Pharmaceutice rationalis. Sive Diatriba de medicamentorum operationibus in humano corpore. Authore Tho. Willis M.D. in Univ. Oxon. Prof. Sedleiano, nec non Coll. Med. Lond. & Societ. Reg. Socio

Pharmaceuticae Rationalis, SIVE DE MEDIC AMENTORUM OPERATIONIBUS IN Corpore Humano. PARS SECUNDA. (Book 2)

SECTIO I.

De medicamentis Thoracicis.

CAPUT I.

De Respirationis organis & usu.

IN priore tractatu, Pharmaciae cujusque rationes explicare aggressus, medicamenta sere tantum generalia, quae nempe evacuationem ali∣quam cient, aut spiritus vacillantes erigunt ac instaurant, vel nimis ferocientes & irrequietos consopiunt, attigimus: verum insuper multa alia & diversimoda extant remediorum genera, quae scilicet pecu∣liarem quandam corporis partem, aut singularem aliquem morbum re∣spicere, inque fines istos virtute five operatione quadam specifica destinari perhibentur. Circa horum, aut saltem praecipuorum ex iis tum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, tum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, viz. utrum ita revera habet, & ob quam rationem ita fiat, nunc operae pretium videtur inquirere: atque imprimis de medicamentis Thoracicis, quae videlicet contra Tussim, Phthisin, Catarrhum, Asthma, Dyspnoeam, aliosque pectoris affectus praescribi solent, dicemus.

II. Quandoquidem vero tum hujusmodi affectuum, tum in iis sanandis operationum medicinalium rationes valde abstrusae, & explicatu di••••icil∣limae videntur: idcirco, priusquam hoc pensum aggrediar, quaedam circa partes ipsas, earumque tum usus & actiones ordinarias, tum aegri∣tudines five affectiones praeternaturales praemitti debent. Quoad prius, Thoracis partes aut principes sunt, uti Cor, & Pulmones, cum vasis eo∣rum appendicibus; aut subservientes, ut membranae, & musculi, cum

Diaphragmate; item costae, cum vertebris; vasa pneumonica, cum ner∣veis 〈…〉〈…〉bris & glandulis. Cordis & vasorum ejus consideratio proprie non hujus loci est, quoniam inter Pathemata ejus non tam privati pectoris, quam to〈…〉〈…〉 corporis aegritudines generales haberi solent. Cum itaque 〈◊〉〈◊〉 ad curandos istius regionis morbos, destinata, praecipue pulmo∣nes, 〈…〉〈…〉liaque respirationis organa ipsis famulantia respiciant; idcirco im∣primis partium harum fabricam & usus, deinde earundem affectiones, una cum medendi methodo, & remediis describemus; ac denique horum omnium Aetiologias subderenitemur.

III. Pulmonum substantia ab Antiquis, & ••ere hactenus à Modernis, instar compagis viscerum aliorum, pro carne semper & parenchymate habe•••• solebat; quae tamen levior & spongiosa (quatenus ab aere insuf∣〈…〉〈…〉o 〈◊〉〈◊〉 distendi, & in aquis supernatare apta fuit) dicebatur. P•• ••o ••um & pulmones embryone exemti rubescant, & submergantur; & qu ••um•• is adultorum cocti & elix••, satis compacti & solidiores appa∣reant; ••o•• 〈◊〉〈◊〉 car••eos existere ••ere nullus dubitabat: donec nuper Clar. 〈◊〉〈◊〉, diligentissimus naturae scrutator, partes istas prorsus excarneas, & mere membranaceas esse comperit; & proinde statuit pul∣monis compagem, si ••ervi & vasa quaedam cum tracheae ramis excipian∣tur,

vesicularum aggeriem quandam esse, atque vesiculas istas ubique protensas & s〈…〉〈…〉, talem situm & nexum obtinere, ut in easdem, ex aspera Arteria, dem ex aliis in alias aditus patescat; donec omnes tan∣dem ••o membranam pulmones investientem desinant. Et quidem rem ita habere experimento ad sensum declarat. Accipiatur nimirum pulmo calide exemtus, inque arteriam Pneumonicam aqua per syphonem to∣ties injiciatur, donec sanguine penitus abluto tota compages subalbida, & 〈◊〉〈◊〉 diaphana appar••at; dein aqua ista per compressionem expressa, & aere per tracheam immisso, & concluso, pulmo turgidus exsiccetur: non tantum lumini objectus, externe diaphanos exponit orbiculos; sed & interne ••ectus, candidam vesicularum molem oculis exhibet.

Porro microscopic adhibito detexit re••e quoddam mirabile singulas istas vesi∣culas vincien••, & colligans; quod nimirum ex arteriae & venae produ∣ctionibus & ramificationibus 〈…〉〈…〉inutis constat; quae vasa sanguinem per exiles, & ••••rtuosos ductus, perque multiplices tubulorum flexus circum∣agun••.

IV. Praeter has vesiculas, maxima ex parte pulmonis compagem con∣stituentes, novum & mirabiliorem visceris hujus apparatum Vir insignis∣〈…〉〈…〉 adinvenit: viz. plane ostendit molem pulmonariam, ex lobulis pene insinitis propria membrana circumseptis, qui communibus vasis donati, propaginibus asperae arteriae adnasc••ntur, conflari: cujusmodi lo∣••••lorum insertio, & situatio, diversi mode habent, juxta quod modo tra∣cheaebasi, modo costae, aut cono ejus assiguntur; etiam juxta quod desi∣nunt in pulmonis vel superficiem externam & planam, vel angulos; in∣super secundum quod ipsi inter se si••um, nexum, & interstitia debita, ad pulmonis compagem rite adimplendam obtinere debent. Lobuli ex quibus unusquisque pulmonum lobus contexitur in Tabula 3. accurate ac ad vivum exprimuntur.

V. Hos lobulos (qui in pulmone majore, aut alio quovis semicocto clare apparent) interstitia quaedam distinguunt, quae (prout notavit vi•• Clar.) non nudaecavitates, aut intercepta inania spatia sunt, sed plures habent membranas, modo parallelas, modo angulares, à lobulis propagatas; & vasis etiam plurimio obductas, it a ut interstitia haec sint vesiculae quaedam membraneae, diaphanae tamen, & ••enuissimae. Si in pulmonis lobo quodam singulari, unum ex his interstitiis cultelli cuspide leviter aperias, & 〈◊〉〈◊〉 perexiguo facto per tubulum insufflaveris, illico totus iste lobu••

interstitiis omnibus inflatis plurimum extendetur; dein ••i compagem istam luci objicias, interstitia diaphana facta lobulos ••uosque, etiam valde conspicuos, magnis intervallis interstinguent; ad••oque lobulorum 〈◊〉〈◊〉 quaeque velut Polypodii folium apparebit, & sub ejusmodi 〈◊〉〈◊〉 quales Malpighius descripsit, atque in Tabulae Nostrae tertiae Figura secunda repraesentantur. Cum vero à liquore conge••ab••li ductibus Trachealibus in∣jecto lobuli implentur, & extenduntur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 eorum nonnihil diversa, & quasi uviformis videtur: quemadmodum in ejusdem Tabule Figu•••• pri∣ma exprimitur. Hanc asperae arteriae sobolem venae & arteriae ubique co∣mitantur; quae nexu quodam, & pari ramificatione per totam e〈…〉〈…〉nt pulmonum substantiam. Hoc jucundo spectaculo, in pulmonis lobo ina∣nito ac turgido, & quibusdam vasis Mercurio vivo injecto, aliisque liquo∣re tincto impletis, plane cernitur. Caeterum ••n vivisectionibus vasorum genus aliud, viz. Lymphaeductus, per totos pulmones disseminari 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 patet: quinimo & nervos quamplurimos & propagines nerveas per eos ubique distribui, alibi satis clare ostendimus. Praeter has partes, & vasa pulmonis primaria, aliae quaedam, & velut secundariae adnotandae occurrunt. Quippe Venae & Arteriae pneumonicae, vasis sanguiferis aliis, ab Aorta oriundis, porro & glandulis, nec non fibris tum nerveis, tum motricibus praeditae sunt; atque trachea his omnibus, ac insuper cartila∣gineis, instruitur.

VI. Unde licebit inferre, pulmonis integram compagem mere fistulo∣sam, ac ex tubis diversi generis & magnitudinis, & varie, imo intricatis∣sime dispositis constatam esse: qui, licet mirabiliter complicati, multi∣fariam contorti & perplexi videantur, ubique tamen continui, & cum mutua ad se invicem habitudine protensi, aerem, sanguinem, lympham, & spiritus animales, propter accessorios quosdam usus, huc illuc ordina∣tim usque, & regulariter convehunt ac disponunt. Hanc pulmonis mo∣lem, una & vasorum ejus omnium ramificationes, divaricationes, & mutuas complicationes anaglyphice describere, pensum haud minus dif∣ficile esset, quam serici admodum contorti & perplexi ••a••ciam, ••ive glome∣rem, quoad singula ••ila, eorumque ad se invicem habitudines delineare. Nihilominus, ut juxta propositum nostrum Thoracis tum Pathologia, tum pharmacia rite innotescat, ex re fore videtur, pulmonum vasa o∣mnia sigillatim hic percurrere, eorumque tum descriptiones, tum usus & affectiones praeternaturales tradere; quibus demum methodus Therapeu∣tica subjunge••ur. Sunt autem vasa, è quibus integra pulmonum moles constat, Trachea, cum Bronchiis, & Vesiculis; Arteriae, Venae, Lym∣phaeductus, & Nervi; quibus addantur vasorum istorum partes & ap∣pendices: viz. vasorum majorum tunicae; quae vasis sangui••eris aliis & glandulis, nec non fibris nerveis & muscularibus donantur

VII. Quod itaque ad pulmonis vasa primaria spectat, quamvis haec sin∣gula propter mutua omnium inter se officia mira necessitudine communi∣cent; attamen Arteriae, & venae Pneumonicae Tracheam, ejusque parti∣tiones, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 observant; nam cujusque horum rami & propagines è ••runcis similiter oriundi, & huc illuc protensi, pari passu ub••que incedunt; ita, ut Trachea ejusque rami medium usque locum teneant, supra hanc vena, & infra Arteria pneumonica feruntur, omnesque aequali & socia ramisicatione distribuantur: quin & surculi & propagines compares, à singulis emissi, comparibus suis starim applicantur, inque plexus seu vel∣ut retia mirabilia, è quibus pulmonum textura fere in totum est constata, abeunt. Impossibile erit horum omnium simul incedentium, quoad surculos & propagines minores, protensiones, & varias inter se complicationes describere; si tamen unicuique vasi singulatim Argentum vivum, ••ypsum

calidum & fluens, ceram oleo terebinthinae dilutam, & liquefactam, aut aliusmodi materiam, quae ductus omnes aut praecipuos implebit, disten∣tosque retinebit injeceris, inde figuram exacte satis adumbrare licebit: a∣deoque ex singulis per se & particulatim descriptis, totius pulmonis compages five textura concipi potest. Itaque super his, & quibus∣que aliis Pulmonum vasis, & partibus, ordine dicemus; & primo de Trachea.

VIII. Trachea, five aspera Arteria est fistula oblonga ex cartilaginibus & membranis constans, quae à gutture sive faucium imo incipiens, gulae∣que incumbens, inque Pulmones descendens, per toras eorum compages ramificatione multiplici dispergitur. Hujus partes duae à veteribus assi∣gnantur, viz. superior quae Larynx, & inferior quae Bronchus vulgo dici∣tur; quibus etiam tertia five infima, a Malpighio Vesicularis dicta, addatur.

IX. Prior harum, quae asperae Arteriae initium, vociferationi potissi∣mum inservit, ex pluribus variisque cartilaginibus conformatur, quibus etiam musculi appropriat•• adjunguntur; quorum omnium descriptio, & usus ab Anatomicis adeo exacte traduntur, ut non opus sit iisdem amplius describendis immorari: methodi gratia compendio tantum advertimus, laryngem cartilagines quasdam majores diversiformes, aliasque uniformes habere; priores ob similitudines, quas ad res alias gerunt, dicuntur Epi∣glottis, Cartilago scutiformis, Annularis, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Huic ulti∣mae continua cartilaginum, eadem prorsus sigura & ratione conformatarum, series succedit, quae singulae, cum circuli cujusdam sed non absoluti for∣mam referant, eo modo disponuntur, ac si quis plures ligneos circulos ita componeret, ut ex parietibus eorum, aliorum usque aliis superposito∣rum, quaedam sistula, five canalis velut costis insignitus, assurgeret. Car∣tilagines hae circulares ductu toto aequaliter à se invicem distant, & mem∣branae interioris benesicio, quae, velut periostium, interstitia eorum ad∣implet, tanquam ligamento connectuntur. Porro cujusque cartilaginis annularis pars posterior, ubi-Oesophago incumbit, quo melius degluti∣tioni ciborum inserviat, in membranam abit; quae & prorsus eadem est, ac illa vimina cartilaginea colligans, atque totam laryngis cavitatem ob∣ducens, unctuoso semper humore perfunditur; quo scilicet tum contra aerem asperiorem inspirandum, tum halitus acriores exspirandos mu∣niatur.

X. Prater hanc membranam internam, etiam altera externa, tenuior licet, totam tracheam investit; cujus ope tum cartilagines inter se fir∣mius connectuntur, tum tota canna partibus vicinis alligata, tutius & firmius ad Thoracem descendit. Porro utriusque membranae alios quos∣dam usus ac munia esse censemus, quam ut tracheae parietibus conforman∣dis, aut muniendis mere inserviat: quippe hic plures nervos & propa∣gines nerveas passim inseri, tum & interiorem ipsam asperae Arteriae tu∣nicam fibris tum nerveis, tum carneis, five muscularibus, praeditam esse, plane advertimus: unde concludere licebit Tracheam aut quoad se to∣tam, aut saltem partes ejus, & sensu & motu quodam potiri. Et quidem observatione maxime vulgari patet, interiorem ejus ductum sensu acutis∣simo pollere, quatenus à tenuissimo offendiculo in tantum irritatur, in illico in motum convulsivum, feilicet tussim, mire cogatur. Caeterum 〈◊〉〈◊〉 molestiae sensus, proindeque motus obeundi instinctus, saepissime ab hoe vase exoritur, ita & vim sive impetum quendam motivum, five in respi∣rando five in tussiendo, fibras ejus proprio marte quadantenus obite cen∣semus. Profecto super his non est ut dubitetur quoniam in hac membrana interiore observare ••st bino••••fibrarum muscularium ordines, eo quidem ritu ac in Aorta & intes••inis dispositos: nimirum unus extat sibrarum recta∣rum

ordo superior, quae dum contrahuntur, Cartilagines omnes circu∣lares propius ad se invicem adduci, proindeque vasis hujus truncum suc∣cessive secundum ejus partes omnes abbreviari faciunt: ••ubter hunc jacet alter fibrarum circularium otdo, quibus (dum inflantur) contractis, ejusdem tracheae cavitas plurimum coarctatur. Cum itaque fibrae utrius∣que generis motrices, vasis istius ductum quoad omnes dimensiones angu∣stari faciant; satis obvium est eos ad expirationis actus obeundos condu∣cere, atque plus aut minus agere, juxta quod celerius vel tardius, intensius vel remissius, expirare incumbit. In tussi, expuitione, exsufflatione, & qui∣busdam aliis expirationis fortioris actibus, hae fibrae vehementius contractae, spiritum, aliaque asperae Arteriae contenta violenter expelli cogunt, porro ab hac actiore interdum depravata aut prepedita, Asthma, Dyspaceam, aliosque circa respirationem affectus exoriri inferius declarabitur.

XI. Tunica haec interior musculosa binas alias etiam quasi adnatas ha∣bet, scilicet glandulosam, & vasculosam. Nam, sicut alibi circa Arte∣riae sanguiferae anatomen notavimus, etiam advertere licebit, fistulam interiorem Tracheae, textura vasorum omnis generis ac praecipue sangui∣ferorum densissima & quasi retiformi obduci. Arteriae non à vasis Pneu∣monicis, sed à ramo bronc••iali (quem ab Aorta Clar. Dominus Ruisch oriundum detexit) profectae, huic inseruntur; quas etiam propagines venosae, originem suam Venae Cavae debentes, comitantur, binis hilce surculi nervei occurrentes, varie complicantur; adeoque ex omnibus intertextis quoddam quasi reticulum, totum tracheae dorsum obducens, constituitur; cui vasorum plexui glandulae perexiguae & albicantes ubique substernuntur, seu potius cohaerent; pari quidem ritu, ac in vasis plensque aliis majoribus, & visceribus quibusque membranaceis, habere alibi osten∣dimus, quibus omnibus Lymphaeductus adjuncti famulantur. Quod spectat ad usus horum, proculdubio Arteriae & Venae Tracheae tubum rivo sangui∣neo, propter nutricatum ejus, persuunt; atque Nervi spirituum copias, & motuum obeundorum instinctus, ad sibras musculates deferunt; dein quicquid humiditatis super〈…〉〈…〉, ab Arteriis depositae, Venae reducere ne∣queunt, glandulae excipiunt, & retinent, donec massae sanguineae per Lym∣phaeductus remandari possit. Si quando, ob lympham copiosius depo∣sitam, nimis inplentur illae, humor tum è glandulis, tum ab arterils in Tracheae cavitatem exstillans Catarrhum infert. Asperae Arteriae Tunicae omnes distinctae & ab invicem separatae in Tabula 7. exprimuntur.

XII. Tracheae pars secunda, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vulgo dicta, à pulmonum in∣gressu incipit: nam juxta quartam thoracis vertebram sistula illa magna descendens, in duos truncos dividitur; quorum unus pulmonis partem dextram, alter sinistram respicit: dein utrique pulmones ingressi, & pro∣pter lobos majores subdivisi, surculos quamplures, quemadmodum sere piscium branchiae habent, lobis minoribus sive lobulis per totam pulmo∣nis compagem distribuunt. Horum omnium ductus, prout in larynge, Cartilaginibus, sed ritu nonnihil diverso conformatis, instruuntur: quip∣pe in bronchiis, hae non annulares, sed velur loricatae existunt; ita ut, cum opus sit ductus istos contrahi, cartilago inferior superioris cavitatem subeat; simili fere ritu ac in locustae tunicae crustatae juncturis habet. Adeo quidem divino artificio cautum lest, ut, cum pulmones dilatantur, Bronchia in longitudinem maximam protendantur; cumque illi contra∣huntur, partibus aliis intra alias diduct is summe abbrevientur.

XIII Bronchiorum, uti & Laryngis, tunicae, fibras musculares utrius∣que generis, una cum glandulis & vasorum plexu retiformi, obtinent. Unde concludere licebit, etiam minores quaeque asperae Arteriae fistulas constantes systol 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & diastol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vices habere; seilicet omnes, dum expi∣ratio peragitur, contrahi, dumque aer inspiratur, relaxari: porto ex

••isdem glandulis & vaso••um reticulo, ubique fere intra intimos quosque pulmonum recessus continuatis, humorem Catarrhalem depluere. 'Tra∣cheae ramus quidam Bronchialis ad singularem pulmonis lobum pertinens, designatur in Tabula 2. H. H.

XIV. Bronchia utriusque lateris ramisicata, non tantum lobos duos, aut plures majores, verum, uti Malpighius observavit, plurimos minores, sive lobulos inter se distinctos constituunt; unusquisque enim ramus Bron∣chialis plures hic illic ramulos, sive surculos à se mittit, qui singuli pares Arte••ae, & Venae Pneumonicae surculos sorti••i, in minores inde propagines ••ere innumeras finduntur; quae omnes ubique sociae, ac inter se compli∣catae, quinimo nervos & Lymphaeductus peculiares adeptae, inque pulmo∣•••••• superficiem extima•• terminatae, quoddam quasi nemus secretum constituunt; adeoque tota pulmonum compages è plu••ibus praedictorum vasorum ramisicationibus complicatis, quasi totidem distinctis nemori∣bus, constat. Quorum comae, & latera extrema, licer se mutuo ••angere, & cohaerere videantur, tamen alia ab aliis disjuncta, & quaeque intra pro∣prios sines limitata existunt; longe secus, ac vasorum productiones & communicationes in cerebro habent, ubi Arteriae & Venae, in diversis ejus angulis emergentes, quaquaversus excurrunt, & per totam ejus aream perreptantes, & mutuo inosculatae, inter se omnes communicant.

XV. Prior ista vasorum conformatio perquam necessaria ad pulmonum usus fuit. Nam siquidem aer in eum solum modo finem pulmones ingredi, 〈◊〉〈◊〉 sanguini particulas nitrosas pro accensione seu vitalitate ejus suffun∣dat, & mox regredi debeat; cumque sanguis ideo pulmonem pertrans∣••at, ut secundum omnes suas partes aeri inspirato occurrat; idcirco opor∣••ebat utrumque horum, scilicet aerem, & sanguinem, in minutas portio∣nes dividi, &, secundum eas, congressus ubique distinctos & breves facere. Hujus ratio in Bro••chiis piscium elegantissime cernitur; cum enim Bron∣chia sint quasi totidem lobi majores, unusquisque ex his in pl••••imas spi∣••as, vasorum omnis generis complicatione instructas, quasi in totidem lo∣bulos dividitur; in quibus singulis sanguis per minutas portiones, quasi ••••vulos, expromitur; ut secundum omnes suas partes, particulis nitrosis ••••curr••t, & mox in alveum redeat.

XVI. Fistulae Bronchiales, in cavitates ulteriores, scilicet in vesiculas numerosas, à Malpighio inventas, ducunt; quae quidem asperae Arteriae continuae quaedam partes sunt, verum à prioribus distinctae, eo quod car∣••••lagines iis prorsus desunt, &, quae vices harum supplent, spatiis longio∣ribus à se invicem distant. Enimvero rami quique Bronchiales, surculo•• ••inores quaquaversus à se mittunt; quorum ductus etsi cartilaginum expertes, ad c••rta tamen intervalla quibusdam quasi ligamentis coarctan∣••ur; atque horum inter••••pedines, aere inspirato imp••etae, cellulas istas vesiculares ex parte effi••iunt. Revera ductus isti haud inepte conferri possunt muris colo intestino, cujus cavitas continua, quatenus variis in locis succincta est, in plures quasi loculos dividi videtur. Porro ductus isti vesiculares ex utroque latere sinus breviores, tanquam vesiculas singulares densissime accrescentes habent, proindeque cellularum omnium aggeries 〈…〉〈…〉rum ••acemo haud multum absimilis videtur. Harum imagines quantum exacte licuit, in Tab. 3. repr••sentantur. Cellulae istae vesiculares, ut nixus pro expiratione contractivos edant, e••iam sibras, uti per Microscopium plane conspicere est, musculares obtinent. Quandoquidem enim aeris copia in∣gens intra pulmo••es attral••••, &, ••••unquam deficiat, ex parte reservari de••••t; i••••••rco praeter ductus superiores, qui tanquam vestibulum ac an∣tra sunt, insuper camerae interiores, & capaciores requiruntur; in quibus aer recondi, indeque propter usus emergentes depromi qu••at. Quippe interdum accidit aerem externum nimis asperum, aut alias pulmonibus

incongruum existere; proinde ut summe necessum fuerit, eum parcius inspirari, ejusque violentiam mox ab aere insito retundi, aut temperari. Porro iste nonnunquam in quantitate satis idonea a••••rahi sive inspirari nequit; uti in cursu, cantu, aut loquela longiore, item in affectibus qui∣bu••dam morbidis: & tunc aer internus rarefactus exterioris defectum quodammodo supplebit.

XVII. Quandoquidem igitur cellulae istae vesiculares majorem aeris pe∣num excipiunt, quam ut totum quaque expirationis vice mox ••eddere ••eneantur; idcirco vimina cartilaginea iis desunt, earumque cavitates ex se ampliores existunt, ut amplius distendi possint: attamen ut pro data occasione majorem aeris copiam exsus••••ent, aut materiam extussiendam ejiciant, fibris muscularibus donatae, sese••••rctius contrahunt, con••••ntaque s••a penitus exterminant. Etenim ordinar•••• pectoris systol••, qua•• muscu∣lorum relaxationes ex parte efficiunt, aerem forsan totum à Trachea & Bronchiis, haud tamen à vesiculis, quaque vice ejiciunt: propter has (quoties opus erit) inaniendas, & totius pectoris cavitas plurimum an∣gustatur, & cellulae ipsae vesiculares à propriis fibris constrictis coar∣ctantur.

XVIII. 2. Vas proximum, è cujus ramis densissimis huc illuc quaquaver∣sus protensis, cumque aliis ramis contortis, & complicatis, pulmonum compages existit, Arteria Pneumonica est. Haec è cordis sinu dextro egressa, & versus Tracheam inclinata, in ramum dextrum, & sinistrum finditur; qui paribus Tracheae ramis sese applicantes, eos ubique comitantur, seu potius iis submittuntur; nam in••erius consiti sunt, & primo in pulmo∣num lobos majores, deinde in lobulos universos feruntur: in quibus sin∣gulis Arteriae ramulus, in longum protensus, utrinque plurim••s à se pro∣pagines emittit, quae statim propaginibus aliis tum Bronchialibus, tum Venosis associantur, & varie complicantur; &, ubi asperae Arter••ae pro∣pagines externae in cellulas orbiculares abeunt, Arteriae cum Venis (uti per microscopium detegitur) complicatae, ve••iculas istas densa ramisica∣tione circumdant, & quasi corymbis vinciunt: unde conjicere licebit, haud pro nihilo esse, quod in pulmonibus ubique sanguiductus, al••eros istos aeris religiose observant, iisque adeo intime se immisc••nt, ac ubique insinuant. Certe quicquid aliis visum ••uerit, haud facile crediderim, hoc in sanguinis, ejusque partium utut di••••imilium miscelam exactiorem fieri. Nam ad hanc, ecquid aeris acces••u tam pleno opus est, quem in aliis mixtionibus (quarum perfectiores digestiones vocantur) rite obeun∣dis data opera excludimus? Nam si iste admissus itus ac reditus habere sinatur, particulae commiscendae magna ex parte avolarent. Dein quod asseritur, tantum melioris 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 gratia fieri, quod in pulmone ••anguis intra ductus adeo exiles, tortuosos, nec facile perv••os ••eratur, di∣co hoc intentioni isti prorsus repugnate; nam optima cujusque l••quoris mixtio, (ut etiam ipsius sanguinis) fermentatione perficitu••; atque li∣quor sic miscendus sive fermentandus, sicut vinum in cado, spatium li∣berum & capax requirit: trajectio autem per ductus exiles & angustiores, velut colatoria, partium secretioni potius quam mixtioni inservit; qua∣propter nisi sanguis intra vasa majora exacte miscetur, ac ri••e ••ermentatur, dum pulmones pertransit, faeculentias & particulas quasque non rite ••••∣xtas ibi relinquit, corumque ductus infercit, ac plurimum obstruit; ut•• observare est in Pica, Cachexia, & Loucophlegmatia affectis; quibus re∣spiratio difficilis, ob sanguinis non rite mixti recrementa ibi der••l••cta, su∣pervenit. Quare pulmonis usus videtur esse, ut sanguis per vasa minora, tanquam rivulos exiles, secundum omnes suas partes explicetur; adeoque his omnibus nitrosae aeris particulae occurrant, easque vitalitatis gratia in∣spirent seu accendant. Arteria Pneumonica, pariter ac Aorta & Tr••chea,

tunicam muscularem, binis fibrarum, scilicet rectarum & circularium, or∣dinibus instructam habet; quae proculdubio, dum contrahuntut, arterias etiam Pneumonicas pulsare, & sanguinem usque prorsus urgeri & circum∣pelli faciunt. Huic tunicae musculosae glandulae numerosae cum vasorum reticulo incumbunt. Arteriae Pneumonicae intra pulmonis lobum quen∣dam singularem Fabrica & ramificatio exprimuntur Tab. 2. Vasis hujus Tunicae omnes distinctae & ab invicem separatae designantur Tab. 6. Fig. 1. item Tab. 4. Fig. 2.

XIX. 3. Vena Pneumonica, in sinistro cordis ventriculo radicata, & in ramos primo majores, & deinde, juxta pulmonum lobos & lobulos, in minores ac minimos divisa, & multifariam subdivisa, supra Tracheam defertur, inque progressu suo tum Arteriae Pneumonicae, tum tracheae ramificationi exactissime respondet, cumque illis utrisque pari passu ubi∣que incedit; &, ubi Trachea in vesiculas desinit, propagines venosae, cum arteriolis (uti dictum) complicatae, reticulum sive corymbum, quo cellulae istae circumdentur, constituunt. Venae Pneumonicae, parum aut nihil à Venae Cavae ejusque ramorum Anatome differt. Singula hujus generis vasa quatuor tunicas à se invicem distinctas habent.

XX. 1. Harum extima fibris (uti videtur) nerveis, quae forsan aliqua∣tenus musculares & rectae in longum (licet serie minus regulari) proten∣duntur, constat. Haec venae pulmonaris tunica admodum laxa, & à reliquo vase soluta existit, in tantum ut ubivis aperta per totum inflari, & quasi vas distinctum esset, plurimum extendi possit; unde suspicari licuit, hoc ductu peculiari lympham aut serum è sanguine secretum reduci; at vero magis probabile videtur extimum hujus vasis ambitum ita laxe conformari, ut pro sanguinis impetuosius effervescentis reditu viae summopere distendi sive ampliari possint.

XXI. 2. 3. Huic tunicae duae aliae (Venae cum Arteria communes) viz. vasculosa, & glandulosa substernuntnr, prioris munus est parti nutricatum suppeditare, & alterius serositates superfluas excipere & amandare.

XXII. 4. Tunica quarta & intima plane muscularis, fibris annulari∣bus, uti similis Arteriae tunica, donatur; quae proculdubio pone sangui∣nis rivum successive contractae, cursum ejus reducem accelerari, & pro data occasione corripi faciunt. Attamen hinc dubitatio oritur: quamob∣rem, cum venis aeque ac arteriis fibrae musculares contractlvae, (quae in his pulsificae existunt) conceduntur, cumque utraque pariter vasa cordi perenniter pulsanti appenduntur, quamobrem non Venae aeque ac Arteriae, juxta constantes in corde systol 〈◊〉〈◊〉 & diastol 〈◊〉〈◊〉 vices, etiam solenniter pul∣sent? Huic imprimis obvium erat referre, Arterias fibrarum motricium strue sive aggerie longe densiori quam Venas donari; quare cum illae, suc∣cessive fortiter contractae, sanguinem velut emboli impulsu forasejiciunt, & vi cujusque impulsus vasa continentia succutiunt, sufficit ut Venae pone sanguinis rivum lenius contractae, ipsum sponte ac velut in declive refluen∣tem, blande ac aequaliter prorsum urgeant. Verum insuper, hujus ratio nonnihil à vasorum conformatione dispari seu potius inversa pendere vi∣detur; siquidem sanguis intra Arterias trajectus, à spatiis amplioribus usque in angustiora, saltem minus patentia propellitur, quare haec cum impetu pervadens ubique distendit, vasorumque latera attollit, adeoque pulsum excitat: quippe dum sequens Arteriae cujusque portio per fibras musculares contrahitur, necesse erit anteriorem, ab insiliente sanguinis gurgite impletum evibrare: in Venis autem è contra, sanguis versus cor redux è spatiis usque minoribus in majora, sive è rivulis in alveum ma∣gis capacem & profundum decurrit, proindeque tacite & sine pulsus fluctuatione quavis prolabitur.

