Eadmeri monachi Cantuariensis Historiæ nouorum siue sui sæculi libri VI res gestas (quibus ipse non modò spectator diligens sed comes etiam & actor plerunq[ue] interfuit) sub Guilielmis I & II & Henrico I Angliæ Regibus, ab anno nempè salutis MLXVI ad MCXXII potissimùm complexi. In lucem ex bibliotheca Cottoniana emisit Ioannes Seldenus, & notas porrò adjecit & spicilegium.

Incipit Liber Sextus. (Book 6)

QVa jocunditate, & exultatione Regnum Anglia in reditu Regis exhilaratum fuerit, qui tempo∣ris [ 10] illius recordatur, & (me tacente) aduertere poterit. Spes etenim magna magni boni, mul∣torum mentibus est inde profecta, quae sibi pro∣mitteret leuamen, & auxilium à magnis malis, quorum taedio nimium antehàc videbantur infe∣cta. Verum dum fama intonuit, WILLIEL∣MVM jam olim regni haeredem designatum, de medio esse sublatum, non parua, bonae spei, por∣tio perijt; consideratis injusticijs, quae in omni genere Hominum, illis diebus, emergebant. Attamen Rex legalis conjugij [ 20] nexu, olim solutus, ne quid vlteriùs inhonestum committeret, Consilio RA∣DVLFI Cantuariorum Pontificis, & Principum regni, quos omnes in Epi∣phania Domini, sub vno Lundoniae congregauit, decreuit sibi in vxotem ATHELEIDEM filiam GODFREDI Ducis Lotharingiae, puellam Virgi∣nem, bonis moribus, & decore modesti vultus decenter insignitam. Ad hujus igitur copulae perfectionem directi Nuncij sunt, qui cum his quos Dux me∣moratus Angliam pro hoc ipso destinauerat, festinantius irent, & futuram regni Dominam (vt decebat) summo cum honore adducerent. Venienti ergo illi occursus Episcoporum, & Procerum Regni Dofris (vbi appulit) grandis fa∣ctus est, & inde ad Curiam Regis vsque perducta.

Cum haec ita administrantur, conuentu Principum, qui pro occursu Reginae [ 30] factus fuerat, nondum soluto, magnus sermo habitus est, de discidio, quod eo vsque versabatur, inter RADVLFVM Archiepiscopum Cantuariensem, & THVRSTANVM Eboracensem. Siquidem ipse THVRSTANVS (pro vt supra descripsimus) à CALIXTO, Episcopus ordinatus, literas ab ipso CA∣LIXTO more, quo cuncta Romae impetrantur, adeptus fuerat; Quibus jube∣batur, vt ipse THVRSTANVS Episcopatu suo potiretur, aut Rex anathe∣mate, & RADVLFVS suspensione Pontificalis officij, plecteretur. Ad quod recitatae sunt sententiae priuilegiorum, quae superiori libro indidimus; & quàm dignè Deo haec Apostolica disponerentur, intellectum est ab omnibus. Tamen [ 40] ne praemissae intentio poenae, Regem, vel Pontificem aliquatenùs conturbaret, ex commune Consilio permissus est idem THVRSTANVS, Angliam redire, & Eboracum, Regiâ viâ, venire. Quod & factum est, eâ dispositione, vt nul∣latenùs extrà Parochiam Eboracensem diuinum officium celebraret, donec Ec∣clesiae Cantuariensi, de injuriâ, quam ei intulerat, abjuratâ cordis sui obstina∣tione satisfaceret.

Haec inter, de Reginae maritatione, necne in Regnum promotione, actum est inter Regni sublimiores, & in Windlesora ipsum negotium administrari dispositum est. Vbi cum Episcopus Serberiensis, quia Castrum ipsum in Dio∣coesi sua consistit, officium ipsius copulae niteretur administrare, contradictum [ 50] & comprobatum ab alijs est, magis ad Archiepiscopum Cantuariensem id per∣tinere, ea ratione, quod Rex & Regina speciales ac domestici Parochiani sunt ipsius; nec Diocoesem cujusuis Episcopi, ei posse praeripere, quod sui juris di∣noscitur

