Querimonia Europæ diuisa in libros duos, quorum jam exit primus.

QVERIMONIA EVROPAE. LVCETES.

Liber secundus.

HIc Albio, sequitur, inquit, vt Lucetem at∣tendamus originem & Apostasiam Eccle∣siae Romanae breuitèr apperientem.

Tum Lucetes, D. Paulus (inquit) Ro∣manam Ecclesiam Primitiuam in sola Iesu Christi fide fundauit, qua justitiam Iesu Christi peccator poenitens à Deo imputatam ad vitam ae∣ternam apprehenderet sibique applicaret. Vt Apostolum exponunt quatuor patres, duo Graeci Chrysostomus & Basilius, ac duo Latiui Hieronymus & Ambrosius. Qui omnes hominem fide sola cum Neotericis iustificatum esse concludunt. Quicquid enim excludit omnia opera, id ipsum solum remanet in negotio iustificationis ex nostra parte. Nam ex parte Dei gratia patris, meritum filij, spiri∣tus operatio cum fide coniunguntur in justificatione nostri coram Deo. Sed fides excludit nostra opera omnia. Mini∣mè, inquiuunt, excludit tantùm ceremonialia, de quibus instituta, est quaestio. Sed Apostolus vtitur argumento

ducto à genere negatiuè. Nullis, inquit, homo justifica∣tur operibus. Ergò non ceremonialibus. Negato genere species tollitur. Et quidē adeò vehementer in ceremonialē Mosis legē inuehitur, vt quiscun{que} illā cum Euangelio cō∣jungit, illi Christum nihil profuturum pronuntiet Paulus eum ad totam legem implendam obstrictum esse, eum a∣bolitum à Christo esse, & à gratia excidisse: adeò damno∣sum, onerosum, perniciosum seruitutis iugum Mosis le∣gem existimat. Quaestio tum erat, an cum Euangelio cere∣moniae legis puta circumcisio, Sacrificia, purgationes ci∣borum ac dierum delectus & obseruatio coniungi in ho∣minis iustificatione deberent. Et quaestio nunc est, an doctrina de justificatione gratuita per fidem ceremonias Pontificias, puta missaticum Sacrificium, purgatorium, indulgentias, peregrinationes Religionis ergò, aquam lu∣stralem, ciborum dierumque delectum caeterasque eorum traditiunculas admittat. Respondet Apostolus rotundè, non, non, & hanc doctrinam peregrinam vocat. Heb. 13. & has ceremonias juga seruitutis appellat. At Romana Ecclesia non conjungit Mosaicas ceremonias. Esto. At coniungit Pontificias & multas, partìm vanas, partìm im∣pias. Sancte Deus, te appello: Tunè tuas ceremonias ab∣rogasti, vt Papa reponeret suas? Tu remouisti paucas, vt ille plures induceret? Tu sustulisti graues, vt ille stabili∣ret l••ues? Mosaicae ceremoniae vtiles ad tempus & piae à Deo ipso institutae, quae multos ad Christum promissum adduxissent, consistere cum Euangelij gloria minimè po∣tuerunt: & Pontificiae à Deo nunquam ordinatae, partìm absurdae, partìm impiae, quae à Christo jam exhibito ho∣mines abducunt, cum Christi fide in justificationis nego∣tio coalescent? Minimè verò, minimè: quas dum mo∣derna Ecclesia Romana cum Christi fide commiscet, Chri∣stum sibi inutilem reddidit, ad totam legem implendam obligata est, abolita est à Christo, excidit à gratia. Vt è Coelo tonat Apostolus. Ac vt verba Apostoli pressiús vr∣geam, sibi & alijs damnosum, onerosum, perniciosum ser∣uitutis jugum imposuit. Abolita est à Christo, abolita igi∣tur

à fundamento. Excidit à gratia, excidit igitur à salute. Respondeat mihi tota Iesuitarum natio docta, si possit, ad hoc Apostolicum argumentum. Reformata Ecclesia certè hisce fulminibus exterrita, à moderna sese Romana Syna∣goga segregauit salutis suae causa, eò quòd Romana à seip∣sa discessisset. Redeat igitur adse, ne nos abstrahat à salu∣te. Ne nobis tam grauia iuga seruitutis imponat. Si faciat, respondebimus, vt Lacaedemonij Atheniensibus, si duriora morte nobis imperaueritis moriemur potiùs quàm patie∣mur respōdebimus vt patres nostri Carolo Quinto respon∣derunt, si iuga nobis tam contumeliosa Christo, tam dam∣nosa, onerosa, perniciosa conscientijs nostris imposueris, loquendum est libere, moriemur. Ne iam mihi friuolas Illas responsiones obtrudas, Ecclesia etrare non-potest, ego sum Apostolicae sedis successor: mea successo, mea posses∣sio est: prior possideo, diu possideo: quid ego longam suc∣cessionem personarum, si principalem, vt vocat, Irenaeus doctrinae successionem amiseris, non sunt semper sancto∣rum haeredes, qui tenent loca sanctorum, sed qui exercent opera. Si Papa doceat Petri & Pauli fidem, sit Petri Pauli∣que successor, sin aliam doctrinam docet. Non plùs Petro succedit Romae, quem Turca succedit Iacobo Hierosoly∣mis aut Caiphas successit Moysi, cuius in cathedra s••dit, cum filium Dei cruci affigeret.

Sed quoniam hic Paulinus, articulus est fundamentum Ecclesiae, sine quo stare Ecclesia non potest, breuiter expli∣cemus terminos omnes huius propositionis peccator poe∣nitens iustificatur coram Deo fide sola. Non dicit Paulus quemuis peccatorem iustificari, sed poenitentem. Deus cum iustificat hominem inuenit impium, sed impium non relinquit. Hoc enim esset sancta Chlamide sua tegere pec∣catum, non sancto spiritu suo vincere peccatum. Itaque pium ei dolorem indit, sanctumque propositum. Primus gradus poenitentiae admissa deflere, secundus deflenda non admittere. Deus enim promittit veniam peccatori, non peccaturo. Subiectum igitur huius enuntiationis pecca∣tor, sed poenitens praedicatum enucleemus, quod duabus

constat terminis, iustificari & fide sola. Iustificatio est actus Dei, non qno Deus iustum facit, sed quo Deus iustum reputat peccatorem. Non quo Deus iustitiam homini ha∣bitualitèr infundit, sed quo justitiam ei liberalitèr impu∣tat: vt Paulus Dauidis testimonio confirmat. Non qua Deus hominem imbuit, sed qua Deus hominem in duit, vt Pau∣lum exponit Augustinus. Quod non ita intelligendum est, ac si Deus iustitiam fidelibus non infunderet suam, quibus imputat alienam, sed quoniam illa infusa iustitia semper in huius vitae curriculo imperfecta est, ideò illa coram Deo stare non potest, imputata Christi iustitia sola potest, quae omnibus numeris absolutissima est. Quare nulla nos o∣pera iustificant coram Deo, nisi sola Christi opera, sola Christi iustitia natiua, actiua, passiua, quam in se praestitit ipse pro nobis, non quam operatur in nobis, quae nostro semper vitio manca & mutila est: nec tamen dubitandum, qum opera sanctorum in Christo quamuis imperfecta pla∣ceant Deo, sed non placant Deū, nihil placare Deū potest, nisi purissimum & perfectissimum sacrificium Iesu Christi a seipso semel oblatum in cruce, vt patris iram placaret pro nobis ac iudicio satisfaceret. Iam fides est verbum relati∣vum, quae nobis infusa per spiritum sola nos iustificat non vt opus, sed vt instrumentum: non enim dignitate actus sui, sed virtute obiecti sui nos iustificat, & si propriè loqui cum Apostolo volumus, non tam fides nos iustificat, quam fide iustificamur. Vt manus nos non propriè nutrit, sed cibus manu sumptus, ita fides nos non propriè iustificat, sed Christus fide sumptus. Vt annulus includit gemmam, & testacea continet olla the saurum, sic fides vera, quarhuis infirma Christum. Gemma non annulus, thesaurus non olla propriè locupletat possessorem: ita proprié Christus, non fides iustificat poenitentem. Sed vt olla est vasculum, quo thesaurus continetur: sic fides est vnicum instrumen∣tum, quo Christus comprehenditur, vel apprehenditur potiùs. Non enim notitia Christi tam in plena Christi comprehensione, quàm in certa apprehensione consistit. Quod Christus ipse elegantissimè explicauit Iob. 3. ducta

ab aeneo Serpente similitudine. Nam vt aeneo Serpenti promissio sanitatis est annexa, vt quiscunque Israelita ab igneo Serpente laesus rectò solùm in aeneum intueretur, conualesceret: ita Christo promissio salutis annexa est, vt quiscunque Christianus peccati morsu vulneratus, rectè modò in Christum crederet, seruaretur. Vt illìc ex parte Israelitae nihil requirebatur, nisi rectus in Serpentem intui∣tus: vt sanaretur: sic ex parte Christiani nihil requiritur, Nisi recta in Christum fides, vt iustificetur. Itaque cum Christus ipse rogatus à Iairo, vt filiam illius parvulam a∣nimam iam agentem valetudini restitueret, audito virgi∣nem expirasse, patrem maerentem, hisce verbis est conso∣latus, Crede tantum, Marcae 5. vers. 36. Cuius filiam post excitauit. Sed si Christus fidem solam requisiuit a Iairo, vt vitam temporalem filiae suae virtute Christi restitutum iri confideret: Certè fidem solam à peccatore postulat qua vitā aeternā animae suae merito Christi recuperatū iri certò sibi persuadeat. Neque solùm fidē postulat, sed & donat: requirit vt credamus, & facit vt credam{us}, requirit vt resipis∣camus, & facit vt resipiscamus: ita Dei dona fides & resi∣piscentia, ita duas hasce conditiones salutis non tam exi∣git à nobis, quàm implet in nobis, vt cum principium, tum instrumentum salutis vnicum ab eo profectum intelligi possit. Itaque Paulus Christi optimus interpres, Ephes. 2. vers. 8. Gratia seruati sumus, inquit, per fidem, nou ex nobis, Dei donum est, non ex operibus, nequis glorietur, quo loco operâ secundae nostrae creationis excludit, vers. 10. & in Epistola ad Rom. Sic totius causae suae fundamen∣tum posuit in Syllogismo disiunctiuo, quod constat ex im∣mediatè contrarijs. Aut fide, inquit, iustificamur, aut operibus. Non operibus, vt 1.2.3. cap. conclusit vers. 20. Ergo fide sine operibus, vers. 28. id est, fide sola. Vt patres Graeci & Latini cum Noetericis exposucrunt. At nunquam dixit Apostolus fide sola. Ne Moyses quidem cum diceret, diliges Deum tuum tota anima, toto corde, totis viribus, hac voce solum addidit, sed Chris∣tus, expositionis loco addidit, Dominum Deum tuum a∣dorabis, & ei soli seruies, quamuis Moses voculam non habe

