Fleta seu commentarius juris anglicani sic nuncupatus sub Edwardo rege primo, seu circa annos abhince CCCXL, ab anonymo conscriptus, atque è codice veteri, autore ipso aliquantulùm recentiori, nunc primùm typis editus : accedit tractatulus vetus de agendi excipiendique formulis gallicanus, fet assavoir dictus / subjungitur etiam Joannis Seldeni ad Fletam Dissertatio historica.

LIBER SECUNDUS. (Book 2)

De Personalibus actionibus civilibus. CAP. 1.

EST autem injuria omne quod non jure fit. § 2. Injurialium autem actionum, quaedam ex delicto proveniunt, & quaedam ex contractu: Et illarum quae ex delicto quaedam atroces sunt, quaedam verò leves; ex quarum quidem qualitate sequitur poena corporalis, vel pecunia∣ria major vel minor, quae ulterius tamen quam ad auctores extendi non de∣bet, nec ulterius progredi quàm se extendit delictum. § 3. Atrocium eti∣am injuriarum quaedam criminales, & quaedam civiles. § 4. Si quis nam∣que unum percusserit cum alterum percutere vellet in felonia, vel cum le∣vius percussisse crediderit graviusque percusserit & occiderit, crimen com∣mittit, & atrocem injuriam & transgressionem. Transgressio autem est cum modus non servatur nec mensura; debet quilibet in suo facto modum habere & mensuram. § 5. Sunt etiam quaedam atroces injuriae quae crimi∣nales sunt & civiles, eo quod ad utrumque poterint intentari; sicut sunt in∣juriae de mahemiis, plagiis, imprisonamento liberi hominis contra pacem Regis, quae mortem tamen non ducunt; et sicut sunt injuriae de rebus alie∣nis invito domino rerum asportatis & detentis injustè: & haec injuria dici∣tur furtum vel robberia in actione criminali, & sequitur judicium vitae a∣missionis; sed si petatur tanquam ad̄rat', sic dicitur injuria & tanquam transgressio in civili, & sequitur rei vel precii restitutio, cum satisfactione dampnorum; nulla autem actio civiliter terminata in curia Regis termina∣liter poterit intentari. § 6. Atrocitas autem quandoque terminatur ex loco, ut, si in cur̄ domini Regis vel dominorum, in nundinis de ablato eccle∣sia vel soro: Item ex loco vulneris, ut, si in fronte, naso, vel oculo, pede, vel manu; & quandoque ex persona, ut si dominis, magistratibus, ballivis, pa∣rentibus siat vel patronis. § 7. Atrox etiam injuria est quae membri exigit amissionem cum infamia turpi, sicut fit de scissoribus bursarum & aliis, quae minuta furta infra valorem duodecim denar̄, socios tamen habere poterint & fautores, quos si accusari voluerint, sic civilem statum mutabunt in cri∣minalem. § 8. Est autem atrox injuria quae perpetuam inducit infamiam cum poena pillorali vel tumberelli, quae quandoque fit per pistores, bracia∣trices, & alios qui falsis ponderibus utuntur & mensuris, & quae etiam fit per cibaria corrupta & semicocta vendentes. § 9. Item per falsarios sigillo∣rum, dum tamen non Regis nec Domini sui de cujus fuerit familia. § 10. Sunt etiam quaedam atroces injuriae quae prisonam voluntariam in∣ducunt, sicut de inventoribus malorum rumorum, unde pax possit extermi∣nari; de hiis qui recuperant in novis desseisinis contra ballivos tenentium, contra facta propria: de hiis qui ceperint victualia Regis & non solverint,

cum pecuniam proinde receperint. § 11. Quaedam vero prisonam trium annorum, sicut de abductoribus monialium, de ballivis dimittentibus irre∣plegiabiles & retinentibus replegiabiles, & de vic', coronator̄ felones caelan∣tibus cum non habeant unde redimantur; & quaedam similiter prisonam trium annorum cum exilio perpetuo, cum pleg' non habuerint malefacto∣res; sicut de malefactoribus in parcis & vivariis. § 12. Quaedam et iam prisonam duorum annorum, sicut de abductoribus puerorum marit andorum injustè; & de ballivis non sufficientibus ad redemptionem, in quorum de∣fectu remanserit secta ad felones. § 13. Quaedam etiam prisonam unius anni sicut de deceptoribus cur' reg' & partis de felon' Appellatoribus, & de falsis Abettatoribus, de falso deferentibus assisas novae disseisinae, & de balli∣vis libertatum, in quorum balliviis non fit secta pro pace Regis. § 14. Quae∣dam in prisona dimidii anni, sicut de praesentationes injustè impedientibus cum non sufficiant ad dampna reddenda; Et quaedam in prisona quadragin∣ta dierum, sicut de capientibus theolonia injustè, & de capientibus cariagia ad opus Regis plus quam necesse esset. § 15. Et sunt quaedam injuriae quae restitutionem in triplo inducunt dampnorum, sicut de hiis qui vastum fece∣rint in alieno, de vic' & receptoribus denar' Reg' solventes eis non acquietan∣tibus, de virgatoribus injustum feodum capientibus, de captoribus cariagii superflui, & de procurantibus placita moveri. § 16. Quaedam verò in du∣plo sicut de redisseisitoribus, captoribus hospitiorum & victualium contia voluntatem Dominorum, & de retinentibus replegiabiles, & dimittentibus irreplegiabiles de hiis qui vetant averia replegiari, de ministros Regis dissei∣sitoribus sub colore officiorum suorum, de vic' & aliis ministris Reg' mer∣cedes capientibus pro officio suo faciendo, de retinentibus partem denar' Reg' in acquietatione victualium, de distringentibus pro contractibus forin∣secis, de falsas exceptiones proponentibus in assisis novae disseisinae, & de re∣cuperantibus in eâdem contra facta propria. § 17. Et quaedam dampna simplicia, sicut in assisis & brevibus de possessione, & de dote, & de haered' masculis contra assensum Domini se maritantibus, & de femellis nubilibus maritos competentes resutantibus, & in omni alio casu quo quis versus ali∣um recuperaverit de personali injuria. § 18. Et sunt quaedam injuriae ubi Rex habebit sectam ubi laesi prosequi noluerint, sicut contra eos qui hospitantur & capiunt victualia contra voluntates Dominorum, contra malefactores in parcis & vivariis, contra raptores mulierum, contra abductores sponsarum cum bonis virorum, & contra alios plures. § 19. Item atrox injuria est quae omnium mobilium amissionem confert, & legem liberam aufert, & quae lo∣cum habet in usurariis Christianis, & de perjurio convictis, & in fugitivis suspectis, & de Justiciar' de perversis judiciis convictis. § 20. Est etiam a∣trox injuria quae abjectionem inducit à servitio Domini, & laudabilis status detrimentum, sicut de consiliariis & ministris Regis vel alterius convictis de perjurio, & de inhibita facientibus, & de talibus dicitur: turpis est inopia, qua de gula nascitur, & aliae infinitae sunt injuriae atroces. § 21. Leves au∣tem injuriae plures sunt, ut si quis alium malo pugno percutiat, disseisiat, vel alienum jus justè vel injustè detineat, vel praeceptum Reg' facere super∣sedeat,

& hujusmodi, quae criminaliter non debent intentari, etiam si partes ad hoc ex cordium timore vellent consentire, si citius namque appelletur à petito, quod ipsum felonicè disseisivit, vel mala pugno percusserit, vel hu∣jusmodi, quodque per corpus suum probare voluerit, citius namque paratus hoc defensione resistere corporali; Judex examinata causa statim debet pro∣nunciare appellum esse nullum, causamque fore civilem, etsi duellum per∣inde per imperitam permissior em fuerit inter eos vadiatum: Et istae civiles injuriae cum terminantur diversas poenas inducunt, pecuniarias & corpora∣les, cum redemptionibus & misericordiis gravibus & gravioribus {per} pace reg' infracta. § 22. Patitur autem quis injuriam non solùm per seipsum, ve∣rùm per ipsos quos habet in potestate; vir verò agere poterit de injuria facta uxori suae, sed non è converso; desendi enim uxores à viris, non viros ab uxo∣ribus honestum est. § 23. Item injuriam patitur quis per illos quos ha∣bet in familia sua, sicut per servientes, & servos in contumeliam suam fue∣rint verberati, vulnerati, vel imprisonati, quatenus sua interfuerit operibus eorum non caruisse. § 24. Poena autem injuriarum quandoque erit cor∣poralis, & quandoque pecuniaria; & si fuerit pecuniaria & certa, & in judi∣cium deducta, secundum quantitatem tamen à Judice erit taxanda, cum omne interesse sit incertum, & quandoque augmentatur, quandoque verò minuitur secundum qualitatem facti, & personae cui injuriatur & loci. § 25. Placita autem civilia in rem & in personam coram Justiciar' pote∣runt intentari, & in inferioribus cur' inchoari, & ex causa cur' Baron' & com' usque ad cur' Regis poterunt transferri & poni: Apud Glouc' tamen fuit provisum quod vic' de caetero placitent placita de transgressione in suis comit', & tunc fuit inhibitum ne breve de transgressione cuiquam conce∣deretur coram justiciar' habere, nisi affidat quod bona asportata valeant quadraginta solidos ad minus: Et si queratur de bateria, tunc affidat quod querimonia ejus sit vera, non tamen se extendit inhibitio ad plagas vel ma∣hemia: Et concessum fuit ibidem, quod in brevibus de transgressione liceat defendentibus facere attornatos, sed non in appellis; ita tamen quod si con∣victi fuerint de transgressione, tunc praecipiatur vic' quod tales convicti ca∣piantur, & eandem subeant poenam, quam, si praesentes fuissent quando ju∣dicium fuit redditum, subirent. § 26. Item provisum fuit ibidem, quod si querentes in placitis de transgressione faciant se essoniari postquam compa∣ruerint, eo ipso detur dies eis in adventu Justiciar' ad omnia placita in com' illo, & defendentes interim sint in pace. § 27. Item provisum fuit quod in omnibus placitis in quibus jacent attachiamenta & districtiones, si de∣fendentes se esson' fecerint de servitio Reg', & ad diem sibi datum per esso∣niatorem suum non habeant warrantum servitii Reg', eo ipso reddantur querenti pro custag' jornatae viginti solidi de bonis & catallis defendentis, vel plus, secundum discretionem Justic', & nihilominus sit defendens in mi∣sericordia Regis; vel si pacem Reg' infregerit, tunc committatur gaolae, & inde redimatur secundum meriti qualitatem: sed quoniam per varietatem locorum variantur placitorum personalium processus, ideo non solùm de hu∣jusmodi actionibus civilibus, verum etiam de differentiis Justic' & locorum intentemus.

De Differentiis Curiarum. CAP. 2.

HAbet enim Rex cur' suam in concilio suo, in Parliamentis suis, praesen∣tibus praelatis, com', baron', proceribus, & aliis viris peritis, ubi terminatae sunt dubitationes judiciorum, & novis injuriis emersis nova constituuntur remedia, & unicuique justitia, prout meruit, retribuetur ibidem. § 2. Ha∣bet etiam cur' suam coram Senescallo suo in aula sua, qui jam tenet locum capitalis Justic' Regis, de quo fit mentio in communi brevi de homine re∣plegiando, qui proprias causas Regis terminare consuevit, & falsum judici∣um ad veritatem revocare, & conquerentibus absque brevi justitiam exhi∣bere, cujus vices gerit in parte idem Sen' hospitii Reg', cujus interest de om∣nibas actionibus contra pacem Regis infra metas hospitii continentes duo∣decim leucas in circuitu Regis ubicunque suerit in Angl', quod quidem spa∣cium dicitur virgata regia, idm̄ quod potestas Marescalli virgam portantis recent' illatis etiam sine brevi, non obstante privilegio vel libertate alicu∣jus legem regni expectantis: Auditis querimoniis injuriarum in aula regia audire & terminare, assumptis sibi Camer', hostiar', vel marescallo ausae mili∣tibus, vel aliquo illorum, si omnes interesse non possint. § 3. Habet etiam curiam suam in Cancellaria sua, & in diversis locis hospitii sui. § 4. Habet etiam curiam suam coram Auditoribus specialiter à latere Reg' destinatis, quorum officium non extenditur nisi ad Justiciar' ad ministros Regis, & qui∣bus non conceditur potestas audita terminare, sed Regi deferre, ut per ip∣sum adhibeantur poenae secundum meritorum qualitates. § 5. Habet eti∣am curiam suam, & Justiciar' suos tam milites, quàm clericos locum suum tenentes in Anglia, coram quibus & non alibi, nisi coram semetipso & con∣cilio suo vel Auditoribus specialibus, falsa ju licia & errores Justic' revertun∣tur & corriguntur: Ibidem etiam terminantur brevia de appellis & alia bre∣via super actionibus criminalibus & injuriarum contra pacem Regis illara∣rum impetrata, & omnia in quibus continetur ubicunque tunc fuerimus in Anglia. § 6. Habet etiam curiam suam & Justiciarios suos residentes apud Scaccarium. § 7. Item in banco apud Westm' confimiliter. § 8. Item ad gaolas deliberand' in singulis com' assignatos. § 9. Item ad assisas, ju∣ratas, inquisitiones, certificationes, & attinctas in singulis com' deputatos; & sive hujusmodi recognitiones in com' terminatae fuerint, sive non, prohi∣bitum non est tamen quin inquisitiones & certificationes extra com' trahi possunt. § 10. Item Justic' itinerantes adprimas assisas, ad omnia placita criminalia & civilia audienda & terminanda constitutos. § 11. Item Ju∣stic' itinerantes ad placita de forestis terminand'. § 12. Item habet curi∣am suam in provinciis in quolibet com', & in turnis vic', & in hundredis, & in maneriis suis tanquam Baro vel alius liber homo. § 13. Et etiam in civitatibus & Burgis, ut in Husting', London', Lincoln', Wynton', & Ebor', & alibi in libertatibus, in quibus locis Barones, Cives & Sectarores recordum habent quodammodo in hiis quae coram cis fuerint ibidem terminata, licet non secundum legem communem, sed secundum suas consuetudines diu ob∣tentas.

De placitis Aulae Regis. CAP. 3.

SEnescallus autem ex officio sibi commisso potestatem habet omnes in∣jurias omnesque actiones criminales & personales per inventionem pleg' de prosequendo, conquerentibus plenam justitiam exhibere nullo essonio allocato; inbreviatis antem pleg' notis pro sufficientibus per clericum Re∣gis tenentem rotulum placitorum aulae pro Rege, praecipiatur Marescallo forinseco, quod ipsum de quo fit quaestio & clamor sine dilatione faciat at∣tachiari; dum tamen infra metas hospitii praedictas ipsum contigerit inve∣niri, a ioquin non erit per Mar' attachiabilis. § 2. Si autem de aliquo fa∣misiari Reg' siat querimonia, primò summoniatur, qui si ad diem sibi prae∣fixum non venerit, tunc considerand' erit quod attachietur, quod sit ad alium diem; qui si tunc non venerit, considerabitur quod corpus ejus capiatur, si infra virgatam summonitionem receperit personaliter, & coram Senescallo ducatur, cujus pleg' sit Mar', videlicet sub tali loco partito secundum legem & consuetudinem hospitii; quod nisi de corpore respondeat, de petitione satisfacere tenebitur, supposito quod de corpore fuerit seisitus. § 3. Et quod dictum est de serviente Reg', dici poterit de comitibus, in tant' quan∣dam paritatem consequuntur. § 4. Debet autem Senescallus nomine capi∣talis Justic', cujus vices gerit, mandare vic' loci, ubi Dominus Rex fuerit de∣clinaturus, quod venire fac' ad certum diem, ubicunque tunc Rex fuerit in ballivia sua, omnes assisas com' sui, & omnes prisones cum suis attachiamen∣tis, & omnibus adminiculis per tale breve: A. de B. Senescallus hospitii Do∣mini Regis vic' tali salutem: Mandamus quod venire fac' coram nobis tali die, ubicunque Dominus Rex tunc fuerit in ballivia tua, omnes assisas novae disseisinae, mord', ultimae praesentation', magnas assisas, & omnes juratas, in∣quisitiones & attinctas, placita de dote unde mulieres nihil habent, & quae summon' sunt coram Justic' Reg' ad primas assisas cum in partes illas vene∣rint, necnon & omnes assisas illas, & placita illa, juratas & inquisitiones, & attinctas illas quae coram Justiciar̄ Reg' ad assisas capiend' in ballivia vestra assignat' fuerint atta'tae & non finitae, & partibus diem illum praesigatis quod tunc sint ibi assisas illas, & placita illa, juratas, & inquisitiones, & attin∣ctas illas in eodem statu quo remanserint coram praefat' Justic' prosecuturi si voluerint: Venire etiam fac' coram nobis dictis die & loco omnes prisones & manucaptos de ballivia vestra, & omnia attachiamenta quae per∣tinent ad gaolam deliberand', fac' & proclamari & sciri per totam ballivi∣am vestram, quod omnes liberi, & quatuor homines; & praepositus de villatis, quarum interfuerit, quod tunc sint ad deliberationem praedictam; & habe∣atis ibi recognitor' nomina, pleg', summonitor', & hoc breve. § 5. Quod quidem mandatum frequenter retro trahitur per ejusdem Senescalli man∣datum, eò quod Rex forte novis emersis propositum suum mutaverit. § 6. Si autem Rex ad alia vota non convolaverit, sed partes illas prout pro∣posuerit, accesserit; imprimis ducantur prisones cum attachiamentis suis co∣ram Senescallo, appelláque audiat, duella jungat, & omniaplacita crimina∣lia audiat, & terminet etiam quantum commodè possit. § 7. Postea verò

de injuriis illatis in virgata contra pacem, & postea de assisis & juratis, & tunc demum de obligationibus & contractibus, in quibus debitores ad di∣strictionem Senescalli, & Mar' Regis sponte se obligaverint. § 8. Placita autem quae ibidem terminari non poterint, de com' in com' & die in diem poterit adjornare, vel in banco, vel ad primas assisas, vel alibi, secundum quod fuerit faciend' donec fuerint omnia ritè terminata. § 9. Et haec omnia ex officio suo licitè poterit facere non obstante alicujus libertate, etiam in alie∣no regno, dum tamen reus in hospitio Regis poterit inveniri; secundum quod contingit Parisiis, anno regni Regis Edwardi decimo quarto, de Ingel∣ramo de Nogent capto in hospitio regis Angliae, ipso rege tunc apud Paris existente, cum discis argenti furatis recent' super facto, rege Franciae tunc praesente; Et unde licet cur' reg' Franciae de praedicto latrone per Castellan' Paris petita fuerit, habitis hinc & inde tractatibus in concilio regis Franciae, tandem consideratum fuit quod rex Angliae illa regia praerogativa, & hospitii sui privilegio uteretur & gauderet, qui coram Roberto silio Jo∣hannis milite tunc hospitii regis Angliae Senescallo de latrocinio convictus, per considerationem ejus cur' fuit suspensus in patibulo sancti Germani de pratis. § 10. Item ad idem inveniri poterit in rotulis Petri de Channvent Senescall' anno regni regis Ed. decimo septimo in Vascon', ubi dicitur quod Edmundus de Murdak appellavit Willielmum de Lesnes de robberia & pa∣ce regis infracta eidem E. perpetrata anno regni regis Ed. duodecimo: Et quia dixerat quod feloniam illam in intentione sua ei fecerat infra me∣ras hospitii regis, infra quas ipsum invenit, licet in alieno regno, non potuit appellum illud per exceptionem alterius regni declinare. § 11. Habet eti∣am ex virtute officii sui potestatem procedendi ad ut lagationes, & duella jun∣gendi, & omnia & singula faciendi quae ad Justic' itinerantes, prout supra∣dictum est, pertinent faciend'; hoc tamen excepto, quod de libero tene∣mento se intromittere non debet sine brevi. § 12. Et notand' quod in obligatione omni in qua fit mentio de districtione Senescall' & Mar' hospi∣tii reg' vel eorum alterius tantum, auditurae sunt partes, & loquela termina∣tura sine brevi ubicunque se contraxerint infra virgatam vel extra coram Senescallo, nisi loquela liberum tangat ten' ejus vel pertinen'; nec obstabit petenti exceptio de contractu facto extra virgatam, ut inter placita Petri de Channent Sen' Aulae reg' anno reg' Ed. decimo octavo inter Henricum de Wotton petentem & Ran' Foleschank obligat' praefat' Henr' in necessa∣riis pro victu & vestitu & hujusmodi, ad valentiam viginti librarum per an∣num suo perpetuo inveniendis pro quadam terra in Dictone & quadam bal∣livia in Sahm̄, & unde idem rex obligavit se in London districtioni Sen' & Mar' regis anno decimo quinto, rege tunc existente in Vascon̄, cui excepti one de non infra virgatam non allocatâ, petiit judicium si de libero ten̄ vel ejus pertinen' debuit sine brevi regis respondere, cum idem H. pe∣tierat certum redditum ad terminum vitae suae; & quia voluit sie obligari, nec volenti & scienti fit injuria; consideratum fuit quod plures Justic' qui aderant ex quo necessaria illa proveniebant tanquam de camera, & non de loco certo de quo potuit visusfieri quod exceptio praedicta locum non ha∣beret,

& quod aliud diceret & responderet, vel pro indefenso & convicto haberetur, § 13. Et sciend' quod si quis de debito aliquo coram Sen' con∣vincatur, committendus est custodiae Mar', donec parti querenti de re ad∣judicata, & Regi de amerciamento vel fine satisfacerit; replegiari tamen poterit ex potestate Mar' per quadraginta dies, & non ulterius, sine juris in∣juria.

De officio Marescalli Forinseci. CAP. 4.

MArescalcia autem est quaedam magna Serjantia Regis com' Norfol' in feodo commissa, cui cum personaliter servitium pro Serjantia illa Regi debitum facere non possit, liceat loco suo quendam militem constitu∣ere, assensu tamen Regio interveniente, qui vice dicti comitis faciet quae fuerint faciend': Et qui si deliquerit, ut pro evasione incarceratorum vel hu∣jusmodi, non erit proinde Dominus suus amerciandus ut comes, sed tan∣tùm ut serviens. § 2. Ipsi autem servienti commissa est virga coram Rege deferenda, quae signat pacem, & unde dicitur virgata quae sequitur Regem ubicunque fuerit in Anglia, spacium. continet duodecim leucarum. § 3. In omni autem guerra Regis erit ejus officium esse in prima acie, & loca deli∣berare toti exercitui & universis in quibus erunt moraturi; Insidias autem nocturnas non tenetur facere, sed singulis noctibus in crepusculo insidias assedebit, & in aurora eas levabit, & exercitu vigilato cum foratoribus ve∣xillo explicato singulis diebus exibit inprotectionem. § 4. Ejus autem exe∣cutiones sunt facere indic' Sen' Regis infra virgatam, & custodias captorum obtinere, & de omni praeda bestiarum totum habere veragium, videlicet omnes bestias maculatas, vel diversi coloris existentes, etiam pro minima stella, & de qualibet libra solidariorum Regis duos denarios.

De officio Marescalli tempore Pacis. CAP. 5.

TEmpore autem pacis est ejus officium hospitia liberare camerario regis pro rege & camerario & intrinsecis suis. § 2. Item Mar' intrinseco non militi hospitia Sen' garderobar̄, & alii qui sunt proprii domestici regis in generali; in speciali cancellar' & singulis hospitia petentibus cur̄ regis pro quocunque negotio sequentibus, dum tamen infra virgaram poterit in∣venire. § 3. Assignatur quoque per eundem com̄ unus clericus & unus ser∣viens qui dicto militi sint intendentes; clericus pro attachiamentis faci∣end' & imbreviand', & serviens pro attachiatos custodiend'. § 4. Eorum autem interest virgatam à meretricibus communibus protegere & delibe∣rare, & habet ex consuetudine Mar̄ de qualibet meretrice communi infra metas hospitii inventa quatuor denarios primo die; quae si iterum invenian∣tur in ballivia sua, capiantur, & coram Sen̄ inhibeantur eis hospitia regis & reginae & liberorum suorum, ne iterum ingrediantur, & nomina earum im∣brevientur; quae si iterum fuerint inventae hospitii secutrices, tunc aut re∣maneant in prisona, in vinculis, aut sponte praedicta hospitia abjurent; quae autem si tertiò inventae fuerint, considerabitur quod amputentur eis tresso∣ria, & quod tondentur; quae quidem si quartò inveniantur, tunc amputen∣tur

eis super labia, nè de caetero concupiscantur ad libidinem; & illud idem facere tenetur, qui vices ipsius gesserit coram quibuscunque Justic'. § 5. De∣bet etiam Mar̄ sub suo periculo, omnes captos infra virgatam custodire, & de eis coram Sen̄ respondere, & de judicatis plenam facere executionem; & quoties contigerit aliquem captum evadere, non solùm capiend' est offi∣cium in manu Regis, sed teneantur miles, clericus, & serviens, & prisonarii inferiores, donec de consensu evasionis praedictae, quòd non sint culpabiles, legitimè se acquietaverint; qui quidem si de consensu culpabiles esse inveni∣antur, capitale judicium subeant cum exhaeredatione perpetua, & bono∣rum suorum amissione. § 6. Miles autem, clericus & serviens in aula Reg' singulis diebus comedent; militi verò quotidiè liberetur à cela•• Regis ba∣rillatum vini, continens ad minus vnum jalonem. Item unus torticius cum sex minutis cand' cerae, & de quolibet imprisonato liberato quatuor denarii. § 7. De homagia Domino Regi facientibus, & de militibus cum effecti fuerint à Rege limitatur feodum per hoc statutum. § 8. Provisum est, quod Mar̄ de quolibet Com̄ & Bar̄ Baroniam integram tenente vel de∣fendente ad homagium suum, vel ad militiam suam suum habeat paleff, vel precium antiquum, quem si ad homagium habuerit, ad militiam nihil capiet, & è converso; Ita quod de uno sit contentus, liceat tamen Mar̄ ut rumque seisire, donec captio & detentio pro iusta vel iniusta convincatur. § 9. De Abbatibus vero & Prioribus integram Baroniam tenentibus, cum fidelita∣tes fecerint Regi, de Baroniis suis capiat Mar̄, sicut de secularibus dictum est; & hoc idem de Archiepiscopis & Episcopis observandum est, dum tamen Baron' vel partes Baroniarum tenuerint: De partes autem Baroniarum tenentibus, sive religiosi fuerint, sive saeculares, capiant secundum portio∣nem quam tenuerint; de religiosis autem tenentibus in liberam eleemosy∣nam nihil exigat Mareschallus

De Privilegiis Camerarii. CAP. 6.

CAmerarius autem & subminister Camerar̄ à jurisdictione Sen̄ & Mai exempti sunt, veluti omnes garderobar̄ ut in quibusdam; non enim ex∣tendit se jurisdictio Sen̄ ad modica delicta Camerariorum, vel garderoba∣riorum audienda vel terminanda, eo quod ex consuetudine hospitii sunt ex∣empti, dum tamen illi de quibus exigi contigerit cur̄ coram Sen̄ Cameris Regis & Reginae, & garderobae assiduè sunt intendentes; sed coram ipsis Thesaurar̄ & Camerar̄ audiantur querimoniae de hujusmodi ministris & sub∣ditis suis, & terminabuntur, praesente tamen clerico Reg' ad placita aulae deputata; ita quod de sinibus & amerciament̄ ex hujusmodi placitis pro∣venientibus nihil Regi depereat. § 2. Debet enim Camerarius decenter disponere pro lecto Regis, & ut Camerae tapetis & banqueriis ornentur, & quòd ignes sufficienter fiant in caminis, & providere nè ullus defectus inve∣niatur quatenus officium suum contigerit.

De Feodo Camerarii. CAP. 7.

FEoda autem Camerarii sunt haec, parata sibi debent esse quaecunque pro corpore suo fuerint necessaria; videlicet, cibus, potus, busta, & can∣dela; & de caeteris feodis sic statuitur. § 2. Camerarii Domini Regis habe∣ant de caetero ab Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Prioribus, & aliis personis Ecclesiasticis, Comitibus, Baronibus, & aliis integram Baroniam tenentibus rationabilem finem, cum pro Baroniis suis homagium fecerint aut fidelitatem; & si partem teneant Baroniae, tunc rationabilem finem capiant secundum portionem ipsos contingentem. § 3. Alii vero Abba∣tes & Priores religiosi & seculares, non tenentes per Baroniam vel per par∣tem Baroniae, non distringantur ad finem faciend', secundum quod de te∣nentibus per Baroniam, vel per partem Baroniae, ut praedictum est: sed de superiori indumento sit contentus tantùm Camerarius, vel de precio in∣dumenti, quod plus dictum est pro religiosis quàm pro saecularibus, quia honestius est quod religiosi faciant fines quam exuantur. Permissum est etiam quòd Camerar̄ ex antiqua consuetudine habeat omnia vetera ban∣queria & tapetos, c•• tinas & lecta Reg', nec non & omnia ornamenta Ca∣merae usitata & derelicta, & de omnibus exeniis Regi sactis cameram ingre∣dientibus, dum tamen de victualibus aliquam portionem.

De officio Clerici Mercat'. CAP. 8.

COmmittitur autem alicui Clerico vel laico cura & custodia mensura∣rum Reg', quae pro standardis & exemplaribus mensurarum regni ha∣bentur; ulnarum videlicet, lagenarum, ponderum, bussellorum, & hujus∣modi. Ipse enim in notitia assisarum panis, vini, mensurarum, & cervisiae debet experiri, ut inde notitiam habeat pleniorem.

De Assiza panis & cervisiae. CAP. 9.

QUando quarterium frumenti venditur pro duodecim denariis, tunc pon∣derabit panis quadrantalis de wastello vi. l. xvi. s. panis de coket de eodem blado & eodem bultello ponderabit plus quam wastellum de iis, & panis minoris valoris, & de alio bultello ponderabit plus quam wastellum de v. s. panis verò de symenel minus wastello de ii. s. quia bis coctus erit; pa∣nis vero integ' quadrantal' frumenti ponderabit unum coket & dimidium, & panis de Treyt duos wastellos ponder̄, & panis de omni blado ponder̄ ii. coket. § 2. Item quando quarterium frumenti venditur pro octodecim denariis, tunc panis albus quadrant̄ de wastello bene coctus ponderabit iiii. l. x. s. viii. d. § 3. Quando verò venditur pro ii. s. tunc erit pondus lxviii. s. § 4. Quando pro ii. s. vi. d. tunc erit pondus liiii. s. iiii. d. ob. q. § 5. Quan∣do pro iii. s. tunc ponderabit xlviii. s. § 6. Quando pro iii. s. vi. d. tunc ponderabit xlii s. § 7. Quando pro iiii. s. tunc ponderabit xxxvi. s. § 8. Quando pro iiii. s. vi. d. tunc ponderabit xxx. s. § 9. Quando pro v. s. tunc ponderabit xxvii. s. ii. d. ob. § 10. Quando pro v. s. vi. d. tunc ponde∣rabit xxiiii. s. viii. d. q. § 11. Quando pro vi. s. tunc ponderabit xxi. s. viii. d. q.

§ 12. Quando pro vi. s. vi. d. tunc ponderabit xx. s. xi. d. § 13. Quando pro vii. s. tunc ponderabit xix. s. v. d. § 14. Quando pro vii. s. vi. d. tunc ponderabit xviii. s. i. d. ob. § 15. Quando pro viii. s. tunc ponderabit xvii. s. § 16. Quando pro viii. s. vi. d. tunc ponderabit xvi. s. § 17. Quando pro ix. s. tunc ponderabit xv. s. q. § 18. Quando pro ix. s. vi. d. tunc pon∣derabit xiiii. s. iiii. d. ob. q. § 19. Quando pro x. s. tunc ponderabit xiii. s. vii. d. q. § 20. Quando pro x. s. vi. d. tunc ponderabit xii. s. ii. d. § 21. Quando pro xi. s. tunc ponderabit xii. s. iiii. d. § 22. Quando pro xi. s. vi d tunc pon∣derabit xi. s. x. d. § 23. Quando pro xii. s. tunc ponderabit xi. s. iiii. d. Item sciri poterit quantum pistor lucrari poterit, in quolibet quarterio frumenti, & de assisa cervisiae.

De lucro Pistoris. CAP. 10.

PIstor autem poterit lucrari in quolibet quarterio frumenti tres denarios, & fursur, & duos panes de precio duorum quadrantium ad furnagium, et tres ob'ad vadia trium servientium suorum, & unum ob' pro vadia duorum garcionum, & unum ob' pro sale emendo, & unum ob' pro gesto vel levano, unum quadrant' pro candela, tres denarios ad buscam, & unum ob' pro lo∣catione bulcelli; & sciend' quòd assisis panis pro sex denariis crescentibus, vel decrescentibus in quarter̄ mutatur. Et si Pistor convincatur ut de falso pondere, ut pro defectu ponderis unius quadrant̄ in duobus solidis & sex denariis, invento in pane quadrantali, amerciandus erit, & in omni excessu subeund' est pillorium sive collistigium.

De Assisa Cervisiae. CAP. 11.

QUando quarterium frumentivaleat tres solidos, vel quadraginta denarios, & hord' viginti denar', vel duos solidos. & ave•• sexdecim denarios, tunc vendi debent in civitatibus duae lagenae cervisiae pro uno denario, & extra tres lagenas ad denar̄: Quando vero in burgo venduntur tres jalones pro uno denario, tunc debent quatuor jalon' in villis campestr̄ vendi pro uno denario. Item quando quarterium hord' vend' pro duobus solidis, tunc vendantur quatuor jalon̄ ad unum denarium: Quando autem pro duobus so∣lidis & sex denar', tunc septem jalon̄, pro duobus denar' vendi. Quando verò pro tribus solidis, tunc tres jalon̄ pro denar̄. Quando pro tribus solidis & sex denariis, tunc quinque jalon̄ pro duobus denar̄. Quando pro quatuor solidis, tunc duae jalon̄ pro uno denar̄, & sic deinceps: et sic poterit forum augeri & minui secundum forum bladi.

De Pondere & Mensura. CAP. 12.

ITem scire debet naturam & originem ponderum & mensurarum, ut ve∣raciter & perfectè sciat, quantum blad' teneat lagena, & quantum bussell'; sed quoniam hoc scire non poterint nisi per artem ponderum, ideo de pon∣deribus est vidend', & sciend' quod per discretionem discretiorum totius regni Angliae fuit mensura Domini Reg' composita, videlicet per denar̄ Angliae qui sterling' appellatur, et fit rotundus, qui debet ponderare triginta

duo grana frumenti mediocria, et unde viginti denarii fac' unciam, et duodecim unciae faciunt libram viginti solid' in pondere et numero, et pondus octo librarum frumenti fac' mensuram jalonis, et octo jalonatae frumenti faciunt buss', de quibus octo consistit commune quarterium. Item denar̄ sterling', sicut dictum est, ponder̄ triginti duo grana frumenti, et pon∣dus viginti denar' fac' unciam, et quindecim unciae faciunt libram merca∣toriam, et tales duodecim librae et dimid' faciunt petram, et viginti octo petrae faciunt unum saccum lanae, et tantum solebat ponderare unum quar∣terium frumenti; tantum etiam ponderat sexta parsunius charri plumbi, et sexies viginti petrae faciunt magnum charrum plumbi, charrus tamen de pec∣co minor est. Item charrus plumbi cossistit ex triginta fotinellis, et quod∣libet fotinellum continet sex petras minus duabus libris, & quaelibet petra ponderat duodecim libras in pondere plumbi, et quaelibet libra ex pondere viginti quinque solid', sic ergo fit rectum fotinellum ex septuaginta libris, et magnus charrus ex octies viginti & quindecim petris, quae probari poterint per sexies triginta, quae sunt novies viginti. Sed in quolibet fotinello sub∣trahuntur duae librae à praedicta multiplicatione, quae sunt septuaginta librae constituentes quinque petras, et ita sit charrus de octies viginti et viginti quinque petris. § 2. Item secundùm alios charrus consistit ex duodecim way is, et hoc secundùm tronae ponderationem, et tunc erit summa petrarum in claro octies viginti et duodecim, et poterit waya tunc probari per duo∣decies quatuordecim. Et duae wayae lanae faciunt unum saccum, et duodecim sacca faciunt unum lestum, lestus autem allec' consistit ex decim miliar̄, et quodlibet miliare consistit ex decies centum, et quodlibet centum ex sexies viginti. § 3. Item lastus coriorum consistit ex decim dakris, et quodlibet dakr̄ ex decim coriis; dacrum vero chirothecar̄ ex decim par̄, dacrum vero ferrorum equorum ex viginti ferr̄. § 4. Item centena Cerae, Zucarii, Pi∣peris, Cumini, Amigdolarum, et Aloignae, continet tredecim petr̄ et dimid', et quaelibet petra continet octo libr̄. Summa ergo librarum in centena quinquies viginti et octo, et consistit centena ex quinquies viginti, et quae∣libet libra ex pondere viginti quinque solid': Libra verò auri, argenti, ele∣ctuariorum, et hujusmodi Apothecar̄ consectorum consistit solummodo ex pondere viginti solid' sterlingorum; Centena verò Canabi, telae, et hujus∣modi consistit ex sexies viginti ulnis. § 5. Centena verò ferri ex quin∣quies viginti petris: garba vero acer̄ fit ex triginti peciis. § 6. Item sum∣ma nitri constat ex viginti petris, et quaelibet petra ex quinque libr̄, et sic continentur in summa quaedicitur Leseem sexies viginti libr̄. § 7. Item lunda anguillarum constat ex decim stikis, et quaelibet stika ex viginti quinque anguillis. § 8. Lunda autem pellium continet triginta duo tim∣bria, et senellio cuniculorum et de grisis continet quadraginta pelles; Pecia autem fustiani consistit ex tredecim ulnis. § 9. Pecia sindon̄ de tissue ex quatuordecim ulnis. § 10. Assisa autem pannorum continetur in magna charta, videlicet viginti quatuor ulnas in longitudine, et duas in latitudine debet quilibet pannus venalis continere, nisi factus fuerit in Anglia. § 11. Dolium vini quinquaginta duo sexter̄ vini puri debet continere, et quod∣libet

sexterium quatuor jalones. Pecia de Eylesham ex viginti quatuor ulnis in longitudine, & tribus quarter̄ in latitudine debet esse mensura. § 12. Rasus autem alleorum continet viginti stones, & quaelibet stonis vi∣ginti quinque capita. Centena autem mulnellorum & durorum piscium con∣sistit ex octies viginti piscibus. § 13. Cognitis igitur praemissis, accedere debet ad omnes villatas, & ad omnia mercata infra virgatam existentia, & convenire coram eis ballivos loci vel superiores, qui super agendis suis, quan∣tum ad officium suum pertinentibus, intendentes sint & respondentes, non obstante alicujus libertate, sicut supradictum est: Et praedicti ballivi statim venire fac' coram eis sex homines ad minus de legalioribus totius villae, qui∣bus, praestitis Sacramentis, injungat idem coronator, quod sideliter colligant omnes mensuras & omnia pondera villae ejusdem, viz. bussellos, dimid, & quar∣tas. § 14. Item omnes jalones, potellos, & quartas, & omnes alias mensu∣ras tam tabernarum quam aliorum locorum. § 15. Item ulnas, tronas, sta∣teras, & pondera cujuslibet generis, tam pro pane quàm pro aliis rebus vena∣libus provisa & habita. § 16. Item de omnibus & singulis panem vena∣lem in ballivia illa habentibus & facientibus, venire fac' de quolibet ge∣nere panis unum panem mediocrem vel minimum, in quibus mensuris, pon∣deribus & panibus nomina eorum quorum fuerunt inbrevientur. § 17. Po∣stea jurare fac' duodecim legales homines, tam servos quam liberos, si ne∣cesse fuerit, & tam extrinsecos de visneto quam intrinsecos, prout sibi vi∣derit expedire, quod fideliter ad requirend' ex parte Domini Regis respon∣debunt, nec pro amore vel odio omittent, sic eos Deus adjuvet & sacra Evangelia, & tunc liberentur Juratoribus haec capitula, ad quae distinctè, & apertè, & seriatim respondere injungantur, & suas similiter responsiones in scriptis liberent coronator̄ memorato, & interim venire fac' ballivus loci coram eo omnes pistores, braciatores, & tabernarios, & omnes illos quo∣rum praedictae mensurae fuerint & pondera. § 18. Imprimis respondeant, Juratores super sacramentum suum de prec' quarterii cujuslibet generis bladi in visneto illo. § 19. Item si dominus loci habeat libertatem vis' franc' pleg', tunc dicant si habeat judicialia, ut furcas, pilloralium & tom∣borale, per quae executiones judiciorum ritè fieri poterint, prout postulave∣rit ordo juris secundùm legem & consuetudinem regni; qui si non habeat, capienda erit libertas eo ipso in man' Domini Reg', eò quod praesumi po∣test quod Dominus libertatis justum judicium assisam frangentibus non se∣cerit. § 20. Item dicant quibus casibus, quoties, & pro quanto delicto ceperit Dominus loci sines, et amerciamenta in hujusmodi assisis infract' et non observatis per seipsum vel per ballivum suum quemcunque, et à qui∣buscunque, et quantum. § 21. Si autem in lege assisarum fractarum deli∣querit, ita quod de hiis qui amerciandi fuerint judicialia subire fecerit cum infamia gravi, vel cum passuri essent tantùm fines ceperit, vel hujus∣modi, eo ipso capienda erit libertas in manum Reg'. § 22. Si autem Domi∣nus vel ballivi nullatenus deliquerint in praemissis, tunc capiendus erit finis de tota villata, vel ex delinquentibus tantùm, ex quo in Domino vel in bal∣livis suis non invenitur defectus. § 23. Contingit tamen quod huiusmodi

Domini amerciantur, tum quia artem assisae ignorant, per quod praesumend' est quod in lege ignorata ritè judicare nequibunt, tum quia convicti sunt de sinibus captis pro judicialibus remittend' delinquentibus, tum quia ju∣dicialia libertatis persculosa sunt pro vita vel membris hominum vel muli∣erum subeuntium. § 24. Item inquirend' est & de venditoribus vini post ultimum iter Reg' vel Justiciat' ad primas assisas in partibus illis pro quanto vendiderint sextarium, & quot dolia, & si aliquod vinum vendiderint cor∣ruptum, & quantum. § 25. Item de hiis omnibus qui per unam mensuram vendiderint, vel per unum pondus & per aliud emerint. § 26. Item de hiis qui falsis ponderibus & uinis usi fuerint in eadem libertate. § 27. Item de carnisicibus, & coquis carnes vendentibus suscematas, vel de morina, vel se∣micocta, vel non virtuosa cibaria calefacientes, & insana pro sanis, ad vitarum hominum periculum. § 28. Item de forstallariis, victualibus venalibus, mercatum obviantibus, per quos carior sit inde venditio. § 29. Item si Dominus libertatis post ultimum iter Justiciar' in partibus illis furcas, pillo∣rium, tomborale, vel castigatorium de novo levari fecerit; quod si fecerit, nisi sussiciens habuerit responsum vel warrantum, capienda erit libertas in manum Regis, & praecipiatur quod Mar' illa judicialia prosterni faciat & consumi. § 30. Et cum Juratores responderint, & articulos suos restitue∣rint, inquiratur ab indictatis, qualiter se velint acquietare, quod assisam panis vini & cervisiae, panni, telae, & hujusmodi venalium, constantium ex numero, pondere, & mensura non fregerint vel violaverint: Et si pistor convictus fuerit vel braciatrix, tunc inquiratur â juratoribus si nunquam prius deliquerit; & si dicant quod non, tunc mitius erit agendum, & mo∣dicè sit amerciatus; si autem pluries, tunc pro trino delicto trinum erit a∣merciamentum, pro quarto vero, quinto, vel sexto, & sic deinceps punien∣di sunt corporali passione cum infamia, salvis tamen vit a & membris illaesis, & sic puniendus erit unusquisque transgressor, prout poposcerit quantitas sui delicti. § 31. Hiis autem omnibus expeditis examinentur pondera & mensurae, & quae falsa inveniri contigerit comburantur, & amercientur illi quorum fuerint, de quorum amerciamentis finem capiat communem vel particulatim, & captâ inde securitate extractas liberet clerico placito∣rum aulae pro Rege, qui de hujusmodi omnibus extractis cum exitibus pla∣citorum aulae onerabitur, & in garderoba Reg' inde respondebit: Sed pri∣usquam recesserit Coronator exequi fac' judicia contra illos qui judicialia subire judicantur; libertates autem in manus Regis captas restituere non potest, & cum recesserit, licitum est ei duos solidos pro custagiis suis postu∣lare.

De Cancellaria. CAP. 13.

