dŷdd, ceiniog neu gei∣niogau.
H.	Holiad.
I. E.	Hynnŷ ydŷw, hynnŷ ŷw.
L.	Punt, neu punoedd.
M.	Munud. Mis.
N.	Nôs.
S.	Saint, Sŵllt, Sylltau.

Amrŷw o ysgrifennyddion llyfrau, ar ôl iddŷnt ysgrifennu eu henwau (yn y dalendu cyntaf o lyfr) a ysgrifennant am raddau eu dysgeidiaeth ddwŷ neu dair o lythyrennau, yn ôl eu galwadigaeth yn Lading; fel yr yspysir i chwi isod.

Yllythyrennau am radd∣au dysgeidiaeth yn Lading.	Y graddau a arwy∣ddir wrthŷnt yn Gymraeg.
B. A.	Gwŷrŷf Celfyddŷd.
B. D.	Gwŷrŷt Duwdeb.
D. D.	Dysgawdr Duwdeb.
D. D. D.	Dysgawdr Duwdeb a Diaccon.
LL. D.	Dysgawdr Cyfraith
M. A.	Athraw Celfyddŷd
M. D.	Dysgawdwr Pysygwriaeth
S. T. P.	Cymeriaethŷdd Sanctaidd ddadl Duwdab.

Toriadau yn sywedyddiaeth

Ynghelfyddŷd sywedyddiaeth y mae saith ar hugain o eiri¦au (neu henwau) a yspyssir drwŷ unigol nodau, sef y deu∣ddeg Arwŷddion, y saith blanedau, y Pum Tremiadau, a'r Tri nodau. Ac fel hŷn.

Y Deuddeg Arwŷdd∣ion.

Eu Nodir.	Eu Henwir.
♈	yr Hwrdd.
♉	y Tarw.
♊	y Gefelliaid.
♋	y Crangc.
♌	y Llew.
♍	y Forwŷn.
♎	y Fantol.
♏	y Sarph.
♐	y Saethŷdd.
♑	yr Afr.
♒	y Dyfrwr.
♓	y Pyscod.

Y saith Blanedau.

♄	Sadwrn.
♃	Jou.
♂	Mawrth.
☉	y Sûl, neu'r Haul.
♀	Gwener.
☿	Mercher.
☽	Y llun, lloer neu'r lleuad.

Y pum tre¦miadau.

☌	Cydiad, neu Cyswllt.
✶	Chwechiad.
□	Pedrongledd.
△	Trifliad.
☍	Cyferbell.

Y Tri nodau.

☊	Pen y Ddraig.
☋	Cynffon y Ddraig.
♁	Lwc-Ran.

Torriadau wrth Nodau Meddyginiaeth.

Y Nodau Meddyginiaethol yma, a arferir gan Feddygon, Apothecariaid, a Marsiandwŷr llysiau Meddyginiaeth; ac fal hŷn,

Eu Nodir.	Eu Henwir.
lb	Pwŷs, neu ddeuddeg ŵns.
℥	Wns, neu wŷth ddrachm.
ʒ	Drachm, neu wŷth ranfed ŵns.
℈	Scrupul, neu drydŷdd rhan drachm.
gr.	Gronŷn, neu ugeinfed rhan scrupul.
M.	Manipul. neu dyrneid.
P.	Pugil, neu hanner, dyrneid.
p.	Part, neu ran.
No.	Nifer, neu rifedi.
A.	Ana, neu'r un faint o bôb ûn.
ss. ss.	Semis, neu hanner rhŷw faintiolaeth.
q. s.	quantum satis, y maint sŷdd ddigon.
q. v.	quantum vis, y maint y fynnoch.
℞	Recipe, Cymerwch.
S. A.	Secundum artem, neu y ôl dull celfyddŷd.
♄	Sadwrn, neu blwm.
♃	Jau, neu ystaen, sef plwm gwŷnn.
♂	Mawrth, neu Haiarn.
☉	Sul, neu aur.
♀	Gwener, neu efŷdd.
☿	Mercher, neu arian bŷw.
☽	Llun, neu arian.
{antimony}	Antimonie, or Stibium, neu carreg arloesi.
{arsenic} {arsenic}	Arsenicc, neu mâth ar wenwŷn.
♉	Halen Gemni.
⊡	Dŵr dŷn neu drwngc.
{vinegar}	Gwinegr neu surwin.
{talc}.	Talc.

{subli}	Arian bŷw arddŷrchafedig.
{fire}	Tân.
{water}	Dŵr.
{oil}	Olew.
B.	Bâdd neu ymolchle.
B. M.	Bâdd Mair, neu ymolchle mair.
B. V.	Bâdd y Mygdarth.
{alembic}.	Alembicc.
AF. A F.	Aqua Fortis, neu'r dŵr cadarn.
AR.	Aqua Regia, neu'r dŵr brenhinol.
AV.	Aqua Vitae, neu dŵr y bywŷd.
SV.	Spiritus Vini, neu ysprŷd y gwin.
SSS.	Stratum Superstratum, neu daniad ar daniad.
⊕ {sal armoniac}	Halen Armoniac.
{sulphur}	Sulphur, neu'r Mygfaen.
{salt}	Halen.
{cinnabar} {cinnabar}	Cinnabar, neu carreg gôch.
{nitre}	Nitr, neu mâth ar halen.
{tartar}	Tartar, Lees. Gwaeddod.
{alum} {alum}	Alwm.
{vitriol} {vitriol} {vitriol}	Vitriol, neu fitriol.
{ashes}	Lludw.
{glass}	Gwŷdr.
{quicklime}	Calch bŷw.

Torriadau wrth nodau Rhifo.

Y Torriadau yma (wrth nodau rhifo) a arferir y rhan fynycha am y mesurau Hirion. Megis y rhennir llathen yn un ar bymtheg o rannau neu Hoelion; a rhannau hynnŷ.