ret.' Sic cum Apostolus conclusisset hominem iustifica∣ri fide sine operibus legis patres inde necessariò intule∣runt. Ergò fide sola; cum Christo statuentes Scripturam sanctam non in superficie, sed in medulla, non in verbo∣rum folijs, sed in rationis radice consistere, vt scite Hiero∣nymus dixit. Nam quod Divus Iacobus cap. 2. vers. 24. contra concludit in speciem, hominem iustificari operi∣bus & non fide sola, cum spiritus Dei in Iacobo scribens spiritui in Paulo, scribenti contradicere non possit: intel∣ligere debemus. Nec idem subjectum, nec idem praedica∣tum, id est, nec eandem fidem, nec eandem iustificationem ab vtroque Apostolo positam. Paulus veram fidem in cor∣de fixam requirit, Iacobus falsam in lingua volitante ex∣cludit: Paulus viuam ponit, Iacobus mortuam remouet. Paulus foecundam admittit, Iacobus sterilem explodit. Paulus assumit Christianā, Iacobus reijcit Diabolicā. Por∣ro alitèr iustificationē sumit Paulus, alitèr Iacobus. Paulus pro imputatione iustitiae coram Deo. Iacobus pro osten∣sione justitiae coram hominibus, ostende mihi fidem tuam ex operibus tuis, inquit Iacobus, vt ex Abrahami exemplo ibidem allato Ocumenius & Aquinas ipse obseruauit. ho∣mines enim non ex fide sola de altero, sed ex eius operi∣ribus iudicant. Haeccine pugna? Haeccine contradictio est? At fides sine operibus, vt corpus sine spiritu mortuum est. Sanè promissio Christi est forma atque anima fidei, fides forma atque anima Charitatis. Fides animata per verbum & spiritum duplicem vitam agit, vnam, qua vi∣vit apud Deum per apprehensionem Christi, Gal. 2. alte∣ram qua viuit apud homines per exercitium charitatis, Gal. 5. & per bonorum operum functiones. Fides igitur vitam suam non sumit ab operibus, sed ostendit in operibus: vt Quod si opera nostra nihil conferant ad iustitiam coram Deo consequendam, quomodo, inquies, illud celebre di∣ctum Augustini cum hiscè tuis reconcilias, Qui te fecit si∣ne te, non te seruabit sine te. Ita nimirum, salus in Scrip∣tura duplici sensu vsurpatur, vel pro redemptionis initio, vel pro redemptionis cōplemento, pro redēptionis initio,

fides tua te salvum fecit, inquit Christus & Apostolus, gratia seruati estis per fidem, Ephes. 2. Pro redemptionis complemento, Rom. 10. Corde creditur ad iustitiam, ore fit confessio ad salutem. Praecedit fides, confessio sequitur. Vtraque necessaria, fides est cordis, confessio oris & ope∣ris. Fides ad iustitiam, confessio ad salutem. Suprà salutem fidei confessionique tribuebat. Nunc diuidit effectum non secundúm partes, sed secundúm gradus. Iustitia enim est salutis principium, eam fidei proprijssime tribuit, quia fide sola iustificamur, vt ante conclusit, hoc est remissionem peccatorum Christi merito consequimur: qui primus est salutis gradus. Confessioni tribuit & orali & actuali salu∣tem, quia fide priùs iustificati confessione oris & operis gloriam coelestem obtinemus, quae est salutis complemen∣tum, quo sensu Augustinus salutem accepit. Et recté. Nam inter iustificationem & glorificationem bona sanctificatio∣nis opera intercedunt, quae quamuis necessaria non fue∣runt ad nostram salutem inchoandam, quae nostra iustifi∣catio dicitur, at necessaria sunt ad salutem consumman∣dam, non vt causae, sed vt viae, vt Augustinum Bernardus exponit, quae nostra glorificatio est. Et ita verum est, quod scripsit Augustinus, Qui te fecit sine te, non te seruabit si∣ne te. Quamuis alij legunt cum interrogatione, qui te fecit sine te, non te seruabit sine te? Sed perperam, vt ego iudi∣co. Qua in parte, si quisquam, beatus Augustinus, S. Pauli mentem rectè expressit, qui neque homini non renato de∣dit libertatem arbitrij ad bene operandum, ne hominem faceret sacrilegum, neque renato libertatem ademit, ne hominem faceret ignavum. Cauendum cum Aposto pu∣tauit, vt nec diuinae gloriam gratiae minueremus, nec secu∣ritatis humanae torporem aleremus: ne dum plumas hu∣manae decurtamus superbiae, Christianae neruos incidamus industriae. Solam igitur fidem in iustificatione requirit Au∣gustinus, nam quae possunt esse bona opera hominis ad∣huc non iustificati? Itaque illud non est minùs celebre di∣ctum Augustini, opera non proecedunt iustificandum, sed sequuntur iustificatum. Igitur semper cum fide in conuer∣satione Christiani hominis coniunguntur. Vt Iudith cum

Bethuliae suae liberandae causa procederet ad occidendum Holophernem, ancilla sua fuit in itinere comitata, sed in actu liberationis fuit sola: sic fides, cum vt animam liberet, virtute Christi Diabolum aggreditur, pedissequis suis semper est bonis operibus in itinere comitata, sed in actu liberationis sola versatur. Est certè fides omnium Regina virtutum, Deoque licet absurda, & iudicio carnis impos∣sibilia promittenti firmitèr assentiens dat maximam Deo gloriam suae veritatis, sapientiae, potentiae, misericordiae. Quam copiosè, quàm magnificè, quàm vehementer diui∣tias divinae gratiae in hominis salute procuranda grataitae divinus ebuccinant Apostolus in suis illis sanctis Epistolis: quibus summam totius Christianae doctrinae breuitèr cō∣plexus est. Quatuor enim effecta producit illa, vbicunque purè sata est: corruptam hominis naturam abijcit, diuinae gratiae gloriam effert, concupiscentiae vim eneruat, con∣scientiae pacem parit. Nam peccatori humilitatem inserit, humilifidem ergà Deum, fideli sanctimoniam, sanctose∣curitatem. Dum verè poenitens, rectèque credens, pièque viuens in vita certus, in morte laetus exultat. Antichris∣tianà doctrina quatuor contrarios edit effectus. Depraua∣tam hominis naturam extollit, diuinae laudem gratiae mi∣nuit, concupiscentiae fomitem addit, conscientiae pacem detrahit. Dum hominem opinione suarum virium infla∣tum, imminutione diuinae gratiae ingratum: intrà turpem, extrà speciosum, in via dubium, in fin•• timidum facit: vt nec verè resipiscere, nec rectè credere, nec piè viuere, nec beatè mori, nisi mutata sententia, possit. Fons autem il∣lorum bonorum quae dixi omnium, est fides, quae Christo tàm arctè copulat animam, quàm sponsam sponso suo, vt iure clamet in Cantico, Dilecte, tu meus es, & ego tua sum. Et quemadmodum Regina nunquam procedit foràs sine honorato seruorum ancillarumque comitatu, sed actu∣ra cum Rege sponso suo de reconciliatione, si, vt fit, inci∣derit offensio, vel de amore coniugali, vel de donis spon∣salibus, comitatum relinquit foris, ipsa sola thalamum sponsi Regis ingreditur: ita fides quocunque progreditur sempersibi socias & comites habet adiunctas egregias ani∣mi

virtutes Spem, Charitatem, Patientiam, Temperan∣tiam, &, quae familiam ducit, pietatem, sed actura cum Christo sponso suo de reconciliatione remissioneque pec∣cati, de justitia, de vita aeterna alijsque donis sponsalibus, comitatum suum relinquit foris, ipsa cubiculum coelestis sponsi sui, thorumque nuptialem intrat sola. Ex qua bona opera necessariò nascuntur, non vt causae regnandi, aut precia Coeli, aut merita salutis, sed vt viae Regni, vt praesa∣gia Coeli, vt electionis germina, vt salutis sigilla; vt gra∣dus scali{que} per quas ad coelestem gloriam nobis est ascen∣dendum. Et vt fides iustificat personam coram Deo, sic opera iustificant fidem coram hominibus. Ita quamuis bo∣na opera non sunt causae iustificationis, tamen iustificatio cit causa bonorum operum: & licet non per virtutes ad fi∣dem, at per fidem ad virtutes pervenimus, vt venerabilis Beda doctè pièque dicebat. Non est dubium, quin quo tempore spiritus Christi fidem ignenerat animae, eodem etiam tempore ingeneret poenitentiam, quae tres in nobis edit effectus, luctum pro peccato, luctam cum peccato, victoriam posteà fugamque peccati: sed cum odio peccati amor iustitiae iungitur, ex quo bonorum operum studium enascatur necesse est. Poenitentia igitur in justificatione peccatoris, vt dixi per necessaria est, vt praeparatio perso∣sonae ad iustitiam recipiendam, quam Deus gratis donat. Fides autem est iustitiae recipiendae vnicum instrumentū vt docet Apostolus: per fidem enim promissionem spiritus re∣cipimus. Gal. 3. Quod idem docuit Iohannes praecursor Christi, quotquot Christum, inquit, receperunt, ijs dedit praerogatiuam, vt fierent filij Dei, qui crediderunt in no∣men eius. Sic Christum recipere & in Christum credere synonima sunt. Quod si poenitentia cum fide contendat, quasi simùl ipsa cum fide iustitiam recuperet amissam, vt Salinator qui Tarentum amiserat, & Fabio qui recupera∣uit, dixisse dicitur, mea opera, & Fabi Tarentum recepis∣ti, idem fides poenitentiae commodè respondere possit, quod Fabius Salinatori, certè, nisi tu Salinator Tarentum perdidisses, ego nunquam recuperassem, sic fides, nisi tu

poenitentia doleas iustitiam amissam, ergo nunquam tibi restituam. Indicat peccatum praecessisse poenitentia, non tollit: & est non causa consequendae iustitiae, sed praepa∣ratio necessaria ad eam consequendam, vt acus inducit fi∣lum gratiae, id est, fidem, qua Christo alligamur. Quòd si poenitentia non sit coniungenda cum fide, vt iustitiae re∣cipiendae instrumentum, certè nec spes, nec charitas, quae ab illa fide necessariò nascuntur, vt Apostolus docuit.

Quarum differentiae homini in sacris literis, & in ago∣ne conscientiae exercitato facilé noscuntur. Fides veritatem promissionis spectat, spes fructum promissionis expectat, charitas mandatum legis obseruat. Fides est certa divinae benevolentiae apprehensio, spes est firma divinae gloriae expectatio. Charitas est syncera divinae sanctitatis imitatio. Fide nos amari à Deo propter Christum certò scimus. Spet nos à Deo coronatum iri, confidimus. Amore Deum, vt patrem, qui nos in praesens amat, & in poste∣rum coronabit, syncerè redamamus. Fides est vita atque anima spei, spes est robur & sanguis fidei, vt eam Cle∣mens Alexandrinus appellat: charitas est vtriusque proba∣tio, & cum pluribus prodest, tum lingiùs durat, quàm fides, aut spes, vt docet Apostolus. Fides est spiritualis nostra prudentia, qua profligamus errores. Spes est spiri∣tualis nostra fortitudo, qua perferimus aerumnas. Charitas est spiritualis nostra obedientia, qua vitia fugimus, & vir∣tutes exercemus. Fides est vnicum instrumentrum iustifica∣tionis nostrae, spes est praesagium glorificationis, charitas sanctificationis nostrae symbolum. Spes est character ele∣ctionis nostrae, spes est obsces coronationis, charitas tessera regenerationis, quas Apostolus & subiecto, & obiecto, & officio suo sic distinguit, vt homo spiritualis non plus vi∣vere possit sine fide, spe, charitate, quàm sine corde, cere∣bro, jecore, naturalis. Cor est principium vitae, cerebrum est radix sensus at{que} motus, jecur fons sanguinis. Quae quidem omnia Christus homini spirituali censendus est. Fides est coelestis arteria, quae spiritum vitae in animam de∣ducit à corde & capite suo Iesu Christo. Spes est quasi

coelestis nervus, per quem sensus futurae gloriae anticipa∣tur, & in hac miseriae valle praecipitur. Charitas est quasi vena jecoris, qua sanguis ad omnes mystic•• corporis partes roborandas distribuitur, & derivatur. Haec est doctrina verè Apostolica, in qua primitiua Ecclesia Romana fun∣data est.