ESt inter caetera quoddam officium quod dicitur Cancellaria, quod viro provido & discreto, ut Episcopo vel clerico magnae dignitatis debet committi, simul cum cura majoris sigilli regni, cujus substituti sunt cancel∣larii omnes in Anglia, Hibernia, Wallia, & Scotia, omnesque sigilla reg' custodientes ubique, praeter custodem sigilli privati, cui associentur clerici

honesti & circumspecti, Domino Regi jurati, qui in legibus & consuetudini∣bus Anglicanis notitiam habeant pleniorem; quorum officium sit suppli∣cationes & querelas conquerentium audire & examinare, & eis super qua∣litatibus injuriarum ostensarum debitum remedium exhibere per brevia Reg'. § 2. Dicuntur enim brevia, cum sint formata ad similitudinem re∣gulae juris, quae breviter & paucis verbis intentionem proferentis exponunt & explanant, sicut regula juris rem quae est breviter enarrat; non tamen ita debet esse breve, quin rationem & vim intentionis contineat: Et sunt quaedam brevia formata sub suis casibus, & quaedam de cursu quae concilio totius regni sunt approbata, quae quidem mutari non poterint absque eo∣rundem contraria voluntate. § 3. Sunt etiam brevia ex eis sequentia, quae dicuntur judicialia, & saepius variantur secundum varietatem placitorum proponentis & respondentis, petentis & excipientis, & secundum varieta∣tem responsionum. § 4. Sunt etiam quaedam quae dicuntur magistralia, & saepius variantur secundum diversitatem casuum, factorum & querelarum, & quorum quaedam sunt personalia, & quaedam realia, & quaedam mixta; secundum quod sunt actiones diversae vel variae, quia tot erunt formulae brevium quot sunt genera actionum, quia non potest quis sine brevi agere; praecipuè de libero tenemento suo, quia non tenetur quis sine brevi respon∣dere nisi gratis voluerit, & cum hoc fecerit quis, ex hoc ei non injurabitur, volenti enim & scienti non sit injuria. § 5. De eadem autem re plures a∣licui competere poterunt actiones, ordine autem (ut convenit) observatâ. § 6. Breve quidem Reg' in se nullam debet continere falsitatem, nec ali∣quem error' apparere debet, vel in prima sui figura non vitiosum; maximè si fuerit patens sive apertum, quia originalia quaedam sunt clausa & quaedam aperta; & sive aperta sive clausa, apparere debent non abrasa nec aboli∣ta: Et si inveniatur abrasio, tunc refert quo loco, à quo, & quando: quo loco, viz. utrum in narratione facti vel juris; si autem in narratione facti, cadet coram Justiciar', quia suspectum, facta enim & nomina mutari non debent, sed jura ubique scribi possunt: à quo, utrum videlicet per clericum Can∣cellar', cui authoritas data fuerit, velausu temerario per aliū, sicut per cleri∣cum justic' vel vic' ad procurationem alicujus partis, quo casu omnes agen∣tes & consentientes tanquam falsarii puniantur. § 7. Item quando, vide∣licet utrum hoc fiat antequam breve in cur' resuscitatum & publicatum, vel post; si autem post, erit breve suspectum, & cadet, si à tenente fuerit hoc calumpniatum. § 8. Fiunt autem brevia judicialia in Cancellaria ex recognitionibus & contractibus habitis, & in rotulis Cancellariae irrotula∣tis, & ex Recordo Cancellario & clericis sibi associatis per hanc constituti∣onem concess'. § 9. Quia de hiis quae recordata sunt coram cancellar' Domini Regis & ejus justic' qui recordum habent, & in rotulis eorum irro∣tulantur, non debet fieri processus plaeiti per summonitionem vel attachi∣amenta, essonia, visus ter', & alias solempnitates cur', sicut fieri consuevit ex contractibus & conventionibus factis extra cur': Observand' est de caetero, quod ea quae inveniuntur irrotulata coram hiis qui recordum habent, vel in finibus contenta, cum sint contractus sive conventiones, vel obligationes,

sive servitia & consuetudines recognitae, sive alia quaecunque irrotulata, quibus cur' Reg' sine juris & constitutionis offensa auctoritatē praestare po∣test, talem de caetero habeat vigorem, quod non sit necesse de hiis placitare in posterum: Sed cum venerit querensad cur' Domini Regis, si recens sit cog∣nitio vel linis, videlicet infra annum per breve levatus, statim habeat bre∣ve de executione illius recognitionis fac'; & si forte à majori tempore transacto facta fuerit illa recognitio vel finis levatus, praecipiatur vic' quod scire fac' parti de qua fit querimonia, quod sit ad certum diem ostensur' si quid sciat dicere quare hujusmodi irrotulata, vel in fine contenta, executi∣onem habere non debeant. § 10. Et si ad diem venerit, & nihil sciat dice∣re quare executio fieri non debeat; praecipiatur vic' quod rem irrotulatam, vel in sine contentam exequi faciat: Eodem modo mandetur ordinario in suo casu, observato nihilominus quod inferius dicetur in Statuto de reme∣dio qui per recognitionem aut indicium est obligatus. § 11. Ex hac qui∣dem constitutione oriuntur brevia judicialia in cancellaria, sicut coram ip∣sis Justiciar'. § 12. Ipsi autem collaterales & socii cancellarii praecepto∣res esse dicuntur, eò quod brevia causis examinatis remedialia fieri praeci∣piunt, & hoc quandoque cum fine denar' ad opus Regis, & quandoque sine fine; eò quod omnia brevia non sunt omni tempore aequipollentia. De brevibus autem coram Justiciar' ad primas assisas cum in pattes illas vene∣rint sines capere non consueverunt, & quoad tempus itineris Justiciar' li∣gat constitutio Magnae Cartae, quae talis est. § 13. Nulli justitiam nega∣bimus, vendemus vel differemus, sed non inhibetur, quin fines capiantur pro brevibus possessionum & actionum personalium civilium, & pro cele∣riori justitia habenda; qui quidem pro qualitaribus & quantitatibus peti∣tioni concessi in eisdem brevibus inbreviabuntur, & in rotulis cancellariae irrotulabuntur; qui quidem rotuli singulisannis ad Scaccarium liberabun∣tur, ut fines hujusmodi extrahantur, & per summonitionem Scaccarii le∣ventur: Clausula verò finis talis est, Et eape securitatem à praefato T. de quadraginta solidis ad opus nostrum pro hoc brevi: Verba autem extracta∣rum de Scaccario sunt: De A. de B. pro brevi habendo dimid' marc', vel am∣plius, pront finis factus fuerit. Conceduntur aliquando conquerentibus ob favorem paupertatis, quod ubi praesumi possit quod pleg' invenire non po∣terunt de prosequend' clamorem suum, quod securitatem praestent vic' per side•• interpositionem tantùm, non tamen in actionibus personalibus hoc concedendum est. § 14. Habet etiam Rex clericos in officio illo legaliter expertos, qui formas brevium cognoscunt qui approbanda admittunt, & de∣fectiva omninò expellunt, quibus omnia brevia, priusquam ad sigillum pro∣veniunt, cum deliberatione distinctè & apertè, in ratione, literâ, dictione & syllabâ examinare injunctum est; & sciend' est quod nullum breve, nisi per manus eorundem, ad sigillum debet admitti. § 15. Habet etiam sex clericos suos praenotatios in officio illo, qui cum clericis memoratis famili∣ares Reg' esse consueverunt, & praecipuè ad victum & vestitum, quia ad brevia scribenda secundum diversitates querelarū sunt intitula i; & qui om∣nes pro victu & vestitu de proficuo sigilli, in cujuscunque usus provenerint,

debent honestè inveniri: Sunt etiam nihilominus clerici juvenes & pedi∣tes, quibus de gratia Cancellar' concessum est pro expeditione populi bre∣via facere cursoria; dum tamen sub advocatione clericorum superiorum fuerint, qui eorum facta in eorum receperint pericula; & in quolibet brevi debet scribentis nomen inbreviari, qui warrantizare poterunt inspectores, si necesse fuerit: & ne praefati clerici superflua petant stipendia pro scriptu∣ra sua, constitutum est quod tam clerici Justiciar' quàm cancellar' de solo denar' pro unius brevis scriptura se teneant contentos.

De hospitio Regis viz. Thesaur'. CAP. 14.

HAbet etiam Rex alios clericos in hospitio suo, ut thesaurarium garde∣robae, suae quae est locus clericis tantùm assignatus, quae in Francia ca∣mera clericorum appellatur; huic enim thesaurar' cura expensarum Regis & familiae suae committitur, qui cum clerico provido sibi associato pro con∣trarotulare recordum habet, ut in hiis quae officium suum contingunt. Offi∣cium autem thesauri garderobae est pecuniam, jocalia, & exenia Regi facta recipere, receptaque Regis secreta custodire, & de recept' expensas facere rationabiles, expensarumque particulas inbreviare, & de particulis compotum reddere ad Scaccarium singulis annis in festo Sanctae Margaretae absque sacramento praestando, eò quod de concilio Reg' est juratus, & unde post debent distinctè & apertè compotum reddere de omnibus receptis se∣paratim per se in uno rotulo; in alio autem rotulo de expensis quotidianis de quibus Senescallus audiverit compotum simul cum thesaur' & consocio suo; item de necessariis expensis, in quibus emptiones equorum, cariagia, & plura alia continentur; item de donis; item de eleemosynis & oblationibus; item de vad' militum, item de vad' balistariorum, item de feodis forinse∣cis, item de pres' vel accomodat̄. § 2. Item de expensis garderobae, in quibus emptiones pannorum, pelurae, cerae, specierum, telae & hujusmodi comprehenduntur, item de jocalibus, item de expensis forinsecis, in quibus diversis onerantur in compoto reddendo, item de nunciis, item de falconar'. Thesaurarius autem memoratus convenire debet singulis noctibus Sen' hos∣pitii, camerar', contrarotulatorem & clericum ejus, coffrar', mar' aulae & hostiar', milites mar' servient̄, & duos hostiarios aulae, & hostiarios ca∣merae servientes, assessorem ferculorum, pincernam, panetar', pistorem, & clericum eorundem officiorum, qui de expensis dietae, videlicet panis, vini, & cervisiae, piciorum, ciphorum, salis, fructus, casei, & hujusmodi respon∣debit. § 3. Item duos magistros coquorum, lardenar', poletarium, scutel∣larium, salsar', & clericum coquinae qui de eisdem ossiciis pro omnibus in eorum praesentia de expensis illius dietae reddit rationem, quorum omnium praesentia necessaria est. § 4. Item eleemosynar', janitorem, servientem ad custod' summar', & earectarum deputatum, & clericum de Marescalcia cum Marescallo, ferratore equorum, qui quidem clericus de expensis foeni & avenae, literae ferrurae equorum & harnes' pro equis, & carectis, ac de va∣diis servientium, scutiferorum, clericorum, & garcionum respondebit; cu∣jus interest scire tam de hiis qui de novo erunt admissi ad vad' Reg', quam de

extra vagantibus, & in hiis vadia minuere & augere; vadia autem absenti∣bus sine speciali praecepto Regis, nisi in obsequio Regis suerint, minime con∣ceduntur: Praesentia autem Coronator' Regis necessaria erit, ut in pleno temp' compoti auditores super foro frumenti & cervisiae & avenae instru∣et & edocet, qualiter proclamatur in eisdem partibus, per quod melius scire possint quot panes oblati fieri debent de quarter' frumenti, quibus omni∣bus congregatis audire debent expens' & rationabilem compotum illius dietae. Marescalli autem de supervenientibus debent inferiori Marescallo testimonium perhibere: Hostiarius miles hostiariis aliis de numero fercu∣lorum Lardenar' coquo camerar' hostiar' camerae Regis, & sic quilibet alii, & sic audiatur computus de tota dieta.

De ossicio Mar' Aulae. CAP. 15.

OFficiu••s autem Mar' aulae est mensis praeparatis, mappis stratis, intrin∣secos & extrinsecos secundum facultates suas evocare, & decenter & curios•• collocare, & indignos ejicere, & numerum scire gentium, & inde in proximo compoto' testimonium perhibere, non enim permittat canes aulam ingredi, nec quod elemosina ab aliquo furtivè asportetur, nec quod strepitus siat, sed quod quies habeatur, & quod quilibet competentiam in cibariis servet & poculentis, & toti familiae Reg' ipso monente hospitia li∣berare.

De officio Hostiarii. CAP. 16.

OFficium Hostiarii est fercula conpetere quae aulam ingrediuntur, & in∣de testimonium assessori perhibere in compoto quotidiano: Item in∣gressus & egressus hominum custodire, ne furtum fiat vasorum, vel elemo∣sina, vel cujusquam alterius rei: Item literam pro lectis intrinsecis, & bus∣cam pro aula, & cameris forinsecis, ut Garderobae camer' Senescali', & hu∣jusmodi emere & expendere: Item bancos facere & cooperire, aulam stir∣pare, ignem praeparare, mensas & trestella providere & reparare, & de em∣ptionibus suis clerico coquinae reddere rationem, & particulas illas in mag∣no compoto advocare. § 2. Consimiliter facere tenetur Hostiarius came∣rae in hiis quae cameram contingunt: Et quia in hospitio pro regula habe∣tur, quod quanto propinquior sit quis Regi, tanto dignior, ideo habeant se camerarii tanquam caeteris ministris excelsiores, & ideo nullus minister aulae vel alius forinsecus in camera Regis quicquam se intromittat.

De officio emptoris. CAP. 17.

OFficium vero emptoris est oves & boves & porcos emere, & inde fo∣rum Regis capere, sed hoc cum taxatione side dignorum quantum va∣let ad opus Regis, & quantum valuerint per quindenam ante adventum su∣um in partibus illis, & hoc aliquando in Sacramento & aliquando sine: & similiter de piscibus, & inde, coreis & exitibus deductis facere tall' per visum appreciatorum, qui in garderoba per easdem tall' solvi consueverunt, & de emptionibus hujusmodi debet Lardenar' carcare.

De Officio Clerici Coquinae. CAP. 18.

OFficium Clerici Coquinae est, denarios recipere de garderoba pro offi∣ciis Emptoris, Poletae, Salsariae, Aulae, & Camerae, & Scutelriae, & cre∣ditoribus satisfacere competenter.

De Officio Clerici Panetr. & Butel. CAP. 19.

OFficium autem Clerici Panetr̄ & Butelr̄ est, pro blado, pane, vino, cervi∣sia, picher', ciphis, cas', fructu, butyro, & hujusmodi, denar̄ in garderoba recipere, & venditoribus satisfacere. Mapparius verò et si officio illo assigne∣tur mappas, canabum, manutergia, & quae ad officium Napariae pertinent, de garderoba Regis bis, vel ter, vel quater, vel per annum, per ulnarum mensuram percipere solebat': Et de tot ulnis cum tritae fuerint, ibidem fa∣cere restitutionem eleemosynario ad eleemosynam liberaturae, & hujusmodi mappas veteres & tritas pauperibus distribuere injunctum est.

De Officio Clerici Mar. equorum. CAP. 20.

OFficium verò Clerici Marescalciae est, emere foenum, avenam, literam, & ferramenta, & inde recepta pecunia in garderoba, satisfacere credi∣toribus, & Scutiferis servientibus, Clericis, & Garcionibus totius hospitii vadia solvere quotidiana, garcionibus etiam tam Sumetar̄ quàm Carectar̄, & aliis de calciamentis & oblationibus satisfacere, videlicet unicuique pro anno duos solidos & quatuor denar̄ per antiquam constitutionem. § 2. Item ejus erit cura discorum argenti Reg' in majoribus Festis, & inde facere distributionem & restitutionem.

De Officio Servientis Sumar'. CAP. 21.

OFficium Servientis ad custodiam Sumar̄ Regis & cartarum assignati, est, producere equos mahemiatos, debiles, recreatos, & Thesaur̄ & Sen̄ ostendere, quibus restitut̄ & pro non sufficientibus adjudicatis, statim elemosinario liberentur, loco quorum meliores statim collocentur: Ejus est etiam carectas emere, saccos, bahuda, & hujusmodi harnes', tam sumar̄, quam carectar̄ competentia.

De Officio Pincernae. CAP. 22.

OFficium autem Pincernae est, de qualibet navi vinis venalibus carcata unum dolium vini eligere in prora navis ad opus Regis, & aliud in puppi, & pro qualibet pecia reddantur tantum viginti solidos mercatori. Si autem plura inde habere voluerit, bene licebit, dum tamen precium side digno∣rum pro Rege apponatur. Item singulis diebus debet in compoto esse, et de officio suo respondere.

De Officio Elemosinarii. CAP. 23.

OFficium autem Elemosinarii est, fragmenta diligenter colligere, et ea distribuere singulis diebus egenis; aegrotos et leprosos, incarceratos, pau∣perésque viduas, et alios egenos vagósque in prisona commorantes charita∣rivè visitare. Item equos relictos, robas, pecuniam, et alia ad elemosinam largit' recipere et fideliter distribuere; debet etiam Regem super Elemosi∣nae largitione crebris summonitionibus stimulare, et praecipuè diebus fan∣ctorum, et rogare nè robas suas quae magni sunt precii Histrionibus, Blan∣ditoribus, Adulatoribus, Accusatoribus vel Menestrallis, sed ad Elemosinae suae incrementum jubeat largiri.

De Officio Janitoris. CAP. 24.

OFficium autem Janitoris est ingressus & egressus ad portas exteriores diligenter custodire, omniáque suspecta asportata attachiare cum ipso latore; warrantum tamen si habeat qui inde manuceperit latorem in magno compoto warrantizare, quietus recedet attachiatus, alioquin Ma•• deliberetur, qui eum custodiat, donec secundùm legem & consuetudinem hospitii liberentur: & in omnibus praedictis officiis poterunt officiar̄ com∣mittere furtum, quo casu constitutum est. § 2. De capientibus victualia, vel alia ad opus Regis, sive ad munitionem castri, vel ad aliud opus suum retinentibus pecuniam, proinde receptam in garderoba ad scaccarium, vel alibi ad dampnum creditorum non modicum, & scandalum Regis mani∣festum, Provisum est, quod si quis de hoc crimine convincatur, & ipse ter∣ras habeat & ten̄ sufficientia, statim de exitibus eorumdem satisfacere cre∣ditori conquerenti, tam de dampnis, quàm de principali, & nihilominus redimatur pro transgressione: Si autem non habuerit unde creditoribus satisfacere possit, capiatur, & in prisona de voluntate Regis detineatur. § 3. De hiis autem qui creditor' partem pecuniae ad opus eorum receptae nomine stipendii receperint, ut aliam partem eis habere faciant, Provisum est, quod pecuniam sic receptam in duplo conquerentibus restituant, & nihilominus pro voluntate Regis graviter puniantur. § 4. De capienti∣bus autem equos & carectos pro cariagio Regis plus quàm necesse fuerit, & mercedes fortè ceperint ut aliquibus parcant; Provisum est, quod si quis inde convincatur, & de hospitio Regis fuerit, per Sen̄ & Mar̄ graviter ca∣stigetur; & si alius fuerit à curia ignotus, vel non advocatus, quod tunc restituat dampna querenti in triplo, & nihilominus habeat prisonam qua∣draginta dierum.

De Curia Scaccarii, & ejus ministris. CAP. 25.

HAbet etiam Rex Curiam suam & Justic' suos in Scaccario apud Westm̄ residentes, cujus loci capitalis est thesaurarius, non tamen Justiciar̄ ut in pronunciationibus judiciorum placitorum inter extraneas personas ha∣bitorum, sed in hiis quae commodum ejus respiciunt, & tam in rebus fo∣rinsecis quàm intrinsecis; ipse namque principaliter oneratur de omnibus

loca Scaccariorum tangentibus, & praecipuè de exitibus recept̄ & compo•• omniam ibidem computantium, & idem exigetur ab eodem quoties Regi placuerit.

De Thesaurario. CAP. 26.

JUsticiar̄ ibidem commorantes Barones esse dicimus, eo quod suis loci: Barones sedere solebant, dum Com̄ Norff' & Mar̄ Angliae locum habuit in sedili tanquam capitalis Justic' Reg Angliae, Rege in regno suo non exi∣stente; cujus locum occupat hodie Thesaur̄, sed officium tamen occupare non potest.

De aBron. Scaccarii. CAP. 27.

IN Lineáque ejus sedet Cancellarius de Scaccario, juxta quem Barones, de quibus intuitu provectioris aetatis venerabilior esse videtur, propter quod sub ejus testimonio sieri debent brevia; retro quos sedet quidam Cle∣ricus Regis, qui ad memoranda & recognitiones adimbreviare assignatur, § 2. In secundo verò sedili sedent duo Camerar̄, Constabular̄ & Mar̄. § 3. In quorum opposito sedent clerici scriptores rotulorum, quorum unus rotulum Reg' sc••ibit ex parte Thesaurar̄ de exitibus et prosicuis regni, aliusque controrotulum ex parte Cancellar̄; juxta quos sedent Clerici Cancellar' placita et brevia scribentes judiciorum: Retro quos sedet qui∣dam Clericus Regis qui ad custodiam feodorum et memoriand' depuratus est: In quarto autem sedili ex opposito Baron̄ sedent vic'et alii qui com∣potum reddere tenentur. § 4. Ibi etenim habetur locus ad cognoscend' de feodis juribus et libertatibus Reg': Ibi etiam licebit Baron̄ querelas conquerentium de vic', escaetoribus, ballivis, et aliis ministris Regis prae∣sentibus existentibus, de personalibus injuriis civilibus, praeterquam de falsis judiciis audlre et terminare, necnon et de Justiciar' praesentibus qui non per annum feoda sua ibidem recipienda ad responsionem et satisfactionem distringi poterint et compelii. § 5. Ad officium autem Thesaur' cuta et custo∣dia spectat omnium quae ostio clauduntur ibidem, unde et ratione hostiarii de singulis brevibus exeuntibus duos habebit denar̄. Hic etiam ministrat forulos ad pecuniam reponend', rotulos, et tallias; et unde pro singulis fo∣rulis duos denarios singulis annis in Festo Sancti Michaelis habebit, pro lignisque talliorum quinque solidos, Sacristae autem Westm̄ dantur duo solidi pro incausto utriusque Scaccarii. Sunt etiam ministris de Scaccario quaedam liberationes diurnae constitutae, à die videlicet qua convocantur & conveniunt, usque ad eorum generalem recessum; Clerico namque The∣saurarii in Scaccario receptae moranti quinque denar' per diem liberentur: Solent etiam tribui sexdecim denarios duobus militibus, ballivis clavium unicuique, videlicet, octo denarios per diem; Militique Argentario duo∣decim denat', fusori quinque denar', Hostiar' majori Scaccarii quinque denar', quatuor computatoribus denar' duodecimdenarios, & centum librae ipsi Thesaurario singulis annis assignantur.

De Officio Camer' Scaccarii. CAP. 28.

OFficium autem Camerarii officio Thesaurarii est annex', ut quod ab uno per se factum esse dicitur, est Thesaurarius etenim per se, & pro ipsis computum recipit, aliaque facit quae ad ipsum pertinent; in quibus omni∣bus comprehendi debent pari jute societatis ipsorum, tantum est custodia foliorum de omnibus Tali' priusquam fuerint allocatae.

Officium Cancellarii. CAP. 29.

OFficium verò Cancellarii est sigillum Regis custodire, simul cum con∣tro otulis suis de prosicuo Regni.

De Officio Mareschalli. CAP. 30.

MAreschalli autem cura est, Tallias debitorum cum allocantur cum o••evibus allocationum & pardonationum custodire; & si quis vic' tel burgens' post compotum suum in debito Regis remansit, Marescalli custodiae committetur, absque tamen vinculis vel poena per unam noctem tantum, tanquam Baroni licitum est captos custodire, in crastinoque, nisi de Arr̄ satisfecerint, ad prisonam de Fleete ipsos liberaturus, pro cujus qui∣dem noctis custodia et expensis ex antiqua consuetudine clamat Mar̄ dim̄ marcam; quique si plures dimidias marcas ceperit, quamvis per plures noctes in custodia ejus remanserit, injuriam facit manifestam; hujusmodi tamen custoditi expensas suas rationabiliter tenetur acquietare. Ad ipsum etiam pertinet de quacunque persona quae compotum reddere debet ibidem (ex∣cepto custode garderobae Reg', cui tantum fides adhibetur) sacrament̄ palam in initio compoti sui accipere, quòd fidelem compotum reddet de exitibus suis, & de recept̄ secundùm suam conscientiam. Et si talis in uno compoto remanserit in arrerag', & oportet super aliquo extravagante respondere, tunc accepta fide debitoris debet Mar̄ eidem inhibere nè à London re∣cedet sine licentia Thesaur̄ vel Baron̄ de Scaccario, nisi eodem die redire, donec de arrer̄ satisfecerit.

De Constabulario. CAP. 31.

OFficium Constabularii est, ut cum Stipendiarii & operarii domorum, & castrorum ad Scaccarium venerint, eorum audire compotum, & super eo quod residuum fuerit nunciare, & testimonium perhibere: Et in memo∣riam & institutionem futurorum factae fuerint istae constitutiones.

Constitutio Scaccarii de Ballivis. CAP. 32.

PRovisum est quod omnes Ballivi Reg' et vic', Justiciar̄ etiam Cestriae Ballivi Insularum, necnon & omnes alii ministri sui de omnibus recept̄ & exitibus custodiarum, escaetarum, balliviarum suarum cor̄ Thes' et Baron̄ de Scaccario reddant singulis annis compotum suum, ibidem sint respon∣dentes de omnibus compotum suum tangentibus. § 2. Item quod omnes vic', firmarii, Ballivi libertatum, et alii qui ad profrum Scaccarii venire de∣bent

in crastino Sancti Michaelis & in cr̄o claus' Paschae firmas suas redd', & exitus suos ibidem reddituri, eisdem terminis adveniant singulis annis, & redd', & firmas suas praedictas deferant & plenè reddant ibidem: & si quis in toto quod debebit non reddiderit, vel in parte, eo ipso remaneat corpus talis irreplegiabile donec inde satissecerit; & si quis terminis slatu∣tis accedere supersederit, amercietur, & fiat ulterius secundum consuetudi∣nem in Scaccario usitatam: hiis etiam terminis solvant vic' & ballivi ibi∣dem omnes denar' quos receperint per extractas Scaccarii, & aliter de de∣nar' debitis Regi, de quibus omnibus sint tunc parati facere visus compoto∣rum suorum. § 3. Item quod omnes ballivi libertatum debita Regi de∣bentes, & qui vic' inde respondere tenentur per returna extractarum de Scaccario mandat' vic' sint inclinantes in hac parte, in quibus si defectus in∣veniatur, statim ingrediatur vic' hujusmodi libertates, & mandata Regis celeriter per proprios ballivos exequi faciant. § 4. De Justiciariis autem Cestriae & ballivis Insularum provisum est, quod non sit necesse quod in propriis personis semper adveniant, sed suss••ciat quòd transmittant ad pro∣srum Sancti Michaelis singulis annis quicquid Regi debuerint pro illo ter∣mino; dum tamen ipsi personaliter accedant in crassino claui' Paschae, quod tunc Regi debebunt secum reserentes, ballivique Insularum diem habeant computandi singulis annis in crastino claus' Paschae, Justiciarii in quin∣dena Paschae: Item quod principales collectores custumarum, lanarum, co∣riorum, & aliorum theoloniorum dictis terminis denarios Reg' recept' libe∣rentur ad Scaccarium, & inde semel per annum distinctè & apertè reddant compotum de omnibus particulis receptis per omnes portus regni & alibi; ita quod respondeant de qualibet navi, de quo, quanto, & ubi fuit cartata, & sic de omni recepta & quocunque theolonio vel custuma. § 5. Item quod custos garderobae Regis singulis annis ibidem reddat computum su∣um in festo Sanctae Margaretae, et inhibetur dominis thesaur' et Baron' ne teneant aliqua placita Regem non tangentia inter aliquas extraneas per∣sonas, donec negotia Regis fuerint expedita, nec quod Scaccarium de aliquo supersluo permittant onerari. § 6. Item ne quis alium substituat vel col∣locet ibidem in aliquo officio, nisi fuerit Regi et loco juratus; quòd si quis temerè fecerit, statim ab ossicio suo amoveatur, cujus loco nullus sine ipso Rege substituatur. § 7. Et provisum est quod si quis substitutus, quamvis ex licen' Thesaur' substituatur, in aliquo deliquerit, puniatur secundum quan∣titatem delicti si habeat unde, quod si non habeat unde, respondeat ipse cu∣jus loco fuerit substitutus; et sic de gradu in gradum usque ad sufficientem. § 8. Item quod omnes majores, mediocres et minimi jurent tactis sacro∣sanctis, quòd si fraudem vel iniquitatem ab aliquo illius loci jurato scive∣rint, quòd id statim referent Thesaur' vel alicui Baron', qui id statim corri∣gi faciant, vel Regiostendant. § 9. Item quod in festo Sanctae Margaretae priusquam locus claudatur, scrutari faciant Thesaur' et Baron' si sit aliquis compoti debitor, qui nondum compotum suum reddiderit; et si quis talis inveniatur qui vic' fuerit, tunc in festo Sancti Michaelis audiatur ejus com∣potus, antequam ad computand' alius recipiatur: Et si talis fuerit alius quàm

vic', tunc summon̄ talis, vel praecipiatur vic' patriae, quòd talem venire fa∣ciat ad compotum suum certo die reddend'. § 10. Et quia vic', constabu∣larii, et alii quandoque habuerint indebitas allocationes de operationibus Reg' per falsa testimonia visorum, Provisum est, quòd omnes visores hujus∣modi operationum per sacramentum proborum et legalium hominum eli∣gantur ex illis qui melius sciant, velint et possint hujusmodi officio inten∣dere, et quod ipsi electi, si necesse sit, Sacramentum faciant, quòd super in∣junctis fidele testimonium perhibebunt. § 11. De quibus tamen si habea∣tur suspitio falsitatis, liceat Thesaur' et Baron̄ inde per fide dignos inqui∣rere veritatem. Et si quis de falsa allocantia convincatur, de tanto Regi respondeat, quantò fuerit summa allocationis, custodiaeque carcerali manci∣petur, et pro voluntate Reg' puniatur, et visores pro falso testimonio et concelamento redimantur; et eandem aurem poenam incurrant qui conce∣laverint in compoto suo antedicto unde debuerint onerari, sicut de hiis dictum est qui de falsa allocatione fuerint convicti. § 12. Item provisum est, quòd omnes Justiciarii, inquisitores, et alii singulis annis in festo sancti Michaelis liberent in scaccario extractas suas de finium exitibus et amercia∣mentis coram eis taxatis; Justic' tamen it inerantes illum terminum quoad hoc non expectant, sed statim finito itinere suas liberent extractas.

Statutum de debitis Regis receptis & acquietatis. CAP. 33.

PRovisum est etiam de debitis Regis vel patris ejus receptori & per re∣ceptores non solutis, quod Rex per omnes comitatus destinabit aliquos qui inde habebunt potestatem audiendi & terminandi; ubi quidem quicun∣que docere poterit quod solverit, quietus sit, sive receptor vivus sit sive mor∣tuus; qui si vivus existat, & non acquietaverit inde debitorem, graviter pu∣niatur; & si mortuus, tunc onerentur haeredes. § 2. Item provisum est quod hujusmodi receptores acquietent debitores in proximo compoto suo postquam debitum receperint, & allocetur debitum in Scaccario, ita quod amplius non veniat hujusmodi debitum in extractis; & si convincan∣tur quod alio modo fecerint, eo ipso reddant, & nihilominus graviter re∣dimantur: Et provideant sibi vic' & ministri Reg' de hujusmodi receptori∣bus habendis pro quibus respondere voluerint, eò quod Rex in toto se capiet ad capitales, & ad eorum haeredes; & cum hujusmodi debita receperint, praeceptum est quod statim inde faciant Tallias hujusmodi solventibus se∣cundum portionem solutam: Summonitiones verò Scaccarii absque aliquo pro inde dando cuilibet petenti ostendantur.

De Justiciariis de Banco. CAP. 34.

HAbet etiam curiam suam & Justiciarios suos residentes, qui omnes re∣cordum habent in his quae coram eis fuerint placitata, & qui potestatem habent de omnibus placitis & actionibus realibus, & personalibus, & mixtis; dum tamen warrantum per breve Reg' habuerint cognoscendi, nam sine warranto jurisdictionem non habent neque cohertionem.

De diebus constitutis in Banco. CAP. 35.

ET sciend' quod ordinatum est, quod ipsi Justiciarii non ••enean•• 〈◊〉〈◊〉 sua per dies Dominicos, & quod nulli detur tardius vel maturius 〈◊〉〈◊〉 alii; sed omnes dies sint pariter omnibus communes in hac forma, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 Paschae in quindecim dies usque ad octab' Sancti Michaelis, à die 〈◊〉〈◊〉 in tres septimanas usque ad quind' Sancti Michaelis, à die Pasch•••••• 〈◊〉〈◊〉 mensem, tunc à die Sancti Michaelis in tres scptimanas, 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 a 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 chae in quinque septimanas, tunc à die Sancti Michaelis i•• 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 § 2. Quando in octab' Sanctae Trinitatis, tunc in crastino 〈◊〉〈◊〉 do à die Sanctae Trinitatis in quindecim dies, tunc in crastino 〈◊〉〈◊〉 tini, & idem dies habebitur à crastino Sancti Johannis Bapti〈…〉〈…〉 octab' Sancti Johannis in octab' Sancti Martini: Item à quindena 〈◊〉〈◊〉 Johannis usque ad quindenam Sancti Martini. § 3. Item ab octab' 〈◊〉〈◊〉 Michaelis in octabis Sancti Hillarii: Item à quindena Sancti Michaelis quindenam Sancti Hillarii: Item à die Sancti Michaelis in tres septim 〈◊〉〈◊〉 ••unc in crastino purificationis: Item à die Sancti Michaelis in 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 sem in octabis purificationis: Item à crastino animarum à die Pasch•• quindecim dies: Item à crastino Sancti Martini tunc à die Paschae in〈…〉〈…〉 septimanas: Item ab octabis Sancti Martini à die Paschae in unum 〈◊〉〈◊〉 vel in crastino ascentionis. Item ab octabis Sancti Hillarii usque ad 〈◊〉〈◊〉 sanctae Trinitatis: Item à quindena sancti Hillarii in quindenam Trini•••• Item à Crastino purificationis in octabis sancti Johannis: Item ab 〈◊〉〈◊〉 Purificationis in quindenam sancti Johannis. In actione tamen dotis 〈◊〉〈◊〉 viores dari dies praeceptum est, ut viduae, ob dotis savo••••m, quicquid 〈◊〉〈◊〉 justitia poterunt expediantur. § 4. Et provisum est, quod Justiciarii•• utroque banco placit' ad unum diem adjornata per••••iant, anteq〈…〉〈…〉 de placitis diei sequentis quicquam placitare incipiaut, hoc 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 cepto, quod esson̄ illius diei supervenientis admittantur, & adjudice•••• & reddantur.

De Clericis. 36.

IN hac etiam Cur' sunt Clerici Praenotarii et Cursarii qui placita i〈…〉〈…〉 lant, et brevia faciunt judicialia, nec non cyrographari•• tam ibi〈…〉〈…〉 quam coram Justiciar' it inerantibus: De quibus statutum est, quod de 〈◊〉〈◊〉 tuor solidis pro scriptura cujusliber cyrographi se teneant contentos, 〈◊〉〈◊〉 nullo brevi de judicio non solvatur scriptori, nisi denar' tantum. § 2. 〈◊〉〈◊〉 injunctum est Justic'in side qua Regi tenentur, quod si hujusmodi Min〈…〉〈…〉 contra praedictum Statutum in aliquo evenerint, & querimoni sad eos pe〈…〉〈…〉 venerit, tunc poenam eis infligant rationabilem iuxta meritorum quali〈…〉〈…〉 tem: et si iterum deliquerint, maiorem poenam eis insligant, qua castigr merito debent: & si tertio deliquerint et inde convicti fuerint, si sint 〈◊〉〈◊〉 nistri de seodo, amittant feodum suum, et si alii sint, amittant curiam Reg〈…〉〈…〉 nec sedeant sine ipsius Regis praecepto speciali. § 3. Statutum est eti〈…〉〈…〉 & provisum, quod nullus Minister Regis, cuiuscunque fuerit officii, per ips〈…〉〈…〉

vel per alium, placita, loquelas, seu negotia quaecunque in curia Regis exi∣stentia de terr' et ten̄, vel alterius rei cuiuscunque pro parte inde habenda, seu aliquod commodum per conventionem inter ipsos manut enentem et placit antem factam foveat, vel manuteneat partes in querelis vel negotiis, quae sunt in curia Regisdefenden', nec fraudem fac' pro communi iustitia differenda vel impedienda, sub poena praedicta vel graviori, secundùm quod postulaverit quantitas delicti. § 4. Item constitutum est, quod nullus Cancellar', Thesaur', Justiciar', vel alius de concilio Regis, vel de Cancella∣ria, de hospitio, scaccario, itinere, vel de aliquo banco, nec aliquis minister, Clericus Regis, vel alius laicus recipiat praesentationes Ecclesiarum, vel ali∣cuius Ecclesiae advocationem, terr', ten̄, neque feoda, exemptione sen dono vel ad firmam seu ad campi partem, viz. ut particeps fiat, nec in aliquo mo∣do se inde intromittat, dum contentio inde fuerit pendens coram Rege, vel aliquo ministrorum suorum, nec aliquid stipendium inde capiatut: Et qui contra hanc constitutionem inhibition̄ per se vel per alium evene∣rint, ipso iure puniantur pro voluntate Regis, tam agens contra hanc inhibi∣tionem, quàm sacti perquisitor. § 5. Inhibitum est etiam nè aliquis Cle∣ricus Justic' vel vic' vel Reg' praesentationem alicuius Ecclesiae, unde placi∣tum et contentio sit in curia Regis de advocatione eiusdem, sine speciali li∣centia Domini Regis recipere praesumat, sub poena amissionis servitii sui.

De Narratoribus. CAP. 37.

IN curia autem Reg' sunt servientes, narratores, attornati, & apprenticii: De quibus constitutum est, quod nullus deceptionem aliquam vel collu∣sionem in curia ausu temerario facere praesumat, vel facere non consentiat in deceptionem cur̄ pro cur'vel aliqua parte recipienda, sub poena impri∣sonamenti per unum annum et unum diem, et ulterius. Et ulterius in curia Regis pro aliquo narrare non audietur nisi pro semetipso, si narrator suerit. Et quod dicitur de narratore, intelligatur id dici de quolibet alioqui ad imprisonamentum et majorem poenam subibit, si quantitas delicti hoc po∣stulaverit pro dispositione et voluntate Regis.

De Virgatoribus. CAP. 38.

IN eadem autem curia sunt Virgatores populum gravantes, gravia feoda petentes; de quibus fit talis constitutio: Quia plures conquesti sunt quod Virgatores, servientes, clamatores de feodo, et alii Justic' Mar' injustè fre∣quenter petunt et recipiunt denar' de seisinam terrae recuperantibus, et de lucrantibus querelis suis, de sinibus levatis, de jurat oribus villatis prisonibus et aliis attachiat is ad placita Coronae aliter quàm facere deberent diversi∣modè, et etiam plures quàm necesse esset, ad gravamen populi manifestum, inhibetur à Rege nè hujusmodi gravamina de caetero patiantur morari incorrecta, sed si serviens de feodo hujusmodi fecerit, capiatur officium ejus in manum Regis ipso jure. Et si alius hoc fecerit qui non fuerit de feodo et Mar' alicuius Justic' vel huiusmodi, graviter puniatur pro voluntate Regis, et satisfaciat querenti in triplo.

De Custodiis Hostiorum. CAP. 39.

ITem de Custod' Hostiorum in itineribus, et virgam portantibus coram Justiciar' de banco, ordinatum est, quod de qualibet assisa et jurata quam custodiunt, capiant quatuor denarios tantum, de cyrographis autem nihil: De hiis verò qui recuperant demandas suas per esson̄, redditionem, defaltam, vel alio modo per judicium sine assisa et jurata, et de hiis qui recedunt sine die per defaltam querentis vel petentis, nihil capiant. Et si quis recupera∣verit demandam versus plures per unum breve, et Rex per cognitionem as∣sisae vel iuratae de quatuor denariis sint contenti. § 2. De hiis autem qui faciunt homagium in banco, de magnis assisis et attinctis, iurat is et duello percusso duodecim denarios tantum capiant; de hiis qui vocati sunt, coram Justiciar' ad sequend' vel defend' placitum suum, nihil dant pro ingressu. Ad placita vero coronae de quolibet duodenar̄ viginti denar̄ tantùm capian∣tur, de quolibet prisonae deliberato quatuor denar', de quolibet cuius pax pro∣clamata fuerit duodecim denar'; et de inventoribus vicinis, et aliis at∣tachiatis villatis quatuor hominibus et praeposito vel decennariis nihil capiant.

De Foresta Regis. CAP. 40.

HAbet etiam Rex Cur' suam et Justic' suos de foresta, qui articulos in hac charta contentos iurati sunt tenere et conservare. § 2. H. Dei gratia Rex Angliae, &c. Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Prioribus, Com̄, Baron̄, Vic', & omnibus aliis Ballivis, et fidelibus suis praesentem char∣tam inspectur̄ vel auditur' salutem. Sciatis quod nos intuitu Dei, & pro sa∣lute animae nostrae, et animarum Antecessorum nostrorum et Successorum, & ad exaltationem sanctae Ecclesiae, & emendationem Regni nostri, spon∣tanea & bona voluntate nostra dedimus et concessimus Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Prioribus, Com̄, Baron̄, & omnibus aliis de regno nostro has libertates subscriptas, tenendas imperpetuum: Imprimis, quod omnes forestae quas H. Rex avus noster afforrestavit, vide ••tur per bonos & legales homines, & si aliquem alium boscum quam suum dominicum af∣forrestavit ad dampnum illius cuius boscus ille fuerit, deafforestetur; & si dominicum boscum afforestavit, remaneat foresta, salva communia de herbag' & aliis, illis qui priùs eam habere consueverunt; homines vero qui manent extra forrestam non veniant de caetero cor̄ Justic' nostris, de foresta per communes summonitiones; & residuum, prout in charta de forestis, et earum libertatibus, plenius continetur.

De Veteribus Capit ulis Forestae. CAP. 41.

ADdenda autem sunt assarta in foresta post principium secundi anniReg' H. tertii, & aestimanda sunt per numerum acrarum, & inquirend' quis illa fecerit, et quis illa modò teneat, et quo blado inbladata fuerint, et si modò inbladata fuerint. Item inquiratur quo blado inbladata fuerint post principium secundi anni primae coronationis praed' Regis, sive post

ultimum regardum, sive post praed' tempus: Inbladatio autem yuernagii scribatur per se, & alterius mensis per se; & inquiratur de cujus feodo fu∣erint, ad quam villam pertinent; & assarta quae facta fuerint post ultimum regardum factum post principium secundi anni coronationis praedicti Re∣gis scribantur per se, & alia quae postea facta fuerint, per se. § 2. Item viden∣dae sunt omnes purpresturae veteres, et novae factae post principium secundi anni primae coronationis praedicti Regis ubicunque factae fuerint, sive in bosco sive extra, vel in blandis, brueriis, mariscis, turbariis, vivariis, stagnis, fossis, sepibus, fossatis vel glebis qualitercunque fuerint occupatae, ubi sunt vivaria, stagna, marleria, vel fossat' extra coopertum forestae, et veteres scri∣bantur per se, et novae per se, et quis eas teneat. § 3. Item videndae sunt omnes purpresturae de terra arabili extra coopertum forestae, et terra arabili facta post confectionem chartae Reg' H. de libertatibus forestae, & aestimand' per numerum acrarum, & videndae quo blado fuerint inbla∣datae post praedictum tempus, & quis eas teneat, & ad quam villam pertineant, et scribantur per se. § 4. Item videnda sunt vasta boscorum tam nova quam vetera facta post principium secundi anni primae coro∣nationis praedicti Reg'; et inquiratur quis ea modò teneat, et quis ea fecerit, et decuius sunt feodo, et quorum bosci fuerint, et ad quam vil∣lam pertinent, et vetera scribantur per se, et nova per se. § 5. Item videndi sunt dominici bosci Reg', et quibus cippiis de quercu et de sag' post facto post principium secundi anni primae coronationis praedicti Reg', sive post ultimum regardum, si quod factum fuerit post ea, debent diligen∣ter per se numerari, et per se scribi; et inquiratur utrum bosci deteriorati fuerint de subbosco et exbranchiatur, et deterioratio subbosci et exbran∣chiatura scribantur per se. § 6. Item omnes purpresturae, et omnia assarta, et omnia vasta, in dominico Reg' videantur et imbrevientur eodem modo quo fieri solebant ante constitutionem chartae de libertatibus et foresta concessis omnibus liberis hominibus Angliae. § 7. Item videndae sunt aeriae austurcorum, spernariarum et falconum, in quibus boscis fuerint, et qui eas habuerint, et de iure habere debuer' et consueverunt, et scribantur per se. § 8. Item, videndae sunt forgiae et minerae, in cuius feodo sunt in fo∣resta Regis, sive in dominicis Reg' sive extra, et inquiratur quales consue∣tudines reddant, et quis eas habuit, et de iure habere debuerit et consuevit, et à quo tempore inceptae fuerint, et scribantur per se. § 9. Item videndi sunt portus maris in quibus applicant se naves, vel batelli ad hospitand' maheremium aut buscam de foresta; et, si quis hoc fecerit de novo; et qui quidem portus non fuerint ibidem tempore H. Regis primi. § 10. Et, qui hoc fecerint, et Maherem̄ vel buscam asportaverint, et per quem, et in quo∣rum feodo fuerint, et scribantur per se. § 11. Item videndum est de melle, si quod suerit in foresta, quis illud habuerit, et qui de iure habere debuerit, an Rex an alius. § 12. Inquiratur etiam quae purpresturae assarta facta fuerint infra metas forestae post ultima placita forestae, et quis illa fe∣cerit, et quis illa modo teneat, et in cuius solo facta fuerunt, et quot acras contineant per aestimationem, et cuiusmodi clauso includantur si inclusa

fuerint; Et si aliqui forestarii vel ballivi mercedem ceperint ab his qui hujusmodi purpresturas vel assarta fecerint, et quam mercedem, aut si ali∣quo modo consenserint ad hoc, ut fieri permitterentur. § 13. Item, in∣quiratur si aliqua vacheria, porcheria, vel alia domus, vel clausum aliquod construatur infra metas forestae, et per quem, et quando, et quantum (per aestimationem) pastura Reg' favorata fuerit, aut deteriorata per animalia quae exeunt à domibus illis. § 14. Item inquiratur qui post placita prae∣dicta fecerint metas forestae, vel prope forestam, ad nocumentum forestae, parcum, vel boscum suum, vel warennam, vel saltatorium, vel aliquem boscum afforestavit sine warranto Regis. § 15. Item, inquiratur qualitet dominicae hayae Regis in quibus nemo communicat custoditae sunt de herbagio, si forestarii vel aliqui agistaverint aliqua animalia in ipsis, et si aliqui landas Reg' separabiles fecerint falcari, & foena earum vendi ad de∣trimentum ferarum Reg', et quantum ceperint de hujusmodi venditione et agistamento. § 16. Item, inquiratur qui receperint finem pro extra∣neis animalibus agistandis in foresta ad detrimentum ferarum Reg', & ad nocumentum eorum qui communiam habent in foresta ipsa, et quid, et quantum inde ceperint, et quantum per aestimationem illa pastura fera∣rum deterioratur per hujusmodi captiones. § 17. Item, inquiratur qui fecerint destructionem vel vastum in foresta de viribus in dominicis boscis Reg' & in alienis, et quid et quantum singuli forestarii dederint, vendide∣rint, aut extrahi permiserint, vel ad opus suum proprium receperint de boscis balliviae suae; et si aliquo favore permiserint Abbates, Milites, vel alios sa∣cere destructionem vel vastum de boscis suis propriis in foresta, et quam de∣structionem, et quem vastum; et si aliqui occasione illa ab eis ceperint, tunc quid et quantum. § 18. Item, inquiratur de equis & equiciis, & de aliis animalibus et averiis existentibus in foresta, per quae pastura ferarum Regis convertatur ad dampnum ferarum et nocumentum eorum qui communi∣am habent in foresta. § 19. Item, inquiratur si aliquis cui Rex dedit ma∣heremium, nec plus de busca vel maheremio ceperit quam Rex ••ei dederit, et qui forestarii fuerint ad hoc consentientes. § 20. Item, inquiratur qui malè fecerint Regi de venatione sua, et qui sunt eorum receptatores et con∣sentientes eis ad malè faciend' si fuerint forestarii vel alii, & ubi illi sunt manentes, utrum infra forestam vel extra, sive infra burgum sive extra. § 21. Item, inquiratur qui habent infra metas forestae arcus & sagittas, le∣porarios vel alios canes, vel aliquod ingenium ad malefaciend' Regi de ve∣natione sua, et qui soliti sint ingredi forestam cum arcubus & sagittis causa bersand', vel aliud malum faciend' quo minus pax regni observetur. § 22. Item, inquiratur si aliquis cui Rex venationem dederit, alias vel plur̄ ceperit feras quam Rex ei dederit, et qui forestarii vel alii fuerint ad hoc auxiliantes. § 23. Item, si aliquis cui Rex concesserit libertatem sugandi leporem, vulpem, aut earum aliquem ceperit feram, occasione illa permi∣serit••e canes suos currere ad alias bestias quàm in charta sua contentas. § 24. Item, inquiratur de profectu stabiliceis in dominicis Reg', et quis habuerit conperones, ceppagia, et escaetas quercuum et aliarum arborum

quas Rex dederit, vel vendiderit, vel ad opus suum proprium fecerit vendi, & quid & quantum valuerit quod unusquisque inde habuerit, & si warran∣tum inde habuerint, necne, & quod cujusmodi warrantum. § 25. Item, inquiratur si aliquis forestar' de feodo vel alii ceperint finem, vel mercedem aliquam pro cheminagio aliter quam ipsos percipere licitum est; et qui fe∣cerint scotales garbas collegerint in autumno, sive aliquam collectam fe∣cerint, maximècum haec sint prohibita in charta de forest sub poena excom∣municationis inferius intitulatae. § 26. Item, inquiratur 〈◊〉〈◊〉 aliquis fo∣restar̄ vel ballivi concelaverint aliquam transgressionem de viridi sive de venatione pro amicis suis, vel aliis causa lucri vel aliquo favore; & quae sue∣rit hujusmodi trangressio. § 27. Item, si aliqui placitaverint aliquod pla∣citum quod ad Regem pertineret, & quod coram Justic' forestae deberet terminari; & si aliqui finem vel redemptionem ceperit de captione lepo∣rum, an pro canibus habitis in foresta contra assisam, aut per aliqua alia, transgressione cujus emenda pertinet ad Regem capienda. § 28. Item, si aliqui forestarii habent custumarios, & quid capiunt ab eis, & si illi su∣specti sint de aliqua forestae transgressione. § 29. Item, inquiratur quali∣ter forrestarii se gesserint in balliviis suis, & qui sunt ut iles ad opus Regis, et qui non; & si in aliqua sint plures quam sufficiant ad illam balliviam cu∣stodiend', & qui superoneraverint balliviam suam indebitè hospitando & nimis frequenter, & qui habuerit equos suos perendinantes in domibus alienis in ballivia sua, vel extra, occasione balliviae suae, & qui forestarii pedi∣tes habent gartiones sub eis ad onerationem patriae; & qui aliquam inde∣bitam consuetudinem de novo per forestam levaverit ad dampnum Regis & gravamen patriae. § 30. Item, inquiratur in singulis balliviis qui sunt forestarii de feodo, & quale warrantum habeant de balliviis suis tenend, & qui eorum reddant domino firmam annuam pro ballivia sua, & quantum, & qui non, & quid de jure capere debent de foresta ad firmam suam fa∣ciend', & per quas metas & bundas tenere debent in ballivia sua & quae do∣minica Rex habeat in singulis balliviis, & quibus metis & bundis circum∣dantur. § 31. Item, inquiratur de agistatoribus Regis si fideliter agistave∣rint dominicos boscos Reg', & si sideliter levaverint pannagium suum, & si Regi plenariè inde responderint, & quid de pecunia Reg' penes eos modo remaneat, & quantum, & penes quos. § 32. Item, inquiratur de quercu∣bus & aliis arboribus expeditatis in foresta per quos & in quorum balliviis, & qui forestarii ad hoc consenserint, vel si aliquo ingenio alio dictas quer∣cus cadere fecerint, ut possint dicere quod essent vento prostratae. § 33. Item qui fecerint vastum in foresta de bruer' aut fenger' in quibus ferae Regis solebant frequenter, et maximè ubi damae solebant founinare & habere defensionem cum foetibus suis ad maximam destructionem forestae; & si aliqui quibus Rex concessit estoveria sua propria de hujusmodi fengera in brueris in foresta aliquid inde donaverit vel vendiderit aliis occasione illa. § 34. Et qui habuerit warrantum capiendi sic estoveria sua sine warranto Reg' plus sibi occupat & assumit quam necessaria rationabilia, & quantum foresta suerit deteriorata per hujusmodi captiones. § 35. Item, inqui∣ratur

quid & quantum singuli forestarii dederint, vel vendiderint, vel ex∣trahi permiserint, vel ad opus suum proprium ceperint de boscis ballivia suae quocunque modo: Et si aliqui forestarii vel alii ubicunque maneant, sint malefactores in foresta de viridi aut de venatione; et si proinde aliquam mercedem ceperint, tunc à quibus et quantum. § 36. Item, inquiratur si qui forestar̄ de feodo, vel alii ballivi forestae ceperint merce dem de fo∣restar̄ ut ponerentur in balliviis forestar̄; & postquam mercedem illam ce∣perint amovent eos, & novos ibi ponunt pro nova mercede ad magnum detrimentum forestae & gravamen patriae. § 37. Inquiratur etiam ubi venditio Reg' fuerit, si aliquis alius inde ceperit proficuum quàm Rex, & si venditores sideliter secerint venditionem, & si ipsi aliquid ceperint ad opus suum proprium, vel permiserint alios capere gra', vel lucro, vel aliquo alio modo, & quantum inde ceperint per communem aestimationem. § 38. In∣quiratur etiam, quantum vestura singulorum boscorum & reflectorum prae∣dicto modo assartorum valuerit antequam assarta illa facta fuerit, tam de dominicis Reg' quàm de aliis, & qui valorem illum receperint, & quan∣tum valeat inbladatio singularum assartarum qui invenerint inbladata. § 39. Inquiratur etiam qui de novo infra metas fecerint vel extra ad no∣cumentum forestae parcum vel boscum suum claudere, vel warennam vel boscum suum afforestaverit sine warranto Regis. § 40. Inquiratur etiam, si infra metas forestae construantur aliquae domus, & per quem, & à quo tempore, & quot animalia exeunt de singulis domibus illis, quo minus pa∣stura forestae oneratur. § 41. Inquiratur etiam si aliquae purpresturae factae fuerint infra metas forestae in mariscis, moris, pastur̄, & brueris. § 42. In∣quiratur etiam de carbone maris invento infra forestam, & qui merce∣dem receperint pro fossatis faciend' de carbone illo, & pro cheminagio. § 43. Inquiratur etiam de Myneris, Marleriis, Turbariis, Fabricis, Car∣bonar', Fossatis, Hayis factis & levatis infra tempus praedictum ad nocu∣mentum forestae sine warranto, & qui commodum inde ceperint, & quantum valuerit per annum secundùm communem aestimationem. § 44. Inquiratur etiam qui Justic' permiserint aliquem per finem factum secum sive ad opus Regis, sive ad opus eorum facere assartam vel purprestu∣ram, vel vastum de viridi, sive de venatione, infra metas forestae, sive in dominico Regis sive extra; & qui finem illum habuerunt, sive Rex sive alius. § 45. Inquiratur etiam de melle invento in bosco Reg', & qui illud cepe∣rint, & quo warranto, & quantum valuerit. § 46. Inquiratur etiam de aer̄ Ancipitrum, Falcon̄, Spernariorum in dominico bosco Reg', & quiaerias habent, & qui habere debent, & quo warranto. § 47. Inquiratur etiam qui indictati sunt de venatione & aliis transgressionibus ferarum vel forestae, ubi maneant, & in quo comitatu, & qui sunt, & qui eos scienter receptave∣rint, & qui vic' vel alii ballivi mercedem receperint, per quod non essent indictati, & quid & quantum ceperint. § 48. Inquiratur etiam qui fore∣starii equites vel pedites averia sua propria in pastura Regis, vel alii de li∣centia forestar̄ posuerint unde Rex proficuum non receperit, & quid & quantum pastura illa valere possit per annum si conducta essent pro com∣modo

Reg'. § 49. Inquiratur etiam quid & quantum Rex, capere posset per annum in boscis dominicis de herbagio, & maximè in hiis in quibus nemo communicat cum Rege salva sufficienti pastura ad feras suas. § 50. Item, inquiratur quantum singuli forestar̄, sive de feodo fuerint sive non, in sin∣gulis balliviis suis dederint, vendiderint, vel extrahi permiserint, vel ad opus suum proprium ceperint, de boscis balliviae suae sine speciali mandato Regis, vel capitalis Justic' forestae post ultima placita forestae. § 51. Item, si ali∣quis cui Rex antiquitùs aut quocunque tempore concesserit libertatem, aut liberam chaciam in qua currere possit, si ea occasione aliquid dampnum fe∣cerit Regi infra forestam suam aliquo modo.