XXIII. Sanguis intra Venas Pneumonicas pariter, imo plus quam in∣tra Arterias ab aere, ubique à Tracheae ductibus aut vesiculis adjunctis se∣se insinuante, animari, sive de novo accendi videtur: in quantum scil. iste primo in Venis Pulmonaribus ab atro-purpureo in coccineum mutetur; cujus ratio est, quod sanguis juxta vasorum intercapedines, viz. dum ab arteriis in venas transit, particulis aereis ubique ac plurimum occurrit. Quamobrem si liquor quilibet Arteriae Pneumonicae injiciatur, non ita promte & cito pulmonem trajiciens per Venam redibit, ac si in membro quopiam, aut in aliis corporis partibus experimentum illud feceris; quin pars liquoris injecti in Tracheae ductus, aut lobulorum interstitia exudabit, & pars alia, in spumam abiens, tarde admodum per Venas redibit; in∣dicio sane manifesto, eum in transitu pulmonari inter vasorum oscula hae∣rere, eumque particulisaereis commisceri. Sanguinis circulatio per pul∣mones quiddam diversum, seu potius contrarium habet ab ea, quae per re∣liquum corpus peragitur; in quantum scilicet Arteriae Pneumonicae san∣guinem atro-purpureum, & Venae coccineum continent; cum in toto praeterea corpore, Aorta cruorem coccineum, & Vena Cava atro-purpureum transferat. Porro de Vena Pulmonari observare est, totum ejus ductum, excepto ubi cordi affigitur, valvulis carere Hoc inde constat, quod liquor trunco ejus injectus (pariter ac in Arteria habet) omnes illico ramos & surculos sine obice quovis pervadat Quod quidem in hunc finem ita fieri oportuit, ut sanguis intra praecordia, ob passionum impetus, fluctuationes ac regurgitationes quaquaversus libere semper habeat. Insuper ne sinister cordis sinus à sanguine impetuosius irruente obruatur unquam, naturae instinctu, fibris in Venae radice contractis, cursus ejus inverti, & retro fluere potest. Venae Pneumonicae quoad ramificationem ejus extremam descriptio habetur Tab. 4. Fig. 3.

XXIV. 4. Huic vasorum praedictorum, quibus aer & sanguis conve∣huntur, Triumviratui Lymphaeductus ••quam exportantes adjunguntur. Horum ingens satellitium, per pulmones dispositum, Arterias & Venas stipat: porro surculi omnes, à pulmone exteriore versus radices ejus ten∣dentes, in plures truncos majores coeunt, qui, ductui Thoracico commu∣ni inserti, lympham, à sanguine & humore nerveo supersluam, ingerunt. Profecto vasa hujus generis quamplurima in pulmonibus requiruntur; quippe cum sanguis hic maxime efflagret, & rapide circuletut; nihilque exterius per diapnoen exhalet, Venae haud facile totum cruorem ab Arte∣riis excipiunt; porro Glandulae, quod in iis depositum est, non diu con∣tinent: quare Lymphaeductibus, quasi alveis permultis, opus erat, qui∣bus humor continuo superabundans amandari possit. Si quando hos ob∣strui, aut disrumpi contingat, pulmonum aut pectoris hydrops, quini∣mo tussis & affectus Phthisici saepenumero oriuntur. Haec vasa pulmonum lymphica optime conspiciuntur, si inter canem vivum dissecandum, du∣ctus Thoracici summitatem, ut nihil Venae Subclaviae infundatur, com∣primas: tunc enim pulmonum lymphaeductus, siquidem in commune re∣ceptaculum obturatum ac impletum sese exonerare nequeant, summe in∣tumescunt, & valde conspicui fiunt. In cane saginato si talis compressio aliquandiu fiat, humor lacteus è ductu Thoracico, valvulis reseratis, in pulmones exundabit: quinimo idem lymphaeductus, etiam longe infra ••enes consitos, pervadet, eosque humore distentos quasi lactescentes red∣det. Lymphaeductuum exteriorum in lobi pulmonaris superficie perreptan∣••ium delineatio rudis habetur Tabula 1.

XXV. 5. Vasorum pulmonarium genus ultimum sunt Nervi, & pro∣pagines Nerveae; quorum ingens copia (prout alibi innuimus) ubique per pulmones dispergitur. C〈…〉〈…〉ca horum munus olim ambigentes, opinari ••ucebamur, motus Pneumonici primos impetus, aut saltem instinctus

ab his Nervis pendere; quoniam alias haud intelligere datur; quomodo pulmonum motus in respiratione, tussi, risu, aliisque ipsorum actibus, juxta quasque naturae exigentias adeo semper exacte proportionentur. Nam prout sanguis plus aut minus in praecordiis aestuat, ac ebullit, etiam prout Tracheae contenta quaepiam fibras Nerveas irritant, celerius aut tardius respiramus, & saepe, invito licet, tussimus. Attamen praeterea Nervo∣rum horum usus alius, & magis necessarius occurrit: nam ex quo liquet sanguiductuum, & Tracheae tunicas ubique fibris muscularibus, sive mo∣tricibus, quibus contrahuntur, donari; satis obvium est Nervos Pneumo∣nicos tum spirituum copias, tum contractionum instinctus ad fibras istas convehere: quin & verisimile est, propter Nervos istos spasmodice affe∣ctos, Palpitationem cordis, nec non Asthma & tu Tim Convulsivam saepe∣numero excitari. Nervorum Pneumonicorum Anatomen sive descri∣ptionem in Neurologia nostra, scilicet pag. 311. olim tradidimus, ut non opus sit eadem hic repetere, aut ampliare. Vasa praedicta quinaria, in di∣stributionibus suis mutuo associata, & multifariam, quasi in nemora se∣creta cum vesiculis, velut lacunis ubique intertext is divisa, cum inter so varie complicentur, & contexantur, Telam quasi carneam, quae ipsa pul∣monum compages est, constituunt: quae insuper instar parenchy matis solidioris apparet, quatenus Ateriae & Venae sanguine oppletae inferciun∣tur, atque Tracheae & lymphaeductus vasa, tum aere tum aqua inanita, concidunt ac coalescere videntur. Hujusmodi fabricam pulmonis carni∣formem, ex meris vasis & vesiculis contextam, minus admirari subit, dummodo perpendatur, Testis Sominarii compagem nihil aliud esse quam glomerem ex filamentis quodammodo cavis, sive ex tubis spermaticis si∣mul intextis, complexum. Nervi Pulmonaris & quoad fibrarum quibus constat fasciculum, & quoad surculorum ejus propagationem descriptio habetur Tabula quinta.

XXVI. Pulmonis Telam, uti dictum est, ex vasis & vesiculis conte∣xtam, & juxta illorum ramificationes majores, & minores, in lobos & lobulos divisam, membrana, quasi commune integumentum, investit. Hujus binae sunt tunicae, scilicet unica exterior & tenuis, quae filamen∣torum Nerveorum textura quaedam (uti in plerisque aliis visceribus ha∣bet) subtilis videtur; altera interior, quae & aspera, & nonnihil crassa est, è vasorum & vesicularum extremitatibus fere meris constans: & pro∣pter foveas ab his passim factas, intima superficies ejus instar favi apum apparet. Harum formae Tab. 8. satis apte designant r. Membrana è binis hisce tunicis conflata poros quamplurimos & satis magnos habet, in tantum ut, si Hydrargyrus lobi alicujus minoris ramo Tracheali infunda∣tur, membranam fere totam intus obducens ubique è poris erumpat. In hanc membranam velut aggerem tum ciuor Arteriosus, tum aer impin∣gens reflectitur; iste nimirum per venas in cordis ventriculum sinistrum refertur, parte quadam aquosa per ly•• phaeductus amandata: interim aer per cosdem Tracheae ductus, quibus influxit, revertitur. Enimvero aura con∣tinue recens, quae sanguini particulas nitrolas suppeditet, inspirari; ei∣que ut concedatur locus, altera vetu, jam estoeta ac inutilis, prius exspi∣rari debet. Quandoquidem igitur utrumque munus intra eosdem ductus peragendum sit, pa〈…〉〈…〉s vicibus modo hoc modo illud fieri oportuit. Dum inspiratur aer, pulmones quasi vento immisso inflantur; dumque idem exspiratur concidunt, & ejus excludendi gratia arcte comprimuntur; adeo∣que follium ritu, perpe〈…〉〈…〉 ••ystol•• & diastol•• vices obeunt. Quo ta∣men impulsu••, & quibus organis hoc fiat, operae pretium videtur hic pau∣lulum expendere.

XXVII. Super his igitur observatione vulgari constat, pulmonis dia∣stolen poctoris ampliationi, ejusque systolen hujus contractioni semper

obsequi 3 proinde ut concludere liceat, quando thoracis cavitate dilatata pulmoni expandendo spatium majus conceditur, aerem externum, sive circum pulsum, five ob propriam vim elasticam (nam eodem res reci∣dit) sponte in Tracheam insilire, & mox truncum ejus, Bronchia, & ve∣siculas omnes subire, ac ad summum inflare; in eum nempe finem, ut particulae ejus nitrosae sanguini, pulmonis loca omnia perluenti, ubique occurrant: deinde quando pectus, à dilatatione ista recedens, quoad ca∣vitatem suam angustatur, etiam pulmo compressus, à diastole sua conci∣dit, aeremque modo inspiratum excludit. At vero, quoniam aer non ea copia sponte exilit, qua insiluit, neque pectoris cavitas arcte adeo contra∣hitur, ut pulmones valde comprimat; idcirco Tracheae ductus omnes fibris muscularibus donantur, quae inter exspirandum seriatim contractae, Aeris expulsionem promoveant. Itaque ut respirationis causa & fiendi modus plane innotescant, inquirere oportet, quo ritu, & quibus organis vicissitudinaria ista pectoris dilatatio, & contractio peragantur.

XXVIII. Circa hos motus, divini Conditoris mechanicen, ad regulas Mathematicas plane adaptatam, satis admirari non possumus; siquidem nulla alia in re manifestius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 videatur. Quippe cum pectoris tum ampliatio, tum coarctatio à quibusdam musculis (quorum munus unicum est contrahere) perfici debeat; res ita instituitur, ut costae, quae thoracis, velut parallelogrammi oblongi versus Cylindrum incurvati, latera efformant, in siguram modo quadratam, cum angulis rectis, pro pectoris ampliatione; modo in Rhomboeidem, cum angulis acutis, pro ejusdem contractione, ducantur. Quod vero à partium situ ita mutato se∣quitur, ut cum latera ab invicem longius abscedunt, fines propius addu∣cantur, & è contra; proindeque spatii capacitas alterari potius, quam au∣geri aut diminui soleat; ne ita circa thoracis cavitatem accidat, per Dia∣phragmatis motum miro artificio sic cautum est, ut, dum coste superius pro pectore ampliando versus quadratam figuram ascendunt, ne fines in∣terius abbrevientur, Diaphragma, quod finem inferiorem claudit, deorsum versus abdomen extumescat; adeo ut thorax quoad longitudinem simul, ac quoad profunditatem amplietur: dein vice verla, dum costae inferius ad pectus coarctandum versus Rhomboeidem figuram ducuntur, ne sines ex more longius abscedant, Diaphragma superius ascendit, proinde ut thoracis capacitas inter exspirandum, etiam quoad utramque dimensionem angustetur.

XXIX. Quod autem ad musculos pectoris, tum ampliationi propter inspirationem, tum constrictioni propter exspitationem in servientes, spe∣ctat, sapientissimus naturae Conditor plura & diversimoda utriusque mu∣neris instrumenta instituit; propterea quidem ut respirationis opus, ad vitam adprime necessarium, incessanter usque & perquam robuste obiri possit. Musculorum prioris ordinis, à quibus scilicet thoracis cavitas di∣latatur, alii costas attollunt, & posterius retrahunt, proinde ut arcuentur illae magisque amplientur; in quo censu sunt musculi tres scapulares, unus lumbaris, ac intercostales externi undecim: atque alter internus musculus, nempe Diaphragma, pectoris fundum deprimit, ejusque lon∣gitudinem, una cum profunditate dilatata, ampliari facit.

XXX. Praedicti musculi, viz. scapulares, lumbares ac intercostales, e∣tiam cum Diaphragmate ad respirationis munus destinati, à pluribus Ana tomicis, ac imprimis à Fallopio satis jam accurate describuntur, ut parum opus videatur hanc telam nunc retexere; praesertim, quia plenior & per∣manens harum partium notitia non nisi per crebras dissectiones, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Anatomicam acquiri soleat. Quatuor musculi priores diver∣siformes, ad inspirationes fortiores & violentas potissimum conducunt; intercostales vero exteriores, propter ordinarios inspirationis actus, quoad

vivimus, operam perennem & vicissitudinariam navant. Hi singuli uni∣formes, cum basi ca nea & crassiore, in costae superioris imo radicati, fibris obliquis & antrorsum latis in costae subjacentis summitatem feruntur, ci∣que cum fine tenuiore ac tendinoso implantantur: unde sequitur fibras istas, dum circa radices suas intumefacti abbreviantur, costam inferiorem ducere & retro trahere; dumque adeo hi musculi omnes simul contra∣huntur, costae omnes sursum elevatae, & ab angulis cum spinis obliquis, in rectas alteratae, thoracis truncum capaciorem, sed aliquanto breviorem reddunt: cui Ellipsi ut succurratur, Diaphragma (quod, prius à systole liberum, intra pectoris cavitatem reconditur) una cum costis sursum tra∣ctis, inferius ad tensitatem ducitur; proinde ut pectus, quasi tympanum undique ••••rictum, capacissimum evadat; ac interea pulmones, spatio ampliore iis concesso, ab aere, qua data via, irruente inflentur, & totam thoracis ampliati cavitatem impleant.

XXXI Haec de musculis inspirationi inservientibus: quibus subinde à contractione cessintibus, costae statim à positione recta in obliquam deci∣dunt; simulque Diaphragma à tensitate laxum, in pectoris cavitatem ascendit, seu potius à visceribus abdominis illuc protruditur; adeoque, ob partium situs ita mutatos, scilicet pectus constrictum, & pulmones com∣pressos, exspirationis actus succedit. Hunc nonnulli meram alterius in∣ter missionem esse, & tantummodo à motus muscularis (quo respiratio peragitur) quiete, seu vacatione procedere statuerunt. Quinimo costa∣rum à rectis angulis in obliquas declinatio, & Diaphragmatis ascensus, partium harum situs naturalis perhibetur, quoniam in defunctis sub tali positione reperiuntur. Huic opinioni assensum haud facile deberi existi∣mo, quia interdum exspirationis multo fortius & vehementius, quam in∣spirationis munus peragi debet; prout in tussi, cantu, risu, vociferatione, aliisque affectibus, quorum exercitia pectoris labor difficilis, & graviores nixus sunt. Quapropter non est, ut arbitremur exspirationis actus hujus∣modi intensos, à mera musculorum praedictorum quiete seu vacatione, quin vero ab aliorum oppositorum motu excitari. Porro non tantum propter vehementes, verum ordinarios & solennes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vices, saltem ad librandum respirationis munus, musculi modo citati oppositi, & pe∣ctoris constrictivi requiri videntur: secus enim isti alii, quorum officium est thoracis cavitatem dilatare ac ampliare, interdum pensi sui immemo∣res, aut fortius aut diutius quam par est agunt; quare opus est eos ab aliis. Antagonistis scilicet, exspirationi inservientibus subinde admoneri, & in officio contineri. Sunt autem musculi ad pectus constringendum dicati, sacrolumbus, triangularis, intercostales interni, ac musculi quidam abdominis, quorum omnium usus & descriptiones cum à pluribus Ana∣tomicis, tum accuratissime à Fallopio traduntur. Musculi intercostales interni uti situm, ita & munus intercostalibus externis contrarium obti∣nent; quod nimirum est costas deprimere, & pectoris cavitatem, in fi∣guram Rhomboeiden ducendo, coarctare. Quippe observare est, cujusque horum basin carneam & crassiorem costae inferioris summo implantari, atque fibras motrices, inde oblique & antrorsum ascendentes, atque alteras in∣tercostalium exteriorum decussantes, cum fine tendineo & tenuiore, costae superioris imo inferi; hinc ut nullus haec perpendens dubitet, quin bi musculi interiores costas omnes deprimant, sive inferius ducant. Caeterum dum costae ita deprimuntur, ut pectoris truncus angustior & magis acumi∣natus reddatur, hi musculi interni, secus ac alteri externi, non solum co∣stas, sed etiam appendices earum cartilagineas deorsum trahunt. Enim∣vero appositissime ad hanc rem notavit Fallopius, musculos intercostales ex∣teriores solummodo costarum, ac minime cartilaginum intervalla, internos vero utraque spatia adimplere: cujus ratio, Architectonices divinae speculatio∣nem

jucundissimam praebens, ad hunc modum habere videtur: viz. dum costae ad inspirationis actum sursum ducuntur, simulque versus spinam retrahuntur, motus iste à postico incipiens, à costis ipsis perficitur; qui∣bus primo commotis cartilagines, velut funes appensi, facile obsequuntur; quare his rite componendis subsidio musculari parum opus videtur; ad costas vero agitandas, non solum praedicti musculi intercostales, sed qua∣tuor alii majores operam continuam navant: verum è contra, ut costae deprimantur, simulque antrorsum ducantur, vis potissima anterius inci∣piens, à cartilaginibus perficitur, quae, tanquam funes ductuarii, quo ten∣dendum est secum, costas facillime deflectunt.

XXXII. Porro ob hunc finem, nempe ut costarum appendices cartila∣gir eae ad exspirationis actum deorsum & propius invicem trabantur, non solum musculi intercostales interni cartilaginum aeque ac costarum inter∣valla implent, verum insuper musculus triangularis huic negotio totus destinatur; hic enim inferius ab osse sterni enatus, & sursum oblique ascendens, cartilaginibus inferioribus inseritur, quas versus caput suum, & invicem propius adducens, thoracem constringit. Quod circa hunc musculum annotavit Fallopius, consideratu dignum est; viz. cum in ho∣mine parvus adeo & subtilis iste fuerit, ut vix pro musculo accipi queat, in cane per totum os pectoris protenditur, & cartilagines omnes, etiam ve∣rarum costarum sterno inosculatas, occupat. Cujus discriminis ratio di∣vinam circa Animalium fabricas Providentiam plane indigitat. Quippe cum hoc animal, ad cursus velocissimos & diu continuandos natum, quo sanguis, dum intensius agitatur, rite accendatur eventileturque, aerem celerrime & fortiter uti inspirare, ita etiam exspirare debet; (nam, ut re∣cens aura liberius hauriatur, oportet veterem usque totum fortiter ejici & velut explodi:) idcirco propter hunc actum firmius obeundum (cu∣jus in homine haud magnus est usus) musculus caninus molem ingen∣tem & tanto operi parem sortitur.

XXXIII. Haec de musculis pectoris truncum coarctantibus, ex quo∣rum apparatu satis constat, musculorum oppositorum relaxationes huic negotio non sufficere. Caeterum ut interea, dum pectus constringitur, Diaphragma superius ascendens cavitatem ejus abbreviet, haud satis est ipsum à contractione sua remitti, verum etiam necesse est ut, quampri∣mum haec cessat, musculi abdominis contracti viscera comprimant, & su∣perius propellant; à quibus statim Diaphragma relaxatum attollitur, in∣que thoracis truncum altius adigitur.

XXXIV. Ex horum omnium rationibus supputatis, inferre licebit, haud minores musculorum nixus circa exspirationis actum, quam ad inspiratio∣nem requiruntur, impendi: immo majores dicamus, postquam his adde∣tur, quod Tracheae & Bronchiorum Tubi sibris muscularibus (prout supra ostensum est) praediti sint, quae solummodo inter exspirandum contractae, aerem intus contentum cum majore impetu explodi faciunt. Et quidem ita fieri oportuit, quoniam aer vi elastica pollens in ductus pulmonares, quoties aperiri sinuntur, sua sponte satis promte insilit; illinc vero ut de∣nuo statim penitus excludatur, impetu quodam & partium compressione, velut explosione opus est. Namque licet inspiratio ordine sit prior, ta∣men exspirationem mox subsequi, & juxta istius tenorem proportionari necessum est; quippe, ut ista sit magna, hujus vices usque majores exi∣guntur. Quapropter in vehementi aut totius corporis, aut solius pulmo∣nis exercitio, ut aura recens copiosius inspiretur, vetus omnis non solum ex Trachea, & Bronchiis, verum etiam ex ultimis vesiculis quaque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vice commoveri, & quoad maximam partem explodi debet; idcirco cum ad inspirandum, pulmonibus otiosis, tantum musculi pectoris occupentur, ad exspirandum fortius, tum musculi pectoris oppositi, tum & ipsi pul∣mones laborant.

XXXV. Explicatia ad hunc modum respiratiónis organis, adhuc inqui∣rendum restat, quo instinctu itla ad motum concita, perpetuas ad••o sy∣stol 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & diastol 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vices iterent; ut modo hi musculi ad inspirationem mo∣do illi ad expirationem contrahantur, at{que} oppositi interim quiescant; adeo{que} vicissim moveantur, ut sibi invicem mutuo locum c••dant. Super his im∣primis obvium est (quod etiam alibi fuse declaravimus) spiritus animales, pro musculorum motibus contractivis obeundis, è tendinibus in sibras car∣neas insilire; & dein pro iisdem relaxandis, ex his in illos recedere. Por∣ro cum functio mutua sit duplex, sc. spontanea, & mere naturalis, olim ostendimus in priore, spiritus è tendinibus in sibras carneas per appulsus juxta appetitus imperium evocari, atque intra has in actione manere, do∣nec illius nutu dimittuntur; deinde vero in endines reversos quiescere, donec rursus foras jubentur; hinc ut illorum motus & quiet••s tempora sint inaequalia, incerta, & pro libitu nostro varie determinanda.

XXXVI. In sunctione vero naturali multo secus habet: quippe spi∣ritus animales è tendinibus in carnes perpetua vice, sive constanti recipro∣catione efferuntur; & contractione brevi facta, mox ex his in illos resiliunt, ac ita vicissim: ad quem modum cor ipsum, Arteriae & respirationis or∣gana, quinimo ventriculi & intestinorum fibrae carneae, nisi propter ob∣jecta sua alias determinentur, per systolas & diastolas perennes agi∣tantur.

XXXVII. Non opus erit hic repetere, quod etiam alibi circa haec bina motuum genera notavimus, sc. spiritus Animales functionis motivae spon∣taneae, omnino aut potissimum à Cerebro, aliosque mere naturalis Autores à Cerebello dispensari; porro & spirituum utriusque generis tum copias, tum actuum ineundorum instinctus, per nervos convehi.

XXXVIII. Attamen hic ambigitur, ad quod genus function is motivae, sc. spontantae, aut mere naturalis, respirationis actus referri debeat; cujus etiam ditionis, viz. Cerebri an Cerebelli, spiritus animales negotio isti destinati, fuerint. Satis liquet munus hoc motus spontanei quodammodo particeps esse; quoniam in nostra potestate est illius actus modo corripere, modo producere, aliasque diversimode alterare, imo interdum p••rumper cohibere: porro nervi ad praecipua ejus organa motiva, scil. Diaphragma & musculos thoracis pertinentes, è n••rvis Brachialibus & Lumbaribus oriundi, prosapiam suam Cerebro deberi, eorumque spiritus incolas ad motus voluntarios potissimum ordinari plane consitentur. Verum insuper è contra, respiratio in tantum functio mere naturalis est, ut illius organa in somnis absque notitia nostra, inque vigilia nobis non advertentibus, con∣stantes systol 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & di••stol 〈…〉〈…〉vices reciprocent: porro licet actum sive exercitium ejus aliquantulum sistere aut variare pro libitu nostro possimus, integrum vero respirationis munus penitus abrumpere, aut diutius suspen∣dere nequimus. Praeterea licet neivi, ad musculos pectoris & Diaphra∣gma destinati, à nervis Spinalibus procedant, tamen hi posteriores, à ramis Brachialibus profecti, in progressu suo cum nervi Intercost ilis propagini∣bus communicant; quineciam ab his nervis (qui ex Cerebelli ditione sunt) nervi reliqui omnes, per Tracheam & Pulmones disseminati, oriuntur.

XXXIX. Ex his plane sequitur, respirationis opus actum quasi mixtum, utriusque functionis motive, scil. tum spontaneae, tum naturalis partici∣pare; atque spiritus ac nervos utriusque provinciae, qui tum à Cerebro, tum à Cerebello procedunt, in hoc negotio occupari. Et quidem juxta Occonomiam a〈…〉〈…〉lem ita fieri oportuit: nam licet respirationis actus qui∣••••m, ad vitam sustinendam necessarii, constantes & perennes esse de∣bent; sunt tamen plures alli Pectoris & Pulmonum motus occasionales tantum, & saepius pro libitu nostro obeundi; uti cernitur in risu, ploratu,

cantu, vociseratione, sibilatione, aliisque privatis Pulmonum & Tracheae operibus; quibus sortiter peragendis musculi thoracis conspirant, & o∣peram conjunctam navant. Porro in violentis totius corporis laboribus & exercitiis, à quibus sanguis plurimum incitatus eventilatione majori in∣diget, Brachia vehementer agitata, etiam Pectoris musculos, aliaque organa Pneumonica ad respirationem crebriorem in motus citatiores adi∣gunt. Et revera, propter hujusmodi Brachiorum & Diaphagmatis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nervi hujus motui inservientes, ab illorum ramis nerveis procedunt. Porro hac ratione cautum est, ne corporis exercitia Pulmo∣num vires, & respirationis tenorem excedant unquam aut labefactent: quippe cum hujus organa difficilius laborant, aut fatiscere incipiunt, Dia∣phrapmatis nervi, alteros Brachiales vellicantes, & quasi officii admonen∣te••, à motione nimium intensa desistere jubent.

XL. Enimvero cum respirationis munus in plures usus, quorum a∣lii mere naturales, ••aliique spontanei aut violenti sunt, destinetur; id propter spititus & nervi, qui utriusque regiminis tum à Cerebro, tum à Cerebello proficiscuntur, in hoc opere conjungi, & nixus sociales praesta∣re debent: ea tamen lege, & mutuo quasi pacto, ut alii aliis ad opera quaeque maxime necessaria, aut convenientia imprimis obeunda invicem cedant, & mutuo obsequantur. Hinc respirationis ordinariae aut mere vitalis instinctus, à nervis Pneumonicis incipiens, illico nervis Diaphra∣gmatis, & exinde Thoracicis quibusque communicatur; adeo ut partes motivae omnes mutuo statim in actu conspirent, atque pectoris ejusmodi systolas & diastolas efficiant, quales ad praesentem sanguinis statum requi∣runtur. Attamen è contra quoad alios respirationis, aut spontaneae, aut violen∣tae, actus habere videtur; viz. horum instinctus sive primus impetus, à musculis modo his, modo illis incipiens, mox organis quibusque aliis com∣municatur; ita ut, pro respirationis actibus designatis obeundis, simul omni∣um, ictu oculi citius, socia opera accieatur.

XLI. Quae hactenus circa respirationls organa, eorumque munia ac usus disseruimus, ut clarius elucescant, ex▪re fore videtur, quarun∣dam ex iis partium maxime notabilium Icones ad vivum delineatas, una cum Tabularum explicationibus subjicere: prius tamen hic pauca quaedam circa Pulmonis lymphaeductus, & lobulorum interstitia in superioribus 〈…〉〈…〉termissa, inserere visum est.

XLII. Cl. Malpighius hos Pulmonis lobulos, eorumque interstitia primus detexit; quibus tamen usibus inserviunt, haud satis clare denota∣vit. Videatur forlan hos••e loculos sive spatia int a Pulmonem inania, etiam aeris (quo sit amplior ejus condus) receptacula, quaedam esse. At vero experimento saepius facto evidenter constar, aerem Tracheae sistulae (quae unicus ejus in Pulmonem aditus est) insufflatum, haec lobulorum inter∣〈…〉〈…〉ia minime subire, aut inflare; attamen si foramini in quolibet ex his in∣terstitiis facto insufflaveris, illico spatia haec omnia in toto Pulmonis lobo inflata intumescent, adeoque jucundo spectaculo lobuli omnes magnis in∣tervallis distincti appar••bunt; uti exprimitur Tab. 3. Fig. 2. Porro lym∣phaeductus pulmonis superficiem perreptantes, ubi••ue fere membranulis interstitia integentibus includi, corumque sines in ipia interstitia desinere videntur. Caeterum vasa lymphic••, cum unaquaeque valvulis, ita quae ad pulmonem spectant numerosissimis instruuntur; prout in Bovis lobo amphori calente eviden〈…〉〈…〉e discernere est, & ad vivum exprimuntur, Tab. 〈◊〉〈◊〉. d. d. d. d.

XLIII. Circa borum us〈…〉〈…〉 ut conjectari ausim, verisimile est cavitates istas quosque lobulos intercipientes, ••pores à sanguine accenso quanua∣versus copinse emanantes, (cum nullibi melius detrudi, aut seponi possint) excipere, qui sc. è vasorum finibus in cavitatos, hasce per tenuissimos ipso∣rum

parietes transudant, indeque mox ulterius propulsi in aquam per haec vasa appropriata, è pulmone deportandam condensantur: insuper ne lym. phae intra ductus istos, à vaporibus factae, ac ita condensatae, in pulmones (magnam ipsis noxam illaturae) regurgitent, densissimi valvularum obi∣ces impediunt.

XLIV. Enim vero saepe saepius miratus sum, quid fiat de effluviis vaporo∣sis, quae perpetim è sanguine in praecordiis efflagrante copiosissime, & non∣nunquam impetuosissime dimanant. Quamvis enim plurima eorum per Tracheae ductus una cum aere inter exspirandum avolant, attamen iis quaquaversus in orbem densissime erumpentibus unica exitus via, sive emissarium singulare haud sufficit, quapropter loculi sive spatia istaec ina∣nia ubique ex omni parte disponuntur, quae vapores in pulmone occlu∣sos excipiant, & eosdem mox condensatos per Lymphaeductus, quasi per totidem Alembici rostra, extillent.

XLV. Vasa Lymphica pulmonibus egressa; cum surculis numerosis ver∣sus ductus Thoracicos tendunt, iisque magna ex parte inseruntur; in itine∣re vero Oesophagum, nec non Tracheae & Aortae truncos superscandunt, in iisque varia insertione propagines multas amittunt; proinde ut videa∣tur aliquantum humoris Lymphici pro vasorum istorum parietibus lubri∣candis impendi.