A No∣dir.	Ac a Henwir yn Gyffredinol.
1/16	Un hoel, neu nêl.
2/16	Hanner chwarter.
3/16	Tair hoel, neu dair nêl.
1/4	Un chwarter.
5/16	Pum hoel, neu chwarter a nêl.
6/16	Chwarter a hanner.
7/16	Hanner llâthen onid hoel, neu onid nêl.
1/2	Hanner llâth, hanner y pëth y fynner.
9/16	Hanner llâth a hoel neu nêl.
10/16	Hanner el, neu hanner llâth a hanner chwarter.
11/16	Tri chwarter onid hoel neu nêl.
3/4	Tri chwarter.
13/16	Tri chwarter a hoel neu nël.
14/16	Tri chwarter a hanner chwarter.
15/16	Llathen onid hoel neu nêl.

Gellir hefŷd rannu pôb pêth ar sŷdd rannedig, a'u hyspyssu drwŷ nodau rhifo, yn y môdd sy'n canlŷn.

1/20	yr Ugeinfed ran.
1/17	y Ddwŷfed ar bymtheg ran.
1/14	y Pedwerŷdd ran ar ddêg.
1/11	yr Un arddegfêd ran.

Neu fel hyn.

2/3	Dau o drî.
3/5	Tri o bump.
4/7	Pedwar o saith.

Chwi a ellwch hyspyssu y rhanniad a fynnoch wrth nodau rhifo, yn y môdd y dangoswŷd i chwi ymma.

Am Nodau Sulw.

O Nodau sulw i mae chwêch a arferir mewn llyfrau, a rheini a nodir, ac a henwir megis isod.

Eu nodau.	Eu henwau.
§	Dosparth-nôd.
¶	Gwhan-nôd.
☞	y Mynegfŷs, neu'r llaw.
“	Rhagwalian-dro.
( )	ymsang, neu ymwafg.
[ ]	Cromiachau.

§ Y mae'r rhan fwŷaf o lyfrau gwedi eu rhannu yn rhannau neu'n bennodau; ac yn fynŷch y mae'r pennodau hynnŷ gwedi eu hailrannu yn ddosparthiadau. Dosparthiad ŷw Torriad ymmaith, neu wahaniad mewn rhŷw reswm, neu rŷw ddeu∣nŷdd mewn ymadrodd yn amrŷw rannau; ac wrth ddechreuad y cyfrŷw Ailranniadau; neu ddosparthiadau mewn llyfrau, yr ydŷs yn gyffredinol yn gosod y nôd yma §.

¶Y Gwhan-nôd a arferir ymbell waith yn lle bylchau,

neu fŷr leiniau mewn dalendu llyfr; megis y rhennir pennod yn dorriadau, fellŷ yr ail rennir y torriadau hynnŷ yn wahan∣nodau; gan fôd pennodau'r Bibl gwedi eu rhannu yn adno∣dau neu wersi, a chan fôd pôb gwers yn dechreu wrth Fwlch; hynnŷ ydŷw gan i bôd yn fyrrach yn ei dechreuad na'r llei∣nau ereill, a'r rhan fynycha yn diweddu yn fyrach, neu yn gwttoccach na'r lleiniau eraill; nid ellid mo'i hailrannu wrth Fylchau neu fŷr leiniau: ag am hynnŷ nodir dechreuad y gwahanod a'r nod hwn ¶ a hynnŷ yn fynŷch mewn hên Ar∣graphiadau. Fel y gellwch weled yn y drydŷdd Bennod o'r Di∣barebion, yr hon a rennir yn un arddeg gwhanod: sef y mae'r gynraf yn dechreu yn y wers gyntaf, ac yn diweddu yn y Bed waredd. Y mae'r Ail yn dechreu yn y bummed; y drydŷdd yn y seithfed; y bedwaredd yn yr unfed arddeg; y bummed yn y drydŷdd ar ddeg. Y chweched yn yr unfed ar hugain. Y seithfed yn y seithfed ar hugein. Yr wŷthfed yn y ddegfed ar hugein; y nawfed yn yr unfed ar ddêg ar hugein; y ddegfed yn y drydŷdd ar ddêg ar hugein; ac y mae'r un arddegfed yn dechreu yn y bedwaredd ar ddêg ar hugein wers, ac yn diweddu yn niwedd y bennod. Wrth hŷn a gel∣lwch weled mai synhwŷrwers ŷw gwahanod, fel y mae cynhwŷ∣fiad y bennod a grybwŷllwŷd amdani uched yn amlygu yn halaethach.

Pan ganffyddo'r darllennŷdd y gwahanod wrth ddarllen, fe a ddyleu attal i anadl cŷn gymmaint o amser ac wrth y di∣weddnod, neu wrth ddiwedd cyflawnol barabliad; neu cŷd ac a byddeu un yn cyfrif pymtheg mewn ffordd bryfur; neu hŷd na wŷppo 'r gwrandawyddion, par un a wnelo ai darllen ymhe∣llach y prŷd hwnnw ai peidio.

☞ Y Mynegfŷs neu'r llaw, a osodir yn arferol wrth ymŷl y ddalen mewn llyfr: ac fe fŷdd y Bŷs yn pwŷntio tua rhŷw ddesnŷdd, neu Air, neu barabliad pwŷsfawr, a godidog, neu ar a fytho yn rhŷw fodd yn llefol iawn i'r diben y gwnaeth∣pwŷd y Traethawd Erddo.

“ Y Nôd yma (a elwir y rhagwahandro,) aroddir y rhan fynychaf wrth ochor dalen mewn llyfr; ac ymbell waith yng∣hanol llain, neu ynghorph y ddalen: ac i mae fe yn Arwŷdd o fannau rhagorol: a pha le bynnag a gweloch y nôd yma wrth ddarllen, chwi a ddylech ddal sulw yn grâff ar y man o'r Trae∣thawd

ar sŷdd yn ei ganlŷn; canŷs y mae'r nôd yma yn Ar∣wŷdd o rŷw fan godidog, neu o rŷw beth ar sŷdd yn haeddu craffu arno.

( ) Y mae'r ymsang neu'r ymwasg hwn, yn fâth ar nôd ar sŷdd yn cau i mewn rŷw Barabliad fechan, neu Fŷrr yma∣drodd a ddodir i mewn ynghanol Parabliad arall: a phed fai 'r darllennŷdd yn gadael wrth ddarllen y Barabliad a ddod∣wŷd i mewn rhwng y nôd yma, fe fŷddeu'r Barabliad arall o'i deutŷ hî yn ddianaf, ac yn gyfan, ac yn dda i fynniad er hynnŷ: megis yn y siampl sy'n canlyn; Anrhydedda dy dad a'th Fam (yr hwn ŷw'r gorchymmŷn cyntaf) fel yr estynner dy ddyddian ar y ddaiar yr hon y mae (yr Arglwydd) dy dduw yn ei rhoddi i ti.