De sententia super Statut'. CAP. 42.

ANno Domini 1253. Idus Maii in majori aula Westm̄ sub praesentia & assensu Reg' H. Archiepiscoporum, Episcoporum, Abbatum, Prio∣rum, Comitum, Baronum, Militum, & aliorum magnatum regni Angl', candelis accensis Episcopi{que} Pontificalibus suis induti, in transgressores liber∣tatum Ecclesiarum seu liberarum consuetudinum regni Angl', & praecipuè earum quae continentur in chartis communium libertatum regni & de fo∣resta, excommunicationis sententia lata est in hac formâ: § 2. Autoritate Dei Patris omnipotentis, & Filii, & Spiritus sancti, & gloriosae Dei gene∣tricis, semperque Virginis Mariae, beatorum que Apostolorum Petri & Pauli, & omnium Apostolorum beati Thomae Archiepiscopi & Martyris, om∣niumque sanctorum Martyrum, beati Edwardi Reg', omniumque sancto∣rum Confessorum at{que} Virginum, omniumque sanctorum Dei, excommu∣nicamus, anathematizamus, & liminibus sanctae Matris Ecclesiae sequestra∣mus omnes illos qui aliquo modo scienter & maliciosè Ecclesias privave∣rint vel spoliaverint suo jure. § 3. Item, omnes illos qui Ecclesiasticas liber∣tates vel antiquas regni consuetudines quae in chartis communium liber∣tatum & de foresta concessas continentur a domino Rege, Archiepiscopis, Episcopis, & caeteris Angliae Praelatis, Com̄, Baronibus, Militibus, & li∣berè renentibus quacunque arte vel ingenio violaverint, infringerint, seu diminuerint vel mutaverint, clam vel palam, facto, verbo, vel consilio, con∣tra illas vel illarum aliquam in quocunque articulo temerè veniendo. § 4. Item omnes illos qui contra eas vel earum aliquam Statuta ediderint, vel edita servaverint, consuetudines introduxerint, vel servaverint intro∣ductas, Scriptores Statutorum, nec non consiliarios & executor̄ qui contra praedicta praesumpserint judicare; qui omnes & singuli superius memorati, hanc sententiam incursuros se noverint ipso facto, qui scienter aliquid com∣miserint de praedictis. § 5. Qui verò ignorant̄ nisi commoniti infra quindenam à tempore cognitionis se correxerint, & arbitrio ordinario∣rum plenè satisfecerint de commissis, extunc hac sententiâ sint involuti. In cujus memoriam sempiternam, &c.

De Curia Regis in Comitatu. CAP. 43.

IN comitatu vero est Curia duplex; habet enim Rex Curiam suam & Justic' suam, videlicet vic' cum delegetur ei jurisdictio per breve, per quod recordum habet, cum sibi & non sectat oribus comitatus praecipiatur, quod justè deduci fac'. § 2 Item etiam Cur' sapit nat uram Cur' Baron' vel Reg', quae habetur in aliquo suorum maneriorum, ubi vic' non est nisi Ballivus & Firmarius Regis, ubi judicia per sectatores erunt prolata, q̄ sine vic' non cum perperam judicaverint puniantur: Sed de hiis quae ad ipsum vic' pertinent placitanda exempl̄ causa prius videamus. § 3. In provinciis coram vic' placitari poterit breve de replegiari quod est de ve∣tito namii, quod tale est: Rex vic' salutem: Praecipimus tibi quod justè & sine dilatione replegiari fac' tali averia vel catalla sua quae talis cepit & in∣justè detinet, ut dic', & postea ipsum justè deduci fac', ne amplius, &c. § 4. Detentio namque namii pro districtione faciend' in hundred', vel aliis minutis Cur' Baron', vel dominorum returnum brevium non habentium non conceditur terminari, eo quod hujusmodi detentio contra vad' & pleg' fieri non potest, nisi contra pacem Regis, & per consequens contra coro∣nam & dignitatem suam: verum quia placitum illud instantiam desiderat, propter majus dampnum quod evenire posset evitand' de animalibus quae muta sunt si din detinerentur inclusa, concessum est quod hujusmodi a∣trox injuria coram ipsis vic' per breve suum, & coram aliis libertate retorno∣rum brevium gaudentibus possit deduci, & cum necesse fuerit in banco transferri.

De Captione Averiorum. CAP. 44.

OMnia verò quae contingere possunt contra hujusmodi placitum, con∣sistunt & convertuntur circa duo; circa videlicet captionem, & contra vad' & pleg' detent: Et est omnis captio justa vel injusta; si autem justa sit captio, sicut pro servitio detento ab aliquo qui servitium illud cognoscit, tunc poterit ille qui capit cognoscere captionem illam, nec in tali caption: delinquit. § 2. Sed si averia taliter justè capta contra vad' & pleg' fuerint detenta a cum petita suerint per vad' & pleg', praestita secutitate de servitio faciendo cum arrerag', vel si alia occasione capta fuerint, tunc de veniendo ad Curiam, & petendo jur̄, & hoc convictum sit in comitatu, tunc ille qui averia ceperit, incidet in misericordiam vic', & averia sic capta liberabit vic' tali modo, quod ille cujus averia sunt veniat ad curiam domini sui ad rationabilem summonitionem, & ad certum diem responsurus de servitio suo quod cognoverit, et de arrer̄ illius servitii: Et quo casu oportet, quod dominus defendat defensionem suam, vel concedat: Si autem defenderit detentionem injustam, et querens sectam habeat statim ad manum quae examinata in omnibus concors fuerit, et quod omnia facta fuerint sub eo∣rum praesentia, tunc vadiabit defendens legem s'duodecim manu, in qua si defecerit, incidit in misericordiam vic', sicut in primo casu, et restituat querenti dampna sua quae habuerit per illam detentionem: § 3. Si autem

legem secerit dominus, tunc quietus recedet, & querens in misericordia, & nulla dampna recuperabit, & retornabit domino averia capta, & querens satisfaciat statim domino de servitio suo. Si autem captio fuerit in usta, sicuti pro servitio petito quod tenens non cognoscit, & de quo sine prae∣cepto respondere noluerit, tunc oportebit quod ille, qui averia ceperit, respondeat de injusta captione, sive illa injustè contra vad' & pleg' retinue∣rit, sive non, nisi per breve de pone ad loquel usque ad magnam Curiam re∣movend' sibi perspexerit, & hoc si querens doceat per cerra indicia per fectam sufficientem quod capta fuerint pro servitio quod non cognoscit. § 4. Quia cum aliquis dedixerit servitium petitum, sive debitum & so∣lutum, sive non, t•• in placito illo per breve Regis pervenire possit ad du∣ellum, vel ad magnam assisam, manifestè patet, quod nuilus liber homo de tali servitio tenetur respondere sine brevi Reg', non magis quam de libero tenemento suo. § 5. Sed quid si dominus recenter fuerit in seisina de ser∣vitio de quo contenditur, nunquid poterit tenens illud dedicere, vel dead∣vocare tenere de eo quotiescunque districtus fuerit, & sic quietus recedere, & dominum suum in misericordia vic' relinquere? Bene poterit, licet ser∣vitium debitum vel indebitum fuerit recent solutum, nisi cautiùs sibi per∣spexerit ad loquelam ponendum extra comitatum, secundum tenorem hu∣jusmodi constitutionis in Staturo Westm̄. § 6. Cum domini feodorum distringentes ten' suos pro servitiis sibi debitis multotiens gravantur per hoc, quod cum tenentes sui districtionem suam per breve, vel sine brevi replegiaverint, ac ipsi domini cum ad querimoniam tenentium suorum ad comitatum vel aliam Curiam habentem potestatem placitandi placita de namio vetito per attachiamentum venerint, & districtionem rationabilem & justam advocaverint, dicentes, quod distrinxerunt tenentes suos pro ser∣vitiis & consuetudinibus eis per eosdem tenentes detentis; et ipsi tenentes ulterius deadvocaverint aliquid tenere de eis, per quod hujusmodi distrin∣gentes in miscricordia vic' reman serint, & ipsi tenentes sic quieti recesse∣runt & falso in ipsorum dominorum dampnum & gravamen; verumtamen, quia necessarium fuit hujusmodi injuriis quasi delusoriis debitum apponere remedium, Provisum fuit & statutum, quod cum hujusmodi domini in hujusmodi casibus attachiari contigerint ad querelas et sectas tenentium suorum, pro eo verò quod in hujusmodi curiis plenum remedium consequi non possunt, quod perquirant sibi per commune breve de pone ad ponen∣dum loquelam illam coram Justic' Reg' apud Westm̄ de Banco, coram qui∣bus & non alibi justitiae remedium consequi poterint. § 7. Item in quo tamen brevi inseratur haec causa, Quia talis distrinxit in feodo pro servitiis et consuetudinibus sibi debitis; quod quidem breve gratis concedatur pe∣tent ibus: nec per hoc Statutum legi prius usitatae derogetur, quae non per∣misit placitum aliquod poni coram Justic' ad petitionem defendentis; quia licet prima facie videatur tenens actor, et dominus defendens, habito ta∣men respectu ad hoc, quod dominus distrinxit, et sequitur pro servitiis et consnetudinibus sibi à retro existentibus, potius apparebit dominus actor sive querens, quàm defet, dens.

Determino in districtionibus constituto. CAP. 45.

PRovidetur enim aliud reme hum in odium malitiae hujusmodi tenen∣tium, quod tale est, Statutum est quod si quis detineat domino servi∣tium vel consuetudinem debitam per biennium, extunc habeat dominus actionem petendi ten̄ in dominico per tale breve; Rex vic' salutem; Prae∣cipe A. quod justè &c. reddat B. tale ten̄ in N. quod praedictus A. de eo tenet per tale servitium, & quod ad praedictum B. reverti debet, eò quod praedict' A. in faciendo praedictum servitium per biennium jam cessavit nt dicit; & nisi fecerit &c. Et fiat breve de ingressu haeredi peten∣tis in hoc casu, & fr̄i haeredis tenentis super eos quibus forte alienatum fuerit ten̄. § 2. Et ut sciant omnes de qua recenti seisina poterint domini advocare districtionem rationabilem super ten̄ suos, constitutum est quod rationabilis districtio advocari poterit de seisina antecessorum suorum à tempore in brevi novae disseisinae comprehenso. § 3. Sed quaer' si tenens averia sua replegiata elongaverit quo minus retorn̄, si quod contigerit ju∣dicari domino distringenti, fieri poterit, qualiter ergo consuletur ipsi do∣mino, quo casu revera non erit aliud remedium adhibitum, nisi quod ipsum iterum distringeret, quod hujusmodi dominis grave fuit, nam sic posset illius litis contestatio protrahi in insinitum, & ideo constitutum fuit tale remedium. § 4. Quia aliquando contingit quod tenens postquam reple∣giaverit averia sua, averia illa vendit & elongat, quo minus retornum inde fieri possit domino distringenti, si retorn̄ sibi inde adjudicetur, Provisum est et inhibitum nè vic' au: ballivi sui, sive ballivi aliarum curiatum reci∣piant à conquerentibus solummodo pleg' de brevi prosequend', vel de que∣rela sua prosequend'; sed etiam de averiis retornandis si retornum adjudi∣cetur eorundem, antequam liberationem faciant averiorum. § 5. Et si quis alio modo pleg' ceperit, respondeat deliberator de precio averiorum; ad quod recuperandum provisum fuit tale breve. § 6. Rex vic' salutem, praecipe A. quod justè &c. reddat B. tot averia vel catalla ad valentiam &c. Et si non habeat ballivus unde reddat, reddat superior. § 7. Et quia frequenter contingit quod postquam adjudicarum fuerit distringenti re∣tornum averiorum, & districtus postquam averia sua sic suerint retornata, iterum averia sua replegiaverit, & cum viderit dominum distringentem comparentem in cur̄ paratum sibi respondere, defaltam facit, ob quam it erum adjudicabitur domino distringenti retornum averiorum, & sic bis, ter, quater, & infinitè replegiabuntur averia, nec habebit judicium, cur̄ Reg' in hoc casu habebit effectum quod turpe erit; ideò in hujusmodi casu ordinatus est talis processus, quòd quàm cito adjudicatum fuerit distrin∣genti retornum averiorum, per breve de judicio, mandetur vic' quod ha∣bere fac' distringenti retornum averiorum, in quo brevi inseratur, quòd vic' isla averia non deliberet sine brevi de judicio, in quo fiet mentio de judicio per Justic' reddito, quod fieri non poterit nisi per breve exiens de rotulis Justic' cor̄ quibus deducta fuerit loquela. § 8. Cum igitur adierit Justic', & petierit averia sua iterum sibi replegiari, fiat ei breve de judicio, quod

vic' capta securitate de querela quer̄ prosequenda, et etiam de catallis vel averiis retornand', vel precium eorum, si retorii inde adjudicari contigerit, tunc deliberet et averia vel catalla prius retornata, & attachietur ille qui distrinxit veniend' ad certum diem cor̄ Justic', coram quibus deducatur placitum in praesentia partium; et si ille iteratò defaltam fecerit qui re∣plegiaverit, vel si aliqua occasione contigerit retornum districtionis jam bis replegiatae adjudicari, extunc remaneat districtio illa sicut recuperanti irreplegiabilis; sed si de novo & de nova causa fiat districtio, de nova di∣strictione, idem processus de novo debet observari.

Quod Ministri Regis nil capiant pro officio suo faciendo. CAP. 46.

NEc capiant vic' vel alii domini Regis Ministri praemium, vel merce∣dem, vel aliquid pro officio suo faciendo, quia illud per constitutio∣nem specialiter inhibetur; sed tantùm de feodis suis sint contenti, sub poena voluntariae punitionis Regis.

Si averia detineantur in castro Regis. CAP. 47.

SI autem vic' retornaverit quod averia illa inclusa sint in castro, vel in forceletto sint detenti, quo minus, quod jus expostulat, possit exequi, consulitur tunc querenti secundum formam hujus constitutionis: Si quis averia aliena ad castrum vel forcelettum fugaverit, in cujus clauso ea ma∣litiosè contra vad' et pleg' inclusa detinuerit, postquam solempniter per vic' vel per ballivum Reg' fuerint petita, Provisum est quod vic' vel balli∣vus ad sectam querentis, assumpto secum posse balliviae suae, adeat locum il∣lum, et ea tentet deliberare versus eum qui distrinxit, vel ejus domum vel aliquem de suis, quem in locum quo averia fuerint derenta, inveniri con∣tigerit. § 2. Et si ulterius deforcietur inde deliberatio, vel si nullus inve∣niatur qui inde respondeat, hoc dato, quòd dominus castri legitimè prae∣muniti possit, quòd ministri Regis, unus vel plures, averia sic inclusa pe•• va∣dium et pleg' petierint deliberari, sive sit in patria sive extra, dum tamen praemuniri possit per captorem vel per alium de suis, qui ea nihilominus de∣liberare contradixerit, extunc liceat domino Regi per tenorem hujus con∣stitutionis quod castrum vel forceletrum hujusmodi prosterni fac', sine spe reaedisicandi, et dampna habita per culturam impeditam, et quae alio modo sustinuerit querens, postquam petita fuerit districtio per vic' vel per alium ballivum, in duplum querenti restituantur. § 3. Et si ballivus alicujus ha∣bentis libertatem retorn' brevium, postquam vic' sibi praecept̄ Reg' vel aliud mandatum ex officio suo dependens, averia, ut praedictum est, detenta non deliberet, vic' extunc habeat ingressum, et fac' quod suum est, sicut praedictum est. § 4. Et eodem modo fiet deliberatio, licet sine brevi, ac∣cepta securitate de pros' &c. et idem servetur processus, et eadem poena. Et sciend' quod ista constitutio non se extendit ad loca, in quibus brevia Regis non currunt. § 5. Item provisum fuit apud Marleberg', quòd si

averia alicuius capiantur & injustè detineantur, quòd vic' illius co•• post querimoniam inde sibi factam, non obstante impedimento vel contra∣dictione ejus qui averia ceperit, ea deliberari fac' indilatè, dum tamen extra libertatem detenta fuerint; quae si infra libertatem aliquam fuerint detenta, & ballivis libertatis ejusdem ea deliberare per pleg' noluerit, ex∣tune licebit vic' ex officio suo libertatem illam ingredi, & deliberationem facere districtionis. § 5. Si autem tenens conqueratur de injusta captio∣ne & injusta detentione simul & semel, bene poterit utramque injuriam, si velit, prosequi, & per eosdem testes & eandem fectam; qui si suerint con∣cordes & idonei et sufficientes, ponere poterit captorem & detentorem 〈◊〉〈◊〉 legem, & vadiata lege habebit diem ad faciend' legem ad proximum ••••∣miratum. § 6. Ad quem se uterque essoniare poterit, si voluerit; & si al legem faciend' defuerit aliquis de duodecim conjuratoribus, vel si 〈◊〉〈◊〉 ipsos excipi possit quod non sunt idonei ad legem faciend', eo quod vi〈…〉〈…〉 sunt vel aliter insufficientes, tunc dominus incidet in misericordiam tic', & dampna restituet. § 7. Et contingit multoties quod dominus salv•• po∣terit defendere detentionem contra vad' & pleg', sed non injustam captio∣nem; & quo casu uterque incidet in misericordiam vic', dominus propter iniustam captionem, & tenenspro falso clamore de iniusta derentione, quae legitimè defenditur. § 8. Si autem dominus post legem vadiatam de••al∣tam fecerit, distringendus est, quod veniat ad proximum comitatum a••••i∣tuī iudicium suum de defalta sua; ad quem comitatum sive venerit sive nor, debet tenens habere averia sua deliberata, eo quod dominus desicit in lege sua faciend', & post talem districtionem nullum habebit r••••s essonium in odium defaltae quam fecit. § 9. Officium vero vic' est, si quis conqueratur de iniusta captione vel detentione iniusta contra vad' & pleg', & cum breve Reg' susceperit, accepta ab eo securitate de prosequendo in propria personà, si ad hoc intendere possit, accedere ad locum ubi averia vel catalla dicuntur esse detenta, vel si non possit, tunc mittere servientem suum, & statim cum serviens venerit, perat visum de averiis vel eatallis; ubicunque inclusa fuerint; & si aliquem contradictorem inveniat, qui impediat ipsum quo 〈◊〉〈◊〉 visum inde habere possit, vel manus violentas in ipsum temerè propter hoc mittentem, statim levet hu••es & clamorem, & cum hutes capiat hu∣iusmodi delinquentes, sicut paci Regis hostes & rebelles, quos in gaolam proiiciat, quousque Rex inde suam praeceperit voluntatem, & averia capta deliberet, si inveniantur. § 10. Si autem inveniri non possint, eò quòd ali∣bi fugata sunt fortè, ut extra com, in fraudem: fortè, & captor terram ha∣buerit in com, & catalla capiat serviens Regis de averi••s illius in duplum, nomine wythernamii, & illam districtionem detineat donec averia sic abducta reducantur. Et si captor nullam terram habuerit in com, nec ca∣talla, recurrend' est ad potestatem Regis, & siat tale breve: Quia A. fecit nos securos de &c. vel aliter, Si A. fecerit te secur &c. tunc pone per vad' & salvos pleg' B. quod sit coram Justiciar̄ nostris apud Westm̄ tali die, ostensur̄ quare cepit averia ipsius A. in com̄ tali, ubi idem B. non habet terr nec ten̄, licet habeat feodum, & ipsa fugavit à praedicto com̄ usque ad

com̄ tuum, in frandem, extra potestatem vic' nostri talis loci, & ibi ea de∣tinet contra pacem nostram &c ut dicit. Eodem modo fiat breve si hoc fecerit ad gravamen tenentis sui, cum in com̄ ubi tenens degerit, feodum habuerit & capitalem cur̄, ad quam tenens sectam debuerit, cum hoc faciat de voluntare, & in fraudem, & non de necessitate pro defectu cur̄, & tunc sic ostensur̄ quare cepit averia ipsius A. in com̄ tali, ubi idem A. terr̄ habet & ten & cur̄ capitalem, & ipsa fugavit &c. ut supra. Et ad hujusimodi malitiam reprimendam constituta est poena piont patet per hoc Statutum: § 11. Provisum est quod nullus averia aliena capiens per se vel suos notos vel ignotos, extra com̄ in quo capt fuerint, fugare praesumat; quod si quis secerit, eo ipso gravicer sit redimendus; Secundum quod in Statutis bonae memoriae II. Regis tertit apud Marleberg' edius continetur. § 12. Ea∣demque poena hiis qui in alieno feodo distringunt infligatur, & graviùs pu∣niantur si delicti quantitas hoc exigerit. § 13. Verba autem constitutio∣nis de Marieberg' sunt haec: Anno Domini•• 〈…〉〈…〉67. regni a••••em Regis H. silii Regis Johann' ••2. in Octabis Sancti Martini, apud Marieberg', provi∣dente ipso domino Rege ad regni sui Angliae meliorationem, & exhibitio∣nem justitiae, prout Regalis officii expostulat utilitas, pleniorem, convoca∣tis discretioribus ejusdem regni, tam de minoribus quam de majoribus, ita provisum est et statutum, ac concorditer ordinatum, ut cum regnum Angl, multis tribulationibus & dissentionibus incommodis nuper depressum, re∣formatione legum & virium, quibus pax & tranquillitas incolarum ob∣servetur, indigeat, ad quod remedium salubre per ipsum Regem & suos sideles oportuit adhiberi, provisiones, ordinationes & statuta subscripta ab omnibus Regis ipsius incolis firmiter inviolabiliterque imperpetuum statuit observari. Cum igitur tempore turbationis nuper in regno subortae, & de∣inceps, multi magnates & alii justitiam non dignati fuerunt recipere per Regem & cur̄ ejus, prout debuerunt & consueverunt temporibus praede∣cessorum Regis, & etiam tempore suo, et etiam de vicinis suis & aliis per seipsos graves fecerint ultiones & graves districtiones, quousque redem∣ptiones ceperint ad voluntatem suam; Provisum est & concorditer con∣cessum, quòd tam majores justitiam recipiant & faciant in cur̄ Reg' quam minores, & quod nullus de caetero cohertiones vel districtiones faciat propriâ voluntate suâ, absque consideratione cur̄ Reg', licet dampnum & injuria sibi siat ab aliquo vitino maiore vel minore, unde emendas habere voluerit. Et super isto articulo ita provisum est, concordit érque concessum & ordinatum, quod si quis de caetero huiusmodi ultiones capiat per volun∣tatem suam sine consideratione Curiae Regis, & super hoc convinca∣tur, puniatur per redemptionem, & hoc secundùm quantitatem delicti. § 14. Et similiter si quis super vicinum suum districtionem faciat sine con∣sideratione Curiae Regis, per quod damnum accipiat, puniatur eodem modo ut supra, & nihilominus fac' inde plenariam restitutionem cis per huiusmodi districtionem de dampnis quae sustinuerint. § 15. Nullus insuper maior vel minor distringat aliquem ad veniendum ad curiam 〈◊〉〈◊〉, qui non sit de feodo suo aut quòd in ipsum non habeat iurisdictionem, vel hundred', vel ballivum quae sua sit, vel domin', nec districtionem faciat extra feo∣dum

suum sive locum in quo balliviam suam seu jurisdictionem non ha∣beat. § 16. Et qui contra hoc Statuum fecerit, puniatur eodem modo, ut supra, & hoc secundum qualitatem & quantitatem delicti. § 17. Di∣strictiones etiam sint rationabiles & non nimis graves, & qui districtiones fecerint irrationabiles & indebitas, graviter amercientur propter excessum ipsarum districtionum. § 18. Cum autem vic' vel serviens visum habuerit de avetiis captis, sine impedimento & contradictione, statim faciat ea deli∣berari querenti, & flatim det utrique eorum diem ad proximum com̄, ut ille qui cepit averia, quorum captio dedici non poterit contra recordum vic' vel servientis, sive iusta fuerit sive iniusta, ostenóat rationem, quòd illa iustè ceperit, & tunc ille qui queritur, doceat, si possit, quòd iniustè: Ad quem com̄ de iure nullum competeret captori essonium, cum iniusta captio & detentio contra vad' & pleg' dici potest quaedam robberia contra pacem Reg', & plus quam disseisina. § 19. Cum ergo uterque praesens fue∣rit in Com̄, tunc dicat captor quòd iustè cepit, & per considerationem cur̄ suae pro servitio quod idem querens & tenens suus debuit & iniustè detinuit, & inde poterit cur̄ suam vocare ad warrantum, vel defendere quòd illa nunquam detinuit contra vad' & pleg'. § 20. Ad quod querens respon∣dere poterit, quòd illa iniustè cepit & detinuit, quia cum ad curiam ipsius captoris summonitus esset ad respondend' ei de servitio & consuetudinibus, ipse respondet quod nullum tale servirium ei debuit, & iudicium petrit 〈◊〉〈◊〉 debuit ei inde sine brevi respondere, desicur hoc tetigit liberum tenemen∣tum suum, & super hoc nihilominus ceperit idem dominus averia sua, pe∣teret sibi deliberari illa quietè, nolint deliberare; & inde producat sect••m sufficientem, scilicet probos homines, qui praesentes fuerint in cur̄, qui 〈◊〉〈◊〉 benè examinati concordes inveniantur, tunc summoneatur cur̄, quae cum ve∣nerit concordans fuerit cum secta, tunc refert utrum captor districtionem fecerit per iudicium cur̄, vel propria voluntate; si autem per iudicium cur', tunc erit curia in misericordia pro falso iudicio, & averia remanebunt deli∣berata. Si autem propriâ voluntate, et Cur' ei defecerit de warrantia, tunc erit ipse dominus in misericordia vic', & averia remanebunt deli∣berata. § 21. Sed quid si cur̄ recordetur, quòd querens servitium petitum recognovit, & curia ipsa iudicium advocet, & quòd iusta fuerit captio propter recognitionem, querens recordum cur̄, quia esto quod in cur' do∣mini nullum fuit placitum de servitio, & immediatè perventa sit querela ad vic' de iniustâ captione, & quo casu quod dominus cognoscat quod iustè & pro servitio suo, ut praedictum est, tunc aut querens omnino dedicit quod servitium illud nunquam vel cognovit vel aliquando fecit, sed iniustè quia chartam habet quae ipsum indè acquieter: si autem omninò dedicit, tunc quia vic' non haber ulteriùs potestatem cognoscendi, nec iudicare poterit ut rum servitium sit debirum vel non, remaneant averia deliberata, & do∣minus sibi perquirat per breve, si voluerit, quod tenens suus faciat ei recta servitia & consuetudines quae ei facere soiet, si recenter fuer̄ in seisina & propter seisinam recentem, dicatur, solet, & quo casu recuperabit omnia dampna sua, quia agit tantum super possessione, si amoveat loquelam per pone. § 22. Si autem cognoscat querens quod aliquando fecit ei servitium,

sed iniustè, tunc quia cognoscit seisinam domini instam vel iniustam, re∣tornentur averia donec satisfecerit domino de servitiis quae cognovit pro∣pter seisinam, licet ius non habuerit, & tenens sibi perquirat per breve, quod non exigat dominus ab eo servitia vel consuet udines quae facere do∣mino debet: Et ideo si seisina ipsum gravet, liberabit ipsum actio super iure. § 23. Dicere enim poterit captor, quod averia iustè cepit, quia cum habeat sundum suum liberum, ita quod nec iste querens nec alius com∣muniam in eo〈…〉〈…〉m habere possit, nec aliquam servitutem: Et cum idem querens immisisser averia sua cum ius non haberet impittendi, & pluries esset inhibitum nè immitteret, ipse nihilominus immisit contra prohibi∣tionem, & ita cepit averia sua iustè, paratus illa retinere si vellet se ab huius∣modi iniurià abstinere, quod quidem penitus facere hactenus recusavit, nec voluit averia sua alio modo recipere. § 24. Ad quod querens quod iustè, quia ipse communiam ibi habere debet & semper habuit, & hoc paratus est docere, ubi & quando &c. & ex quo noluit illa quietè sine plegiis di∣mittere, ideò voluit pleg' tali modo invenire. Et quia vic' non habet po∣testatem procedendi ulterius, remaneant in hoc casu averia deliberata, & si querens uti voluerit cum ius non habeat, si dominus aliter defendere non possit, habeat breve cōtra ipsum de nova disseisina de libero tenemento suo, & si querens ius habeat urendi, & dominus hoc non permittat, habeat bre∣ve contra dominum de communia pasturae suae. § 25. Item dicere poterit captor quod iustè cepit averia sua, quia invenit illa in dampno suo, & secun∣dum consuer udines regni impercavit illa donec dampnum suum fuerit emen∣datum, & non alio modo, & ipse querens noluit dampnum emendare nec securitatem dare, vel quod illa petiit per pleg', vel si petierit, oblata fuerint ei tali modo, ut praedictum est, & inde producat sectam; & si querens hoc negaverit, praecisè defendat se per legem; vel si dicat quod praedicta occa∣sione capta fuerint & iustè, tamen retenta fuerint iniustè contra vad' & pleg', quia ille querens venit ad captorem cum probis hominibus, et coram eis paratus emendare ei dampnum suum per visum eorundem, & ipse hoc recusavit, et nihilominus averia sua detinuit iniustè & contra vad' et pleg', et si ad hoc ducat sectam sufficientem, et ille captor se defendere voluerit, vadiet legem, et sic ex utraque parte poterint leges vadiari. § 26. Item, si querens dicat quòd iniustè cepit averia, quia nullum dampnum ei fece∣runt, et cum obtinuisset ei satisfacere de dampno, malum dampnum ei ostendat, quo casu oportet quòd captor sectam producat sufficientem, quòd illa cepit in dampno suo. § 27. Item iustè, quia pro servitio suo recognito sed iniustè retento. § 28. Si autem ad servitium, respondeat querens cum illud recognoverit quod averia iniustè capta sint, quia totum fecit serviti∣um, ita quod ei nihil à retro sit, tunc indè si habeat sectam sufficientem, quae sussiciat ad probationem, iniusta erit captio, eo quod captor per legem se defendere non poterit. § 29. Item dicere poterit captor, quòd iustè, quia quidam talis quaestus fuit de querente de tali iniuria, sicut de verberi∣bus vel alio delicto sine brevi, et unde talis summonitus fuit quòd sit ad talem diem certum &c. indè responsur̄. Ad quem diem non venit, nec

esson̄; & ita per considerationem cur̄ captoris districtus fuit quod esset &c. ad alium diem, ad quem diem non venit, propter quod per consideratio∣nem ejusdem cur' praec' fuit quod a veria primò capta retinerentur, et cape∣rentur plura: Ita per iudicium iustè capta fuerunt, & non derenta iniustè contra vad' & pleg', quia nunquam petita. § 30. Vel sic, cum primo post summonitionem capta essent averia pro defalta ipsius querentis, & petita per pleg', ei deliberata essent per sic quod veniret ad alium diem rationabi∣lem inde responsur̄; & nisi veniret, quod averia sua retornarentur. Ipse ad diem illum non venit, ad quem retornata fuerunt averia per defaltam suam, & ita iustè capta: ad quae respondeat querens quod iniussè, et oftendat suam rationem; et sic iustè capi poterunt averia vel iniustè assignata ratione, et quo casu semper inquirend' erit qua occasione capta fnerint, et sive iustè capta fuer̄ sive iniustè, tamen contra vad' et pleg' denegati non debent, dum tamen ille cuius fuerint, paratus sit facere quod de iute facere debeat. Iniusta autem captio emendari poterit per vicinos, iniusta autem dete••••io non, quia hoc est manifestè contra pacem Regis et contra Coronam suam; vadium autem pacem signat qui ergo vad' refutat, paci contrarius esse vi∣detur. § 31. Sed quid si serviens alicuius dominii ceperit averia alicuius tenentis domini sui, et ipse tenens conqueratur de serviente illo, quod averia sua iniustè ceperit, et contra vad' et pleg' detinuerit, et serviens cur̄ domini sui inde vocaverit ad warrantum, et cur̄ illa ipsum warrantizaverit pro servitio domino debito, quod tamen dominus non cognovit, et quo casu quietus recedet serviens, nec onerabitur cur̄; sed nunquam pot••rit curia sine domino respondere, cum servitium rangat ipsum dominum, imo ita quòd iudicium curiae emendetur. § 32. Si averia capiantur per servi∣entem sine iudicio curiae domini, & postea petita fuerint ab ipso domino cum praesens fnerit, et ipse ea vetuerit per vad' & pleg', uterque renebitur, serviens pro captione, et dominus de vetito. Et licet dominus advocaverit captionem, servientem tamen non liberat sed onerat seipsum, et uterque tenebitur de facto servientis; serviens quia cepit, et dominus supra qui ad∣vocavit iniuriam servientis, et quia vetuit. § 33. Item sunt quidam qui dicunt quod non tenetur quis respondere de vet ito priusquam convincatur captio iniusta vel iusta, sed tamen aliud erit si tamen omnino fuerit captio, quia ubi nihil captum, nihil omninò erit ex eo vetitum: Item si captum et nil petitum, tunc non erit aliquid vetirum. § 34. Item, esto quod nil actum sit per cur' nec per dominum cur' sed tantum per servientem, ut si serviens fine domino et fine cur' talliaverit tenentes qui sunt liberi, vel sal-tem dicant se esse liberoscum sint servi, vel ipsos talliaverit pro fisio domi∣ni primogenito milite faciendo, vel filia domini primogenita maritand' citius quam debent talliari, vel si sectam indebitam petierit, vel si aliquis querelam fecerit de aliquo tenente ipso serviente procurante ut tenentem sic gravet, et postea auctoritate propria fecerit districtionem, et averia ad querelam tenentium fuerint deliberata per vic' ad vad' et pleg', et querela facta sit tantum de serviente sine domino, queritur an serviens respondere possit et debeat sine domino, et rem in iudicio deducere fine eo, et quo

casu inquirend' est à domino, utrum factum servientis sui advocaverit vel non: si autem non, tunc poterit ipse dominus hoc emendare; quod si advo∣caverit vel non emendaverit, extunc facit injuriam illam suam propriam, si iniuria fuerit; & cum advocaverit poterit descendere ad inquisitionem de tallagio, utrum iustè petatur vel iniustè, praecipuè si cautela fuerit ad magnam cur̄ remota. § 35. Cum autem averia semel per iudicium comit̄ fuere deliberata, capi non debent pro eodem antequam placitum primae captionis terminetur; quae si iterum capiantur, vic' ea iterum deliberari fa∣ciat, cum dampno capientis per tale breve. § 36. Rex vic' salutem; Mon∣stravit nobis A. quod cum ipse breve nostrum nuper detulisset tibi de ave∣riis suis replegiandis, quae B. cepit et iniustè detinuit ut dicit, & tu eadem averia eidem A. replegiasses, & ei dedisses diem ad proximum com̄ tuum, & praedictum B. attachiasses ad respondend' super hoc eidem A. praedictus B. post attachiamentum illud averia eiusdem A. ceperit iterum eadem occa∣sione, vel alicuius quod tangit illud principale placitum, & illa detinet sicut prius; & quia hoc est manifestè contra pacem nostram, tibi praecipimus quod averia ipsius A. deliberari fac' quousque principale placitum inde inter eos pendens terminetur: Et si inveneris quod praed' B. averia ipsius A. ite∣rum ceperit ea occasione quia illa prius cepit, & idem A. fecerit te &c. & tunc habeas coram Justiciar̄ &c. corpus ipsius B. ad respond' praed' A. de se∣cunda captione, & habeas ibi &c. § 37. Et unde si prima captio iusta est five iniusta, secunda omninò erit iniuriosa: Vel aliter sic; Et si inveneris quod praed' B. averia ipsius A. iterum ceperit ea occasione quâ prius ceperat, tunc corpus praedicti B. habeas coram te & coram custodibus placitorum Co∣ronae nostrae ad proximum com̄ tuum; Et si per ballivos tuos per quos averia dicti A. secundò replegiata suer̄, & per alios legales convinci poterit de se∣cunda captione, & pro una eademque occasione, tunc praed' B. ita castiges per gravem misericordiam, ut castigatio illa in casu consimili aliis timorem praebeat delinquendi, & quo casu semper oportebit quod inculpatus defen∣dat servi captionem & desensionem & dampnum, & totum secundum quod fuerit inculpatus contra querentem & contra sectam suam, & sectam producit sufficientem, cum ei non sit credent' ad simplicem vocem suam; & si sectam produxerit, tunc per legem suam se defendat propter sectam. § 38. Poterit tamen inculpatus ita recipere & respondere, quod uterque onerabitur ad sectam producendam, & cum hinc & inde fuerit diligenter examinat̄, pro ea indicabitur quae veri probabilior & verisimilior esse proba∣bitur. Sed si secta examinata non concordet, nec deponat secundum inten∣tionem querentis, quia fortè dicit contrarium vel diversum, vel quia nihil scit nisi de audi••••, vel quia nihil actum fuit in praesentia eorum qui producti fuerint, tunc ille de quo queritur recedat sine die.

Per quae averia non debet quis distringi. CAP. 48.

ET sciend' quod {per} communi utilitate regni inhibitū fuit nè quis distrin∣geret alium per oves suas, vel per averia carucarum suarum, quamdiu alia sufficiens districtio inveniri possit; & quo casu provisum fuit hoc breve.

§ 2. Rex vic' salutem: Si A. fecerit te &c. tunc summon̄ per bonos sum∣mon̄ &c. B. quod sit &c. ad ostendend' quare cum ad utilitatem regni nostri statuerimus quod nullus distringatur per averia carucarum suarum, vel per oves suas pro debito nostro aut alieno, dum alia inventa fuerint, secundùm legem & consuetudinem Regni nostri, imparcari contigerit praed' B. ovesipsius A. cepit contra formam Statuti praed', & eas imparca∣vit, & adhuc detinet ad grave dampnum ipsius A. ut dicit, & habeas &c. § 3. Sunt etiam catalla quae aliquando petuntur sub nomine averiorum, cum quis in solo alieno opus fecerit manificum, ut si hawyaverit, fossatum fe∣cerit, vel carucam immiserit, & hujusmodi, utensilia vel caruca capiantur, & per vadii & plegiorum oblationem petantur & vetentur, & vic' vel ballivus ad querelam cujus fuer 'illa deliberaverit usque ad com̄, ubi cum captor dixerit quod iustè capta sint propter opus manificum quod fecit in fundo suo contra voluntatem suam, & alius dicat fundum illum esse suum {quod} hoc tangit liberum tenement̄, nec poterit sciri quis eorum dominus sit, nec co∣mitatus potestatem habet cognoscendi, & tunc recurrend' erit ad assisas no∣vae disseisinae per illum qui queritur, & retornentur utensilia & averia sic capta, & ante captionem assisae non deliberentur; & sic fiat in similibus.

Exceptiones in captionis actione. CAP. 49.

POssunt enim captiones advocari, eò quod dici poterit quod averia capta fuerunt in loco certo in dampno suo, ut in prato, vel alibi in suo sepa∣rali. Item in qualibet captione tria principaliter requiruntur; videlicet certus locus, certa causa propter quam facta fuit, captio & seisina alicujus. § 2. Item quia duo homines qui averia duxerunt debuer' venisse ad tra∣ctand' de pace & non venerint. § 3. Item quia querens esse debet prae∣positus suus vel pro arrerag homagii, vel relevii, vel scutagii, vel alternis hujusmodi servitii, vel pro defalta quam fecerit in curia domini, vel pro auxilio ad primogenitum filium militem faciend', vel primogenitam fili∣am suam maritand'. § 4. Item ubi plures tulere breve de captione averiorum in communi, oportet quod quilibet habeat averium captum, vel cadet bre∣ve, vel peti poterit judicium desicut quilibet habet personalem actionem. § 5. Item peti poterit judicium desicut breve impetratum fuit priusquam captio averiorum petitorum esset facta, si causa sit vera. § 6. Item dici po∣terit quod captio facta non fuit die in narratione ostensa, quo probata cadet breve. § 7. Item peti poterit iudicium de advocatione desicur ipse vel ejus antecessores antequam fuerit in seis de eodem reditu per manum ipsius tenent̄ vel ejus antecessoris. § 8. Item desicut captionem advocat esse justam pro relevio, et non cepit homagium iudicium. § 9. Item ex parte tenentis si vera sit responsio optimè respondebitur, & praecisè deadvocaverit aliquid ten de ipso distringente tenere; quod dupliciter poterit intelligi, videlicet quod distringens nullum feodum habet in ten' in quo districtio facta fuit, & sic puniendus est per istas constitutiones. § 10. De magnatibus & eorum ballivis & aliis exceptis ministris Regis, quibus ad hoc autoritas data est, qui ad querimoniam aliquorum vel autoritate propria attachiant alios per

bona eorum, qui per eandem potestatem & jurisdictionem venerunt ad re∣spondend' coram eis de contractibus & conventionibus & transgressioni∣bus 〈◊〉〈◊〉 extra eorum potestatem et jurisdictionem ubi nihil renent de eis, nec sunt de libertate eorum aut jurisdictione: Statutum est quod si quis de hujusmodi convictus fuerit, reddat querenti dampna in duplo, ac etiam gra∣viter amercietur. § 11. Inhibitum autem fuit apud Marleberg' et pro∣visum quod nulli liceat extra feodum suum distringere, nec communi via, nec strata regali, praeterquam domino Regi & Ministris suis; quod si quis te∣merè secerit, succurritur querenti per tale breve. § 12. Rex vic' salutem: Sr A. fecerit te &c. tunc pone per vad. &c. B. quod sit coram &c. ostensus quare quendam equum precii quadraginta solidor' in quadam terra ejusdem A. apud N. inventum pascentem cepit, et captum sine cibo et potu detinuit, donec semimortuus effet, non permittens equum illum eidem A. replegiari secundum legem & consuetudinem Regni nostri, & alia enormia ei intulit ad grave dampnum ipsius A. et contra pacem nostram, & habeas &c. § 13. Aliter sic: Si A. fecerit te &c. ostensur̄ quare intravit quoddam te•• pra••dicti A. in N. quod de nobis tenuit in capite, vel de seodo talis hono∣lis, vel de feodo alicujus talis ubi nihil de praed' B. tenet aut tenere clamat, & averia ipsius A. cepit, & ea fugavit extra feodum nostrum, vel ipsius talis, usque ad locum talem, et ea ibidem jam per menses tres detinuit & adhuc detinet, non permittens ea replegiari, facias & habeas, &c. § 14. Vel ali∣ter sic ostensur̄ quare cum idem A. nihil de eo tenet nec tenere clamat, et idem B. averia praed' A. in quadam communi pastur̄ in N. pascentia extra seodum ipsius B. cepit, et ea sugavit &c. et habeas &c. § 15. Item quia bal∣livi ad quos ex officio suo pertinet districtiones facere gravare volentes sibi subditos mittunt ignotos ad districtiones faciend', ea intentione ut quos∣dam sic gravent, pro eo fortè quod sic districti non habentes notitiam per∣sonarum hujusmodi distringent̄, non permittunt hujusmodi districtiones super eos fieri, ut sic oriatur eis actio malitiosa, ut pecuniam ab aliquibus sic extorqueant. § 16. Provisum est quod nulla districtio siat per ballivos Reg', nisi jurati fuerint et noti; et si quis alio modo distrinxerit, et de hoc convincatur ad sectam districti, cui in hoc casu consulitur per breve de transgressione, dampna reddat gravato, et versus Regem graviter punietur: Vel poterit intelligi deadvocatio, quod et quamvis feodum habuerit distringens in tenement̄ districti, tamen ipse tenens non tenet de eo in ••no de alio qui medius est inter distringentem & districtum, et quoniam quandoque melius est in tali casu et tutius tenenti war∣rantum vocare, scilicet quod faciat medium acquietare ipsum distri∣ctum, & defendere versus dominum distringentem, quam in perso∣nam suam periculum defensionis suscipere, cum plures fortè, & aliae com∣petant quam tenenti, ideò de medio dicendum est.