esse, cum tota terra, lege primatus, Cantuaria Parochia sua sit, & om∣nes Episcopi totius Insnlae, Parochias, quas habent, non nisi ab ipso, & per ipsum habeant. Sedata igitur in his controuersia est. Imque quoniam RA∣DVLFVS Archiepiscopus corporis debilitare grauatus, ministerium ipsum op∣portunè exequi nequibat, injunxit illud Episcopo Wintoniensi, ne, si Episcopus Serberiensis illud administraret, insuper venturis temporibus, aliquis tale quid, ex suae Parochiae auctoritate, quam ex Cantuariensis Episcopi obedientia sibi vindicaret. In crastino autem expletionis officij hujus, dum in Reginam ipsa puella benedici debuisset, & jam dicto introitu Missae Pater RADVLFVS [ 10] ipsum officium celebraturus, sacris Altaribus astitisset, aduertit Regem in So∣lio suo sedere coronatum, & admiratus est, sciens Regni Coronam se illi non imposuisse, nec illam ab alio positam, se praesente, jure ferre debuisse. Diuer∣tit igitur infulatus, & sui Patriarchatus Stolâ redimitus, ab Altari, & ad Re∣gem accedens, eo sibi suppliciter assurgente, sciscitatus est quisnam capiti ejus Coronam imposuisset; ad quod ille demisso vultu, se non magnam curam inde accepisse, & idcirco memoriae id elapsum modesta voce respondit. Quicun∣que ait illam posuit, non id vtique jure fecit, nec quamdiù capiti tuo hoc mo∣do insederit, propositi negotij executor non existam. Cui Rex, si non jure vt asseris, imposita est, fac quod justè faciendum fore cognoscis; me contradicto∣rem [ 20] in nullo habebis. Pontifex igitur, eleuatis manibus, sustulit Coronam de capite ejus, ipso dissoluente ansulam, quâ sub mento innodata erat, ne capite insidens vacillaret. Quod ij, qui circumstabant, intuentes, omnes clatâ voce Pontificem parcere, & Regio capiti Coronam remittere petiuerunt. Adquieuit ille, & mox juxta Regem coronatum stans, Gloria in excelsis Deo, ad incoeptae officium Missae inchoauit. Choro{que} sequentia canente, Altario repraesentatur. Regina itaque in Regnum consecrata est, & dies festiuus, & hilaris omni po∣pulo qui confluxerat, habitus est.

Post haec Archiepiscopus cum Rege Abendoniam veniens sacrauit ibi RO∣BERTVM, qui ipsi Domino Regi, in curâ panum & potus strenuè ministrare solebat, ad Episcopatum Cestrensis seu Couuentriensis Ecclesiae, acceptâ priùs [ 30] ab eo, professione qua se, ex antiquo more, deuouit fore subjectum, & obe∣dientem Sanctae Matri Ecclesiae Cantuariensi, & pontificibus ejus. Sacratus est autem III. Idus Martij, assistentibus & cooperantibus huic Sacramento, WIL∣LIELMO Wentano Episcopo, WILLIELMO Exoniensi, VRBANO & BER∣NARDO Episcopis Walensibus.

Dum haec, isto ordine, in Anglia disponuntur, famae certitudo illuc vsque perlata est, Papam CALIXTVM, viribus vndicunque collectis, suprà memo∣ratum MAVRICIVM, cognomento BVRDINVM, quem vocatum GRE∣GORIVM in sede Apostolica Imperator cum suis fautoribus Papam constitue∣rat, [ 40] cepisse, eum{que}, suis omnibus spoliatum, Monasterio, vt Monachus esset, contumeliosè intrusisse. Quo facto ipse Apostolici culminis securitate potitus, liberâ auctoritate qua Romanum Pontificem niti aequum esse probatur, qua∣quauersùm per Legatos suos vtebatur. De quorum numero, quidam PE∣TRVS nomine, Romanus genere, Monachus Clunia••ensis professione, venit in Galliam, missus ab ipso Pontifice functus (vt ferebatur) Legatione Galliae, ac totius Britanniae, Hiberniae quoque, & Orcadarum Insularum. Supercreuerat autem fama istius famam omnium, ante cum in has partes, à Romana Sede, destinatorum. & Abbates, ac nonnulli alij viri videlicet honorati, ejus aduen∣tum, Angliae praeconaturi, ab eo praemittebantur. Erat enim filius PETRI [ 50] praeclarissimi, ac potentissimi Principis Romanorum, cujus fides & actio magni consilij & fortitudinis esse solebat, ijs qui, in Sede Apostolica Canonicè con∣stituti, Patres orbis habebantur. Attonitâ igitur tot•• terrâ, in expectatione quasi tanti aduentus, direxit Rex HENRICVS BERNARDM Episcopum