Ped faid yr awrhon yn myned heibio ir geiriau sŷdd rhwag yr ymsang gyntaf, sef, (yr hwn ŷw'r gorchymmŷn cyntaf;) a'r Arglwŷdd, sŷdd rhwng yr ymsang arall, fe allai'r darllennŷdd ddarllen Cyflawn reswm, fel hŷn;

Anrhydedda dy dad a'th Fam, fel yr estynner dy ddyddiau ar y ddaiar, yr hon y mae dy dduw yn ei rhoddi iti.

[] Yr ydŷs y rhan fynychaf yn arferu'r cromfachau yn yr un deunŷdd a'r ymsangau, sef i gau i mewn Barabliad bychan ynghanol un a fo mwŷ, ac ar amscroedd ereill yr ydŷs yn ar∣feru y cromfachau i gau i mewn rŷw lythyren, neu Arwŷdd a draethir amdanŷnt; megis ped faid yn traethu am y llythyren i, fe fyddeu yn gyfleus (o ran gwahanredoliaeth) i tharo hi rhwng dau gromfâch fel hŷn, [i] megis yn y siampl fy'n canlŷn. Yr ydŷs yn cyfri'r y llythyren [i] yn un o'r Bogtiliaid; ond pan so [i] wedi i llunio fel hŷn [i] ac yn sefŷll o flaen Bogail arall; yno fe fŷdd [i] yn gydsain, megis yn yr Henwau sy'n canlŷn. Jaco, Jesu, Jeuan, Jonawr.

Nodau Cyfeiriad.

PUmp sŷdd o nodau cyfeiriad; a'r pump hynnŷ a nodir, ac a henwir fel y gwelwch yn Canlŷn.

Y Nodau.	Yr Henwau.
*	y Seren.
†	y Bidag.
‡	y Bêr.
‖	y Rheol ddwŷblŷg.
∼	y Wahaniad.

Nid oes dim Rhagor ddeunŷdd rhwng y pedwar nodau cyn∣taf (sef * † ‡ ‖) canŷs fe a wneir yr un defnŷdd o honŷnt ôll, sef hynnŷ ydiw i gyfarwŷddo 'r darllennŷdd i rŷw fan ar oror y ddalen. A chan hynnŷ pan ganffyddo ûn o honŷnt ynghorph y llyfr, edryched am yr un fâth nôd ar ymŷl y dda∣len; ac efe a gaiff weled yno naill ai prawf allan o'r yscrythy∣rau, ai rhŷw ddehongliad, neu Amlyggiad i'r geiriau, neu i'r Parabliad a fo yn canlŷn y nôd hwnnw ynghorph y llyfr. Ac y mae llythyrennau'r egwŷddor weithieu yn sefŷll yn lle'r no∣dau yma (i gyfarwŷddo'r darllennŷdd at rŷw fan yngorar y ddalen) a hwŷnt a fyddant yn llai na'r llythyrennau eraill yn y llyfr.

̄ Y mae'r wahaniad. sêf y nôd hwn̄; yn Arwŷdd o Gŷd-glymiad, neu gyssylltiad geiriau; ac fe a i gosodir rhwng dau Air a bareblir ar unwaith, neu fel un gair; megis yn y si∣amplau sŷ'n canlŷn. Rhyw-beth; Rhŷw-un; Llaw-forwŷn: Gosodir y nôd ymma hefŷd bôb amser wrth ddiwedd llain pan wahenir y gair yn ddau ddarn, eisieu bôd llê iw argraphu yn gyfan yn niwedd llain.

Am y Selnodau.

Y Papurlennau neu sîtiau pôb llyfr, a nodir (ar waelod y dalennau) a llythyrennau yr wŷddor; ar llythyrennau yn y mannau hynnŷ a elwir selnodau.

Penna deunŷdd a wneir o'r silnodau hynnŷ, ŷw dangos i rwŷmwŷr llyfrau y môdd i blygu y papurlennau fel y dylent; Ag iw gosod yn ddilynnol, neu yn ol-ynol bôb un yn eu llê mewn llyfr.

Nid oes ond tair ar hugain o lythyrennau yn arferedig am

selnodou; o herwŷdd nad ŷw [w] lythyren Lading, niarferir moni am selnod;:

Prynnŵr, neu ddarllennŵr llyfrau, a eill wneuthur y deu∣nŷdd hwn o'r selnodau: chwilied am y selnod a sô ar y papurlen ddiweddaf mewn llyfr; a honno a ddengus iddo pesawl pa∣purlen a fyddo yn y llyfr. Oni bŷdd mwŷ na 23. O bapur∣lennau mewn llyfr, y selnodau a fyddant lythyrennau unigol; Pan gaffoch y selnod a fo ar y bapurlen ddiwedda mewn llyfr, Cyfrifwch y selnodau neu lythyrennau'r wŷddor fel y caffoch whŷnt ar waelod y dalennan, gan gyfri [A] am y gyntaf, a [B] am yr ail, a [C] am y drydedd, &c. hŷd oni ddeloch at honno ar y papurlen ddiweddaf; Ar un rhifedi ag a fô o'r selnodau, a fŷdd o bapurlennau yn y llyfr.

Os bŷdd mwŷ na 23. o bapurlennau mewn llyfr, y selnodau a wneir yn ddwŷblŷg (yr hŷn a elwir yr ail wŷddor) sef, [AA] a roddir ar y 24. papurlen. [BB] ar y 25. a [CC] a noda'r 26. papurlen, &c.

Os bŷdd mwŷ na 46. o bapurlennau mewn llyfr, gwneir y selnodau yn driphŷg, (a hynnŷ a elwir y drydded wŷddyr.) sef [AAA] a noda'r 47. bapurlen. [BBB] y 48, &c.