Figurarum Explicatio.

TABULA prima exhibet pulmonis lobum unum integrum revolu∣tum, in cujus superficie Lymphaeductus, huc illuc perreptantes, con∣spiciuntur.

A. Tracheae in medio vasorum jacentis resectae orisicium.

B. Arteriae Pneumonicae subjacentis orificium.

C. Venae Pheumonicae superpositae orificium.

d. d. d. d. Lymphaeductus exteriores per lobi istius superficiem disseminati.

e. e. e. e. Lymphaeductus plures in dorso hujus lobi cocuntes, unde transeunt in ductus Thoracicos.

TABULA II. exhibet pulmonis Ovini lobum unum in medio sectum, ut portione superiore (in qua Venae caudex est) amota, & Asperae Arteriae Trunco seposito, Arteriae Pneumonicae per totam ejus compagem, sc. lo∣bulos minores & minimos, ramificatio ostendatur. Hujus ductus omnes, sc. propagines & surculi, ut ut minuti, à liquido quodam injecto impleti & colorati, ad vivum delineabantur.

A. A. A. A. Lobi Pulmonaris divisi medietas inferior, Arteriae Pneumonicae ramificationem continens.

B. B. B. Arteriae Pneumonicae truncus ad hunc lobum pertinens.

C. Foramen unde ramus ejus alter amotus res••cabatur.

D. D. D. D. Caullices è quibus rami ejus alii (siquidem in hac Tabula ex∣primi nequibant) res••cab••••tur.

E. E. E. E. Trunci hujus Arteriosi, in longum protensi, rami laterales utrin∣que in dextram & laevam protensi.

F. F. F. F. Surculi & propagines minores, qui paribus venosis, & Bronchia∣libus ubique complicantur; ac ultimo cum Venosis velut contexii, vesiculas or∣bicularis ubique circumdant, & quasi Corymbis vinciunt.

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab: I.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab: II.

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab: III.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab: IV.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab: V.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab: VI.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab: VII.

[illustration]

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

[illustration]

Tab: VIII.

[illustration]

G. G. G. G. Rami Bronchiales, qui à Tracheae caudice seposito resecti, & lobo huic Pulmonari immersi, ramis sanguiseris associantur.

H. H. Asperae Arteriae caudex ad hunc lobum pertinens, qui Arteriae Pneu∣monica incumbebat, resectus & sepositus.

f. f. f. f. Caudices ramorum Bronchialium, qui partim in lobi hujus portione descripta G. G. G. G. immerguntur, partimque in medietate ejus altera abscissa distribuuntur.

TABULAe III. Figura I. exprimit pulmonis lobum unum, juxta A∣sperae Arteriae ramificationes, in lobulos minores & minimos divisum: cujus vasis surculi & propagines à liquido prius injecto impleti, & deinde quoad lobulos ab invicem sejuncti, etiam ad vivum delineabantur.

A. Asperae Arteria trunous, à reliquo ejus corpore abscissus.

B. B. B. Pars ejus inferior per sectionem aperta, ut tum foramina in singu∣los ramos ducentia, tum villi ejus recti musculares conspiciantur.

a. a. a. Foramina praedicta in ramos huc illuc protensos ducentia.

b. b. b. Villi musculares recti, quibus alii circulares incumbunt.

C. C. Caudicis hujus Trachealis pars superior integra, sive clausa, ut Cartila∣gines Annulares appareant.

D. D. D. D. Rami Tracheales lobulos minores constituentes ibidem integri & clausi, etiam ut in iis Cartilagines Annulares appareant.

E. E. E. E. Rami pares per sectionem aperti, ut foramina & villi muscu∣lares recti conspiciantur.

F. F. F. F. Caudices, è quibus rami Tracheales abscissi removentur, ut reliquit post divisionem expandendis spatium concedatur.

G. G. G. G. Lobuli secundarii Bronchiorum caudicibus tanquam uvae appensi, qui etiam in lobulos adhuc minores dividi possunt, quorum omnium ductus interiores è Bronchiis in cellulas vesiculares transeunt.

h. h. h. h. Vasa sanguisera lobulorum istorum superficies perreptantia.

TABULAe III. Figura II. exprimit portionem lobi pulmonaris, in quo, interstitiis membranosis inflatis, lobuli omnes in propria figura apparent, atque Polypodii folium nonnihil repraesentant.

A. A. Asperae Arteriae cum reliquis vasis complicatae portio, cui caudici ex omni∣bus istis conflato, lobuli instar foliorum arboris accresctunt.

b. b. b. b. Lobuli ipsi.

c. c. c. c. Vasa sanguifera eos perreptantia.

d. d. d. d. Lobulorum interstitia membranosa, quae item vasis sanguiferis e. e. e. e. obdueuntur.

TABULA IV. exprimit vasa tum Trachealia tum sanguifera, pro uno lobulo constituendo ab invicem separata & distincta, nec non cujusque illorum conformationes peculiares.

Figura I. repraesentat rami Trachealis intra lobulum unum distributi divaricationem, inque Tubos & vesiculas orbiculares ramificationem.

A. A. Asperae Arteriae caudex, in cujus superficie Cartilagines Annulares apparent.

b. b. b. b. Rami minores à caudice isto profecti, in quibus etiam Annuli ap∣parent.

c. c. c. c. Ramorum istorum in vesiculas orbiculares, qui uvarum racemis si∣miles videntur, transitus.

d. d. Vasa sanguifera à Pneumonicis distincta, quae Tracheam obducunt, eique enutriendo inserviunt.

Figura II. & III. Arteriae & Venae Pneumonicae intra eundem lobulum pares ramificationes distinctim ostendunt; quae ambae cum vasis Trachea∣libus complicatae, compagis pulmonaris texturam maxima ex parte con∣stituunt.

TABULA V. exhibet Nervum Pulmonarem subsidio microscopii pau∣lo accuratius descriptum: adeo ut plane constet truncum ejus fibrillarum innumerabilium una colligatarum quasi fasciculum esse; quinimo & cau∣dicem ejus, dum in Serpilli modum pulmones perreptat, surculos à se varios huc illuc propagare.

Figura I. Trunci Nervei portionem abscissam refert, cujus extremitas una aperta, & per microscopium inspecta, in fibras fere innumeras expli∣cabilis videtur.

A. Nervi truncus.

a. a. a. a. Fibrillae circa extremitatem abscissam ab invicem divisae, & late ex∣pansae.

Figura II. & III. tum trunci, tum rami cujusque fibras quasdam ex∣plicatas, ac in super surculorum è varia stirpe propagationes, crebro ite∣ratas ostendunt.

B. Truncus primarius.

b. b. b. b. Fibrillae circa extremitatem abscissam explicatae.

c. c. c. c. Surculi è fibrillarum fasciculis propogati.

TABULA VI. imprimis Arteriae sanguiferae Anatomen, quam in nu∣pero tractatu descripsimus, hic aptis Iconibus delineatam exhibet.

Hujus Figurae primae ac superiores, vasis istius quatuor tunicas distin∣ctas, sc. nerveam, muscularem, glandulosam, & vasculosam reprae∣sentant.

I. Tunica intima nervea, quae forsan aliquatenus musculosa est. sibris rectis sive longitudinalibus constans; quae contractae Arteriae, Tubum ab∣breviari faciunt.

II. Tunica proprie muscularis, sibrarum muscularium aggerie constans, quae cum successive pone sanguinis rivum contrahuntur, circuitum ejus corripi faciunt. Ab harum motu est quod Arteriae pulsant.

III. Tunica glandulosa, quae, (secus ac in Intestinis habet) tunicae musculosae superposita, è glandulis perexiguis & numerosissimis con∣texitur.

IV. Tunica extima vasculosa, sive vesicularis, quae è vasis sanguiferis inter se, cumque propaginibus & fibris nerveis varie complicata & contorta, quoddam quasi reticulum videtur.

TABULAe VI. F••gurae secundae & inferiores, Venae Anatomen, sive quatuor ejus tunicas Iconibus idoneis expressas ostendunt; quae tunicae, ut è vasu portione quadam (exterius incipiendo) successive eximuntur, integrae apparent.

I. Tunica extima, fibris nerveis (quae forsan aliquatenus musculares sunt) quodammodo rectis, sive in longum (licet serie minus regulari) pro∣tensis constans.

II. III. Tunica vasculosa & glandulosa, quae pariter ac in Arteria ha∣bent.

IV. Tunica intima muscularis, etiam fibris circularibus sicut in arteria constans, quae pone sanguinis rivum contractae, cursum ejus reducem ac∣celerari faciunt.

TABULA VII. Asperae Arteriae tunicas distinctas, & ab invicem sepa∣ratas exprimit.

I. Figura prima Tunicam intimam, fibris muscularibus rectis, sive longi∣tudinalibus praeditam ostendit.

II. III. Figura secunda Tunicam glandulosam, & tertia vasculosam (quae pari fere ritu ac in vasis sanguiferis, ac etiam in intestinis habent) de∣signat.

IV. Figura quarta tunicam exteriorem (quae partim cartilaginea, & par∣tim muscularis est) exprimit. Hujus fibrae transversae, sive Annulares, cartilaginum interstitia adimplent & connectunt.

TABULA VIII. Tunicae pulmonaris extimae, totam ejus compagem obducentis, portionem, microscopii ope elegantissime simulque accura∣tissime descriptam exhibet.

Figura I. exhibet praedictae tunicae portionem, quae partim ob vasorum cujusque generis in ea terminatorum extremitates, foveolis quasi punctu∣ris densissimis excudi videtur; & partim è vasorum sanguiferorum com∣plicationibus. velut corymbis, vesiculas orbiculares cingentibus, in plu∣res velut areas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 distinguitur.

Figura II. repraesentat membranae extimae portionem à vasorum corym∣bis avulsis separatam, & sine areis, solummodo foveis minutissimis quasi puncturis insignitam.

Figura III. exprimit Tunicae praedictae aream quandam singularem, ope microscopii magnitudine auctam.

CAP. II.

De Respirationis laesae variis speciebus, earumque causis, & symptomatum rationibus.

HActenus pulmonem, partesque ejus motui, & consequenter functio∣ni vitali, quoquo modo inservientes lustravimus; quae cum plures & diversimodae sint, adeoque multiplex & respirationi valde accommo∣dus organorum apparatus existat; ita multifariam, & propter diversas occasiones eadem perverti, aut vitiari periclitantur. Revera Horologi∣um ex elastro, rotis, modiolis dentatis, spiris, libramento, summo cum artisicio fabrefactum, haud mag is aut facilius depravationi obnoxi∣um est, quam haec pectoris machina pneumonica, per quam aerem inspi∣rando, sanguinis flammam vitalem cum motu & calore ejus tuemur. E∣nimvero cum ad respirationis munus spectent pulmonum vasa, scilicet trachea, cum bronchiis & vesiculis; item cor cum arteriis & venis; in∣super adsint nervi cum fibris tum muscularibus, tum nerveis, lymphae∣ductus, & glandulae; porro cum & vasorum horum contenta, sc. aer, sanguis vetus & recens cum sero ejus, lympha, & spiritus animales; vitium quodvis in unoquoque horum contingens, saepe totam functionem pneumonicam perturbat. Nec minus etiam organa pectoris motiva, sc. musculi cum diaphragmate, atque nervi iis destinati; quinimo interdum spiritus animales, antequam nervos eos subeunt, perperam se habentes, non raro magnas circa respirationem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 inducunt.

II. Cum praecipua pulmonum functio & usus fuerint, sanguinem & aerem per totas partium compages intimosque recessus, atque ductus quos∣que minutissimos traducere, & ubique invicem committere; in eum nem∣pe finem, ut sanguis venosus à circuitu redux, & chymo recenti dilutus proindeque crudus & velut semiextinctus, tum perfectius misceatur & velut subigatur, tum potissimum ut secundum omnes suas partes ab aere nitroso de novo accendatur; hinc primaria circa hoc negotium, sive mu∣nus pulmonare, delicta, ut plurimum in his duobus consistent; sc. prime quod sanguis non rite trajicitur per cordis sinus, & vasa pneumonica; & se∣cundo quod aer haud debito modo in Tracheam ejusque ductus inspiratur exspiraturque. Utriusque horum duae sunt partes: primo enim quoad san∣guinis trajectionem, culpa interdum intra cordis sinum dextrum, aut ar∣terias pneumonicas; quandoque item intra venas pulmonares, aut cordi•• ventriculum sinistrum committitur: dein secundo quoad aerem modo in inspirando, modo in exspirando, imprimis ac potius delinquitur; quan∣quam insuper utraque functio interdum ex aequo peccet. Singulorum e〈…〉〈…〉 his varii sunt casus. plures item causae, & fiendi rationes; quarum pr〈…〉〈…〉∣cipuas hic breviter perstringam.

III. Primo igitur, quando sanguis non rite cordis sinum dextrum 〈◊〉〈◊〉 arterias pneumonicas pertransit, aut proprio ipsius vitio, aut ductuum modo istorum, modo ulteriorum culpa illud contingit. Quippe nonnun∣quam sanguinis rivus in citeriore praecordiorum regione subsistit, propte•• obicem in altera factum; quinimo interdum aeris inspirati defectus, au•• vitium, sanguinis trajiciendi remoram facit.

IV. Quod spectat ad sanguinis vitium, quo minus expedite hic cord sinum dextrum & arterias pneumonicas trajicit, Clarissimi Sylvii op〈…〉〈…〉

nio, nisi operis prolixi, & longe à proposito nostro esset, hic discuti∣enda foret. Enimvero supponit ille, sanguinis venosi ramum de scendeniem, chymo simulque humore lymphatico à toto corpore reduci imbutum, spiritus acidi∣dulcis indolem habere; ejusque interea ramum ascendentem bile e cysti fellea in cruoris massam suffusa impraegnatum, salis volatilis oleosi participare; deinde ex horum subcontrariorum intra dextrum cordis sinum confluxu, blandam & natu∣rae amicam excitari pugnam sive effervescentiam: in qua, & ob quam, latentes conclusaeque in utroque partes igneae, compedibus solutae, & in libertatem vindicatae, chyli & sanguinis partes omnes rarefaciunt, ac ita mutant & alterant, ut tum vitae & caloris, tum motus & nutritionis in tota corpore munia obeant. Hypothesi huic perquam ingeniosae, & concinne adaptatae, ne statim assensum prae∣beam, plurima faciunt. Praeterquam enim quod multi circa bilis genesin, & dispensationem longe aliter statuunt, adeoque, non sine firmis ratio∣nibus & experimentis persuasi, talem sanguinis diversae indolis, & in cordis sinu dextro litigantis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 edocti, effervescentiam negant: Nostra, quae fuit olim, adhuc fert sententia, utrumque sanguinis rivum pariter chymo recente perlutum, prorsus homogeneum existere; at que id propter, vasa lactea thoracica tam longo itinere chyli partem circum∣ducere, quam trunco venae cavae descendenti, aeque ac partem alteram vasa mesaraica trunco ejus ascendenti infundunt: quod etiam una cum chylo humor lymphaticus vasis subclaviis infundatur, ita ut in sangui∣nem reduci percommode queat; nec quidem aliis aut pluribus ejus du∣ctibus opus videtur. Porro humorem istum recte constitutum, aeque ac chylum ipsum dulcefactum, massae sanguineae absque lucta in corde exci∣tata, simul congruere & facile assimilari statuimus. Sin vero humor lym∣phaticus, à cerebro & nervoso genere aeque ac à glandulis redux, à de∣bita crasi degener, (uti crebro assolet) acorem contraxerit, idcirco san∣guini venoso reinfusus ipsum fundit, & in serositates praecipitat, proin∣de ut magna urinae profluvia inducantur. Porro à tali causa Diabeten exci∣tari alibi ostendimus. At vero tantum abest, ut talis humoris lympha∣tici fluor, in dextro cordis sinu majorem sanguinis effervescentiam con∣citet, ut potius è contra exinde cum pulsu debili, saepe totius infrigida∣tio, aut rigor, non raro etiam spirituum deliquia aut affectus spasmo∣dici excitentur & urinam copiosam & pallidam comitentur. Quorum ratio proculdubio est, quod tum humor limpidus è cerebro & nervosis partibus exundans sanguinem in serositates fundit, & nimis diluendo re∣frigerat; proindeque spiritus animales, vehiculo suo destituti, aut defici∣unt, aut motus inordinatos ineunt.

V. At vero sanguinis in cordis sinu dextro, à partium dissimilium lu∣cta, effervescentiam elasticam uti prorsus negamus; ita quoties exinde in pulmones non debito modo ejicitur, illud non tam proprio ipsius, quam facultatis animalis vitio aut defectu accidere statuimus. Si quando enim spiritus, cordis fibras motrices actuantes, aut deficiunt, aut in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 spasmodicas adigantur; cor proinde inordinate vibrans, laticem cruentum aut infirme, aut irregulariter foras propellit.

VI. Quod autem sanguis corde egressus arterias pneumonicas haud sem∣per expedite trajicit, id interdum propria ex culpa, quandoque item ob vias obstructas, quin & alias ob causas passim contingit. Ipse sanguis du∣plici respectu, sc. aut quoad accensionem, vel quoad crasin suam peccans, proprio per pulmones transitui officit. Utriusque horum varii sunt casus. Primo enim quatenus iste aut minus, aut nimis quam par est, accenditur, in circuitu pulmonari impeditur. Si quando in massa sanguinea, spiritu ac sulphure absumtis aut depressis, partes aqueae, terrestres, aut salino∣fixae praepolleant; id propter latex ejus aeque aut parum ab aere nitroso ac∣census, non facile intra ductus pulmonares rarefit, eosque exilientis in∣star

flammae sua sponte vix trajicit; sed gravis & quasi limosus usque in viis haeret, atque plurimum molestiae ac laboris, quo circumpellatur, cor∣di creat. Hinc quoties à totius corporis, aut partium ejus motu citatiore, fanguis paulo uberius in praecordia urgetur, cor & pulmones pro circum∣pulsione ejus difficillime, & extremis quasi cum nixibus laborant. Atque in hoc casu verisimile est sanguinem, intra cordis sinum dextrum rapi∣dius aggestu〈…〉〈…〉 aliquatenus stagnare; quia nimirum in ductus à fronte oppletos st〈…〉〈…〉 transferri nequit. Porro ob hanc causam concretiones istae grumosae si••e carnosae, cordis ••olypi dicti, interdum exoriri videntur. Hinc & in pica, leucophlegmacia, hydrope, ac scorbuto inveterato, à corporis motu citatiore, respiratio valde difficilis ac labor••osa existit.

VII. 2. Sa••guis ••imis interdum accenditur, totusque fere in flam∣mam erumpens, ac supra modam expansus, intra ductus pulmonares, quos plurimum inflat & extendit, vix contineri potest, quin eos inflammare sive accend••re peric••t••tur; quare, ne diutius in iis moretur, praecordia creber∣rim is simulque fortissimis nixibus vibrant, ut san••••is ita nimis accensus satis eventilari & circumagi possit: secus enim iste, intra pulmones aggestus, eosque totos inflammans, functionem vitalem cito destruet.

VIII. Praeter haec sanguinis quoad accensionem, restant alia quoad cra∣sin, sive mixtionem ejus vitia, propter quae ductus pneumonicos minus libere aut expedite trajicit. Enimvero quando compages ejus aut minus laxa, ant supra modum stricta existit, per exiles pulmonum meatus haud facile pertra••sibit; quin saepe in iisdem haerere & stagnare, aut etiam ex∣currere, & extravasari periclitatur.

IX. Sanguis in compage diversimode solutus, aut deliquia, aut recre∣menta, aut corruptelas suas in pulmonibus exuit; qu•• in vasorum reces∣sibus deposita, aut parietibus eorum affixa, rivi sanguinei cursum variis modis inhibent, aut pervertunt.

X. Primo sanguinis dissolutio, quae pulmonibus saepissime (quamvis non periculose admodum) infesta est, contingere solet, quatenus serosi∣tates, intra massam ejus contineri habiles, cum non satis per Diaphore∣sin, aut Diuresin è vestigio amandantur, intra pulmones à cruore abscedunt; adeoque effervescentes, & è propriis vasis exundantes, tum aeris tum san∣guinis transitus perturbant, aut praepediunt; proinde ut recrementi hu∣jus serosi expellendi, & circuitus sanguinei continuandi gratia, pulmones in tussim crebram, & valde molestam, irritentur. Quae autem sit tussis ratio formalis, & fiendi modus, inf••rius exponemus.

XI Cum plures sint causae & occasiones, propter quas latex serosus, è sanguinis compage soluta abscedens, in pulmones exundat, plerumque illud ob unam aut al••••ram ex his tribus contingit: sc. primo & saepissime, quia poris exterius à frigore constrictis, serositates, per diapnoen amandari solitae, in massam cruoris regurgitant; quam statim effervescere, & su∣perfluitates serosas intra pulmones exuere cogunt. Ab hujusmodi causa catarrhi & tusses frequentissime o••iuntur, proinde ut vulgo cujusque tussis initium tali 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nempe frigori contracto, constanter imputari so∣leat. Secundo liquorum acidorum, uti Pomacei, vini Rhenani albi, Cla∣reti Parisiensis, aliorumque tenuiorum potus, nonnullis tussim, aut affe∣ctionem catarrhalem fere semper accersit: cujus ratio est, quod sanguis, in crasi debilis, uti lac ab acidis injectis, statim funditur, inque serositates, quae arteriarum interiorum statim osculis exudent, praecipitatur. Hoc equidem in meipso cuotann is expertus sum, cum aestivo tempore (quando sanguis sulphu••e abundat) pomaceum, & vina meraciora impune, imo saepe commode biberim, eadem hyeme (cum sanguis ad acorem proclivis est) vel modice libata illico tussim excitare. Tertio subest altera diluvii serosi in pulmones exundantis causa, viz. quando lympha, partes nerveas

& solidas irrigans, subito fluorem patitur; proindeque è fibris & glandu∣lis aliisque ductibus, & receptaculis in sanguinem regurgitat; cujus li∣quorem illico fundit, inque serositates, quae pulmones non raro infestant, praecipitat.

XII. Propter hanc rationem tussis subitanea ac molesta affectus spa∣smodicos saepenumero comitatur; qu•• vulgo, tussis vaporosa dicta, vapo∣ribus ascribitur. Verum insuper in magnis aeris mutationibus, & praeci∣pue quando tempestas à sicca in humidam alteratur, & propterea sales vo∣latiles aut fixi deliquescunt, tussis & cararrhi valde increbescunt.

XIII. Nec tantum latex serosus, sed & plures alii humores, aut sangui∣nis recrementa, in pulmonibus deposita, eorum ductus saepe inferciunt; adeoque tum aeris; tum cruoris ••ransitus praepediendo, dyspnoeam, aut tussim inducunt. Hoc in Cacochymicis, item in gul••sis, bibonibus, aliis∣que vitam inordinatam, aut desidem agentibus, passim cernitur. Qua∣propter cursores, ut pulmones humorum illuvie & sanguinis recrementis usque immunes habeant, diaeta tenui & perquam exacta utuntur. Obser∣vavi quosdam melancholicos, sanguinis faece adusta intra ductus pulmo∣nares exudante, sputum instar atramenti nigricans; quin & alios biliosos, aut ictericos, flavum, & quandoque summe amaricans (siquidem pura puta bilis fuit) excrevisse.

XIV. 3. Insuper pulmones interdum sanguinis corruptelas & putrila∣gines luere, plures instantiae satis manifesto declarant. Si quando enim massa ejus miasmate, aut contagio pestilente aut venenato tacta, corrum∣pi incipiat, inque portiones coagulatas, & sphacelatas facessat; pulmones inde labem praecipuam, unde sc. maximum vit•• periculum imminet, suscipiunt. Hoc in morbillis, variolis, peste, & febribus malignis notius est, quam ut explicare aggrediar: à quibus affectibus quoties aegrotantes intereunt, ita fieri videtur, vel quia sanguis intra cordis aut pulmonum vasa grumescens, proprii ibidem circuitus viam obstruit, proinde statim ut influxus ejus in cerebrum praepediatur; vel quia sanguinis corruptelae ductuum pulmonarium parietibus affixae, affectionem quasi phlegmono∣d〈…〉〈…〉 iis inducunt; proindeque tussim molestissimam, aut dyspnoeam, & non raro sputum sanguineum, accient. Hactenus de circulationis sangui∣neae impedimentis, quae intra pulmones, propter cruoris massam nimis dissolutam, inque partes aut portiones (quae ibidem relictae ipsorum du∣ctus obstruunt) abscedere aptam, contingunt. Supersunt aliae praecordiis haud minores injuriae, quae à sanguinis compage nimis constricta, & nihil à se dimittente procedunt: cujusmodi ob causam aut febris causus, aut pleuritis, vel peripneumonia, oriuntur.

XV. In priore affectu sanguis plus debito sulphureus, simulque crassus, sero non satis diluitur; quasque hujus in se particulas continet, à com∣plexu suo aegre deponit: quapropter intra pulmones uberius accenditur; cumque horum ductus tum ob majorem effervescentiam, tum ob crassi∣tiem suam difficilius pertransit; cor, impigre & vehementissime vibrans, circumpulsionem ejus totis viribus molitur; nihilominus, à flamma ejus majore intra praecordia gliscente, aestus, & sitis molestissima, cum linguae scabritie & velut torrefactione quadam, oriuntur.

XVI. In altero affectus genere, viz. pleurit••de, aut peripneumonia, sanguis aeque crassus, sed minus sulphureus sive inflammabilis existit; quapropter incendium haud tantum concipit: artamen, ob crassitudinem suam, cum ductus thoracicos aut pulmonares non ita facile & expedite trajicit, saepenumero extrava••atur, a••que ductuum inter〈…〉〈…〉iis aut parie∣tibus haerens, obstructionem & p••logosin brevi excitat; quibus saepe do∣lor, cum sputo sanguineo aut di colori, succedit. Observare est à phlebo∣tomia in hujusmodi morbis racta, cruoris, postquam subsederit, super∣ficiem

pellicula albicante, aut alias discolori, crassa & viscosa semper ob∣duci: cujus ratio est, quod sanguis cum inter circulandum particulas veteres non à se dimittit, novasque in se haud satis recipit, diuturna co∣ctione inspissatur, ac, instar carnis elixae, à colore sanguineo versus albi∣dum mutatur; in quo statu, siquidem vasorum ductus exiles haud facile pertransit, extravasari periclitatur, & pleuritin, aut peripneumoniam fa∣cile excitat.

XVII. Praeter has sanguinis, dum praecordia pertransit, remotas, ob pro∣priam ipsius noxam excitatas, sunt insuper alia suffiamina, & impedimen∣ta ejus, quae aut cordis, aut viarum, aut etiam aeris inspirati vitio, vel de∣fectu contingunt.

XVIII. Quot modis, & quibus de causis, cor in motu peccans, san∣gui rem minus recte aut debite è sinu suo dextro per pulmones in sinistrum propellit, in nupero de affectibus Cardiacis tractatu, satis clare ostendimus: nimirum musculus iste, nonnunquam spirituum inopia, aut defectu laborans, vibrationes suas haud satis vegete & robuste peragit. Revera cum à corporis exercitio, cruor solito uberius è Vena Cava in cordis sinum urgetur, siquidem hoc firmiter se contrahere nequit, juxta vires suas im∣pigre laborans, pulsus creberrimos simulque debiles exerit: porro huic ut suppetiae ferantur, tum Arteriae Pneumonicae, tum aliae in variis cor∣poris partibus, quae sanguinem quoquo modo circumpellunt, contractio∣nes crebras & inordinatas edunt. Hoc observavi in virginibus pica labo∣rantibus, aliisque interdum cachecticis, à motu corporis citatiore, non solum cordis palpitationem, sed in collo, & temporibus, aliisque locis arterias irregulariter pulsasse. Nec tantum spirituum defectus, sed quan∣doque etiam illorum inordinatio in causa est, quod praecordia minus re∣cte sanguinem trajiciant; quippe interdum spiritus, nervorum cardia∣corum incolae, à copula incongua irritati, & spasmodice affecti, cordi aut arteriis contractiones irregulares, quibus sanguinis iter varie perver∣titur, aut impeditur, imprimunt; uti passim in cordis palpitatione, tremore, pulsu intermittente, aliisque hujus farinae pathematis ac∣cidit.

XIX. Tertio Sanguinis iter pneumonicum quandoque ob vias non satis patentes varie inhibetur: cujusmodi impedimenta contingunt qua∣tenus meatus sive ductus isti vel obstruuntur, vel abrumpuntur. Prioris duae sunt rationes, seu fiendi modi: viz. viae aliquando occluduntur, quatenus vasorum ductus, à fibris carneis contractis, ad se invicem pro∣pius adducuntur; uti in cordis palpitatione, & Asthmate spasmodico nonnunquam accidere alibi ostendimus. Cujusmodi affectus, propter clausum sanguinis intra praecordia rivum, respiratio difficilis & anhela, pulsus exilis, & totius in frigidatio comitari solent. Porro interdum san∣guinis meatus occluduntur, quatenus vasorum ductus à corpore, aut hu∣more quodam exterius incumbente comprimuntur: quare cum cellulae, aut Tubi Bronchiales (uti frequentur assolet) à phlegmate viscoso mate∣ria purulenta, sanguine demum extravasato implentur, quemadmodum in ipsis liberior aeris, ita in vasis adjunctis etiam sanguinis transitus inhi∣betur. In ejusdem causae rationem veniunt tumores, tubercula, vermes, nec non concretiones, velut lapidosae, arenaceae, caseosae, aliaeve alius generis di∣versimode excitari solitae; quarum praecipuas inserius speciatim attingemus. Insuper quandoque vidimus tum arteriae, tum venae pneumonicae canales plane offeos alicubi factos, eorumque parietes ita compressos, ut rima tantum exigua ad sanguin is transitum relinqueretur. Non ita pridem Ju∣venem, à tali venae pneumonicae mala conformatione extinctum, dissecui∣mus; in quo vasis hujus truncus, prope cordis insertionem lapidescens, adeo coaluerat, ut sanguis non nisi guttatim, aut cum perexiguo tantum

filo cordi instillaretur. Secundo ductus sanguiferos saepenumero impleri, & obturari, propterea ut sanguinis rivus obstruatur, aut angustetur, plures instantiae & observationes Anatomicae satis manifesto declarant. Ex his enim liquido constat sanguinis concretiones grumosas, seu veluti carneas, ipsius cordis sinus & vasorum majorum radices ita nonnunquam opplere, ut fluenti sanguini cursus fere in totum obstruatur. Quinimo hoc in vasis minoribus saepius contingere, & ratio suadet, & experientia concludit: quippe (prout modo innuimus) sanguis in rheumatismo, peripneu∣monia, & pleuritide, per phlebotomiam emissus, postquam refrixit, pel∣licula consimilis omnino substantiae cum concretionibus istis polyposis obducitur; indicio (uti videtur) manifesto, eum, propter crassamen∣ta ista viscosa, vasorum minorum ductus aegre pertransire: quapropter ut quoquo modo evadat, ea plurimum distendit, quandoque etiam per∣rumpit; saepe item eorundem ora reserat, inque Tracheam hiatus ape∣rit, proinde ut cruoris extravasati portiones crebro tussi ejiciantur. No∣vimus quosdam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & anhelosos obiisse, quorum pulmones, ul∣cere aut continui solutione quavis graviote immunes, adeo intumuerant, ut illorum intra thoracis cavitatem motui spatium desideraretur: cu∣jus ratio proculdubio fuit, quod sanguis crassior & faeculentior, proin∣deque vasa istaec non facile pertransiens, arterias & venas ubique exten∣deret, inque minoribus eorum tubis stagnaret. Insuper cruoris faecu∣lentiae, modo salinae diversi status, modo sulphureae aut terrestres cum illis combinatae, saepe vasorum ductibus exilibus impactae, ibidemque fixae, eos penitus obstruunt; propterea ut sanguinis circulatio pneumo∣nica in spatium brevius contrahatur, & consequenter Tubis aut cellu∣lis compressis respirationis ambitus coarctetur. Plures & diversimodi talis obstruction is casus, & species extant, quae si omnes aut praecipuae enumerentur, talis pathologia in molem immensam excresceret. Ter∣tio sanguinis commeatus pneumonicus non tantum ob vias occlusas, aut obstructas, sed quandoque etiam abruptas impeditur. Etenim vasa istaec in quibusdam tenuia, aut tenera, aut valde laxa, sanguinis impetu aut acrimonia non raro aperiuntur; ita, ut latex cruentus vel in tra∣cheam erumpens per sputum ejiciatur, vel ductuum interstitiis ag∣gestus peripneumoniam, vel in thoracis cavitatem decedens empye∣ma producat. Super his singulis in capite de Haemoptoe speciatim di∣cetur.