Sed fidem solam in Christum ponit Apostolus iustitiae instrumentum. Concludimus, inquit, justificari hominem fide sine operibus legis, id est, fide sola, vt Chrysostomus, Basilius, Hieronymus, Ambrosius locum exponunt. Nam quod hìc Pontificij distingunt, fidei soli primam iustifi∣cationem assignantes, quam definiunt esse translationem hominis à statu peccati ad statum gratiae & iustitiae, secun∣dam autem justificationem fidei & operibus, quam dicunt esse translationem hominis à statu justitiae ad statum vitae & gloriae, in eo quidem splendidè mentiuntur. Nam Christus ipse docuit Iohannis 5. credentem transisse jam à morte ad vitam, non dicit modo à peccato ad just••tiam & gratiam, sed à justitia ad vitam & gloriam. Vt post, magis ex Apostolo constabit. Qui 1. Rom. ver. 17. docet justitiam in Euangelio reuelatam à fide in fidem. Non à fide in o∣pera, quasi fides justitiam inchoet, & opera perficiant. Vt Synodus Tridentina censuit, sed à fide in fidem, fidei tri∣buens justificationis & initium & finem: operis & fastigium & complementum. Ideòque post cap. 5. manifesté de∣monstrat hominem iustificatum per fidem habuisse acces∣sum in gratiam, per fidem stare in gratia, per fidem etiam gloriari sub spe gloriae Dei. Ita principium, medium, & fi∣nem salutis fidei soli assignauit. Vbi igitur illa vestra se∣cunda justificatio, quam in fide & operibus constituitis? cum fides sola nos non solum à ••••atu peccati ad statum iu∣stitiae & gratiae, sed à statu iustitiae & gratiae ad statum glo∣riae, vitae{que} transtulerit? vt Apostolus 8. ad Romanos eos, quos Deus ju••••ficauit, non glorificandos, sed iam glorifi∣catos esse declaret. Adeò vt eos 2. ad Ephes. cum Christo, & in Christo iam in coelestibus considere, coelique muni∣cipes esse apertè pronuntiet. Reformata igitur Ecclesia sic

definit justificationem ex D. Paulo esse aeternum actum Dei, quo fideli omnia sua peccata condonat, Christi justi∣tiam imputat, & vna cum sanctificationis spiritu vitam do∣nat aeternam. Omnes autem Bellarminianas, aut Staple∣toni••nas argutias, quibus hanc gratuitam solius fide•• justi∣ficationem oppugnant, ita enucleatè clarèque dissoluit, vt solaribus prope radijs Apostolica veritas ad consolatio∣nem oppres••ae conscientiae scripta, Ecclesiae restituta esse videatur.

Quamuis autem in casu iustificationis bona opera à fi∣de disiungat, vt ipse Paulus, tamen incursu conuersationis cum eodem opera bona cum fide conjungit. Ideòque & doctrina & exemplo populum ad omne genus virtutis & rectè factorum cohortatur, vt Dei gloriam illustret, suam salutem confirmet, & alienam procuret, & cum omnium hominum, tum praecipuè sanctorum viscera refocillet at∣que reficiat. Ita curam bonorum operum premit, sed fi∣duciam tollit, studium vrget, sed meritum eneruat. Nec minùs à malefactis dehortatur, quòd homines licet prop∣ter bona opera non seruentur, tamen propter mala opera damnantur, vt distinguit Apostolus, mortem peccati sti∣pendium esse, sed non addit iustitiae vitam stipendium es∣se, verùm Logica multò meliore, vitam aeternam esse do∣num Dei per Christum Iesum Dominum nostrum. Rom. 6. Ex quibus principijs Apostolicis concludit Ecclesia, virum vere poenitentem & pium de salute sua certum & esse posse, & esse debere, quoad praesentem gratiam & quoad finalem perseuerantiam. Vocationem enim & dona Dei esse sine poenitentia, vt docet Apostolus: iustificationem esse aeternum actum Dei qui rescindi non possit: fidem Dei donum esse semen incorruptibile, quod semper ma∣neat: spiritum Dei dari fideli, non solùm vt pignus, sed vt arrham, coelestis haereditatis, vt dicit Apostolus, & quem∣admodum Aquinas obseruat, vt partem precij, quod non est auferendum, sed complendum. Quòd si fidelis in gra∣uem lapsum inciderit, vt Dauid, vt Ionas, vt Petrus, eum non deiectum à statu gratiae, sed suspensum ab vsu gratiae,

tantispèr, donec nouo actu poenitentiae novum illum rea∣tum aboleuerit. Priuatum interea spiritus libertate, non spiritu, spoliatum gaudiosalutis, non salute, esse membrum Christi iuxta vnionem spiritus & vitae, non iuxta commu∣nionem virtutis & efficaciae, eousque, vt sensu suo ad tem∣pus videatur emortuum, quemadmodum Regi Dauidi ac∣cidit, cum sic precaretur, Cor mundum crea in me Deus, & spiritum renoua rectum in me, suit igitur non reuera nouae fidei creatio, sed veteris renouatio, sic enim sequitur, spiritum tuum ne auferas à me, habuit igitur. Nam cum Rex esset à Nathane Propheta, reprehensus ita, vir mortis es, statim Dauid respondit ingenuè, peccaui. Vnde con∣stat fuisse in Dauide compressum spiritū, non extinctum. Vnde etiam Augustinus fidem Regis non fractam, sed cur∣uatam esse dicebat, & Bernardus, fuit, inquit, in Dauide fidei non abolitio, sed soporatio: quemadmodum etiam Imperator Theodosius, cum septem millia Christianorum interfici Thessalonicae, temerè mandauit, reprehensus ab Ambrosio peccatum humilitèr confessus est. Neuter Rex adversus suum reprehensorem excanduit, sed vterque re∣prehensus suam poenitentiam declaravit. Sed tantàm esse voluit Apostolus, verè poenitentium certitudinem fidei, qua cum praesentem gratiam tum futuram gloriam appre∣henderent, vt nullam inde carnalem, sed spiritualem secu∣ritatem oriri manifestè scribat Ambrosius in hunc locum, Nulla est ijs cōdemnatio, qui sunt in Christo Iesu qui am∣bulant non secundum carnem, sed secundum spiritum. Habent enim electionis arcanae suae indicem spiritum, vt loquitur Bernardus, testem vt ait Paulus, qui spiritus ad∣optionis appellatur, contestans spiritui nostro nos esse filios Dei & haeredes, & cohaeredes Christi. Quod si nobis An∣gelus aut Archangelus testaretur à Deo missus, vt est mis∣sus ad Manoam, crederemus: quantò magis cum spiritus, Angelorum Deus nostro id spiritui contestetur in corda nostra à Deo missus, credere debemus? Angelus quam∣vis sit excellens creatura tamen creatura, gutta huius oce∣ani,

scintilla huius ignis, radius huius solis, qui nostris ani∣mis illuxit: porrò Angelus tantummodò loquitur exter∣nis auribus spiritus testatur spiritibus nostris: Angelus testatur, sed non persauadeat, spiritus ita testatur, vt persuadeat, nam eius instinctu clamamus Abba pa∣ter. Angelus nuntium tradit, & evanescet: at spiritus habitat in cordibus nostris, velut in Templis suis. Dum Deum in Christo patrem fidelitèr, ferventèr, humilitèr invocamus vt neque tepidae, neque timidae, neque tumidae sint preces nostrae, sed zelo ardeant, fide audeant, metu modestae sint, profectae cum ab amore, tum à timore filia∣li, quorum vterque certam salutis fiduciam parit. Quae si nobis Angeli testimonio confirmari potest, quanto ma∣gis spiritus testimonio, qui profunda Dei perscrutatur, quò filijs illa Dei revelet, vt docet Apostolus. Cuius metho∣dum nos cum Augusti••o sequimur. Qui aguntur spiritu Dei, ij sunt filij Dei: ijs spiritus adoptionis contestatur fi∣liationem suam. Nemini spiritus Dei gratiam solaminis impertit, nisi cui gratiam regiminis largitur. Nemini pa∣racletus, nisi cui Dux est: nemini dat testimonium adop∣tionis, nisi cui studium obedientiae dederit: neminem eri∣git, nisi quem dirigit. Remouet exanimis nostris seruilem m••tum, sed retinet filialem: & castum timorem semper cum certa fiducia conjungit. Nam territi, praecavemus, pracaventes, securi sumus. Ita timor cautionem, cautio securitatem parit. Tridentini vanam haereticorum confi∣dentiam taxant, praesumptionem traducunt. Quos feriunt? Non est nostra vana, sed pia confidentia: non praesump∣tio, sed devotio. Haec est enim nostra doctrina Apo••••ioli∣cae consanguinea. Caueant igitur Tridentini, ne per no∣strū latus Apostolum vulnerent. Habemus porrò Cathari∣num, Nazinarium in Concilio nobis suffragantes. Nam quod peccata videntur fidem sanctorum ad tempus inter∣cidere, certè cum Dei promissione, tum Christi prece ita muniti sunt, vt fidei vivae licet actum interdum intermit∣tant, habitum tamen nunquam amittant: peccata fateor, gravia tollunt gratiam meritoriè, sed non tollunt effectiuè,

vt sanior schola concedit: & actum Regenerationis indiui∣duum ponit, renovationis dividuum, quòd vt semel gene∣ramur ad vitam temporalem, ita semel regeneramur ad vi∣tana aeternam, quam gratiam regenerationis quisquis ite∣randam esse dicat, non video sanè cur sigillum gratiae bap∣tismum iterandum neget. Quod quam absurdum sit, vi∣dent: absurdum igitur illud, ex quo consequitur, fatean∣tur necesse est.