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

De Medio. CAP. 50.

CUm autem capitalis dominus distrinxit in feodo {pro} servitiis et consue∣tudinibus sibi debitis, ac quidam medius fuerit qui tenentem acquietare debuerit, cum non jacuerit in ore tenentis postquam districtionem reple∣giaverit dedicere demandam domini capital, advocaverit in Curia Regis districtionem justam super tenentem suum, videlicet super medium. § 2. Multi per hujusmodi districtionem frequenter gravati extiterunt temporibus retroactis, per hoc quod medius licet habuit per quod potuit distringi, magnas tamen fecerit dilationes antequam ad Cur' venerit ad re∣spondend' tenenti suo ad breve de remedio, per hoc etiam quod durius fuit quando medius fortè nihil habuit; in casu etiam quando si tenens paratus esset facere capitali domino consuetudines & servitia exacta, et capital' do∣minus hujusmodi consuetudines sibi debitas renuebat recipere per manus alterius quàm per manus proximi tenentis sui, scilicet medii, et sic amise∣rint hujusmodi tenentes in dominico proficua terr̄ suarum aliquando ad tempus, et aliquando toto tempore suo, nec fuit in hoc casu aliquod reme∣dium debitum provisum: Ordinatum est et provisum in hoc casu remedium in hac formâ, quod quam eito hujusmodi tenens in dominico habens me∣dium inter ipsum & capitalem dominum qui ipsum de aliquo servitio ac∣quietare teneatur, et ille tenens distringatur, statim perquirat sibi ille te∣nens breve de medio, quod tale est. § 3. Rex vic' salutem: Praecipimus tibi quod justicies A. quod justè et sine dilatione acquietet B. de servitio quod C. ab eo exigit de libero tenemento suo quod de praed' A. tenet in N. et unde idem A. qui medius est intereos cum acquietare debet, ut dicit, & unde queritur quod pro defectu ejus distringitur, sicut rationabiliter monstrare poterit quod eum acquietare debeat nè amplius &c. Et sciend' quod breve de medio nisi in comit̄ et libertatibus habentibus retorna bre∣vium, et coram Justiciat' de banco non conceditur placitari. Nec cessant districtiones super tenentem, licet hoc breve impetraverit super dominum suum, scilicet medium, eo quod capitalis dominus feodi secundum consue∣tudinem regni semper habet recursum ad feodum suum distringend' pro arrerag' servitii sui. § 4. Si autem perquisierint breve suum immediatè coram Justic' de banco, tunc sic: Rex vic' salutem; Praecipe A. quod justè &c. acquietat B. de servitio quod C. exigit de libero tenemento suo quod de praed' A. tenet in N. &c. Et nisi fecerit &c. § 5. Si autem medius sit paratus ipsum tenentem acquietare de servitio quod capitalis dominus ab eo exigit, tunc secundùm aequitatem juris subvenietur ten' per breve, videlicet quod capitalis dominus desistat; quod tale est: Rex vicecomiti salutem; Monstravit nobis B. quod cum tenet de A. quandam terram in N. de feodo C. capital' domini feodi illius, ac idem A. qui medius est inter praefatum B. & C. paratus sit acquietare praefatum B. de servitio quod praedictus C. ab eo exigit: idem C. licet praefar̄ A. coram te se plu∣ries obtulerit ad quietand' ipsum B. de servitio praedicto, nihilominus prae∣dictum B. & homines suos malitiosè distringit pro servitio supradicto: Et quia hoc injustum est, & contra consuetudines regni nostri, tibi praeci∣pimus

quod si ita est, tunc non permittas ipsum C. vel homines suos praefa∣tum B. distringere, nec de caetero vexare occasione praedicta &c. § 6. Si autem medius in eodem com̄ habens terram diffugerit, distringatur usque ad magnam districtionem, & detur querenti in brevi suo de magna distri∣ctione talis dies, ante cujus advenium duo teneantur com̄, & praecipiatur vic' quod distringat medium per magnam districtionem, prout in brevi continebitur; & nihilominus praed' vic' in duobus praed' com̄ solempniter proclamar' fac', quod hujusmodi medius veniat ad diem in brevi contentum responsur' tenenti suo: Ad quem diem si venerit, procedat placitum inter eos modo consueto; et si non venerit, amittat hujusmodi medius servitium tenentis sui imperpetuum, & ulterius non respondeat ei tenens in aliquo. Sed omisso illo medio capitali domino, acapitet, & ei respondeat de eisdem servitiis & consuetudinibus quae praedicto medio prius facere consuevi. Necliceat hujusmodi capitali domino ulterius ipsum tenentem distringere, dum praedictus tenens se offerat acapitare ei, & facere ei servitia debita & consueta de quantitate sui tenementi. Et si capitalis dominus exigit plus quam medius ei facere debet, habeat tenens in hoc casu exceptionem con∣tra ipsum dominum, qualem haberet medius. § 7. Si medius verò nihil habeat in potestate Regis, nihilominus perquirat sibi tenens breve de me∣dio ad vic' illius com̄ in quo distringitur: Et si vic' retornaverit quod medi∣us nihil habet in ballivia sua ubi potest summoniri, nihilominus sequatur tenens breve de attachiamento: Et si vic' retornaverit quod medius nihil habet in ballivia sua per quod potest attachiari vel distringi, nihilominus sequatur breve de magna districtione, & fiat proclamatio in forma prae∣dicta. § 8. Si autem habeat medius terram in alio com̄, & non in illo in quo sit districtio hujusmodi, tunc sic; primò exeat breve originale de medio ad vic' com̄ in quo fit districtio; Et cum retornatum fuerit per ipsum vic' quod nihil habet in com̄ suo, tunc exeat breve judiciale ad summonend' medium ad instantiam petentis ad vic' com̄, in quo petens dicet ipsum medium terram habere; & in illo com̄ fiat secta quousque perveniatur ad magnam districtionem, & fiat proclamatio, sicut superius dictum est de me∣dio habente terram in com̄ in quo fit districtio, & nihilominus fiat secta in com̄ in quo nihil habet, sicut dictum est supra de medio nihil habente, quo∣usque perveniatur ad magnam districtionem & proclamationem. Et sic post proclamationem in utroque com̄ factam, abjudicetur medius de feo∣do & servitio suo. Et cum aliquando contingat quod tene〈…〉〈…〉 in dominico feossatus sit ad tenend' per minus servitium quàm medius facere debuit ca∣pitali domino, tamen post hujusmodi proclamationem attornatus sit te∣nens capitali domino omisso medio, & necesse habebit tenens respondere capitali domino de consuetudinibus et servitiis quae medius domino prius facere debuit. § 9. Cum autem medius venerit et offerat se liti, petere poterit à tenente suo quid habeat quod obliget ipsum ad acquietantiam; Et si nihil tunc habeat promptum, recedet medius sine die de brevi illo, et tenens in misericordia remanebit, et perquirat sibi per aliud consimile breve si velit; et si cartam vel instrumentum protulit, per quam dicit ipsum

ad acquietantiam obligari, dicere poterit medius, quod obligator habuit tres filias, quas omnes conjunctim obligavit ad acquietantiam tanquam hae∣redes suos pariter in genere, & nullum specialiter divisim; & cum ipse me∣dius exiverit ex una filiarum praedictarum, & aliae quae superstites fuerint consimiliter teneantur ad acquietantiam quae non nominantur in brevi, petere poterit judicium si ipse solus ad illum acquietand' debeat convocari; quo recognito vel probato, cadet breve. § 10. Vel dicere poterit quod non tenetur ipsum acquietare quia nunquam voluit ei facere fidelitatem nec aliquod servitium, sed semper hucusque dedixit tenere de eo, quo probato cadit breve. § 11. Cum autem nihil sit quòd excipi possit ex parte medii, si cognoverit quod acquietare debet tenentem suum, vel si aliter convinca∣tur, tunc adjudicetur ad acquietantiam. § 12. Et quid si ipsum non ac∣quietaverit post judicium, sed supersederit ut prius, nunquid reincipiendus erit primus processus? Super quo constitutum est sic, Quod si post judicium praemissorum querimonia pervenerit quod medius non acquietet suum te∣nentem sicuti adjudicatum fuerit, tunc exeat breve de judicio vic', quod vic' distringat medium ad acquietand' ten̄ suum, et ad essend' coram Justi∣ciar̄ apud Westm̄ ad certum diem, ad ostendend' quare eum prius non ac∣quietavit. Et cum venerit medius in cut', audiatur querens, qui si verifi∣care possit quòd ille medius ipsum tenentem non acquietaverit, medius ille adjudicetur satisfacere querenti de dampnis, et quod ipse querens recedat quietus de suo medio imperpetuum, & domino capitali distringenti attorne∣tur. § 13. Et si ad primam districtionem non venerit, exeat breve de alia districtione, & fiant proclamationes & processus ut supra; & postquam te∣stificata fuerit proclamatio per retornum vic' procedatur ad judicium, ut supra. § 14. Et sciend' quod per hanc constitutionem non excluduntur tenentes, quin habeant recuperare suum de warantiis habendis & escambiis versus dominos suos, medios, & eorum haeredes, si de tenementis suis ipsos contigerit implacitari, secundum quod habere consueverunt: nec etiam exclusi sint tenentes hujusmodi, quin sequi valeant versus medios suos, se∣cundum consuetudinem antiquam si voluerint. § 15. Et notand' quod per hoc Statutum non providetur quibuscunque mediis, sed solummodo in casu cum sit unus medius tantum inter dominum distringentem & tenen∣tem, & in casu quando medius ille est plenae aetatis & sui juris, & etiam in casu quando tenens sine praejudicio alterius quam medii attornare se pote∣rit capitali domino. Quod dictum est de mulieribus tenentibus in dotem, vel aliter per regem Angl', vel aliter ad terminum vitae, vel per feodum tal∣liat, & hujusmodi. § 16. Solent autem quidam tenentes per aliquem an∣nuum reditum acapitare Templariis vel Hospitelariis, & in ten̄ suis cruces erigere, advocantes ten̄ illa esse de eorum feod', ut sic contra dominos suos pro servitiis sibi debitis distringentes injustè tuerentur per privileg' prae∣dictorum Templariorum et Hospitelariorum. § 17. Et quo casu consti∣tutum fuit sic: § 18. Quia multi tenentes erigunt cruces in aedificiis suis & ten̄, in praejudicium dominorum suorum, ut ten̄ hujusmodi per privilegia Templariorum & Hospitelar̄ tueri possint contra capitales dominos feodo∣rum,

Statutum est quod hujusmodi ten' Regi aut capitalibus dominis incur∣rantur. § 19. Quia multa gravamina multis inferuntur per diversas di∣strictiones, quae quidem sub colore prisarum advocantur, providentur re∣media per haec statuta. § 20. Inhibetur in magna charta de libertatibus, nè aliquis constabular̄ vel ballivus blada capiat, vel catalla alicujus qui non sit de villa ubi castrum situm est, nisi statim proinde reddat denar̄, aut aliter satisfaciat, nisi de voluntate venditoris inde respectum habeat, & tunc si venditor fuerit extraneus, statim sibi satisfiat: si autem de villa in qua si∣tum est castium, tunc infra quadraginta dies precium inde sibi reddatur. § 21. Item nullae prisae capiantur de aliquo per aliquem constabularium castellanum praeterquam de villa in qua situm sit castrum, & illis satisfactum sit infra quadraginta dies, sicut dictum est, nisi sint prisae antiquae debitae Regi, aut domino castri, aut castro debendae. § 22. Provisum est etiam & praeceptum quod omnes per averia sua pro debito Reg', vel servitio alterius, vel aliter districti, huiusmodi averia sua de suo proprio sine impedimento de∣pascant dum fuerint impa••cata, nec pro eorum custodia aliquid tribuere compellantur. § 23. Item inhibetur nè quis hujusmodi districtiones infra quindecim dies à tempore captionis sine assensu districti vendere praesumat vel assignare. § 24. Item concessum est quod si districtus talliam solutio∣nis de scaccario de eadem demanda protulerit, extunc cesset districtio pro portione in tallia contenta. Si autem talliam vic' alicuius protulerit vel ballivi super rei petitae solutione, tunc inventis plegiis quod in proximo compoto vic' in scaccario praesentialiter comparebit, & statim attachie∣tur ille vel eius haeres qui districtum acquietasse debuit, quod tunc sit ibi ad eundem terminum, ut utrique tunc quod ius poposcerit exhibeatur, & interim ab omni districtione sit quietus; & habeat ibi vic' nomina ple∣giorum. § 25. Provisum est etiam quod nemo per bestias per quas terras suas excoluerit, vel per oves suas distringatur pro debito Regis vel alieno, dum tamen aliadistrictio sufficiens pro petitionis portione poterit inveniri, exceptis averiis in alieno dampno inyentis. § 26. Et concessum est & praecept̄ quod omnia debita per receptores in toto vel in parte recognita statim sint allocata, ita quod de caetero non veniat solut̄ in extractis. § 27. Item in magna charta libertatum continetur, quod equi vel carectae alicuius non capiantur per aliquem ad cariagium faciend', nisi proinde red∣datur liberatio antiquitùs constituta, videlicet pro carecta cum duobus e∣quis decem denar̄ per diem, & si tres fuerint equi tunc quatuordecim denar̄, & sic ulterius. Et sciend' quod prohibitum est sub poena excommunicationis nè capiatur carecta dominica alicuius ecclesiasticae personae, militis, vel do∣minae. § 28. Item inhibitum est quod nullus constabularius distringat ali∣quem militem ad dand' denar' pro custodia castri, dum ipse in propria per∣sona, vel per alium probum hominem illud custodire voluerit; quem si do∣minus Rex duxerit vel miserit in exercitum, extunc erit quietus de custodia secundum quantitatem temporis morae suae ibidem, de feodo videlicet pro quo fecir servitium in exercitu. § 29. Item inhibitum est nè boscus alie∣nus capiatur ad eastrum Regis, vel alia inde faciend', nisi per voluntatem

ipsius cujus 〈◊〉〈◊〉 seus ille fuerit. § 30. Item inhibitum est nè quis in villis matchandiis quae dimissae sunt, & commissae ad feodi firmam, indebita & in∣justa capiant theolonia; quod si quis secerit, extunc eo ipso capiet Rex li∣bertatem mercati in manum suam: Eodem modo faciet Rex, licet in alte∣rius villa praemissa fieri contigerit. Et si ballivus hoc fecerit sine voluntate domini sui, reddat tantum querenti quantum cepisset ballivus ab eo, si the∣olnetum asportasset, & nihilominus habeat prisonam quadraginta dierum. § 31. Item qui mutagium ad villam claudend' graviùs ceperint quam con∣cessum fuit per chartam Regis, perdant extunc gratiam suae concessionis, & graviter amercientur.

De nativis Regis recuperandis. CAP. 51.

IN provinciis coram vic' terminari poterit quaestio status per breve de nativis, quod tale est: Rex vic' salutem; Praecipimus tibi quod iustè sine dilatione habere fac' A. de B. C. nativum & fugitivum suum, cum omni∣bus catallis suis, & tota sequela sua, ubicunque inventus fuerit in ballivia tua, nisi in dominico nostro à coronatione domini H. Reg' tertii: Et pro∣hibemus super forisfacturam nostram, nè quis eum injustè detineat; Teste, &c. § 2. Si autem ille qui petitur excipiendo se dicat liberum, & coram Justiciar̄ Regis in adventu ipsorum se liberum esse probaturum paratum, pacem habebit usque' ad adventum ipsorum per tale breve, nisi sine brevi allocetur ei exceptio pernotata. § 3. Rex vic' salutem: Monstravit nobis A. quod cum liber homo sit, & paratus libertatem suam probare, B. de C. cla∣mans ipsum A. nativum suum, vexat eum injustè; & ideò tibi praecipimus, quod si praedictus A. fecerit te secur' de libertate sua probanda, tunc pona•• loquelam illam coram Justiciar̄ nostris ad primas assisas cum in partes illas venerint, quia hujus probatio non pertinet ad te capienda, & interim prae∣fato C. pacem inde habere facias: Et dic praefato A. quod tunc sit ibi lo∣quelam illam versus praedictum C. prosecutur̄ si voluerit. Et habeas ibi nomina plegiorum & hoc breve, T. &c. In brevi autem superiori non de∣bent poni nisi duo nativi ad plus, & hoc fuit constitutum in odium servi∣tutis. In brevi verò de pace possunt poni quotquot voluerit impetrator, & hoc in favorem libertatis. § 4. Si autem clericus factus suerit vel miles, obstabit petenti exceptio privilegii donec degradetur; si autem degradari non possit, ac bona eorum sufficiant ad satisfactionem dampnorum, re∣spondeant ipsi per quos ad tales ordines absque licentia fuerint promoti. § 5. Inhibitum est enim, & in decretalibus statutum, quod nulius Episco∣pus spurios aut servos, donec à dominis suis fuerint manumissi, ad sacros ordines promovere praesumat. Et alibi habetur, Nullam vilem personam natione spurium, vel servilis conditionis, ad militiae strenuitatis ordinem promovere licebit, sed cum à dominis suis petantur ut nativi, ipsis primò degradatis, statim ad judicium procedatur. § 6. Si quis verò servus domi∣num suum fugiens & latitans, vel testibus adhibitis conductis, & munere corruptis, aut quacunque calliditate vel fraude ad gradus Ecclesiasticos per∣venerit, decretum est ut deponatur, & dominus ejus eum recipiat in servi∣tutem.

Si autem avus vel pater ab una patria in aliam migrans filium ge∣nuerit, ac idem filius ibidem educatus, ad gradus ecclesiasticos promotus fuerit, ubi ignotus sit an liber sit vel servus, ac postea veniens dominus & legibus eum acquisierit; sciend' est ut si dominus ei libertatem dare volue∣rit, in gradu suo permaneat; & si eum catenis servitutis à nostris dominicis abstinere voluerit, gradum amittat, quia juxta sacros ordines canon' vilis persona manens, Sacerdotii dignitate fungi non potest. § 7. Si quis etiam quenquam de servis suis permiserit literis edoceri, libertatem donaverit eidem, ac per ejus fuerit intercessionem ab Episcopo presbyteratus, illeque in superbiam illatus missam dominis suis erga Episcopum & Canonicas ho∣ras observare & psallere noluerit, nec mandatis eorum justè obedire, di∣cens se liberum esse, &, tanquam liber, cujus homo voluerit fiet; hunc sancta Synodus anathematizat, eumque â communione artium indicat, donec resi∣piscat, & domino suo obediat secundum canonica praecepta. Si autem ob∣stinato animohoc contempserit, & apud Episcopum accusetur qui eum or∣dinavit, degradetur, & siat servus domini sui, sicut natus suit. Et eodem modo siat de milite non manumisso elato, quem catena ingratitudinis erga dominum constrinxerit. § 8. Et si talis manserit in dominica ter∣ra, vel dominica villa Reg' per unum annum sine calumpnia ipsius A. sic obstabit petenti exceptio per negligentiam & dissimulationem suam. Et si per minus tempus manserit, tunc competit A. tale breve. § 9. Rex vic' salutem: Praecipimus tibi quod nisi C. quem A. de B. clamat in nativum suum, in com̄ tuo per breve nostrum manserit in dominico nostro per unum annum & unum diem sine calumpnia, non remaneat loquela illa in com̄ tuo, eo quod manserit in dominico nostro per minus tempus quam per unum annum & unum diem. Teste, &c. § 10. Item transferri poterit probatio ad magnam curiam si placuerit Regiper tale breve. § 11. Rex vicecomiti salutem: Pone ad petitionem petentis coram Justiciar̄ no∣stris apud Westm̄, loquela quae est in com̄ tuo per breve nostrum inter A. de B. & C. quem idem A. clamat in nativum suum: Et summ̄ per bonos summon' praefat̄ C. quod tunc sit ibi praefat̄ A. responsur̄; & habeas ibi sum∣mon̄, & hoc breve. Teste, &c. § 12. Ad quem diem si summon̄ non venerit, & summonitio testata fuerit, tunc compellatur venire per ordinem atta∣chiamentorum & magnae districtionis. § 13. Causa verò quare vic' & com̄ judicare non possunt de alicujus libertate, sicut de ipsius nativitate, cum probatio libertatis sit quasi incidens placito de nativis, sicut potest' cur' Reg' est propter favorem libertatis, quae est res inaestimabilis, & quae insi∣pientibus & minus discretis committi non debet ad discrimen. § 14. Po∣test peti judicium de probatione, quia illi quos duxerit ad probationem fortè sunt parentes ex parte matris & non ex parte patris, ex cujus parte ipse clamat ipsum esse liberum. § 15. Item exceptio villenagii non tenet nisi ex ore veri domini fuerit pronunciata. Sed si exceptio villenagii vale∣bit, oportebit dare vad' & offerre pleg' ad perquirend' illum tanquam villa∣num suum. § 16. Item potest peti judicium si mulieres ducat ad proba∣tionem sanguinis & non homines, desicut mulieres ad probationem status

hominis admitti non debent. § 17. Item poterit dici ad probationem, quod omnes ante sui recognitionem fuerunt liberi, & hoc verificate. § 18. Item ex parte servi petiti poterit excipi, quod desicut recuperavit versus eundem dominum ten̄ per breve novae disseisinae, ipso non recla∣mante vel excipiente coram talibus Justiciar' de servitute, & petere judi∣cium. § 19. Item porrigenti breve de libertate probanda, & non prose∣quente, ita quod amercietur; extune nunquam recipietur in cur' ad liberta∣tem probandam. § 20. Item solus non sufficit ad libertatem probandam. § 21. Item in com̄ & coram vic'placitari possunt plura placita, sicut de med∣letis, verberibus, plagis, & hujusmodi actionibus personalibus quibus com∣petit processus per attachiamenta & per districtiones; nisi accusatus adjici∣at, de pace Regis infracta, & sicut de servitiis & consuetudinibus de debitis & aliis placitis & injuriiis insinitis, in quo casu oportebit in banco Regis, vel in banco Westm̄ placitare.

De Curia Regis in turnis Vic' & alibi. CAP. 52.

HAbet etiam Rex cur' suam in turnis vic' & visibus hundred, quae fiunt bis per annum, & non pluries, per constitutionem magnae chartae liber∣tatis, quae talis est. § 2. Nullus comitatus teneatur nisi de mense in men∣sem, ubi cum maior solebat esse terminus, maior sit; nec liceat alicui vic' vel ballivo tenere turnum suum per hundred' nisi bis per annum, & hoc non nisi in loco debito & consueto, videlicet semel post Pascham, & iterum post festum Sancti Michaelis; & visus francii pleg' fiant ad eundem termi∣num Sancti Michaelis sine occasione: videlicet, quod quilibet habeat liber∣tates suas quas iusto titulo habuit, vel habere consuevit tempore H. Regis secundi, vel quas postea bene perquisivit. Et fiant visus de franco pleg', sic quod pax inviolabiliter observetur, & quod decennae integrae sint, sicut tem∣pore H. Regis praedicti esse consueverunt. § 3. Item non capiant aliquid vic' per sic quod non quaerant occasiones, sed contenti sint de co quod per∣cipere consuevere absque occasionibus in suis turnis & visibus tempore Re∣gis H. praedicti. § 4. Articuli antem visus franc' pleg' sunt hii. § 5. Si omnes capitales plegii venerint sicuti venire debent, & si decennas suas ha∣buerint. §. 6. Item si omnes duodecim annnorum & ultra sint in de∣cenna. § 7. De hiis qui non sunt in decenna, qui fuerint clerici, qui mi∣lites, qui forisfamulaverint, & qui alii, & de quorum manupastu fuerint. Et si qui fuerint vagantes, de quibus habeatur aliqua praesumptio vel suspitio mali, tunc de eorum receptatoribus. § 8. Item si omnes duodecim anno∣rum ut ultra vener' sicut debuerint. § 9. Item de burgatoribus, robbato∣ribus & latronibus, falsariis, homicidis, combussoribus domorum, & eorum fautoribus & receptatoribus. § 10. Item de utlagatis vel abiuratoribus regnireversis, & de eorum bonis & receptatoribus. § 11. Item de the saur̄ invento, murdris, & weyvio prosecuto retento. § 12. Item de fractori∣bus gaolarum, raptoribus mulierum, et abductoribus uxorum et monialium, et malefactoribus in parcis, et vivariis, et cuniclariis, et warennis. § 13. Item de mahematoribus, et vulneratoribus, imprisonatoribus, et alia contra pa∣cem

terr̄ facientibus. § 14. Item de usurariis, sortilegis, apostatis, tradi∣toribus, & eorum catall', & receptatoribus. § 15. Item de scissoribus bursarum, & latronibus de modicis latrociniis, aucarum, garbarum, pan∣norum, & huiusmodi. § 16. Item de hutes levat̄ iniustè; vel si iustè, tunc non prosecutis qui ea levaverint, & per quós desicit secta. § 17. Item de divisis fractis remotis vel minoratis. § 18. Item de aquis trestornatis vel obstructis § 19. Item de fossatis, muris, calceis, stagnis, vel huiusmodi ad nocumentum levatis, prostratis vel exaltatis. § 20. Item de viis & semitis, iniustè obstructis vel arctatis. § 21. Item de falsis mensuris & ponderibus, & rectas assisas Regis violantibus. § 22. Et si in turnis vic' vel visibus hundr', tunc sic, de iure Regis relato, vel alienato in terra, vel in mari, per quem fuerit alienatum, vel celatum, & à quo tempore. § 23. Item de villanis Regis extra dominica sua manentibus. § 24. Item de homini∣bus domini in alieno visu existentibus. § 25. Item de purpraesturis super Regem vel dominum factis. § 26. Item de feloniis quorum clamor non pervenit ad coronatores. § 27. De violatoribus assisae panis, cervisiae, vini, & pannorum. § 28. Item de vigiliis non observatis, & viis regalibus non elargatis. § 29. Item de replegiabilibus iniustè detentis, & irreplegiabi∣libus dimissis. § 30. Item de redemptoribus latrocinii. § 31. Item de hiis qui retinuerint probatores. § 32. Item de novis consuetud' in terra vel in aqua levatis. § 33. Item de pontibus & calcetis fractis. § 34. Item de wrecko maris retento. § 35. Item de abbatoribus coreorum, praeter∣quam in civitatibus & burgis, & etiam de hiis qui duobus ut untur officiis, videlicet sutoriae, & tanneriae, vel tanneriae & carnificis, vel officio scis∣soris & dub', & etiam dub', praeterquam in burgis & locis commu∣nibus; & plures sunt Articuli. § 36. Cum autem capitales pleg' ad haec capitula distinctè responderint, non solum est eorum veredicto fides adhi∣benda, verumetiam sacramento & veredicto duodecim liberorum homi∣num, qui super indictamentis praedictis, & etiam de concelamentis prae∣dictis onerentur veritatem declarare; nec poterunt à sacramento excusari per exceptionem, quod non sine brevi Reg', eo quod illo die non habebit ex∣ceptio locum, quia concessum est omnibus libertatem vis francii plegii habentibus, quod sui liberi tenentes, vel alii liberi ad visus suos sectatores in turnis et visibus iurent, non obstante ullo regio mandato, vel graviter pro contemptu amercientur, eo quod dies Regis est, et in favorem pacis fuit in∣ventus. § 37. Cum igitur liberi praesentationes pleg' declaraverunt, et sit aliquis praesens qui super aliqua causa criminali fuerit indictatus, statim ca∣piatur et gaolae mittatur, nisi seisitus fuerit et insecutus, et quo casu in con∣tinenti respondeat; qui si noluerit, ad gaolam mittatur et ad poenam. § 38. De absentibus autem indictatis siat secundùm formam Statuti, quod tale est. § 39. De vic' et ballivis in turnis, et visibus, de franco pleg', de malefactoribus inquirentibus; statutum est, quod si aliquem ceperint et imprisonaverint, alio modo quam indictati fuerint per duodecim liberos Juratores, qui suo indictamento sigilla sua apposuerunt, eò ipso habeant im∣prisonati actionem versus eos per breve transgressio' de imprisonamento,

sicut versus aliam quamcunque personam extraneam. § 40. Et cum in∣dictati capiantur, qui debent per pleg' dimitti, & qui' non declarat hoc Statutum. § 41. Cum vic' & alii qui temporibus praeteritis ceperint, & in prisona detinuerint homines felonia rettatos, & frequenter irreplegia∣biles dimiserint, & replegiabiles in prisona detinuerint, oblatis pleg', oc∣casione lucrandi à quibusdam aliosque gravandi; quia verò nihil certum hactenus erat ordinatum qui replegiabiles extiterint, & qui non, exceptis quinque articulis in communi brevi contentis. § 42. Statutum est quod omnes ut lagati, regni abinratores, probatores, cum manuopere capti, pri∣sonae Regis fractores, latrones publici & notorii, appellati de probatoribus ipsis superstitibus, nisi appellati ipsi fuerint bonae famae & laudabilis, capti pro incendio felonicè facto, falsarii, excommunicati, capti ad instantiam Episcopi, accusati de crimine laesae majestatis, capti pro morte hominis, capti per speciale praeceptum Regis, capti per judicium Justic', capti pro foresta, pro redisseisina, pro arrér̄ compoti, nisi fuerit ad reiterand' compoī, capti per Statutum mercatorum, pro raptu mulieris, pro abductione monia∣lium, convicti de abductione injusta pueri maritand', & convicti de male∣ficiis factis in parcis & vivariis, vel de detentione injusta the sauri inventi, nullo modo per pleg' dimittantur. § 43. Illi verò qui per inquisitiones hujusmodi de levibus suspitionibùs, modicis furtis duodecim denar̄ non ex∣cedentibus, nisi alias de hujusmodi maleficio fuer' rettati, vel de recepta∣mento felonum, vel de forcia, praecepto, vel auxilio & consilio, vel etiam de simplici crimine, pro quo vitam amittere non debent neque membra fue∣rint indictati. § 44. Illi etiam qui à probatoribus ipsis mortuis fuerint ap∣pellati, nisi de alio fuerint maleficio rettati, per sufficient̄ pleg' quieti dimit∣rantur. § 45. Qui autem hoc Statutum violare praesumpserit & dimittat irrepleg', & sit vic' de feodo, perdat balliviam illam imperpetuum: qui si subvit' fuerit, vel ballivus de feodo non existens, habeat prisonam per tres annos, & postea redimatur pro voluntate Reg': Et quicunque replegiabi∣lem detinuerit, oblatis sufficientibus pleg', graviter amercietur. § 46. Cum autem de misis remotis, vel viis obstructis, vel aquis diversis, & hujusmodi levibus injuriis infra annum & diem perpetratis, contigerit aliquem in∣dictari qui praesens fuerit, statim respondeat si velit; qui si noluerit, vel ab∣sens fuerit, praecipietur capitalibus pleg' quod illam injuriam sine dilatione ad usum debitum convertant. § 47. Illi verò qui nondum fuerint in de∣cenna, sed se ad hoc offerentes, & unde quilibet invenire possit norem pleg', tunc facto Regi fidelitatis Sacramento, & nominibus irrotulatis, statim libe∣retur quilibet suis pleg'. § 48. Illi autem qui non advenerint sicuti debue∣runt, illi etiam qui decennas suas non habuerint sicut debuerunt, ac illi qui majorem habent aetatem quàm duodecim annorum, & non fuerint in decenna, & de levibus injuriis indictati, in misericordia remanebunt: de assisis autem fractis fiat sicut superius est expressum.

De Curia Baron'. CAP. 53.

HAbet etiam Rex cur' suam in comitat̄, hundred' & in maner̄ suis, ubi Justiciar̄ non habet. Sed per sectatores proferuntur iudicia querela∣rum quae siunt contra pacem vic' & ballivorum, sicut de verberibus, ictibus parvis, debitis iniustè detentis, & huiusmodi modicis iniuriis per vad' & pleg' tantum sine brevi. § 2. Et unde si vadiatio legis interveniat inter partes litigantes, detur vadianti alius dies, ad quem si non venerit nec se essoniaverit, statim distringatur quod veniat ad proximam cur' auditur̄ iudicium suum de defalta quam fecit; & sive venerit sive non, considerabi∣tur pro querente, nec poterit reus dedicere recordum cur' per aliquem au∣dientem & intelligentem, viz. quod ipse legem non vadiavit; quia si hoc facere posset, eadem ratione posset quilibet dedicere de cognitionibus, de warranto vocato, & attachiamentis, & huiusmodi; & inde sequeretur quod huiusmodi cur' nullum placitum perducere possent ad effectum. § 3. Ad quod sciend' quod nullus potest in com̄, vel alibi, aliquid dedicere de recor∣do adversarii sui, nec de Recordo illo quicquid augere vel minuere ad dampnum sui adversarii, quia si posset, sic sequeretur illud inconveniens, quod quicquid boni adversarius diceret pro se, amovere posset & in peius convertere: sed de Recordo suo proprio per com̄ vel aliam cur' recitato augere poterit et minuere, totum tamen dedicere non potest, nec ea quae sunt de substantia negotii: Quia esto quod si quis perat quandam terram per breve de recto de seisina antecessorum suorum per verba duellum faci∣entia, et non nominaverit tempus Regis R. & quod expletia ceperit ad valentiam quinque solidorum; hoc ad aliam cur' dedicere poterit, et di∣cere quod petiit de seisina antecessorum suorum de tempore Regis Johan∣nis, et ita mutare, vel quod petiit de tempore Reg' H. et Johan. simil' et ita augere, et quod expletia ceperit ad valentiam duorum solidorum, et sic minuere. Sed adhoc quod hujus probatio sit valida, oportet quod habeat ad manum unum audientem & intelligentem, qui incontinenti paratus sit hoc probare per corpus suum, sicut cur' consideraverit. Et sic poterit quis recor∣dum proprium mutare, augere, & minuere, dum tamen nullum dampnum per hoc adversario suo accrescat; relinquitur igitur quod huiusmodi curia recordum habeat quodammodo. § 4. In com̄ autem et in cur' domino∣rum placitari poterit breve de recto, donec ex causa usque ad bancum trans∣feratur. Ad quod quidem placitum locum habent istae generales exceptio∣nes; & sicut est ordo agendi, ita habetur ordo excipiendi.

De Ordine excipiendi. CAP. 54.

ORdo proponendi exceptiones ralis est: Imprimis calumpniari poterit summonitio, jurisdictio, persona Judicis, persona Actoris, persona rei, vitium brevis, variatio narrationis et brevis, quae locum habent ante visum petitum. § 2. Omissis autem illis exceptionibus, statim vocet warrantum suum per auxilium cur', et cum warrantus venerit et warrantizaverit, exci∣pere poterit multipliciter, et omissis exceptionibus vcl. transactis de sum∣monitione,

jurisdictione, persona Judicis, tunc locum habebunt exceptio∣nes de persona actoris, & de persona ipsius rei, & postea de vitio brevis, quibus omnibus confirmatis petere poterit visum rei petitae, & cum illum habuerit, tunc ad prox' diem declinet breve per non tenuram si possit, alio∣quin excipere poterit sic. § 3. Dicere enim poterit quod respondere non debet, eo quod excommunicatus vel nativus tenentis, vel furiosus, vel in∣fra aetatem, vel à nativitate fatuus, vel non haeres propinquior, vel si habeat participem non nominatum in brevi sine quo non poterit respondere, cadit breve. § 4. Et si in brevi nominentur omnes participes, ac quidam se∣quantur & quidam non, sic differtur placitum, saltem quo ad unum diem. § 5. Item si petens habeat uxorem cujus jus res petita fuerit, & ipsa in brevi non comprehendatur; vel si uxor sola petierit cum nupta sit viro, nec refert utrum ante breve impetratum nupserit, vel lite pendente, vel cum vir & uxor simul petierint vel tenuerint in communi, si alter eorum deces∣serit ante judicium cadet breve. Et quod dicitur de viro & uxore tenen∣tibus vel petentibus simul vel separatim, dici poterit de extraneis personis, vel sanguine conjunctis tenentibus separatim, vel in communi. § 6. Item differtur actio, cum una participum nupta fuerit villano tenentis ratione servitutis, quia quicquid per servum juste acquiritur domino adquirit. § 7. Sunt etiam aliae dilatoriae exceptiones quae ex privilegio personae te∣nentis proveniunt, locum namque habet ista exceptio in personis quorun∣dam, quod non tenentur alicubi respondere, nisi coram ipso Rege vel suo capitali Justic' per libertates Regias eis concessas. § 8. Quaedam autem ex privilegiis locorum, cives namque & burgenses magnarum civitatum & villarum exemptarum super nullo placito extra civitates suas vocari debent, nec respondere, nisi de tenuris, contractibus, & transgressionibus forinsecis; Baron̄ namque quinque portuum alibi convenire vel respondere non debent nisi apud Shepeye. § 9. Quaedam etiam ratione dignitatum & ossiciorum motibilium. Abbates verò & Priores petentes vel tenentes agere non po∣terunt, nec implacitari objecta motibilitate & probata, vel non negata sine suis superioribus. § 10. Praeterea si A. de B. sit magister alicujus ho∣spitalis, & petat aliquod ten̄ hospital' illi annexum, non vocando ipsum magistrum illius hospitalis in brevi, cadet breve. Et eodem modo de re∣ctore alicujus ecclesiae petente ten̄, ut jus ecclesiae suae, non appellando ipsum in brevi ecclesiae ejusdem parsonam. Et eodem modo de Canonico praebendato ten̄ vel libertates praebendae suae annexas, non nominando ipsum in brevi Canonicum Ecclesiae, ad quam spectaverit hujusmodi prae∣henda. Et eodem modo de dignitatibus, nisi Decanus, Thesaurarius, vel Cancellar̄, vel huiusmodi petens aliquid ad suam dignitatem annexum, ipsum per dignitatem ossicii sui in brevi se fecerit cognominari, cadet breve, § 11. Et eodem modo nisi sic nominentur in casu quo suerint deforcia∣tores. § 12. Confirmata autem persona de circumstantiis brevis, multipli∣citer excipi poterit; provenit enim exceptio tenenti ex vitio brevis, ut si patens sit rasum, vel abolitum, vel in aliqua sui parte viciosum: Et eodem modo ex vitio formae, ut si in brevi contineatur, quam talis tenet, ubidi∣ceretur,

quam talis ei deforciat, vel è converso, & quo calumpniato cadet breve. Et eodem modo si breve malè sit conceptum in illo casu; & eodem modo si error inveniatur in brevi, ut si Reynerus pro Reginaldo, Amicia pro Avicia nominetur, vel è converso: & eodem modo si in cognominibus fuerit erratum. § 13. Proveniunt etiam exceptiones ex errore de loco, ut si hamletus nominetur pro villa; vel cum duae villae fuerint in uno com̄ idem nomen habentes, et non habeatur differentia in brevi; vel si locus fue∣rit sic privilegiatus, quod huiusmodi breve locum habere non debeat in eo∣dem. § 14. Item ex vitio narrationis, ut si quis petierit per breve de recto, & non fundaverit intentionem suam nisi super possessione, vel è con∣verso. § 15. Item ex variatione brevis à narratione, ut cum quis narrave∣rit & petierit in communi quod in brevi comprehendatur in separali, vel è converso. § 16. Item ex tempore, ut si quis narraverit ultra tempus sta∣tutum in illo casu. § 17. Item differri poterit actio multipliciter, ut si quis petat versus Rectorem alicuius ecclesiae parochial' aliquid unde memi∣nit ecclesiam suam seisitam, tunc differri poterit actio per hanc exceptio∣nem, quod talis sine Episcopo & Patrono suo non poterit inde respondere: Canonicus etiam Ecclesiae Cathedralis non sine Decano & Capitulo. Prae∣terea, si petens vel tenens infra aetatem fuerit, in iure proprietatis non re∣spondebit nec respondebitur ante eius plenam aetatem. Si autem petatur versus mulierem per tenentem in dotem, tunc debet sic respondere in casu suo: Agn̄ quae hic est defendit &c. & dicit quod nihil clamat in ten' petito, nisi dotem de haereditate I. filii & haered' R. quondam viri sui, sine quo ius illius ten' non poter̄ in iudicium deduci, & sic vocat ipsum I. ad war∣rantum. Et si talis sit praesens & warrantizaverit, tunc dicatur sic: I. silius & haeres R. qui vocatus est ad warantum, warrantizat. A. matri suae. § 18. Et quo adpetentem, dicit quod ten' petitum est sua haereditas, unde praedictus R. pater suus obiit seisitus, ut in dominico suo ut de feodo, & I. est infra aetatem, & petit quod huiusmodi placitum suspendatur donec plenam atti∣gerit aetatem. Et eodem modo de ten' petito de illo qui illud non tenuerit, nisi ad vitam per legem Angl', vel aliter ad terminum vitae vel annorum, vel in custodia de haereditate talis, vel non nisi in villenagio de tali sine quo ius in indicium deduci non poterit. § 19. Item dicere poterit tenens ex∣cipiendo, quod tenet terram versus ipsum petit̄ tanquam terr̄ quae sibi de∣scendit in perpartem de haereditate talis antecessoris, cuius haeres ipse cum talibus vel tali participe qui est infra aetatem, vel qui non nominatur in brevi sine quo non poterit respondere, in quibus casibus differtur actio, § 20. Item cadit breve cum res communis inter participes vel extraneas per∣sonas ante divisionem petatur in separali: Et eodem modo cum res in com∣muni petatur post divisionem: Et eodem modo cum petatur ten' versus virum & uxorem de re viri, & eodem modo cum petatur versus eum vi∣rum tantum res uxoris: Et eodem modo cum petatur versus eum qui nihil omnino clamat in re petita; vel si reus non tenuerit rem petitam, nec tenuit die quo breve fuit impetratum, in quibus casibus cadet breve. § 21. Item dicere poterit quod reddere non poterit manerium petitum, cum pertinen∣tiis,

quia talis Prior, vel alius non nominatus in brevi, tenet advocationem ecclesiae ejusdem villae: vel sic, quia in eadem villa habetur una virgata terr̄, vel tot solidati reditus unde reus nihil habet in dominico nec in servitie, neque in elemosina. § 22. Item dicere poterit quod ad hoc breve respon∣dere non poterit nec debet, quia aliud breve adhuc dependet de eodem 〈◊〉〈◊〉 inter eosdem, & de eadem natura, vel quia idem petens seisitus est de ho∣magio tenentis per quod tenetur ad warrantiam. Et si petens fuerit perio∣na ecclesiae & rem petierit ut jus ecclesiae suae, & fidelitatem sortè vel re∣ditum ceperit pro ten̄ petito, tunc obstabit ei illa exceptio quoad vixerit. § 23. Item cadit breve cum versus duos vel plures tenentes in communi, vel versus virum & uxorem simul, & aliquis eorum decesserit vel nupserit lite pendente. Et eodem modo in casu quo ipsi fuerint petentes. § 24. Ge∣nerales autem exceptiones peremptoriae judicii sunt istae; ut si actor alias versus eundem tenentem agendo, de eodem ten̄ se palam in cur̄ ab acticne retraxerit, dum tamen illa retractio veraciter fuerit irrotulata, quamvis namque talis fiat irrotulatio talis qui tulit breve versus talem &c. & non est prosecutus, ideò ipse & sui pleg' de prosequend' in misericordia, vel talis qui tulit breve versus talem, &c. venit & petiit licentiam recedendi de brevi suo, & habet nihilominus ad consimile breve habere regressum quo∣tiescunque sibi viderit expedire. § 25. Item sinis factus unde annus prae∣teriit & dies sine calum̄pniâ, praesumptio temporis, magna assisa, duellum percussum cum judicio, judicium redditum, & quieta clamatio, bastardia, felonia, & servitus, & omissio sanguinis in narrando, & quibus casibus veri∣sicatis vel non dedictis, si petens expectaverit judicium ab actione imper∣petuum excludetur: sed si se absentaverit non amittet nisi breve. § 26. Et sciendum quod ab inferiori actione ad superiorem poterit quilibet occur∣sum habere, è converso verò minimè, & praecipnè post visum petitum, Et quicunque in brevi de recto se retraxerit à brevi suo post visum petitum ab eadem actione imperpetuum repelletur, & quod hic defuer̄ super tra∣ctatu de recto inferius invenietur.

Cur' Reg' in burgis & in civitatibus CAP. 55.