XX. 3. Restat adhuc tertium sanguinis in itinere pneumonico im∣pedimentum, quod viz. propter aeris defectum, aut vitium accidit. Si quando sanguis intra pulmonum ductus, ab aere per Tracheam inspi∣rato, haud debito ritu accenditur; propterea statim uti flamma ejus irregulariter habet, ita & motus varic inhibetur, aut pervertitur. Quan∣quam enim sanguis mero cordis impulsu per pulmones adigitur, at∣tamen hujus pulsus juxta istius ab aere accensi tenorem proportiona∣tur; quare cum sanguinis flamma propter aeris vitium, aut defectum diminuta, aut suppressa existit, pulsus statim languidus aut inaequalis evadit, atque ob sanguinis cursum perturbatum aut subsistentem, sta∣tim in toto corpore pallor, ac refrigeratio, cum membrorum e∣nervatione succedunt. Quod si inspiratio penitus intercipitur, aut (quia desunt particulae nitrosae) frustratur, statim pulsus cessat, & mox vita perit. Quorum omnium ratio est, tum quia sanguis, ab incendio multum prohibitus aut extinctus, instar musti deferven∣tis, mox subsidit, atque ad motum ineptus est; tum praecipue quia sanguinis flamma concidente & à cerebro substracta, illico spirituum animalium hypostasis, quasi lux exinde emanans, statim concidit, si〈…〉〈…〉

〈…〉〈…〉um facultatum exercitia, sive actus cessant. Si quan∣do, sanguinis sulphure, atque aeris nitro plus debito concurrentibus, 〈◊〉〈◊〉 ••••pra modum accenditur; propterea statim, quo hic nimis effla∣〈…〉〈…〉 〈◊〉〈◊〉 satis eventiletur, cordis pulsus quoad ultimum ejus molimen in∣••••••ditur. Plures hujus formae instantias adjicere possimus: verum haec s••••guinic consideratio, ad secundum de respiratione laesa propositum 〈…〉〈…〉cit; nempe ut perpendatur, cujusmodi deliquia aut defectus, circa aeris nitrosi, ad flammam vitalem sanguinis tuendam requisiti, tum in∣spirationem, tum exspirationem contingunt; nempe â quibus ista causi•• 〈◊〉〈◊〉, quos itidem effectus producere solent. In qua disquisition•• 〈◊〉〈◊〉 〈◊〉〈◊〉 ••••spiratione ••aesa dicemus.

CAP. III.

De Inspiratione Iaesa.

REspiratio laedi dicitur, quando usus ejus frustr••tur, aut quoquomodo inhibetur; quod saepissime accidit propter aeris inspi••••••di 〈◊〉〈◊〉, vel defectum. Quoad prius, si forsan 〈◊〉〈◊〉 depravatus fueri••, sanguimem nec rite accendit, neque eventilat, quinimo nonnunquam hujus 〈◊〉〈◊〉 pessundat, sive venenat, prout in aurae constitutione admodum maligna, sive pestilente passim cernitur. Hujusmodi affectuum ut 〈◊〉〈◊〉 praeti∣puas attingamus, advertere est, quod siquidem aeris particulae 〈◊〉〈◊〉 (uti multiplici experimento constat) ad vitam ••uendam imprimis ne∣cessariae existunt; ita frequenter accidit illud aeris nitrum aut de••••cere, sive plane deesse, aut ab aliusmodi particulis o••scu••a•••• in tantum, au•• li∣gari, ut virtutem suam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 satis exerere nequeat, aut denique ei∣dem corpuscula maligna sive exitialia adjungi. Primo aeris particulae nitrosae deficiunt, si quando ipso stagnante aut valde aestuante, nitrum inde abigitur, aut in actum minime concitatur; quapropter in camera arctiore vel nimis conclusa, aliisque in locis, aut hominum frequentia stipatis, aut solis ardore effervefactis, difficulter ac aegre respiramus. Idem usu venit in locis valde excelsis, supra montium altiorum cacumino, A∣tmosphaerae summitatem excedentia; in quibus ob nitri defectum respi∣ratio aegre ducitur, & diu illic vivere non licet. Secundo particulae aeris nitrosae ab aliis accessoriis interdum obscurari, aut obrundi, quandoque item nimis acuari solent. Quoties enim, flante Austro, aura nimis humi∣da & crassa evadit, in quantum particulae nitrosae ab aquosis ac sulphureis occupantur, ac plurimum obtunduntur, dum inspiratur illa, sanguis haud vegete accenditur, verum, instar ligni viridis igni suppositi, fumigat po∣tius, quam clare efflagrat; proinde ut durante tali aeris statu, torpidi ac heberes, ac ad motum inepti perstemus: è contra autem quando laeviente Borea particulae frigorificae, acerrimae & summe aculeatae nitrosis adjun∣guntur, sanguis satis accenditur, & libere respiramus. Attamen flamma vitalis à gelu intenso ipsi improportionato undique reprimitur, & ni mo∣tu & calore refocilletur, non raro prorsus extinguitur.

II. 2. Praeter haec aeris vitia, quibus respiratio interdum laedi solet, hoc insuper malum nonnunquam ab ejus defectu procedit; quatenus nimirum iste copia satis ubere introduci nequit. Cujusmodi effectus cum plures & diversimodae causae existant, ut plurimum vero illud propter re∣spirationis organa vel quoad motum impedita, vel quoad meatus obstru∣cta contingit.

III. 1. Respirationis organa aut sunt mere passiva, quae scilicet moven∣tur, uti pulmones; aut sunt activa, quae seipsa, ac insimul istos movent, uti Musculi thoracis, ac Diaphragma. In quibusque horum motus impe∣dimenta, quibus respiratio laeditur, varie contingunt. Et primo quod ad pulmones spectat, supra innuimus hoc interdum ob vasa plurimum di∣stenta, & sanguine impleta, valde intumescere, in tantum ut rigidi & in∣flexiles thoracis systol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ac diastol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vicibus minime obsequantur. Por∣••o interdum accidit ob phlegmonen, tubercula, aliasque diversimodas con∣cretiones, parem in ipsis rigiditatem excitari. Secundo respirationis or∣gana activa, sive partes moventes, scilicet musculi pectoris, & Dia∣phragma, à functione sua motiva varias ob causas inhiberi aut perverti

solent. Solutio continui in quolibet horum facta, sive per sanguinis ag∣gestionem, sive per seri, aliorumque humorum decubitus, uti in pleuti∣tide & Scorbuto, sive à plaga aut vulnere inflictis, dolorem in loco affecto cum motus impotentia & respiratione difficili passim ciet. Quinimo in∣terdum sine dolore, aut causa quapiam evidente, partes istae à motu prae∣peditae dyspnoeam gravissimam inducunt; prout in Asthmate, suffoca∣tione uterina, & quibusdam aliis affectibus spalmodicis, aut hypochon∣driacis, crebro cernitur, Cujusmodi pathematum ratio procul dubio in eo consistit, quod Spiritus Animales functioni istarum partium motrici dicati, aut circa originem perturbati, aut intra nervorum ductus impediti, à debito in fibras motrices influxu avertuntur. Quapropter multi quoad pulmonet sat is sani, & tantum cerebri & nervorum affect bus ebnoxii, etiam Dyspnoeae paroxysmis horrendis saepe corripi solent: prout alib fusius declaravimus.

IV. 2. Aeris, quo minus libere pulmones subeat, inhibitio respirationem laedens, saepenumero ob vias', nempe tracheae ductus occlusos, aut non satis patentes contingit. Enimvero ductus isti (ut prius de vasis sangul∣feris notavimus) occludi, & plenum aeris ingressum prohibere solent, quatenus vel opplentur, vel comprimuntur, vel arctius contrahuntur. Cum plures sint causae & modi, quibus tracheae ductus oppleri solent, imprimis & saepissime hoc facit seri, dum à sanguine abscedit, fluor ca∣tarrhalis, & è vasis sanguiferis in has partes exundatio; quod primo te∣nue & acre tussim molestissimam parit; postea per coctionem crassescens, & tracheae parietibus adhaerens, inspirationis vias valde angustat, & ex∣tremitates earum prorsus implendo, decurtat: pariter etiam sanguinis ex∣travasati, nec non puris, aut materiae ichorosae è lymphae-ductibus aut sangui-ductibus in vesiculas tracheales exudatio, dyspnoeam gravem, & non raro Phthism producit; cujusmodi affectuum pathologia infra fu∣sius explicabitur. Secundo ductus tracheales tum ultimos tum interme∣dios saepenumero per compressionem angustari, aut occludi, observatione satis vulgari constat. Enimvero à pastu uberiore, nec non à vini, aut cer∣visiae fortioris potu copioso (quatenus vasa pneumonica ob cruoris tur∣gescentiam valde distenduntur, & tracheae latera comprèsla liberum so∣litumque aeris ingressum non admittunt) homines, alias satis sani, diffi∣culter & anhelose respirant: quod quidem ob pulmones repletos & ex∣tensos, potius quam à stomacho saginato, & diaphragmatis systolen im∣pediente, accidere putamus. Porro ob hanc rationem, etiam in febrium paroxy smis respiratio crebra & laboriosa existit. Nec tantum à sanguine turgescente, sed etiam ab eodem stagnante, aut extravasato, insuper à con∣cretionibus lapidosis, aliisque diversimodis, tracheae vasa compresta inspi∣rationem liberam perficere nequeunt.

V. 3. Tracheae ductus nonnunquam à fibris eorum spasmodice affectis propius contracti & occlusi, aeri ad debitam inspirationem aditum ne∣gant. Hinc cum nulla fit in pulmonibus obstructio, aut mala conforma∣tio, nulla insuper diathesis tabida; tamen à fibris istis praeternaturaliter convulsis, & simul contractis, Asthmatis paroxy smi horrendi saepe oriun∣tur. Super hujusmodi pathematis cum alibi disseruerimus, non opus erit pathologiam istam hic denuo repetere. Praeter hos Inspirationis laesae casus, subsunt quidam alii, qui propter aerem in primo aditu, scilicet intra nares, guttur, aut laryngem à tumore aut mala conformatione pro∣hibitum excitantur: Ita namque polypus in nare, angina in gutture, aut tonsillarum inflammatio, respirationem difficilem reddunt; pari quidem ratione, ac arenae circa portum aggestio navium exitus reditusque obstruit. Quandoquidem vero ejusmodi pathematum rationes & fiendi modi sensui patent, supervacaneum videtur corundem Aetiologias hic tradere.

CAP. IV.

De Exspiratione laesa.

SIcut Ex spiratio multo facilius, & cum minore negotio quam inspiratio peragitur; ita quoad actum suum minus inhiberi, aut perverti pericli∣tatur. Enimvero ad istum perficiendum musculorum pauciorum nixus contractivi requiruntur, in tantum ut nonnulli asserant, parcium motri∣cium, à quibus pectoris dilatatio perlicitur, meras relaxationes ad con∣strictionem ejus sufficere. Hinc cum in Agone mortis ultiraus naturae labor sit thoracem aperire, & spiritum ducere, quo vit slamma perenne∣tur; quam primum irritus iste conatus suerit, nullo cum negotio animal exspirat ac moritur. At vero in superioribus satis clare evicimus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 haud minus quam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pensa à musculorum peculiarium opera obiri. Quare cum exspirationis organa laedi aut inhiberi contingit, ne∣cesse erit functionis istius difficultatem, aut depravationem oriri.

II. Partes motrices, quae pectus constringunt ejusque cavitatem coar∣ctant, praecipuae sunt musculi pectorales interni, lumbares quidam, alii∣que abdominis; insuper laryngis, & Tracheae fibrae musculares: pro∣pter vitia quaevis, modo has, modo istas, aut singulares aut plures simul occupantia, exspiratio diversimode inhiberi, aut perverti solet. Quan∣quam autem sunctionis hujus laesio saepenumero ab inspiratione laesa de∣pendeat; quandoque tamen ea solitarie contingit, ita ut, cum aerem satis recte & facile ducimus, eum non nisi impedite aut perverse reddamus. Quod quidem ob varias causas, & pluribus modis (quorum praecipuos hic breviter attingemus) fieri solet.

III. Primo enim siquando solutio continui, vel affectio spasmodica, vel paralytica in musculo (qui exspirationem facit) uno aut pluribus accidat, propterea thoracis cavitas ad aerem sive spiritum plenius esslan∣dum, non ita libere constringi ac comprimi potest. Hinc non tantum pleuritide, sed tumore, aut vulnere in musculis intercostalibus aut abdo∣minis laborantes, tussire, aut canere, aliosque exspirationis fortioris actus non facile obire possunt; nec minus, ob fibras istarum partrum motri∣ces resolutione aut spasmo affectas, thoracis constrictio debita inhi∣betur,

IV. 2. Exspirationis actus cum varie pervertatur, aut perturbetur, tum potissimum hoc in tussi, sternutatione, risu, ploratu, ac singultu con∣tingit: In quorum rationes, & fiendi modes breviter inquiremus; & primo dicendum erit de tussi.

V. Tussis describi potest, quod sit exspiratio vehemens, crebrior, in∣aequalis & sonora, propter cujusdam molesti & irritantis aut sedationem, aut è pulmonibus per Tracheae ductus expulsionem, excitata. Quippe aer violente exclusus, & in transitu ad ductuum trachealium lat••ra allisus, quicquid iis ullibi impactum est, si facile mobile fuerit, discutit & abster∣get, & non raro foras amandat.

VI. Ad tussim excitandam musculi thoracem contrahentes, tum Bron∣chiorum sibrae motrices, intima 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in motu concurrunt Quip∣pe dum illi pectoris cavitatem coarctant, ac undique totos pulmones comprimunt; hae ductus tracheales modo hos, modo illos contrahendo, & à tergo aerem dum foras propellitur occludendo, expulsionem ejus ci∣tiorem & vehementiorem moliuntur.

VII. Omnem tussis actum inspiratio subita intensior praecedit, nempe 〈◊〉〈◊〉 aer, in majore copia admissus, statim violentius explodi possit; in que nisu non tantum recens, qui modo inspiratur, sed etiam vetus, intra vesi∣culas tracheales antea aggestus, ad augendum spiritus exsufflatum unà exploditur; cumque non primo impetu quod molestum est sedatur aut amovetur, hujusmodi vehemens exspiratio crebra vice usque ad magnam naturae fatigationem iteratur.

VIII. Tussis cujuscunque causa primaria est nervorum aut fibrarum, ad pulmones pertinentium, irritatio: de nervis observare est, quod non ••antum rami, & propagines eorum pulmonibus inserti; vorum alii, è quibus oriuntur illi, aut quibuscum intime communicant, in locis à pe∣ctose dissitis lacassiti, illico tussim accient: quam ob causam saepe ••hu∣mor aeris intra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aggestus, indeque in capitello nervorum pectoralium decumbens, tussim molestissimam aut affectus Asthmati∣cos inferre solet; prout olim per instantias notabiles declaravimus. Propter eandem rationem molestia naribus, palato, aut gulae inflicta, tussim, seu potius tussiendi nixum licet inanem, concitat. Parum insu∣per seri ex arteriis, in gulae aut laryngis partes superiores extillans, abs∣que notabili pulmonum noxa, tussim crebram & valde molestam pro∣ducit. At vero haec irritatio, nervis ac fibris in ipso pulmone distribu∣tis inflicta, crebrius & quidem immanius tussiendi nixum provocat; qui per vices iteratur, donec quod molestum est foras excernitur, aut irritatio ejus compescitur. Hujusmodi tussis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exemplum nota∣bile inferius subjicietur.

IX. Causae irritativae tussim inducentes & sunt multiplices, & variis in locis consistunt: praeterquam enim quod nervi, prout modo innui∣mus, insuper & membranae, quibus intima cum pulmonibus commu∣nicatio est, in nare patulo, aliisque in locis irritatae pathema istud è lon∣ginquo pulmonibus imprimunt; saepissime exspiratio ista irregularis propter aliquod incongruum, aut aliquo modo improportionatum, pul∣monibus impactum excitatur. Quippe molesti hujus amovendi gratia imprimis nervi, fibraeque nerveae circa pulmones dispersae irritantur; dein, horum consensu, musculi pectoris constrictivi, simulque tra∣cheae fibrae motrices, in contractiones vehementes & crebro iterandas adi∣guntur.

X. Tussis omnis vel humida, vel sicca est; in priore humor quidam, alicubi intra ductus tracheales depositus, tussiendo succutitur, sursum∣que in os foras excernendus ejicitur. Humor iste, cum multiplex. & di∣versimodus existat; ut plurimum dicatur vel serosus, vel nutritius, vel purulentus, vel sanguineus.

XI. Prioris plures sunt species, & differentiae; nempe quoad consisten∣nam, aut tenuis, aut crassus est, sive crudus, vel concoctus; quoad colo∣rem, aut albus, aut flavus, aut subviridis, quandoquc item caesius aut ar••••. Porro tussis humida varie distinguitur, quoad loca, è quibus hu∣mor extussiendus procedit; quandoque enim laryngis parietibus adhaere∣scens, aut iis exudans, fibris motricibus per lenem tussiculam succussis, facile ac brevi transitu in os ejicitur; interdum materie excernenda paulo altius bronchiorum tubis impactâ, non nisi per expirationes magnas & crebro repetitas excutitur; denique nonnunquam accidit, recrementa eji∣cienda intra tracheae vesiculas ultimas deponi, è quibus non sine vehe∣mente & crebrius iterato tussiendi labore educitur, & dein, longo per totus pulmones itinere, foras propellitur. De tussi humoris nutritii, item sanguinei & purulenti, postea, cum de Phthisi ejusque medela agemus, spuciatim dicetur.

XII. Tussis sicca, quoties pulmonum Idiopathica est, pluribus modis & ob varias causas excitatur; hanc enim ductuum quorumcunque pneumo∣nicorum obstructio, sive per compressionem, sive oppletionem, sive contractionem ea fiàt, necessario inducit. Quapropter inflammatio, tu∣mor, tuberculum, sanguinis ob plenitudinem aut depauperationem sta∣gnatio, item concretiones Argillaceae, lapideae, polyposae, vermes, qui•• & multa alia praeternaturalia, quatenus fibras nerveas fere perpetuo i〈…〉〈…〉i∣cant, tussim siccam & inanem, sed valde molestam, inducunt. Caeterum tussis sicca interdum naturae instinctu, velut Antliae loco, excitatur; ni∣mirum ut sanguis, vel ob propriam dyscrasiam, vel ob vasa pneumonica non satis patentia, pulmones aegre pertransiens, partium harum succussu promoveri, ac in motum rapidiorem urgeri possit.

XIII. Quod spectat ad alios Exspirationis laesae actus, uti cum in sternu∣tatione, singultu, risu, ploratu, aliisque affectibus functio ejus natura∣lis & aequabilis perturbatur, aut pervertitur; quandoquidem harum Aetio∣logiae (quas etiam alibi quadantenus designavimus) ad propositum no∣strum haud proprie spectant, eas hic loci praetereuntes, ad rem primario institutam, sc. ad pectoris morbos, eorumque remedia, ac medendi ra∣siones nunc demum transibimus.

CAP. V.

De Phthisi sive Tabe in genere.

CUm hactenus pulmonis fabricam graphice delineatam, ejusque una & totius pectoris motum, perque ipsum aeris, & sanguinis, alio∣rumque humorum vian ac itinera perlu traverimus; nec non eorundem varia impedimenta, remoras aut diverticula, juxta quod function is pneu∣monicae inter inspirandum vel exspirandum actus diversimode laedi aut per∣verti contingit, notaverimus; jam proxime incumbit ad regionis hujus ita peragratae Pathologiam descendere, &, quod ab initio erat proposi∣tum, medicamenta Thoracica, sive remedia ad sanandos pectoris affectus dicata, eorumque operandi modos tractare.

II. Inter morbos pectoris Phthisis, sive Tabes, jure principem locum vendieat: nullus enim hoc crebrior, aut curatu difficilior existit. Porro eaeteri omnes affectus thoracici, male aut minime sanati, in hunc, velut rivi minores in lacum majorem ducunt, adeoque in Phthisin desinentes, & naturas, & nomina sua pristina amittunt.

III. At vero haec Phthiseos & Tabis vocabula propria significatione so∣lummodo denotant Atrophiam, sive contabescentiam solidarum partium cum debilitate virium: cujusmodi affectio quamvis saepenumero à pulmo∣num unitate soluta, sive ulcere procedat; quandoque tamen sine horum vitio, aut mera sanguinis, aut praecipua succi nervei culpa, totius corporis extenuatio sive contabescentia exoritur. Priusquam igitur de Phthisi pulmonari privata agimus: ex re fore videtur generales hujus morbi ra∣tiones exponere, & ostendere quot modis, & quibus de causis humorum dyscraliae totius corporis atrophiam quasi tabidam inducere solent. Enim∣vero ipsa Tabes pulmonaris non proxime ac immediate à visceris istius ul∣cere aut corruptione procedit; verum oritur, quatenus sanguis inde la∣bem contrahens, & summe inquinatus, propterea virtutem suam nutri∣tivum prorsus amittit. Porro tum hic, tum insuper liquor nerveus, ob multas alias causas diathesin talem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 acquirit. De quibus in ge∣nere modo disquirendum erit.

IV. Et primo quod ad Sanguinem spectat, saepenumero advertere est, quosdam sine tussi, & citra apparens in pulmone aut pectore vitium emar∣cescere, & indies solitae carnium molis dispendium pati; interea ut circa appetitum, digestionem, somnum, & fere totius functionis naturalis, imo & animalis Oeconomiam mediocriter habeant; attamen, quasi ali∣mentum receptaculo usque perforato infunderetur, minime nutriuntur; verum, invitis omnibus diaeteticis regulis, sensim contabescunt. Cujus∣modi affectus ratio formalis sive conjuncta saepenumero tantum in eo con∣sistit, quod sanguis, insigniter depravatus, succum alibilem sibi jugiter suffusum assimilare nequit; quare ipsum non modo protenus amandat, sed etiam solidarum partium particulas delibat; quas in se rapiens, statim foras prosundit, vel in diverticula cogit, vel evaporando absumit.

V. Sanguinis depravationes, sive status degeneres, Atrophiam inducere solitae, vel in propria ipsius dyscrasia consistunt; vel ipsi al iunde, & qui∣dem praecipue aut à visceribus, aut à liquore nerveo etiam degeneri, com∣municantur.

VI. Propria ipsius sanguinis dyscrasia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 duplex existit, juxta

quod particulas Salino-acidas aut Sulphureas & summe acres supra modum exaltari & caeteris praepollere contingit. Enim vero cruor interdum ab in∣dole sua genuina, sc. dulci & volatili, in acidam facessit; prout in Scor∣buticis quibusdam, melancholicis, & cachecticis passim cernitur. Qua∣propter succus nutritius, perpetim in massam sanguineam suffusus, si∣quidem assimilari, & partibus solidis apponi nequit, rursus brevi reli∣gatur; atque vel protinus per urinam, aut sudorem, aut diarrhoeam a∣mandatur; vel intra carnes aut viscerum cavitates aggestus, hydropem infert: cujusmodi Affectus, in malum statum evecti, effectus ordina∣rius solet esse, quod cum aliquae partes valde intumescunt, aliae pluri∣mum extenuantur. Longe à proposite nostro hic esset, praedictorum affe∣ctuum Aetiologias tradere, inque messem non modo alienam, sed & pro∣cul remotam, falcem mittere. 2. Porro subest alter sanguinis status 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 huic plane contrarius; quando nimirum iste super modum calidus, & sulphureus, proindeque immaniter semper efflagrans, effer∣vescentia sive accensione sua succum nutritium absumit, & nimis eva∣porari facit; adeo ut partes solidae debito ejus penu defraudatae emarce∣scant. Diathesi huic obnoxii, vasa habent ampla, & cruore plurimum distenta, carnes vero emarcidas, & prae calore induratas. Quamvis tali∣ter affecti raro ad mortem usque intabescunt, attamen citius consenescunt, & plerunque brevius vitam finiunt.

VII. 2. Sanguis non tantum ex propria indole, sed insuper ob tabem ••liunde, & praecipue à Visceribus vel Succo nerveo communicatam, non raro tabificus existit. Et primo hoc viscerum culpa crebro accidit; haec enim male affecta, chymum, sanguini convehendum, interdum haud rite coquunt; saepe item pervertunt, ac fermentis extraneis & heteroge∣nels inquinant, in tantum, ut haematoseos & nutritionis munera frustren∣tur. Porro interdum ob vasa chylifera in iis obstructa, etsi multum come∣datur, parum tamen, aut debito minus, in massam sanguineam convehi∣tur. Insuper in coctionis visceribus nonnunquam tumores, abscessus, aut ulcera contingunt; à quorum putrilagine sanguis, inter transeundum infectus, reliquam ipsius massam contaminat, ac operi nutritivo ineptum reddit. Quoties vidimus à scirrho in Liene, Hepate, Pancreate, aut Me∣senterio excitato, ab Intestini cujusdam, aut etiam Renis, Uteri, aut Ve∣sicae ulcere vel tumore cancroso, aut alias cacoethe, absque notabili pe∣ctoris aut pulmonis vitio atrophiam lethalem successisse? Quinimo Tumo∣res, Abscessus, aut. Ulcera strumosa vel cancrosa in partibus externis, & praecipue in dorso contingentia, frequenter in tabem exitialem desinunt. Quorum ratio facile patet, quatenus nimirum in ejusmodi Affectibus, tum succi nutritii copia ingens, ad partem affectam per arterias advecta, ibidem vel tota impenditur, vel inde foras profunditur, in tantum ut cae∣terae quaeque totius corporis partes debito penu defraudentur: tum insu∣per quod materies virulenta aut valde incongrua illic genita & aggesta in ••enas resorbetur, quae sanguinem Tabo impuro inquinat. proindeque ad nutritionis munus obeundum prorsus inhabilem reddit.

VIII. Nec solum à visceribus, & partibus solidis, sed insuper à Succo nerveo, sanguini labes (propter quam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 existit) non raro communicatur. Si quando enim hic latex à crasi genuina, sc. dulci ac ••olatili, in acidam degeneret, subinde è fibris & partibus nerveis exun∣dans, inque sanguinem resluens, liquorem ejus praecipitat, inq〈…〉〈…〉 fluores ••ogit; quibus materies omnis nutritiva ejicitur, & modo per urinam, ••ut sudorem, modo per vomitum, vel diarrhoeam profunditur. Horum ••mnium rationes & fiendi modos in nupero tractatu explicavimus.

IX. Caeterum ipse liquor nerveus, interdum per se, ab indole sua de∣••ciscens, & in crasi vitiatus, Atrophiae causa existit: quod item duplici

respectu, sive binis afficiendi modos, fieri contingit. Enimvero interdum succus iste plurimum vitiatus & degener, quasi vappidus & effoetus eva∣dit; proinde ut fibras tum nerveas, tum carneas non satis actuet, & spiri∣tu animali irradiet: quapropter ubique in solidis partibus uti virtus mo∣tiva, sic etiam nutritiva deficit. Hinc aut totum corpus, aut membra quaepiam vel partes ejus, Paralysi aliquandiu affecta, tandem emarcescunt: cujus rationem alibi satis fuse declaravimus. 2. Porro item notavimus, plu∣res febre lenta (sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 à nobis dicta) laborantes, statim oblan∣guescere, & dein brevi tempore plurimum emaciari. In utroque casu ra∣tio eadem, aut analoga assignari dcbet: quippe ostenso alibi, quod spi∣ritus animales, una cum liquore nerveo eorum vehiculo (qui seminis in∣star masculini est) humorem nutritivum, ubique juxta partes solidas ag∣gestum, quasi semen femineum actuant, inque opus nutritivum quasi fe∣cundum reddunt; idpropter, si quando liquor iste nerveus, aut vappidus aut depravatus fiat, partium solidarum moles, quasi sterilis facta, emar∣cescet.

X. Haec de Atrophia, sive contabescentia, ejusque ratione formali, cau∣sis, & variis fiendi modis in genere. Hujus Affectus cum plures sint spe∣cies & differentiae, ita duae praecipuae, & magis notabiles, quarum utraque particularem considerationem meretur, occurrunt; viz. Tabes sive Phthi∣sis Dorsalis, vulgo dicta, & Pulmonaris. Posterior haec, quae proprie hujus loci est, in capite sequenti tractabitur; interim de altera ista, (quoniam ejus notitia hujus Pathologiam illustrat) verbo dicemus.