Sancti DAVID de Walis, & IOHANNEM filium Patrui sui Clericum, trans mare vbi eousque idem PETRVS morabatur, Regis Anglorum de introitu suo in Angliam voluntatem jussum{que} opperiens, quatenùs illum ad se perdu∣cerent. Quibus etiam ipse Rex, prudenti vsus consilio, injunxit quatenus iter ejus ita disponerent, vt post ingressum Angliae, nec Ecclesias nec Monasteria quaelibet ad se tendens, hospitandi gratia ingrederetur, nec aliundè quàm de suis victus necessaria ei ministrarentur. Perductus igitur ad Regem, dignè ab eo susceptus est. Et expositâ sui aduentus causâ, Rex obtensa expeditione, in qua tunc erat, (nam super Walenses ea tempestate exercitum duxerat) dixit se tan∣to negotio operam tunc quidem dare non posse, cum Legationis illius stabi∣lem [ 10] auctoritatem non nisi per conniuentiam Episcoporum, Abbatum, & Pro∣cerum, ac totius Regni Conuentum roborari posse constaret. Super haec sibi patrias consuetudines ab Apostolicâ Sede concessas, nequaquàm se aequanimi∣ter amissurum fore testabatur (in quibus haec, & de maximis vna erat, quae Regnum Angliae liberum ab omni Legati ditione constituerat) donec ipse vi∣tae praesenti superesset. His horum{que} similibus, Regali facundiâ editis, praefa∣tus PETRVS assensum praebere vtile judicauit, & annuit. Quapropter, largâ Regis munificentiâ magnificè honoratus,* 1.1 omni modo se illi quicquam antiquae dignitatis derogaturum, immo vt dignitatis ipsius gloria vndecunque augmen∣taretur, spopondit plenâ fide elaboraturum. Pax itaque firma inter eos firmata [ 20] est, & qui Legati officio fungi in tota Britannia venerat, immunis ab omni officio tali, cum ingenti Pompâ, viâ quâ venerat extra Angliam, à Rege mis∣sus est. Dofris itaque transfretaturus, Cantuariae hortatu Regis, & Archiepisco∣pi magnificè à Fratribus susceptus est, & inter eos triduo cum jocunditate con∣uersatus. In quo temporis spatio querimonia apud eum deposita est pro gra∣ui injuria qua Papa CALIXTVS Ecclesiam Cantuariensem in causa THVR∣STANI Eboracensis humiliare non veritus est, & suis literis eandem humilia∣tionem, omissâ omnis justitiae consideratione, roborare. Quae ipse leui vultu ac miti mente suscipiens, priuilegia ab antiquis Patribus, olim à Romana Sede possessa, ostendi sibi postulauit, & si rata esse probarentur, quae nouiter instituta [ 30] erant, se promisit elaboraturum, vt in nihili redigerentur. Prudentum igitur ratione virorum, probatum est, Bullatas antiquitùs cartas incendio, quod to∣tam Ecclesiam necdum transitis quinquaginta annis omninò consumpsit, esse consumptas, paucis illarum in antiquis scedulis, seu veteribus libris quoquo modo raptim transcriptis atque retentis, quarum veritas, & Romani stilo elo∣quij, & auctoritate, jam per quadringentos & eò ampliùs annos, ab ipsa Ec∣clesia inconcussè possessa declaratur. Quibus ille perspectis atque perpensis, te∣status etiam ipse est, Ecclesiam Cantuariensem graue nimis & immoderatum praejudicium esse perpessam, & quatenùs hoc velociùs corrigeretur, se modis omnibus, opem adhibiturum pollicitus est. Post haec Angliam egreditur, pro∣spero [ 40] cursu procellosum mare euectus.

His ita variantibus, suprà designatus Episcopus Scotiae, Cantuariae continuè degebat, sicut olim priusquam in Pontificatum electus esset, facere solebat. Conuentum Monachorum non facile deserens, sed more aliorum sese in om∣nibus habens. Transijt in istis annus integer & semis. Venientes intereà Can∣tuariam diuersi Episcopi, Abbates, & quique Nobiles, qui hominem ex coha∣bitatione Patris ANSELMI quondam notum habebant, de negotio illius percunctabantur. Et ordinem rei edocti, eum Ecclesiam quam canonicè ele∣ctus regendam susceperat, nulla ratione juxta scita Canonum indemnatum di∣mittere posse concordi sententia asseruerunt, licet consecratus non fuerit, ele∣ctionem [ 50] videlicet quodammodò Consecrationi praestare contestantes. Vsus igi∣tur illorum & quorundam aliorum, & quorundam aliorum consilio, necne beati Patris sui ANSELMI, cujus beata conuersatio eum in multis olim informauerat,

exemplo prouocatus, qui olim ab Anglia aequè vt ipse à Scotia, pro simili cau∣sa, pari ordine pulsus fuerat, sicut longè superius habita mentio est, Regi Sco∣torum Epistolam, quam ecce subscribimus, scriptam direxit.