Rhai llyfrau mawrion a gymerant lawer gwŷddorion i nodi'r hôll bapurlennau a fô ynddŷnt: wrth yr athrawiaeth a rodd∣wŷd ymma, gellwch gael rhifedi'r papurlennau yn y llyfr a fyn∣noch.

Deuellwch nad ydis yn nodi a selnodau mo bôb papurlen ar ei phen ei hun mewn llyfrau dwyblŷg (neu lyfrau mawr llê' ply∣gir pôb papurlen ynddo yn ddwŷ ddalen) ond feswl y ddwŷ neu dair papurlen i'r un ffordd; gan roddi y papurlennau o fewn eu gilŷdd neu'r naill yn y llall.

1. mae chwe mâth neu faintiolaeth o lyfrau a argrephir yn fynŷch yn lloegr, a rheini a elwir yn gymraeg fel hŷn, Dwŷhlŷg, Pedeirplŷg. Wŷthblŷg. Deuddegblŷg. Vnarbymthegblŷg. Pedair∣arugeinblŷg.

2. Dwŷblŷg, ŷw llyfr lle y plŷgir pôb papurlen ynddo yn ddwŷ ddalen; a hwnnw ŷw'r mwŷaf ei faintiolaeth o lyfrau; Ag a nodir a'r selnodau fel y mynegwŷd eusus.

4. Pedeirblŷe, ŷw llyfr a plŷgwŷd y papurlennau ynddo yn bedair dalen; a'r ddwŷ ddalen gyntaf o bôb papurlen ynddo a nodir a selnodau.

8. Wŷthblŷg, ŷw llyfr a plygwŷd pôb papurlen ynddo yn wŷth o ddalennau; a'r pedair dalennau cynta o bôb papurlen yddo a nodir a'r selnodau.

12. Deuddegblŷg, ydŷw llyfr a plyger pôb papurlen ynddo yn ddeuddeg o ddalennau; a 5. neu 6. o'r dalennau cynta ym mhôb papurlen o hono, a nodi'r a selnodau.

16. Vnarbymthegblŷg, ŷw llyfr a plygir pôb papurlen ynddo yn unarbymtheg o ddalennau, ac os Argrephir hwnnw feswl papurlennau cyfa, nodir 7 neu 8 o'r dalennau cynta ymmhôb pa∣purlen; Ond os Argrephir ef felwl hanner papurlennau, nodir pedair o'r dalennau cynta ymmhôb hanner papurlen a'r selnodau.

24. Pedairarhugeinblŷg, ŷw llyfr a plygir pôb papurlen ynddo yn bedair ar hugain o ddalennau, a hwnnw sŷ lyfr bychan bâch; ag a Argrephir y rhan fynycha feswl hanner papurlen, a chan fôd pob hanner papurlen wedi phlygu yn ddeuddeg o ddalennau; 5 neu 6 o'r dalennau cynta ymmhôb papurlen a nodir a'r selnodau.

Am y Llythyrennau Pennigol.

LLythyrennau pennigol ŷw'r fâth lythyrennau ag sŷdd yn y tair Egwŷddorion sŷ'n canlŷn.

A B C D E F G H I L M N O P R S T U W Y.

A B C D E F G H I L M N O P R S T U W Y.

A B C D E F G H I L M N O P R S T U W Y.

Pôb ymmadrodd, nou Bennod, (pa unbynnag ai Argraphe∣dig ai ysgrifennedig a fyddo) a ddyleu ddechreu a llythyren fawr o ddyfnder dwŷ lain neu'chwaneg.

Pôb cryno ddealldwriaeth a ddyleu ddechreu a phennigol lythyren; neu lle' bô y diweddnod ar ddiwedd un dealldwri∣aeth;

y dilynawl ddealldwriaeth a ddyleu ddechreu a phen∣nigol lythyren.

Pôb cyfenwad hynod o bôb pêth diwahanedig, (megis hôll briodoliaethau'r Hôll Alluog, sef henwau Angylion, a Sa∣inctiau) a ddylent dderchreu a phenigol lythyren.

Henwau bedŷdd, a chyfennwau dynion a merched, henwau misoedd, mannau, gwledŷdd, gosgorddau, dinasoedd, tre∣fŷdd, ynŷsoedd, afonŷdd, &c. a ddylent ôll ddechreu a phen∣nigol lythyrennau; sef y llythyren gyntaf ymhôb un or fâth henwau a ddyleu fôd yn bennigol lythyren.

Henwau pôb pen-gwastrolaethau, breintiau, swŷddau, a henwau pôb celfyddŷd a chrefft, a ddŷlent ddechreu a llythy∣ren bennigol.

Neilltuol henw ceffŷl, neu enifail arall o ba rŷwogaeth byn∣nag, a neilltuol henw cî, a ddyleu ddechreu a llythyren bennigol.

Ac yn ddiweddaf, pob llythyren a rodder am rifyddiaeth, neu am doriadau geiriau, a ddyle fôd yn llythyren bennigol.

Er rhucled a mendro dŷn ddarllen, ac er cywired a medro gydio, a synnio ei eiriau; etto nid eill ef mo'i alwf ei hun yn gy∣wir orgraphŷdd, na dywedŷd ei fôd yn berffaith ddarllennŷdd, nag yn berffaith ysgrifennŷdd, hyd oni wŷpo wîr feddwl, a deu∣nŷdd yr orddiganau, yr attaliadau, y torriadau; nodau sulw, a nodau cyfeirio, a'r llythyrennau pennigol fel a traethwŷd am danŷnt ôll ymma.

Y nêb ni wŷpo iawn ddeunŷdd yr orddiganau, nid eill ef wŷbod meddwl rhai geiriau.

Y neb ni chadwo'r attaliadau fel y dyleu, a dderllŷn reswm dâ' megis anrheswm.

Y sawl na 'styrio ar yr ymsangau a'r nodau sulw eraill, ni rŷdd ef iddo ei hun mo'r iawn ddealldwriaeth o'r hŷn a ddarllenno.

Yr hwn na ddeallo mo'r torriadau, (pa un bynnag a fônt ai darnau geiriau, ai unigol nodau, ai flŷgurau rhifyddiaeth) nid ŷw yn deall ond rhan o'r hŷn a ddarllenno; ag am hynnŷ tywŷll ag anhyfrŷd ŷw ei ddarllenniad iddo.