HAbet etiam Rex curiam suam in civitatibus, & burgis, & locis exemptis, sicut in Hustengis, London̄, Winton̄, Lincoln̄, Ebor̄, & apud Shepey, & alibi ubi baron' & cives recordum habent in hiis quae coram eis fuerint terminata, ibidem secundùm consuetudines suas, quibus secundùm magnae chartae constitutionem debent liberè gaudere, per quam statutum est quod cives London', & aliarum civitatum, burgorum, & villarum privilegiata∣rum, Baronesque de quinque portubus, & etiam de aliis, suas libertates ha∣beant illaesas, & suis gaudeant liberis consuetudinibus, & unde cives Lon∣don̄ statuto ut untur tali. § 2. Provisum est quod si Archiepiscopi, Epi∣scopi, Comit̄, Baron', & alii qui feodum habent in London, & redit̄ pro∣veniens inde à retro suer̄, quod liceat eis distringere, & tenentes suos pro arrer̄ suis tam infra domum quàm extra, quamdiu aliquid inveniatur in hujusmodi feodis per quod distringi possint. Si autem nihil inveniatur, tunc

implacitentur ipsi tenentes de ganelecto per quod breve de cons & servitiis, quod fieri potest per Sokereves eorum in hustengo praesentatos ad custod' Sokerevae suae ad reddit̄ suos colligendos: Ita quod si tenens cognoverit servitium suum, statim satisfaciat dominis suis de servitiis et arrer̄; et si ser∣vitia sua eis denegaverit, petentes statim nominabunt pro secta duos testes, quorum nomina imbreviabuntur, & habebunt diem producendi eos ad pro∣ximum husteng': ad quem si ipsos produxerit, & per eos in plena curia ostendatur ut de visu suo & auditu, quòd ipsi querentes aliquando recepe∣rint redditus petitos de hujusmodi ten', tunc amittent ipsi tenentes feoda sua per judicium illius cur', & querentes recuperabunt ten' illa in dominico: Si autem recognover̄ dominis suis servitia sua, & similiter arrerag', tunc per judicia cur' duplicabuntur hujusmodi arrerag', & nihilominus dabunt vic' centum solid' pro injusta detentione, si absque majori gravamine ad hoc sufficiant. Si autem tenentes post debitam summonitionem ad husten∣gum non venerint, tunc feoda illa in pleno hustengo querentibus libera∣buntur tenend' per annum et diem; infra quem terminum si tenentes ve∣nerint ad eos, & obtulerint eis satisfacere de arreragiis suis duplicand' et vic' de misericordia sua, rehabeant ten' sua, alioquin, completo anno & die, remaneant ten' illa hujusmodi dominis in dominico imperpetuum: et extune vocentur illa ten' fotisfact': Et eodem modo observand' erit, si tenentes cognoscant servitia et arrer̄, et non possunt satisfacere secundùm quod dictum est. § 3. Si autem breve de recto in hujusmodi cur' diffe∣ratur, per duellum, vel per magnam assisam non debet terminari, eò quòd hujusmodi loca sunt antiqua dominica coronae, et non feoda militar̄: ideoque disrationem non praetendat quis, sed sectam secundum consuetudi∣nem civitatis. § 4. De warrantis vocatis extra jurisdictionem hujusmodi locorum privilegiatorum talit̄ statutum est, quod si implacitati per breve de recto aliquem forinsecum vocaverit ad warrantum, tunc perquirant sibi de cancellaria duo brevia, unum, videlicet ad summonend' warrantum coram Justic' de banco, ad certum diem, et aliud ballivis civitatis, quòd placitum illud supersedeant, donec de placito warrantiae fuerit termina∣tum, quo teminato dicatur warrantis quod adearit civiratem, et respon∣deant de placito principali, & petentes habeant brovia judicialia ad ballivos, quod tenementa petita extendantur si fuer̄ amissa, et retornentur extentae ad certum diem coram Justic', per quos mandetur vic' quod faciat tenen∣tibus habere ad valentiam escambium. § 5. Et inhibitum est nè tenentes implacitati pendente placito vastum; faciant vel destructionem in hujus∣modi locis sic privilegiatis, et super hoc apponatur custodia per ballivos li∣bertatis. § 6. Item de disseisinis factis in hujusmodi civitatibus provisum est, quod disseisiti statim recuperent dampna, ubi prius expectare solebant adventum Justiciar̄, et amercientur disseisitores coram duobus Baron' de scaccario semel per annum, coram quibus etiam amercientur venditores vini contra assisam. § 7. Nec locum habebit breve novae disseisinae in hu∣jusmodi locis, sed sufficit sola querimonia infra quadraginta dies à tempore disseisinae factae, post quod tempus non habebit locum nisi breve de recto

secundùm consuetudinem loci. Ideo non habent locum convictiones sed certificationes. § 8. Constitutum est quod si quis in hujusmodi locis ten' dimiserit ad terminum annorum, & ille, cujus liberum est ten', permiserit se inde implacitari per collusionem, & defaltam secerit post defaltam, vel reddere voluerit ut saciat firmarium terminum suum amittere, et petens querelaverit, ita quod firmarius habere poterit recuperare per breve de conventione, quod Major & Ballivi inquirere possint per visnetum in prae∣sentia firmarii & tenentis, an petens implacitaverit per jus quod habuerit, vel per collusionem, vel per fraudem firmarii: Et si compertum fuerit per inquisitionem, quòd petens moveat placitum per jus quod habuit, proce∣datur ad judicium pro petente: Et si inveniatur quod in fraud' firmarii, remaneat firmarius in termino suo, & executio judicii remaneat in suspen∣so pro petente quousque terminus praeterierit. § 9. Et eodem modo fiet de aequitate in tali casu coram Justic', si firmarius ante judicium redditum hoc calumpniaverit.

De actione debiti. CAP. 56.

OBligatio autem est juris vinculum quo necessitate astringimur ad ali∣quid dandum vel faciend': ut si quis ligatus fuerit & astrictus alicui ad aliquid, & ille alius ei ad aliquid contraligatus; est enim obligatio quasi contraligatio, & quatuor habet species quibus contrahitur, & plura vesti∣menta. § 2. Obligatio autem, quae est mater actionis, originem ducit et initium ex aliqua causa praecedente, sive ex contractu vel quasi, sive ex male∣facto vel quasi. §. 3. Ex contractu verò oriri poterit multis modis, sicut ex conventione per interrogationes & responsion', ex verborum conceptione quae voluntates duorum in unum trahit consensum, sicut sunt pacta conven∣ta, quae nuda sunt aliquando, & aliquando vestita; quae si nuda fuerint, exinde non sequetur actio, quia ex nudo pacto non nascitur actio, oportet igitur ut habeat vestimenta, et huiusmodi causa ex contractu vel quasi sem∣per erit civilis. § 4. Contrahitur enim obligatio ex sex vestimentis, quae omnia dicuntur vestimenta pactorum sicut et donationum. § 5. Re autem contrahitur obligatio veluti mutui datione, quae consistit in rebus, quae sunt numero, pondere et mensura; quae quidem res in appendendo, numerando, metiendo, in hoc dantur, ut statim fiant accipientium, quia mutuum {pro}priè dicitur id quod ex meo ruum sit, et quando{que} non eaedem res sed aliae eius∣dem naturae reddūtur creditori: Is autem cui res aliqua utenda datur, re ob∣ligatur quae commodata est; is enim qui rem commodatā accipit, ad ipsam restituendam teneturvel eius precium, si fortè incendio, ruina, naufragio, att latronum hostiúmve incursu consumpta fuerit vel deperdita, substracta vel deperdita, substracta vel sublata: Et qui rem utendam accipit, non sufficit ad tei custodiam quod talem diligentiam adhibeat qualem suis rebus adhi∣bere solet, quia alius eam poterit diligentius custodire; ad vim autem maio∣rem vel casus fortuitos non tenet̄ quis, nisi culpa sua intervenerit: sed si rem sibi domi commodatam secum detulerit quis, cum peregrè profectus fuerit, et illam incursu hostium, vel praedonum, vel naufragio amiserit, ad rei tene∣bitur

restitutionem. § 6. Commodata autem res dicitur ad commodum data, & propriè intelligitur commodata cum nulla mercede accepta res utenda datur; gratuitum enim debet esse commodatum, & si merces inter∣venerit, potius debet dici locatio & conductio quam commodatum. § 7. Is apud quem res deponitur re obligatur, & de eadem re restituenda, tenetur etiam ad id si quid in re deposita dolo commiserit, culpae autem nomine non tenetur, id est, desidiae vel negligentiae, quia qui negligenti amico rem custodiendam tradit, sibi ipsi & propriè facilitati hoc debet imputare si ipsam amittat. § 8. Creditori verò qui pignus acceperit re obligatus, & ad illam restituendam tenetur, & cum hujusmodi res in pignus data ut••••us∣que gra, sc. debitoris, quo magis pecunia ejus crederetur data sit, & cre∣ditoris quo magis ei in toto sit creditum, sufficit ad illius rei custodiam exactam diligentiam adhibere; quam si praestiterit, & rem casu amiserit, secus esse poterit, nec impedietur creditum petere. § 9. Verbis autem contrahitur obligatio, scilicet per stipulationem, est enim stipulatio quae∣dam verborum conceptio, quae consistit in interrogatione & responsione, ut si dicatur, Permittis? & respondeatur Permitto, Dabis? Dabo: Facies? Fa∣ciam: Fidejubes? Fidejubeo. Et omnis talis stipulatio aut sit purè, aut in diem, aut sub conditione: Purè, ut si dicatur, tantam pecuniam dare spondes sine aliqua adjectione diei vel conditionis, pecunia illa statim peti, poterit. Sed si dies adjiciatur quo solvi debet, tunc primo debetur, nec peti poterit ante diem, nec etiam eo die, quia totus dies relinquitur arbitrio solventis, nec certum erit eo die solutum non esse priusquam dies praeterierit, nec eodem modo rectè petit quis. Si quis hoc anno vel mense dare stipulatus est, nisi omnibus partibus praeteritis anni vel mensis; eodem modo si quis hominem vel fundum stipulatus fuerit, non rectè petet antequam tantum spacium praeterierit quod tradi possit. § 10. Fit aliquando stipulatio sub conditione, ut si dicatur, Si Ticius consul factus fuerit, tantam pecuniam dare spondes; & notand' quod in conditionali stipulatione tantum conci∣pitur spes, & conditiones quae ad praeteritum vel praesens tempus referun∣tur aut statim infirmant obligationem, aut omnino differunt, ut si sic dica∣tur, Si talis vixerit vel consul factus fuerit dare spondes, nam si ita non fue∣rit, nil valet: Si autem res ita se habeat, statim valet, quia ea quae per re∣rum naturam sunt certa, non morantur obligationem, quamvis apud nos incerta fuerint. § 11. Facta etiam in stipulatione deducuntur, ut si facta suerit stipulatio aliquid fieri, vel non fieri, quo casu oportunum erit poenam adjicere, nè quantitas stipulationis sit in incerto, vel necesse sit actori pro∣bare quod ejus intersit, & tali modo adjiciatur poena, & si hoc non fiat, tunc nomine poenae tantum dare spondes. § 12. Loca etiam instipulationem deducuntur, ut si dicas excipiens exceptionem hodiè London dare spon∣des, talis stipulatio erit inutilis nisi tempus adjiciatur quo fieri possit, idque deducitur in stipulationem, quia omnino erit impossibile; ac si quis rem promitteret quae in rerum natura non esset vel esse non posset, vel si rem sacram vel publicam quae non est in alicuius bonis. § 13. Item si deuna re senserit stipulator, & de alia promissor, non valet, non magis quam si ad

interrogata non esset responsum. § 14. Item non valet si quis ita stipule∣tur, quòd quis homicidium perpetret, vel furtum, vel huiusmodi. § 15. Item si quis stipulatus fuerit qui alium daturum vel alium facturum promiserit, quum eum qui in potestate sua extiterit; vel si quis ad ea quae interrogatus fuerit non responderit, nec secundùm quod interrogatus fuerit; ut si quis decem aureos dare stipuletur, & alius quinque promittat; vel si unus purè & alius sub disjunctione, stipulatio non valebit. § 16. Item erit inutilis, ut si quis ita stipulatus fuerit, Si navis venerit de Asia hodiè dare spondes, quia praepostere concepta est; sed tamen licet praepostera fuerit, non erit reiicienda. § 17. Item non valebit si impossibilitas adiecta suerit vel im∣possibilis conditio, cui natura impedimento fuerit quod existat; veluti si dicat, Si digito coelum tetigero, dare spondes. Si autem sic, Si coelum digito non tetigero, tunc valebit, quia tunc purè facta est, & statim peti poterit. Judicialis etiam poterit esse stipulatio vel conventionalis: Judicialis, quia iussu iudicis fit vel praetoris; Et quarum totidem fiunt genera quot penè rerum contrahendarum, de quibus omnibus cur̄ Reg' se non intromittet, nisi de gratia aliquando. § 18. Si tamen plures res in stipulatione deducan∣tur, promissor simpliciter respondeat sic, Dare spondeo, propter omnes te∣netur, ut si unam rem tantum ex pluribus se daturum promiserit vel quas dam, obligatio in hiis contrahitur pro quibus responderit; ex pluribus enim∣stipulationibus una vel quaedam esse perfecta, & plures sint, ad singula re∣spondere deberet. § 19. Mutus verò non potest stipulari neque promit∣tere, cum loqui non possit, nec verba stipulationi congrua proferre; quod quidem in surdo exceptum est, quia is qui stipulatur verba promittentis, & is qui verba promittit stipulantis audire oportet, nisi sit qui dicat quod haec facere poterint per vultus & per scripturam; nec dicitur hoc de surdo qui omninò non audit, per scripturam enim fieri poterit stipulatio & ob∣ligatio; nam si scriptum fuerit in instrumento alicui promisisse, perinde erit ac si interrogationi praecedenti responsum fuerit. Furiosus autem stipulari non potest, nec aliquod negotium gerere, quia nescit nec intelligit quid agit. Eodem modo nec infans, nec qui infanti proximus est, qui multum à surioso non distat, nisi hoc fiat ad commodum suum, & cum tutoris auto∣ritate. § 20. Inventae autem fuere huiusmodi stipulationes ad hoc, quod unusquisque adquirat sibi quod sua interest, si contra ea agatur quae in sti∣pulationem deducuntur. Et si res in stipulatione deducta alii debeatur, nihil interest stipulatoris, quia ille qui promisit tenebitur ad interesse, vel ad poenam, si poena fuerit in stipulatione deducta. Per scripturam verò ob∣ligatur quis, ut si quis scripserit se debere, sive pecunia numerata sit, sive non, obligatur ex scriptura, nec habebit exceptionem pecuniae non numeratae contra scripturam, quia scripsit se debere: & non solum obligatur quis per verba, sed per scripturam, & per literas; litera tamen vel figura literarum non obligat, sed oratio significativa quam exprimunt literae; sed utrum∣que comparatur ad obligationem, oratio significativa simul cum litera contrahitur. § 21. Etiam obligatio non solum scripto & verbis, sed consensu, sicut in contractibus bonae fidei, ut in legatis, emptionibus,

venditionibus, locationibus, conductionibus, societatibus, & man∣datis.

De Testamentis. CAP. 57.

COntrahitur etiam obligatio ex testamento, quae morte confirmatur: cujus tres sunt species; una, cum quis nullo praesentis metu peticuli conteritur, sed sola cogitatione mortalitatis promittit, legat vel donat. Alia autem species est, cum quis imminente periculo mortis commotus, ita donat vel legat, ut statim fiat accipientis. Tertia, ut si quis commotus pe∣riculo, non dat, sic ut dicat statim fiat accipientis, sed tunc demum cum mors fuerit secuta; & mortis causa donatio multiplex esse poterit: cum si quis contemplatione vel suspitione mortis alicui dat vel legat, cujusmodi donationes saepe fiant ab aegeotantibus, vel ab eis qui in aciem sunt ini∣turi, vel per mare navigaturi, vel peregrè profecturi, & in se tacitam habent conditionem, ut hujusmodi donationes vel legata revocentur, si aegrotus convaluerit, vel si ab acie redierit, vel à navigatione, vel à peregrinatione; & donationes & legata quae sic siunt propter mortis suspitionem, mone testatoris confirmantur: & sic fiunt, ut si quid humanitùs attigerit de te∣statore, habeat is cui legatum est; si autem convalescat, retineat & rehabeat legat̄, vel si prius moriatur cui legat̄ est, vel si duo, qui sibi invicem mortis causa donaverint, pariter decesserint, neutrius haeres repetet, quia neuter alteri supervixit. Et est revera talis donatio mortis causa, cum testator rem legatam se ipsum magis habere voluerit, quam cum cuj legata fuerit, vel eum eui legata est magis quàm haeredem suum. Si autem sic donetur mortis causa ut nullo casu revocetur, causa donandi erit magis quam mortis causa donatio; & ideò perinde haberi debet sicut alia quaevis inter vivos donatio. Et ideò inter viros & uxores non valet mottis causa donare; licet non tantum infirmae valetudinis causa, sed periculi & propinquae mor∣tis ab hostibus vel praedonibus, vel ob hominis petentis crudelitatem vel odium, aut causa navigationis vel peregrinationis imminente, aut si quis fuerit per insidiosa loca iturus: haec autem omnia instans periculum de∣monstrant. Inprimis autem debet quilibet qui testaverit dominum suum de meliore re quam habuerit recognoscere, & postea ecclesiam de alia meliori, & in quibusdam locis habet ecclesia melius animal de consuetu∣dine, in quibusdam secundum vel tertium melius, & in quibusdam nihil, & ideò observanda est consuetudo loci. § 2. Item de morte uxoris ali∣cujus viri, dum vir superstes fuetit, de toto grege communi secundum me∣lius avernum, quam de parte sua: sed hoc non nisi de permissione & grasia viri. Et quamvis non teneretur quis aliquid dare ecclesiae nomine sepulturae, tamen cum consuetudo illa laudabilis existat, non vult dominus papa tam infringere. § 3. Postquam verò ecclesiam suam quis ita recognoverit, deinde parentes & alias personas secundùm quod ei placuerit, respiciat. §. 4. Mulier verò quae juris sui extiterit, testamentum facere poterit, sicut alia quaevis persona, & si vidua fuerit per Statutum sequens de Mer∣ton, & disponere de rebus suis & fructibus in dote sua existentibus, sive

separati sint à solo, five non; quod quidem olim facere non potuit, § 5. Provisum est quod omnes viduae legare possint tam blada sua de do∣tibus suis, quàm blada aliarum terrarum suarum, salvis servitiis dominorum suorum, quae de dotibus & aliis ten' suis eisdem dominis debentur. § 6. Si autem fuerit sub potestate viri constituta, testamenti factionem non habe∣bit absque viri sui voluntate, propter honestatem; tamen receptum est, quod quandoque restari possit de rationabili parte quam habitura esset si virum supervixisset; et maximè de rebus sibi datis & concessis ad orna∣mentum, quae sua propria dici poterunt, sicut de rebus & jocalibus. Cuili∣bet autem sit licitum facere testamentum de rebus suis mobilibus & se moventibus, & quatenus superfuerit deducto aere alieno, scilicet debitis aliorum, nam qui centum solidos habet, & centum debet &c. Et si testa∣tor Regi teneatur, ipse Rex omnibus aliis creditoribus praeferendus erit, & bene licebit vic' & aliis Ballivis & Ministris Regis attachiare catalla de∣functi in laico feodo inventa ad valentiam debiti quod Regi debetur per visum legalium hominum, ostensis literis de summonitione scaccarii, do∣nec debitum quod clatum fuerit persolvatur; residuum verò catallorum executoribus relinquatur. § 7. Debitum verò defuncti quod debetur Ju∣daeis non usurabit vel multiplicabit quamdiu haeres fuerit infra aetatem, per constitutionem de Merton, quae talis est. § 8. Provisum est, & à Rege concessum, quòd usurae non currant contra aliquem infra aetatem existen∣tem â tempore mortis antecessoris sui, cujus haeres ipse fuerit, donec legi∣timam attingeret aetatem suam, & propter mortem antecessoris sui rema∣neat solutio debiti principalis simul cum usuris ante mortem antecessoris sui, cujus haeres ipse fuerit, provenientibus. Et si debitum Judaei in manum Regis devenerit, non capiet Rex nisi sortem, hoc est, catallum in charta contentum. § 9. Item, uxor defuncti, si superstes fuerit, nihil conferret de dote suâ: dos autem uxoris debet esse libera. § 10. Item si liber homo intestatus decesserit, & subito dominus suus nihil se intromittet de bonis suis, nisi tantùm de hoc quod ad ipsum pertinuerit, scilicet, quod habeat suum Heriettum, sed ad Ecclesiam & amicos pertinebit executio. Sed quia ordinarii hujusmodi dona nomine Ecclesiae occupantes, nullam vel saltem indebitam faciunt distributionem, ideò provisum fuit quod hujusmodi ordinarii de debitis defuncti satisfacerent, quatenus bona & facultates suf∣ficerent, nullam enim poenam meretur, quamvis intestatus decedat; postea verò deduci debent debita aliorum quae clara sunt & recognita, inter quae connumerari poterunt servitia servientium & stipendia famulorum, dum tamen certa sint: Si autem incerta sint, sicut de servientibus quae sine certo precio steterunt in servitio alicujus, licet ex voluntate dependeant, tamen cum arbitrio testimoniorum & amicorum taxata suerint, de bonis defuncti deducantur. Item praededuei debent expensae faciend' circa sunus. Item necessaria uxor' usque ad quarentenam, nisi ei fuerit sua dos citius assiguata; hiis igitur omnibus de bonis defuncti deductis, distribuend' erit quod super∣suerit. Si autem nihil superfuerit, vel fortè defunctus tempore mortis nihil boni habuit, per hoc remanebit haeres oneratus. Si autem post debita sua

praededucta, & post deductionem expensarum, quae necessariae erunt, ut praedictum est; ideo totum quod superfuerit in tres partes dividatur, qua∣rum una pueris relinquatur, si pueros habuerit defunctus: Secunda uxori, si fuerit superstes; & de tertia habeat testator liberam facultatem dispo∣nendi. Si autem uxor' non habuerit, tunc medietas defuncto, & alia medi∣tas liberis tribuatur. Si autem sine liberis decesserit, & uxor superstes fue∣rit, tunc medietas desuncto, & alia medietas uxori reservetur. Si autem sine liberis & uxore, tunc illud totum defuncto remaneat. Eodem modo si ab initio in illis fuerit debitis oneratus, fiat de bonis secundùm quod praedi∣ctum est. Et ea quae dicta sunt locum habent & tenent, nisi sit consuetudo quae se habeat in contrarium, sicut in civitatibus, burgis & villis. § 11. Ha∣bet enim civitas London in consuetudine, quod si dos certa uxori consti∣tuatur, sive in denar', sive in aliis catallis, sive in domibus, sive in aliis quae loco catallorum habentur, nihil ulterius petere poterit quam dotem suam de jure; nisi hoc fuerit de voluntate & gratia ipsius viri, si ei specialiter ali∣quid reliquerit ultra dotem plus vel minus, & secundum quod fuit bene merita in vita viri sui vel non. Et est ratio quare plus petere non poterit quam dotem suam constitut̄ secundum quosdam, quia ipsa ante omnes debitores dotem suam praededucet totam vel partem, quamdiu tantum re∣manserit de bonis viri sui: Et cum totam dotem suam sic habere debeat precipuam, sic vice versa, si plura sint bona dotem excedentia, nihil amplius capiet quam dotem nominatam, nisi hoc fuerit de speciali gra' ut prae∣dictum est, & bene merita: & illud idem erit observand' de liberis talium, ut quidam dicunt, scilicet quod amplius non capient de bonis defuncti mo∣bilibus de jure quam fuerit eis specialiter relictum, nisi hoc fuerit de gratia restatoris, ut praedicitur de uxore, & si bene meriti fuerint in vita parentum, & unde nihil petere poterint pueri mag' quam uxor defuncti nisi de gratia; vix enim inveniretur quis civis qui in vita magnum quaestum faceret, si in morte sua cogeretur invitus bona sua relinquere pueris indoctis & luxurio∣sis & uxor' malè meritis. Et ideo necessarium est valdè quod ei in hac parte libera tribuatur facultas, per hoc enim tollet malesicium, animabit ad vir∣tutem, & tam uxori quam liberis dabit occasionem benefaciend', quod qui∣dem non fieret, si se scirent indubitanter certam partem obtinere, etiam sine testatoris voluntate. Si autem plura sint debita, vel plus legatum fuerit ignoranter vel scienter, ad quae catalla defuncti non sufficiunt, excepto Reg' privilegio fiat ubique defalcatio, eo tamen excepto, quod si debitum fue∣rit, in eo quod defuerit remaneat haeres obligatus, si obligatio antecessoris intervenerit. § 12. Fieri autem debet testamentum liberi hominis ad minus coram duobus vel pluribus legalibus viris & honestis clericis, vel lai∣cis ad hoc specialiter convocatis, ad probandum testamentum, si opus fue∣rit, si de testamento dubitetur. § 13. Executores esse debent illi quos te∣stator elegerit, sive sint extranei, sive parentes propinqui vel remoti: Et si de testamento oriatur contentio, in foro ecclesiastico debet placitum ter∣minari, quia de causa testamentaria, sicut nec de causa matrimoniali, cur' Reg' se non intromittit: Testator autem actiones suas legare non po∣test,

eò quod actiones debitorum non fuerint cognitae neque convictae in vita testatoris, sed hujusmodi actiones comperunt haeredibus. § 14. Cum autem convictae fuerint vel recognitae, tunc sunt quasi in bonis testatoris, & competunt executoribus in foro ecclesiastico: Si autem competant hae∣redibus ut praedictum est, in foro saeculari debent terminari, quia antequam convincantur, & in foro debito, non pertinet ad executores ut in foro eccle∣siastico convincantur; permissum est tamen quod executores agant ad solu∣tionem in foro saeculari aliquando. § 15. Et in fine notand' est quod de bonis defuncti trina debet esse dispositio, primò videlicet deducenda sunt ea quae sunt necessitatis, secundò ea quae sunt utilitatis, & tertio quae voluntatis.

De emptionibus & venditionibus. CAP. 58.

ESt autem quaedam causa obligationis, quae dicitur causa emptionis & ve••••∣ditionis; cum quis rem suam alicui vendiderit mobilem vel immobilem, emptor renet̄ venditori ad precium, & venditor emptori è converso ad ipsam rem tradendam, secundùm quod observat'in donationib', quia sine traditio∣ne non transferantur refum dominia; & quo casu oportet quod certa res sit quae venditur, & quod certum precium constituatur; nulla enim emptio esse poterit sine precio certo, nec etiam res incerta peti poterit; certa itaque esse poterit ex certa quantitate, ut si dicat quis, Vendam tibi unam caruca∣tam terr̄, vel hujusmodi. Item ex numero, ut si dicat quis, Vendam tibi tot acr̄, & hujusmodi. Item si dicat quis quod tantundem valeat, ut si dicat, Tantam terram quam talis tenuit, vel de qua talis fuit seisitus die quo obiit, vel totam terram quae cóntinetur inter tales divisas & tales. § 2. Emptio verò & venditio contrahuntur cum de precio convenerit inter contrahen∣tes, dum tamen à venditore arrarum nomine aliquid receptum fuerit, quis quod arratum nomine datum est argumentum est venditionis & emptionis contractae. Et si scriptura intervenire debeat, non erit perfecta emptio & venditio nisi cum fuerit partibus tradita & absoluta. § 3. Et arrae non intervenerint vel scriptura, nec traditio fuerit subsecuta, locus erit poeniten∣tiae, & impunè possunt contrahentes recedere de contractu: sed si precium fuerit solutum vel ejus pars, & traditio subsecuta fuerit, perfecta erit emptio & venditio, nec poterit postea aliquis contrahentium à contractu resilire praetextu precii non soluti in parte vel in toto, sed agere poterit venditor ad recuperandum id quod de precio defuerit per actionem competentem, & non ad ipsam rem rehabendam, nec se ponere poterit in seisinam rei venditae quin faciat disseisinam si fuerit ten̄ vel ten̄ annex' vel ten' pertinens. Et si mobile quid sit, tunc calumpniari poterit hujusmodi usurpator, vel captor de robberia & pace Regis infracta, nisi hoc faciat pactum, & incon∣tinenti appositum in ipso com̄ modus vel conditio. § 4. Si autem inter contrahentes ita convenerit quod res empta sit tanti quanti talis aestima∣verit, nisi ille talis precium diffinierit, vel si ille dissinire noluerit vel non possit, nulla erit venditio vel emptio, quasi nullo precio diffinito vel consti∣tuto. § 5. Item cum arrarum nomine aliquid solutum fuerit ante tradi∣tionem,

si emptor emptionem poenituerit, & à contractu resilire voluerit perdat quod dedit; si autem venditor poenituerit, quod arrarum nomine ceperit, emptori restituat duplicatum, nisi sit aliter ex consuetudine mer∣catorum, quorum consuetudo est secundùm legem mercatoriam, quod venditor in hoc casu aut liberet emptori rem venditam, aut pro quadrante arrarum reddat quinque solidos. § 6. Cum autem venditor rem ipsam vendiderit quasi sanam & sine mahemio, & postea mahemiata inventa fue∣rit vel minus sana, & probari possit ab emptore, quod tempore contractus talis fuerit, tenebitur venditor rem suam rehabere: sed si tempore con∣tractus sana & sine mahemio fuerit, quicquid de eo postmodum contigerit, non tenebitur. § 7. Item cum rem immobilem vendider it quis, ut terram, & in donatione promiserit ipsam esse liberam, cum non sit, sed serva; vel non oneratam, cum sit onerata; vel non obligatam, cum sit, propter hoc rescinditur contractus; sed agere poterit emptor contra venditorem ad hoc quod ei teneat quod promisit. § 8. Cum autem emptio & venditio contracta fuerit, ut praedictum est, ante traditionem & post, periculum rei emptae & venditae generaliter illum respicit qui eam tenet, nisi ab ini∣tio aliter convenerit, quia revera qui rem emptori nondum tradidit adhuc ipse dominus erit; ut si homo venditus mortnus fuerit ante traditionem, vel aedes incendio consumpta, vel fundus in toto vel in parte slumine con∣sumptus vel ablatus, & hujusmodi, quibus rationibus videtur quod totum periculum pertineat ad venditorem. A contrario verò videtur, quod si post emptionem, ante traditionem, fundo vendito aliquid per alluvionem, vel alio modo accreverit, quòd commodum ad venditorem pertinebit: ipsum enim sequi debent commoda quem sequuntur incommoda, & com∣modum ejus esse debet cujus est periculum. § 9. Item poterit emptio & venditio contrahi inter aliquos tam sub conditione quàm purè; sub condi∣tione, ita, ut, si talis res empta infra certum diem emptori placuerit, sit res empta tot aureis; & si displicuerit, emptori restituatur. § 10. Si quis autem rem sacram quae vendi non potest à venditore emerit, cum contractus stare non possit, emptor à venditore consequetur quatenus sua interfuerit, non fuisse deceptus, quamvis emptor scire teneatur quae & qualis sit ea res quam emerit, sacra vel non sacra, obligata vel non obligata; empto∣ri vero & haered' suis tenetur venditor & haeredes sui rem emptam warrantizare, sive mobilis sit sive immobilis; & si mobilis, fiat ut dicitur de furtis; & si immobilis, ut de warrantiis.

De locato & conducto. CAP. 59.

CUm autem locatio & conductio proxima sit emptioni & venditioni, eò quod sicut emptio & venditio contrahitur postquam de precio con∣venerit, ita locatio & conductio; ex locato enim & conducto folet res de∣beri, vel ad usum vel ad haereditatem: Ut, si quis rem suam mobilem vel immobilem alicui locaverit usque ad certum tempus pro certa mercede constituta, tenetur locator obligatus rem locatam ad usum dare, & con∣ductor tenetur mercedem solvere. Et si res immobilis locata fuerit & con∣ducta,

sicut domus & hujusmodi, omnia injuncta & illata, tam pro mercede quam pro aliispignori annexa. Et si nihil in domibus locatis vel conductis inveniatur, recurrendum erit ad corpora conductorum si inveniantur, quod locari potuissent, & pro spiciatur de securitate, si ab initio non s•• prospe∣ctum. Si autem corpora non inveniantur, hoc poterit locator suae impu∣tare negligentiae vel imperitiae, quod sibi cautiùs non prospexit. § 2. Si autem aliquis tenens fuerit, & reditum suum fortè domino non solverit, cum ad vitam suam tenuerit vel in feodo, ad districtionem faciend', aliter erit procedendum; mortuo vero conductore infra tempus conductionis, haeres ejus eodem jure in conductionem succedet, nisi ille conductor in vita vel in morte aliter duxerit ordinandum. § 3. Item elapso termino condu∣ctionis in vita conductoris, bene poterit locator se ponere in rem locatam autoritate propria, si eam vacuam invenerit & non obligatam. § 4. Qui autem pro usu vestimentorum, auri, vel argenti, vel alterius ornamenti, vel indumenti mercedem dederit vel promiserit, talis ab eo desideratur custodia, qualem diligentissimus pater familias suis rebus adhibet; quam si praestiterit, & rem̄ aliquo casu amiserit, de ea restituenda non tenebitur. Nec sufficit aliquam talem diligentiam adhibere, qualem suis propriis rebus adhibet, nisi talem adhibuerit ut superius; sic autem, ut ad obligationes re∣deamus, dicuntur hujusmodi obligationes contrahi ex consensu, quia neque scriptura, neque praesentia semper est necessaria. § 5. In hiis autem con∣tractibus praenominatis uter{que} obligatur alteri, sed in mutuo, vel literarum obligatione, vel in commodato, vel in deposito, vel ratione expensarum, & aliis hujusmodi, quamvis non ab initio, tamen poterit postea uterque alteri incipere obligari.

De obligatione oriente ex quasi contractu. CAP. 60.

ET sciend' quod ex quasi contractu nascuntur actiones, sicut negotio∣rum, gestorum, turelae, commun' dividend' familiae herciscundae, actio ex testamento, conditio indebiti, & hujusmodi; de traditione fiat ut inferius. § 2. Junctura, ut si plura pacta de eadem re deducantur in stipulationem; plura enim pacta in stipulationem deduci possunt, sicut plures res; & si in∣continenti adjiciatur initio contractus, insunt contractibus, & legem dant eisdem, & contractus informant: Si autem ex intervallo, non sit, ut, si in primo pacto intervenerit, nè peteret, & postea de eadem re, ut peteret. § 3. Primum pactum per posterius eliditur. non quidem ipso jure sed ope exceptionis; per nosmet ipsos autem adquiritur obligatio, & per filios no∣stros & liberos homines servientes nostros ex duabus causis; scilicet ex ope∣ris suis, & re nostra per procuratores & per liberos quos sub potestate nostra habemus. § 4. Item per servos proprios & communes, vel in quibus usum∣fructum habemus, vel alios quos nos bona fide possidemus, dum nomi∣ne nostro fuer̄ stipulati. § 5. Tollitur autem obligatio quandoque per ex∣ceptionem, & hoc multipliciter: ut, si quis petat, & alius doceat se solvisse. § 6. Item ratione pacti, ut, si priùs convenit ut peteret, postea nè peteret. § 7. Item per exceptionem doli yel metus, vel si extorta fuerit obligatio

per dolum vel per metum. § 6. Item per exceptionem rei judicatae, ut si per judicium recessum sit ab obligatione. § 7. Item per exceptionem iure∣jurandi, cum delatum fuerit jusjurand' vel relatum, & postea juratum. § 8. Item per exceptionem praescriptionis propter defectum probationis, quia sicut tempus est modus inducendae obligationis ita & tollendae; per dissimulationem & negligentiam & per consequens actionis, quae sub cer∣tis temporibus limitatur, currit enim tempus contra desides, ut sui iuris contemptores. § 9. Item, tollitur morte alterius contrahentium vel utri∣usque, maximè si fuerit poenalis & simplex; si autem duplex sit, poenalis & rei persecutoria, in hoc quod poenalis est tollitur, & non extenditur contra haeredes, nec datur haered', quia poena suos tenebit auctores, & extinguitur cum prima. § 10. Item tollitur cum sit extincta, quòd nullae remanent ejus reliquiae, sicut per veram solutionem, quia soluto eo quod debetur, omnis tollitur obligatio, sive ipse solverit qui debet, sive alius pro eo, sive debitore sciente sive ignorante, & eo etiam invito. § 11. Item si reus sol∣verit, sidejussor liberatur, & è conversò. Item per accepti lationem quae dicitur imaginaria solutio, ut si dicatur, Omne quod debui tibi ex quacun∣que causa habésne acceptum? & respondeatur vel scribatur, Habeo, accep∣tum{que} fero; & in parte debiti poterit accepti latio fieri, sicut in toto, & pos∣sint omnes res, quae aliqua ratione in stipulationem deducuntur, per accepti lationem tolli. Et eodem modo de quo tolluntur per accepti lationem ob∣ligationes, ita poterunt revocari & deduci in aliam obligationem plures & unam, ut si pro pluribus causis debitis & obligationibus promitteretur certa summa pecuniae. § 12. Item per innovationem, ut si transfusa sit obligatio de una persona in aliam, quae in se susceperit obligationem. § 13. Interventu enim novae personae nova nascitur obligatio, & prima tollitur sicut de constituta, ut si quis in se susceperit alterius obligationem. § 14. Item si ab una persona transfusa fuerit in aliam quae obligari non possit, amittitur, ut si in personam minoris à persona majoris. § 15. Item, vocatione intervenire poterit fidejussor & poena. § 16. Item sub condi∣tione, ut si secundus bene solverit, alioquin durat prima. § 17. Item, per confusionem, ut si massa confusa fuerit cum alia, ita quod non appareat. § 18. Item, per int̄tum rei & speciei in solutione; notand' tamen quod praedicta vera sunt, si corporale erat quod deductum fuit in obligationem; si autem incorporale, sicut est servitus vel jus aliquod quod est incorporale, non fieri poterit inde solutio, cum res incorporalis traditionem non patia∣tur, videtur tamen quasi traditionem fieri per quotidianam patientiam & usum. § 19. In summà verò notand', quod eisdem modis dissolvitur obli∣gatio quae nascitur ex contractu, vel quasi, quibus contrahitur. § 20. Re, ut, si res petenti restituatur; verbis, ut, si fiat in contrarium & contrariis verbis; scripto, ut, si cum scripserim me debere, & scribat se creditor ac∣cepisse; consensu, ut si communiter consensum fuerit ex utraque parte quod recedatur contract' per communem dissensum ut riusque & non al∣terius tantum; traditione, ut si res tradita retradatur; junctura, ut, si fiat contrarium. § 21. Cum autem res sit mobilis quae peti debet, sicut bos,

leo, asinus, vestimentum, vel aliud quod consisiat in pondere vel mensurà, videtur primâ facie quod actio sive placitum esse debet tam in rem quam in personam, eo quod certa res petitur, & quia possidens tenetur restituere rem petitam; sed revera erit in personam tantùm, quia ille, à quo res peti∣tur, non tenetur rem praecisè restituere, sed sub disjunctione, vel ad rem vel ad precium, & solvendo tantum precium liberatur, sive res appareat sive non. Et ideo si quis rem mobilem vendicaverit ex quacunque causa abla∣tam vel commodatam, debet in actione sua diffinire precium, & sic actio∣nem proponere: Ego talis peto quod talis restituat mihi rem talem tanti precii: vel, Conqueror de tali, quòd talis mihi injustè detinet vel robberavit tantam rem tanti precii, alioquin non valebit rei mobilis vendicatio. § 22. Idem erit, si res mobiles petantur quae consistunt in pondere, numero, & mensura; sicut massa, pecunia, vel triticum, vel aliae quae in liquido con∣sistunt, sicut vinum vel oleum. Et quo casu, si hujusmodi res petantur, suf∣ficit si implacitatus tantundem restituat quod sit ejusdem ponderis, numeri, & mensurae. Et unde quia praecisè, non compellitur ad rem quae petitur, erit actio in personam, cum implacitatus per solutionem tantundem possit liberari. § 23. Actionum autem civilium in personam ex contractu vel quasi, quaedam nascuntur ex pacto, & ex quasi; contractu nasci dicuntur, quae nec omnino ex pacto, nec omnino ex malefacto, sed majorem cum pactis habent affinitatem quam cum maleficiis. Ex contractu autem & obligatio∣ne oriuntur actiones, aliae re, aliae litteris, aliae verbis, aliae consensu: Re, ut conditio certi de mutuo; conditio autem certi ex mutuo competit ex omni causa & obligatione, ex qua quidem certum petitur, sive ex contractu cer∣to vel incerto: causae verò hujusmodi actionum sunt quatuor, contractus nominati, ut, Do ut des: Do ut facias: Facio ut des: Facio ut facias. § 24. Oportet igitur quod certa res deducatur in stipulationem & pro∣missionem, quia promissio vel obligatio rei incertae nullius juris esse reputa∣tur. § 25. Item, oportet quod certa res sit promissa, qu' rei incertus eventus; & sicut certa debet esse res quae promittitur, ita oportet quod certa res repromittatur ad hoc quod promissio sit valida; ut si dicam, Pro∣mitto tibi istam rem pro servitio tuo, vel pro homagio, vel pro tali re vel tali, & inde fiat scriptum in quo sic contineatur, valida erit obligatio. Opor∣tet etiam quod certa verba interveniant stipulationem: ut si dicam, Dabis mihi decem marcas, & respondeas, Dabo, tali modo oritur obligatio. Et si instrumentum interveniat, validior erit nec interveniat, valebit hujusmodi promissio, nisi per mutuum consensum interrogantis & respondentis per scripturam fuerit confirmatum; nuda enim ratio & nuda pactio non ligant aliquem debitorem: Oportet igitur ex hoc quod aliquis ex promissione teneatur ad solutionem, quod scriptum modum continens obligationis in∣terveniat, nisi promissio illa in loco recordum habente recognoscatur. Et non solum sufficiet scriptura, nisi sigilli munimine stipulantis roboretur, cum testimonio fide dignorum praesentium; uxor autem sine viro suo sti∣pulare non potest, nec Canonici, nec monachi, & hujusmodi, sine consensu superiorum. § 26. Item nec minores poterunt obligari, nec recognitio∣nes

facere, nec furiosi, nec servi, sine consensu dominorum suorum. Quae autem necessaria sunt ad donationem, exigantur ad stipulationem & pro∣missionem. § 27. Ex hujusmodi autem obligationibus, promissionibus & stipulationibus oritur in cur̄ Reg' quaedam actio, quae dicitur Placitum de debito, eò quod spectat ad coronam Regis, nisi sint debita à testimonio vel matrimonio suborta: quae quidem in foro ecclesiastico habeant ter∣minari, sicuti & omnia quae merè sunt spiritualia, ut de correctionibus quas Praelati faciunt, ut de mortali peccato, utpote pro fornicatione, adulterio, & hujusmodi, in quibus casibus aliquando infligitur poena pecuniaria, ma∣ximè si liber homo inde convictus fuerit. § 28. Item pro coemiterio non clauso, ecclesia discooperta vel non decenter ornata; in quibus casibus alia poena infligi non potest nisi pecuniaria. § 29. Item si persona petit à pa∣rochianis suis debitas decimas & consuetas, vel si rector agat contra recto∣rem de decimis majoribus vel minoribus, dummodo non petatur quarta pars valoris alicujus ecclesiae vel decimarum. § 30. Item si rector petat mortuarium in partibus quibus dari consuevit. § 31. Item si Praelatus vel Patronus alicujus ecclesiae petat à rectore pensionem. § 32. Haec autem praecipuè in foro ecclesiastico habent terminari, non obstante Regia pro∣hibitione. § 33. Item de violenta manuum injectione in elericum, vel in causa diffamationis, dum tamen non agatur ad pecuniam sed ad peccati correctionem, & de hac materia inferius. Cum quis ergo de debito quod sibi debetur in cur̄ Reg' agere voluerit, tunc refert in qua cur̄ om̄i. Si autem coram Sen̄ aulae, nullum competit ei breve nisi ostensa obligatione debitoris, & invento articulo quod debitor ad districtionem Sen̄ vel Mar̄, vel ut riusque se obligaverit; tunc captâ securitate à creditore de prose∣quendo, statim praecipietur Mar̄, quod distringat praedictum debitorem per catalla sua, donec pleg' invenerit, dum tamen infra metas hospitii Reg' in∣veniatur; ita quod proximo die juridico veniat coram Sen̄ sine esson̄, vel ulteriori dilatione creditor̄ in praemissis responsur̄: & si debitor personali∣ter inveniatur, attachiandus est per corpus, donec per pleg' se legitimè ac∣quietaverit; qui si pleg' non habuerit, teneatur donec debitori responderit, non tamen in vinculis. § 34. Si autem pleg' invenerit, & quinquagesimum diem lit is receperit, & illo die non comparuerit, amerciandi sunt plegii, & ipse capiatur, si in jurisdictione hospitii inveniatur, & detineatur ut priùs, nec iterum dimittend' erit per pleg' ante responsionem suam. § 35. Si autem distringatur semel, bis, ter, & pluries fortè antequam se iusticiari permiserit, & demum veniat in cur̄, statim antequam averia sua deliberet per pleg', finem faciat de contemptibus, quòd prius contemptibiliter com∣parere neglexit, nisi per legem suam legitimè se acquietaverit, quod non supersedit venire q' citius inde scivit. § 36. Et tunc inventis pleg', de parendo juri districtionis suae liberam extunc habeat administrationem, & statim respondeat creditori; cum comitibus tamen mitiùs est agend', eo quod primo debent per Mar̄ summoneri; quam si super sederint, tunc primo distringantur, & tertiò, si necesse fuerit, attachientur. Et eodem modo fieri debet familiaribus servientibus Reg', dum tamen domesticis & colla∣teralibus,

& hinc est quod vulgariter dicitur, quòd servientes Reg' sunt pa∣res comitibus. Cum autem comparuerit debitor, proponat exceptiones suas generales & speciales, dilat orias & peremptorias, prout sibi viderit expedire, alioquin remanebit indefens, & pro convicto habeatur: nam ex quo nihil dicit contra petentem, praesumitur eo ipso quod nihil sciat contradicere, & quod tenetur creditori in re petita, per quam considerabitur, quòd que∣rens recuperet debitum cum dampnis, & debitor liberetur Mar̄, do∣nec creditori satisfecerit & Regi de misericordia, in quam incidet pro in∣justa detentione, nec minuentur dampna petita donec per convictum taxari petantur.

De exceptionibus coram Sen' & Mar'. CAP. 61.

EXcipere autem poterit multipliciter per exceptioues generales contra personas judicantium & contra personam querentis; per exceptiones autem speciales sic, poterit peti quid habeat de debito illo; qui si nihil ha∣beat nisi solam vocem, attachiatus quietus recedet. § 2. Si autem sectam produxerit, reo incumbit defensio contra ipsum & contra sectam suam pro∣ductam per legem suam: eodem modo fiat cum Tallias protulerit, nisi querens mercator fuerit, nam mercatoribus Tallias dedictas per testes ido∣neos conceditur de gratia principis probare, ad minus per duos juratos, qui de die, loco, & numero, & aliis circumstantiis concordes per diligentem ex∣aminationem inveniantur. § 3. Et si scriptum protulerit, & vicium inven∣tum sit in nomine vel in numero, dicere poterit quod non tenetur tali scripto respondere, quia vicioso. § 4. Item poterit negare, quòd non fuit factum suum. § 5. Item poterit allegare solutionem si habeat per quid•• § 6. Item dicere poterit quod non est obligatus ad districtionem sen̄ & Mar̄, & quo probato nihil capiet querens nisi tripliciter, sic, quod etsi non obligetur ad districtionem Sen̄, hoc sibi prodesse non debet, eo quod est de hospitio Reg', & in servitio suo continuè, & quo casu respondebit, vel in∣defensus remanebit, & pro convicto habebitur, quia per servitium Reg' es∣soniari poterit alibi ubique in infinitum, & servitium Reg' nulli debet esse dampnosum nec injuriosum. § 7. Item dicere poterit quod non tenetur respondere coram Sen̄, eo quod extra metas hospitii & non in jurisdictione Mar̄ captus fuit, & violenter huc ductus. § 8. Item dicere poterit quod die in narratione contento non fuit Rex à duodecim leucis fecus locum in oftensione expressum, ita quod factum non potuit fieri infra metas hospitii, per quod cognitio non spectat ad Sen̄. § 9. Item dicere poterit quòd illa querela tangit liberum ten̄ suum, & petere poterit judicium si de libro ten̄ suo vel ten̄ annex' debeat sine brevi Regis respondere. § 10. Item dicere poterit quod aliâs questus fuerit de eadem transgressione in tali cur', de qua quietus recessit, & querens in misericordia pro falso clamore. § 11. Item si de re petita ostendat quietam clamantiam. 12. Item dicere poterit quod alibi in cur̄ per breve Reg' est placitum pendens inter eos de eodem debito. § 13. Item si conditio contineatur in obligatione, dicere poterit quod de debito non tenetur, quia non est satisfactum conditioni vel con∣ventioni.