ALEXANDRO Illustri Regi Scotorum, EDMERVS quondam Electus Episcopus Scotiae salutem & serwitium.

Pro benigna volun∣tate, quam se erga me, vestra Excellentia olim habuisse monstrare digna∣ta est, gratias, quas possum, vobis exsoluo. Et quidem benignitatis vestrae non meritorum meorum fuisse non nescio, quod praetermissis innumeris, quos & [ 10] vitae probitas, & sapientiae atque prudentiae, illustrabat auctoritas, me in Epi∣scopatum elegistis, & Regno vestro, in ijs, quae Dei sunt, praeesse voluistis. Reddat vobis omnipotens Deus, pro tam bona voluntate illud praemium, quod bona voluntas meretur apud eum. Et hoc vtique orat quotidie, & desiderat a∣nima mea. Quod autem res alium, quàm propositi communis tenor extiterit, euentum sortita est, Dei dispositioni, quam penetrare vel subterfugere nemo potest, ascribendum fore non dubito. Quid tamen ex discessu meo à Pontifi∣catu didicerim, si facultas mihi daretur secretiùs vobis loquendi, sanctae fi∣dei [ 20] vestrae notificarem. Licet enim corpore à vobis discesserim, noueritis ta∣men pro certo, quòd fidem, quam vobis debeo (Deo juuante) non violabo. Vnde vestrum & Regni honorem, in quibuscunque potero, si non spreueritis, fideliter quaeram, ipso teste, qui conscientiae meae solus & verus inspector est. Nec haec dico, quod multum desiderem in Regno vestro episcopari, sed tamen mallem dignitatem terrae vestrae angeri, quam minorari. Praeterea nouerit bea∣titudo vestra quòd omnes qui audiunt qualiter electus, susceptus, & Pontifica∣tu saisitus, & loco Pontificis substitutus fui, vnâ sententiâ, asserunt, nec me [ 30] juste potuisse Episcopatum dimittere, nec alium (me viuente) juxta legem Domini substitui posse. Nec enim vir vxorem suam, aut vxor virum, vt alij nubat, dimittere regaliter potest. Sed fortasse dicitis, Tu dimisisti, Di∣misi quidem, sed (quod, cum pace vestra, dicatur) illata vi, cui contraire ne∣quiui. Cum enim perpes discordia, & interminabiles inimicitiae mihi, ex ve∣stra parte per eos (quos vobis familiares esse sciebam) intenderentur, nisi Epi∣scopatui funditùs cederem, & bis, vester habitus circa me, & dissaisitio, qua me bis rebus, ad Pontificatum pertinentibus, sine lege & judicio spoliastis, at∣testarentur, necessariò dimisi quod ablatum retinere non potui. Sed de istis, [ 40] epistolari breuitate, disquiri commodè non valet. Quamobrem, omissis istis, bre∣uiter suggero, quia, si in pace vestra permittitis, & opem (vt vestram Regalem sublimitatem decet) ferre volueritis, vt ad Vos honorifice redeam, ad explen∣dum apud Vos seruitium Dei & vestrum, secundum voluntatem Dei conabor iter aggredi, & in omnibus voluntati vestrae parere, nisi (quod absit) videatur voluntati Dei resistere. Quod si amplecti minime vultis, vltra non possum. Deo causam Ecclesiae suae committo. ipse videat, ipse dispenset, ipse, quod quisque meretur, in hoc suo negotio cuique reddat. Ego liberam (vt aestimo) a∣nimam [ 50] meam; ego, vit debui, coram eo exposui causam meam, paratus in om∣nibus sequi voluntatem suam. Ne tamen putetis me in aliquo velle quicquam derogare libertati vel dignitati Regni Scotorum, securum Vos esse volo,