Y nêb na wŷpo ddeunŷdd y nodau cyfeirio, a fŷdd yn ddot∣tiedig yn yr hŷn a ddarllenno.

Y sawl na ystyrio iawn ddeunŷdd y llythyrennau pennigol, nid ŷw ef deilwng iw alw yn orgraphŷdd.

The proper use, and significations of the Points, Pauses or Stops; Abbreviations, Notes of Observations, and of Directi∣ons; and of the Capital Letters: Being inserted here as Instructions to the Learner, but not to the Learned.

Of Pauses or Stops in Reading there are six, and are thus

Noted	and Named.
,	a Comma.
;	a Semicolon.
:	a Colon.
.	a full Point or Period.
?	a Note of Interrogation.
!	a Note of Admiration.

A Comma is the least of Stops, and yet is useful; As for Exam∣ple in the following words: Wisdom cryeth without, she uttereth her voice in the Streets. Thus you see when you meet with a Comma in your Reading, you ought to stay your Breath a little; and a little as may be is enough.

; A Semicolon is a pause somewhat longer than a Comma, or requires a longer time of breathing; As by the following examples.

As of Love in its Latitude is of two sorts, of Friendship, and of Desire; the first betwixt Friends, the second betwixt Lovers; the first a Rational, the second a Sensitive Love: So our Love of God consists of two parts; first Esteeming, Priz∣ing, Valuing of God; secondly desiring of him. Dr. Hamond's Catechism fol. 57.

: A Colon is a Stop placed in the middle of a sentence; and requires a longer time of breathing than a Semicolon, as in the following words; Better is the sight of the Eyes, than the wandring of the De∣sires: this is also vanity, and vexation of Spirit. Eccles. 6. 9.

. A full Point or Period is a Stop set at the end or conclusion of a

sentence; as in the following examples; Trust in the Lord with all thine heart; and lean not unto thine own understanding. Be not wise in thine own eyes: fear the Lord; and depart from evil, Prov. 3. 5. and 7. And thus when you come to a Period or full Point in your reading, (it being the longest of all Stops) you ought to stay your voice as long as one may in a speedy way count about fifteen; or as long as may satisfie your Auditors whether you design to read further (at the same time) or not. This full point is also used after all Abbreviations, as you will find a larger account thereof in the following Abbreviations.

? A Note of Interrogation is always placed at the end or after a question: as at the following words. What shall I do? Whither shall I flee? Whom shall I blame? What shall I pretend? And thus the note of Interrogation is, (or ought to be) placed after every question.

! This Note of Admiration or Exclamation, is set after such words or sentences as are admirable or strange! or at a crying out! as for example; Oh endless Endeavours! O how great is God! Oh how wonderful are the works of the Almighty!

These two Notes, viz, ? and ! are Pauses or Stops, but of an un∣certain length; And therefore when the Reader cometh to them, he is to stay his voice so long as his own discretion shall direct him; or ac∣cording to their positions in sentences.

Of Abbreviations.

Abbreviations in Writing or Print, is the cutting of words shorter than full words, or to Compose words with fewer Letters than maketh a compleat sound: or sometimes words are signified by single Characters and sometimes by Figures.

First of Abbreviations by parts of words.

MAny are the Abbreviations by parts of words, I inserted here but those that are very commonly used in Writing and Print, and they are abbreviated as in the first Column hereof, and signifie the full words in the second.

The Abbreviations.	The Dull words.
Agt.	Against.
Answ.	Answ.
Capt.	Captain.
Chap.	Chapter.
Esq.	Esquire.
Fol.	Folio, or Page; or side of a Leaf in a Book.
Gent.	Gentlemen.
Knt.	Knight.
Ld.	Lord.
Ldp.	Lordship.
Lib.	Liber or Book.
Mr.	Master.
Mrs.	Mistress.
Obj.	Objection.
Pd.	Paid.
Pr.	By.
Prsent.	Present.
Prmit.	Permit.
Qu.	Question, Query.
Reced.	Received.
Sd.	Said.
Sr.	Sir.
St.	Saint.
To wit.	That is, that is to say.
Viz.	That is, that is to say.
Wch.	Which.
Wn.	When.
Wt.	What.
Wth	With.
Yd.	Yard.
Ye	The.
Ym.	Them.
Yn.	Then.
Yt.	Tour.
Yr.	That.
Yu.	Thou.

The Names of the Books of the Bible are abbreviated as followeth.

In Abbrevia∣tions.	In full Words or Names.
Act.	Acts, or the Acts of the Apostles.
Am.	Amos, or the Book of Amos.
Bar.	Baruch, or the Book of Baruch.
Cant.	Canticles, or the Song of Solomon.
Chro.	Chronicles, or the Books of Chronicles.
Col.	Colossians, or the Epistle of Paul to the Colossians.
Cor.	Corinthians, or the Epistles of Paul to the Corinthians.
Dan.	Daniel, or the Book of Daniel.
Deut.	Deuteronomy. or the fifth Hook of Moses.
Eccles.	Ecclesiastes, or the Preacher; also Ecclesiasticus.
Ephes.	Ephesians, or the Epistle of Paul to the Ephesians.
Esd.	Esdras, or the Books of Esdras.
Est.	Esther, or the Book of Esther.
Exo.	Exodus, or the second Hook of Moses.
Ezr.	Ezra, or the Book of Ezra.
Ezek.	Ezekiel, or the Book of Ezekiel.
Gal.	Galatians, or the Epistle of Paul to the Galatians.
Gen.	Genesis, or the first Book of Moses.
Hab.	Habakkuk, or the Book of Habakkuk.
Hag.	Hagghi, or the Book of Haggai.
Heb.	Hebrews, or the Epistle of St. Paul to the Hebrews.
Hist. Sus.	The History of Susanna.
Hist. Bel. &c.	The History of Bell and the Dragon.
Hos.	Hosea, or the Book of Hosea.
Ja.	James, or the General Epistle of James.
Jer.	Jeremiah, or the Book of the Prophet Jeremiah.
Jo.	Job, or the Book of Job.
Joe.	Joel, or the Book of Joel.
Joh.	John, or the Gospel, or the Epistles of John.
Jon.	Jonah, or the Book of Jonah.
Jos.	Joshua, or the Book of the Prophet Joshua.