§ 14. Item si plures se obligaverint, poterit peti judicium, si sine consociis de re obligata in communi debeat solus respondere de totali. § 15. Item et si quilibet obligetur in solidum, dicere poterit quod talis solvit pro omnibus, & inde poterit vocare ad warrantum, recordum, vel proferre quietam clamantiam ejusdem petentis, sed praestita securitate ha∣bendi warrantum vel quietam clamantiam, de quibus dictum est paulo ad alium diem, & illo die sibi praesixo venerit, & nil tulerit quod ei prodesse poterit, pro convicto habebitur, & in odium dilationis dampna reddet in duplo querenti, & eò amplius graviter amercietur. Si autem non venerit distringantur ulterius plegii donec satisfecerint debitori, vel corpus ple∣giati Marescallo restituerint, & nihilominus amerciabiles sint, eo quod non habuerint &c. § 16. Item dicere poterit quod tempore confectionis non fuit compos mentis suae, vel non sui juris, quia nondum plenae aetatis in cu∣stodia talis, vel quia in prisona apud talem locum, vel oppressus, vel metu minarum coactus, vel si uxor respondere non poterit sine viro suo: Et plu∣res aliae sunt exceptiones, quas si petens dedicere non possit, cadit à causa, & erit in misericordia pro falso clamore suo, & reus inde sine die recedet. § 17. Mortuo autem obligatore in casu praemisso, expirat obligatio, nec poterit quivis suum haeredem propinquum, vel remotum ad districtionem Sen̄ vel Mar̄ obligare. § 18. Cum autem placitum debiti sit quoddam placitum commune, & in charta libertatis contineatur, quod communia placita non sequantur cur̄ Reg', sed in certo loco teneantur, Provisum est quod hujusmodi placita coram Justiciar̄ in Banto constitutis generaliter, & coram Justiciar̄ ad omnia placita teneantur & terminentur: Sunt tamen causae speciales ob quas alibi terminantur ex permissione principis per que∣relam eoram Sen̄ aulae, & ut in seaccario cum causa fuerit Regi necessaria, videllcet nè ministri sui de seaccario ab obsequio suo continuo quicquam impediantur. Sed haec permissio non se extendit nisi tantum ad officiales Reg' in scaccario residentes, nisi plerunque contigerit aliquem in debito Regis vehementer existentem per eundem favorem subveniri, & quo casu tam utilis est Regi, eo quod Rex celerius recuperare habebit, fortè ad debitum suum recuperand' per debitores ejusdem debitoris, quam quod fieri faciat pecuniam suam de terris & catallis suis. § 19. Aliquando eti∣am conceduntur hujusmodi placita deduci in com̄, civitatibus, burgis & li∣bertatibus pro parvitate debitotum, sed haec causa non est tantum necessa∣ria Regi, sed populo, ut sic laboribus parcatur & expensis. § 20. Concedi∣tur etiam quod in hundred', wapentak', tritingis, & aliis minutis curiis Reg' & Baron̄ possunt placita debiti summam quadr̄ solid' non oxcedentis sine brevi discuti & terminari. § 21. Diversimodè autem vocantur hundred', nam super variatione patriarum & locorum variantur inde nomina, & fortè non sine ratione: nam ultra Watlingstreete, sicut in com̄ Ebor̄, & Lincoln', Nottingham, Leicestr̄, Northampr̄, & hujusmodi, vocautur wapentalda, olim namque cum quis capiebat praefecturam wapentakii, certis die & loco statutis, ubi congregari consueverant, omnes majores natucontra cum con∣veniebant, &, descendente eo de equo suo, omnes assurgebant ei, ipse verò

crectâ lanceà suâ ab omnibus secundùm morem foedus accipiebat. § 22. Om∣nes enim quotquot, venissent cum lanceis suis, ipsius hastam tangebant, & ita se confirmabant per contactum armorum palam pace concesla: Anglicè enim arma vocantur Wapne; Tactare, id est, confirmare, quasi ar∣morum confirmatio, vel ut magis expresse secundùm linguam Anglicanam dicamus, wapentakium armorum tactus, Wapne enim armum sonat, tak', tactum significat. §. 23. De tritingis, sciend' quod aliae potestates erant super wapentak' quae tritinga dicebantur, eo quod erat tertia pars pro∣vinciae; quia verò super eos dominabantur, trithingreves vocabantur, qui∣bus differebantur causae quae non in wapentakiis poterint diffiniri in Schi∣ram, sicque quod Anglici vocant hundred', jam, per variationem locorum & idiomatis, wapentakia appellantur, & tria, vel quatuor, vel plura hundr̄ so∣lebant Tithringa vocari; & quod in Tithringis non potuit diffiniri, in Shiram id est, in com̄ differebatur terminand': modernis autem temporbus pro uno & codem habentur apud homines hundr̄, wapent̄ & Tithring'.

De remediis in actione debiti. CAP. 62.

PLura autem remedia in actione debiti sunt provisa, succurritur autem quandoque querenti per tale breve: Rex vic' salutem: Praecipimus tibi quod si A. recognoscat se debere decem libr̄ tunc distringas praefar̄ A. ad praedictum debitum praefato B. sine dilatione reddend'. T. &c. Per quod breve conceditur vic' record' in hoc casu, & non alii; non poterit igitur vic' jurisdictionem alteri delegate si vellet, quòd hujusmodi mandatum per ali∣um consequeretur, non magis quam licitum est Justiciar̄ facere Justic': Et si debitor debitum recognoverit coram vic', statim distringatur per omnis mobilia sua, donec creditori fuerit satisfactum; quod si negaverit, tunc com∣petit querenti tale breve. § 2. Rex' vic' salutem: Praecipimus tibi quod justicies A. quod justè &c. reddat B. decem marc' quas ei debet ut dicit, sicut rationabiliter monstrare poterit quod ei reddere debeat, nè amplium inde clamorem audiamus pro defectu justitiae. T. &c. & licet vic' nihil ope∣rantur ad hujusmodi brevia, antequam plegii inveniantur de prosequendo, aequum tamen non est, eo quod in brevibus non continetur talis processus. § 3. Debent enim revera, inprimis, praecipere debitoribus secundum quod habent in praeceptis; qui si reddere supersederint, extunc videtur quod sine lite reddere non curant. Si ergo petens petat litem, tunc primò offerat pleg' de prosequendo litem suam, securitaté que recepta statim fiat summonitio debitori per duos liberos homines de vineto, in quo debitor domicilium & mansionem habuerit, quod sit ad proximum com̄ loci tali querenti supet placito tanti debiti responsur̄, nec erit vis si in propria persona summoni∣tionem non recipiat, dum tamen alicui de ejus familia fuerit summonitio relata. § 4. Ad quem diem si non venerit, nec se essoniaverit, & summo∣nitio erit testata, offerente se liti petente, flatim praecipiatur quod distrin∣gatur donec se justiciari permiserit per plegios de parendo juri proximo die comit̄, qui si pleg' invenerit, & ad diem suum non venerit, nec se essonia∣verit, amercientur pleg', & iterum distringatur, & capiantur plures di∣strictiones,

& retineantur priùs captae, & sic in infinitum, donec comparue∣rit; qui cum tandem venerit, & finem fecerit {pro} pluribus defaltis, respondere poterit, & excipere exceptiones generales & speciales. Et si debitor con∣vincatur, considerabitur quod querens recuperet debitum cum dampnis, quae per vicecom̄ & sectatores Com̄ taxabuntur, si reus hoc petat, & reus in misericordia vic' remanebit; & praecipietur servienti Reg' de hundred' in quo reus plura habeat mobilia, quod de catallis suis habere faciat, &c. § 5. Et si ballivus in hoc sit tepidus & remissus, & parum vel nihil operatur in praeceptis sibi injunctis; vel si debitor in odium petentis omiserit terram suam jacere nudam & incultam, & nulla averia inveniantur vel catalla, tunc succurritur per tale remedium, quod siquis cautè in hoc casu prospi∣cere voluerit, faciat loquelam ante judicium ad magnam curiam transferri per pone, nisi ab initio omisso Com̄ petatur per tale breve immediatè co∣ram Justiciar̄ de Banco subveniri. § 6. Rex vicecom̄ salutem, Praecipe A. quod justè, &c. reddat B. x. marc' quas ei debet, & injustè detinet ut dic', & nisi secerit, & praef. B. fecer̄ te securum de clamore suo prosequend', tunc summon̄ per bonos summonit̄ praefat' A. quod sit coram Justiciariis nostris apud Westmin̄ tali die ostensur̄ quare non fecerit. Et habeas ibi summon̄ & hoc breve T. &c. § 7. Per quod quidem breve si debitor post defaltas essonia & dilationes suas de debito petito in toto vel in parte convincatur, tunc fiat executio judicii secundum tenorem hujus Statuti. § 8. Cum de∣bitum fuerit in cur' Reg' recognitum, vel per placitū convictum, vel si dam∣pna fuerint adjudicata, de caetero sit in electione illius qui sequitur pro hu∣jusmodi dampnis vel debitis habend' sequi breve, quòd vicecom̄ fac' fieri de bonis & catallis rei &c. vel quod vic' liberet ei omnia catalla debitoris qua∣tenus sufficiant, exceptis bobus & affris carucae suae, unà cum medietate ter∣rarum debitoris, si catalla non sufficiant per rationabile pretium & exten∣tionem, donec debitum fuerit inde levatum: qui, si inde ejiciatur infra ter∣minum sibi commissum, habeat recuperare suum per brevenoyae disseisinae, & postea per breve redisseismae, si necesse fuerit. Est aliud breve de debito, quod fit pro executoribus alicujus, quod tale breve est. § 9. Praecipe A∣quod justè &c. reddat B. &c. executoribus testamenti talis tantum &c. Et nisi fecerit &c. Et è contra sic: Praecipe A. & B. executoribus testamenti C. quod justè &c. reddant D. tantum &c. & nisi fecerint &c. § 10. Et scien∣dum quod si quis exigerit debitum versus hujusmodi executor̄, & ipsi petant habere visum de instrumento per quod petitur debitum, & visum habue∣rint, extunc excludentur habendi beneficium per hanc exceptionem videli∣cet quòd de bonis defuncti nullam habent administrationem. Et notand' quod haeres non tenetur in Anglia ad debita Antecessoris reddenda, nisi per Antecessorem ad hoc fuerit obligatus, praeterquam debita Regis tantùm, & super hoc fit Statutum tale in magna charta. § 11. Si aliquis tenens de nobis laicum feodum moriatur, & vicecom̄ vel ballivus noster ostendat li∣teras nostras patentes de summonitione Scaccaril de debito quod defunctus nobis debuit, liceat vicecom̄ vel ballivo nostro attachiare & imbreviare ca∣talla defuncti inventa, ad valentiam illius debiti per visum & testimonium

legalium hominum: Ita tamen quod nihil inde amoveatur, donec debitum nobis persolvatur quod clarum fuerit, & residuum relinquatur executoribus ad faciendum testamentum defuncti: & si nihil nobis debitum fuerit, o∣mnia catalla cedant defuncto, salvis uxori suae & pueris rationabilibus pat∣tibus suis. § 12. Et si debitor intestatus decedat, & bona mobilia per or∣dinarios suos loci sequestrentur, quo minus per manum laicalem fieri poss〈…〉〈…〉 judicii executio in praemissis, tunc succurritur creditori per hoc Statutum, § 13. Cum post mortem alicujus decedentis intestati, & alicui in aliquo debito teneatur, bonaque ejus mobilia ad ordinarios deveniant disponen∣da, extune obligetur hujusmodi ordinarius ad respondendum de debito cre∣ditoribus defuncti, quatenus bona defuncti sufficiant, eodem modo quo te∣nerentur, si testamentum fecisset & executores. Et notandum quòd ea quae arbitrio amici in ultima voluntate alicujus sunt relicta, non debent arg〈…〉〈…〉 fore indisposita. § 14. Est etiam aliud breve quod dicitur, De annuo red∣ditu, quod in Com̄ placitari potest, quod tale est, Praecipimus tibi quod ju∣sticies A. quod justè &c. reddat B. x. marcas, quae ei à retro sunt de annuo redditu tanti per annum, sicut rationabiliter &c. § 15. Ad quod no∣tand' quod annuus redditus potest dici tribus modis: Primus modus est, ubi dominus seisitus est de certo redditu homagio & sidelitate ab aliquo Te∣nemento exeunte. Secundus, ubi dominus receperit homagium de aliquo renente, & redditus & servicia cuidam alii assignavit; ita quod ipse perci∣pia•• redditus & servicia de eodem ten̄, in quorumcunque manum devene∣rit. Tertius modus est, ubi aliquis perceperit annuatim certum redditum de Camera alicujus ad terminum vitae. § 16. Notandum est etiam, quòd est differentia inter breve de consuetudine et serviciis, et breve de annuo redditu, quia breve de consuetud' et serviciis vult portari de aliquo tene∣mento; breve verò de annuo redditu potest portari de ten, licet teu illud non teneatur de illo qui redditum illum petit.

Exceptiones in Debitis. CAP. 63.

EXcipiendo poterit peti quid habet de redditu illo, & {per} quod illum habere debeat; qui si scriptum {pro}ferat, dedici poterit vel adnihilari {per} quietā cla∣manciā inde {pro}latam. Item, si narrat {per} mediū recti, poterit peti judicium de∣sicut breve est de arrer̄, & naturaliter vult narrari {per} dampna. § 2. Et nota, quod defendens defendere poterit dampna {per} legē suam, & non arrer̄. § 3. No∣tand' etiam quod breve de ann' redditu portari poterit ubi nunquā obtenta fuit seisina, dum tamen scriptum habuerit. § 4. Solent autem plerique ho∣minum in feriis, mercatis, civitat', burgis & in feodis in jurisdictionibus suis aliquos transeuntes de feodis vel jurisdict' suis nullatenus existentes, ad querimon̄ alicuius invenient̄ pleg de prosequend' impedire, distringere et gravare {pro} alieno debito, cuius non fuerit pleg' nec debitor, imponentes eis, quòd erant tali debitori assines, ut de una societate, vel civitate, et hujusm̄, et impunè; Propter quod provis. est et inhibitum, nè quis aliquem forin', dum pleg' non fuerit neque debitor, {pro} aliquo debito alieno alicubi distrin∣gat, nec ad aliquam solutionem compellat: Et qui fecerit, graviter punietur.

Et si plegii alicujus debitoris, omisso ipso debitore, distringantur, dum ta∣men ipse debitor sufficiat ad satisfactionem, tunc succurritur eis per tale bre∣ve. § 5. Rex vicecom̄ salutem: Monstraverunt nobis A. & B. quod cum ipsi devenissent pleg' C. versus D. de quadam summâ pecuniae, in qua idem C. praefato B. tenebatur, ac idem C. satis habeat unde praedictam pecuni∣am reddere possit, tu nihilominus ipsos distringis ad praedictam pecuniam praefat' D. solvend. Et quia hoc injustum est, quod aliqui plegii ad solutio∣nem debiti compellantur, quamdiu principales debitores sufficient̄ habe∣ant unde debitum suum reddere possunt, tibi praecipimus quòd distringas praedictum C. pro praedicta pecuniâ, & praedictis pleg' pacem habere per∣mittas: Et averia sua, si qua eâ occasione ceperis, sine dilatione deliberari fac' T. &c. Et sciendum quod principalis debitor & pleg' ejus pares sunt quoad debitum Reg' solvend' & non alienum. Et ad hoc facit hoc Statutum de magna charta. § 6. Nos verò vel Ballivi nostri non seisiemus terram nec redditum pro debito aliquo, quamdin catalla debitoris praesentia suf∣ficiunt ad debitum reddendum, cum ipse debitor paratus sit inde satisface∣re; nec plegii ipsius debitoris distringantur, quamdiu ipse capitalis d••bitor sufficiat ad solutionem debiti. Sed si defecerit, non habens unde reddat, aut reddere nolit cum possit, plegii tunc respondeant de debito. Et habeant si voluerint terram debitoris, & redditus quousque sit eis satisfactum ex debito pro eo soluto, nisi capitalis debitor monstraverit se esse quietum. § 7. Item in primis Constitutionibus Westm̄ statutum est, quòd nullus forinsecus distringatur in civitatibus, burgis, aut villis, nundinis vel mercat̄, nisi debi∣tor sit plegiusve, & nisi fecerit, graviter punietur, & districtio deliberetur per ballivum loci vel per ballivum Regis, non obstante libertate, duntaxit per querelam, § 8. Et si fortè contingat, quòd plegii ob defectum debi∣toris debitum solverint creditori, vel aliter dampnum incurrant, tunc con∣sulitur eis per hoc breve; Praecipimus tibi quod justicies A. quod justè &c. acquietet B. de centum solid' unde posuit eum pleg' versus C. & non∣dum eum acquietavit ut dic', sicut rationabiliter monstrare poterit, quòd eum acquietare debeat, nè amplius &c. quod amoveri poterit extra Com̄ ad magnam curiam per pone. Vel ab initio succurritur ei per tale breve, si ve∣lit, Praecipe A. quod justè, &c. acquietet B. de cent' solid', unde &c. & nisi &c. § 9. Et qualiter succurritur creditori nullum scriptum debitoris proferen∣ti, cum facere debeat rationabilem monstrationem, qd' ei reddere debeat. Sciend' quòd ad simplicem vocem suam non tenebitur respondere, & ad hoc facit hoc Statutum in magna charta. § 10. Nullus liber homo pona∣tur ad legem nec ad juramentum per simplicem loquelam sine restibus fi∣delibus ad hoc ductis. Sed si sectam produxerit, hoc est, testimonium homi∣num legalium qui contractui inter eos habito interfuerint praesentes, qui à Judice examinati, si concordes inveniantur, tunc poterit vadiare legem su∣am contra petentem & contra sectam suam prolatam: ut si duos vel tres te∣stes produxerit ad proband', oportet quod defensio fiat per quatuor vel pe•• sex. Ita quod pro quolibet teste duos producat jurat' us{que} ad xii. § 11. Et in hoc casu semper incumbit probatio neganti; In paritate autem juris prius

admittatur defensor quam pars actrix in probatione. Et si aliquis Jurator̄ {pro}duct' jurare nolit, vel quod Jurator̄ sufficient̄ non {pro}duxerit, eo ipso habe∣bitur pro convicto. Et si secta variabilis inveniatur, extunc non tenebitur legem vadiare contra sectam illam, sed recedet inde sine die, & querens in misericordia remanebit. § 12. Et quod dicitur de secta ad vocem pro∣bandam, dici poterit de secta producta ad tallias probandas, contra quas si∣ne secta prolatas simplici Sacramento negantis erit credendum; secus ta∣men erit in Civitatibus & nundinis, & inter mercatores, quibus ex gratia principis conceditur, ob favorem mercatorū, quod parti affirmativae secun∣dùm legem mercatoriam erit {pro}batio concedenda, & ipsis conceditur talli∣as dedictas probare per testes & per patriam. Inter quos verò habetur talis consuetudo, quòd si tallia proferatur contra talliam, allegando per eam so∣lutionem rei petitae, si ex parte adversa dedicatur, tunc considerandum erit, quòd ille, cujus tallia dedicitur, eam probet hoc modo, quòd adeat novem ecclesias, & super novem altaria juret, quod talis querens talliam dedictam sibi fecit nomine acquietanciae debiti in ea contenti, sic ipsum Deus adjuvet, & haec sancta. Quibus expeditis, recedet inde reus quiet us imperpetuum, & querens in misericordia remanebit. Sed quoniam creditores, tam Mercato∣res quam alii, frequenter decipiuntur per hujusmodi malitias debitorum, constitutum fuit in favorem creditorum subsequens remedium.

De Debitoribus & Creditoribus. CAP. 64.

CUm Mercatores & alli Creditores, qui temporibus retro actis bona & catalla sua diversis debitoribus crediderint, dampnum & paupertatem incurrerint, pro eo quod competens remedium nullatenus ordinabatur, per quod diebus statutis pro solutionibus bona sua sic credita recuperare ne∣quiverant, ob quod plerique cum bonis & merchandisis suis in hoc Regnum venire retraxèrunt, ad dampnum eorum, & fortè totius Regni, Dominus Rex nuper in parliamento suo apud Actone Burnel habito supplendo defe∣ctus praedictos, debitum fecit remedium ordinari; verùm quia ordinatio illa in aliquibus articulis per diversos ministros vicecom̄ & alios ballivos volun∣tarias cepit interpretationes, idem Rex in parliamento suo apud Westm̄ anno regni sui xiii. termino Pasch praedictos articulos declarari fecit in hunc modum. § 2. Inprimis ordinavit, quod quicunque de bonis suis creden∣dis sirmam affectaverit securitatem obtinere, venire fac' suum debitorem coram capital' custod' Civitatis, & ad hoc per Regem deputato, & coram quodam clerico, cujus erit Rotulum recognition' duplicare, quorum unus penes dictum Custodem majorem, vel ejus locum tenentem, remanebit, & alius penes Clericum memoratum, coram quibus praedictus debitor co∣gnoscat debitum suum, & diem solutionis inter ipsum & creditorem suum praefixum, quam idem clericus statim manu sua irrotulabit, et literam eti∣am obligatoriam faciet nomine debitoris ejusdem, quemadmodum co∣gnovit; cujus tenor talis est. § 3. Noverint universi me A. de tali Com̄ teneri B. in x. marc solvend' eidem ad festum Pentec' Anno regni regis, &c. Et nisi fecero, concedo quòd currant super me et haeredes meos districtio

& poena provisae in Statuto Domini Regis edito apud Westm̄, dat' London tali die anno supradicto. § 4. Ad quam idem debitor apponat sigillum suum, ad quam etiam quoddam sigillum Regis ad hoc specialiter de ii pet' provisum apponatur in testimon', unde medietas penes custodem, & alia penes praedictum clericum salvò custodienda remanebit. Item si debitor praedictus solutionis diem non servaverit, statim ad querimoniam credito∣ris literas praedictas ostendentis capiatur corpus ejusdem debitoris, si in eo∣rum potestate inveniatur, & custodiae mar mancipietur, in qua custodiatur, donec creditori suo satisfecerit competenter. § 5. Et praecipit Rex o∣mnibus custodibus gaolarum suatum, quòd hujusmodi debitores sic custo∣diendos admittant, quoties ab hujusmodi custodibus inde fuerint requi∣siti, alioquin de satisfaciendo hujusmodi creditoribus debito petito tenean∣tur. Et si hujusmodi prisonarii ad hoc non sufficiant, superiores inde respon∣debunt. § 6. Et si debitor in potestate illius Maioris vel Custodis non in∣veniatur, tunc sub praefat' sigillo Regis scribatur suo Cancellario sic. § 7. Ve∣nerabili in Christo Patri ac Domino suo charissimo Domino A. Dei gratiâ tali Episcopo illustrissimi Regis Angl' Cancellar' talis custos talis civitatis, & talis clericus ad recognitiones debitorum accipiendas deputati salutem, cum omni reverentia & honore, Reverendae dominationi vestrae significa∣mus per praesentes, quod A. de comitatu tali recognovit coram nobis se de∣bere B. decem marc' solvend' eidem ad tale festum, juxta formam Statuti Regis, anno regni Regis edito apud Westm̄. Et quia praedictus A. termi∣num solutionis suae non servavit, ut praedictus B. dicit, Reverendae domina∣tioni vestrae humiliter devotè supplicamus, quatenus scribere jubeatur Vi∣cecomiti Hertf. quòd eundem A. ad solutionem praedictae pecuniae, juxta formam Statuti praedicti, compellat. Et erit hujus litera patens ut pro Warranto Cancellarii habeatur. § 8. Et sciend', quòd clericus, nisi ha∣beat uxorem, nec minor uxor habens virum, non poterunt ad praedictam poenam obligari. § 9. Et postquam idem debitor in hujusmodi prisona extiterit, habeant suorum mobilium & immobilium liberam administrati∣onem durante primo quarterio anni post ejus captionem; qui si aliquid in∣de vendiderit, pro rata habebitur illa venditio, non obstante imprisona∣mento praedicto. § 10. Qui si in illo quarterio creditori non satisfecerit, extunc liberentur eidem creditori omnes terrae, omniáque catalla praedicti debitoris per rationabile pretium, nomine liberi tenem̄, tenend' donec plenariè leventur tam debitum, quàm dampna, & nihilominus remaneat idem debitor in prisona, cui praedictus creditor panem inveniet pro victu, & aquam. §. 11. Et si ab hujusmodi tenemento ejiciatur, statim competit ei remedium per ass' novae disseisinae, & redisseisinae, si necesse fuerit. Ita quòd liberum tenem̄ habeat in eisdem durante termino suo. Et in Brevi Vi∣cecom̄ faciendo fiat mentio, quòd ad diem in Brevi contentum certificet Regem, vel ejus Cancellarium, vel Justiciarios de Banco, qualiter manda∣tum Regis sibi directum fuerit assecutus. §. 12. Ad quem diem sequatur creditori coram Justiciario suo, si sibi non fuerit de debito suo satisfactum. Et si retornaverit, quòd hujusmodi debitor non est inventus in ballivia sua,

habeat petens Breve cuicunque Vicecomiti eligere voluerit, quòd ille Vice. comes habere sibi faciat seisinam omnium terrarum, & tenementorum, & omnium catallorum ipsius debitoris, & quòd corpus debitoris capiat, si lai∣cus sit. §. 13. Et caveant sibi custodes, nè capti negligenter custodia••tur, eò quòd si contingat hujusmodi cap••os à prisonis hujusmodi abire, prius∣quam creditoribus suis de debito petito, simul cum dampnis, misis necessari∣is, & custibus rationabilibus in laboribus, dilationibus & expensis plenariè satisfecerint, extunc ipsi custodes de praemissis satisfacere creditoribus tene∣antur. §. 14. Item, si hujusmodi debitores pleg' invenerint, qui se tan∣quam principales debitores obligaverint, die solutionis non observato, tun•• fiat de eis in omnibus prout de principalibus est ordinatum. §. 15. Nec so∣lùm fiat creditori seisina de terris & tenementis in manibus debitoris inven∣tis, sed etiam de omnibus terris & tenementis quae fuere ipsius debitoris in feodo die quo recognitionem fecit, in quorumcunque manus devenerint p•••• feoffamentum, vel alio modo, nisi per mortem debitoris devenerint huj••s∣modi terrae & tenementa ad haeredem infra aetatem existentem. Et quàm citiùs de hujusmodi terris debitum suum cum pertinentiis recuperavit, re∣vertantur terrae & tenementa praedicta debitori, & feoffatis vel haeredibus suis. §. 16. Si autem debitor & plegii sui mortui fuerint, tunc non habeat creditor Breve ad corpora haered' capienda, sed tantùm ad terras, & tene∣menta, & catalla, in forma supradicta. §. 17. Et cum creditor debitorem semel dimiserit, ad captionem ejus eâ occasione qua prius non habebit re∣gressum, eò quòd de novo contractu praesumendum est, ex quo vadium à manu sua semel liberavit, & novo contractu nova sortiatur actio. §. 18. Bre∣ve autem Vicecomiti dirigendum tale erit. §. 19. Rex Vicecomiti salu∣tem. Quia A. coram tali custode talis civitatis recognovit se debere B. in x. marc', quas ei solvisse debuit à die Paschae in xv. dies, anno regni Regis, &c. & eas nondum solvit, ut dicit, Tibi praecipimus, quòd corpus ipsius A. capias, & salvò in prisona nostra custodiri facias, donec eidem B. de praedi∣cto debito plenariè fuerit satisfactum. Et qualiter hoc praeceptum nostrum fueris executus, nobis scire facias per literas tuas sigillatas in Octab' sancti Hillarii, ubicunque tunc fuerimus in Anglia, & habeas ibi hoc Breve T. &c. §. 20. S••autem Vicecomes retornaverit, quòd debitor non potuit in balli∣via ejus inveniri postquam hujusmodi Breve sibi venit, tunc fiat tale Bre•• de judicio. §. 21. Rex Vicecomiti salutem. Cum nuper tibi praeceperi••us, quòd quia A. coram &c. tu nobis retornâsti ad eundem terminum, quòd praedictus A. non fuit inventus in ballivia tua postquam Breve nostrum in∣de tibi venit, Tibi praecipimus, quòd omnia bona & catalla, simul cum o∣mnibus terris & tenementis quae fuerunt praedicti A. in ballivia tua, d••e quo praedictum debitum recognovit, ad quorumcunque manus devenerint per feoffamentum vel alio modo, nisi terrae & tenementa illa ad haeredem in∣fra aetatem existentem devenerint, eidem B. vel ejus assignato per rationa∣bile pretium deliberari facias, tenend' nomine liberi tenementi, quousque praefato B. de praedicto debito satisfecerit, simul cum dampnis, custagiis ne∣cessariis, laboribus, sectis, dilationibus, & rationabilibus expensis. Et si con∣tingat

corpus ipsius A. in ballivia tua interim inveniri, si laicus sit, tunc illud capias, & salvò in prisona nostra custodias: Ita quòd per unum quarterium anni postquam captus fuerit, vivat de suo proprio in prisona nostra, infra quod quarterium anni habeat terras suas, & tenementa, bona, & catalla sua deliberata, de quibus per suos possit praedictam pecuniam levare, & praedi∣cto B. satisfacere si voluerit, quorum venditio infra praedictum terminum stabilis erit & firma, corpore praedicti A. in prisona nostra nihilominus in∣terim remanente, cui praedict' B. inveniet panem & aquam ad victum. Et caveas quòd praedictus A. postquam captus fuerit, in salva custodiatur pri∣sona; quia si contingat ipsum à prisona nostra evadere, de corpore vel de de∣bito te oportebit respondere. Et qualiter hoc praeceptum nostrum, &c. § 22. Et si petens per se, vel per procuratorem, seisinam inde non fuerit pro∣secutus, & Vicecomes ad diem retornaverit, quòd talis non fuit inventus in ballivia sua, postquam Breve inde sibi veni••, nec quòd aliquis venit pro que∣rente seisinam terrarum & rerum mobilium petiturus, tunc iterum prae∣cipiatur sicut aliâs, nisi petens petierit aliud Breve alii Vicecom', in cujus comitatu corpus debitoris capi poterit, destinari; qui si capiatur, tunc ordi∣natum est sic, quòd salvò in prisona custodiatur, donec creditori suo satisfe∣cerit. § 23. Item provisum est quòd aliud fiat sigillum specialiter pro NUN∣DINIS, unde electis duobus Mercatoribus fide dignis, de Civitate London̄, per totius communitatis Mercatorum Nundinarum assensum, & ad officium subscriptum juratis, statim liberetur eis ejusde•••• sigilli medietas, cujus altera penes quendam electum per Regem ad hoc deputat' remanebit, coram qui∣bus vel altero saltem Mercatorum fiant recognitiones, & priusquam debi∣tores fecerint suas recognitiones, legatur eis poena statuti, ut inde legitimè praemuniantur. § 24. Clericus autem Nundinarum tempore pro qualibet libra argenti recognita, tres denarios recipiet & ob', alibi autem qui fuerit clericus, pro qualibet libra recognita, de uno denario sit contentus pro su∣stentationibus. § 25. Has igitur constitutiones praecipit Rex per totum regnum & dominium suum, Angliae scilicet & Hiberniae, firmiter observari. § 26. Nec propter hoc suspendantur recognitiones faciendae coram Justici∣ariis, & ad Scaccarium, & alibi in Curia Regis, nec Breve de debito, nec for∣ma executionis consueta.

De Districtionibus generalibus. CAP. 65.

DIstrictionum quaedam sunt personales, & quaedam reales. § 2. De rea∣libus non fit districtio, nisi per captionem rei petitae. § 3. De persona∣libus sit districtio per personas, & hoc multipliciter: aliter enim in crimi∣nalibus causis quàm civilibus. § 4. Est enim crimen magnum, majus, & maximum. In maximis verò criminalibus Regem tangentibus nulla fiat solemnitas Attachiamentorum, sed statim capiatur corpus talis quicunque fuerit ille, non solùm à Vicecomite vel Ballivo, sed ab omnibus qui sunt ad sidem Regis. Et cum talis captus fuerit, alios plegios non habeat, donec se acquie••averit, nisi gaolam & judicium. § 5. Et eodem modo fiat de majo∣ribus criminibus comparativis privatas personas tangentibus, & non Re∣gem.

In magnis verò criminibus positivis, mortem non inducentibus, sicut in civilibus actionibus ex atrocibus injuriis provenientibus, debet ead••m solemnitas Attachiamentorum observari. § 6. Sunt etiam quaedam perso∣nales actiones quae utlagar̄ inducunt, quae locum habent in Com̄, de quibus sit quaestio vel accusatio per suspitionem & famam habitam inter bonos & graves super aliquo crimine, vel super aliquo alio delicto, vel atroci injurià contra pacem Regis illata, & in contumacibus super actione compot', & abductionis puerorum maritandorum injustè, & transgressionibus factis in parcis & vivariis. § 7. Quaedam verò quae longam carceris inducunt inclu∣sionem cum redemptione, sicut de redisseitoribus, recaptatoribus averio••um eâdem occasione qua prius, de resistentibus executionibus judiciorum Cur̄ Regis, de falsis Appellatoribus & eorum abettatoribus quidem: & quamvis sint irreplegiabiles, causam tamen utlagariae non inducunt. § 8. Et sunt quaedam personales actiones, quae non nisi amissionem partis bonorum in∣ducunt ob contumaciam, quae locum habent in contumacibus, de quibus fuerint querimoniae de injuriis super aliquibus contractibus, sicut super actionibus de conventione sine facto debito warrantiâ chartae, chartis red∣dendis annuo redditu, cons. & serviciis, & aliis infinitis, in quibus sit sum∣monitio ante attachiam̄; & ob defaltam factam post attachiam̄, sequitur immediatè magna districtio, quae inducit bonorum forisfacturam Regi, & nihil parti, quod malum est. § 9. Non sit enim in Com̄, nec in Curia Baronum, ubi tale fit judicium, quòd capiantur plura, & deducantur averia prius capta pro afforciamento districtionis, donec districtus venerit, & cum comparuerit, omnia attachiamenta sua habebit deliberata, & tunc primò querenti respondebit: citiùs enim non respondebit, nisi velit. § 10. Et sunt casus & actiones in quibus ob contumaciam reorum procedunt judicia per proclamationes. Sunt enim inter alias actiones civiles personales quae∣dam ex certa causa instantiam desideran', nec quaerunt dilationes, nec at∣tachiamentorum solemnitates, sed maturitatem judicii, sicut videri poterit, si res tempore peritura suerit in fructibus & aliis, vel jactura, & periculum ca••sae immineat per lapsum sex mensium, nè collatio Ecclesiae post tempus devolvatur ad Episcopum. Et eodem modo atrocitas injuriae, & reverentia personae, sive privilegium contra quem illata fuerit inju••ia, contra pacem, vel contra nobiles personas, vel extraneas, quae moram non possunt trahere longam, sicut mercatores & alienigenae, & aliae possunt esse causae psonales. § 11. Si autem sunt personales actiones civiles, quae instantiam non deside∣raut, & summonitus legi••imè ad diem summonitionis non venerit, tunc offerent•• se liti querent•• contra summonitum primo die litis, secundo, ter∣tio, & quart••, ulteriùs ••on expectabitur summonitus, sed procedatur con∣tra ipsum quod attachietur per pleg', sive summonitio testificata fuerit, sive non, cum non sit dedicta, & fiat irrotulatio talis: A. opp' se quarto die vetsus B. de placito quare non tenet ei conventionem, vel finem factum, vel quod reddat, vel hujusmodi, & sic irrotuletur, & inseratur virtus actionis. Et talis non venit, & summonitus suit, judicium attachietur quòd sit ad alium diem responsur' de principali placito, & de defalta per tale Breve, quòd

totâ die variatur per diversitatem actionum. § 12. Rex Vicecomiti salu∣tem. Poneper vad' & salvos plegios B. quòd sit coram nobis vel Justiciariis nostris ad respondendum A. de placito quare non tenet ei conventionem inter eos factam, vel finem ••nter eos factum de tant̄ terr̄ cum pertinentiis in tali villa, vel sic de placit•• quod warrantizet ei tantam terram cum per∣tinentiis in tali villa quod tenet, & de eo tenere clamat, & unde chartam suam habet, vel chartas Antecessorum suorum; vel sic, de placito quare non facit ei consuetudines & recta servicia quae ei facere debet de libero tene∣mento suo quod de eo tenet in tali villa; vel sic, de placito quare non red∣dit ei tantam pecuniam quam debet, & injustè detinet, ut dicit: vel sic, de placito quare idem A. simul cum aliis venerunt ad domum ipsius B. apud N. & ibi fecit talem injuriam contra pacem; vel sic, de placito quare cum de communi consilio regni nostri provisum sit, quòd non liceat alicui vastum facere, venditionem, vel destructionem de terris, domibus, boscis, seu gar∣dinis sibi dimissis ad terminum vitae vel annorum, idem talis de domibus, boscis, & aliis in N. quae praedictus talis ei dimisit ad vitam ipsius talis, va∣stum fecit, venditionem, & destructionem, ad exhaeredationem ipsius talis, & contra formam provisionis praedictae: vel sic, ad respondendum tali de placito nativitatis, unde eum implacitat: vel sic, quare iterato cepit averia ipsius talis eâdem occasione qua prius ea ceperat, & injustè detinuit contra vadios & plegios: vel sic, Juratores summonitos inter A. & B. detant' terr' in N. ita quòd habeas corpora eorum coram nobis, vel coram talibus, si prius ad partes illas venerint, ad faciendam juratam illam, vel per extensio∣nem, vel hujusmodi: vel sic, ad recognoscendum utrum tantum terr' sit li∣bera eleemosyna pertinens ad talem Ecclesiam, unde talis est parsona, an laicale feodum talis, & ad faciendam juratam illam: vel sic, Executores testamenti talis ad respondend' tali de placito quòd reddant ei arreragia stipendii sui de tempore quo fuit in obsequio praefati defuncti: vel, si Episco∣po, tunc sic, Ad ostendendum quare non habuit talem clericum suum ad respondendum tali querenti, quare tenuit placitum in Curia Christianitatis de catallis & debitis contra prohibitionnem nostram, vel quare non reddit ei tantam pecuniam vel catalla ad valentiam tanti. Et plures sunt narra∣tiones infinitae, tam in Brevibus judicialibus, quàm originalibus, & semper debent judicialia sequi naturam originalium. Et tunc dicatur, Et ad osten∣dendum quare non fuit, vel non fuerunt coram nobis, vel talibus Justiciariis sicut summon̄ fuit. Et in casu quo esson̄ fuerit, tunc sic, Ad ostendendum quare non servavit diem sibi datum per essoniatorem suum. Et si quis ad primum venerit attachiamentum, inprimis respondeat de defaltis, de quibus si se excusare non poterit, erit in misericord', & tunc primò respondeat de principali. § 13. Si autem ad primum non venerit reus attachiamentum, tunc offerente se liti querente, praecipiatur Vicecomiti, quòd pars contu∣max distringatur per omnes terras & catalla quae habet in ballivia sua; ita quòd nec ipse, nec aliquis per ipsum ad ea manum apponat, donec Rex ali∣ud inde praeceperit, & quòd de exitibus eorundem respondeat Regi, & quòd habeat corpus praefat' contumacis coram Rege, vel suis Justiciariis ad cer∣••um

diem & locum ad respondendum, ut superius. Et si tunc non veneri•• reus, extunc amittet exitus suorum bonorum pro quantitate responsionis Vicecom̄, per extractas tamen de Scaccario. § 14. In placito tamen quare impedit est quaedam specialitas constituta, nam si ad diem ad quem sum∣monitus fuerit non venerit, nec essoniator miserit, attachietur, & ad aliam defaltam distringatur per magnam districtionem, & detur alius dies: Ad quem si non venerit, recuperet actor praesentationem suam, salvo jure reo, cum inde loqui voluerit. § 15. Cum autem reus comparuerit, & de primis defaltis judicium sustinuerit, & super principali placito responderit, tunc eo ipso salvabit ei exitus bonorum pro illo die tantùm, ad cujus instantiam praecipietur Vicecom̄ sic, Scias quòd talis, unus sectatorum Cur̄ talis, fuit in Curia nostra coram nobis vel Justiciariis nostris, ad faciendum record' lo∣quelae, quae fuit in eadem Curia inter A. & B. de detentione averiorum, si∣mul cum aliis sectatoribus ejusdem Curiae; vel aliter, secundùm naturam & formam placiti per districtionem, quam ei per praeceptum nostrum fecisti. Et ideo tibi praecipimus, quòd districtionem illam omnino relaxes eidem, & omnes exitus quos de terris & catallis ejusdem talis post talem diem eà∣dem occasione in ballivia tua fieri fecisti, eidem sine dilatione rehabere fa∣cias. Si autem districtus plegiatus fuerit, & plegiatus defaltam fecerit, & diem suum non servaverit, tunc summoneantur plegii, quòd sint, &c. audi∣tur̄ judicium suum ad hoc, quòd plegiatum non habuerint sicut eum plegia∣verunt; & sive venerint, sive non, tunc primò erunt in misericordia, quia non licet aliquem in sua absentia amerciare, nisi per ejus defaltas; plegiatus ta∣men nunquam erit in misericordia, donec comparuerit. Et sic semper cur∣rant attachiamenta per magnam districtionem in insinitum in actionibus personalibus civilibus, donec summonitus comparuetit vel districtus. § 16. Si autem Vicecomes retornaverit, quòd talis, de quo fit querimonia, nihil habet in ballivia sua per quod possit distringi, tunc distinguend' e••it de actione, utrum fuerit personalis descendens ex delicto contra pacem Re∣gis illato ex aliquo contractu. § 17. In secundo casu nondum provisum est remedium: Contrahentes enim sciunt, aut scire debent cum quo contra∣hunt, & ideo discant actores aliâs cautiùs negotiari. § 18. Et in primo casu praecipiatur Vicecom̄ post mandatum ejus, quòd reus nihil habet in ballivia sua, quòd capiat corpus ejus de quo queritur. Et unde si Vicecomes retor∣naverit, quòd talis non est inventus in ballivia sua, tunc praecipiatur Vice∣com̄, quòd ralem exigi faciat de com̄ in com̄ donec utlagetur, nisi prius comparucrit.

De remediis Districtionum pro sectis. CAP. 66.