Quarè mihi quidem confessio Anglicanae Ecclesiae ma∣ximè placuit, articulo decimo, quo fideles dicuntur à gra∣tia posse recedere, quod non idem esse ac excidere ex gra∣tia doctissimus Rex vnà cum Clero suo in Hamptoniensi colloquio luculentèr exposuit. Et improbissimum illum Petri Pertij libellum de Apostasia sanctorum inscriptum, missum ad Reuerendissimum Archiepiscopum Cantuari∣ensem, quasi cum Anglicana confessione congruentem vehementèr improbavit. In quo quidem dogmate, Armi∣niani videntur cum Pontificijs quasi Sampsonis vulpes ca∣pitibus divisi caudis colligari ad instammandam Ecclesiam. Nos verò cum nostris viribus renuntiamus, tum Dei po∣tentia planè confidimus nos custoditum iri per fidem ad salutem aeternam, vt docet Petrus: quod si nos potentia sua custodict per fidem, certè custodier fidem: & si ceci∣derimus, manum supponet, ne collidamur, vt loquitur Propheta, & salubrem poenitentiam dabit, vt ex peccato resurgamus: & juxtà promissionem, talem timorem in∣det animis nostris, ne ab eo vnquam recedamus; sed ei perseuerantèr adhaereamus, vt locum exponit Augustinus, quam sanctam fidelium plerophoriam Pontificij penitùs e∣verterunt, & Epochera illam carnificinam conscientiae in∣duxerunt. Quo dogmate Sathanas nullum vnquàm pe∣stilentius excogitavit: hoc enim commento fidem & con∣solationem omnem penitus elisit: Christianismum in me∣rum paganismum convertit: Quid enim, quaeso, promis∣siones Euangelij à sigmentis Mahumetis, fides & spes Christiana ab opinatione & superstitione Paganica diffe∣rent,

si non major ex illis quàm ex istis certirudo salutis o∣riatur? conscientiae perpetuò fluctuabunt instar fluctuum Marinorum, qui ventis agitantur: tandemquè necessariò in desperationem demergentur, siquidem frustrà existi∣mat homo se quicquam accepturum à Domino, qui dis∣ceptat, vt ait Iacob. 1.6. Ita vel hoc vnico impio dogmate, si nullum aliud haberet, apertè se prodit Pontifex esse gran∣dem illum Apostatam Antichristum. Erat enim in hoc Apostolico fundmento extructa Romana Ecclesia Primiti∣ua: à quo ••amdiù penitùs excidit. Nihil vt moderna ha∣beat causae cur se ab Apostolo laudari, suamque fidem ce∣lebrari censeat. Nàm illam Ecclesiam, non istam, illam non istam fidem commendavit Apostolus. Cum Piso vir ex nobilissima familia natus,* 1.1 sibi consulatum à populo Ro∣mano delatum gloriaretur, dictum hoc à Cicerone meri∣tò retulit, non homini delatus est honos, sed nomini: Piso est Consul à populo Romano factus, non iste Piso: sic cum moderna Ecclesia Romana sibi laudem ab Aposto∣lo tributam, suam fidem celebratam esse jactet, responde∣mus & jure quidem, quidem Apostolus non istam, sed illam Ecclesiam, non istam, sed illam fidem commendavit. Te, te, Christe, judicem appello: cuius Apostoli Paulus & Iohannes Apostasiam Romani Pontificis, & Romanae Ecclesiae vivis coloribus depictam praedixerunt, (alter e∣nim scripsit mysterium, alter commentarium) vterque tuo spiritu, vix vt clariùs potuisses loqui, si Papam Romanum nominasses. Habeo fratres varijs in Academijs qui versi∣bus vt antiquitùs Prophetae res sanctas & graves carmini∣bus ex primere solebant, grandem hunc Apostatam, & Apostaticam Ecclesiam, in qua sedet, expresserunt: quos proponam vobis, ô Reges, si placet, vt animi vestri grata quadam varietate recreentur. In quibus Christum ipsum alloquitur.

Nemo, Christe, tuis quam transfuga, saeuior hostis, Non Nero tam s••uus, quam Iulianus erat.

Quantum sydus erat Romanus Episcopus orbi, Quum verae fidei praetulit ille farem? Sed cum coelestem cultum{que} fidem{que} reliquit,* 1.2 Dicitur in Stygium stella ruisse lacum. Vt doctus, nauus syncerus presbiter orbi, Fixa velut coelo est lucida stella suo, Sic indoctus, iners, corruptus dicitur esse Stella cadens, sanctis exitiosa tuis. Qualis Apostaticus Romanus Episcopus orbi Apparet, seruis dira comaeta tuis. Vt Paulus legitur mysteria, Christe, Iohannis Commentariolis exposuisse suis. Nempe notis binis depictus Apostata grandis,* 1.3 Concessas escas coniugium{que} vetans, Coelebs immundus casto quasi sanctior esset Coniuge, vel piscis, purior esca foret, Quàm caro, quae quamuis nobis res parua videtur,* 1.4 Doctrina est, Paulo teste, Diabolica. Non hìc blasphemus perstrictus Marcion ausus, Quippe creaturas qui violare bonas.* 1.5 Tactus hypocriticus Romanus Apostata mendax, Ausus sub specie qui prohibere boni. Adde, quòd I doli cultor conuincitur, Ergò Daemonis, vt Logice sancta Iohannis habet.* 1.6 Sic seu doctrinam, seu cultum penderis omnem Papismum noscas esse Diabolicum. Adde quòd à refuga scribat miracula Paulus* 1.7 Falsa Diabolicis facta fuisse dolis.* 1.8 "Qui Christum sumit, nec Christi sumit amorem, Christo, quem priùs est visus habere, caret. "Subtracto{que} oculis vero mendacia credit,* 1.9 "Priuat eum, quem vult perdere, mente Deus.* 1.10 Qui{que} immortalem mortali fingere forma Audet, eum{que} colit quem facit ipse Deum, Nonne Deus iustè foedis affectibus illum Tradat, & in mentem conijciat reprobam?

"Augmentum sceleris tormentum grande seelesti, "Est{que} male, domino vindice, poena malum. "Nullum iudicum tam formidabile, quam cum "Punit criminibus crimina prima nouis. Vt cum spurcitiem carnalem à numine poenam Spurcities Papae spiritualis habet. Monstro notas, designo modos, dilucido causas A vera lapsus, quae data, prima, fide. Falsa premo, parte velut aposteumata sane Plurima quae longo praeualuere die. Quis credet, dices, si non quibus omnia veris, Falsa accreuerunt, tempora certa notes. Non credes medico vetus aposteuma secanti, Ni dicat, quando coeperit illa lues? Multa planus cudat si falsa numismata, veris Mixta{que} falsa probet Lydius esse lapis, Nonne reum credes, actor nisi dicere possit Cuncta quoto nebulo cuderit illa die? Non est ista palam, non est simùl haeresis orta, Sed clàm, sed lentis passibus aucta suis. "Mystica tota lues, tectis astutia sensim "Inuexit Sathanae quam vetus vsa vijs, Ingenio papae tumidi, crudelis, auari Ad Regni augmentum semper abusa sui. Quid quòd doctrinae genius papalis hyanti Papali plenè seruit auaritiae? Sola fides exosa, quod omnia dogmata papae Commoda principijs destruat vna suis. Purgantes flammae flammas aluere culinae Papalis, scorto scorta tributa ferunt: Iudaei Iudae quae vectigalia pendunt? Quos reditus fiscus pontificalis habet? Immensos papae parit indulgentia questus, Innumer as papae missa rependit opes. Regum arcana seni confessio sacra recludit, Peccatis populi vivat vt ille sui.

Quid dico, vi••at? Regnet, solam{que} laboret, Tollere, qua tolli scit sua lucra, fidem. Cunctas si coner lucrandi dicere technas, Aequoreae guttas dicere coner aquae Atheus ille Leo dixit, quàm ludicra, Bembe, Fabula de Christo profuit ista mihi? En patrem sanctum, cui non pro canone verum, Vtile sed fidei regula sola fuit. Diuitias pietas peperit, primaria papae, Filia sed matrem deuorat ipsa suam. Hijs dementatus paulatìm papa reliquit Maiores eius quam tenuere fidem. Intereà Triadem verbo Christum{que} fatetur Persidiae{que} fidem praestruit ille suae.* 1.11 "Pastor degenerans, titularis Episcopus, alter "Iudas, infidus perfuga, stella cade••s, "Actu hostis Christi, Christi{que} vicarius astu, "Fastu riualis, falsus in orbe Deus, "At{que} agnus fictus, sed daemon verus, & alta, "In Cathedra Simon sessor, in vrbe Sinon, "Hosti qui prodit Domini tentoria ductor "Pupillos tutor nomine pastor oues.

Quid mirum igitur si Ecclesia Romana ab antiqua fide sua defecerit,* 1.12 quum tot Pontifices Romanos Apostasiae du∣ces atque antesignanos habuerit. Nam quòd promissio∣nem Christi allegat, sese nunquam defecturam, vbi, quae∣so, est illa promissio scripta? quàm aliam habuit promis∣sionem, quàm Ephesina, quam Antiochena, quarum vt illa Timotheus, in hac Petrus sedi••le perhibetur: quàm Hierosolymitana, in qua Christus ipse docuit, & quam

suo sanguine, vt matrem caeterarum Ecclesiarum conse∣cravit. Illae tamen à Christo atque à fide defecerunt, & in Turcarum potestatem, proh dolor, devenerunt. Pro∣missionem non lego, comminationem lego factam Roma∣nae Ecclesiae, fore, vt excideretur, nisi in bonitate Domini perstitisset, quemadmodum Hierosolyma excisa est. Ca∣ue ne tu quoque excidare, inquit Apostolus. Commina∣tioni terribili lugubris respondit euentus, vt orbis videt.

Roma Bethel quondam, sed nunc es facta Bethauen, Nunc domus es sathanae, quae domus ante Dei. Idolo venient•• Deus discedere sueuit, Quippe domus dominos non capit vna duos. "Poena premit peccata, Deus tua Templa reliquit, Ante reliquissent quòd tua Templa Deum. "Desertrix deserta manes, solyma ipsa reiecta, Quae Christum Dominum sponte reiecit, erat. "Quin tu fata times Solymae, quae facta sequ••taes? "Quem grauat illius culpa, ruina manet.

Piè docteque potentissimus serenissimusque magnae Britanniae Rex in Epistola sua Monitoria ad Caesarem, Re∣ges, & Principes Christianos, ego, inquit, imaginum ado∣rationem pro intolerabili Idololatria habeo atque abomi∣nor. Quae tamen excusatur argutis hoc genus effugijs, & sophisticis distinctiunculis, Idolum scilicet nihil esse, se au∣tem rerum, quae sunt, & veri Dei imagines reverari. A∣stipulatur optimo Regi doctissimus Episcopus lumen Ec∣clesiae suae, qui aliam Bellarmini futilem distinctionem fu∣stulit, qua distinguit, suos non adorare imagines pro Deo, sed cum Deo: non pro creatore, sed cum creatore: nec terminare cultum suum in imagine, sed honorem imagi∣ni delatum ad prototypum redire. Caeterasque huiusmo∣di distinctionum quisquilias. Meditentur itaque, Rex in∣quit, qui sic in Religione sentiunt, defensionem aliquam, qua se in vltimo iudicio Idololatriam exprobrante Christo

probent, quīan tum temporis istius modi excusationes ex illis argutiarum ineptijs petitus in solutum accepturus sit, vehementèr ambigo. Cuius in gratiam excusationes Ro∣mae versibus expressas, versibus refello.

ROMA loquitur.

Non idola colo, vates vt somniat ista, Nec legem violo, quae simulachra vetat. Nec colo, nec fingo falsorum signa deorum, Sed veri fingo signa colo{que} Dei. Nec tam signa colo simplex, quàm numen in illis Cum{que} Deo, non pro sic simulachra colo.

Responsio Reformati.

Distinguis de lege volens extinguere legem, Raseris è tabulis quam priùs ipsa sacris. Non facies quicquam tibi sculptile, fictile, lex est:* 1.13 Mens legis, veri ne sit imago Dei. Cum vitulos finxit Ieroboam, fingere dixit Veri, non falsi se simulachra Dei. Confractus{que} pio Serpens à principe, cultu•• A populo, quamuis esset imago Dei. At non pro, sed cum diuino numine signum Aut sculptum, aut fictum Roma moderna colis Sic non pro, sed cum coniux Agamemnone sumpsit, Aegistheum v••tito perfidiosa tore. Mens Clyt••mnestrae fallacis adultera visa est: Et non Romanae cultus adulter bara? Effingat propiùs nisi Messallina latinam Perfricta meretrix fronte latina lupam. Caesare quae solo minimè contenta marito Dicta palàm Sylio nupta fuisse suo.