Isa	Isaiah, or the Book of the Prophet Isaiah.
Jud.	Jude, or the Epistle of Jude.
Jude.	Judeth, or the Book of Judeth.
Judg.	Judges, or the Book of Judges.
Ki.	Kings, or the Books of Kings.
Lam.	Lamentations, or the Book of Lamentations.
Lev.	Leviticus, or the third Book of Moses.
Lu.	Luke, or the Gospel according to Saint Luke.
Mac.	Maccabees, or the Books of Maccabees.
Mal.	Malachi, or the Book of Malachi.
Mar.	Mark, or the Gospel according to Saint Mark.
Mat.	Matthew, or the Gospel according to Saint Matthew.
Mic.	Micah, or the Book of Micah.
Nah.	Nahum, or the Book of Nahum.
Neh.	Nehemiah, or the Book of Nehemiah.
Num.	Numbers, or the fourth Book of Moses.
Ob.	Obediah, or the Book of Obediah.
Pet.	Peter, or the Epistles of Saint Peter.
Philem.	Philemon, or the Epistle of Paul to the Philemons.
Philip.	Philippians, or the Epistle of Paul to the Philippians.
Prov.	Proverbs, or the Proverbs of Solomon.
Psal.	Psalms, or the Book of Psalms.
Rev.	Revelations, or the Revelation of St. John the Di∣vine.
Ro. Rom.	Romans, or the Epistle of St. Paul to the Romans.
Ru.	Ruth, or the Book of Ruth.
Sam.	Samuel, or the Books of Samuel.
So. Child.	The Song of the Three Children.
Tees.	Thessalonians, or the Epistle of St. Paul to the Thessa∣lonians
Tim.	Timothy, or the Epistle of St Paul to Timothy.
Tit.	Titus, or the Epistle of St. Paul to Titus.
Tob.	Tobit, or the Book of Tobit.
Wisd.	Wisdom, or the Wisdom of Solomon.
Zec.	Zechariah, or the Book of Zechariah.
Zeph.	Zephaniah, or the Book of Zephaniah.

In Reading several Books of Divinity, you'l find Quo Citations of Scripture; and instead of the Names of the Books of the Bible at large. you'l find the foregoing Abbreviations; (although I know very well that Scholars want not such Instructions;) in regard that every

imperfect Reader cannot apprehend all words by part of them, I thought it not amiss to explain such Abbreviations to the Learner, as hereto∣fore.

All Abbreviations, (whether they be by single Letters, or by more,) are always noted with a full point after them, as you see those foregoing Abbreviations; for example.

Abbreviations by single Characters.

Characters of Ab∣breviations.	The words, or sentences signified by them.
& or &.	And.
&c. or &c.	And so forth.

' This small Character is called an Apostrophe, and noted thus' be∣ing much like a Comma, but is placed higher than a Comma, viz. as a Comma is placed below the line thus, an Apostrophe is pla∣ced above the line thus' This Apostrophe is an Abbreviation, and is much us'd for the Writers and the Reader's ease, and that most com∣monly instead of [e] and oftentimes instead of [hi,] at other times instead of the other Vowels. As in the following examples.

A man's hand.	Being much easier than to Write or Read.	A man his hand.
Compos'd.	Composed.
Accomplish'd.	Accomplished.
John's Revelation.	John his Revelation.
God's Glory.	God his Glory.
Christ's Ascention.	Christ his Ascention.
Oft'n. Reas'n.	Often. Reason.
Beak'n. Butt'n.	Beakon. Button.
Bas'n.	Bason.

This Apostrophe is much used in Verses, being very hard to make true sense into Meeters without the liberty of using it.

Abbreviations by single Letters.

The Cha∣racters.	The words signified by them.
A.	Answer.
D.	Duke, Penny or pence, Degrees.
H.	Hour.
I. E.	That is, that is to say.
K.	King.
L.	A Pound or pounds.
M.	Minute, Month.
Q.	Queen, question.
R.	Rex or King.
S.	Saint, Shilling or shillings.
V.	Verse.

IN Titles of Books you will find (oftentimes) two or three Letters for Degrees of Learning, as followeth.

B. A.	Batchelor of Art.
B. D.	Batchelor of Divinity.
D. D.	Doctor of Divinity.
LL. D.	Legum Doctor, or Doctor of Law.
M. A.	Master of Art.
S. T. P.	Sanctae Theologiae Professor.
M. D.	Medicine Doctor.

Abbreviations by Astrological Characters.

IN the Art of Astrology, there are Twenty seven words (or terms) Abbreviated by single Characters, that is, the Twelve Signs, the Seven Planets, the Five Aspects, and the three Nodes, they are thus

The Twelve Signs.

Charactered,	and Named.
♈	Aries.
♉	Taurus.
♊	Gemini.
♋	Cancer.
♌	Leo.
♍	Virgo.
♎	Libra.
♏	Scorpio.
♐	Sagitarius.
♑	Capricorn.
♒	Aquarius.
♓	Pisces.

The Seven Planets.

♄	Saturn.
♃	Jupiter.
♂	Mars.
☉	Sol.
♀	Venus.
☿	Mercury.
☽	Luna.

The Five Aspects.

☌	Conjunction.
✶	Sextile.
□	Quadrate.
△	Trine.
☍	Opposition.

The Three Nodes.

☊	Dragon's head.
☋	Dragon's tail.
♁	Part of Fortune.

Abbreviation by Medicinal Characters.