DE Sectis quidem faciendis ad Curiam Magnatum & aliorum Domino∣rum de caetero sic observand', quòd nullus qui per chartam est feosfatus, distringatut ad sectam faciendam ad Curiam Domini sui, vel alicujus Do∣mini, nisi per formam chartae suae ad hoc specialiter teneatur. Hiis autem exceptis, quorum Antecessores vel ipsimet facere consueverunt ante trans∣fretationem Domini H. Regis in Britanniam. § 2. Item nullus feoffatus à

tempore conquestùs, sine charta, vel aliquo antiquo feoffamento distringa∣tur ad hujusmodi sectam faciendam, nisi ipse vel Antecessores sui eam face∣re consueverunt ante transfretationem praedictam. Qui autem per char∣tam pro certo servicio, veluti pro libero servicio tot solidorum, vel tanti per annum solvend' pro omni servicio feoffati sunt ad hujusmodi sectam fa∣ciendam, vel aliud servicium quod in charta feoffamenti sui contineatur, minimè compellantur. § 3. Si autem hujusmodi feoffatus contra formam hujus provisionis vexatus fuerit, succurritur ei per tale Breve. § 4. Rex Vi∣cecomiti salutem. Si A. fecerit te securum, &c. tunc pone per vad', &c. B. quòd sit coram, &c. ostensur' quare cum de communi consilio nostro pro∣visum sit, nè qui occasione tenementorum suorum distringantur ad sectam faciendam ad Curiam Dominorum suorum, nisi per formam feoffamenti sui ad hoc teneantur, aut ipsi, aut eorum Antecessores tenementa illa te∣nentes, eam facere consueverunt tempore ante transfretationem H. Regis, &c. in Britanniam. Idem B. distringit A. ad faciendam sectam ad Cutiam suam de N. contra formam provisionis praedictae, & contra prohibitionem nostram. Et habeas ibi nomina pleg', &c. § 5. Si autem haereditas aliqua, de qua una secta debeatur ad plures haeredes participes hujusmodi haeredita∣tis, devolvatur, ille qui aesneciam habuerit illius haereditatis, unicam sectam pro se & participibus suis faciat, & alii participes sui contribuant ad sectam illam faciendam. § 6. Et cum aliquem contra tenorem hujusmodi Statuti distringi contigerit, succurritur ei per tale Breve: Rex tali salutem. Mon∣straverunt nobis A. & B. quòd cum de communi consilio fidelium nostrorum provideri fecerimus, nec non per totum regnum nostrum publicari, quòd si haereditas aliqua, de qua unica secta debeatur ad plures haeredes participes ejusdem haereditatis sic per vendi••ionem vel alio modo devolvatur, ille qui habet aesneciam, unicam sectam faciet pro se & participibus suis, & partici∣pes sui contribuant pro portionibus suis ad sectam illam faciendam; nec pos∣sit capitalis Dominus illius feodi nisi unicam sectam exigere, sicut prius inde fieri consuevit: Tu eosdem A. & B. fratres ejusdem haereditatis participes de qua unica secta priùs debeatur, separales sectas facere compellas ad Curiam suam de N. contra provisionem & constitutionem nostram praedictam. Et quia hoc sustinere nolumus, sicuti nec debemus: Tibi praecipimus, quòd ab hujusmodi actione desistas, nè iteratus clamor ad nos perveniat, Teste, &c. § 7. Item si plures feoffati fuerint de haereditate aliqua, de qua unica secta debeatur tantùm, dominus feodi illius unicam sectam inde habeat, nec exi∣gat nisi unicam sectam, sicut priùs inde fieri consuevit: Et si feoffati illi war∣rantum vel medium non habeant qui eos acquietare debeat, tunc omnes il∣li feoffati tribuant, videlicet, quilibet {pro} quantitate portionis suae, ad sectam illam per unam personam faciendam. § 8. Si autem contingat, quòd ali∣quis dominus hujusmodi Curiae tenentes suos contra hanc provisionem pro hujusmodi secta distrinxerit, tunc ad querimoniam illorum attachientur hujusmodi distringentes, quòd sint, &c. coram Justic', &c. inde respon∣sur', &c. Et interim replegiantur averia & districtiones hujusmodi. § 9. Si antem ad diem in Brevi contentum non venerint attachiati hujusmodi, or∣dine

debito in placito illo observato, tunc mandatur Vic' quòd venire fac', &c. ad quem diem si non vener̄, mandetur Vic', quòd distringat eos {pro} omnia quae habent in ballivia sua, &c. Ita quòd Vic' respondeat de exitibus, &c. & quòd habeat corpora eorum ad certum diem coram eis praesigend'. Ita quòd si illo die non vener̄, tunc recedet pars conquerens inde sine die, & pra dict' district' liberat̄ remaneant, donec ipsi domini sectam illam per considerat' Curiae Regis recuperaverint, & cessent hujusmodi districtiones interim. Salvis hujusmodi jure suo de sectis illis perquirendis in forma juris cum in∣de loqui voluerint. § 10. Cum autem hujusmodi domini comparuerint conquerentibus responsuri de hujusmodi districtionibus, & super hujusmodi injuria convincantur, tunc per considerationem Curiae Regis recuperent versus eos dampna sua, quae sustinuerint occasione hujusmodi districtionis. § 11. Consimili autem modo si tenentes sectas suas dominis suis subtra∣xerint, quas facere debeant, & quas ante tempus supradictae transfretationis, & hactenus facere consueverint, ••unc per eandem justitiam & celeritatem, quoad dies praefigendos & districtiones adjudicandas consequa••tur in Curia Regis, justitiam de sectis illis perquirendis, unà cum dampnis suis, quemad∣modum tenentes dampna sua dictum est supra recuperare. Et iste articulus de dampnis recuperandis intelligatur de subtractionibus sibi factis, & non de subtractionibus factis Antecessoribus suis, vel per Antecessores district'. Et notandum, quòd Domini Cur' versus tenentes suos seisinam de hujusmodi sectis recuperare non poterunt per eorum defaltam, sicut facere consueve∣runt. De sectis autem quae ante tempus supradictum subtractatae fuerint, currat lex communis, sicut currere consuevit. § 12. Et quia magnates & alii liberè tenentes qui sectas huiusmodi debent ad Curiam Dominorum suorum, & ad Wapentak, & ad Hund••', & ad huiusmodi Cur', necesse ha∣bent, ut Attornatos suos, cum praesentes ubique adesse non poterunt, habe∣re possunt, provisum est & concessum, quòd quilibet liber homo in casu prae∣dicto idoneum possit facere Attornatum loco suo per literas suas patentes ad praedictas sectas pro eo faciendas. § 13. Solent etiam quidam quando∣que per districtiones gravari per Dominos & Senescallos procurantes que∣rimonias fieri, & pleg' inveniri maliciosè, quo casu provisa sunt haec Statu∣ta. § 14. Quia Domini Curiae, & alii qui Cur••am tenent, & eorum Sen' volentes gravare subditos suos, cum non habeant legalem viam eos gravan∣di, procurant alios movere loquelas versus illos, & dare vadium, & offerre pleg', vel impetrare brevia, vel ad sectas querentium compellunt eos sequi Com̄, Hundr', & Cur', quousque finem fecerint cum ipsis pro voluntate sua: Statutum est, quòd huiusmodi injurias nullus facere praesumat. Si quis igi∣tur per huiusmodi falsas querimonias fuerit districtus, replegiat districtio∣nem illam, & poni fac' loquelam coram Justic', coram quibus, si Vicecom̄, vel alius Ballivus, vel Dominus quicunque postquam sic districtus formaverit querimoniam suam, advocaverit districtionem suam esse justam ratione hu∣iusmodi querimoniarum coram eis factarum, & replicetur quòd huiusmo∣di querimoniae versus eum movebantur maliciosè, ad instantiam seu procu∣rationem advocantis vel Ballivi sui, & hoc offerat verificare, admittatur illa

replicatio. Et quemcunque de huiusmodi malitia convinci contigerit, hu∣iusmodi gravatis dampna restituantur in triplo, & versus Regem redimantur. § 15. Et in charta de libertatibus inhibetur, nè quis liber homo distringa∣tur ad faciendum maius servicium de feodo militis, nec de alio libero te∣nemento suo, quàm inde debetur. § 16. Item, quòd nullus distringatur pro scutag', sed capiatur, sicut capi consuevit tempore H. Regis proavi Re∣gis nunc: Salvis Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, Prioribus, Comiti∣bus, Baronibus, Templar', Hospitelar', & omnibus aliis, tam Ecclesiasticis personis quàm aliis, libertatibus & liberis consuetundinibus, quibus priùs usi fuerunt. § 17. Item nec villata, nec homo distringatur facere pontes aut ripas, nisi ex antiquo & de jure ad hoc teneantur. § 18. Cum autern hujus∣modi districti in Cur' hujusmodi distringentium comparuerint, tunc nititur Dominus vel ejus Senescallus ipsos occasionare, arguendo & redarguendo, donec sinem fecerint pro pulchrè placitando, quod quidem jam inhibitum fuit apud Marleberge per hoc Statutum. § 19. Provisum est, quòd nec in itinere Justic' Com' Hundr', nec in Cur' Baron' fines pro pulchrè placitan∣do ab aliquo capiantur, nec etiam per sic quòd non occasionentur, exceptis hujusmodi praesentationibus arentatis à tempore quo Dominus Henricus Rex transfretavit in Britanniam hucusque, & quo casu succurritur querenti per tale Breve. § 20. Rex Ballivis talibus salutem. Cum de communi consilio regni nostri provisum sit, quòd nec in itinere Justiciar', nec in Cur' Baron' de caetero fines recipiantur pro pulchrè placitando ab aliquibus, nec per sic quòd non occasionentur, ac vos à tali & tali finem exigitis pro pul∣chrè placitando, & per sic quòd non occasionentur in Hundr' tali, vel in Cur' Domini vestri de N. contra formam provisionis praedictae, ut ex eorum querimonia accepimus, vobis praecipimus, quòd ab actione praedicta desista∣tis, & districtionem, si quam eâ occasione feceritis, penitùs relaxetis eisdem, Teste, &c. § 21. Qui, si non desistant, conveniendi sunt per breve de at∣tachiamento, & puniendi tanquam juris contemptores. § 22. Si au∣tem in Comitatu debet placitari, adhuc meticulosum est, eò quòd hu∣jusmodi Senase' sint ductores frequenter judiciorum Comit', sicut bucc' gregis, & nituntur ipsum districtum impedire, & judicia reddere per∣versa, cum hoc facere possint sine periculo poenae corporalis, vel pecuniariae, quia non sunt Sectatores Com'; nam etsi Com' pro falso judicio debeat a∣merciari, hoc sibi non praejudicaret. Et quo casu constitutum est sic. § 23. Provisum est, quòd nullus Vicecomes aliquos permittat Cavillato∣res, vel Sen' Magnatum loquelas in Com' fovere, vel 〈…〉〈…〉anutenere: Nec eti∣am quòd judicia reddant, vel pronuncient, nisi Attornati sint ad sectas pro Dominis suis faciendas, vel saltem ad hoc per sectatores praesentes, vel per eorum Attornatos specialiter fuerint requisiti. § 24. Si autem aliter fiat de caetero, Dominus Rex graviter se capiet ad Vic', & ad ipsum tanquam ad jur̄ contemptor̄. § 25. Item, cum huiusmodi districtos quoquo modo amerci∣ari contigerit, tunc pro voluntate huiusmodi Dominorum vel Sen'sibi ad∣versantium sunt amerciati, cui tunc succurritur per tale Breve. § 26. Rex A. de B. salutem. Monstravit nobis C. quòd cum ipse in Cur' nostra de N.

amerciandus esset pro modico delicto, in quo incidit in eadem Cur', vos gra∣vem ab eo intenditis extorquere redemptionem, contra tenorem magnae Chartae Regis H. Patris nostri, in qua continetur, quòd nullus liber homo amercietur, nisi secundùm quantitatem delicti sui, & hoc salvo con••ene∣mento suo, & villanus salvo waynagio suo, & mercator salvâ marcandisà suâ. Et ideo vobis mandamus, quòd à praefato C. moderatam capiatis mise∣ricordiam secundùm modum illius delicti, nè it eratus clamor, &c. bt nisi Dominus ad praecept' supersederit, fiat aliud Breve Vicecom' in hac forma. § 27. Rex Vicecomiti salutem. Monstravit nobis C. quòd cum ipse in Cur' talis de B. amerciandus esset, &c. ut supra. Et ideo tibi praecipimus, quòd non petmittas quòd idem A. distringat praefat' C. ad dandum ei gravem re∣demptionem contra tenorem Magnae Chartae: Nè ampliùs, &c.

De Malitiis Vicecom' obviandis. CAP. 67.

MAlitiis autem Vicecom' solet sic obviari, cum autem negligens esset in executione mandatorum Regis, nisi rationabilem prae••enderet ex∣cusationem, in misericordia Regis remaneret tantùm, nec aliter parti im∣peditae delictum illud emendaret. § 2. Contigit enim quandoque, quòd cum Breve Regis de attachiando aliquem post summonitionem factam su∣scepisset, quòd attachiamentum non fecit, nec Breve remifit, quo casu, of∣ferente liti querente, fieret talis irrotulatio: A. opp' se versus B. quarto die de tali placito, vel tali, secundùm diversa genera placitorum personalium, & B. non venit, & praecepturn fuit Vicecom̄, quòd attachiaret eum quòd esset, &c. ad talem diem, & ipse nihil inde fecit, nec Breve quòd ei inde ve∣nit, remisit. Et ideo praeceptum est Vicecomiti, sicut aliàs, quòd attachiet eum quòd sit ad talem diem, & quòd ipse Vicecom̄ tunc sit ibi auditurus judicium suum de hoc, quòd praedictum talem non attachiavit, nec Breve quod ei inde venit, remisit, sicut ei praeceptum fuit: Fo〈…〉〈…〉a V〈…〉〈…〉ò Brevis ta∣lis est. § 3. Rex Vicecom̄ salutem. Praecipimus tibi quòd sic••••t a••iàs tibi praecepimus, quòd ponas per vadium & salvos pleg' A. quòd sit coram Justi∣ciariis nostris, &c. ad talem diem ad respondendum, &c. ut supra. Et in fine addatur haec clausula: Et tu ipse tunc sis ibi auditurus judicium tuum de hoc, quòd ipse A. non attachiâsti, nec Breve nostrum quod tibi inde ve∣nit praefatis Justiciar' non misisti, sicut aliâs tibi praeceptum fuit. Et habe∣as, &c. § 4. Ad quem quidem diem, si nihil inde fecit magis quàm priùs, nec sufficienter se excusaverit, pro voluntate Regis amercietur pro contem∣ptu. Et tunc tertiò praecipietur ei sic, Praecipirous tibi, sicut saepius tibi prae∣cepimus, &c. ut supra. Misit etiam quandoque Vicecom' Breve quod inde susceperat, sed tunc fraudulenter rescribendo mandavit, quòd Breve tam tardè venit quòd exequi non potuit; quo casu, si testatum esset quòd satis tempestivè recepit, quòd attachiâsse potuit si vellet, vel quòd Breve in ple∣no Com̄ fuit ei liberatum, ubi ipse praesens extitit qui attachiari debuit, & potuit attachiâsse ipsum si voluisset. § 5. Item quandoque etiam fraudu∣lenter mandavit, quòd ille attachiandus non suit inventus in ballivia sua, quia manens extra Com' suum, & testatum fortè erat in contrarium, quòd ma∣nens

in suo Com' apud talem locum. § 6. Item quandoque retornavit, quòd itinerans erat, & vagans de loco in locum, & de Com̄ in Com̄, nec cer∣tum habuit domicilium, vel quòd de nullius erat familia vel manupastu, & tunc fortè testatum suit, quòd domicilium habuit, & reseantisam apud ta∣lem locum certum, ubi quotidiè inveniri potuit, vel quòd suit de familia talis in ballivia sua. § 7. Item, quandoque cum praeceptum fuerit Vice∣com', quòd distringeret talem per terr' & catalla, qui falsò Justic' rescri∣psit frequenter, quòd talis non habuit terras nec catalla per quae potuit di∣stringi vel attachiari in ballivia sua, & testatum erat in contrarium, quòd ••err' habuit & catalla ad sufficientiam in ballivia sua apud talem locum & talem. Et infiniti fuerunt casus, & adhuc sunt de genere istorum ubi Vi∣cecom' per fraudem rescripsit, & praetendit frequenter non causam ut cau∣sam. § 8. Item, si per imperitiam suam erraverit in modo & ordine atta∣chiamentorum & districtionum; ut si praeceptum suerit ei, quòd poneret a∣liquem per vad' & pleg', & ipse retornaverit, quòd distrinxit per terr' & catalla sua, vel è converso. § 9. Item, si praeceptum erat ei, quòd habe∣••et corpus, & ipse retornaverit, quòd attach' per pleg', vel commisit per billivum, & hujusmodi. § 10. Et unde fuerunt casus multi, & adhuc sunt, de quibus si Vicecom' non fuerit debito modo praecept' Reg' execut', de omnibus hujusmodi mandatis oportuit in irrotulationibus & brevibus facere mentionem, & talis fuit irrotulatio: A. opp' se versus B. quarto die de tali placito personali, & B. non venit, & Vicecomes mandavit quòd non attachiavit eum, quia recepit breve tam tardè, quòd praeceptum Regis exe∣qui non potuit, & testatum est, quòd illud recepit tempestivè, vel in Com' ubi ipse attachiandus praesens fuit, & ideo ut priùs praecipiatur, quòd atta∣chiat eum quòd sit ad talem diem, &c. & quòd Vicecomes tunc sit ibi ad audiendum judicium suum, quòd ipsum B. non attachiavit, sicut ei praece∣ptum fuit. Et in hac forma facta fuit irrotulatio de omnibus aliis manda∣tis Vicecom' supradictis: Forma brevis quod sequebatur talem irrotulatio∣nem, talis fuit. § 11. Rex Vicecomiti salutem. Praecipimus tibi sicut a∣liàs tibi praecepimus, quòd ponas per vad' & salvos pleg' A. quòd sit coram, &c. ad talem diem, &c. ut supra, ad respondendum tali de tali placito per∣sonali. Vel aliter sic: Praecipimus tibi sicut aliàs praecepimus, quòd habeas corpus talis, &c. Vel aliter sic: Praecipimus tibi sicut aliâs, &c. quòd distrin∣gas talem per terras & catalla quae habet in ballivia tua, quòd sit coram, &c. ad talem diem ad respondendum B. de placito tali personali, vel tali, secun∣dùm formam brevis originalis. Et unde mandâsti praefatis Justiciar' no∣stris apud talem locum, quòd breve nostrum de attachiando praedictum B. tibi venit tam tardè, quòd praeceptum nostrum exequi non potuisti. Et testatum est ibidem quòd illud recepisti tempestivè, & ad horam quod il∣lud praeceptum nostrum exequi potuisti: Vel sic, quòd illud recepisti in pleno Com' ubi praefatus B. praesens extitit, &c. ut supra. Et tu ipse tunc sis ibi auditurus judicium tuum de hoc, quòd praefatum B. non attachiâsti, quòd esset ad talem diem, sicut tibi praeceptum fuit. Et habeas ibi, &c. Ad quem verò diem nisi B. attachiatus esset, vel inde legitimè non excusaretur, Vi∣cecom'

in misericordia remaneret. § 12. Excusabatur quandoque per li∣bertates & impotentiam, quòd libertat' sine warranto ingredi non potuit, nisi per defectum eorum qui libertates retornorum brevium habuerunt. Et unde si praeceptum erat Vicecomiti, quòd attachiaret aliquem insra hu〈…〉〈…〉∣modi libertates morantem, cum Vicecomes ingredi non potuit, ac Vice∣comes retorn̄ mandati fecit Ballivo talis libertatis, praecipiendo quòd ule praeceptum Regis exequeretur, & quo casu aut iidem Ballivi executi fue〈…〉〈…〉 illud praeceptum, aut omnino supersederint. Sed cum illud plenè fue〈…〉〈…〉 executi, liberaretur Vicecomes, qui cum inde nihil fecerant, sufficeret a•• excusationem Vicecom' retornar' Justiciar', quod praecipit Ballivis tal' &c Et cum Ballivi nihil inde fecissent, tunc propter defectum eorum praeciji∣etur Vicecomiti, quod non omittet propter libertatem talem, quin e••m ingrediatur, & attachiat B. quod esset &c. § 13. Et si Vicecomes sic war∣rantum obtinuit, hujusmodi libertates ingredi potuit, quod priùs non de∣buit, & tunc fuit irrotulatio talis: A. opp' se quarto die versus B. de 〈◊〉〈◊〉 placito, & B non venit, & praeceptum fuit Vicecomiti, quod attachi〈…〉〈…〉 ipsum, vel quod haberet corpus, vel quod distringeret eum per terras & 〈…〉〈…〉∣talla; & Vicecom̄ mandavit quod praeceperit Ballivis libertatis talis, 〈◊〉〈◊〉 nihil inde fecerunt, & ideo praeceptum Vicecom' quod non omittat p〈…〉〈…〉∣pter libertatem, quin ponat per vadium & salvos pleg' praedict' B. vel, 〈◊〉〈◊〉 habeat corpus ejus; vel, quin distringat eum per terr' & catalla: vel, q〈…〉〈…〉 capiat in manum Regis talem terram; vel aliud qd' fac' secundùm 〈…〉〈…〉∣ceptum Regis. Et Ballivus libertatis summoneatur per Vicecom', 〈◊〉〈◊〉 tunc sit, &c. ostensur̄ quare praeceptum Regis non fuit executus; & fa〈…〉〈…〉 fuit in hac forma. § 14. Rex Vicecomiti salutem. Praecipimus tibi, q〈…〉〈…〉 non omittas propter libertatem talem, quin ponas B per vad' & salvos pl〈…〉〈…〉 quod sit, &c. ad respondendum, &c. ut supra. Et unde mandâsti Justic' 〈◊〉〈◊〉 stris, &c. quod praecepisti Ballivo, vel Sen̄ talis libertatis, quod attachia〈…〉〈…〉 eum, quod esset ad talem diem, &c. & qui nihil inde fecit. Et summ̄ 〈◊〉〈◊〉 bonos summonitores praedictum Ballivum, vel Sen̄, quod sit coram Ju〈…〉〈…〉 praefatis nostris ad praedictum terminum, responsur̄ quare praeceptum 〈…〉〈…〉∣strum non fuit execut': vel quare praedictum B. non attachiavit; vel q••id tale non fecit, sicut ei praeceptum fuit: vel aliter, secundùm quosdam, quod Ballivus sit auditurus judicium suum de hoc, &c. § 15. Cum autem Vice∣comes ingredi voluit, non fuit ei permissum propter potentiam Ballivotum libertatis, tunc Justic' patefact', praeceptum erat Vicecom' ut priùs, quod∣non omitteret propter libertatem, quin attachiaret B. infra libertatem praedictam. Et si aliquem inveniret resistentem, tunc assumptis secum, 〈◊〉〈◊〉 opus fuerit, militibus & liberis hominibus de Comit' ad sufficientiam, 〈…〉〈…〉∣peret corpora omnium resistentium, & in prisona salvò custodiret, done•• per Regem fuissent deliberati, & Dominus l••bertatis nihilominus attachia∣retur, quod esset ad praedictum diem ad defendend' se, si posset, de praedicta transgressione. § 16. Et quam quidem si advocaret, vel se defendere non posset, caperetur libertas illa in manum Regis pro voluntate sua retinenda, quia libertatem meretur amittere, quia permissâ sibi potestate abutitur.

Et in primo casu licet Vicecom' posset ingredi, cum praeceptum inde habe∣ret, nihilominus si Ballivus ad diem suum non veniret, procederetur contra eum ad defaltam, sed non quod attachiaretur, sed quod resummoneretur, qui si ad diem resummonitionis non veniret, graviter amerciaretur; & quanquam praedictus processus per quasdam constitutiones subscriptas re∣mediales aliquantulum abbrevietur, iste tamen modus procedendi praedi∣ctus nullatenus inhibetur. § 17. Constitutio autem de malitiis Vicecom̄ obviand' talis est. § 18. Quia Justic', ad quorum officium spectat unicui∣que coram eis placitanti justitiam exhibere, frequentiùs impediuntur, quo minus ossicium suum debito modo exequi possunt, per hoc, quod Vicecom̄ brevia originalia & judicialia non retornavit; per hoc etiam, quod ad brevia Regis falsas retornant responsiones, providit Rex & ordinavit, quod illi qui timent hujusmodi malitias Vicecom', liberent hujusmodi brevia sua tam originalia quàm judicialia in pleno Comit', vel saltem in crastino die post Comit', qui quidem dies dicitur Retrocomitatus, in quo fit collect' denar̄ Reg', & tunc petatur memoriale de Vicecom', vel ejus receptore brevi∣um, in quo contineatur dies liberationis, & quantitas petitionis, & nomina partium in brevi contentarum, & ad instantiam petentis apponat Vicecom' billetto sigillum suum, vel suus receptor, si Vicecom' praesens non fuerit, in restimonium; quod si facere contempserit, capiatur inde testimonium mi∣litum, & fide dignorum circumstantium, qui sigilla sua hujusmodi billetto apponant. Et si Vicecom' hujusmodi brevia sibi liberata non retornaverit, & super hoc ad Justic' querimonia pervenerit, mandetur per breve de judi∣cio Justic' ad asseisinas in eodem Com' capiend' assignatis, quod inquirant per eos qui tunc praesentes erant, quando breve, de quo fit querela, Vice∣com' liberatum fuit; & si sciverint de illa liberatione, & factâ inquisitio∣ne retornetur Justic' de Banco: & si compertum fuerit per inquisit', quod breve fuit Vicecom' liberatum, adjudicentur petenti dampna, habito respectu ad quantitatem & qualitatem actionis, & ad periculum quod ei evenire posset per dilationem quam patiebatur; & per istam viam fiat re∣medium quando Vicecom respondet, quod breve adeo tardè venit, quod praeceptum Regis exequi non poterit. § 19. Multotiens etiam capiunt placita dilationes, per hoc, quod Vicecom' respondet, quod praeceperit bal∣livis alicujus libertatis, qui nihil inde fecerunt; propter quod constitutum fuit & provisum apud Marleberge, quod si averia alicujus capiantur, & inde detineantur, quod Vicecom' illius Comit' post querimoniam factam, sine impedimento vel contradictione ejus qui averia ceperit, deliberare liceat, si extra libertatem capta fuerint. Et si infra libertatem aliquam capiantur, & ballivus libertatis per vad' & pleg' ea deliberare noluerit, extunc licebit Vicecom' ex officio suo libertatem illam ingredi, & deliberationem facere districtionis. Sed in casu ficto, in quo Vicecom' retornat, ut supra, & no∣minat libertatem alicujus, qui nunquam retorn̄ brevium habuit, provisa fuit poenalis constitutio apud Westmon̄ sic, Quòd si constiterit Justic' per inspectionem nominum retorna brevium habentium, quae Justiciarii habe∣bunt ex liberatione Thesaurarii & Baronum de Scaccario, quod Dominus

ballivorum libertatis non habeat retorn̄ brevium, statim puniatur Vicecom̄ tanquam exhaeredator Regis & coronae suae. Et si veraciter sortè retorna∣verit, tunc mandetur Vicecom, quod non omittat propter libertatemil∣lam; quin exequatur praeceptum Regis, & quod scire sac ballivis, quibus fecit retornum, quod sint &c. ad diem in brevi contentum, ad responden∣dum quare de praecepto Regis executionem non fecerunt; qui si ad diem eis praefixum venerint, & legitimè se acquietaverint, quod nullum retor∣num erat eis inde factum, statim condempnetur Vicecom̄ Domino liberta∣tis, & similiter parti querenti pro dilatione, in restitution' dampnorum. Et si praedicti ballivi fortè non venerint, vel venerint, sed modo legitimo inde se non acquietaverint, tunc in quolibet brevi de judicio, quamdiu placi∣tum duraverit, praecipiatur Vicecom̄, quod non omittat propter liberta∣tem, &c. Multoties etiam dant Vicecom' falsum responsum, quoad articu∣lum de exitibus, &c. Retornantes aliquando & mentientes, quod nulli sunt exitus, quandoque quod parvi sunt exitus, cum de majoribus respondere possent; quandoque non facientes mentionem de exitibus, &c. propter quod ordinatum est concorditer, quod si querens petat auditum responsionis Vi∣cecom', concedatur petenti, qui si asserat verificare, quod Vicecom' de ma∣joribus exitibus respondisse po〈…〉〈…〉isset, admittatur verificatio, & fiat ei breve de judicio Justic' ad asseisinas capiendas in Comit' illo assignatis, quod in praesentia Vicecomit is illius Comitatûs, si interesse voluerit, inquirant de quibus & quantis exitibus Vicecom' respondisse potuisset à die receptionis brevis de exitibus, usque ad diem in brevi content̄; quâ inquisitione retor∣natâ, si inveniatur in eadem quod inde sufficient̄ priùs non responderit, one∣retur Vicecom̄ de supplusagio per extractas Justic' ad Scaccarium liberatas & nihilominus graviter amercietur Vic' pro concelamento.

Quae mobilia dici debent exitus. CAP. 68.

ET sciendum quòd redditus blad' morr' instaur̄ bestiarum, & omnis mobilia praeter haec tria tantùm supra utensilia, indumenta, equit', sub nomine exituum habent comprehendi. Et si Vicecom' hujusmodi fal∣sam dederit responsionem semel & iterum, fortè statuitur, quod secund••m discretionem Justic' castigetur; sed cum tertiò deliquerit, solus Rex ma∣num opponat, & non alius. § 2. Multoties etiam salsum dant responsum, retornando quod non potuerint exequi praeceptum Regis propter resisten∣tiam potestatis alicujus Magnatis, de quo de caetero retornando caveant sibi Vicecom̄, cum hujusmodi responsiones vehementer in dedecus Regis re∣dundant; sed quam cito sub-ballivi sui sibi testificentur, quod invenerint hu∣jusmodi resistentiam, statim omnibus omissis, assumpto secum posse Comi∣tatûs sui, in propria persona fac' executionem praecepti Regis. Et si Vicecom̄ inveniat sub-ballivos suos mendaces, puniat eos per prisonam; ita quod alii per eorum poenam in posterum castigentur. Et si sub-ballivi veraces inveni∣autur, statim omnes resistentes capiat Vicecom̄, & ipsos prisonae commit∣tat, à qua non deliberentur sine speciali mandato Regis, vel certificet Vi∣cecom̄ Justiciar̄ de nominibus resistentium, auxiliantium, consentientium,

praecipientium, & fautorum, & per breve de judicio attachientur eorum corpora, quod sint coram Justiciar' &c. Et quos inde culpabiles inveniri contigerit pro voluntate Regis puniantur, nec intromittat se aliquis mini∣ster de qualitate poenae hujusmodi delinquentibus infligend', quia Dominus Rex haec sibi ipsi specialiter reservat, pro eo quod hujusmodi resistentes pacis suae & regni censentur perturbatores.

De Excusationibus Vicecom'. CAP. 69.

Excusare autem se poterit Vicecom̄ per privilegium Clericorum, ut si praeceptum Regis receperit de attachiando aliquem qui Clericus sit, & qui pleg invenire noluerit propter privilegium clericale, nec laicum feo∣dum habuerit per quod possit distring', tunc ex parte Regis mandetur Or∣dinario loci, sicut Archiepiscopo vel Episc' in cujus Dioces talis fuerit ma∣nens, quod talem venire fac' &c. & sic fiat irrotulatio: A. opp' se quarto die versus B. de placito tali, &c. Et B. non venit. Et praeceptum fuit Vice∣comiti quod attachiaret eum: & Vicecom mandavit quod Clericus est, & quod noluit pleg invenire, nec habuit laicum feodum per quod potuit di∣stringi, & ideo mandatum est Ordinario loci, sicut Archiepiscopo, vel Epi∣scopo, & hujusmodi, quod venire fac' talem Clericum suum ad talem diem; nisi ita sit fortè quod testatum sit, quod talis Clericus laicum habeat feo∣dum, & catalla in laico feodo, per quae distringi possit; & Vicecom' per fraudem mandaverit, quod non habuit, & quo casu fiat ut supra de fraudi∣bus Vicecom'. § 2. Sed quid si Clericus laicum feodum habuerit in aliqua praebenda sua, quaeritur an Vicecom' possit eum statim distringere per prae∣bendam suam: vel sic, cum praeceptum habuerit de attachiando, & retor∣num fecerit Ordinario, an Ordinarius distringere possit Canonicum per praebendam, reverà neut̄, Vicecom' videl' nec Episcopus; Vicecom' non, li∣cet haberet warrantum ingrediendi libertatem, sine Episcopo sive alio Or∣dinario, cum Episcopus sit caput Ecclesiae, & Canonici membr'. § 3. Item, nec Episcopus per tale Recordum, sine speciali praecepto Regis, cum Cano∣nicus adeo liberè teneat praebendam suam de Ecclesia, sicut ipse Episcopus, Baron̄, & Canonici sunt quasi unum corpus per se in Ecclesia. Et quamvis Episcopus sit caput Ecclesiae, tamen Canonici habent sua bona à bonis Epi∣scopi separata, & unde cum Episcopus à Rege speciale mandatum habuerit, ex hoc incipit habere jurisdictionem & cohertionem in praebenda: forma brevis talis est. § 4. Rex venerabili Patri in Christo R. eâdem gratiâ Lon∣don̄ Episcopo salutem. Mandamus vobis quod venire fac' coram &c. ad ta∣lem diem talem Archidiaconum, vel talem Decanum, vel talem Canoni∣cum ad respondend' C. de tali placito, &c. & tunc addatur haec clausula, Un∣de Vicecom' noster Midd' mandavit praefatis Justiciar' nostris, quod praedi∣ctus Archidiaconus, vel alius talis Clericus est, & noluit pleg' invenire, nec habuit laicum feodum per quod distringi possit; & habeas ibi hoc breve, Teste, &c. § 5. Si autem Episcopus nihil fecer' ad mandatum Regis, tunc fiat irrotulatio sic: A. opp' se quarto die versus B. de placito tali, & B. non venit; & aliud praeceptum fuit Vicecom', quod attachiaret eum, & Vic'

mandavit quod Clericus est, &c. Et ita quod mandatum fuit Episcopo tali quod faceret eum venire, & quod mitteret breve, & ipse inde nihil fecit, & inde summoneatur Episcopus, quod sit &c. ad talem diem, & ibi habeat praedictum talem ad respondend' praedicto A. quare &c. secundùm breve originale, & ad ostendend' quare praedictum B. coram praefatis Justic' ad talem diem non habuit, sicut ei mandatum fuit: Forma brevis talis est. § 6. Rex Vicecom' salutem: Summ' per bonos summon̄ R. London' Epi∣scopum, quod sit coram Justic' nostris &c. ad talem diem, & ibi habeat ta∣lem Archidiaconum, vel talem Clericum, ad respondendum tali de placito quare &c. ut supra, & ad ostendendum quare non fecit eum venire coram praefat' Justic' nostris ad talem diem, sicut ei mandatum fuit, & quare non misit breve, &c. § 7. Ad quem diem aut Episc' fac' Cleric' venire aut non, si autem non, tunc statim ponatur Episc' per vad' & pleg', quod sit ad alium diem, & habeat ibi Clericum suum ad respondendum, &c. Et quod Epi∣scopus tunc sit auditurus judicium suum de hoc, quod praedictum Clericum non habuit, &c. ut supra, & B. non venit, & aliâs mandatum fuit Episcope, quod faceret eum venire ad talem diem, ad quem diem non fecit eum veni∣re; & ita quod praeceptum fuit Vic', quod summoneat Episc', quod esset ad hunc diem, & haberet ibid' praedict' B. ad respondend' &c. & similiter quod Episc' esset ibi ad ostendend' quare non fecit eum venire ad alium diem, sic〈…〉〈…〉 ei mandat' fuit, & ipse non venit, nec habuit ipsum B. & ideo praecept' est Vic', quod ponat ipsum Episc' per vad' & pleg', quod sit ad talem diem, & ibi habeat praedictum B. &c. ad respondendum &c. & ipse Episc' sit auditu∣rus judicium suum de hoc, quod ipsum B. &c. qui si Clericum suum necdum habuerit, statim praecipietur Vicecom', quod distringat Episcopum per ma∣gnam districtionem: Forma brevis talis est. § 8. Rex Vicecom' salutem. Praecipimus tibi, quod distringas R. London Episcopum per omnes terr' & catalla sua quae habet in ballivia sua, ita quod ipse &c. & quod sit coram Ju∣sticiar' nostris, &c. & similiter ad audiendum judicium suum de hoc, quod praefatum Clericum non habuit ad talem diem, sicut ei mandatum fuit, & habeas &c. Et sic in insinitum donec venerit. § 9. Non semper tamen, 〈◊〉〈◊〉 paulò ante dictum est, observari debet solempnitas attachiamentorum: In actionibus personalibus tamen propter privilegium & favorem mercato∣rum, quorum negotia maturitatem & instantiam desiderant, tum propter causam necessariam, ut in assisa ultimae praesentationis, & quare quis impe∣dit praesentare, vel non permittit propter lapsum temporis sex mensium, & hujusmodi. Item propter personam contra quam injuriatum est, ut si inju∣riat' sit Regi, vel Reginae, vel eorum liberis, fratribus, sororibus, vel eorum parentibus, propinquis, in quibus casibus & consimilibus statim praecipiatur Vic', quod habeat corpora talium ad respondend' talibus.

De Compoto reddendo per breve. CAP. 70.

ESt etiam causa debendi, ut si quis alicui denar' suorum, vel rerum sua∣rum mobilium, vel immobilium habere fac' administrationem, & inde sibi simul cum proficuo exituum respondeat, vel curam & custodiam terra∣rum

& reddituum suorum liberavit, & ille ballivus vel administrator pecu∣niam illam, vel proficuum in proprios usus convertat, tunc succurritur que∣renti per tale breve quòd specialius est in hoc casu quàm breve de debito. § 2. Rex Vicecomiti salutem. Praecipe A. quòd justè, & sine dilatione red∣dat B. rationabilem compotum suum de tempore quo fuit ballivus suus in N. Et nisi fecerit, &c. § 3. Et si in com', tunc sic. § 4. Praecipimus tibi, quòd justicies A. quòd justè &c. ut supra in N. sicut rationabiliter monstra∣re poterit, &c. § 5. Et sciend' quòd filius & haeres non habebit hoc breve super ballivum Antecessoris sui, nisi sit ejus Executor; nam Executoribus competit tale breve: Rex Vicecom̄ salutem. Praecipimus A. quòd justè, &c. reddat B. &c. Executori Testamenti D. rationabilem compotum suum de tempore quo fuit ballivus praedicti D. in N. & nisi fecerit &c. § 6. Et po∣test similiter in provincia coram Vicecom' placitari per Justic', verum∣tamen casus brevis hujusmodi merè pertinet ad Curiam Christianitatis, ra∣tione Testamenti. § 7. Et etiam quoddam breve super contractu habito ad communem utilitatem, & inter dominum & servientem fuit ordinatum, quod tale est, si in Comitatu: Rex Vicecom̄ salutem. Praecipimus tibi, quòd justicies A. quòd justè &c. reddat B. rationabilem compotum suum de tem∣pore quo idem A. fuit receptor denar' praedicti B. ex quacunque causa & contractu ad communem utilitatem eorundem A. & B. provenientium, si∣cut per legem mercatoriam rationabiliter monstrare poterit quod eidem reddere debeat, ne ampliùs, &c. § 8. Si autem hujusmodi ballivi se sub∣traxerint, nec habeant unde distringantur, tunc succurritur querentibus per tale breve, &c. Rex Vicecomiti salutem. Monstravit nobis A. quòd cum B. exstitit ballivus suus in N. omnium rerum & bonorum suorum habens ad∣ministrationem, idem B. compoto suo non soluto, subterfugia quaerens, lati∣tat in ballivia tua, nec poterit inveniri nec distringi ad compotum suum reddendum. Et quia de communi consilio Regni nostri provisum est, quòd si ballivi qui dominis suis compotum reddere tenentur se subtraxerint, & terras & tenemen̄ non habeant per quae distringi valeant, per eorum corpo∣ra attachientur: Ita quòd Vicecom' in quorum balliviis inveniantur, eos venire faciant ad compotum suum reddend', Tibi praecipimus, quòd si prae∣dictus A. fecerit te secur' de clamore suo prosequend', tunc praedictum B. at∣tachiari fac': ita quòd habeas corpus ejus coram Justiciariis nostris, &c. ad reddend' praedicto A. compotum suum praedictum. Et habeas ibi, &c. § 9. Si autem ad diem illum veniat, tunc offerente se liti petente, excipere poterit sic, quòd nunquam fuit ballivus ejus, vel mercator, vel denariorum suorum receptor, vel administrator, quo verificato quietus recedet. § 10. I∣tem dicere poterit, quòd reddidit compotum suum, & inde oportebit tunc proferre literas acquietanciae. § 11. Item poterit dicere quòd non tenetur, eò quòd dominus suus ab eo abstulit rotulos & tallias. § 12. Item dicere poterit, quòd dominus ab eo injustè petit compotum, quia non devenit ballivus suus compotum redditurus, sed essendi quietus de compoto; sed tunc habet praetendere literas domini petentis de warrantia. § 13. Si autem ad diem in brevi contentum non venerit, sed Vicecom̄ retornaverit, quòd ta∣lis

non suit inventus in ballivia sua, nec habet terr̄ vel tenemen̄, per quae possit distringi, tunc praecipiatur Vicecom̄, quod exigi fac' talem de Com in Com̄, donec utlagetur, nisi interim se prisonae reddiderit; & quod hujus∣modi latitantes sunt utlagandi, habetis per hoc Statutum de servientibus ballivis Camerariis, & aliis quibuscunque receptoribus, qui ad compotum reddend' tenentur, concorditer est ordinatum & constitutum, quòd cum dominus hujusmodi servientis dederit ei Auditores compoti, & contingat ipsum super compotum versus dominum suum in arreragiis remanere, sta∣t im arestetur corpus ejusdem servientis, & per testimonium eorundem An∣ditorum mittetur, aut liberetur proximae gaolae Regis, quia Vicecom̄ vel carceris custod' recipiatur, & carceri man••ipetur in ferris, & sub bona cu∣stodia, & in illa prisona remaneat, de suo proprio vivens, quousque domi∣no suo de arreragiis hujusmodi plenè satisfecerit; verumtamen, si hujusmo∣di serviens postmodo queratur, quòd Auditores sui ipsum injustè gravave∣runt, onerando de receptis quae non recepit, vel non allocando expensas aut liberationes rationabiles, & inveniat amicos qui eum manucapere se profe∣rant, ad habend' ipsum ad certum diem coram Baron' de Scaccario, tunc liberetur eis, habito priùs warranto per breve Regis, in quo similiter conti∣nebitur, quòd tunc scire faciat domino, quòd fit ibidem cum tall' rotulis, cum aliis adminiculis, per quae compotum reddidit, & in praesentia Baron' vel Auditorum, quos assignare voluerint, recitetur compotus, & fiat parti∣bus justitia: ita quòd si fuerit in arrerag', committatur gaolae de Fleete, ut supra. Si autem diffugerit, & gratis compot' reddere noluerit, distringatur ad veniend' coram Justic' ad compotum reddendum, si habeat per quod di∣stringi possit: Et si ad Cutiam venerit, dentur ei Auditores compoti, coram quibus si fuerit in arrerag', si statim arrerag' solvere non possit, committa∣tur gaolae, ut supra; & si non venerit, & testatum fuerit per Vicecom', quòd non sit inventus, tunc fiat breve Vicecomiti, quòd exigatur de Comit' in Comit', donec utlagetur; & si ante utlagationem se prisonae reddiderit, salvò custodiatur, nec erit dimittendus per pleg'. Sed sunt hujusmodi incar∣cerati irreplegiabiles. § 14. Et caveat sibi Vicecom̄, vel custos ejusdem gaolae in libertate & extra quod per commune breve de replegiari, vel alio modo, sine assensu Domini petentis ipsum à prisona exire non permittat; quod si fecerit, & inde convincatur, eo ipso respondeat ipse Vicecom', vel custos hujusmodi domino de dampnis per hujusmodi servientem sibi illa∣tis, secundùm quod per patriam verificare poterit, & habeat recuperare su∣um per breve de debito; & si custos hujusmodi gaolae non habeat per quod justicietur, vel unde solvat, respondeat suus superior, qui custodiam hujus∣modi gaolae sibi commisit, per idem breve.

Doctrina Servientium. CAP. 71.

ET quia utile videtur aliquid sub compendio tractare de iis, quae com∣potum proficuorum maneriorum contingit, ideò de ministris genera∣liter in maneriis necessariis, & eorum officiis, & qualiter se habere debent in eisdem ad commodum domini, exempli causa est dicendum, ut hujusmo∣di

compotorum Auditores majores & minores secund' gradus officior̄ con∣stitutos, in suis ignorantiis, negligentiis, & iniquitat̄ sciant onerare; hujusmodique ministri à pecia compoti sciant sibi subtiliùs praecavere. Per imperitiam verò non debet quis excusa••i, nisi dominus incantè sibi prospe∣xerit, & ideò inprimis de qualitate domini, & qualiter expectari debet in praemissis videndum erit. § 2. In omnibus autem, & super omnia decet quemlibet dominum verbis esse veracem, & in operibus sidelem, Deum & justitiam amantem, fraudem & peccatum odientem, voluntariosque ma∣levolos & injuriosos contemnentem, & apud proximos pietatem, vultum∣que moribilem & plenum. Ipsius enim interest potiùs consilio quàm viri∣bus ut i propriove arbitrio, non cujuslibet voluntarii juvenis, menestralli vel adulatoris, sed juris peritorum, virorum fidelium, & honestorum, in pluribns expertorum, consilio debet favere. Qui bene igitur vult disponere, & fa∣miliae suae scire veram executionem terrarum suarum necessarium erit, & perinde sciat quantitatem suarum facultatum, & finem annuarum expensa∣rum. Et cum extentam illam possit quis per culturam terrarum diligen∣tem, vel per instaur' bestiarum, aliquamve providentiam honestam augmen∣tare & excedere, illud incrementum in deposito custodiatur: nam terrarum cultura per temporum incongruitatem singulis annis aequivalenter minimè respondet; deficiente ergo blado, mortuisve bestiis, vel superveniente com∣bustione, vel alio inopinato eventu sinistro, locum habebit depositum, quod quidem si devastetur, locus erit pecuniae, & qui alienum accommodat in casu quo accommodare oportebit, proprium devastat. Et si cum creditori∣bus sinem saciat, dampnum non evadet, & saepe contingit dampnum unum aliud sequi, juxta illud. § 3. Nemo semel tantùm fortunae sentiet ictum, sed propè congaudent qui sibi de longè prospexerint. Prospiciat igitur sibi quis ut de proprio vivat, sicut dictum est, secundùm terrarum suarum annu∣nm valorem, quae per tenentes domini fideles & juratos sic debent extendi. Inprimis inquirendum est de castris & aliis aedificiis intrinsecis, & fossatis circumdatis, videlicet, quantum muri, & aedificia lapidea, & lignea, plumbo, vel aliter co-operta, valeant per annum, & pro quanto appreciari possunt, secundùm verum valorem eorundem murorum & aedisiciorum, ac etiam pro quanto aedificia extra fossatum appreciari possunt, & quantum valeant unà cum gardinis, curtilagiis, columbariis, vivariis, & omnibus aliis exiti∣bus Cur'per annum: Item quot campi, & quot fint culturae in dominico, & quot acr' arabiles in qualibet cultura, & quantum quaelibet acra per se valeat per annum. § 4. Item quot acr' prati sunt in dominico, & quan∣tum valet quaelibet acra per se ad locandum per annum. Quot etiam acrae sunt pasturae, & cujusmodi bestiis illa pastura fuerit magis necessaria, & quot & quales bestias sustinere poterit, & quantum quaelibet acra valeat per se, & quantum valeat pastura cujuslibet bestiae ad locandum per annum. Item de pastura forinseca communi, quot & quales bestias dominus habere possit in eadem, & quantum valeat pastura cujuslibet bestiae ad locandum per annum. § 5. Item de parcis & dominicis boscis, quos dominus pro voluntate sua excolere poterit & assartare, quot acr' in se contineant, &

pro quocunque vestura & pastura cujuslibet acr' possit appreciari, & quan∣tum acra fundi valeret per annum, & boscus hujusmodi, si assartaretur. § 6. Item de boscis forinsecis, in quibus alii communicant quant̄ dominus se approbare possit in eisdem, & de quot acr' &c. ut supra. § 7. Item de pannagio, herbagio, & melle, & omnibus aliis exitibus forestarum, bosco∣rum, morarum, bruerarum, & vastorum, quantum valeant per annum. § 8. Item de molendinis, vivariis, ripariis, piscariis, separalibus & commu∣nibus, quantum valeant per annum. § 9. Item de placitis & perquisit' Com' & Cur', & forestarum, cum finibus & amerciamentis provenientibus de expeditatione canum quantum valeant domino per annum. § 10. Item de Ecclesiis, quae ad donationem domini pertinent, quot sunt, quae, & ubi, & quantum quaelibet Ecclesia valeat per annum, secundùm veram ipsius aesti∣mationem, & per marc', & solidos extendatur; ut si Ecclesia centum marc' valeat per annum, ad centum solidos extendatur advocatio per an∣num. § 11. Item de Heriettis, nundinis, mercatis, theoloniis, operatio∣nibus, serviciis, & consuetudinibus forinsecis, & exhenniis, quantum valeant per annum. § 12. Item de warrennis, libertatibus, parcis, cuniculariis, custodiis, releviis, feodis annuis, quantum valeant per annum. § 13. Item de liberè tenentibus, quot sunt intrinseci, & quot forinseci, & qui, & quas terras, & quae tenementa, & quae feoda teneant de domino, & quae de aliis, & per quod servicium; an per Socag', aut per servic' milit̄, vel per liberam fir∣mam, vel in eleemosynam tantùm, vel in liber̄ & puram eleemosyn̄, vel alio modo, & qui tenent {per} chart', & qui non, & quant' reddunt domino singulis annis, & ad quos termin̄ de certo redditu. § 14. Item, qui praedictor' faciunt sectas ad Curiam Domini, & quot sectas per annum, & quantum, quaelibet defalta, & quid accidit domino per mortem talium. § 15. Item, de custu∣mariis quot sunt, & quae sit eorum secta, & quantum quilibet habet, & quantum terr' quilibet tenuerit, & quantum valeant tenurae suae, tam de an∣tiquo dominico, quàm de novo perquisito. Tenurae dico, ut in mesuagio, cur∣tilagiis, terra arabili, prato, pastura, redditu, boseo, & hujusmodi, ad quan∣tum talliari valeant per annum, sine destructione & exilio faciend', & quan∣tum valeant suae operationes & consuetudines, & quantum reddant in red∣ditu singulis annis, & qui possunt talliari ratione sanguinis nativi, & qui non; quae omnia, prout extens fuerint, imbrevientur. § 16. Factâ quidem extensione, ut praedictum est, ac etiam ex quanto blado debeat quaelibet cultura vel acra seminari, secundùm terrarum diversitatem: Omnes namque culturae vel acrae in seminis sparsione non poterunt aequiparari. § 17. Item certisicetur de qualitate, quantitate, & numero bestiatum, secundùm ea∣rum species, quot haberi poterunt in quolibet manerio sufficienter, & quan∣tum liberè deductis expensis valere debeant per annum; quae omnia distin∣ctè scribantur in membranis, ut perinde sagaciùs vitam suam disponat, & faciliùs convincat mendacia compotariorum.

De officio communis Senescalli. CAP. 72.