Sed ne furore potiùs Poetico, vt fortasse dicet, quàm

divina ratione Romae Apostaticae idololatriam convicisse videamur, age verò secundam legem Mosis proponamus atque exponamus, quam ipsa tam impudentèr è Decalo∣go ausa eit expungere; non facies tibi similitudinem vllius rei vel in coelo vel in terra, necte coram illis incurvabis, necseruies eis.

At haec lex imaginem prohibet, inquies, non veri, sed falsi dei. Audiamus igitur Mosem legis interpretē. At enim (inquiunt) nos Iacobum Mose antiquiorem pro adoratio∣ne imaginum allegamus, qui dicitur adorasse aut sceptri fastigium Hebraicesic, super caput lecti, vel virgae, vtrum∣que enim verbum significat. Atque hinc sensus facilè eli∣citur, more Orientalium obseruat. Nam hij, cum conve∣nirent, beneuolentiam capitis flexione declarabant, vt Eu∣ropeei dexterae porrectione. Vide Gen. 32. Iacob igitur lo∣sepho ingrediente vt auditam filijs suis ab eo benedictio∣nem acciperet, incurvavit se, ciuili nimirum gestu, & quia grandaevus baculo nitebatur, caput super virgam aut ba∣culum incurvavit. Nihil igitur hic textus facit ad cultum imaginum astruendum vt perineptè Pōtificij sentiunt. Re∣vocandi sunt igitur ad legem Dei disertè prohibentem, non facies tibi similitudinem vllius rei in Coelo vel in ter∣ra, nec te coram illis incurvabis, nec servies eis.

Mosem igitur velitis nolitis audiatis oportet legis opti∣mum interpretem, Deut. 4. Deus tibi ex medio igni lo∣quutus est (inquit) & vocem verborum audistis, sed nul∣lam vidistis similitudinem. Cavete igitur vobis ipsis nul∣lam vidistis imaginem (Dei) eo die, quo Deus tibi ex igne medio est loquutus, ne vos ipsos polluatis, faciendo vobis imaginem (Dei) sculptilem aut similitudinem vllius figu∣rae, masculinae, vel foemininae, vel belluinae, vel vllius rei quae est super terram. Non viderunt, inquít, vllam simili∣tudinem Dei verì, nullam igitur Dei veri imaginem face∣re debebant. Hoc praecepto Esaias probat. 40. cap. Deum verum non esse figurandum. Cui Deum vestrum assimi∣labitis? aut quam illi similitudinem statuetis? nihil ne

scitis? non audistis? non dictum fuit vobis ab initio? non mandatum aliquod occultum, sed apertum Dei praecep∣tum intelligens, non facietis vobis similitudinem Dei ve∣stri. Sic Moses optimus divinae legis, Esaias Mosis inter∣pres. Nullam igitur similitudinem, nullam imaginem ve∣ri Dei vel sculptilem vel fictilem facere debetis, quia nulla huiusimodi similitudo vel imago, potest illius gloriae spen∣dorem repraesentare, sed nostrae tantùm vilis phantasiae impiam stultitiam ostendere. Quarè cum nulla possit veri Dei similitudo exprimi, nulla debet adorari. Incurvatio igitur imagini, non est Dei cultus, sed idoli, quod aversa∣tur Deus. Iam prima pars praecepti, non facies tibi ima∣ginem, aut similitudinem vllius rei, qua Deum verum re∣presentes vt Moses & Esaias exponunt: secundam partem necessariò non ducit, non te illis incurvabis, aut seruies eis, id est, ijs similitudinibus aut imaginibus, quae sunt prius, ne fierent, interdictae, Nam si vlla veri Dei imago adoran∣da est, facienda est: facienda non est, non estigitur adoran∣da Ideò Deus apud Esaiam ipse protestans inducitur,* 1.14 meam gloriam alteri non dabo, nec laudem meam sculp∣tis imaginibus, intelligens nullam se partem cultus, vel honoris ac servitij sui, nec latriae, nec duliae Deo debitae missurum siue spiritualis sit, vt timor, amor, sides, obedi∣entia, invocatio, gratiarum actio, siue corporalis vt corpo∣ris incurvatio, genuflexio, manuum aut oculorum eleva∣tio, incensi adolitio, caeteraeque externae corporis actiones, quae sunt idololatriae, cum imaginibus exhibentur, vt su∣periores internae & spirituales actiones idololatrice quem∣admodum Christus & Mosem & Esaiam interpretatur, Dominum Deum tuum adorabis & ei soli servies. Mat. 4. Dices, idololatriae sunt, cum imaginibus falsorum deorum exhibentur, quae sunt idola non aliter. Itanè? Falsi dij natura nulli sunt, novimus, inquit, Apostolus ido∣lum nihil esse in mundo, nec esse alium vllum Deum, nisi vnum, eumque solum esse veritatem: imago autem vel fi∣gura manibus facta ad effingendum verum Deum, idolun••

est, Dei lege prohibitum: fictio est nostrae stolidissimae phantasiae, Chimera est, non ens, planè nihil. Ergonè, propter nihil, inquis, puniemur? hoc ipsum nihil, non ens, quod tu ipse tibi fingis, vt Deus ipsissima veritas, & ens, quod tu ipse tibi fingis, vt Deus ipsissima veritas, & ens entium tibi repraesentetur, idolum est, cuius adoratio enti tuo, nisi resipiscas, aeterno erit exitio. Imago veri dei manibus facta est falsus deus, nulla eius vera repraesenta∣tio, sed tui cordis ficta imaginatio erecta, vt duos pascat oculos contemptu voluntatis, contumeli nominis, iniuria naturae divinae facta manifesto: cuius sculptorem aversatur Deus Deut. 27. Quantò gravius cultorem aversatur? At durum est vocare imaginem veri Dei idolum. Durum? Vocare illud idolum, quod homo fingit pro imagine Dei, & similitudine, quam Deus respuit, ac maledictam & ab hominabilem esse pronuntiat, Deut. 27. Nemini duravox videri debet. Immo verò aliud ijs imaginibus tribuere no∣men, quid esset aliud, quam Deum facere mendacem, & invito sancto spiritu, Iudaeos & Gentes ab idololatriae cri∣mine absoluere, quo passim illos Scriptura condemnat, id enim ipsum quod adorabant, imaginem Dei iudicabant, nec tam imaginem, quàm Deum in imagine adorabant. At Iudaei & Gentiles falsos deos adorabant: non imagines veri Dei. Iudaei Idololatrici non falsum deum, sed verum adorabant in vitulo. Non enim vitulum suum liberatorem tum à se factum, sed verum deum iudicabant: sed cum ve∣ri Dei monumentum sibi semper ob oculos propositum ad suam excitandam devotionem habere decressent, vitulum elegerunt, quia tales in Aegypto vidissent Deo erectas ima∣gines, vbi populum Deo sub ijs imaginibus servientem o∣pulentum & potentem reliquissent, ex quibus externis be∣nedictionibus placere Deo cultum Aegyptiacum consecra∣bant. Ideoque vt gratos deo se ostenderent liberatori suo, & imaginem erexerunt: & festum diem proclama∣runt, non vitulo sed domino, Exod. 32. Mater Micheae vovit argentum Domino, Iud. 17. ex quo fictilis & fusilis imago fieret, quod postea praestitit, & Teraphim vocavit

facellum ei extruxit, & Levitam constituit in honorem Domini, cui priùs argentū dedicaverat, Iudaei posteà nun∣quam alium Deum, nisi vnum agnoverunt, sed cum vide∣rent Paganos omnes in circuitu Deum in similitudine ho∣minis, vel alterius creaturae adorantes divitijs atque opi∣bus abundare, ac saepe etiam populi Dei Dominos fieri, moribus sese gentium accommodaverunt, Iud. 2. coluc∣runtque, vt ipsi putabant verum Deum Israelis in corpo∣reis similitudinibus ac figuris. Cum Deus per Prophetas, quamvis bonas intentiones praetexerent, eos vt cultores pe∣regrinorum Deorum atque Idolorum gravitèr increparet. Immò Baal, quem Scriptura vt famosissimum Idolum de∣testatur, nihil aliud fuit quàm corporea quaedam imago e∣recta Deo: per quam populus servire se ac placere Deo somniabat, vt ex Osea colligere licet, vbi Deus promittit sese Israelitas in gratiam recepturum, & effecturum,* 1.15 ne ampliùs ipsum Baalis nomine colerent, illo die, inquit Dominus, non me ampliùs Baalim appellabis. Quid? quòd ne pagani quidem tàm coeci fuerunt, vt crederent illud esse, quod ipsi fecissent, Deum, nec illud erigerent,* 1.16 vt Deum, sed vt imaginem Deo, quem eo genere visibilis & voluntarij cultus delectatum esse arbitrarentur.

Memini Numam Pompilium dicere solitum, vt est a∣pud Plutarchum, metum diuini numinis é Romanorum a∣nimis excidisse, quòd Dei naturam incorruptibilem, aeter∣nam & inuisibilem, corruptibili & visibili forma, & figura expressissent. Quod idem vereor, ne Romanis, iam eorum posteris acciderit. Sed certè Pagani idcircò lignum ado∣rabant, quod Dei imaginem putarent,* 1.17 vt scribit Ambro∣sius: & ipsi Christianis responderunt, non nos timemus si∣mulachra, sed Deos, ad quorum imaginem ficta, & quo∣rum nominibus consecrata sunt, vt scribit Lactantius. Sed eorum verba in recognitionibus Clementis clariora sunt,* 1.18 nos ad honorem inu••sibilis Dei visibiles imagines adora∣mus, nec simulachrum, nec daemonium colo, sed per ef∣figiem corporalem eius rei signum intueor, quam colere

debeo, & non hoc est papistarum subterfugium? Ergo Divus Paulus vtrosque condemnat, non quod habeant no∣uos aut alios deos, sed quod vertant Dei veritatem in men∣dacium, id est, gloriam incorruptibilis Dei, in similitudi∣nem siue imaginem corruptibils hominis, quam finxerunt primò, deinde coluerunt, vt imagines veri Dei. Adorare creaturam, opus Dei, est idololatria: multò magis adorare imaginem, opus hominis. At Pagani, inquies, Deum non nouerunt, ideò vero Deo imaginem erigere minime po∣tuerunt: & vestri, qui Deum verum norunt, si ei imagi∣nem erigunt vt Pagani, grauiores illis idololatrae estis. Non enim minuit peccatum scientia vestra, sed aggrauat. At haec omnia Pontifices, inquis, adhuc non attingunt. Non enim figurant Deum. Non? Non figurarunt imaginem beatissimae & gloriosissimae Trinitatis, interdum tribus faciebus, vt in vestra Lyturgia impressa sub Regno Mariae Angliae Reginae, patrem vt senem cum cana promissaque barba, filiumque patri cum columba media assidentem, vt in plerisque vestris Ecclesijs & oratorijs: quam tam impiae potestis idolomaniae defensionem offerre? Non solum ado∣ratio, sed fictio eiusmodi picturarum abhominanda est: non minor phrenesis, quam Deus in Iudaeis ac Gentilibus horribilibus plagis vindicauit. At contra imagines Christi & sanctorum inquies, nulla huiusmodi exceptio est: cur igitur illarum adorationem reprehenditis? Respondemus primò certè si divinae Christi naturae imago non est ado∣randa, humanae naturae imago multò minùs. Porrò ho∣mo ipse perfectior & vereor imago Christi, quàm vlla ho∣minum manibus effecta, tamen vos nec hominē quemuis adoratis, nec quenquam adorare debetis. Tertiò, si quid in fictis pictisue imaginibus adorandum, vel materia, vel forma est. Materia lignum est, lapis, aes, argentum, aurum, vel aliud eiusmodi, in quo nulla religio est. Forma est conceptus artificis, qui speciem dedit, non similem Chri∣sto, quem nunquam vidit, sed placentem conceptui, quem ipse produxit: & tum adoratis non similitudinem seruato∣ris,