XI. Tabes Dorsalis etsi in nostro hoc seculo nomen suum fere amisit, aut sorsan mutavit in Gonorrhoeam, tamen Hippocrates mentionem ejus facit, & morbum hunc ex professo tractans, duplicem ejus speciem assigna∣vit, sc. unam ex immodica Venere, & alteram à destillatione in spinam dorsi. Quod ad posteriorem hanc spectat, saepius observavi, quosdam do∣lore circa lumbos, imo interdum in toto dorso miserrime vexatos fuisse, qui cum aliquandiu ita laborarunt, postea gibbi aut claudi evaserunt, ac ultimo in toto corpore, excepto capite, insigniter contabuerunt. Cujus∣modi Affectus causa proculdubio in hoc consistit, viz. quod imprimis hu∣mor, sive materies quaedam incongrua & morbifica, cum succo nerveo pe•• meduliam spinalem descendens, in nervorum vertebralium ramos incur∣rebat, proindeque ab initio ob fibras vellicatas, dolor fere continuus orie∣batur; dein ob quasdam è fibris carneis resolutis, oppositae vehementius contractae, spinae vertebras quasdam distorquebant, & denique, siquidem spiritus animales nervos & fibras ad truncum & membra pertinentes haud uberi satis copia actuarent, ob nutritionem frustratam, totius corporis e∣marcelcentia successit. Profecto cum liquor nerveus & spiritus animales è spina dorsali in totum corpus haud plene & libere dispensantur, pro∣inde marcor saepenomero oritur; hinc abscessus & ulcera circa lum∣bos vel as sacrum excitata, quatenus liquorem nerveum absumunt nimis aut profundunt, Atrophiam in toto, aut saltem in partibus inferioribus inducunt.

XII. 2. Altera Tabis dorsalis species longe frequentior, item duple•• existit: ea nimirum vel à magno, vel nimis crebro humoris genitalis dis∣pendio, aut à continuo putrilaginis è partibus genitalibus profluvio exo∣ritur.

XIII. 1. Quoad prius, observatione satis vulgari constat, immoden∣tum Veneri•• usum, etiam in voluntarium (si magnus iste vel continuu•• suerit) seminis effluxum, totius corporis languorem, & demum conta∣bescontiam producere. Hujus ratio (prout alibi innuimus) non est, quod semen juxta quorundam opinionem à cerebro per nervos in corpor•• spermatica descendat, proindeque à magno ejus dispendio imprim••

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & consequenter partes omnes à spirituum inde scaturien∣tium influentia dependentes, infirmentur & contabescant. At vero, cum satis evicimus materiem seminalem è massa sanguinea in partes genitales immediate suppeditari, eandemque prorsus cum illa existere, è qua in ce∣rebrum instillata spiritus animales procreantur; necessario sequetur, quo major ejus portio pro reparando seminis dispendio ad testes corripitur, eo cerebrum debito ipsius tributo defraudari, & propterea tandem in toto corpore functionem, tum motivam, tum nutritivam vacillare ac imminui. Quod autem vesani Scortatores majorem circa lumbos debilitatem sen∣tiant, partesque infra hos consitae, sc. femora & tibiae maxime conta∣bescant, ratio est, tum quia spirituum animalium penu in prima scaturi∣gine, viz. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 deficiente, rivi extremi, sc. spinalis medullae si∣nes, nervique ab ea oriundi defectum hunc primo ac potissimum luunt; tum insuper quia juxta lumbos sanguis arteriosus praestantior s & maxime instaurativas sui particulas, dorso enutriendo destinatas, plus nimium te∣stibus elargitur, ac interea sa ngu is venosus propterea effoetus, quicquid opulenti potest à lumbis suffuratur.

XIV. Seminis dispendia contabescentiam inducentia modo sunt volun∣taria, cujusmodi noxam patiuntur salaces ac Veneri dediti, modo sunt in∣voluntaria; cujus affectus variae sunt species. Nam in aliquibus fere tan∣tum propter insomnia aut phantasmata impudica contingit; in alus vero praeter istas occasiones, nixus qui libet dorsi, sive ob ponderis lationem, sive propter urinae, aut fecum alvi excretionem, etiam humorem genita∣lem dimitti facit; cujus causa est, & quia semen aquosum & tenue, si∣mulque acre ac irritativum existit, & praeterea quod partes sunt debiles, proindeque ipsum nec rite concoquere nec retinere valent.

XV. In tabe altera dorsali, cujus mentionem supra fecimus, non Semen ipsum, verum ichor sive putrilago quaedam, è partibus genitalibus profun∣ditur; cujus effl uxus si quando ingens & continuus fuerit, non raro to∣tius corporis vires labefactat, & materiem nutritivam subtrahendo & prodige ablegando, atrophiam sive contabescentiam inducit. Enim∣vero juxta vasa spermatica, aut in tranfitu ab iis, tum in viris tum in feminis Emunctoria quaedam consita sunt, quorum munus est hu∣morem à semine efformato superfluum excipere, & quando exube∣rat per partes genitales foras amandare. Proinde quidem ut in utroque sexu ductus isti (ne exarescant, ac rigidi aut minus sensiles siant) lubri∣centur ac irrigentur, Prostatae in viris, & glandulae circa uteri cornua in feminis constituuntur; è quibus utrisque semper in actu coitus, & non∣nunquam citra ipsum, quando corpora spermatica nimia humiditate sca∣tent, latex quidam serosus exudat: ac in feminis (quarum corpora hu∣midiora sunt, & in quibus has vias natura ad monstruam excretionem fe∣cit) hoc saepius ac multo uberius contingit quam in viris. Quod si E∣munctoria istaec debilitate magna, aut virulentia quadam afficiantur, ita ut laticem illuc missum aut corrumpant, aut non satis contineant, non modo iste perpetim amandatus copiose per pudenda effluit, sed & alii totius corporis humores superflui, aut recrementitii, ad partes istas debiles af∣fluentes una profunduntur. Quinimo & succus nutritius partibus quibus∣que vicinis destinatus illuc confluit, & continenter abscedit; ita de∣mum ut propter succi nutritii (qui ibidcm affluens corrumpitur & con∣tinue amandatur) dispendia, non modo partium vicinarum, sed to∣tius corporis languores & emarcescentia succedant. Haec satis vulgo in∣notescunt in Gonorrhoea, item in fluore muliebri, sive Affect is isti per impurum concubitum, aut Veneris immoderationem, sive ob plagam, contusionem, nixum majorem, aliamve noxam lumbis inflictam exci∣tantur; cujusmodi pathematum Aetiologias & Therapeias particulatim

tradere haud proprie hujus loci est: quod propositi nostri res erat, ad Phthisin sive Tabem proprie dictam, quae nimirum mero aut praecipuo pulmonis vitio exoritur, tractandam pergamus.

CAP. VI.

De Phthisi proprie dicta, sive de Tabe Pulmonum vitio excitata.

PHthisis adeo frequenter & communissime à Pulmone vitiato proce∣dit, ut nonnulli eam visceris hujus morbum peculiarem statuerint: quod autem saepissime ita fiat, ratio est, quia cum supra ostendimus cor∣poris intabescentiam plerunque à sanguine depravato & ad nutriendum inepto immediatius procedere, satis constat, illius uti perfectionem in pulmonibus acquiri, ita ab his male affectis eundem potissimum vitiari, inque statum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, imo corruptivum degenerare. Enimvero in Pulmone, potius quam in Corde aut Cerebro, vitae stamina ducuntur, ibid emque saepius labefactantur aut abrumpantur.

II. Phthisis definiri solet, quod sit totius corporis intabescentia, ab ul∣cere pulmonis orta. Verum minus recte: quia plurium ab hoc morbo defunctorum cadavera aperui, in quibus pulmones ulcere quov is immu∣nes, tuberculis, aut lapidibus, aut materia sabulosa per totum consiti fue∣runt: nam exinde sanguis, siquidem in praecordiis nec libere circulari, nec ab aere nitroso satis animari possit, cumque interea à propriis recre∣mentis in pulmone depositis continue inquinetur, saepe vitiosus & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sactus labem arcessit: quapropter Phthisis melius definitur, quod sit totius contabescentia à mala pulmonis conformatione orta.

III. Veteres Hippocratem secuti, sere tantum duas hujus morbi causas assignarunt, sc. Catarrhum, & Venae ruptionem, quibus nonnulli satis recte Empyema addunt: aliique interim ab hoc censu catarrhum excludunt: nam quod vulgo asseritur pituitam à capite in pulmones deciduam, sae∣pissime Phthiseos causam existere, nec non ab illa, siquando intra pulmq∣nes diutius commorata putrescit, crebro inferri, prorsus erroneum esse cum alibi prius innuimus, ita mox clarius ostendetur. Interim ut constet quae sit materies Phthisin generans, quoties ea sine Empyemate, aut Hae∣moptoe praeviis exoritur, considerare oportet quot modis, & quibus viis aliquid incongruum aut heterogeneum pulmones subeat, qua indagine facta facile apparebit, quodvis pulmoni inimicum irrepere ac intus ad∣mitti praecipue aut per Tracheam, aut per Arterias pneumonicas, etiam aliquatenus forsan per Nervos, nihil autem per Venas aut Lymphaeductus, quorum munus est sanguinem vel lympham solummodo referre sive ex∣portare, atque nihil prorsus ingerere.

IV. Quoad Tracheam, satis constat eam in hunc finem constitui, ut per ductus sive tubos ejus aer constante reciprocatione ingeri & mox regeri possit; insuper an quaepiam alia materies praecordiis infesta aut tabisica per eandem viam admittatur, modo inquirendum est. Et quidem hoc aditu pulmones saepe labem exitialem concipere inde liquet, quia regio∣num quarundam aer humidus, fumosus, aut vaporibus malignis scatens, diathesin Phthisicam saepenumero inducit; cujusmodi tamen affectio per

particulas tantum aereas & minutas, sive atomos (quibus nempe aut san∣guinis crasis, aut pulmonum conformatio, vel simul utraque laeditur) communicari solet. Verum an praeterea materies serosa, vel humor aliquis pulmonum corruptivus, per hunc commeatum eos subeat merito am bi∣gitur: etsi complures catarrhum, sive seri à cerebro per tracheae ductus in pulmones depluvium praecipuam Phthiseos causam statuant. Quam opinionem ab antiquis erroneè traditam, miror quempiam è modernis aut Medicis aut Philosophis admississe, siquidem ex observatione Anatomi∣ca manifesto liquet, nihil à cerebro per glandulam pituitariam (quae uni∣cus exinde transitus videtur) in palatum aut pectus decidere, sed serum ibi depositum per ductus appropriatos ad venas jugulares deferri, & san∣guini remandari. Porro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 etiam constat, quicquid reliquum seri in glandalis aurium, oris, nasi, aut faciei deponitur, ex iis omnibus per ductus item peculiares foras convehi, proinde ut nullus omnino humor, aut à cerebro, aut è palato in pulmones depluat.

V. At vero licet materies tussim excitans non à capite per tracheam in pulmones depluat, quandoque tamen ex tracheae lateribus in ipsorum cavi∣tates decidens, Affectum catarrhi nomine vulgo insignitum producit. Enim∣vero Aspera arteria pariter ac Arteriae sanguiserae, uti tunicam nerveam & musculosam pro sensu & motu occasionaliter habendis, sic etiam vasculo∣sam & glandulosam pro calore vitali & nutricatu sustinendis obtinent. Posteriores hae tunicae interstitia cartilaginea constituunt, quinimo ipsas cartilagines quodam modo obducunt. Porro in tunicam glandulosam sero∣sitates à sanguine totam tracheam irrigante superfluae deponuntur, quae statim magna ex parte in tracheae cavitates exudantes, ipsis lubricandis & humectandis praecipue inserviunt, si quando autem massa sanguinea ni∣mis funditur, ac in serositates praecipitatur (uti à frigore suscepto, acidis epotis, & ob multas alias occasiones crebro assolet) propterea statim ma∣teriae aquosae ingens copia è tracheae glandulis & arteriolarum osculis in cavitates ejus exudat, quae cito tussim valde molestam, & non raio spu∣tum multum (quod & postea fit tabificum) infert.

VI. At vero haec sputi ac tussis quodammodo catarrhalis causa perraro solitaria existit; quia dum sanguis tracheam irrigans sluorem pastus, se∣rositates suas glandulis (unde mox in cavitates ejus exudent) ingerit, insimul & reliqua massa sanguinea pariter fusa, serum intra arterias pneu∣monicas secretum, partim in sinus tracheales, partimque in lymphaedu∣ctus insinuat, cujus diluvio pulmones quasi inundati & valde irritati, in tussim & expuitionem fere continuam cientur.

VII. Cujusmodi tussis & expuitio dummodo moderate habent, & tan∣tum sanguinis serositates superfluas excernunt; saepe in commodum poti∣us quam nocumentum cedunt; quoniam massa sanguinea ipsisque pulmo∣nibus hoc ritu expurgatis, symptomata ista utplurimum sponte cessant, & valetudo integrior exinde sequitur. Sin vero Affectibus istis diu pro∣tractis, serosus humor utrobique in ductus tracheales depositus, & indies uberius aggestus, tandem versus putredinem alterari incipiet; propterea tum libera aeris reciprocatio praepeditur, tum sanguinis & motus, & crasis pervertuntur: hinc tussis immanior, & respiratio sit difficillor; quinimo tota massa sanguinea, quarenus à tabo (quod Venae à pulmoni∣bus excipiunt) polluitur, ab indole sua benigna paulatim desciscens & depravatus, non modo serum supersluum, sed & succum nutritium (quem assimilare nequit) ex arteriis pneumonicis in ductus tracheales continue proiundit; adeoque materiae tabisicae moles indies auge〈…〉〈…〉r, do∣nec pulmonibus magis uique & magis oppletis & obstructis, atque sangui∣ne plus inquinato & ad quaeque munia sua praestanda inhabili facto, tussis & sputum ingravescunt, & cito mali motis evadunt; insuper respiratio impedita, totius corporis languor & emarcescentia, functionum omni∣um

debilitas, & demum febris hectica, & festina ad mortem declinatie succedunt.

VIII. Quando tussi ac sputo diu continuatis & sensim auctis, humor copiosius è massa sanguinea in pulmones deponitur, iste imprimis vesicu∣las tracheales subit, ac tandem implet, & nonnihil distendit, è quibus cum quolibet mane, per expectorationem tunc uberius habitam, fere totus ejicitur, exinde pro brevi tempore thorax gravamine immunis, & respiratio magis libera videtur: paulo tamen postea sanguis sero aut suc∣co nutricio resarcitus, novam materiem pulmonibus suff undit, proinde∣que rursus è cibo, aut somno, vesiculae replentur, atque humores affluxu indies adaucto magis distenduntur amplianturque, tandemque lateribus, duarum forsan aut plurium disruptis, multae hic illic vesicul〈…〉〈…〉 in unum quasi lacum efformantur; intra quem materies tabifica copiosius aggesta, ibi (siquidem haud tota statim ejicitur) putrescit, proindeque & pul∣monis cui insidet substantiam corrumpit, & sanguini pertranseunti inqui∣namentum putridum insinuat. Fovea ita in pulmonibus facta indies au∣getur, & saepenumero plures simul ac diversis locis cuduntur, atque ob ma∣gnam humoris in iis aggesti & putrescentis copiam pectoris gravitas, vel∣ut onus ingens sentitur, respiratio magis impeditur; insuper à Tabo u∣berius in massam sanguineam suffuso crebrae hujus effervescentiae, succi nutritii disperditio, porro sit is ac aestus, inappetentia, sudores nocturni, & totius corporis intabescentia oriuntur. Caeterum cruor à pulmone in∣quinatus hunc affectione reciproca, viz. à proprio Tabo magis plecti facit; quippe sanguis venosus unoquoque circuitu materiem istam purulentam excipiens, eam mox arterioso tradit; unde cum neque per diaphoresin, aut diuresin satis amandari queat, tandem per arterias pneumonicas ad pulmones refertur, ubi rursus à sanguine secreta, ubique in Tracheae tum vesiculas tum ductus minores insinuatur; ita demum ut tota pulmonum compage impleta, & foveae five ulcera deinceps in pluribus locis efformen∣tur, & sinus reliqui omnes ichore spumoso inferciantur.

IX. At vero interdum accidit, ejusmodi lacum five foveam unicam, aut forsan binas in pulmonibus efformari, easque circumcirca parietes callosos obtinere, ita ut materies ibi collecta, in massam sanguineam minime transferatur, sed quotidie tota, copia licet ingenti expectoretur. Taliter affecti quasi tantummodo fontanellam in pulmone haberent, spu∣tum etsi multum, & crassam, immo flavum, & quasi purulentum omni mane, & aliquantulum in toto die rejiciunt, tamen alias satis sani de∣gunt, bene respirant, comedunt, & dormiunt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aut saltem in modico corporis habitu perstant, & non raro persenescunt: hinc non∣nulli dicuntur Phthisin per 30 aut 40 annos habuisse, & morbum eum usque ad vitae terminum (haud proinde abbreviatum) protraxisse; at∣que interim alii cum minus tussiant aut expuant, intra paucos menses in febrem hecticam incidunt, ac brevi in sepulcrum praecipitantur.

X. Hactenus de Phthiseos five Tabis pulmonaris causa conjuncta, & ra∣tione formali; quod ad causas alias (viz. Procatarcticas, & Evidentes) spectat, illae quidem variae & multiplices existunt; quatenus nimirum sunt propinquiores vel remotiores, intrinsecae vel extrinsecae, & denique connatae vel adventitiae; harum omnium iu phthisi producenda 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & afficiendi modos ut designare suscipiam; imprimis often∣dere oportet, quot modis, & ob quas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; humor serosus five (ut vox populi sonat) catarrhalis, è massa sanguinea in pulmonum vesiculas aliosque ductus tracheales deponi solet. Circa quam indaginem unicuique obvium est concipere causam morbificam è binis partibus consistere, simul∣que in vitio esse hinc Sanguinis materiem noxiam ad thoracem mittentis

dyscrasiam, inde Pulmonis eam facile suscipientis imbecillitatem, five 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.

XI. Quoad prius, observatione fatis vulgari constat, massam sanguine∣am particulis incongruis, sc. vel propriis degeneribus, vel alienis illuc aliunde suffusis refertam, propter eas expurgandas effervescere, quodque secernendum est, cum per alias vias haud facile amendetur, in pulmones suffundere, iisque (si forsan constitutionis debilioris fuerint) penitus affigere.

XII. Plures & diversimodae sunt sanguinis dyscrasiae, & affectiones quibus liquor ejus in compage solutus, & quasi fusus, serum & succum nutritium non debite intra se continet, quin hos aliosque humores recre∣mentitios à se perpetim amandans, uti interdum in alias partes, ita saepius in pulmones deponit.

XIII. 1. Sanguis interdum instar lactis sponte acescentis, sensim de∣pravatur, tandemque ab indole genuina versus acetosam desciscens, & in compage solutus, serositates suas (facile nimis abscedere aptas) ex Ar∣teriis tum pneumonicis, tum trachealibus in ductus tracheales suffundit. Ita quibusdam solenne est semel, aut bis in anno sine ulla causa manifesta tussi gravi ac molesta cum sputo copioso affici, quae tractu quodam tem∣poris (postquam sanguis faeculentiis & recrementis expurgatus crasin suam recuperat) sponte cessant, & deinceps valetudo firmior & diuturna suc∣cedit. Per hujusmodi tussim sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, novi quosdam saepius in die & praesertim omni mane, sputum instar atramenti nigricans cum levi tracheae nixu excernere solitos; quo affectu cum per plures menses constanter laborassent, post tussim graviorem occasionaliter contractam, cum sputo multo ac flavo, deinceps priori isto atrato prorsus immunes e∣vasere; cujus ratio est, quod tussis immanior cum expuitione coplosa per aliquot dies persistens, faeculentias istas atrabilarias è sanguine prorsus expurgat, quinimo & sanguinis temperiem immutat, seu potius dyscra∣siam tollit.

XIV. 2. Liquor nerveus non raro degener factus, & cum lympha copiosa è fibris & partibus nerveis in sanguinem redundans, uti viscerum & Renum affectus periculosos (quos alibi notavimus,) ita quandoque tussim immanem & valde molestam infert. Hujusmodi tussis modo Ca∣tarrhalis est, quatenus lympha ista massam sanguineam transgressa, per arterias in pulmone deponitur; modo Spasmodica, quatenus nervi & fi∣brae ad pectus movendum destinati à latice isto occupantur, inque motus convulfivos irritantur: ab utraque causa, aut conjunctim aut separatim, evenit, quod cerebri & nervosi generis pathemata graviora tussim molestam frequenter accersunt, vel in eam commutantur.

XV. 3. Praeter sanguinis & liquoris nervei vitia saepe tussim excitan∣tia, probabile est hoc malum interdum exoriri propter lymphaeductus qui ad pulmones spectant obstructos: cum enim hujusmodi vasa quam•• plurima per pulmones ubique disseminantur, quorum munus est, quic∣quid lymphae, per arterias ad praecordia advectae, & per venas haud statim reducibilis, superfluum est excipere, & ad ductus thoracici truncum con∣vehere; si forsan accidet hos ductus, à materia viscosa ob••uratos vel com∣pressos, aut à frigore constipatos officio suo minus defungi, necesie erit recrementa istaec aquosa, ab emissariis solitis exclusa, aut in sanguinem regurgitantia effervescentiam ejus ciere, aut in Tracheae ductus suffusa tussim excitare.

XVI. 4. Nec tantum humores praedicti, quatenus sanguinis crasin aut motum pervertunt vel impediunt, tussim (quae saepenumero phthiseos prooemium est) inducunt; verum insuper Evacuationes quaeque foli∣tae aut solennes suppressae, aut praepeditae, noxam pulmonibus fre∣quenter

imprimunt. Fluxus menstruus aut haemorrhoidalis obstructus, haemorrhagia narium assueta si forte cessat, fontanellae occlusae, pustulae, scabies & exanthemata repercussa, Thoraci labem non raro affigunt. Si quando sputatio copiosa è glandulis oris sponte desistat vel medicina cu∣ratur, postea nonnunquam tussis tabifica succedit; quare vulgo dicitur idem Rheuma, quod modo ex capite in fauces & guttur deciderat, postea exinde altius in pulmones descendere; cum revera nihil aliud hoc suerit, quam quod sanguinis serositas quaedam superflua, per arterias cephalicas in glandulis oris deponi solita, postquam illuc excluderetur, per arterias pneumonicas in pulmones irrueret.

XVII. Praeter has evacuationes privatas & periodicas, vel extraordina∣rias, quarum suppressiones ad tussim & phthisin inclinant, occurrit altera generalis & constans, viz. Transpiratio insensilis; quae inhibita vel sup∣pressa, plus ac saepius quam caeterae omnes, istius mali occasio aut parens esse solet. Quippe effluvia, per poroscutis evaporare solita, intus cohibita sanguinem fermentant & cito pervertunt, inque serositates fundi & prae∣cipitari faciunt; quae cum aliis massae sanguineae recrementis statim in pulmonibus depositae, tussim molestam & non raro tabificam accersunt. Hinc vulgaris observatio est, frigoris quo pori constipantur susceptionem, sive per aurae gelidae afflatum, sive à pluvia aut fluvio madefactionem, sive vestis depositionem, aut alio quovis modo fiat, quamplurimos ad affectus thoracicos disponere. Quare nostro Idiomate, posita causa pro causato, tussis appellari solet frigus susceptum.

XVIII. Hae sunt praecipuae causae & occasiones, quae ex parte sanguinis quoquo modo depravati, & propterea materiam noxiam in pulmone de∣ponentis, occurrunt. Sequuntur aliae ex parte pulmonis, quae nempe viscus hoc ad tussim aut phthisin promtius contrahendam disponunt: cu∣jusmodi imprimis sunt hae tres, viz. primo mala pectoris conformatio; secundo pulmonum innata debilitas, sive haereditaria ad tabem diathesis; tertio thoracis morbi praecedanei, uti sunt vulnus vel plaga, Pleuritis, Pe∣ripneumonia, Empyema, Haemoptoe, Variolae & Morbilli, cum quibus∣dam aliis; quarto his addatur (utpote inter causas procatarcticas locum merita) Aurae, quae inspiratur, incongruitas. Propter unam quam que ex his causis, & aliquando ob plures simul, materies tussim excitans, & postea frequenter tabifica, pulmones facile invadit & intime subit, iisque noxam non raro exitialem imprimit. Super his singulis breviter dicemus.

XIX. Primo igitur quoad pectoris conformationem res ita habet: viz. ut pulmones usque sarti tecti, & labe quavis phthisica immunes, in officio suo diu conserventur, oportebit eos motu usque vegeto agitari, &, quasi velis plene expansis, systol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & diastol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 reciprocationes validas obire; in eum nempe finem, ut aer ubertim inspiratus ad intimos quosque ipsorum recessus admittatur, & exinde statim, una cum effluviis & fuli∣ginibus omnibus quaque respirationis vice, maxima ex parte regeratur. Quandoquidem vero hujusmodi pulmonum actio à thoracis tanquam ma∣chinae motivae conformatione plurimum dependet; necesse erit propter malam hujus fabricam respirationis munus in multis deficere. Sunt au∣tem pectoris male conformati duae praecipuae species, (nempe gibbositas, & scapulae velut Alatae) propter quas plures in phthisin proclives repe∣riuntur: quarum ratio est, quod in tali utraque pectoris vel depressi vel oblongati figura, neque pulmones spatium ita liberum amplumque obti∣nent, neque musculi motivi ita fortiter contrahi possunt ac in pectore quadrato.

XX. 2. Pulmonum innata debilitas, sive haereditaria ad tabem dispo∣sitio, adeo srequens & vulgo notabilis est, ut cum al iquis in phthisin pro∣clivis reperiatur, à quibusque statim interrogetur, annon parentes ejus

tali morbo obnoxii fuerant? Horum plurimi pectore angusto & collo oblongo praediti, & constitutionis valde tenerae, à levissima quavis occa∣sione tussim contrahunt; Auram nec gelidam, nec humidam ferunt. Ho∣rum nonnullis habitatio in urbibus, ubi aer crassus & fumosus inspiratur, valde infesta est; è contra aliis, in eandem affectionem proclivibus, plu∣rimum amica; (cujus ratio inferius disquiretur.) Illis omnibus ventus Borealis fere semper inimicus, utpote qui tussim frequenter, item Haemo∣ptoen, Pleuritin, aut Peripneumoniam excitare solet; sc. vasis Pneumo∣nicis aut thoracicis exinde constipatis, atque interim sanguine, ob tran∣spirationem impeditam, & effluvia intra massam ejus cohibita, turgido magis & acriore facto.

XXII. Enimvero Diathesis ad phthisin haereditaria in his duobus po∣tissimum consistit: viz. primo quod patientes, sanguine acriore & ela∣stico praediti, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 uberiorem exigunt; quae si forte minus conce∣ditur, materies evaporare solita, in pulmones imbecilles redundat. De∣in secundo, siquidem vasa pneumonica nimis laxa & tenera existunt, se∣rum, aliaque sanguinis recrementa, intra massam ejus solutam haud rite continent, verum & ista, & nonnunquam ipsius cruoris portiones quasdam in ductus tracheales erumpere sinunt: quorum fibrae motrices cum insu∣per debiles fuerint, quod in cavitates suffusum est non statim foras elimi∣nant; quin ibidem commorari & putrescere, demumque in tabum, & pulmonis & sanguinis corruptivum, degenerare patiuntur.

XXIII. Phthisis interdum aliorum pectoris affectuum praeviorum aut productum, aut consequens est. Pathemata ista tabifica imprimis sunt Empyema, Pleuritis, Peripneumonia, Pulmonis vomica; porro quando∣que variolae, morbilli: quin & febres Anomalae male aut minime judica∣tae idem efficiunt. Affectuum horum praecipui, aut saltem qui thoracis proprii sunt, una cum Aetiologiis, &, quatenus ad tabem disponunt, ra∣tionibus & fiendi modis inserius exponentur; interim advertimus hujus∣modi noxam iis omnibus communem esse, viz. quod pulmonis unitatem solvunt, vel tonum labefactant, quodque insuper sanguinis crasin perver∣tunt; unde quicquid incongruum aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ab hujus massa degeneri aut depravata iis suffunditur, facile admittunt, atque difficulter aut vix omnino repellunt.

XXIV. Phthiseos causis procatarcticis modo explicatis, quae nimirum ex parte tum sanguinis, tum pulmonis consistunt, merito accensetur altera utrique communis, & (tametsi prorsus extrinseca) cum utroque maximam necessitudinem habens; quae nimirum est aeris inspirati conditio sive temperies. Enimvero nonnullis phthisicis tanta est hujus influentia, ut morbi causa aeris in quo degunt incongruitari quandoque fere in totum ascribatur, & pro curatione soli aut coeli mutatio caeteris quibusque reme∣diis praeferatur. Hinc nostratium plures tussientes, aut tabidi, Australes Galliae regiones gregatim petunt; aliique interim, quibus trans mare currere non libet, aut licet, è fumosis urbibus statim in rus tanquam ad certissimum refugium festinant: propterea quidem villae omnes prope Londinum, quae aere claro & perflato gaudent, Phthisicorum quasi toti∣dem nosocomia habentur. Veruntamen à tali locorum mutatione haud ex aequo omnes juvamen recipiunt; multi enim aut Galliam, aut villas rusticas petentes, ibi sepulcra porius quam sanitatem inveniunt. Quin∣imo Londinum haud statim à Phthisicis omnibus relinquendum est; novi enim plures tussi ac phthisi obnoxios, multo melius in hoc aere fu∣moso, quam ruri valuisse. Ita propter ejusdem morbi sanationem, dum alii hanc urbem quasi Barathrum vitant, alii huc tanquam ad Asylum se conferunt.