THese Medicinal Characters are used by Physicians, Chymists, Apothicaries and Drugsters; and are thus

Charactered,	and Expressed.
lb	a Pound, or twelve Ounces.
℥	an Ounce, or eight Drams.
ʒ	a Dram, or Drachm, or the eighth part of an Ounce.
℈	a Scruple, or the third part of a Dram.
gr.	a Grain, or the twentieth part of a Scruple.
M.	a Handful.
P.	a Pugil, or half a handful.
p.	a Part.
No.	Number.
A.	Ana, or of each a like.
ss. ss.	Semis, or half any quantity.
q. s.	Quantum satis, or a sufficient quantity.
q. v.	quantum vis, or as much as you please.
℞	Recipe, or receive.
S. A.	Secundum artem, or according to Art.
♄	Saturn, or Lead.
♃	Jupiter, or Tin.
♂	Mars, or Iron.
☉	Sol, or Gold.
♀	Venus, or Copper.
☿	Mercury, or Quick silver.
☽	Luna, or Silver.
♁	Antimonie, or Stibium, a Purging stone.
{arsenic} {arsenic}	Arsnick, or a kind of Poyson.
♉	Sal. Gem.
⊡	Vrine.
{vinegar}	Vinegar.
{talc}.	Talck.
{subli}	Sublimate Spirit.
{fire}	Fire.
{water}	Water.
{oil}	Oyl.
B.	Balneum, or a Bath, or washing place.
B. M.	Balneo Mariae, or Virgin Maries Bath.

B. V.	Balneo Vaporis, or Incense Bath.
{alembic}.	Alembick.
AF. AF.	Aqua Fortis, or Violent water.
AR.	Aqua Regia, or Princely water.
AV.	Aqua Vitae, or water of Life.
SV.	Spiritus Vini, or Spirit or Wine.
SSS.	Stratum Superstratum, or lay upon lay.
⊕ {sal armoniac}	Salt Armoniack.
{sulphur}	Sulphur, or Brimstone.
{salt}	Salt.
{cinnabar} {cinnabar}	Cinnabar, or a kind of a red Stone.
{nitre}	Niter, or kind of Salt.
{tartar}	Tartar, or Lees.
{alum} {alum}	Alum.
{vitriol} {vitriol} {vitriol}	Vitriol.
{ashes}	Ashes.
{glass}	Glass.
{quicklime}	Quicklime.

Abbreviations by Dashes.

THere is an Abbreviation by Dashes over the Vowels, which cuts of M or N as in the following examples.

ā	am. an.
ē	em. en.
ī	im. in.
ō	om. on.
ū	um. un.

Or thus in plainer Examples.

A Com̄ōwealth	A Commonwealth
is in danger	is in danger
where Wisdō	where Wisdom
is not predom̄ināt.	is not predominant.

Abbreviations by Numeration Figures.

THese Abbreviations (by Figures) are most used in long Measures, as a Yard is divided into 16 parts or Nails; the Dividual parts thereof are

Charac∣tered.	And commonly expressed.
1/16	a Nail.
2/16	half a Quarter.
3/16	three Nails.
1/4	a Quarter.
5/16	Five Nails.
6/16	a Quarter and a half.
7/16	half a Yard lack a Nail.
1/2	half a Yard, half any thing.
9/16	half a Yard and a Nail.
10/16	half an Ell, or half a Yard, and half a Quarter.
11/16	three Quarters lack a Nail.
3/4	three Quarters.
13/16	three Quarters and a Nail.
14/16	three Quarters and a half.
15/16	a Yard lack a Nail.

Also any thing whatsoever that is dividable, the Divisions thereof may be demonstrated by Figures; as followeth.

1/20	the Twentieth part.
1/17	the Seventeenth part.
1/14	the Fourteenth part.
1/11	the Eleventh part.

Or thus.

2/3	Two in three.
3/5	Three in five.
4/7	Four in sev'n.

Any Divisions in Numbers whatsoever, may be sig∣nified by Figures, as above directed.

Of Notes of Observations.

THE Notes of Observation that are used in Books, are these,

by Characters,	by Names.
§	a Section.
¶	a Paragraph or Pilcrow.
☞	an Index or Hand.
“	Turn'd Comma's.
( )	Parenthesis.
[ ]	a Cratchet.

§ Most Books are divided into Parts or Chapters: And oftentimes these Chapters are again subdivided into Sections. A Section is a cut∣ting

parting or dividing of a matter or thing into divers parts; And at the beginning of such subdivisions or parts in Books, this Character § is commonly posited.

¶ A Paragraph or Pilcrow, is sometimes used instead of Breaks or Indents, as Printers call them: As a Chapter is divided into Sections, so are the Sections again subdivided into Paragraphs. The Chapters of the Bible being divided into Verses, and every Verse thereof beginning with Indents, (that is to say shorter than the other Lines, and ending with a Break most an end, or in shorter Lines than the rest.) could not be also divided into Paragraphs by Breaks or Indents; And therefore the beginning of the Paragraphs thereof, are noted with this Character ¶, especially in Antient Prints; As you may see the third Chapter of Proverbs divided into twelve Paragraphs, (viz.) the first beginning in the first; Verse and ending at the fourth. The second beginning at the fifth; the third at the seventh, the fourth at the eleventh; the fifth at the thirteenth; the sixth at the twenty first; the seventh at the twenty seventh; the ninth at the thirtieth; the tenth at the thirty first; the eleventh at the thirty third; and the twelfth begins at the thirty fourth Verse, and ends at the Conclusion of the Chapter.

Thus you may see that a Paragraph is a sentence, as the contents of the aforesaid Chapter further explains unto you.

Where the Reader finds a Paragraph in his reading, he ought to stay his voice there, as long as at a full Point or Period; that is, as long as one in a speedy way may count about fifteen; or until his Auditors it unsatisfied, whether he (at that time) designs to read any further or not.

☜ An Index or Hand, is commonly placed in the Margin of a Book, the Finger thereof pointing at a matter, word, or sentence of great importance, or notably to the purpose of the Treatise.

“ This Note called turn'd Commas, is placed most commonly in the Margin of a Book; and sometimes in the middle of a Line, or body of a Page: it is a Note of extraordinary passages; and wheresoever you find this Note in your reading, you are to take great notice of the annexed part of the Treatise; for this Note is a significator of a notable passage, or part worthy of great notice.

( ) A Parenthesis is a Note that incloseth a small sentence or clause, that is interposed in the middle of another sentence: If that sentence in∣closed.

closed within Parenthesis was omitted by the Reader, yet the other sentence surrounding it would be sound and whole, or good sence: as for example,

Honour thy Father and Mother, (being the fifth Com∣mandment) that thy Days may be long in the Land which (the Lord) thy God giveth thee.