sed conceptum artificis. Quartò opifex est semper o∣pere praestantior: quia nihil est in imagine gratiae, quod non in illam pictor fictorum contulerit. Et cum nemo pi∣ctori seu fictori se incurvet, cur picturae se vel statuae quisquam incuruaret? Postremò nonne vides quàm ab∣surdum sit, vt homo rationis, sensus, vitae particeps, rem ra∣tionis, sensus, vitae expertem adoraret? Ne dubites igitur, nullam ibi religionem esse vt ait Lactantius, vbi est, multò magis vbi colitur simulachrum. Vndè concludit Romanam Ecclesiam vacuam esse omni religione, quia est plena si∣mulachris. At nos non ipsa simulachra colimus, non ip∣sas imagines adoramus: sed illas Christo & Sanctis, me∣moriae & representationis ergò, tantùm ereximus, quós in illis adoramus. Fama fidem fecit, cum nobilissimus Wal∣liae Princeps, nuper in Hispaniam profectus ipse Mariam Regiam virginem dignissimus procus ambire dignaretur, Comitatus fideli Paranimpho incidisse questionem inter Ducem Buckingamum, & Comitem Oliuarem de religi∣one. Quid tu Comes inquit, in nostra Ecclesia reprehen∣dis? Reprehendo, inquit Dux, cultum imaginum. Quasi vero nostri, inquit Oliuaris, ipsas imagines colerent, & non sanctos in imaginibus quas memoriae & repraesenta∣tionis ergò nobis ereximus. Experiamur inquit Buckinga∣mius & videbimus vestros cultum suum terminantes in imagine. Quid multa? sponsionem dant, templum in∣trant, vitulam inueniunt coram imagine procumbentem, interrogant illam, quid colat? hunc sanctum respondet illa, quem cernitis. Iterum rogant, quis ille sanctus siet, & illa, nescio, inquit. Hoc scio, quod vir meus moriens mihi mandauit, vt hunc sanctum familiae nostrae propitium sem∣per adorarem. Vici, inquit Buckingamius, en sanctum sa∣xeum, aut ligneum. Vbi est vestra memoria, quam dicis? vbi representatio? non enim anus tua sanctum distinguit à forma, quam adorat. Delirat, inquit Comes, & talem esse alteram in tota Hispania stultam aniculam credo ne∣minem. Quàm multos deliros huiusmodi, respondit in∣trepidè Buckingamius, alit Hispania, qui cultum suum in imagine terminant? Annon satius esset imaginem do∣ctorem

erroris, inquit, penitus tollere, quàm plebeculam imperitam distinguere nescientem in tam certum anima∣rum exitium conijcere? ô verè dignum tali Rege praecep∣tore Discipulum. ô dignum tali Principe proco Paranym∣phum. At honos imaginis inquies, in ipsum prototypum redit. Ita nimirum sanctos coram suis imaginibus inuo∣camus: quemadmodum inter Carolum Principem & Confessorem Regium ea de re memorant etiam incidisse controuersiam; ferunt enim Confessorem à Duce petijsse, vt sibi audientìam impetraret a Principe. Quorsum, inquit Dux? si vt fidem eius attentes, frustrà facies. Rem indi∣cat Principi, qui audientiam sponte concedit. Tum Con∣fessor, Maria nostra, quam petis, inquit, est Angela, cho∣risque supplicat atque interest Angelicis. Cui lepidé Princeps, sancta est, inquit, credo, sed non Angela, nam li esset Angela, mortali mihi non esset idonea coniux. Sancta modo sit, vt dicis Confessor, inquit, sanctā illa Mariam in∣volvat. Et Tu cum sancta, si non Angelica virgine ma∣trem Dei virginem invocabis? Cedam tibi, pater, inquit Princeps, si ex toto sacro Canone genuino factum id esse potes euincere, si non potes, tu mihi cedas necesse est. A∣braham non nouit nos ait sanctus Israel: & ego Mariam vestram, Mariae Deiparae iam mortuae notam putabo? Christus noster, vt virginis sic Dei filius sempèr viuens & me novit & illam: huic ergo Deo nostro meque vestram dominam soli commendabo. Tum Confessori Dux, non dixi tibi, pater, quòd frustra tam valentem oppugnares fidem. Non tu illum, sed te ille convertet, si modo princi∣pe aurem commodaris. O verè divinum Principem, cui coniux charior vita, religio coniuge. Qui duram condi∣tionem censuit, vt dum acciperet sponsam, deciperet a∣nimam. O sapientem Procum, qui dum dulcia nuptiarum vincula peteret, exitiosa haeresum retia dissolueret: quip∣pe qui nulla mercede iacturam salutis suae redimi posse iudicaret. Hunc Europa promittit sibi Caroli magni simi∣lem futurum ei atque ipso gloriosissimi nominis omi ne lae∣tatur. Nullam optat meliorem disciplinam, quàm infor∣mationem

atque imitationem patris sui. Cuius in libris, omnis, vt audio, Christiana sic ad vivum expressa religio est, vt doleant exteri caeteras illius doctissimas & pijssimas commentationes, non similitèr latinè versas, vt illa erudi∣tissima & sanctissima ad Caesarem & Principes Christia∣nos praefatio monitoria traducta est. In qua de Sanctis & Sanctorum imaginibus qua de causa nunc agitur di∣uinissimè scripsit. Ac primùm de beata virgine. Primum id, inquit, beatae virgini tribuo, quod de ea Gabriel asse∣ruit, & in suo Cantico de se ipsa praedixit, Benedictam esse in mulieribus, & benedictam eam omnes generationes esse dicturas: Hanc ego Christi matrem veneror, ex qua humanum sibi corpus assumere saluatori nostro visum: at{que} adeò Dei matrem, cum in Christo non possit à diuinitate humana natura separari. Illam ego suprà omnes beatorum hominum ac spirituū ordines ad caelestem gloriam elatam, excepto illo vno Deo simul & homine, eius filio, piè inge∣nneque fateor constanterque contendo. Sed nec ipsam de ridiculo ausim habere, nec impias in Deum voces emitte∣re, non illi diuae modo, sed & deae nomen tribuens, ob∣testansque vt filio illi quidem, sed & Deo & saluatori suo imperet & dominetur. Ne illud quidem in animum in∣duco tam otiosè in coelis eam degere, vt absurdis cuiusli∣bet ineptè hominis orationibus pateat, seseque eius rebus ac negotijs immisceat; nunc precibus, nunc imperio cum filio suo agens: modò in terras ad Sacerdotum oscula & amplexus descendens. Modò cum Daemonibus acri ac pertinaci altercatione contendens. In Coelis in aeter∣no sanctorum animarum receptaculo in aeternam est foe∣licitatem collata, nunquam a tantis gaudijs vlla terrena∣rum rerum cura aut solicitudine auocanda. Sit ibi sane cum charissimo filio suo nostroque redemptore, in peren∣ni beatudine & omnibus saeculis duratura. Quod ad sanctorum suffragia, scio ego Christum praecepisse, vt ad ipsum veniamus, quicunque peccatis oneramur: illum quippe nos refecturum & leuaturum. Scio Paulum A∣postolum

humilitatem & religionem Angelorum prohi∣buisse, omnemque huiusmodi venerationis cultum in su∣perstitione & humilitate, non ad parcendum corpori, non in honore aliquo ad saturitatem carnis: sed qua fiducia, quoue authore decurratur ad deos Penates istos, siue tute∣lares, quasi aulicos ac familiares Dei optimi maximi, equi∣dem nescio. Id illis probandum reliquerem, qui noua disputandi, ac philosophandi ratione Theolegiam corru∣perunt. Mihi satis est Deum per Iesum Christum, prout iubemur, invocare, & hanc vitam tutiorem: ideòque in rebus ad aeternam salutem spectantibus potiorem insi∣stere.

Sed reliquiarum & imaginum adorationem pro into∣lerabili idololatria habeo atque abominor. Iconomachus sane non sum. Non arguo, siquis aut fingere statuas, aut imagines pingere, siue ad publicum splendorem, siue ad priuatorum hominum domesticos vsus volet. Sed quòd illas adorari, quod illis supplicari, quòd aliquam sanctita∣tis opinionem affingi illis oporteat, id quidem antiquis in∣auditum: Scripturis verò in contrarium apertissimè atque ex diametro pugnantibus ita est oppositum, vt mirari non desinam quod hominum ingenium, quae sathanae fraus, hoc tam audax commentum Ecclesiae Christianae obtrudere at∣tentarit. Quae tamen omnia excusantur argutis, hoc ge∣nus effugijs, & sophisticis distinctiunculis: idolum scililet, nihil esse: se autem rerum quae sunt, & veri Dei imagines venerari. At Scriptura omnis rei à Deo conditae similitu∣dinem coli vetat. Non igitur nihil fuit, cui Deus cultum deferri interdixit. Sed nec Serpens aeneus, nec corpus Mosis, nihil erant: ille tamen contritus est, hoc abscondi∣tum, ne idololatriae materiam causamque praeberent. Quin & Dei imaginem, non venerari tantùm, sed & effingere prohibentur. Additaque ratio, Deum sub nullius vnquam aspectum cecidisse. Sanè quin deliniemus eius faciem, si Moysi, quo nemo mortalium Deo familiarior, tantum eius posteriora licuit contemplari. Cum igitur Deus ad vivum exprimi non possit, superuacaneus est labour, conatusque

inanis, id falsa adumbratione corrumpere, quod imitare non possis. Quod nemo, non dico Princeps, sed vel quis∣quam homo plebeius in sua effigiè ferre sustineat. Medi∣tentur itaque qui sic in religione sentiunt, defensionem a∣liquam, qua fe in vltimo iudicio idololatriam exprobranti Christo, probent: qui an tum temporis istiusmodi excu∣sationes exillis argutiarum ineptijs petitas, in solutum ac∣cepturus ambigo. Sed huius criminis Pontificem & Pon∣tificios Apostolus Paulus reos peraget. Rom. 1.22.23. Vani facti sunt in quit in ratiocinationib{us} suis, & obtenebratū sit desipiens cor eorum, & cum se sapientes dictitarent, stulti facti sint. Quamobrem? quia mutarunt gloriam incor∣ruptibilis Dei in efformatam imaginem corruptibilis ho∣minis, &c. Quamvis etiam tradidit eos Deus in cupidita∣tibus cordium ipsorum ad impuritatem, vt foedarent cor∣pora sua inter se: vt qui Dei veritatem commutarint in mendacium, & coluerint ac seruiuerint rebus creatis, prae∣terito creatore, qui est benedictus in saecula. Amen. Et non contremiscit Apostata, cum audit haec Apostoli non tam verba, quàm tonitrua, illius idololatricam percellen∣tia Synagogam? Quae, cum Deum non modo per libros illos duos naturae & creaturae, vt Gentiles, sed per alios li∣bros duos, Scripturae videlicet & gratiae cognovisset, ta∣men hanc sanctiorem clarioremque Euangelij veritatem in injustitia, tanquam in carcere captivam detinens, primò Deum ita cognitum non glorificauerit vt Deum, id est, non rectè agnoverit, id est, conuenientèr de Dei natura, attributis, operibus, beneficijs senserit, eumque cultu, quem ipse suo verbo praescripserit, sit prosequuta: sic enim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, non est opinari, sed glorificare Deum; deinde quod Deum cognitum non rectè celebrarit, Id est, ope∣ra & beneficia Dei Creatoris ac Redemptoris grato acce∣perit animo, & sermone ac vita praedicaret. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. In hijs enim duobus verus Dei cultus vertitur.