XXV. Horum rationes ex respirationis Doctrina superius tradita satis clare elucescunt; nimirum ostendimus sanguinem pulmones pertranseun∣tem, & quoad accensionem seu vitalitatem, & quoad motum suum ab aere nitroso inspirato plurimum pendere; unde sequitur hujus tenorem ad illius crasin ita proportionari debere, ut sanguis intra praecordia modice accensus, clare & vegete, tum sine fumo & fuligine, tum sine flamma ni∣mis intensa efflagret; proindeque vasa pneumonica satis libere absque remora aut recrementorum depositione trajiciat. Quamobrem aer humi∣dus, palustris, ac minime perflatus cum nulli salubris, ita tussientibus plurimum infestus existit; è contra aer serenus, ac mitis, sole ac vento moderatis gaudens, uti cunctis salubris, ita Phthisicis quibusque amicus deprehenditur. Quoad alias aeris inspirandi conditiones, nonnulli aussim evitant, aut amittunt, degendo in locis montanis ac apricis; ubi Atmo∣sphaera impendens, vaporum quorumcunque crassiorum fumosorum & faeculentorum expers, particulis nitrosis abundat: nam quorum sanguis crassus & faeculentus sulphure impuro scatet, ad hunc rite accendendum, & ad faeculentias accensione absumendas, aere pertenui & maxime nitroso opus est. Si modo pulmones haud nimis teneri sint, sed firmi satis & ro∣busti, asperiores ejusmodi particularum appulsus ferunt; è contra qui sanguinem tenuem & subtilem, facile dissolubilem atque sulphure pu∣riure, sed perexiguo praeditum, simulque pulmones teneros, molles & texturae rarioris valde sensiles obtinent, aeris nitrosi & asperioris impa∣tientes, crasso ac imprimis sulphureo maxime gaudent. Quare his utile est urbis fumosae auram pinguem, & hebetiorem haurire; quae nimirum fanguini jejuno, & tenuiori, sulphur (quod aliquatenus deficit) aeque ac nitrum praebeat, ejusque consistentiam subtilem ac nimis difflabilem nonnihil incrasset ac figat; insuper & pulmonis substantiam, sive textu∣ram nimis sensilem & rariorem hebetet, & contra aeris acrioris & impro∣porrionati occursus muniat. Profecto crebra experientia satis liquet, ae∣rem crassiorem, modo etiam sulphureus fuerit, Phthisicis quibusdam (ne dicam omnibus) valde benignum existere. Communis observatio est, regiones istas, sive in Anglia sive in Belgia, ubi cespite ignes nutriuntur, & odorem valde sulphureum spirant, Tabem rarius infestare; quinimo loca ista p〈…〉〈…〉hisi obnoxiis, aut ea laborantibus, maxime salubria, & non raro sanativa existere. Cui accedit, quod suffumigium ex sulphure, & Arsenico (quod sulphure copioso refertum est) pro curandis pulmonum ulceribus pene deploratis remedium licet ultimum, efficacissimum tamen habetur. Porro huc refer, quod medicamenta pectoralia, ex sulphure pa∣rata, quibusvis aliis longe anteponuntur; hinc ut sulphur à Chymicis jure optimo pulmonum Balsamum dicatur. Quo ritu & quibus afficiendi 〈…〉〈…〉dis haec pharmaca operantur, inque morbis thoracicis adeo insigniter ••••vant, inserius disquiretur: interim quod aer sulphureus Phthisicis qui∣busdam ita benignus reperiatur, ratio, ni fallor, in his duobus consistit; viz. imprimis quod, uti modo innuimus, à tali aura inspirata, & sanguini jejurio ac inopi, & pulmoni tenero & facile obnoxio succurratur una & parcatur; dein secundo quod particulae sulphureae, una cum nitrosis in∣spiratae, humorum quorumcunque aciditates (à quibus istorum in pulmo∣nes fluxiones & extravasariones potissimum oriuntur) maxime praeca∣vent, aut tollunt. Et quidem ob hanc rationem est, quod pharmaca sul∣phurea, etiam intus sumta, tussientibus, aut phthisicis juvamen adeo in∣signe conserant; atque idcirco sulphur, ut modo dictum, pulmonis bal∣〈…〉〈…〉m audit. Nam sicur bal••amica ulceri aut vulneri imposita, ichoris ibidem exudantis, acque fibras corrumpentis aut graviter irritantis, acidi∣tatem collunt, cito dolorem leniunt, & postea solutionem continui s〈…〉〈…〉ant; sic etiam particulae sulphureae, aut cum aere, aut cum sanguine in pul∣mones

traductae, quatenus humorum omnium, se. cruoris, seri, lymphae, succi nervei ac nutritii aciditates praecavent, aut delent, ad phthiseos pro∣phylaxin, aut therapelam plurimum conducunt. Aetiologia haec inferius, cum medicamenta sulphurea particulatim tradentur, fusius instituetur.

XXVI. Explicatis ad hunc modum tussis ac Phthiseos causis conjun∣ctis & procatarcticis, non opus erit de evidentibus multa disserere. Nam qua ratione pororum à frigore constipatio, crapula, aut compotatio assi∣dua, aliaque varii generis in sex non naturalibus errata, ad affectus istos disponunt, & quandoque statim accersunt, clarius est quam ut explicatu opus fuerit. Nec est ut circa morbi hujus partem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 diu mo∣remur; veruntamen notare oportet morbi hujus status diversos, sive signa distinctiva, quae nimirum ad ipsum pertinent. Primo quando mere cussis est. Secundo quum in Phthisin degenerare incipit. Terzio, quan∣do Phthisis perfecta & fere deplorata existit. Ex quibus rite designatis, praedictorum affectuum etiam prognosis elucescet.

XXVII. 1. Et primo quod ad tussim recentem & adhuc solitariam spectat, profecto haec, de quacunque causa exoriens, in corporibus ad Phthisin praedispositis vix unquam suspicione periculi vacabit; verum in homine robusto pectoris quadrati, & tussim saepe prius impune perpesso, haud statim timenda erit: si quando enim à causa evidente fortiori exci∣tata, sine febre, aut totius corporis indispositione, non admodum mole∣sta fuerit, tunc mere frigus susceptum audit, atque vel prorsus negligitur, vel brevi tempore sine multis aut magnis remediis finiri solet. Porro si hanc febricula cum siti & inappetentia comitabitur, spes est, isanguine ad rectam temperiem restituto, etiam tussim sponte desituram: sin vero illa diutius protracta, & remediis vulgaribus non facile cedens, sputum co∣piosum & discolorem producet; haud amplius negligi, sed medendi me∣thodo & remediis idoneis, cumque exacta victus ratione tractari debet. Quip∣pe tunc suspicari subest, Pulmones, in conformatione laesos, sanguinem haud totum, sed cum seri, aut lymphae, & frequenter cum succi nutritii deposi∣tione trajicere; ac insuper humores istos, ibi depositos, putrescere; pro∣indeque noxa reciproca sanguinem, quo magis usque pulmones laedat, coinquinare.

XXVIII. 2. Quod si tussi cum sputo copioso & crasso indies ingravescen∣te, totius corporis languor & intabescentia, appetitus dejectio, respiratio difficilis, sitis & sanguinis aestuatio superveniant; magna suspicionis causa est ad primos saltem Phthiseos limites (si non ulterius) perventum esse. Quare tunc omnem movere lapidem oportebit, quo & pulmones materiae jam-jam aggestae saburra liberari, & contra ejusdem incursum continuum muniri queant; simulque ut massa sanguinea depurari, & ad crasin rectam, qua serositates suas aliosque humores intra compagem suam rite contineat, aut alio quam ad pulmones tansferat, restitui possit.

XXIX. 3. Sin, ultra statum Affectus hujus modo descriptum, sputi copia & discoloratio indies augebuntur, caeterisque usque in deterius eun∣tibus, virium omnium dejectio, & febris hectica cum siti continua, sudores nocturni, facies Hippocratica, & carnium fere ad sceleti aridita∣tem concidentia accedent; tunc fere nullus Medicinae, sed tantum tristi prognostico locus relinquitur; aut saltem curationis spe deposita, tantum Anodynis, quibus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 procuretur, insistendum erit.

XXX. Quod itaque ad tussis in genere Therapeiam spectat, secun∣dum tres praedictos morbi hujus status etiam medendi methodus trifari∣am ordinari debet; nempe ut positis quasi cancellis distinctius praescri∣batur, quid agendum sit pro tussi curanda, dum ea, citra Phthiseos li∣mites subsistens, mere frigus susceptum audit: secundo quae sanandi ratio

Phthisi incipienti, & tertio quae deinque eidem consummatae, aut de∣ploratae conveniat.

XXXI. 1. Etsi contra tussim recentem remedia sere tantum Empirica usurpari solent, & nullus è plebe sit, quin multis & diversimodis hujus farinae instruitur, quae sine Medici consilio plurimi confidenter & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, passim sumunt, & aliis propinant: attamen homines con∣stitutionis tenerae, aut ad tabem haereditario proclives, vel prius inter∣dum à tussi periclitari soliti, à primo statim appulsu ejus cavere, & sta∣tim ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 praecepta se recipere debent, juxta quam ut medendi methodus rite instituatur, indicationes therapeuticae potissimum erunt hae tres; viz. 1. Sanguinis inordinationem, qua seri fluxiones proce∣dunt, sedare, aut tollere; 2. Cruoris recrementa, & exuvias quasque ab eo secedere aptas, à pulmonibus ad poros cutis, aut vias urinarias, aliaque emunctoria derivare; 3. Ipsos pulmones contra seri aliorumque humorum susceptiones corroborare, simulque contra frigoris externi, à quo amplius laedi solent, occursus munire. Super his singulis paulo ex∣plicatius dicemus.

XXXII. 1. Prima indicatio respicit tum sanguinis effervescentiam, qui propter effluvia cohibita nimis aestuat ille ac in vasis ebullit; tum dissolu∣tionem ejus, qua nempe in compage solutus, serum aliosque humores à complexu suo nimis dimittit. Pro utrisque tollendis victus ratio tenuis in∣stitui, atque frigoris externi injuria sedulo vitata, diaphoresis paulo ube∣rior procurari, aut saltem assueta restitui debet. In hos fines patiens illico crassius vestiatur, & intra lectum aut cameram se contineat, saltem vix domo egrediatur; vesperi & mane à liquore posseti cum rorismarino aut salvia incoctis sudatio tenuis provocetur. Si nihilominus tussis ingrave∣scat, Phlebotomia, modo vires & constitutio ferant, saepe cum fructu adhibetur: qua celebrata hypnotica fere semper juvant, in quantum sc∣ea cordis motum & consequenter sanguinis cursum nimis praecipitem retardant: porro efficiunt ut leniter iste & moderate sine magna serosita∣tum rejectione vasa pneumonica trajiciat, & quod superfluum est per diaphoresin potius aut urinam amandet. In hunc usum etiam decocta pe∣ctoralia, quatenus humorum aciditates destruunt, sanguinis dissolutio∣nem, ac in serositates fusionem inhibent aut sistunt, adhibenda. Pari e∣tiam ratione & efficiendi modo, medicamenta ex Sulphure parata contra tussim adeo insigniter juvant.

XXXIII. 2. Indicatio, viz. ut serum, aliaque sanguinis recrementa aut exuviae, à pulmonibus derivatae, per alias vias evacuentur, perficitur per Medicamenta Diaphoretica, Diuretica, & lenia Purgantia; quae cum aliis remediis intertexi aut subinde intercalari debent. Itaque post Phlebo∣tomiam, mite catharticum exhibere, & aliquando repetere solemus. De∣cocta pectoralia, radicis chaerefolii, rusci brusci, enulae campanae, alia∣que sudores ac urinam moventia ingrediantur. Millepedes, sal succini vo∣latilis, aliique sales fixi, & pulveres testacei, cum terebinthina in Pilulas redacti, saepe cum fructu exhibentur.

XXXIV. 3. Indicatio, ut pulmones eorumque ductus contra humo∣rum fluxiones & frigoris occursus muniantur, atque vulgo catarrhi sup∣pressio dicta, per linctus, eclegmata, aliaque privata remedia perficitur, & duo imprimis respicit; nempe ut vasorum & glandularum oscula in tracheam dehiscentia, ne serositates in eam nimis expuant, modice astrin∣gentibus occludantur: & secundo ut ductuum tracheae latera satis mulce∣antur delineanturque; ut nec à seri acris suffusione, neque à frigoris ex∣terni occursu offendantur, inque tussim molestam continue irritentur; ac insuper ut, cum ductus isti satis lubricantur, sputum, parietibus ipso∣rum quandoque pertinaciter adhaerens, facilius excuti & extussiri possit.

Propter intentionem priorem est, quod conserva rosarum rubrarum, oli∣banum, mastiche, Lohoch de pino, syrupus Jujubinus, de rosis siccis, de musco pyxidato, aliaque astringentia praescriptionum pectoralium for∣mulas ita crebro ingrediantur. Pro secunda intentione liquiritia, cum va∣riis ejus praeparatis, adeo celebre contra tussim quamcunque remedium habetur: in hunc finem syrupi, eclegmata, & cuncta alia pectoralia dul∣cia institui videntur. Quibus additur oleum Amygdalarum dulcium, aut per se exhibitum, aut cum syrupo pectorali longa agitatione in pultem lacti∣formem redactum.

XXXV. Hae sunt praecipuae indicationes therapeuticae, una cum aptis medendi intentionibus, quae pro tussi recente, dum adhuc Phthiseos su∣spicione vacat, aut saltem citra manifestos ejus terminos subsistit, maxi∣me ex usu fore videntur; modo restat, post generalem hanc methodam breviter adumbratam, medicamentorum cuique intentioni appropriato∣rum formulas quasdam selectas subjungere. Hae cum multiplices, & di∣versi apparatus fuerint, quae tamen notae praecipuae, & maxime in usu, sunt mixturae, linctus, eclegmata, tincturae, Balsama, trochisci, tabulae, pulveres, pillulae, decocta & aquae destillatae. Cujusque horum recepta quaedam elegantiora subdemus.

1. Mixturae.

Rec. Syrupi de Meconio, Jujubini, ana Unc. iss. Olibani pulv. Drach. j. aq. Lumbricorum, vel Hystericae, vel Paeoniae composit. Drach. j. misce. Dosis coch lear. j. hora somni, & post mediam noctem.▪

Rec. Aq. Limacum, Lumbricorum, ana Unc. iss. Laudani liquidi Tartaris. Drach. ij. Syrupi Violacei Unc. j. Dosis cochl. j. hora somni.

Rec. Aq. Limacum Unc. vj. Syrupi è succo Hederae terrest ris Unc. iij. flo∣rum Sulphuris Drach. ss. misce. Dosis cochlear. j. hora somni & primo mane.

Rec. Syrupi nostri diasulphuris Unc. iv. aq. Lumbricorum Unc. j. Dosis cochl. j. eodem modo.

2. Linctus.

Rec. Syrupi Jujubini, Capillorum Veneris, ana Unc. iss. Syrupi Papa∣veris Rhoeados Unc. j. misce. Lambatur cum bacillo liquiritiae.

Rec. Olei Amygdalarum dulcium recent. Syrupi Capillorum Veneris, ana Unc. iss. Sacchari candi Drach. ij. misce, terendo in mortario vit reo, vel agi∣tando in phiala, donec albescat.

3. Eclegmata.

Rec. Conserv. Rosarum rubr. Unc. iiss. Lohochi sani Unc. iss. spec. Diatragacant. frig. Drach. iss. florum Sulphuris Drach. ss. syrup. Violacei, vel Papaveris Rhoead. q. s. f. Eclegma molle. Dosis Drach. iss. vesperi & mane primo; aliis temporibus lambatue cum bacillo liquiritiae.

Rec. Pulv. foliorum Erysimi, vel Erucae, Unc. iss. Mellis despumati Unc. iv. misce, f. Eclegma. Detur eodem modo. Convenit in constitutione frigi∣diore.

4. Tincturae.

Rec. Tincturae Sulphuris sine Empyreumate Drach. iij. Dosis gult. vj. ad x. vespert & primo mane in Cochl. j. Syrupi Violacei, vel è succo Hedera terrestris. ••Haud novi praestantius remedium in tussi quacunque, modo fe∣bris absit.

Rec. Tincturae sulphuris Antimonii Drach. ij. Dosis gutt. xx. vesperi & mane in Cochl. j. Syrupi pectoralis.

Rec. Tincturae Gum. Ammoniaci cum tinctura salis Tartari parat. Unc. j. Dosis gutt. xv. & xx. Eodem modo tinctura Galbani, Asae foetidae, gum. Hederae, eodem modo paratae, ad tussim conveniunt in constitutione frigida.

5. Balsama.

Rec. Opobalsami Drach. ij. Dosis gutt. vj. ad x. in cochl. j. vel ij. Aqu. Hyssopi vel Pulegii, aut cujusvis alterius pectoralis.

Rec. Balsami Artificialis destillat. vulgo dicti Matris Balsami Drach. ij. Dosis gutt. vj. ad x. in cochleari j. Syrupi Violacei, vel Vini Canarini vesperi & mane.

Rec. Balsami Sulphuris Drach. ij. Dosis gutt. v. ad x. eodem modo.

Rec. Balsami Peruv. Drach. j. Dosis gutt. ij. ad iv. vel vj. in Conser∣va Violacea.

6. Trochisci.

Rec. Spec. Diatragacanthi frigidi Unc. ss. Liquiritiae Drach. j. florum Sulphuris Scrup. ij. florum Benzoin Scrup. j. Sacchari penidiat. Unc. iij. solutionis Tragacanthi in Aq. hyssop. fact. q. s. f. pasta, formetur in tro∣chiscos ponderis Drach. ss. sumatur j. saepius in die vel nocte.

Rec. Sem. Papaveris albi Drach. vj. pulv. florum Papaveris rubri Drach. j. extract. Clycyrrhiz. Drach. ij. lactis Sulphuris Drach. ss. Sac∣chari penidii Une. ij. mucilaginis sem. Cydoniorum q. s. f. pasta, quae forme∣tur in trochiscas.

Rec. Spec. Diaireos, è pulmone Vulpis, ana Unc. ss. Sacchari penid. Unc. ij. solutionis tragacanthi q. s. f. massa in trochiscos efformanda.

Rec. Pulv. rad. Enulae Campan. sem. anisi, liquiritiae, ana Drach. ij. florum Sulphuris Drach. j. Sacchari Tabulati Unc. iss. succi liquiritiae dilut. & trajecti q. s. f. massa pro trochiscis.

7. Tabulae.

Rec. Spec. Diatragacanthi frig. Drach. iij. pulv. florum Papaveris Rhoead. lactis Sulphuris, ana Drach. ss. Sacchari solut, in aq. Papaveris & ad tabulat. cocti Unc. iv. s. a. f. tabulae ponderis Drach. ss.

Rec. Spec. Diaireos, è pulmone Vulpis, ana Drach. iij. florum Sulphu∣ris, rad. Enulae Campan. ana Drach. ss. Benzoin. albissimi Drach. j. f. pulv. subtilis; adde olei anisi Scrup. j. Sacchari solut. & ad Tabulat. cocti Unc. viij. s. a. f. Tabul. pond. Drach. ss.

8. Pulveres.

Hi licet rarius, quandoque tamen in tussi, & affectibus pneumonicis cum fructu exhibentur.

Rec. Summitatum Hederae terrestris nonnihil rubescentium s. q. contusa formetur in placentam, quae sole fervido statim exsiccata, in pulverem sub∣tilem redigatur, & in vitro servetur. Haec planta virtutem cum odore, & colore optime ac diutissime supra omnes conservas, aut syrupos, retinet, atque in tussi gravi & pertinace summopere prodest. Sumat. Drach. ss. ad Drach. j. bis in die cum aq. destillata vel decocto pectorali.

Eodem ritu pulveres ex plantis aliis pectoralibus parantur, & cum fructu ex∣hibentur.

Rec. Musci pyxidati Drach. iij. lactis Sulphuris Drach. j. Sacchari candi Drach. ss. f. pulv. Dosis Scrup. j. ad Drach. ss. bis in die. Pulvis hic iussi convulsiva laborantibus commode exhibetur.

Rec. Florum Sulph. Oliban. Ceruss. Antimonii, an. Drach. ij. divid. in xij. partes; sumatur una mane & vesperi in cochleari j. vehiculi idonei.

9. Pilulae.

Rec. Aloes rosat. vel potius pilul. Ruffi, florum Sulphuris, ana Drach. iss. flor. Benzoin. Scrup, j. succi Glycyrrhiz. cum aq. Limacum dilut. q. s. f. massa, formetur in pilulas exiguas sumend. iv. vesperi, repetendo noctibus sin∣gulis vel alternis.

Rec. Pulv. rad. Enulae Campan. Liquiritiae, florum Sulphuris, ana Drach. j. florum Benzoin. Drach. ss. Picis liquid. q. s. f. massa, in pilulas exiguas efformanda: Dosis iij. vel iv. vespere & primo mane.

Rec. Millepedum praeparat. Drach. ij. pulv. sem. Urticae, Bardanae, ana Drach. ss. olei Nucis Moschat. stillat. Scrup. j. salis Succini Drach. ss. sucei Gly cyrrhiz. q. s. f. pilulae exiguae, quarum tres sumantur mane & vesperi.

10. Decocta. Haec sumuntur vel per se, vel cum lactis additione. In∣ter ea, quae sunt prioris generis, primo occurrit Decoctum pectorale juxta pharmacopoeiam Londinensem; quod sumatur bis in die ab Unc. iv. ad Unc. vj. vel viij.

Rec. Foliorum hederae terrestris, adianthi, linguae cervinae, tussilaginis, eupatorii, ana M. j. rad. chaerefolii, rusci brusci, ana Unc. j. sem. carthami, foenicul. dulcis, ana Unc. ss. coqu. in aquae fontanae lib. vj. ad medietatem, addendo circa finem vel liquiritiae Drach. iij. uvarum passularum enucleat. Unc. ij. & Jujub. sex, (vel) mellis optimi Unc. iij. despumand. f. Apo∣zema clarificand. cum albumine ovi. Dosis Unc. vj. calide bis vel ter in die.

Decocta cum lacte sumenda usurpantur mane, & vesperi loco jentaculi & coenae, juxta modum sequentem.

Rec. Florum Bellidis majoris M. j. limaces mundatos iij. radic. eryngii condit. Unc. ss. Hordei Drach. iij. coquantur in aquae fontanae lib. iss. ad lib. j. Sumat. Unc. vj. ad viij. calide addendo lactis tantundem; & dein∣ceps hujus quantitas sensim augeatur.

Eodem modo muscus pyxidatus, item folia hederae terrestris, hyperici, & aliorum pectoralium coquantur, & cum lacte sumantur.

Decocta ex lignis saepenumero ad tussim pertinacem curandam plurimum condueunt, praesertim si loco cervisiae pro potu ordinario constanter & aliquandiu sumantur.

Rec. Radic. Sarsaparil. Unc. iv. Chinae Unc. ij. Santal. alb. rubr. ana Unc. ss. ras. Eboris, G. Cer〈…〉〈…〉i, ana Drach. iij. s. a. infundantur & conu. in aquae fontanae lib. viij. ad iv. addendo liquiritiae Drach. vj. passularum exa∣cinat. Unc. iss. In c••nstitutione phlegmatica aut frigidiore addatur rasur. ligni sancti.

11. Aquae destillatae. Harum cuique licebit formulas pro re nata & multiplices & diversimodas componere, atque juxta patientis constitu∣tionem, modo lac simplex, modo lac cum aliqua vini parte, modo Allam, aut cervisiam Brunsvicensem designare. In specimen harum formulas subdemus.

Rec. Foliorum hederae terrestris, hyssopi, pulegii, ana M. iv. Limacum semicoct. in testis lib. ij. Nuces Moscat. incis. n. vj. omnibus simul minutim concisis affunde lactis recentis lib. viij. destillentur organis communibus. Dosis Unc. iij. bis aut ter in die, per se, vel cum alio medicamento. Quaeque dosis edulcoretur inter sumendum cum Saccharo cando, vel cum syrupo de succo hederae terrestris.

In constitutione minus calida, praesertim si nulla adsit sanguinis aut praecordiorum aestuatio, lactis lib. vi. aut vij. adde vini Canarini lib. i. aut ij. Atque in corpore phlegmatico aut senili, vice lactis, menstruum sit Alla, vel Cervisia Brunsvicensis.

Porro tempore hyberno, quando limaces haud facile, aut vix o∣mnino haberi possunt, satis commode substitui possunt pulmones agni∣ni, aut vervec ni, quandoque item vitulini semicocti, & minutim incisi, & cum praedictis ingredientibus & menstruo idoneo additis, in organis communibus, sive rosaceis destillentur.

XXXVI. Ad hanc classem, ubi de Tussi quae nondum phthisis est agitur, merito referri debet Tussis puerorum Convulsiva, seu suffocativa, & no∣stro Idiomate Chincough vulgo dicta. Morbus hic pueros & infantes potis∣simum incessit, & quibusdam temporibus, sc. vere praesertim ac autumno, Epidemicus esse solet. Aegrotantes tussiendi paroxysmos crebros ac atroces admodum habent; in quibus nimirum respirationis organa non tantum graviter laborant, sed etiam spasmodice affecta actus suos varie interrum∣punt, suspendunt, aut pervertunt. Plerunque vero Diaphragma per se, aut partium aliarum impulsu convulsum, modo Systolen, modo Diasto∣len perquam diu obstinate ita continuat, ut inspiratione, vel exspiratio∣ne pro tempore inhibita, spiritus vitalis vix ac ne vix duci queat; proin∣de ut tussientes quasi praefocati ejulent, & ob sanguinem stagnantem in vultu atredinem contrahant; si forsan organis istis non in tantum convul∣sis liberius tussire possint, usque tamen vehementius & diutius, donec vires fatiscunt, tussire coguntur.

XXXVII. Morbi hujus ratio formalis, sive causa conjuncta in his duobus consistit: nempe quod adsit crebra & vehemens pulmonum irritatio, qua ad molestum aliquid tussi ejiciendum fere continue inci••antur; ac insimul quod partes Thoracis motivae, viz. nervi ac fibre nerveae, ad spa∣smos praedispositae, quoties irritantur, tussim non regularem sed con∣vulsivam, & ordinario respirationis muneri oppositam aut injuriam ac∣cieant.

XXXVIII. Materies pulmonem ita crebro in tussim irritans, videtur esse serum à massa sanguinea propter compagem ejus nimis solutam perpetim exudans, atque pectoralia molestans, quatenus per Arterias tum trachea∣les in Asperae arteriae cavitatem destillat, tum per pneumonicas in ductus quosque patentes copiose suffunditur.

XXXIX. Partium motricium diathesis spasmodica, ut in aliis affecti∣bus convulsivis, procedere videtur à materia heterogenea & elastica è ce∣rebro per nervorum ductus, una cum liquore nerveo, in fibras pectoris motrices prolapsa; quare cum spiritus fibrarum istarum incolae ad motus exspirationis violentos edendos incitantur, motus convulsivos ineunt.

XL. Quod ad Prognosin hujus morbi spectat, tussis haec etsi raro le∣thalis

aut valde periculosi, curatu tamen perdifficilis existit; & non raro propter anni mutationem cessat potius, quam à remediis superatur: cujus causa est, quod hic non, uti in tussi ordinaria, tantummodo san∣guinem alterari, ejusque rectementa è pulmone ad habitum corporis per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 amandanda derivari oportet, sed insuper & succi nervei emendatio procurari debet.

XLI. Circa morbi hujus curationem, medendi ratio in aliis Tussium generibus usitata hic raro prodest; quare mulierculae & Agyrtae saepius quam medici consuluntur, & posthabita ac neglecta rationali Therapeias methodo, pharmaca fere tantum empirica in usum adhibentur.

XLII. Inter multa hujus generis remedia duo haec sequentia quibus∣que aliis praeferri, & imprimis usurpari solent; viz. ut muscus pyxida∣tus, ejusque varia praeparata, & compositiones intus sumantur, atque si ul∣teriori medela opus fuerit, ut terriculamento quodam adhibito, puer labo∣rans in subitum timorem conjiciatur. Quod si hujusmodi administratio∣nibus successus optatus defuerit, ptisanae, syrupi, Julapia, aut decocta, alia∣que pectoralia rejiciuntur, & non raro à medicamentis quibusque aliis desistitur, expectando donec morbus vel demum sponte terminetur, vel propter succedentem anni 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sanetur.

XLIII. 1. Muscus pyxidatus, in communissimo apud nostrates contra puerorum tusses usu, quoad formam ejus & crescendi modum satis vulgo innotescit. Virtutis (quantum ex sapore colligimus) astrictoriae est, atque particulas nonnihil acres salis volatilis copiam redolentes in se continet: unde conjectari licebit, usum ejus esse, sanguinem figere, serique fluxio∣nes sedare, ac insuper succum nerveum volatilisando diathesin spasmodi∣cam tollere. Exhiberi solet in specie Pulveris, Decocti & Syrupi, juxta formulas sequentes.

Rec. Musci pyxidati pulver. Drach. j. Sacchari candi Scrup. j. misce: dividatur in tij. vel iv. partes. Sumatur dosis vesperi & mane cum vehiculo idoneo.

Rec. Ejusdem Musci Drach. ij. lactis Sulphuris Scrup. ij. pul. sem. A∣nisi Scrup. j. Divide in vj. partes, quae sumantur eodem modo.

Rec. Ejusdem Musci Drach. j. coqu. in Lactis s. q. pro una dosi. Co∣latura sumatur vesperi & mane. Quibus lac non congruit, aut minime prodest, paretur hujus decoctum in aqua Fontan. aut Hyssopi, aut alia pecto∣rali, & detur ad Unc. ij. vel iij. bis in die, edulcorando cum Saccharo aut syrupo idoneo.

Rec. Musci hujus Unc. j. coque in aq. cujusdam pectoralis lib. ij. ad medietatem. Colaturae adde Sacchari candi lib. j. & evaporet leni balnei ca∣lore ad consistentiam syrupi.

XLIV. 2. Alterum pro Tussi puerorum convulsiva remedium esse so∣let, ut subito quodam timore afficiantur: hinc cum medicamenta minus efficiunt, apud vulgus in praxi familiari est, ut pro terriculamento, dum molendinum ingens cum stridore, & rotarum aspectu horribill circum∣agitur, Affectus grani sive frumenti receptaculo imponatur, indeque mor∣bi hujus subita curatio nonnunquam contingit. Cujus ratio proculdubio in hoc consistit, quod spiritus animales fugati, inque novas distractiones adacti, inordinationes suas priores relinquunt; tum insuper quod mate∣ries spasm odica à perturbatione istac aut dissipatur, aut in alios nervos, ubi parum molesta est, adigitur.

XLV. Descripta ad hunc modum hujus morbi cura empirica, una cum remediis vulgo usitatis, eorumque Aetiologiis saltem probabiliter expli∣catis, hinc ••erte licebit medendi methodum quandam rationalem, & for∣san

contra hujusmodi puerorum Tusses magis efficacem designare. Itaque in tali casu juxta formulas sequentes quandoque sat feliciter praescribere soleo. Et primo, quandoquidem à purgatione incipiendum est,

Rec. Syrupi è floribus Persicorum Cochlear. j. Aq. hystericae Scrup. j. misce, sumatur cum regimine.

Vel Rec. Calamelanos gr. vj. Scammonii sulphurat. resin. Jalap. ana gr. iij. f. pulvis, d••••ur in parva quantitate pulpae Cerasi conditi puero sex annos nato, & dosis augeatur aut minuatur pro ratione aetatis. Repetatur purgatio in••••a vj. vel vij. dies.

Si laborans (uti crebro assolet) in vomitum sit proclivis, Rec. Oxymeli∣tis scillitici D••ach. vj. s••lis Vitrioli gr. iv. misce, exbibeatur puero sex annos nato, & juxta ••anc propor••ionem dosis ea aliis accommodetur. Novi hujusmodi Em••••icum omni mane per iv. aut v. dies continuos cum bono fructu exhi∣bi••••••.

Vesicatoria in crebro sunt usu, quae applicentur modo nuchae, modo pone aures, modo internis brachiis prope Axillas, & quamprimum ulcu∣s••ula in his locis sanari inci piunt, alia excitentur in aliis.

Loco cervisiae, decoctum sequens pro potu ordinario sumatur.