Now were, being the fifth Commandement (inclosed in the first Pa∣renthesis) left out; and, the Lord, inclosed by the second Parenthesis left out also; the Reader might still read good sence; as thus,

Honour thy Father and Mother, that thy Days may be long in the Land which thy God giveth thee.

[ ] A Cratchet is used (for the most part) as a Parenthesis, (that is) to inclose one sentence within another: And at other times a Cratcixt is used for the interposing of the thing, or Character treated of; as for example;

If the Treatise was upon the Letter i, (for distinction sake) it would be proper to interpose it between a Cratchet, thus [i] exam∣ple; the Letter [i] is counted a Vowel; but when [j] is thus [j] Charactered, and placed before another Vowel; then [j] becomes a Consonant, as in these names. Jacob, Josus, John, June.

Notes of Directions.

The Notes of Directions are thus

Charactered,	and Named.
*	Asterison or Asterick.
†	a Dagger.
‡	Obelisk.
‖	a Double Rule.
—	a Hyphen or Division.

The four first Notes, (viz. * † ‡ ‖.) differs nothing in their use or meaning, but art all us'd alike, (that is) to direct from the Book to

the Margin: when the Reader meets with any of them, in the body of a Book; let him seek for the same in the Margin; and there he will and Scripture proof (or an explanation) to the word or sentence, following the Note in the body of the Book. Also the Letters of the Alpha∣bat (in lesser Characters than the Matter) are sometimes used (as these Notes) to direct from the Book to the Margin.

— Hyphen or Division noted thus — is a Note of Connexion or join∣ing together, and is used between any two words that are spoken as one word. Example, Some-times, House-keeping, Hand-maid: This Note, is also (always) used at the end of a Line, when a word is broke off, or cannot be all brought into that Line.

Of the Signatures.

THE Sheets of all Books are marked, (at the bottom of the Pages,) with the Letters of the Alphabet; which the Prin∣ters, and Book-binders, call Signatures.

The chief use of those Signatures, is to direct the Book-binders to fold the sheets aright, and to place the sheets in their true succession in a Book.

There is but 23 Letters used for Signatures; [w] being no Latine Letter is left out.

The Reader, or Buyer of a Book may make this use of the Signa∣tures: Seek the Signature of the last sheet in a Book, and that sheweth (by inspection,) what number of sheets are in it: if a Book exceeds not 23 sheets, the Signature goes by a single Letter; When you have sound the Signature of the last sheet in a Book, count the Letters of the Alphabet (beginning at A) until you come to that on the last sheet, reckoning, A 1. B 2. C 3. &c. and the same number as your Let∣ters are, so are the sheets of the Book.

If there be more than 23 sheets in a Book, the Signatures are made of Double Characters, (which they call the second Alphabet,) viz. A A for the 24th sheet. BB for the 25th. CC for the 26th. &c.

If there be more than 46 sheets in a Book, the Signatures are made of Treble Characters, (and are called the third Alphabet) viz. AAA marketh the 47 sheet, BBB the 48th. &c.

Some great Books consist of many Alphabets; by the aforegoing di∣rections you may find the number of sheets in any Book.

Observe that Folio Books, (or great Books folded into two leaves each sheet) are not noted with Signatures on every single sheet, but are marked by two or three sheets together, and so are the sheets put within each other.

There be 6 sorts or Volumns of Books, (commonly) Printed in England, viz.

1. A Twenty four, (or each sheet folded into 24 leaves,) is a ve∣ry little Book, and commonly Printed by half sheets; and every half sheet being 12 leaves, 5 or 6 of the first leaves thereof, are marked with a Signature.

2. A Sixteenth, or each sheet folded into sixteen leaves; if that be Printed by whole sheets, the first 8 leaves, may properly be marked with Signatures.

3. A Duodecimo (or Twelves) is a Book where every sheet of it is folded into 12 leaves; and five or six of the first leaves in each sheet, is noted with a Signature.

4. An Octavo, is a Book folded into 8 leaves each sheet of it: The four first leaves of every sheet therein are marked with Signatures.

5. A Quarto, is a Book that the sheets of it are folded into four leaves, and the two first leaves of every sheet of it, are mark'd with a Signature.

6. A Folio, is a Book where every sheet, is folded into two leaves; and is the biggest of all Books, and marked with the Signatures as aforementioned.

Of Capital Letters.

By Capital Letters is meant these following sorts of Letters.

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U W X Y Z.

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U W X Y Z.

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U W X Y Z.

Every Treatise, or written Speech whatsoever, is to begin with great Letter, extending the depth of two Lines or more.

Every distinct sentence, ought to begin with a Capital Letter; or where a full point is placed at the end of a sentence; the ensuing clause or sentence, should begin with a Capital Letter.

Every peculiar Denomination, of every individual, (as all the At∣ributes of God Almighty, the names of Angels, Saints, and Spirits) most begin with a Capital Letter.

The names of Men and Women, both Christian names and Sirnames; the names of Months, Days, Places, Countrys, Counties, Cities, Towns, Islands, Rivers, &c. ought to begin with Capitals: all Times or Titles of Magistrates, Dignities, Offices, Arts. The par∣ticular name of any peculiar Horse, Dog, or Beast of what kind soever, ought to begin with a Capital Letter.

Lastly any Letter set for a Number, or any Letter that stands for Abbreviation ought to be a Capital.

Although one may read ever so readily; spell and pronounce ever so only; yet he cannot (claim to himself the Title of a true Orthographer, or) say that he is a compleat Reader, or Writer, until be understands the proper use, or meaning of the aforementioned Stops, Abbreviations, Notes of Observations, and of Directions, and of the Capital Letters. He that regardeth not his Stops, reads good sense as nonsense. He that regardeth not the Parenthesis, and the other Notes of Observations; gives not a clear understanding to himself of what be reads. He that understands not the Abbreviations, (whether by parts of words, or single Characters, Figures, or Dashes) understands but part of what he reads; and therefore his reading is abjcure, and unpleasant unto him. He that knoweth not the use of the Notes of Directions, is puz∣led in his reading. He that observeth not the proper use of the Capital Letters, is not worthy to be called an Orthographer.