Glorificandus est Deus vt finis vltimus, in quem omnia: celebrandus, vt principium primum à quo omnia. Cui vt primo bono omnia referantur accepta per Iesum Chri∣stum,

& à quo solo cuncta petantur atque expectentur in fide Iesu Christi. Sed Pontifex cum Synagoga sua tantū ab∣est, vt gloriam suam Deo dederit, vt summam ei contu∣meliam irrogarit. Nam falsos ei cultus attribuit, id est, a∣lienos & à Deo minimè praescriptos, cum Socrates ipse v∣numquemque Deum sic coli diceret oportere, quomodo ipse se colendum esse praeceperit,* 1.19 vt obseruat Augustinus. Non enim Pontifex Scripturam Dei, hanc enim spernit at∣que contemnit, non veritatem Euangelij, non conscientiae notitiam, saepiùs illi suam idolomoniam exprobrantis, quam tanquam in ergastulo injustissimè detinet, sed vanos ingenij sui Dialogismos, speciosas ratio cinationes, argutas conclusiunculas consulens & retinens, dum sapiens sibi vi∣detur esse, planè stultescit. Mutavit enim gloriam Dei incorrutibilis, in efformatam imaginem corruptibilis ho∣minis, sed quomodo, inquies, si Deus incorruptibilis, mu∣tare potuit? Mutavit non quoad Deum, sed quoad se: non rei veritate, sed sua fictione, non fecit in Deo muta∣tionem, quod homo non potest. Sed in suo cerebro & fa∣ctis aberrationem. Ideo dicit Apostolus, mutarunt, non Deum, sed gloriam Dei. Est autem gloria Dei duplex, ab∣soluta & relata. Absoluta qua in se Deus est quod est. Haec mutari non potest. Relata ad nos mutatur non Dei im∣minutione, sed hominum errore & scelere. Idque du∣plicitèr dum rebus quae non sunt Deus, divinitatem & cultum affingunt. Sic mutarunt gloriam Dei crassissi∣mi idololatrae: elegantiores autem & politiores idololatrae. Vt videre volunt, mutant gloriam incorruptibilis Dei cum Deum simulachris hominum praecipuè, vel quadru∣pedum repraesentant & colunt. Haec posterior idololatriae species olim vexavit Ecclesiam, vt & hodiè vexat. Israe∣litae in deserto (vt ostendi) Aegyptiorum ritu Deum figu∣rabant, colebant in vitulo: Israelitae in vaccis aureis in Dan & Bethel. Hoc erat mutare gloriam Dei incorruptibilis in imaginem quadrupedis, comedentis herbam vt salsè Propheta dixit: qui tamen non vitulum, sed Deum (vt ostendi) adorabant in vitulo. Et non Romanus iste vitulus

aureus, non modo patris gloriam mutat in imaginem ve∣tuli senis: & gloriam Spiritum sanctum in speciem Co∣lumbae, sed seipsum adorandum proponit, vt Deum, quemadmodum a suis parasitis vocatur? Nonne veritatem Dei convertit in mendacium, id est, imaginem, simula∣chrum, idolum, quibus Deus mendacitèr repraesentatur, & mendax cultus Deo tribuitur? Quam ob rem Deus cum in reprobam mentem tradidit, vt sese spurcè, foede∣que pollueret, quod Pontificibus Sanctus Bernardus obie∣cit: & in reformatam Ecclesiam saeuissimè fureret: sic ad impietatem in Deum, in Sanctos adiunxit injuriam. Quemadmodum Pontifex & Pontificij, pristinam fidem & cultum Romanae Ecclesiae primitiuae penitùs corruperint, satis constat: quid mirum igitur, si mores pristinos depra∣varint? Erat in veteribus Romanis fidelibus singularis Sanctimonia, Charitas, Humilitas, Temperantia, Man∣suetudo. Virtutes Apostoli ore laudatae. quarum nulla sa∣nè remanent in modernis hisce Romanis, vel perexigua certè vestigia, qui foeditatem be Iluinam, odium erga Dei seruos Vatinianum, fastum Tarquinianum, luxum Persi∣cum, crudelitatem Phalericam exercent, nisi quòd vitijs suis insignem hypocrysin praestruant, & Zelum gloriae Dei callidissimè praetexant: id quod ipsorum historici testan∣tur. Nihil vt habeant causae, cur me mendacij arguant, quod ipsi nunquam benè agendo refutabunt. Sed nunc tempus est, vt collegam meum Doctorem Ipreduxem au∣diamus, de causis nostrae separationis à Papatu breuitèr dis∣ser entem. Si prius nostras opini ones irreconciliabiles esse succinctè ac dilucidé demonstrarit. Sed hanc dissertatio∣nem in alium librum conferemus.

NVnc à vobis (ô Reges & Principes Christiani) si me∣as preces, si meos gemitus & lachrimas reieceritis, quòd nunquam vos pro regia vestra bonitate, & Christia∣na misericordia facturos esse confidam, ad Iesum Chri∣stum, Dominum vestrum & nostrum, cui non ita

multò post rationem facti, dicti, cogitati quisque sui, red∣diturus est, me conuertam, eique humillimè & demississi∣mè supplicabo. Auxilium enim ibi divinum incipit, vbi humanum desinit.

Misererê, misererê terrae tuae, clementissime Deus, quam Ecclesiae tuae Sanctuarium iamdiu & propugnacu∣lum esse voluisti. Misererê Ecclesiolae tuae, quae à tot & tantis hostibus circumsepta in parvum orbis angulum cō∣pingitur. Nolito pati, vt haereditas tua à prophanis homi∣nibus conculcetur; & quamvis sancti tui te grauitèr of∣fenderint, paterna potiùs manu tua, quàm Turcica vel Papali mann castiga & corrige: excita bonos & pios Prin∣cipes, qui causam tuam agant, confirma eos, quos excita∣sti, vt sicut semper antehac Ecclesiae tuae defensores extite∣runt: sic eam constanter ad mortem vsque defendant. In eoque tam pio, tam honorato, tam necessario munere sa∣cram eorum Maiestàtem cum ab aperta violentia, tum à clandestinis insidijs defende & protege: vt & hic in terris nobiscum vivant diutissimè, & post decursum huius vitae spacium in Coelo, beatarum animarum sede, viuant cum Deo semper.

Hìc filij mei docti & pij, vehementi zelo divinae gloriae, & communis salutis incensi, ad extremum preces suas cum meis precibus coniunxerunt, & illas quidem ardentissi∣mas, quas quasi iacula quaedam versibus velut amentis contorta, Prophetarum more lugubritèr mecum emise∣runt, atque adeò, identidem emittunt, nec priùs certe de∣sinent, quam Deum suum sibi in causa tam iusta, tàm humi∣liteèr & feruentèr, & syncere supplicantibus gratiose re∣spōdentem senserint; quod illum certè iuxtà verbum suum breui facturum esse confidunt.

EVROPAE VLTIMA.

Precatio ad Deum, vt omnes Christianos à Turca, Reformatos à Papa defendat: vbi Turcae & Pa∣pae descriptio ex dissimilibus illustratur, suisque juxta verbum victoriam concedat.

O Deus omnipotens ante & post saecula regnum Vt sine principio, sic sine fine tenens: O Pater, ô Fili patris effulgentia, sancte ô Spiritus vne-mihi-Trine colende Deus: Qui cuncta ex nihilo verbi virtute Creasti Cuncta creata Regis, Cuncta creata foues: Quae{que} foues fixo dissolues omnia puncto, In Nihilum vt redeat, quod fuit ante Nihil: Interea sanctum Nati tibi sanguine partum Pollicitus semen semper in orbe fore: Quod te, te solum timeat, te semper adoret, At{que} in te solo spem{que} fidem{que} locet: Mordeat vt soboli serpens Calcanea sanctae, Serpenti soboles conterat illa Caput: Promissi memor esto Deus, miserere tuorum, Quos astu Sathanas, quos{que} furore premit. E terra sanctam satagens excindere gentem, Quae viuum & verum te colit vna Deum. Illinc Turca furit, furit ist hinc Papa, laborat Tollere Christi colas daemon vter{que} tuos. Alter ab Euphratis, Tyburis venit alter ab vndis, Ille niger Daemon, candidus iste tuis. Imminet Europae is, versutior immanet isle, Nomen vt ille tuum deleat, iste fidem. Quòd panem non credo Deum, me Papa trucidat, Papam Turca, suum quòd vorat ille Deum.

Quod minime simulachra colam me Papa cremauit Papam Turca premit, quod simulachra colat, Papam Turca vices nostras vlciscitur, orbem Sic daemon furijs vexat vter{que} suis. Ille velut latro nostrum grassatur in orbem, Iste tuas perdit Pan simulatus oues. Christicolas falsos & stultos ille peremit, Veros & sanos saeuius iste necat. Christiadum Europae pinguescunt sanguine campi, Flumina Christiadum sanguine rubra fluunt. Externus Terca est, sed Papa domesticus hostis Quo rabies huius sacra cauenda magis. Ille Leoninis inuadit viribus orbem, Vulpinis etiam fraudibus iste tuum. Scis, Deus, & potes. O tam formidabilis hostis Solue dolos oculo, robora, frange manu. Ad te confugimus, primo te poscimus omnes Et veniam & pacem, deinde precamur opem. Non opus est nostram verbis exponere causam, Res loquitur, nostro terra cruore madet. Turca furit sine mente velut Nero, Papa sed alter Sicut Tiberius cum ratione furit. Ebrius ille fuit, sed sobrius iste Tyrannus. Is madidus iuuenis, siccus at iste senex. Dum ferus Osmundus Polonos territat, iste Occidit sanctos per sua flagra tuos. Vt Papam Sathanas, Iesuitam Papa, potentes Instigat furijs sic Iesuita suis. Hinc Valtolinae septa omnia diruit amens Bellua, & in Gallos concitat arma tuos. Inde Palatinis infert incendia Caulis, Disperdit{que} tuos, viscera nostra, greges.