quia, quod à me petijstis, & ego tunc quidem adquiescere nolui (aestimans aliud quàm, secundum quod postmodum didici, aestimare debebam) de Rege scilicet Anglorum, de Pontifice Cantuariorum, & de benedictione Sacerdotali, si hucusque persistitis in sententia vestra, me amplius contradictorem non ha∣betis, nec illa, me à seruitio Dei & amore vestro (quin, quod volueritis fa∣ciam) vllo modo diuellent; tantummodo alia quae Pontificis Sancti AN∣DREAE juri competunt, mihi liceat cum vestra bona voluntate àdministrare. Haec olim vobis in sinnassem, sed quia rumor quaque discurrebat, vos in An∣gliam (postpositâ omni ambiguitate) tunc vel tunc, aut certè tunc ventu∣rum, [ 10] scribere distuli, quod magis optabam secreto vobis affatu declarare. Siue igitur ista suscipiatis, siue altiori consilio postponatis, ego, quod mea re∣fert, pura & simplici conscientia feci, ipso cuncta inspiciente & examinante, qui nouit quid cuique rediturus, aequo moderamine, sit. Quoniam ergo in manu eius sunt etiam corda omnium Regum, intimo corde rogo, vt ipse cor ve∣strum, & actus vostros, ad se, sua gratia, dirigat, quatenus & Ecclesia sua, quae in Regno vestro peregrinatur, vestra ope in sancta conuersatione, de die in diem, proficiat, & animae vestrae, post hanc vitam, be atitudinis [ 20] aeternae merces, exinde proueniat. Amen. Quid, de istis, Excellentiae ve∣strae placeat, benignè quaeso mihi fideli vestro literis suis notificare dignetur. Vale.

Misit etiam, ipsis diebus, RADVLFVS Archiepiscopus & Fratres Eccle∣siae Cantuariensis, Epistolam ipsi Regi, haec, inter alia, continentem.

ALEXANDRO Illustri Regi Scotorum, RADVLFVS Cantua∣riensis Ecclesiae Minister, & Fratrum Conuentus, Domino Christo in ea [ 30] deseruiens, per illum in terra regnare, cui famulatur omnis militia coele∣stis.

Nouit Prudentia vestra, (charissime Domine) quanto tempore, Sedes Episcopalis, quae in Patria vestra, praecipua habetur, suo caruerit Pastore, quae proculdubio quantò fuerit suo destituta vigore, tantò deterius Subdito∣rum ruina inde proueniet. Vnde hortamur Strenuitatem vestram, quam Di∣uina propitiatio inter alios Reges ita absque notabili reprehensione hucusque honorauit, vt ab omnibus laudabilis habeatur, quatenùs tanto Religionis de∣trimento finem dantes, Pastorem quem Vos canonicè elegistis, & Nos legali∣ter ad Vos misimus, ad Sedem suam, ex bona voluntate vestra, reuocetis. Et [ 40] cum nec in vobis, nec in ipso culpa pateat, quare hoc dignè fieri non debeat, ex Patrum auctoritate, non intelligimus qualiter, isto viuente, alium, memo∣rata Ecclesia vestra possit sortiri Episcopum; quia Sponsa Dei, (suo super∣stite) ne fiat adultera, nisi legalem omnem contemnit Maritum. Quapropter quomodocunque hactenus, hoc dilatum fuerit, virum, sicut speramus, Vobis vtilem, & in Lege Dei à pueritia nobiliter instructum, in primum Dilectionis vestrae gradum, & in Officium sibi iniunctum, pro vestra gloria reuoca∣te. Deus pacis & dilectionis, à quo omne bonum consilium procedit, sit [ 50] semper Vobiscum. Quid Vobis videatur, de ijs quae Vobis mandamus, no∣bis precamur rescribi facite. Valeat Dilectio vestra, cum Domina Re∣gina

Vxore vestra, & cum omnibus, qui ea quae justa sunt, volunt, & Vos diligunt, Gloriose Domine, & honorandae Sanctae Matris Ecclesiae Fili. Amen.

Eodem Anno, qui fuit Annus ab Incarnatione Domini, millesimus cente∣simus vicesimus secundus, &, ex quo ab Episcopatu Roffensi, in Patriarchatum Cantuariensem translatus est Annus nonus, defunctus est Cantuariae, in Me∣tropoli Sede, RADVLPHVS Archiepiscopus XIII. Kl. Nouembris, praesenti∣bus Filijs suis; Glorioso scilicet agmine Monachorum ejusdem loci, & ••r∣tio [ 10] die abhinc, in medio Aulae majoris Ecclesiae decenter sepultus.

Explicit Liber Sextus.

Notes

• * 1.1

  ••▪ nullo modo.