PRovideat tunc sibi dominus de Senescallo circumspecto & fideli, viro provido, discreto & grat ioso, humili & pudico, & pacifico, & modesto, qui in legibus, consuetudinibusque provinciae, & officio Senescalciae se co∣gnoscat, & jura domini sui in omnibus tueri affecte••, quique sub-ballivos domini in suis erroribus & ambiguis sciat instruere & docere, quique ege∣nis parcere, & nec prece vel pretio velit à tramite justitiae deviare, & per∣versè judicare, cujus officium est Curias tenere maneriorum; & si per substi∣tutum hoc plerunque fecerit, ad visus tamen Francii pleg', vel, si dominus il∣là non ut atur libertate, tunc saltem bis vel ter, si pluries ad hoc vacare non poterit, praesentialiter Curiam tenere debebit, ut tunc de subtractionibus consuetudinum, servitiorum, reddituum, sectarum, ad Cur' mercata, & mo∣lendina domini, & ad visus aliarumque libertatum domino pertinentium diligenter inquirat; necnon & de alienatione terrarum, boscorum, prato∣rum, pasturarum, aquarum, & hujusmodi, per quem, videlicet vel quos, & à quo tempore, & quo jure, tempore cujus ballivi, vel servientis facta suerit hujusmodi alienatio. Quae quantum cum justitia valeat per districtiones, vel per auxilium Regis, si necesse fuerit, sine dilatione faciat revocare. § 2. Item provideat sibi Senescallus, ut in quolibet manerio per commu∣nem particā probare distinctè & apertè sciat tam numerum acrarum ara∣bilium, quàm cujuscunque speciei seminis ad terram seminabilem sufficien∣ter quantitatem, nè fallaces praepositi computantes quantitatem seminis, excedant per numerum acrarum vel quarteriorum. § 3. Item, quòd in o∣mnibus officiis securè fiant firmaturae; dicitur enim, facilis ingressus praebet plerumque fragilitati peccandi voluptatem, & salvae serurae famulos red∣dunt ap̄t', quod Anglicè dicitur, Oste treste lokes maketh trenue hyuuen. § 4. Item certificetur in primo adventu suo de custagiis carucarum in quo∣cunque manerio, quae sciri poterunt per hanc rationem, ut terrae tripar∣titae, tunc nonies viginti acrae faciunt carucatam, eò quòd lx. in hyeme, lx. in quadragesima, & lx. in aestate pro warecto debent exarari. § 5. De terris verò bipartitis debent ad carucam octies viginti acrae computari, ut medie∣tas pro warecto habeatur, & medietas alia in hyeme, & quadragesima se∣minetur, & perinde de numero carucatum de facili poterit certiorari. § 6. Item scire debeat de quot carucis adjutricibus, & quoties debeat do∣minus in quolibet manerio subveniri, & de omnibus auxiliis, & operationi∣bus quorumcunque veraciter scire debet. § 7. Item, inquirere debet de instauro in quolibet manerio existente, cujus inventoriutn inter ipsum & servientem in scripto cirographato deber imbreviari. § 8. Inquirat etiam de defectu bestiarum in 〈…〉〈…〉ibet manerio habito & invento, quem statim faciat, consentiente do〈…〉〈…〉 discretè suppler'. § 9. Inquiratur etiam de serviente, vel ballivo cuj〈…〉〈…〉cunque maner̄ & subministris qualiter erga vici∣nos & ten' domini, & alios se gesserint & habuerint, ipsis priùs amotis, ne veritas se latitet ob timorem, & si de aliquibus disseis〈…〉〈…〉is, verberibus & melletis, vel luctis se intromiserint; & si ad tabernas vigiliasque quis, ossiciis

suis omissis, noctanter ierint, pro quorum aditu dominus vel alius aliquod dampnum sustinuerit; & quod dampnum, & quoties, & qui sint inde culpa∣biles, quae quidem dampna, secundùm quod commodè poterit, illico faciat emendari, vel habito respectu ad pluralitatem hujusmodi delictorum, peni∣tus per ipsum dominum amoveantur, vel saltem per ipsum Senescallum, eò quòd pro quolibet modico delicto non decebit dominum commovere. § 10. Item à mensura redebet superonerationem instauri bestiarum ubi∣que, de quibus superfluum vendatur, vel alia commoditas domini inde fieri disponetur; nec tamen inde fiat transmutatio, venditio, vel alienatio, nisi per sufficiens warrantum domini, vel senescalli, cum laudabili testimonio fide dignorum. § 11. Item, ejus est veraciter scire de finibus amercia∣mentis, releviis, heriettis, exennis, & venditionib{us} quibuscunque summam & quantitatem, & de hiis qui receptione pecuniae fuerint onerati. § 12. Item, scire debet de custodiis & maritagiis, à quo tempore in manus domini de∣venerint, & quantum valeant per annum, & qui inde expletia receperint, & quant'. § 13. Item, scire debet in quibus ballivus manerii, & ministri sui per districtiones domini appruaverint. § 14. Item inquirere debet, si ballivus, vel alius serviens vel tenens domini, vel alius aliquod vastum vel dampnum fecerit in boscis, parcis, warrennis, cuniculariis, & hujusmodi, & quod dampnum, & quis hoc fecerit, & quoties. § 15. Item inquirere debet de nominibus omnium sub-ballivorum in quocunque menerio servi∣entium, tam majorum quàm minorum, & de eotum plegiis, quorum omnia nomina imbreviata debet custodire, & Cur' ingredi, & habere de advocatis; nec debet major vel minor, antequam pleg' domino per literas patentes in∣venerit, in obsequio domini remanere, nisi ipsi servientes per electionem side dignorum in plena Curia, & per plegiagium electorum ad tale officium fuerint convocati; nec senescallo aliquos in capite cum domino commo∣rantes à servicio domini ejicere licebit, sed soli domino sit talis potestas re∣servata: nec etiam custodias, maritagia, seu escaetas vendendi, viduasve do∣tandi alicui, praeterquam solo domino licebit. Senesc' verò nihil recipiet de denar' domini sui, sed ab omni compoto liber esse debet, & quietus, praece∣pta tamen sua advocare tenetur. § 16. Item inhibere debet generaliter & specialiter, nè ovis, vel alia bestia domini excorietur, priusquam à balli∣vo & praeposito, aliisque fide dignis videatur, quâ morte fuerit mortua, eò quòd diversimodè mori potuit, ut per interfectionem voluntariam, vel si sint jugulatae, amissae, furatae, vel mahemiatae, vel laesae, & hujusmodi, per malam custodiam, in quibus casibus dominus indempnis debet penitus ob∣servari. Si autem mortua fuerit per casus fortuitos, nec per combustionem, submersionem, mahemium, senectutem, & hujusmodi, hoc suo custodi non debet imputari; ad vim autem majorem, vel ad〈…〉〈…〉 fortuitos non tenetur quis, nisi sua culpa intervenerit. Si autem ab al〈…〉〈…〉el alicujus cane vulne∣retur, vel occidatur, vel per cursum velocem ab alio quàm custode ad mor∣tem sugetur, & hujusmodi, succurritur domino per querelam; non igitur pro qualibet penè plata, vel pro quolibet capite ostenso erit una bestia cui∣libet repetenti allocanda. Sed in hoc casu diligentes siant examinationes,

ut res potiùs domino valeant, quàm pereant. § 17. Item senescalli offici∣um est quâlibet nocte per se, vel per substitutum, per dominum tamen de expensis hospitii cum emptore, Mar', eoquo, dispensario, officiariis compu∣tare, & diei scire summam expensaram. § 18. Item à praeposito de larda∣rio, secundùm quod necesse habuerit per tall' recipere unumquodque ge∣nus carnium & piscium, & quòd in sua praesentia fercula scindi faciat, & co∣quo per numerum deliberare, & inde rationabilem compotum audire. § 19. Item ad ipsum pertinet veraciter scire quot panes obolati de quar∣terio frumenti siant, quos panetar' à pistore per numerum recipere tene∣tur. Item, quot panes, quotque fercula simplici familiae diebus communi∣bus conveniant. § 20. Item, habere debet unum folium talliae triparti∣tae de blado & braseo, pistori deliberato per praepositum. § 21. Omnes autem servientes Sen' conjunctim & divisim de officiis suis respondere te∣nentur; ipseque de eorum factis tenetur testimonium perhibere.

De officio Ballivi. CAP. 73.

BAllivus autem cujuscunque manerii esse debet in verbo verax, & in ope∣re diligens ac fidelis, ac pro discreto appruatore cognitus, plegiatus, & electus, qui de communioribus legibus pro tanto officio sufficienter se co∣gnoscat, & quòd sit ita justus, quòd ob vindictam vel cupiditatem non quae∣rat versus tenentes domini, vel aliquos sibi subditos, occasiones injustas, per quas destrui debeant, seu graviter amerciari. Caveat autem sibi à vitio pi∣gritiae redargui; surgat ergo mane, nè tepidus videatur, vel remissus, & ca∣rucas inprimis jungi faciat, deinde campos, boscos, prata, pasturasque ambiat, & aspiciat, nè inde dampna fiant in auroris. § 2. Facto siquidem suo cir∣cuitu carucas dominicas adeat, custumarias, & adjutrices, prospiciens quòd antequam dietam suam plenè paraverint, minimè dis-jungentur, alioquin cadit in compoto. In initio igitur temporis seminandi, & rebinandi, con∣junctim sint cum carucis ballivus, praepositus, & messor per totam dietam, donec aruras suas legitimè compleverint, quantum videl' ad unum diem per∣tinebit, & quòd omnes se intromittant, quòd carucarii diligenter & bene suas faciant operationes, & qualiter eo die expediverint, statim dis-junctis carucis videant per mensuram: & nisi ipsi carucarii rationabiles praetende∣rint excusationes de aruris suis, secundùm aruram illius dietae, tenentur red∣dere rationem. Et nihilominus facta eorum & defectus saepe ac saepius ex∣pedit supervidere, & videre per messorem, nè hujusmodi defectus remane∣ant non correcti & impuniti. Et notandum, quòd caruca boum, cum duo∣bus equis tantum expediet, quantum tota cum equis, praeterquam in terra litorea & petrosa, quae pedibus boum gravis est & impedio sa, tum quia equus plus sumit & expendit; tum quia carucarii & fugatores extra passum ire con∣suetum, secundùm usum boum grave videtur, tum quia caruca boum in terra gravi praecedet, ubi equina remanebit. § 3. Qualiter verò equus ma∣gis quàm bos est sumptuosus, videndum est & sciendum, quòd omnis bos vel vacca ad laborem carucae deputata, à festo sancti Lucae, usque ad festum In∣ventionis sanctae Crucis per xxviii. septimanas, ex communi consuetu∣dine

ad praesepe custoditur. Equus autem si in statu laborandi debeat obser∣vari, de sexta parte busselli avenae de pretio ob' singulis noctibus oportebit ipsum praebendari, & ex xii. denar' herbagii ad minus aestivali tempore re∣focillari, & quolibet mense denariatus sibi competet ferramenti, quorum summa est xi. sol'. vi. den'. praeter estoveria foragii, & eschaetarum bladi. Bos verò de tribus & dimid' mensur' avenae, de quibus x. faciunt bussel, suf∣ficienter poterit quâlibet septimanâ sustentari, unde summa ii. sol'. vi. de•• in toto. Equus etiam cum senectute vel labore convincatur, de pelle tan∣tum correspondet, sed de bove secus erit; nam cum decem denariat is her∣bagii salvari poterit dominus indempnis, vel ferè, ut, si pro labore non suffi∣ciat, interfici poterit, & per venditionem carnis carnilicibus, & pellis, & hujusmodi, per particulas poterunt primi custus, vel ferè, domino restitui, & sic poterit dominus indempnis vel quasi observari. § 4. Item super videre debet ballivus falcatores, messores, cariatores, operarios, & ministros ma∣nerii universos, quod quilibet quod suum fuerit justè debit éque prosequa∣tur; nec legalius, subtiliusve ad commodum domini, quàm per competen∣tes mīas, quotiescunque transgressi fuerint, poterunt castigari, monitioni∣bus tractabilibus intervenientibus. § 5. Faciant igitur ••ircum spectè ter∣ras dominicas marlari, compastari, de ovili saldari, appruari, & emendari, ut sensuum suorum abundantia per effectum operis liquere valeat universis. § 6. Nec permittat equos, vel affros carucarum, vel carectarum, ab aliquo majore vel minore, per crebras & indebitas equitaturas impunè vexari, sed quòd ipsi simul cum aliis pecoribus bene custodiantur, nè per negligentiam vel pigritiem de debitis puturis & praebendis suis quicquam amittant, vel subcontrahatur ab eisdem. § 7. Nec liceat ballivo pro villenagiis proximis haered', aut aliis liberand', vel pro releviis, seu maritagiis fines capere, vel placitum tenere de aliquo, quod tangat liberum tenementum, feodum, vel libertatem, nec etiam furniandi sibi liceat, vel braciandi in manerio, nisi dominus praesens extit erit. § 8. Item, nec sit ballivus ad mensam domini, sed sub certis vadiis quotidianis victus sibi constituatur. § 9. Saepe videat ballivus trituratores in grangiis, qui si purè granum à palea non separave∣rint, illum iterum puriùs faciat triturari, nè grana in palea remanentia, in simo agris disperso germinent, in tegminéve domorum: Foragium autem tassari faciat & co-operiri, cujus eschaetae, prout collectae fuerint, in luto, plateis, & itineribus projiciantur ad simum nutriend', quod multò magis ad commodum domini sic deveniet, quàm si ad venditionem devolveretur: Stubula verò in terra requiescat, nec plus inde tollatur, nisi quod pro repa∣ratione domorum Cur' fuerit necessarium, & residuum per carucam subver∣tatur. § 10. Mense autem April', tempore videl' quo omnia aperiuntur, vvarectandi erit tempus idoneum & amoenum, cum terra fregerit post ca∣rucam; rebinnandi verò post festum Nativitatis sancti Johannis Baptistae, cum terra pullulaverit post carucam. § 11. Ad seminand' autem cum ter∣ra fuerit assessa, & non concava: sed omnis colonus temporis congruita∣tem singulis minimè poterit vicibus expectare. § 12. Videat etiam bal∣livus, nè ad expeditionem carucariorum per minus amplos radios depereat

cultura, vel alio quovis modo durante exarando. Et cum bona terra arari debeat pro warecto caveant sibi carucarii, ne malam terram perversè aran∣do attingant; sed per radium quadratum terram bonam avertant, dum ta∣men prosundam, ita quòd terra recens co-operta vel disco-operta non re∣maneat. Et cum tempus affuerit rebinandi, nè profundo arent, carucariis inhibentur; sed levis sit carucae cursus, saltem ad herbarum & radicum de∣structionem: nam si tempus pluviosum supervenerit, & per profundam aru∣ram fiat terra mollis & aquatica, & tempus venerit seminandi, caruca tunc ad aliquam terram certam attingere non valebit; sed erit caruca tanquam lutosa: saciant ergo radios suos leves in rebinando, ut profundiùs per duo∣rum digitorum largitatem attingere valeant in seminando, per quod caru∣ca à luto deliberari valeat, & mundari, & pulchram bonamque faciat aru∣ram. § 13. Cum autem tempus advenerit seminandi, non permittat bal∣livus largos, sed spistos minutos, beneque conjunctos radios arari, per quod semen aequiùs cadere valeat in eisdem: nam radiis largè aratis, & semine projecto, herciaque superveniente, statim sit discensus seminis inter duos radios per herciae tractum, & summitas terrae inter ipsos radios habita, de∣tecta, & tanquam sterilis remanebit, quod tempore segetum ab uno capite in aliud respiciendo ad oculum manifestiùs apparebit. § 14. Si quid au∣tem bladi remanserit post seminationem agrorum, id prudenter granario retornetur, vel granatarius in compoto de facili poterit titubare. § 15. Si autem terra deorsum seminari debeat, terram exaltari & minimè arari o∣portebit, & terra per carucam aliquantulum elevata, sub pede carucarii sini∣stro ultimum radium arando subvertatur & prosternatur, ut ultimus radi∣us perinde districtior habeatur. § 16. Item videat ballivus, quòd maturè incipiat seminare, ut ante adventum magni algoris, magnique gelu, & ye∣mis gramina suas expanderint radices. § 17. Nam si tardè secare fecerit, & effusio pluviae infra octo dies sequentes descenderit, & illico supervenerit gelu durabile, quantumcunque aqua terrae concavitatem fuerit ingressa, gelu penetrabit, per cujus si perseveraverit per triduum vel ampliùs, possibile est hujusmodi grana tenera & aquosa germinata & pullulata omnino deperire. § 18. Et sciend', quòd duae sunt terrae, quae maturè debent seminari ad se∣men praecipuè quadragesimale, terra viz. marlosa, & terra lapidea, nè fortè per fervidum marcium dampnum contingat, & impedimentum per mini∣mam duritiam, vel nimiam concavitatem; & ideo tempestivè debent hu∣jusmodi terrae seminari, ut per sappum & virtutem yemis naturale recipiant nutrimentum: Terras autem molles & sabulonosas non est necesse maturè seminare, eò quòd hujusmodi terrae temporibus pluviosis ex consuetudine subvertuntur per aruras; sed terras aquosas, & de marisco necessarium est optimè fodere & radiare, & radios aptè purgare, nè semen humi proje∣ctum, per impetum aquae submergatur. Terrasverò steriles, & quasi dere∣lictas semine genecti vehementer expedit seminare § 19. Et notandum, quòd semen hyemale in eadem terra aqua venit projectum, sicuti aliud fa∣ce••et de partibus remotis quaesitum nullatenus abundabit: Faciat igitur quivis discretus semen sibi emi hyemale, ut copiosior eveniet usus fructus.

De semine verò proprio quadragesimali seminentur terrae domini, nisi pro∣pter fori facilitatem hoc fuerit omissum. Nulli ballivo sit vile, si de rebus domini dominum possit appruare, ut de suis ordeis braseum, de lanis pan∣num, de linis telas, & hujusmodi fieri; vel si equum, pullum, vel palefretum de furfure, fabisque educi, faciat que nutriri, vel alia quae commoditatis do∣mini respiciant incrementum. § 20. Item vivaria, stagna, lacus, servoria, & hujusmodi, piscarias suas quisque discretus bresmys & perchiis faciat in∣staurari; sed non de lupis aquaticis, tenchiis, vel anguillis, qui effusionem piscium nituntur devorare. § 21. Item potestas habere posternas in omni Cur' totaliter inhibeatur, sed unicus sit ingressus. Et in omnibus instauro equarum, emissariorum, cignorum, & apium, quisque studeat instaurare. § 22. Et in fine de omnibus ossiciis sibi subditis intromittere se deber dili∣genter, nè per dissimulationem, & negligentiam suam, & impudentiam ministrorum in poenam compoti merito debeat condempnari.

De Marescallo. CAP. 74.

OFficium autem Marescalli est praebendam contra praepositum talliare, & numerum equorum Senescallo hospitii in compoto diei quâlibet nocte computare, ut ipse in rotulo suo numerum equorum possit inserere, specisi∣cando nomina super-venientium de eorum adventu, & morâ. § 2. Item furfur à praeposito per talliam recipere, cum inde necesse habuerit, & inde Sen̄ compotum reddere, ut fiat de furfure, sicut de avena. § 3. Item con∣tra praepositum de ferris & clavis ab eo receptis talliam recipere, tam de nu∣mero ferrorum, quam de eorum custubus, & ubi ea allocaverit Sen' de∣monstrare; nec sine sua licentia alienos equos inde licebit ferrare. Item foenum & literam equis deliberare.

De Coquo. CAP. 75.

OFficium Coqui est, de singulis ferculis ratiocinium reddere singulis die∣bus.

De Praeposito. CAP. 76.

PRaepositus autem tanquam appruator & cultor optimus per villatam e∣lectus ad praeposituram domino, vel ejus Sen' palam debet praesentati, cui injungatur officium illud indilatè. Non ergo sit piger vel somnolen〈…〉〈…〉s, sed efficaciter & continuè commodum domini adipisci nitatur, & exarare, carucasque intrinsecas & extrinsecas mane conjungi, terrasque conjunctim & purè arari, puroque semine, nec minus sparsè dispergi faciat & seminari, fimum etiam nutriri & co-adunari, ac sterculinium cum terra simumque mixtum faciat exaltari. § 2. Aream etiam b'cariae cum marla, seu fossa∣torum mundatione, vel saltem terra bona quâlibet faciat quindenâ marlari, desuperque straminari. Et cum de residuo straminis bestiis non necessarii, & plateis lut' project' fimus superfuerit, illum ante Martii siccitatem col∣ligi faciat, & nutriri, qui cum cariari debeat ad rura, cum cariatoribus prae∣sens existat Praepositus totâ die, ut sine fictitia dietam siniant & laborent,

& secundùm laborem illius dietae debet futurus labor expediri, allocari, a∣lioquin etiam in compoto cadent; & quod de istis dicitur, dici poterit de cariat oribus universis. § 3. Terra autem sabulonosa fimo puro non fimo∣retur, sed cum terra optimè permisceatur; hujusmodi enim terra respecti∣vè quodammodo calida est, fimusque purus calidus, & tempus aestivale fer∣vidum: mixtis ergo caliditatibus, ordea per consequens possibile est marci∣sci: expedit igitur simum hujusmodi terra misceri. § 4. Ex rore namque ex naturali frigiditate hujusmodi terrae mixtae horis vespertinis generata procreatur segetibus nutrimentum; simus verò purus in rure dispersus, ultra duos vel tres annos, secundùm quod terra fuerit frigida vel calida, minimè durabit. Mixtus autem in duplo licet tantam non habeat substantiam, vel virtutem; marla autem durabilior est, eò quòd fimi descendendo, & marla ascendendo consumitur. Et haec est causa quare terras simo dispersas pro∣sundè non expedit exarare, adjecta itaque terra fimo rarius descendet, & per consequens tardiùs consumetur; qui cum superorentur, immifsâ ca∣iucâ subvertantur, quia roris stillicidia multum juvant ad mixturam. Nec in warectum debent mitti simi, quia per rebinuram ferè subverterentur; & sic ante tempus seminis multùm consumerentur: Sed ante tempus semi∣nandi immediatè distribuantur, & maximè, si fuerint de ovili; quanto enim simus ovilis semini sit propinquior, tanto commodior & utilior: tempore autem Augusti bidentes alienos admittere expedit ad ovile, eò quòd tunc temporis simum abundantiùs emittunt. § 5. Item, Praepositus per con∣sensum & visum ballivi & senesc', inter festa Pentecostes & Paschae instaur̄ pecorum, videl' à debilibus fortia, & aegrotis sana eligi faciat, & sepa∣rari; debilia namque magis consumunt, eo quòd saepius & meliùs oporte∣bit hujusmodi dn̄ tamen ad operationes, & laborem constituta praebenda∣re, & eisdem debilioribus frequentiùs parcere & deportare, & quanto in laborando parcatum fuerit eisdem, tanto erit onus graviùs, pejorque con∣ditio robustis. § 6. Si autem priusquam senectutem nimiam attigerint, vel per decrepitationem, mahemiam, vel laborem nimium declinaverint, sic suerint electa, ex mediocribus custubus poterint emendari, & per venditio∣nem, vel alio quovis modo poterunt per substituta de levi, quasi revivisci; dum tamen prudenter vendantur, & de eis emantur fortiora: necessarium est igitur hujusmodi pecora sapienter abolire: Et post festum sancti Johan∣nis Baptistae expedit, quòd boves debiles, & malè intentati, veteresque vac∣eae, ac steriles, juvencaque averia parum emendantia, singulis annis in bo∣nam mittantur pasturam, in quam pingues valeant devenire, ut tunc quod domino fuerit utilius, sagaciter inde disponatur. § 7. Sufficiensque pa∣stura tribuatur pecoribus laborantibus, nè per defectum declinent ad mise∣riam, per quod dampnum consequatur duplicatum, eò quòd sumptus erant graviores, rarioresque labores. § 8. De die claro faciat Praepositus in praesentia sui vel messoris affros & equos quotidiè praebendari: Ita quòd praebenda coram bobus conferenda stramine avenae misceatur, vel frumen∣ti; arestae enim straminis ordeacei rugitus eorum impedirct. De die dico, nè praebenda noctant' per custodes furetur eisdem; cum stramine dico, eò

quòd occasione praebendae magis comedant foragium, & per consequens magis bibent, & pinguescent, tum tamen hujusmodi forag' per modi∣cas paululum quantitates eis liberentur; quòd si per magnam, minus come∣dent, magisque devastabunt. Praeterea, si per magnam quantitatem eis fue∣rit liberat', ac ipsis postmodum rugientibus cum fuerint sat iati, residuum straminis conculcabunt, naribusque inflabunt, & per consequens odio habe∣bunt, & sic sordescent. § 9. Affros autem quandoque lavare, desiccatus striliare non est inutile; prodest etiam boves de die bis stergere cum vispili∣one, eò quòd affectiùs se lambebunt. § 10. Item vaccis matricibus com∣petens provideatur pastura, nè lactis patiantur detrimentum, & cum vitu∣lus taurinus vituletur, primo mense non ablectetur; à quo deinceps de se∣ptimana in septimanam unicus lactis tractus debeatur, qui ultra duos men∣ses minimè lactari permittatur; vitulus autem femellus integrè suum lac obtineat per tres septimanas, à qua postea veluti de masculo tractus uberum vicissim tollantur: Et tempore separationis aquam habeant abundanter, infra domum videl' & extra, nè per defectum aquae, sicuti srequenter con∣tingit, ex aegritudine pulmonis moriantur. § 11. Cum autem calidum tempus accesserit & serenum, multum expedit juvenculas & vaccas, instau∣rumque bestiarum in falda bene straminata noctanter custodiri, 〈…〉〈…〉t perinde meliorentur dominicae culturae. § 12. Cum autem tempore pasturae bo∣nas vaccas lactrices ab aliis separaverit, bonaque demarisco salsa pasci fece∣rit, extunc debet lac duarum hujusmodi vaccarum de una waga casei in xxiiii. septimanas ex communi consuetudine respondere, necnon & quali∣bet hebdomada de dimid' lagena butiri. Si antem de pastura bosci, vel pra∣ti post falcationem, seu stubulae post tempus messium, sic erit tanta proficui responsio de tribus vaccis, quemadmodum praedictum est de duabus. Et nisi de tanto responderit, eujus intererit, ipsum tenebit compoti catena, eò quòd miserrima trium de uno caseo de pretio unius oboli in duobus diebus respondebit, & de denariato butyri per septimanam. Et quod dicitur de trium vaccarum responsione, dici poterit de viginti bidentibus matricibus sanè custoditis. § 13. Nec sustineatur, quòd aliqua vacca ultra festum sancti Michaelis lactetur, eò quòd hujusmodi lactare eas debilitat vehemen∣ter & enervat, ac tardiùs minusque lactis praebebunt in anno futuro, vitu∣lusque exilior erit at que minor.

De Cultoribus. CAP. 77.

CUltores autem sint cogniti, & tales qui tempora congrua discretè sci∣ant expectare, culturasque, prout tempus & terra poposcerint, semina∣re, carucasque achercias, cum necesse fuerit, debitè reparare.

De Fugatoribus Carucarum. CAP. 78.

FUgatorum autem ars est, ut boves aequè sciant conjunctos fugare, ipsos non percutiendo, pungendo, seu gravando. § 2. Non enim esse debent malancholici, vel iracundi, sed gavisi, cantantes, & laetabundi, ut per melo∣dias & cantica boves in suis laboribus quodammodo delectentur; ipsisque

foragium & praebendam deferre, ipsosque debent amare, & noctanter cubi∣tare cum eisdem, ipsosque prurire, striliare, torcare, bene in omnibus cu∣stodire, prospiciendo nè foragium eorum furetur, vel praebenda; nec pro duabus noctibus simul vel tribus fiat liberatio foeni vel literae, sed paulatim de die in diem, prout fuerit necessarium, liberetur eisdem: nec quòd can∣delam habeant, prout dictum est, sustineatur. § 3. Debent aliena pecora in pastura carucariorum inventa imparcare. Ipsi etiam & cultores, cum tempus culturae cessaverit, fossare, triturare, fodere, includere, cursus aqua∣rum in agris emundare, ac alia hujusmodi minuta opera & commoda facere tenentur.

De Pastoribus. CAP. 79.

PAstores autem expedit habere discretos, & vigiles, & benignos, nè oves per suas iras torqueantur; sed ut pacificè in laetitia suas depascant pastu∣ras: signum autem benignitatis pastoris est, quòd greges non diffugerit, sed pascentes suos circina pastores. § 2. Inveniat igitur securitatem quilibet, quòd in iis quae officium suum contingunt, laudabiliter se habebit. § 3. Provideat igitur sibi quisque de bono cane latrabili, singulisque nocti∣bus cum grege cubitare. Praesepia ac sua ovilia bonis glagis calidè furatis, palisque grossis praeparari faciat atque muniri; & talem curam adhibeat, nè bidentes sibi commissi furentur, vel mutentur, nec etiam locis aquosis, ma∣riscis, plassetis, vel profunditatibus, & pasturis insanis depasci non permit∣tantur, nè ob defectum bonae custodiae putrefiant & pereant, alioquin in poena compoti tenebitur. § 4. Ad oves autem multones, & eorum se∣quelas, tria siant ovilia; unum videl' pro multonibus & castoribus, aliud pro matricibus bidentibus, tertium pro hogastris annatis & juvenibus, si grex ad hoc sufficiat, quibus tres deputentur custodes. § 5. Omnes autem oves uno signo consignentur, nec ultra festum Nativitatis beatae Mariae matrices tractari per ubera, seu lactari non permittantur: hae quidem, quas retinere non expedit, postquam inter festum Paschae & Pentecostae fuerint electae, maturiùs tondeantur, ab aliisque consignentur, & statim bosco committen∣tur, in quo claudantur, vel in alia pastura, in qua citiùs pinguesci poterunt, & emendari, quae quidem in festo Nativitatis sancti Johannis Baptistae ven∣dantur. § 6. Cognosci autem poterunt aegrotae per casum dentium per signaque senectutis; lana etiam talium per se vendatur cum pellibus, mo∣rinâ mortuarum, & inde tot releventur cum sagacitate: Quidam enim cir∣cumspectè agentes carnes ovium morinâ mortuarum per tantum tempus, ut inter horam nonam & vespertinam, faciunt in aquam mitti, posteaque su∣spendi, donec aqua decurratur; quâ carne postea salsat â & desiccatâ, ipsam faciant appreciari, & inter operarios, familiamque expendi, & nè cadant in compoto, hujusmodi carnes expeditas secundùm pretium appositum fa∣ciunt in expensis quotidianis allocari. § 7. Inter festa autem sancti Mar∣tini & Paschae, infra domum oves expedit noctanter custodire, nifi terra sicca fuerit, ovileque bene reparatum, tempusque serenum. Et quo casu multones fortè expedit in ovile mitti, debilibus autem domi commoranti∣bus

foenum apponatur. Cum autem m̄ltones pro tempestate fortè domi commoraverint, separatim per se custodiantur, quibus grossius foenum cum stramine avenae frumentive bene triturato distribuatur. Nam si de nocte per tempestatem gravati extiterint, similiter fortè in crastino, ita quòd pa∣rum comederint, vel nihil, posteaque ad praesepe esurientes accesserint, foe∣numque purum invenerint, illud non comedent, sed devorando transgluti∣nabunt; cumque eorum natura sit rugiendi, ac id quod non mandetur nulla∣tenus venerit ad rugitum, possibile est hujusmodi m̄ltonibus per putrefa∣ctionem illius foeni in stomachis remanentis deperire: bonum est igitur quòd stramen foeno adjiciatur, eò quòd ob straminis grossitiem foenum po∣tiùs manducabunt. § 8. Cum autem oves matrices agnos suos producere inceperint, lanam deleat bercarius de matrum uberibus, nè hujusmodi agni, per tractus uberum lanam annexam transglutinantes, pereant {per} hujusmodi lanam in stomachis suis morantem, quòd valde contingens est. § 9. Post tempus autem tonsionis venire faciat ballivus coram eo omnes pelles ovium occisarum, nec non & morinâ mortuarum, ipsasque per probos & fide digno∣faciat apertè videri, an uno signo, vel diversis fuerint consignatae. Praeterea, quòd sint de una & eadem lana quasi vivae, nè fortè fuerint emptae, malicio∣sé{que} mutatae, ut hujusm̄ visores in compoto ballivo, si necesse fuerit, testimon perhibeant veritati; quae quidem pelles, simul cum lana annua, vendantur per saccos, vel per vellera, alióve quovis modo, prout meliùs fuerit faciend'. § 10. Saccus enim xxx. petras debet contra ponderare, vel saltem xxviii. si per rectam petram, quae xii. libras & dimid' ponderat ex consuetudine communi, ponderetur. Expedit quoque ut ballivus sit praesens singulis annis cum lana agni, agnorumque pelles, nè fortè decipiatur, consignari debeant & decimari. § 11. In festo omnium Sanctorum de melioribus ovibus interficiantur duae, duaeque de pejoribus, ac duae de mediocribus, quae si non fanae inveniantur, alienentur per venditionem, vel alio modo, usque ad quindenam Pasch', quo tempore totidem releventur. § 12. Castores au∣tem bonis velleribus communiti cum matricibus bidentibus tempore veni∣ente competenti custodiantur; matrices autem, m̄ltones & hogastri ter eligantur per annum, & videantur, nè per parvam imperitiam, vel negli∣gentiam sani morbum capiant ab aegrotis; nec expedit quòd pecora, videl oves, boves, vaccae, & hujusmodi, tempore pluviae infra domum admittan∣tur. § 13. Nam si calefactura venti inter cutem & carnem ingrediatur, vel inter pellem & lanam, citiùs poterint deperire: Sed expedit singulis annis per discretos ter per annum videantur oves, & calefactae, aegrotae, & putrefactae, quae per lanam à pellibus recentem, per oculosque croceos, nec non & per dentium debilitatem cognosci poterunt, cum tota lana vendan∣tur indilatè, simul cum veteribus & debilibus: Juvenes autem in bona mit∣tantur pastura ante mensem Augusti, ut pinguescant in eadem. § 14. Et cum meliores emendentur, & pinguedinem receperint, vicissim palamque vendantur carnificibus; hujusmodi verò carnes meliores sunt ante Augu∣stum, & quod remanserit post festum sancti Martini venditioni divolvatur. Et caveant sibi ballivus & praepositus, nè aliquod instaurum extra mane∣rium

vendatur, quin priùs per tenentes domini, secundùm verum valorem apprecietur: Cujus sit publicus emptor, qui plus inde dare voluerit, eò quòd hujusmodi averia non sunt catalla defuncti, seu de parco Regis, vel praeda. § 15. Item, diligenter eligantur bidentes in festo sancti Michaelis: nam esto quòd ad Pasch', ad festumque nativitatis sancti Johannis, & in princi∣pio mensis Augusti sanae permanserint; inter duo tamen festa beatae Mariae in Augusti Septembrisque mensibus, ob malam custodiam in pastura corru∣ptibili, ac per commestum cujusdam nubis escaetae, quae tunc temporis ca∣dere contingit, vel per commestum albarum testudinum corrumpi poterunt & infirmari. Et cum hoc fortè contigerit, statim à sanis separentur; de quibus commodum domini protinus ordinetur. § 16. Cum aliquis pro mortua fuerit praesentata, & visa fuerit quòd mortua sit per morinam, infir∣mitatem, vel ex casu inopinato, tunc refert utrum ante tempus tonsionis, vel post. § 17. Si autem ante, tunc pellis cum vellere aequivalebit; & si post, bercarius de uno agno, uno vellere, uno carcosio bonae carnis, & unâ pelle debet respondere, alioquin poenam compoti non evadet ballivus.

De custodia Porcorum. CAP. 80.

QUilibet autem discretus ballivus semel saltem in anno porcos suos po∣tentes à debilibus eligi faciat & separari, insanique deleantur & ven∣dantur. Apros vel sues non teneat quis, nisi fuerit occasione bonitatis suae progeniei, sed suas faciat sues quodammodo castrari, ut steriles efficiantur; bacones namque talium baconibus masculorum aequivalebunt. § 2. Ma∣trices, si quae praegnantes remanserint, non permittat quivis in hyeme peri∣re, nè per asperitatem algoris sibi anticipentur suorum tempora productio∣nis porcellorum: Ipse verò in tribus mensibus praecipuè auxilio indiget, Fe∣bruario videlicet, Martio & Aprili, quae ter in anno debent porcellare, nisi mala custodia eas excuset, quibus etiam ac porcis omnibus optimum est ja∣cere in loco sicco longas matutinas. Si autem glande, nucibus aut pessona valeant sustentari, bonum est porcorum instaurum, dum inde boscus, mari∣scus, vel communia in foresta manerio pertineat, ex quibus sumere pote∣rint nutrimentum cum aliquo adjutorio grangiarum. Et quo casu fiat por∣cheria in marisco vel bosco, in qua, superveniente fortè gelu, poterunt ho∣spitari. § 3. Debiliores tamen & sues cum porcellaverint ad manerium fugantur, & de exitibus grangiarum, durante hyemis asperitate, nutrian∣tur; qui cum fragilitatis compunctio transierit, statim retornentur ad ali∣os. Si autem boscus, mariscus, foresta, vel vastitas manerio non pertineant, nec sit de quo sustentari poterunt, praeterquam de exitibus grangiarum, tunc porcos non expediet custodire, nisi tot tantum quot ex stubula tempo∣re autumnali cum aliquibus minutis grangiarum exitibus poterunt confo∣veri. Et quo casu nullus teneatur custos eorundem, sed quàm citiùs fuerint incrassati, habito warranto discretè vendantur.

De tempore Autumnali. CAP. 81.

NOn sufficit quòd semen magis projiciatur, nisi segetes cum diligentia colligantur: Prospiciant igitur sibi ballivus & praepositus, quòd ante tempus metendi mundentur segetes, quódque cardines, parellae, & hujusmo∣di herbae dampnosae penitùs abolentur; hoc tamen fiat post festum Nativi∣tatis sancti Johannis: nam si ante idem festum quis faceret hoc, de uno sti∣pite duae pullulationes vel tres provenirent, & essent sic dampnum duplica∣tum: Faciant etiam ante dictum festum, si tempus arriserit, prata falcari, dispargi, desiccari, coadunari, & salvò custodiri, priusquam subjungeretur imbribus pluviosis. § 2. Tempore autem metendi non sint servientes pi∣gritiae dediti, sed manè faciat messor suos congregari messores, quos falces messi immittere festinet, ac seriatim & continuè absque cursus veloci∣tate ipsos meti faciat, perspiciens nè subtus primum manipulum segetes prosternentur, ac per invidiosam expeditionem omittantur insecatae; imo quia vel purè metientur, gavellaeque seriatim supponentur, ut sic citiùs de∣siccentur, ac commodè in minutis garbis aequéque colligantur; minuta namque garba habilior est quàm magna ad carcand', tassand', & triturand', & congruo tempore expectato in grangiis salvò cariantur & reponantur.

De exitibus grangiarum. CAP. 82.

PRiusquam hujusmodi blada tassentur lii. garba ab omni genere bladi in hostio grangiae extrahatur, & obtenta sic de toto usufructu manerii lii. parte, per consequens scire poterit de quanto debet custos residui respon∣dere. Nec sustineatur, quod praepositus sit granatarius & grangiarius simul; sed sit grangiarius ballivus, vel ejus substitutus, qui bladum praeposito libe∣ret per mensuram rasam & non cumulatam; nec sint diversae mensurae, sed una tantùm, quae sub sigillo Senesc' sit bene signata. Rasa dico, quia fraus citiùs fieri poterit in cumulata, eò quòd quatuor cumulatae quintam ferè vel ampliùs continent de rasis, si mensura lata fuerit; si minus lata in quin∣que continebuntur sex, ut si minus lata in sex continentur septem: fiant er∣go rasae utpote praedictum est. § 2. Si autem grangiarum exitus non nisi de semine triplicato responderit domino, inde nihil est lucraturus, nisi per bladi charam venditionem: Nam una acra pro frumento trinam exigit aru∣ram perceptis terris singulis annis seminatis, & valet arur' xviii. den', her∣ciatura i. den', duo busselli frumenti pro semine xii. den', mundatura segetum ob', messura v. den', & cariagium i. den' receptis siquidem sex bussellis, ut tantùm trina habeatur restitutio de exitibus inde provenientibus de pretio trium solidorum, sed magis inde non provenientibus, & misis deductis, tres obolos erit dominus sic amissurus. Abjectio verò bladi, ut crappae hujusmo∣di quae in anno remanserint, recolligatur, ac potiùs trituretur & vendetur, purúmque puro re-admittatur. Insidiantúrque trituratores ac ventrices, nequicquam bladi furentur in suis sotularibus, cirotecis, alloveriis, bursis, seu pantoneriis, vel sacculis, juxta grangiam occultatis. Nullus praepositus ultra unum annum remaneat irremotus, nisi pro fideli ac optimo appruatore, sed

cum in praepositura remanserit, diligenter defectus videat in Cur' subortos, utpote de domibus detectis, muris fractis, fossatis obstructis, sepibus dirutis, carucis ruptis, carectis dis-junctis & fractis, ovilibus derelictis, & hujusmodi, quibus cum celeritate manus adjutrices apponat, nè negligentia ejus domi∣no sit dampnosa: Quod enim hodie posset de uno denatio corrigi, in fine fortè anni de xii. denar̄ non poterit emendari. Ideóque melius est in tem∣pore occurrere, quàm post causam vulneratam causae remedium adhibere; prospiciat sibi tamen de warranto inde habendo, alioquin voluntaria erit allocatio praedictorum, eò quòd hujusmodi misas esse falsas supponunt au∣ditores compotorum: nec fient sepes de pomariis, piris, cerisariis, vel pru∣nariis, sed de salicibus, & alba spina construantur. § 3. Et caveat sibi prae∣positus nè alicui extraneo, vel domini familiari supervenienti quicquam in∣veniat sine warranto vel mandato: Nec etiam permittat, quòd aliquis vel a∣liqua ad caseatricem accedat, quicquam casei, lactis, butyri, vel hujusmodi importet quod cedere posset parvae familiae in commodum, seu casei, butyri, vel daeriae in incrementum. Nec etiam sustineat, quòd aliquis alicui officio depatatus, de nocte vel de die ferias, mercatos, disseisinas, vigilias, luctas ade∣at, vel tabernas, sed quòd omnes constanter suis intendant officiis; nec li∣centia hac vel illac cuiquam vocandi concedatur, priusquam substitutum, pro quo voluerit respondere, suo duxerit officio collocare. Si custos namque ovium, vel porcorum, vel hujusmodi vacaret nullo sibi substituto, possibile esset hujusmodi pecora per loca diversa deviare, & dispergi, & dampnum facere domino, vel vicinis, pluráque alia inde possent dampna evenire. Et quâlibet septimanâ debet praepositus cum ballivo computare consuetudines hebdomadis, operationésque talliare, ut de arrer' operationum perinde certiorentur, quae si in denariis convertentur, poterit sic redditus augmen∣tari. Item nec permittatur, quòd ignis deferatur in stabulum, vel boveri∣am, seu lumen candelae, nisi ob necessitudinem, nec tunc per minus quàm per duos homines portari sustineatur. § 4. Item praepositi scire est, quo∣ties carectae per diem cariagia sua commodè facta valeant ad foenum, tur∣bam, maheremium, boscum, fimum, marlam, & hujusmodi, ut si cariatores de caeteris diebus secundùm illius diei laborem non responderint, poenam compoti se voluerint incursuros. § 5. Item officium praepositi de toto exitu grangiarum se cariare, nec non & de omnibus receptis, & de omnibus emptionibus, & venditionibus intrinsecis & forinsecis, tam bladi quàm in∣stauri. Item bladum ad furnand', & brasium ad braciand' per tallias pistori deliberari, & exitum eorundem, videlicet furfur à pistore recipere, ac dra∣schiam per visum ballivi custodi carucarum per talliam & mensuram libe∣rare, ac furfur etiam pistori vel mar' ad panem garcionum & samiliae, & ad pastum canum similiter per talliam & mensuram debet liberare.

De officio Pistoris. CAP. 83.

OFficium autem Pistoris est, tam bladum ad surnand', quàm braseum ad braciand' per talliam recipere de personis praenominatis, omnem exi∣tum eorundem per diversas tallias distribuere. Nec licebit pistori aliquas

expensas de furfure facere, ut ad pastum canum, vel ad panem garcionum, vel pauperum, vel alicubi misceri, priusquam praepositus illud receperit ab eodem, & iterum per talliam liberaverit eidem.

De Messore. CAP. 84.

MEssor autem fortitudinis, valetudinis, asperitatis, fidelitatisque debet virtutibus communiri: Manè ergo seróque boseos, curiam, prata, rura, aliáque manerio pertinentia circuire debet & insidiari, pecora etiam in dampnis domini inventa imparcare, ac in querelis emersis praestitâ securi∣tate de querela prosequenda, summonitiones, attachiamentáque facere, di∣émque partibus ad proximam curiam praefigere, & quod inde fecerit, pa∣lam in curia praesentare. Item semen recipere tenetur per mensuram, & terris inde perseminatis de residuo tenetur granatario reddere rationem. Carucas quoque ac hercias in utroque seminis tempore ejus interest super∣videre, ut defectus (si qui fuerint) debitè suppleantur. Carucas etiam cu∣stumarias atque rogatas suis locis debet collocare, contra quem de semine recepto, seminato, ac restituto, operationibusque tam consuetudinariis, quàm inquisit is per totum annum debet praepositus talliare: de arreragiis autem quae fuerint praeposito vel granatorio respondeat, praepositus autem ballivo; qui si sufficienter responderit, ulterius non tenetur computare.

De Carectario. CAP. 85.

CArectarius autem constans esse debet, atque peritus, modestus, non ira∣cundus, in arte summandi, carcandi, & cariandi doctus & expertus, equos diligat, & non superoneret, sed in potestate teneat, nè pro nimietate depereant oneris seu laboris. Item, ejus est scire phalera, attilamenta, & harnesa minuta carectis appendentia praeparare & emendare; quilibet au∣tem carectarius, simul cum affr' jaceat suae carectae. Et quod de carectariis dicitur, de bovariis cum suis bobus intelligatur, nè occasionem inveniant, quò minùs bestias sibi commissas, & per malam custodiam extinctas, resti∣tuant.

De Vaccario. CAP. 86.

VAccarius autem sit homo notus, qui vaccas sciat bene custodire, vitu∣lósque, prout decet, pre lucere & nutrire, donec tempus sanum evene∣rit & amoenum. Inspiciat itaque quòd sua averia brumali tempore ma∣gnaeque frigiditatis, calidè benéque custodiantur & foragentur, in faldisque bene straminatis noctanter imponantur temporibus opportunis, cum quibus sibi provideat cubitare.

De Caseatrice. CAP. 87.

ANdrochia autem pudica esse debet, & honesta, fidelis, & laboriosa in officio daeriae, sapiens & experta, salvans, & non sumptuosa: Non enim permittat quòd aliquis, vel aliqua in Androchiarium sibi ingrediatur aliquid ablaturus, quòd in decrementum suae cedere posset responsioni: Ejus

autem officium est, vasa officio suo competentia per scriptum à praeposito recipere indentatum, & ea restituere per eundem, cum fuerit recessura. In quo quidem scripto primus dies sui operis contineatur. Item ejus est, lac per talliam recipere, & per numerum lagenarum, caseum, faceréque buty∣rum, curámque de poletria obtinere, ac de exitibus inde provenientibus frequenter ballivo & praeposito compotum reddere & respondere; nec vo∣lunt nonnulli Auditores compotorum minorem responsionem quàm de au∣ca xii. denar', & de gallina iiii. denar' per annum allocare § 2. Ipsius eti∣am interest ventare, vannare, vel ballare, ignem tegere, & hujusmodi mi∣nuta opera facere, cum ad haec sanè poterit vacare.

De Auditoribus Compotorum. CAP. 88.

AUditores verò compotorum sint circumspectiartem allocandi, one∣randique, perfectè scientes, bonae fidei, & non occasionantes. § 2. Et inprimis visum compoti faciant cum praeposito & ballivo, ut de statuma∣nerii per hujusmodi visum melius sint certiorati; & quòd transcurrendo in∣ceperint, in sine anni conentur perfinire. Et quòd de uno ballivo dicitur, de caeteris obligat' intelligatur id idem: ita quòd singulis annis siat semel vi∣sus compoti, & ad annum revolutum ejusdem fiat compoti complemen∣tum. Nec expedit hujusmodi compotorum debitores omnes simul convo∣care, sed sint ipsi Auditores de manerio in manerium accessuri, ut super suis dubitationibus, convocatis testibus side dignis, faciliùs poterunt reddi cer∣tiores. § 3. Item, nec expedit quòd pecunia domini in manus hujusmodi ballivorum seu praepositorum aliquandiu omittatur: Sen' autem hujusmodi compoto interesse debet, ut cum vocatus fuerit ad warrantum, sua praecepta advocet vel dedicat. § 4. Item, ut idem ballivus & praepositus de finibus, amerciamentis, & aliis denariis levatis, per controrotulum Sen' onerentur; verúmque ballivus, cui honores & exennia facta extiterint, tanquam capi∣tal' ministro domini compot' praepositi, aliorúmque ministrorum sibi sub∣jectorum pluries jam ceperit, vel saltem capere potuisset: Ideo remaneat ballivus in custodia carcerali irreplegiabilis, donec domino de arreragiis, si quae emerserint, plenariè fuerit satisfactum, nisi praepositus, vel alius per re∣cognitionem suam meritò debeat onerari.