Rec. Radic. Chinae Unc. iss. Santalorum omnium, ana Unc. ss. ras. E∣boris, C. Cervi, ana Drach. iij. s. a. infundantur & coq. in aq. fontan. l••••. vj. ad medietatem, addendo passularum exacinat. Unc. iss. ••••quiritiae Drach. iij.

Rec. Spiritus gum. Ammoniaci cum sale Armoniaco Drach. j. syrupi de Musco pyxidato Unc. iij. Aq. Hysteric. Unc. j. dosis cochlear. j. parvum ve∣s••eri & primo mane.

Vel Rec. Tinctur. Sulphuris Drach. ij. Dosis gut. iij. vesperi & primo mane in cochlear. i. syrupi è Musco pyxidato.

Quibusdam constitutione calidiori praeditis, & inter tussiendum rubore vul••us intenso, seu potius atredine perfusis, phlebotomiam aut sanguinis per hirudines ad ij. vel. iij. uncias detractionem quandoque bono cum successu adhi••endam praecepi.

Rec. Millepedum vivorum mundatorum Unc. ij. pul. sem. Ani••i Drach. j. nucis Moschat. Drach. ss. Sacchari albissimi Unc. j. s••mul contusis affun∣de Aq. Hyssopi Unc. vj. Limacum magistral. Unc. ij. parum agitentur cum ••••stil••o & f. expressio fortis. Dosis cochl. ij. vel iij. bis in die.

XLVI. Hactenus de tussi ejusque medela, dum Tabis solummodo vesti∣bul••m est; modo restat a••••ectum ipsum, morbi hujus periculosi limen supergressum pertractare, atque medendi methodum, & remediorum for∣mulas designare, quae tussi inveteratae, cum sc. vel neglecta, vel remediis non facile cedens, in phthisin degenerare incipit, sanandae conveniunt; quando nimirum ad eum statum pervenitur, ut sanguis in compage solu∣tus, non modo serum superfluum, sed & succum nutritium, forsan & nerveum, lympham, aliaque recrementa sua pulmonibus suffundat intra∣que ductus eorum deponat; atque interea pulmonum labes in tantum augeatur, ut vesiculis distentis, aut pluribus in unam disruptis, adeoque solutione continui aut ulcere excitato, uberior Tabi copia indies aggera∣t••r; quin & materies ibidem aggesta, quatenus diu commorari sinit••r, pu••rescat, proindeque tum ipsos pulmones magis usque corrumpat, atque sanguinem perfluentem coinquinet. In hoc casu indicationes therapeu∣ticae

erunt potissimum haetres, viz. imprimis sanguinis dissolutionem, quae totius mali radix est, inhibere, & ne materiem usque in tanta copia pulmonibus suffundat, praecavere; secundo tabum, intra pulmones ag∣gestum, expectorando, cito & satis evacuare; tertio pulmones, quo••d unitatem solutos, aut nimis laxos & humidos, aut alias imbecilles, ne plus indies corrumpantnr, & materiam morbificam usque magis susci∣piant, corroborare & exsiccare. Unaquaeque harum indicationum varias medendi intentiones suggerit, atque diversimoda remedia, & plures administrationum modos requirit; quorum praecipuos hic breviter attin∣gemus.

XLVII. 1. Quod itaque prima indicatio suggerit, ut sanguinis dissolu∣tio inhibeatu••, haec tria (quantum fieri potest) proc••rari debent: viz. 1. ut massa sanguinea, qu••cquid succi nutr••tii ei suppeditetur, contine∣re, & assimilare possit; eoque ita proportionetur, ut nec quantitate ne•• qualitate peccet: secundo ut aciditates, aut in sanguine genitae, aut eidem aliunde suffusae, ita destruantur, ut cruor usque mixtionem sive crasin re∣tinens, non ita in fluxiones aut fusiones proclivis sit: tertio denique ut re∣crementa quaevis in sanguine producta, à pulmonibus ad alia emunctoria & evacuationum loca deriventur.

XLVIII. Quoad primam ex his medendi intentionem, ut succus nutritius sanguini proportionetur, ante omnia praecipiatur, ut tussientes ac phthi∣sici à potu plurimum abstineant, atque liquida non nisi exigua tantum quantitate ingerant; proinde ut sanguis in crasi debilis, succi recentis, do∣nec ei haud nimis perfunditur, portiones minutas facilius subigere, & intra compagem suam retinere possit. Porro succus iste recens ejusmodi particulis constet, quae lenes & tenues à sanguine domari, & sine efferve∣scentia assimilari possint. Quare lac Asininum, quandoque item vacci∣num, aut caprillum, etiam juscula avenacea, cremor hordei, ptisana, Amygdalata, aliaque simpliciora alimenta melius congruent, & plus nu∣trient, quam carnes, ova, vel jura consummata, alla fortior, vinum, aut aliud quodvis victus magis opimi genus. Secundo ut sanguis, crasin suam retinens, non facile in serositates pulmoni injurias dissolvatur, oportet tum ipsius, tum aliorum qui cum eo miscentur, ac imprimis nervei, ac limpidi, humorum aciditates destrui: quam intentionem pharmaca ex sulphure parata optime perficient; quae propterea in hoc casu (modo absit febris hectica) crebrius & copiosius propinentur. Quare tinctura, balsamum, syrupus, stores & lac sulphuris, in dosi satis larga, bis aut ter in die exhibeantur. Propter eandem rationem decocta traumatica, item ex herbis pectoralibus vulgo dictis, item ex lignis, vice potus ordi∣narii sumenda. Quinimo pulvis oculorum cancri, millepedarum, alio∣rumque sale alcali, aut volatili praeditorum saepe magno cum fructu ex∣hibentur. Tertia medendi intentio primam indicationem respiciens, viz. ut sanguinis depravati recrementa (siquidem copiosa fuerint) à pulmoni∣bus evocata, per alia emunctoria excernantur, complures evocationum vias in usum adhibendas suggerit. Nam praeter phlebotomiam, diuresin, & levem subinde purgationem (quae in omni tussi imo phthisi incipiente locum habent,) huc etiam balnea, aurae calidioris in qua uberius transpi∣ratur capta••io, item extremorum frictiones, dropaces, fontanellae, vesi∣catoria, capillitii derasio, nasalia, apophlegmatismi, aliaque humo∣rum aut vaporum privata seu publica quaeque emissaria referri debent.

XLIX. Secunda in phthisi incipiente indicatio, viz. ut materies tabi∣fica, intra pulmones deposita, facile & quotidie penitus excernatur, medicamentis expectorantibus, perficitur. Haec duplici modo operari di∣cuntur, juxta quod eorum virtus duabus viis ad pulmones defertur. Nam∣que ex istis, ore assumtis, quaedam particulas suas activas immediate in

tracheam dimittuut, quae partim vias lubricando, simulque materiem impactam laxando, & partim fibras excretorias in spasmos irritando ex∣pectorationem procurant: in quo censu porissimum habentur linctus & suffitus. Remedia alterius generis expectorantia, quae merito potiora habentur, commeatu sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 suam exerunt. Quippe cum ex ejusmodi particulis constent, quae à massa sanguinea subigi & assimilari nequeunt; illae in cruorem suffusae, & quia non miscibiles denuo statim exterminatae, ex arteriis pneumonicis in ductus tracheales penetrant; ubi materiae impingentes, eam dividunt, attenuant, adeoque exagi∣rant, ut fibris exinde irritatis, & inter tussiendum successive contra∣ctis, tracheae & vesicularam ejus contenta sursum in os ejiciantur. Me∣dicamenta in hunc usum idonea, praeter sulphur, ejusque praeparata, sunt balsama artificialia, cum oleo terebinthin•• destillata, tincturae, & Syrupi, ex gummi ammoniaco, galbano, asa foetida, allio, porro, & similibus odorem gravem spirantibus; è quibus etiam lohoch & eclegma∣ta parantur. Atque haec quidem utroque operantur modo, & partim in tracheam illabendo, partimque per circuitum sanguineum pulmones sub∣eundo, materiam morbificam tum à fronte, tum à tergo adoriuntur, adeo∣que majori cum impetu foras eliminant.

L. 3. Quod spectat ad tertiam Indicationem, viz. ut pulmonum con∣formatio laesa, aut constitutio vitiata restitui aut emendari possint, in u∣sum adhibeantur quae, putredini resistentia, mundificant, consolidant, exsiccant, & corroborant, in quos fines etiam pharmaca è sulphure parata, balsamica, & traumatica conveniunt. Hinc Empirici quidam non tantum sulphuris vivi, sed etiam Auripigmenti fumum, per tubulum aut per in∣fundibulum in pulmones hauriendum, utiliter praescribunt. Porro ob hanc rationem est, quod coeli ac soli mutatio, nempe ab urbibus ad auram rusticam aut sulphuream, aut ab una regione in alteram calidiorem migra∣tio, adeo insigniter juvat.

LI. Hactenus de medendi methodo, quae contra tussim graviorem, sive phthisin incipientem ex usu fore videtur; modo restat juxta singulas istas indicationes Therapeuticas selectas quasdam medicamentorum formulas subjicere; quas item, juxta pharmaciae rationem pro tussi leviori & phthi∣seos experte superius descriptam, in classes quasdam distinguemus, quae nempe sunt, Mixturae, Linctus, Eclegmata, Tincturae, Balsama, Trochisci, Tabulae, Pulveres, Pilulae, Decocta, & Aquae destillatae. Cujusque horum exempla quaedam designabimus: quibus etiam referri possint quaedam ex medicamentorum formulis pro tussi incipiente & nondum phthisica su∣perius praescriptis.

1. Mixturae & Syrupi Magistrales.

Rec. Syrup. nostri Diasulphuris Unc. iij. Aq. Lumbricorum Unc. j. tincturae Croci Drach. ij. misce. Sumatur cochlear. j. hora somni & primo mane.

Rec. Syrupi è succo Hederae Unc. iij. Aq. Limacum Unc. j. florum Sulphuris Drach. j. misee, conquassando. Dosis cohl. j. vesperi & mane.

Rec. Tincturae Sulphuris Drach. ij. Laudani tartarisati Drach. j. syrup. è succo Hederae Unc. ij. Aquae Cinnamomi Drach. ij. Dosis cochi. j. bora somni, & si somnus deficiat, instante mane.

Syrupus Diasulphuris.

Rec. Sulphuris nostro modo parati Unc. ss. Vini Canarini opt. lib. ij. dige∣rantur claus, in B. M. vel arena per xxviij. horas; quo facto, Rec. Sacchari

albissimi lib. ij. dissolve & ad tabulat. coque in parum aq. florum Sam••u••••; dein huic sensim affunde vinum Sulphure tinctum calide, paulisper eff〈…〉〈…〉 scat super ignem despumando, & per colum laneum trajice. Habebis syrupum aurei coloris elegan tissimum, & ad tussim aliosque affectus pulmonares, (modo absit praecordiorum aestus & febris hectica) valde proficuum. Dosis cochlear. 〈◊〉〈◊〉. vesperi & mane per se, vel cum altis pectoralibus.

Syrupus de Allio.

Rec. Allii lobulos x. vel xii. pelliculis denudatos, & in taleolas incisos, se∣minis Anisi, contus. Unc. ss. rad. Enulae campan. incis. Drach. iij. Liquiritiae Drach. ij. digerantur clause & calide in spiritus Vini lib. iss. per. ij. vel ••ij. dies; colaturam claram & ferventem inde disculo argenteo; adde Sacchari albissimi lib. iss. vase prunis ardentibus superposito liquor slamma admota accendatur, & dum efflagrat, cum radicula agitetur; trajiciatur per colum laneum, & usui servetur.

Syrupus de Raparum radicibus.

Rec. Radices raparum in taleolas incisarum, & Sacchari albissimi, ana lib. ss. ponantur in olla vitreata S. S. S. Vos, charta coopertum, indatur cli∣bano cum panibus coquendis; quando eximitur, liquor exprimatur, & usui servetur. Dosis cochl. j. mane & ves〈…〉〈…〉

Syrupus Limacum.

Rec. Testudines recentes cum testis n. xl. mundificentur cum panno lineo; dein singulis cum subula trajectis, testae aperturae cum p••l••••re Sacchari candi impleantur; atque sacculo lineo impositae, suspendantur in cella, vase vitreo ad syrupum, qui per deliquium destillabit, excipiendum supposito. Dosis hu∣jus cochl. j. bis aut ter in die, in vehiculo idoneo, sc. aquae lactis, aut decocti pectoralis.

2. 3. Linctus & Eclegmata.

Rec. Conserv. Rosarum rubr. Unc. iij. tincturae Sulphuris nostri Drach. ij. misceantur subigendo in mortario vitreo. Dosis qu. Nucis Moschatae, vesperi, & primo mane. Huic aliquando, ad tussim molestam sedandam, adde pulv. Olibant Drach. ss. ad Drach. j.

Rec. Conserv. Rosar. rubr. Unc. iv. florum Sulphuris Scrup. iv. olei terebinthin. purissimi Drach. j. specier. è pulmon. Vulpis Drach. iij. syrup. è succo Hederae terrestris q. s. f. Eclegma molle, sumendum eodem modo, sc. vesperi & mane; etiam aliis temporibus lambatur cum bacillo Liquiritiae.

Rec. Sacchari candi pulv. Drach. iv. tinctur. Sulphuris Drach. ij. misce subigendo in mortario vilreo. Sumatur eodem modo..

Loco tincturae Sulphuris adhiberi possunt tincturae aliae balsamicae, sc. Balsam. Peruv. opabalsam. gummi heder. guaiaci, succini, cum multis aiiis, quae vel in conserv. Rosar. rubr. vel cum conserv. florum Farfarae, vel cum Saccharo cando misceantur..

4. 5. Tincturae & Balsama ejusdem naturae ac compositionis, verum in dosi paulum majore, conveniunt in phthisi, ac supra praescripsimus tussi incipienti.

Rec. Picis liquidae Unc. j. Aq. calcis vivae ter cohobat. lib. ij. destillentur

in balneo ad medietatem; dein liquor filtratus abstra••atur in Balneo ad con∣sistentiam mellis; cui affunde tinctur. salis Tartari lib. ss. digerantur in vi∣tro clauso ad tincturae extractionem. Dosis gutt. xx. ad xxx. cum vehiculo idoneo. Simili modo tinctura paratur ex oleo nigro fuliginis, ex liquidambra, styrace liquida, & multis aliis.

Rec. Sulph. nostr. praeparat. cum additione Myrrh. Aloes, & Oliban. in subtripla quantitate Unc. j. extrahatur tinctur. cum oleo terebinth. item cum spir. Vini rectificat. Dosis hujus gut. xv. ad xx.

6. 7. 8. Trochisci, Tabulae, & Pulveres, quia tussim imprimis respiciunt, fere ejusdem sunt naturae & compositionis cum illis quos supra affectui isti recenti praescripsimus; ••••si quod ad pulmonis exsic••ationem & con∣solidationem sulphurea & traumatica in majore proportione requi∣rantur.

Rec. Pulv. folior. Hederae terrestris Drach. j. flor. Sulphuris Drach. ij. Sacchari pen••diati Drach. iss. succi Glycyrrhiz. cum aq. hyssopi dilut. q. s. f. Trochisci ponderis Drach. ss.

Rec. Pulv. millefolii contus. ac in sole fervente exiccat. Drach. ss. florum Sulphuris, Olibani pul. ana Drach. j. pulv. florum Rosar. rubr. exiccat. Drach. ss. Sacchari solut. & ad tabulat. cocti Drach. vj. olei Anisi Scrup. j. s. a. f. Tabulae ponderis Drach. ss. Sumatur una ter aut saepius in die, & praesertim vesperi & mane primo.

9. Pilulae.

Rec. Succi Hederae terrestris per insolationem depurati lib. j. florum Far∣farae siccat. summitatum hyssopi, salviae, pulegii, ana M. j. sem. Anisi, Carui, Foenicul. dulc. contus. ana Unc. ss. destillentur in B. M. ad medieta∣tem; dein fiat colatura, quae destil. ad consistentiam pilular. addendo succi Glycyrrhizae Drach. ss. pulv. rad. Enulae Campan. slor. Sulp. ana Drach. iij. slor. Benzoin. Drach. j. Balsami Peru. Drach. ss. tinctur. Sulphuris Drach. iij. Laudani Tartarisati Drach. ij. f. Massa, formetur in pilulas exiguas sumend. iij. vel iv. vesperi, & primo mane.

10. Decocta, qualia tussi pertinaci supra praescripsimus, etiam contra phthisin incipientem commode sumantur. In casu fere deplorato deco∣ctum sequens bis in die, ac insuper loco potus ordinarii, sumendum in∣terdum magno cum fructu praescripsi.

Rec. Ligni sancti Unc. iv. Chinae, Sassaphras, ana Unc. ij. Santalorum omnium ana Unc. j. rasurae Eboris C. C. ana Drach. iij. s. a. infunde & coque in aq. sontan. lib. xii. ad medietatem addendo liquiritiae Unc. j. pas∣sularum exacinat. Unc. iv. f. colatura.

11. Aquae destillatae, quales supra praescribuntur, etiam hic conve∣••iunt: quibus addatur aqua Solenandri è sanguine porcino cum terebin∣thina; item Aquae Balsamicae ex terebinthina cum ingredientibus pecto∣••alibus destillatae.

Rec. Foliorum Hederae terrestris, marrubii albi, hyssopi, pulegii, ana M. iij. ••adic. Enulae, iridis storentin. ana Unc. ij. terebinthin. cum oleo Tartari dissol. Unc. iv. Aquae Hyssopi lib. iv. Vini Malagani lib. ij. destillentur Baln••o a••enae; liquo•• totus misceatur, oleo separato. Dosis cochl. ij. vel i••j. bis in die cum syr. è succo Hederae cohl. j.

LII. 12. Ultimo in loco, vaporationum & suffituum formulas hic descri∣bere oportet; cujusmodi administrationes interdum in phthisi nondum de∣plorata, plus quam alia quaevis remedia prodesse solent, quatenus nem∣pe pulmonem ipsum attingunt, adeoque affectione immediata expurgant, exsiccant, à putredine vendicant, corroborant, ejusque ductus aperiunt. Primo igitur vaporatio humida juxta modos sequentes instituatur.

Rec. Folior. Hyssopi, Hederae terrestris, Marrubii albi, ana M. ij. radicum Enulae campanae Unc. ij. Calami Aromatici Unc. ss. sem. Anisi, Carvi, ana Unc. j. incis. & conius. coq. in s. q. aq. fontanae: colaturae efferventis vapor per foramen chartae in conum convolutae in pulmones hauriatur: adhi∣beatur mane & vesperi per ••orae quadrantem.

2. Suffitus sive vaporatio sicca modo lenior ex meris balsamicis, modo fortior ex sulphureis ac interdum arsenicalibus confici solet.

Rec. Olibani, Succini albi, Benzoin, ana Drach. ij. gum. Guiaci, Balsam. Tolutan. ana Drach. iss. pul. Rosar. rubr. Santal. rubr. ana Drach. j. f. pulvis prunis ardentibus aspergendus.

Rec. Gum. Hederae, Thuris, ana Drach. ij. florum Sulphuris Drach. iss. Mastichis Drach. j. cum solutione gum. Tragacanth. f. Trochisc.

Rec. Succini albi, Olibani, ana Drach. ij. Auripigmenti praeparati Unc. ss. Styracis calamit. Labdani ana Drach. iss. cum sufficiente quamitate solutionis gum. Tragacan••b. f. trochisci pro sussitu.

Empirici ordinarie praescribunt Auripigmenti, instar nicotianae in ••ubuloaccensi, fumum ore hauriendum, adeoque interdum bono cum successu. Porro apud vulgus in praxi est, panni cum auripigmento picti (quo sc. cauponarum parietes obducuntur) frustula minutim incisa, instar nicotianae in tubulo accendere, & fumum in pulmones tabidos cu∣rationis ergo haurire.

LIII. His ita de Tussi & Phthisi incipiente, tum quoad Patholo∣giam, tum Therapeiam explicatis; restat nunc ultimo de Phthisi graviore confirmata, & saepius deplorata, verba facere; & consulere quid agen∣dum sit, quando pulmones plurimum vitiati, atque ulcere sordido uno aut pluribus affecti, nec aerem, neque sanguinem rite trajiciunt; quin hujus massam, tabum impurum ei continue suggerendo, inquinant sive corrumpunt; proinde ut febris hectica, & ob nutritionem frustratam A∣trophia, cum facultatum omnium prostratione aegrotantem infestent, & vires indies labafectando versus sepulcrum praecipitent. Morbi hujus, ••ta deplorati facti signum certissimum haberi solet dolor admodum mole∣stus cum phlogosi in gutture: hic enim affectus arguit magnam pulmonis putrefactionem, unde effluvia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exhalantia gutturis isthmo impinguntur, quae fibras illic teneras lancinant & gravissime irritant. In hoc casu pulmonis mundificatio, nec non ulceris abstersio & exsiccatio frustra intenduntur: nam medicamenta quaeque calidiora in eos fines de∣stinata, & in phthisi incipiente s••tis commoda, in confirmatâ intole∣rabilia existunt; quatenus nempe, pulmonis phlogosin augentia, febrem hecticam, sitim, vigilias, aliaque Symptomata perquam molesta inten∣dunt, aut de novo accient. Quin vero in tali morbi hujus statu, ubi ••tan∣tum vitae protractio cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, proponitur, ea potissimum remedia conducunt, quae sanguinis fervorem compescunt, praecordia aestuantia contemperant, atque spiritus instaurant, & blande demulcent, Hinc pro victu lac asininum, item juscula avenacea, hor∣deacea, cremor hordei, & pro potu ptisana, emulsiones, aqua lactis cum

limacibus & pectoralibus temperatis destillata, maximo ex usu esse solent. Syrupi & linctus, quae gutturis & pulmonis phlogosin leniunt, & ex∣pectorationem facilitant imprimis vero hypnotica mitiora, quibus mo∣derata quies procuretur, crebro aut quotidie exhibeantur. Horum formu∣lae satis vulgo prostant: utcunque ex more nostro quasdam cujusque ge∣neris selectiores subdemus.

Rec. Hordei Unc. ss. radicum Eringii condit. Drach. vj. Corticum pomo∣rum M. j. Passularum exacinat. Unc. ij. Liquiritiae Drach. iij. co quantur in aq. fontan. lib. iij. vel ij. f. ptisana ad sitim restinguendam, quae suma∣tur ter vel quater in die; item usurpetur loco potus ordinarii, si congruat.

Rec. Caudas xx. Gammarorum, radicuni Eringii condit. Unc. j. crustam panis alba, Passularum exacinat. Unc, ij•• Liquiritia Drach. iij. coque in aq. fontan. lib. iij. ad ij. f. colatura. Sumatur ad Unc. iii. vel iv. ter in die. Eodem modo paretur decoct. Limacum.

Rec. Limacum semtcoctorum incis. lib. iii. solior. Hederae terrestris M. vj. nuces Moschatas. incis. n. vj. micae panis albi lib. ij. Lactis recentis lib. viii. destillentur organis communibus. Eodem modo destilletur aqua è caudis Gam∣marorum. Dosis Unc. iij. vel iv. ter in die, edulcorand. cum Saccharo perlato vel rosaceo.

Rec. Aristarum Tritici virentis q. s. destilla in organis rosaceis. Pro∣pinetur ad Unc. iij. vel iv. ter in die edulcorando cum Saccharo perlato.

Rec. Syrupi de Meconio Unc. iij. Aq. Tritici virentis Unc. vj. misce. Propinetur ad cochlear. ij. vel iij. hora somni noctibus singulis vel alternis.

Rec. Conserv. storum Malvae silvestris vel hortensis Unc. iij. Lohoch de Pino Unc. ij. syrupi Jujubini Unc. ij. f. eclegma, de quo sape sumat ad Drach. iss. vel ij.

LIV. Quae hactenus de tussi cujusque generis (sive haec solitaria & sim∣plex, sive phthiseos antecessor aut comes fuerit,) item quae de medendi methodo in singulis casibus adhibenda disseruimus, facile esset per cura∣tionum historias, aut per observationes ab eo morbo defunctorum Anatomi∣cas illustrare. Hujus enim farinae instantia & exempla quam plurima jam prostant & quotidie passim eveniunt. Ex horum ampla farragine libet hic pauca selectiora, tussis ac phthiseos speciebus praecipuis accomodata, subjicere. Et primo Tussis simplicis, & quae per se incipit, & phthiseos suspi∣cione vacat, typum per historiam unam aut alteram illustrate satagam.

LV. A pluribus nunc annis studiosi cujusdam, tussi usque ab ephebis obnoxii, ejusque non raro affectiones graviores, & diuturnas subire soliti, valetudinem curavi. Hic temperamenti melancholici, ingenii acris, & spiritus indefatigabilis, constitutione mediocriter firma praeditus videtur, nisi quod pulmones originaliter imbecilli, sanguinis in serositates fluorem quemvis luunt. Tempore aestivo, quamdiu libere transpirat, satis sanus degit; Vere autem ac Autumno, cum sanguis temperiem immutans flu∣xiones serosas aut sponte, aut à levi quavis occasione patitur, facile in tussim cum sputo copioso & crasso incidit; qui tamen affectus saepenumero intra sex aut septem dies, quamprimum cruoris massa per pulmones ex∣purgatur, sine magno remediorum usu sensim evanescit. Sin vero praedictae morbi hujus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, causae aliae fortiores, uti imprim is pororum con∣stipatio, & errata circa victum accesserint, tussis nonnunquam immanior & pertinacior, remediis nec statim nec facile cedens, nihilque minus quam phthisin minitans, accletur; tunc plane Aegrotans primis diobus in tote leves rigores, inque larynge catarrhi sensum patitur; dein tussi ctebra, cum sputo tenui, simulque vertigine, sensuum torpore, & narium stillicidio molestatur.

LVI. In hoc statu remedium ejus optimum, & saepius cum successu ex∣pertum, esse solet, ut vinum generosum paulo liberius, & alium quemvis liquorem parcissime bibat: Ita namque sanguinis aciditate & fluore sup∣pressis, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 liberiore procurata, plurimum alleviatur, & brevi interdum reconvalescit. Insuper hora somni & primo mane capere solet tincturae sulphuris gut. septem vel octo in cochl. Syrupi Violacei, vel de succo Hederae terrestris, vel

Rec. Conserv. Rosar. rubr. Unc. iv. spiritus Terebinthinae Drach. ij. misce. Dosis qu. nucis Castanea vesperi & mane.

LVII. Quod si haec remedia ••na cum Antidoto Canarino, & victu tenui minus efficient, morbus ita non sanatus, inde in periodum longam excur∣rit, & per plures septimanas, imo interdum menses, acriter persistens, ae∣grotantem ad marcorem insignem, atque ipsius sepulcri oras redigit. Enimvero tussis, indies ingravescens & admodum molesta, somnum val∣de impedit, ac interrumpit, vires languent, appetitus dejicitur, aestus ac sitis urgent; interea sputum quotidie augetur, & copia ingente rejicitur; inde ut non modo sanguinis serum, & recrementa, sed & succus nutritius & partium solidarum deliquia, pulmonibus jugiter suffusa, in tabum, quod abunde extussitur, facessant: caeterum respiratio fit difficilis, artus valde debiles, & carnes plurimum contabescunt.

LVIII. Quando nuper hunc in modum Aegrotans noster laboraret, me∣thodum & remedia sequentia, quorum longo usu tandem convaluit, prae∣scripsimus. Imprimis diaeta tenuiore instituta, & potu cervisiali fere in totum interdicto, cepit Apozematis sequentis circa Unc. vj. bis in die ca∣lide, & tantillum aliis temporibus frigidi ad sitim restinguendam.

Rec. Radicum China Unc. ij. Sarsaparilla Unc. iij. Santali albi, ci∣trini, ana Un••. j. rasur. Eboris, C. C. ana Drach. iij. s. a. infund. & coqu. in aq. fontan. lib. viij. ad medietatem, addendo Passularum solis Unc. iij. Liquiritiae Drach. iij. fiat colatura, quae usurpetur pro potu ordinario.

Rec. Tinctur. Sulphuris Drach. iij. Sumat gutt. vij. ad x. hora somni & primo mane in cochl. j. syrupi Violacei, vel syrupi è succo Hedorae ter∣restris.

Quando hoc medicamentum usu diuturno taedio esse coepit, ejus loco eclegma sequens substituebatur. Rec. Conserv. Rosar. rubr. Unc. iv, spiritus Terebinthinae Drach. ij. misce simul terendo, Dosis circiter Drach. j. iisdem horis.

Dein hujus vice quandoque pulvis sequens sumebatur.

Rec. Pulv. foliorum Hedera terrestris astivo sole praparat. Unc. iij. Sac∣chari candi Unc. ss. misce, Dosis cochl. ss. his in die cum aquae destillatae se∣quentis Unc. iij.

Rec. Foliorum Hederae terrestris M. vj. Hyssopi, Marrubii albi, ana M. iv. Pulmones agninos semicoctos, & minutim 〈…〉〈…〉s; affunde seri lactis cum alla tenui facti lib. viij. destillentur organis communibus, liquor totus misceatur, & inter utendum edulcoretur ad placitum cum Sacoharo cando vel Syrupo Violaceo.

Ad sedandam fere continuam tussis molestiam, trochiscos sequentes, vel parum extracti de liquiritia subinde deglutiebat. Rec. Spec. Dia∣tragacanth. frigid. Drach. iij. pulv. sem. Anisi, Carut, Foenicul. dulc. ana Drach. ss. flor. Sulphuris Scrup. ij. florum Benzoin Scrup. j. extracti Li∣quirit. dilut. in aq. Hyssopi q. s. f. pasta, quae formetur in Trochiscos. Vel

Rec. Spec. Diaireos, è pulmon. Vulpis, ana Drach. ij. florum Sulphuris, radi∣cum Enulae campan. ana Drach. ss. olei Anis. Scrup. ss. Sacchar. soluti in s. q. aq. pulegii & ad tabulat. cocti Unc. cj. s. a. f. tabulae ponderis Drach. ss. Comedat. j. saepius ad libitum sensim deglutiendo.

LIX. In medio hoc cursu, quamvis pulsu ille debili & temperamento frigidiore praeditus fuerit, sanguis è brachio mittebatur; insuper his re∣mediis, maximum ei juvamen accrevit ab aere aprico, quem fere quoti∣die, aut per equitationem aut vectionem in curru captabat; hinc enim primo appetitum, digestionem, ac somnum recuperare coepit; quibus deinde caeterorum symptomatum relaxatio sensira obsequebatur, ut tan∣dem integre convalesceret. Simili huic methodo, quoties antehac saepe tussi diuturna & pertinace affligebatur, & cum pari successu usus est: jamque licet affectu isto prorsus immunis degat, sedulo tamen vitare co∣gitur occasiones sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, omnes, quibus aut pori constipentur, aut sanguinis fluor sive in serositates praecipitatio excitetur; cujusmodi po∣tissimum solent esse remigatio super Thamesin Londinensem, & liquo∣rum acidorum, uti pomacei, Vini Gallici aut Rhenani potus.