Et nunc Hessiacas segetes pulchro ordine structas, Syluestis miserè depopulatur aper. Praetextu vario pellens per tela, per ignes Ex Europae. Funditus orbe fidem. Haeresin appellat ferro flamma{que} luendam, Vt Lateranenses constituere patres. Testamur coelum, nostra est haec haeresis, omnem Ponimus in solo spem{que} metum{que} Deo. Non nos Luthero, sed Christo credimus, orbi Vir bonus antiquam, rettulit ille fidem. Sancte pater, frustráue tibi seruiuimus vni? Frustrà sectati nos tua signa sumus? Paruimus voci nos è Babylone vocanti, Obsequium hoc nobis exitiumnè feret? Pastoris{que} sui voces audiuit ouile. Ergoné praeda feris fiet ouile lupis? Hic pietatis honos? pro tam constantibus ausis Pro te susceptis fortiter, hocnè refers? O sancti miserere gregis, miserere malorum, Quae iam facta tulit, quae{que} futura timet. Vt{que} soles, extolle humiles, & tolle superbos, Aspicis in Christum quos coijsse tuum. Aspicis & pateris? Babylon meliornè Sione? An caepit daemon fortior esse Deo? Neutrum. Sed dominus reprobos damnare paratus, Ipse suam vt seruet, iudicat ante domum. At domus illa nihil furiosis fecerat istis, Horum ne rabido victa furore cadat. Grex tuus vt tibi se soli peccasse fatetur. Det paenas soli grex tuus ergo tibi. At sceleratorum virgas in sorte piorum, Vnde scelus regnet, ne residere sinas.

Iuste parens, hostes hostilis dextera perdat, Castiget natos sola paterna manus. Oppressos releua sanctos, miserere malorum Tantorum, Sathanam, ne furat, vs{que} liga. Ante quidem Sathanas homines possederat, atqui * 1.20Nunc Sathanas Sathanam possidet ipse magis Ant•• ••ui partes regni labefecerat hostis, Nunc totum Regnum subruit ille tuam; At{que} ••••am sedem mentitur hypocrita, & ô fur Incipit in Domini Nomine quod{que} malum. Vim fraudi miscet, jungit cum vulpe Leonem, Vt sumat leges à Babylone Sion. Sancta Sion tantas, pater optime maxime paenas, Si meru••t, Babylon impia quid meruit? O nolito tui populi peccata videre, Sed seruis fidis illa remitte tuis. Et, quae te fictè colit, obliuiscere turbae, Hos, qui syncere te timuere, vide. Praetereas hominum scelerate facta, sed illos Respice, iudicijs qui tremuere tuis. Ne sanctos confunde malis. Pariterne nocentes Innocuos{que} Deus, num patiere premi? Sed potiùs propter sanctos, vt idonea cunctis Des resipiscendi tempora, parce malis. * 1.21O sancti miserere gregis, miserere malorum, Quae iam facta tulit, quae{que} futura timet. Iam graue praedixit bellum sub fine futurum Spiritus, vt nostram spem{que} fidem{que} probes. Cuius motores belli Draco bestia terrae. Filia, deceptor pseudo-propheta patent. Ex quorum Ranae turpes tres ore coaxant, Vt cieant Reges ad fera bella suos.

Ad viuum referunt Sathanam draco, bestia Papam Romae falsi loquos pseudo-propheta patres. Immundos foeda Iesuitas ritè cicadae, Continuas belli quos liquet esse faces. Vt{que} tuus bellum praedixit spiritus eius Euentum sanctis praecinit ille bonum. Iam tuus expectat promissa in valle Megiddo Israel, vt duce te bella secunda gerat.* 1.22 Sisera nunc alter cadat, & Iabin cadat alter, Sit Iael, auspicijs altera clara tuis. Signa iterum, Barach referat victricia, laudes At{que} iterum cantet Debora sancta tuas. Quid primogenito Sathanae promiseris vrbis Septijugae Domino, quid Sathanae{que} patri: Quid furijs belli ranis, tortoribus istis Horum discipulis, oro, memento Deus. Debes promissam Sathanae, rex Magne, Cathenam, Ne furat in sanctos ampliùs ille tuos. Bestia debetur promissa volucribus esca, Sectantes{que} eius castra cruenta Duces.* 1.23 Expectat ranas stygius lacus, ipsa Gehenna Fraudetur scorto ne Babylone vide. Sed sanctae promissa salus aeterna Sioni, Et sanctis ducibus per tua bella decus. Qui verbis armis{que} tuam defendere causam, Sic{que} tibi cupiunt viuere, sic{que} mori. Magne Deus, non nos nostris confidimus armis, In solo auxilio spes sita nostra tuo. Tu Deus es verax, ergò vis omnia verba Praestare. Omnipotens & Deus, ergo potes. O sancti miserere gregis, miserere malorum, Quae iam facta tulit, quae{que} futura timet.

* 1.24Teleuci septem, Lagi tres cornua perdunt, Iudaeos seruos quae pupugere tuos. Quae fata hij Syriae reges Asiae{que} minoris * 1.25Sustinuere, meis hostibus illa canis. Occultus Gog Papa, Magog Turca hostis apertus, Ambo projecto caelitus igne cadant. Aut Deus è sanctis educas montibus enses, Vt pia nobilites militis arma tui: Aut hostes inter sese committe prophanos, Vt condant enses in sua corda suos: Aut talentari disiectos grandine fusos Contere, consumptos fulmine, peste, fame: Sic{que} Gygantaeos pessundabis ignibus hostes, Vt vates olim concecinere tui. Non arctata tibi manus est viresuè minutae Nec tua cura gregis, quam fuit ante, minor. Quam facilè fracti reges vrbes{que} subactae Et regna, Abramidis quae nocuere tuis? In cineres subitò Sodoma & Gomorrha redactae, Angelica flagrant, vt meruere, manu. Quas vt flamma suae violenta libidinis vrit, Irae flamma tuae sic violenta vocat. Spreta Aegyptiacas vastant animalcula terras, Gens jacet in rubro cum Pharaone mari. Iam Sodoma, Aegyptus jam spiritualis, vt aequum est Nequitiae paenas saeuitiae{que} luant. Demetit Assyrias caelestis dextra cohortes, Assyrius nati concidit ipse manu. Post Nabuchadnezar mentem speciem{que} virilem Perdidit, & sapuit per sua damna ferox. Ac post Seleucidum clades lagidum{que} sequutae, Calcarunt tumido qui tua sacra pede.

Antiochi putres manant è corpore vermes, Quae jecur illius vulturis instar, edunt. Decumbens{que} suae causam dedit ille ruinae, Quod tantum Solymae fecerat ante mali. Herodem erodit, morsu{que} exenterat agmen Exiguum lento viscera dura suo. Quòd Christum occidit sequitur vastatio regni Iudaici spretum propter Euangelium. Quàm facilè gentes tua ferrea virga prophanas Contudit, in Christum qui fremuere tuis. Quod paruum lapidem decisum ex monte rejecit Totum Romanum corruit imperium. Tu, Nero, morte tua nostros terrere Nerones, Tu{que} tui similes, Domitiane, potes. Relligio nulla est in sanguine foetidus Acmat Exesus vitijs iam moribundus ait. Vt pater immundus sensit te, Christe potentem Sic saeuus sensit filius esse Deum. Et Madianitae proprijs velut ensibus olim, Sic post Pontifices interiere suis. Inter se{que} datis misere periere venenis Qui torsere suis viscera sancta rogis. Ne se, Christe, tua jactet Mahumetus in vrbe, Ne teneat templum bestia saeua tuum. Gloria nunc agitur tua? quid? Num oblita tibi nunc Contrà terrenam sponsa trophaea feram. Quid tandem insultans Latialis bestia dicet, Qui furijs implet corda prophana suis? Scilicet ista Dei soboles; vel nolle videtur Vel non posse Deus ferre vocatus opem. Sic, vt nostra salus, agitur tua gloria, si non Des Ecclesiolae sponsa trophaea tue.

Seu stem, siue cadam, sperabo iugiter inte: Nam{que} vt tu Meus es, sic tua semper ego. O sancti miserere gregis, miserere malorum Quae iam facta tulit, quae{que} futura timet.

Finis, Deo gloria.

Notes

• * 1.1

  Cicero in Piso∣nem.
• * 1.2

  Reuel. 9.
• * 1.3

  Duae notae Apo∣stasi•• à Pontisi∣cis, ciborum & nuptiarum pro∣hibitio.
• * 1.4

  2. Tim. 4.1, 2, 3.
• * 1.5

  Mo∣dus Apo∣stastae

  • ... In hepocrisi,
  • ... Clandestina,
  • ... Non aperta blasphemia.
• * 1.6

  Reuel. 9.
• * 1.7

  2. Th. 2.
• * 1.8

  Duae grauissimae causae huius de∣fectionis afferun∣tur ab Apostolo.
• * 1.9

  1.2. Th. 2.
• * 1.10

  2.1. ad Ro. c. 1
• * 1.11

  Aliquot antiqui sic illum de∣scripserunt ex Apostolis. Gregorius mag∣nus ipse ante annos mille. Papae viua de∣scriptio ex Paulo & S. Iohanne sumpta.
• * 1.12

  Plures noui do∣ctores, qui cuen∣tum Pro••hetiae melius intellexe∣runt.

  • 1. I. Wiclesus, Anglus.
  • 2. I. Hussius Boemus.
  • 3. M. Luthe••us, Germanus.
  • 4. Cranmerus & Ridlerus, marty••es Angli.
  • 5. I. Iuellus, 2. Th.
  • 6. I. Foxius in Apocalyp∣sim.
  • 7. Guilielmus Fulco in resp••n. ad Test. Rhem.
  • 8. Franciscus Iun. in Apoc.
  • 9. Guili••l∣mus Whitakerus in Comitijs.
  • 10. Robertus Abbatus.
  • 11. D. Downamus.
  • 12. Brightman∣nus.
  • 13. Napperus Scotus.
  • 14. Arthurus Dent & Gifferdus.
  • 15. Serenissmus magnae Bri∣tanniae Rex.
  • 16. D. Andreas.
  • 17. Is, qui Papae speculum scripsit.
• * 1.13

  Exod. 19. Deut. 4.
• * 1.14

  Esay 42.
• * 1.15

  Ose 2.
• * 1.16

  Pagani.
• * 1.17

  Amb. in Psal. 118. Ser. 10.
• * 1.18

  Lact. de fal. relig. lib. 2. c. 20. Aug. in Psal. 113. con. 2.
• * 1.19

  Aug. de conseu. Enangel. l. 1. c. 18
• * 1.20

  Vt Lutherus futurum p••ae∣dixit.
• * 1.21

  Reuel. 16. Vt Iuellus, Foxius, Fulco, Iunius, Whita∣kerus, R Abba∣tus, Downha∣mus, Serenissi∣mus Magnae Britanniae rex. Alijque inter∣pretantur.
• * 1.22

  Sic docti sere omnes locum illum Harma∣giddon in quem congre∣gabuntur ho∣stes D••i v•• per∣eant, cum illo loco S. Iudi∣cum compa∣rantes inter∣pretantur, vt Rex Magnae Britanniae. Reuel. 20.
• * 1.23

  Reuel. 19.
• * 1.24

  Daniel vnde∣cimo.
• * 1.25

  Compara E∣zochielis 38. cap. in extrem. cum Ioh. 20. Vt locum docti exponunt de Papa occulto hoste, & Papa aperto, praeci∣pue Serenissi∣mus Rex. Sic minatur Deus, 20. Ioh. Ezechiel. & Iohan.