LX. Ex praedicta historia tussis, quae, sanguinis vitio excitata, citra phthiseos limites subsistit, & typum & medelae rationem concipere licebit: sequitur altera quae ejusdem affectus, quando potissimum à liquore ner∣veo procedit, naturam illustrat.

LXI. Puer in aetate decem circiter annorum, temperamenti cali∣di, & vultus floridi cum ab ipsa infantia tussi crebrae obnoxius fuerit, à sequioribus annis istius affectus insultus sive paroxysmos quosdam graviores & diuturnos perpessus est: nimirum per vices tussi alta & clan∣gosa sine sputo laborare solet, quae ipsum dies & noctes fere continue molestat, adeoque plures dies imo hebdomadas infestans, aegrotantem ad summam imbecillitatem perducit: dein morbi periodo exacta (quae non nisi absumto materiae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; penu contingit) rursus brevi satis sa∣nus ille, & aegritudine quavis thoracica perquam immunis evadit: donec, materia morbifica (uti videtur) denuo ad plenitudinem aggesta, sine cau∣sa quavis evidente, idem affectus redit, & cum solita ferocia Tragoediam tuam peragit. Circa prima ejus initia, tussis fere tantum mane, & vesperi molesta esse solet; dein malo sensim ingravescente, totos saepe dies ac noctes fere continue tussit, & si quando somnus, aut sponte aut Anodyno∣rum usu contingens, quasdam inducias praebet, evigilanti statim atrocior tussiendi paroxysmus succedit. Ad hunc modum creberrime & acerrime, sine ullo sputo tussiens, per tres aut quatuor septimanas laborat, donec ad marcorem insignem summamque imbecillitatem redigitur; & tunc aegritudo paulatim remittit, ut paulo rarius tussiat, & somnos moderatos ducat; dein propediem valde esuriens, cito 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & vegetus factus valetudinem pristinam brevi recuperat. Hujusmodi paroxysmi in aestate rarius infestant, verum in reliquo anno tertia nonnunquam aut quarta vice repetunt, & laborantem usque in magnum vitae periculum addu∣cunt.

LXII. Si de natura, causis & ratione formali hujusmodi tussis insolitae, & quasi Anomalae inquiratur, imprimis constat hanc, sicut aliam quam∣cunque, ab irritatione pulmonum procedere; attamen de materia irri∣tante, ejusque sede, & afficiendi modo valde ambigitur: quia sc. nec spu∣tum crassum, nec tenue copiosum, (prout in aliis affectibus assolet) hic omnino rejicitur; neque patiens de cararrhi sensu, aut de pulmonum gra∣vamine queritur. Itaque non uti in tussi vulgari, humor serosus, aut lente aut assatim è vasis trachealibus vel pneumonicis, in tracheae vesiculas aut

tubulos exudans, praedicta symptomata inducit. Quinimo asperae arteriae ductus sero, aut humore crasso prorsus vacuos esse inde liquet, quia tussis semper profunda & sonora nihil excernit. Porro nec à sanguine pulmonum membranis impacto hanc tussim oriri, quia sc. neque febris, nec sitis aut dolor, prout in peripneumonia, hic adsunt. Porro neque materies mor∣bifica nervis, aut musculis respirationis operi dicatis, inhaerere videtur; quia tunc, praeter tussim, paroxysmi Asthmatici, aut alias convulsivi, cum praefocationis sensu quandoque urgerent; qui tamen aegrotanti nostro minime contingunt.

LXIII. Circa casus hujus perquam difficilis Aetiologiam saepe ac serio meditatus, tandem opinari ducor, materiam quandam serosam & acrem, utpote labe scorbutica refertam, à capite nervorum ductu prolapsam, pul∣monis sive tracheae fibras nerveas & membranas subire; quae illis penitus inhaerens, sensim ad plenitudinem aggeritur, & tandem commota, & tur∣gescens irritatione fere perpetua, tussim adeo molestam creat. Alibi de∣claravimus hujusmodi materiem intestinorum tunicis, partibusque circum∣circa vicinis impactam, non raro colicam scorbuticam, per plures dies, imo interdum septimanas, cum vomitu & cruciatu acerrimo infestantem exci∣tare: quid ni pariter haec tussis pulmonum affectio quaedam spasmodica fuerit, cujus tamen labes, juxta partis laborantis capacitatem, potentiae motivae potius & plus quam sensitivae imprimitur. Namque pulmones, ut ut laesi & vellicati, parum aut vix omnino dolent; attamen à brevi quavis occasione, in tussiendi impetus & paroxysmos accientur. Profecto haue tussiendi affectionem eo potius colicae comparamus, quoniam utriusque subjecta, nempe trachea ac intestina, quoad tunicas, vasa, fibras, & glan∣dulas, simili modo conformantur.

LXIV. Tussis modo descriptae accessio à materia morbifica intra fibras aspe••ae arteriae ad plenitudinem irritativam aggesta dependet; qua cum istae aggravantur, primo respiratio crebra & anhela, cum tussi solum matu∣〈…〉〈…〉a infestat; quoniam ab initio istius materiae portio tantum exigua commota partem irritat: postea cum tota ejus massa turgescens fibras con∣tinentes fere perpetuo vellicat, tussis molest issima exoritur quae, item crebra vice repetens, tempore longo perstat; quoniam minera morbisica, partibus affectis impacta, nec statim naturae viribus discutitur, nec quibus∣vis remediis facile cedit.

LXV. Enimvero in singulis hujus morbi paroxysmis varias medendi methodos & diversimoda n edicamenta, usque tamen sine magno fructu expertus sum. Affectus iste uspiam incipiens periodum suam nim is lon∣gam, invitis quibusque remediis, peragere solet. Medicamenta, pectoralia vulgo dicta, ut Syrupi, linctus, eclegmata, morbo huic sanando parum aut nihil opit contulerunt: ea tamen quandoque in hunc sinem adhibere visum est, ut pulmones lubricent ac humectent, ne forsan à tussi violenta dilacerari, eorumque vasa disrumpi periclitarentur; quippe nonnunquam urgente paroxysmo atrociore, etsi nihil sputi crassi, minutulum tamen san∣guinis Aegrotans noster extussire solebat.

LXVI. Purgatio lenis in morbi initio, item in declinatione saepius pro∣suit. Apozemata aperientia & diuretica semper cum fructu sumuntur, quibus utrisque satis in toto aegritudinis cursu pro potu ordinario utitur. Vesperi & mane Tincturae Sulphuris guttas aliquot cum aqua limacum lacteata sumit; sera nocte mixturae ex Diacodio vel ex Laudano liquido dosin nonnunquam exhibere cogebar: alvus ut plurimum satis respon∣det, ut raro enematum opus fuerit: in binis paroxysmis phlebotomia ce∣lebrata fuit, à qua nihil commodi cessit.

LXVII. In novissimo paroxysmo, qui sub Aequinoctio Autumnali in∣cipiens

paulo levius ac mitius pertransiit, sequens medendi methodus ob∣servata fuit.

Imprimis hoc Catharticum exhibitum, & post iv. dies iteratum fuit. Rec. Calamelanos Scrup. ss. resin. Jal. gr. iv. misce, f. pulv. sumatur in cochl. j. Syrupi Vi••lacei.

Rec. Radie. Chinae incis. Drach. j. rad. Graminis Unc. iij. Chaerefolii Unc. j. Eringii condit. Drach. vj. ras. Eboris, C. C. ana Drach. iij. Passu∣larum solis exacinat. Unc. iij. coque in aq. fontan. lib. iij. ad lib. ij. f. cola∣tura; sumatur propotu ordinario.

Rec. Syrup. Jurubini Unc. ij. Diacod. Unc. j. sp. salis Armoniac. cum gum. Ammoniac. Drach. j. misce, Dosis cochl. j. hora somni & primo mane. Hoc remedio plurimum alleviabatur, cepit tamen diebus tantum alternis aut tertiis, & loco ejus nonnunquam substituebatur Dosis tincturae Sulpburis, cum Syrupo Violaceo.

LXVIII. Morbo declinante purgatio per duas vices iteratur, & postea sensim convalescens intra duas septimanas satis sanus evasit. At vero cum cernerem hunc non modo crebris tussiendi recidivis obnoxium, sed quem∣que paroxysmum quando ingrueret irresistibilem esse, ejusque moram non obstante remediorum us•• usque diuturnam, nihil minus quam phthisin minari; consului tandem ut tum praeservationis, & si affectus rediret, tum curationis facilioris gratia ad regionem climate nostro calidiotem pere∣grinaretur. Super hoc non multum deliberabatur, sed dictum factum, circa medias Calendas Novembris in Galliam navigat, indeque recto iti∣nere Montem pessulanum proficiscitur; ubi sesquiannum diversatus bis tantum & utraque vice leviter aegrotavit: dein Angliam reversus tuss•• prorsus immunis integra valetudine Deo gratias fruitur.

CAP. VII.

De Sanguinis Sputo.

HActenus de tussi, & Phthisi, tum incipiente, tum confirmata; qui pulmonum affectus communissimi, & maxime periculosi existunt. Insuper his plures alii partium istarum morbi occurrunt, qui cum mini∣me, aut non tempestive curantur, plerunque in Phthisin degenerant. Sunt autem pathemata ista, aut saltem ex iis praecipua, (uti supra innui∣mus) Haemoptoe, Pulmonum abscessus vel uscus, Peripneumonia, Empyema, Pleuritis, Pulmonum tumor, & obstructio propter concreta diversimoda, sc. modo tubercula & scirrhos, modo tophos & lapillos, & modo aliusmodi materiam praeternaturalem; & deinque huc pertinent Asthma, & pectoris Affectus convulsivi. Super his ordine dicemus, & primo de Sanguinis sputo.

II. Sanguinis è pulmone sputum & per tussim modo leviorem & fere nul∣lam, modo fortiorem ejectio, Affectus satis frequens (& mirum est quidem. quod non frequentior) existit. Quippe cum vasa sanguifera in surculos & & propagines innumeras, & perquam exiles dividantur; cumque per illos omnes, inter se multifariam complicatos, & varie intortos, sanguis us∣que immaniter aestuans rapidissime deferatur; vix concipere licet, quo∣modo circulatio ejus, adeo perplexa & tortuosa, simulque impetuosa, absque impedimento aut interruptione quavis peragatur Et quidem in viventibus hanc difficillimam esse concludimus, quoniam in defunctis per injectiones aegre succedit: quippe liquor, Arteriae pneumonicae per em∣bolum immissus, haud promte statim & facile per venas redibit; quin diutius in transitu haerens, ductus usitatos transiliens, in vesiculas alies∣que tracheae canales, inque lobulorum interstitia aliosque hiatus varie excurret.

III. Circa Haemoptoen considerare oportet, primo è quibus vasis, & quali eorundem affectione, sanguis erumpat; secundo in quibus locis saepissime deponatur; dein tertio quot modis, ut per os excernatur; sur∣sum duci, aut ejici soleat.

IV. Quoad prius, ex circulationis lege supponendum erit, sanguinem, sponte erumpentem, omnino ex arteriis prodire: nam venae, donec integrae manent, eum versus cor reducunt, ac minime effundunt; quam∣vis inficias non eamus illas interdum à vulnere, casu, contusione, a∣lioque accidente violento, quoad unitatem solutas, sanguinem extra sinus suos dimittere. Veruntamen saepissime sanguis, Haemoptoen fa∣ciens, ab arteriarum osculis reserasis, aut disruptis procedit; & tunc in culpa esse solet, aut ipsius sanguinis dyscrasia, aut vasorum mala con∣formatio.

V. Utriusque horum variae sunt species, ac differentiae; quae item ad sanguinis sputum excitandum diversimode concurrunt. Enimvero sanguis quandoque tenuior, simulque acris existens, arteriolarum oscula reserat, aut exedit; quandoque item crassior, & ad coagulandum aptus, cum à venis satis promte excipi nequeat, extravasatur. Propter hujusmodi san∣guinis vitia, Scorbuto aut febre pestilente laborantes, etiam qui venena quaedam biberunt, frequenter in Haemoptoen cadunt. Nec minus ex va∣sorum culpa hic Affectus exoriri solet, quatenus nimirum ista vel te∣nera nimis vel gracilia, nonnunquam à motu violentiore, uti à tussi, voci∣seratione,

saltu, alioque exercitio vehementi disrumpuntur; vel in quan∣tum ea laxa nimis & humida quoad oscula sua dehiscunt & sanguinem è circuitu erumpere sinunt: porro interdum quatenus venae à frigore con∣strictae & corrugatae cruorem non promte trajiciunt, iste restagnans arterio∣las distendit, & ex earum osculis erumpit.

VI. Circa Arterias, è quibus sanguis Haemoptoen faciens erumpit, mul∣tum interest cujusmodi illae, ac ubinam loci consitae fuerint; praeterquam enim quod sputi cruenti differentiae insignes oriantur, juxta quod cruor vase perexili, aut magno; ac alterutro aut in pulmonis summitate prope laryngem, aut in regione ejus media inter vasorum ramos majores, aut denique in extrema inter vesiculas orbiculares consito erumpit: insuper advertimus Arterias sanguinem expuere solitas, vel ex earum numero esse, quae à stirpe pulmonari oriundae tracheae ramos ubique comitantur; vel quasdam ex illis esse, quae, originem suam Aortae debentes, tracheae tuni∣cam densa ramisicatione obducunt.

VII. Quippe manifesto liquet (prout supra declaravimus) ex harum, uti & glandularum, osculis, humorem unctuosum ad tracheae superficiem interiorem lubricandam exudare: porro, quatenus ex iisdem humor se∣rosus affatim in asperae arteriae cavitatem destillat, catarrhum exoriri. Qua∣propter minime dubitamus asserere, etiam ex harum osculis reseratis, merum cruorem in ductus tracheales quandoque exudantem, in perexi∣gua licet quantitate, sputum cruentum parere. Observavi plures sine tussi, aut pulmonum indispositione quavis, semel aut bis in die sputum unum forsan aut alterum cruentum excrevisse: quod quoties ingruit, patientes in imo gutture, aut summitate pectoris, quandam quasi destillationem persentiunt; unde statim mera fibrarum trachealium contractione, sive motu velut cochleari, parum sanguinis fluida pituita permixti, ac minime spumosi, expuitur: cumque interdum per plures menses talis affectio perdurasset, exinde nihil incommodi, aut quod Phthisin inferret aut mi∣naretur, insequutum est: quod minime sieret, si quaedam ex vasis pneu∣monicis aperta fuissent.

VIII. 2. Haec de vasis Haemoptoicis, eorumque in sputo cruento Af∣fectione diversimoda. Quod spectat ad loca in quibus sanguis extravasatus deponitur, haec praecipue, & fere tantum sunt Asperae Arteriae, ejusque partium cavitas interna. Quippe in hanc, velut in cloacam, ductuum quorum que caeterorum recrementa quaeque, aut superfluitates, per ulti∣mos, qua licet, naturae nixus, foras statim amandanda derivantur. Quod si in lobulorum interstitia sanguis extravasatus impingetur, vel membrana extima exudans in horacis cavitatem decider, hîc empyema, & illic fre∣quenter abscess••m creat. Ut plurimum vero cruor, à circuitu pulmonari, deciduus, varias sputi cruenti species producit; juxta quod nidum suum, vel superius intra laryngis cavitatem, vel paulo inferius circa intermedios ductus tr〈…〉〈…〉s. vel denique ulterius intra vesiculas orbiculares nanci∣s••••••ur. P〈…〉〈…〉 A〈…〉〈…〉 solummodo procedit ab Arteriae cujusdam, quae tra∣cheae truncum obducit osculis re••••ratis; proximus quandoque forsan ab hac causa, saepius tamen ab ipsis Arteriis pneumonicis apertis, aut disruptis; quae vasa, cum majora fuerint, sanguinis quantitatem saepe horrendam profundunt; cujus item expuitio, & totius pectoris musculis, simulque ipsius tracheae fibris multum irritatis, & valde contractis, copiosa & violenta existit. Sin vero sputi cruenti scatu••igo in vltimis vesiculis con∣sistat, sanguis in minore quidem copia, ••ed cum tussi profundâ, saepius iterata, & valde molesta rejicitur.

IX. 3. Atque hinc, (quod teitio erat propositum) excretionis è pulmo∣nibus sanguineae differentiae, & multiplices sputi cruenti ritus sive modi

innotescant. Nam cruor in laryngem exudans, post levem in gutture ti∣tillationem, sine tussi aut screatu, facile & fere insensibiliter in os ascen∣dit: &, si hujusmodi cruoris extravasatio in somnis continget, evigilan∣tibus Haemoptoes vix consciis statim ore effluit; quatenus nimirum tra∣cheae fibrae motrices, etiam intra dormiendum contractae, sanguinem recens extillatum jam jam in fauces exantlarunt. Sin vero è vase majori, circa medios pulmones dehiscente, aut disrupto, sanguis (qui semper spumosus est) affatim in ductus tracheales erumpat, iste mox tussi con∣citata exinde sursum cum impetu & copia ingenti ejicitur; ut videantur affecti cruorem evomere potius quam extussire. Quod si denique cruor ex vasorum plexibus, quibus vesiculae orbiculares cinguntur, erumpens, in cellulas istas deciderit, inde per vices in quantitate minore, nonnisi per tussim profundam & saepius repetitam, excernitur.

X. Haec de Haemoptoseos ratione formali, causis conjunctis, & dif∣ferentiis: quod ad causas procatarcticas & evidentes spectat, utraeque ha∣rum multiplices & variae existunt. In priore censu habentur, imprimis pulmonum indispositio haereditaria, uti cum ipsi debiles & teneri cum pe∣ctoris angustia originaliter fuerint. Porro illorum à tussi, empyemate, aut pleuritide praegressis mala affectio, & praesertim obstructio, aut mala conformatio, ad Haemoptoen valde disponunt; ac ita potius, si tali Dia∣thesi sanguinis acrimonia, sive dyscrasia, à mala victus ratione, aere insalubri, aut aliis modis contracta accesserit. Fluxus menstrualis, Hae∣morhoidalis, aut è naribus effluentis suppressio, quosvis fere ad sputum sanguineum inclinat. Secundo inter causas evidentes referri debent, im∣primis caloris aut frigoris excessus: quippe cum sanguis supra modum aestuat, aut transpiratio ejus per poros cutis impeditur; immaniter exin∣de turgescens frequenter è vasis pneumonicis erumpit. Hinc notavit olim Hippocrates, & etiamnum vulgi observatio est, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 saepissime in hyeme flante Borea accidere. Nec minus raro Thermarum usus multis, antea satis sanis, hoc malum intulit. Quinimo hoc plures à vini, aut aqùa∣rum ardentium potu, ab ictu, lapsu, exclamatione, vomitu, tussi, alia∣que violenta totius corporis aut pulmonum agitatione passim contrahunt. Porro venena quaedam, & juxta Heurnium radii lunares, (cujus ratio non facile patet, neque fides constat) hunc Affectum excitare per∣hibentur.

XI. Morbi hujus prognosis satis vulgo nota est; cum nullus fere è ple∣be sit, qui non sanguinis sputum protenus suspectum & periculo plenum habeat. Attamen cum variae hujus species existant, alia quidem aliâ plus aut minus periculosa deprehenditur. Sanguis è tracheae vasis exudans malo saepe vacat: porro è vasis pulmonaribus extremis & minoribus erumpens, curationem saepenumero admittit; saltem multo tutior est, quam Hae∣moptoe copiosa ab Arteriae ramis majoribus, in tracheam apertis, contin∣gens. Caeterum patientis praedispositio magnam circa morbi hujus pro∣gnosin differentiam facit: nam si Haemoptoe propter causam evidentem solitariam excitabitur, atque corpori prius sano & quadrato accidet, longe major salutis spes erit, quam si affectus sponte exoriens, Ca∣chectico, Phthisico, Scorburico, aut alias valetudinario contigerit. Utcunque hunc morbum minus tutum, & semper curatu difficilem exi∣stere communis observatio est: cujus item ratio liquido patet, in quan∣tum sc. pulmonum munus, in motu perpetuo consistens, continui soluti therapeiae, ad quam imprimis sedatio & quies requiruntur, omnino con∣trarium est. Cui etiam medelae impedimentum hoc majus accedit, quod moles pulmonaria non (uti putabatur) parenchyma est, sed vasorum innumerabilium textura, sive tela admodum subtilis; cujus unitas si quando solvatur, impossibile prorsus erit vasculorum disjunctorum fines

rursus coire, aut spatium, uti in aliis partibus, carne aut callo adim∣pleri. At vero unicum hoc superest, ut dum vasorum extremitates in∣congrue semper & imperforate coalescant, sanguinis circulatio, in parte affecta cessans, per aliam vicinam suppleatur: quod quidem raro sine toti∣us pulmonis noxa, aut incommodo, succedit.

XII. Quod spectat ad Haemoptoes Therapeiam, Indicationes curativae erunt potissimum hae duae, viz. primo sanguinis effluxum protenus sistere & cohibere; dein secundo continui solutionem absque tabe in pulmonibus relicta sanare.

XIII. Circa priorem haec duo erunt imprimis procuranda, primo nem∣pe ut sanguis ad partem affectam non confluat; secundo atque interea ut vasis apertura quoquo modo claudatur.

XIV. 1. Ut sanguis ad partem affectam non confluat, plures medendi Intentiones simul in usum veniunt; viz. sanguinis copiam minuere, aestua∣tionem ejus compescere, intemperiem alterare, atque motum deprimere, aut alio divertere oportebit: in quos fines phlebotomia, ligaturae, & fri∣ctiones saepissime conveniunt: porro Julapia, decocta, emulsiones, & succulentae herbarum expressiones propinari debent. Quinetiam Hypnotica moderata & imprimis Diacodiata, cum fructu exhiberi solent: haec enim, cordis motum sufflaminando, sanguinem deferbescere cogunt.

XV. 2. Ut vasis apertura claudatur, remedia astringentia & agglutinan∣tia imprimis conveniunt. Horum praecipua in forma linctus exhiberi so∣lent, ita ut inter deglutiendum, quaedam ex iis particulae, asperae arte∣riae illapsae, virtutem suam parti affectae immediatius communicent. Ve∣rum haec 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ratio haud magni momenti esse videtur; quia me∣dicaminum ipsorum efficacia potissimum, ac fere tantum, sanguinis commeatu ad morbi sedem pertingit. Quare non solum eclegmata, sed etiam decocta, pulveres, & pilulae ex traumaticis & balsamicis, cum fructu praescribuntur. Horum formulas infra subdemus.

XVI. Indicatio secunda, quae & Praeservatoria, continui solutionem, absque residua pulmonum noxa, sanandam respiciens, duo malorum genera praecavere debet, viz. ne Haemoptoe (in quam affecti postea fere semper erunt proclives) subinde repetat; & ne Phthisis, que Haemo∣ptoicos quosque minatur, succedat. Propter hos sines circa morbi hujus prophylaxin, & sanguini & pulmonibus cura assidua, sive medendi ratio constans, adhiberi debet.

XVII. 1. Quoad sanguinem, massa ejus in debita semper quantitate, recta temperie, motu leni & aequabili, contineri debet. Hinc ne supera∣bundet, aut, dyscrasiâ affectus, turgescentias ineat, aut impuras faecu∣lentias in pectore deponat, phlebotomiam, & blandam catharsin interdum celebrare oportet. Exacta victus ratio semper necessaria est. Porro ad cruo∣rem depurandum & edulcorandum, lactis Asinini, aut acidularum potus nonnunquam egregie conferunt. Caeterum decocta, aquae destillatae, her∣barum succi, quae sanguinis dyserasias tollunt, atque serum, aliasque impuritates à pulmonibus derivant, & per Diapnoen aut urinam foras de∣ducunt, sedulo erunt propinanda. Praeterea in hanc rem fontanellae sum∣me conducunt.

XVIII. 2. Nec minus ipsius Pulmonis ratio haberi debet, quo nimi∣rum tota ejus compages, & imprimis locus affectus, in debita confor∣matione, & recto tenore, praeservari queant. Hinc motus quisque violen∣tus, à quo unitas magis dissolvatur, aut restitutio ejus impediatur, sedu∣lo vitetur. In Aere n••tido & perflato, attamen haud aspero nimis & acu∣to, degatur: à cibis crassioribus, somno meridiano, coena lautiore, aliisque in victu erratis, quae praecordiis repletionem, aut obstructonem in∣ducant,

abstineatur. Caeterum remedia, quae. vi peculiari, seu virtute quadam specifica pulmones curare perhibentur, in crebro sint usu.

XIX. Adumbrata ad hunc modum medendi methodo ad Haemoptoen requisita, restat adhuc quoad singulas indicationes therapeuticas, & juxta varias, quae ad eas pertinent, medendi intentiones, Remediorum formu∣las quasdam selectiores subjicere; quarum agmen merito ducant, quae sym∣ptomati plurimum urgenti occurrentes, sanguinis per tussim, aut alias è pulmonibus ejecti effluxum subito cohibeant. In hujusmodi Medicamento∣rum primipilo habeantur ista, quae impediunt, ne sanguis ad partem af∣fectam confluat, simul{que} virtute quadam astrictiva, simulque agglutinativa, qua vasis apertura claudatur, pollent; atque, post alvum per enema subdu∣ctum, & Phlebotomiam (nisi per pulsum debilem & caloris defectum pro∣hibeatur) celebratam, protenus exhiberi solent in forma Julapii, decocti, emulsionis, succulentae expressionis, pulveris, pilularum, aut eclegmatis. Singulorum ex his, uti etiam Hypnoticorum, praescripta quaedam elegan∣tiora, & maxime efficacia subjiciemus; quae tamen non passim & indifferen∣ter, sed juxta prudentis Medici consilium unaquaeque methodice & tem∣pestive, pro varia patientis constitutione, & morbi conditione usurpari de∣bent.

1. Julapia, & Aquae destillatae.

Rec. Aq. Portulacae, Papaveris Rhoeados, ana Unc. vj. sanguinis Draconis tenuissime laevigat. Drach. ss. syrup. Papaveris Rhoead. Unc. ij. spirit. Vitrioli Martis Scrup. ss. misc. Dosis Unc. iij. repetendo intra v. vel vj. horas.

Rec. Aq. Plantaginis lib. j. gum. Tragacanth. Arabic. pulv. ana Drach. ss. misce & dissolve; dein adde Syrup. è Rosis siccis Unc. iss. f. Julapium. Dosis Unc. iij. vel iv. hora quaque tertia vel quarta.

Rec. Aq. Gemmularum Quercus, Rosarum rubrarum, Nymphaeae, ana Unc. iv. lapidis Haematit. tenuissime laevigat. Bol. Armen. pulv. ana Drach. ss. syrupi de Nymphaea Unc. ij. misce. Dosis Unc. iij. vel iv. ter aut qua∣ter in die.

Rec. Roris Vitrioli, sive phlegmatis fere insipidi lib. j. syrup. Myrtini Unc. ij. misce. Dosis Unc. ij. aut iij. saepius in die vel nocte.

Rec. Summitatis Cupressi M. viij. foliorum aut florum Salicis M. vj. radic. Symphyti majoris, Nymphaeae, an. lib. ss. Balaust. M. ij. omnibus si∣mul concisis, affunde lactis recentis lib. viij. destillentur organis communibus. Dosis Unc. iij. vel. iv. ter aut saepius in die.

Rec. Hujus aq. destillatae, & aq. Plantaginis, ana lib. ss. gum. Traga∣canth. Arabici, ana Drach. ij. dissolve. Dosis Unc. iij. tertia quaque hora.

Sequens mixtura in Haemoptoe cochleatim à Frederic. Deckero prae∣scribitur, & remedium utile videtur. Rec. Aq Plantaginis Unc. ij. Cinnamomi Drach. ij. confect. de Hyacintho Drach. iss. Acet. stillat. Unc. ss. Corallii rubr. praeparat. Drach. ss. florum Balaust. sang. Draconis, ana Scrup. ss. Laudan. opiat. gr. iij. syrupi Myrtini Unc. j. misce.

Rec. Aq. Plantaginis, Rosarum rubr. Portulacae, ana Unc. iv. lapidis Haematitis, & sanguinis Draconis in pollinem redacti, ana Drach. ss. Sac∣chari candi Drach. vj. f. Julapium.

Solutio Vitrioli communis, vel vitrioli Martis in aq. fontana facta, & cum petia vulneri applicata, haemorrhagias quascunque egregie sistit: eam vero in∣t•••• exhibere haud convenit.

2. Decocta, Tincturae, & Emulsiones.

Rec. Foliorum Sanguinariae, Pervincae, Pilosellae, Plantaginis, Lujulae, Bellidis utriusque, ana M. j. florum Rosarum rubr. M. ss. Hordei Unc. ss. Passularum Unc. ij. coque in aquae extinctionis ferri lib. iij. ad ij. colaturae adde syrup. è succo Hyperici Unc. ij. vel de Pilosellae; f. Apozema, Dosis Unc. iv. ad vj. ter in die.

Rec. Foliorum Hyperici, Tormentillae totius, Pimpinellae majoris, Ulmariae, ana M. j. sem. Portulacae, Plantaginis, Acetosae, ana Drach. j. conserv. Rosarum rubr. lib. ss. aq. fontan. lib. iv. ebulliant clause in B. M. per horas xii. colatura adde spir. vitrioli Martis Scrup. ss. Sumatur eodem modo.

Rec. Aq. Hordei, cum radicibus Rubiae tinctorum incoctis, lib. iss. affunde tepide florum Rosar. rubr. M. j. adde spiritus Vitrioli Scrup. j. f. infusio clausa & calida per horas iij. f. tinctura; colaturae adde syrupi è succo Hy∣perici Unc. iss. sumantur Unc. iij. vel iv. ter vel quater in die.

Rec. Decocti radicum Urticae recentis lib. iss. sem. Papaveris alb. Hyoscya∣mi, ana Drach. ij. sem. Melonum excorticat. Drach. vj. s. a. f. emulsio edulcorat. cum Saccharo penidiato. Dosis Unc. iij. ter vel quater in die.

3. Herbarum succi, & expressiones succulentae.

Rec. Succi folior. Plantaginis lib. ss. sume ad Drach. ij. vel iij. ter in die cum aq. destillata superius praescript. Unc. iij. edulcorand. ad pla∣citum.

Rec. Foliorum Urticae recentis, Plantaginis, Bellidis minoris, ana M. iij. simul contusis affunde aq. Portulacae Drach. vj. f. expressio fortis: sumatur eodem modo.

4. Pulveres & Pilulae.

Rec. Pulv. lapid. Haematit. sanguinis Draconis, cum aq. Rosar. in mar∣more triti, Margarit. ana Drach. j. Bol. Armen. terrae Lemniae, ana Drach. ss. trochisc. de Alchekeng. Drach. ii. f. pulv. divide in xii. partes, capiat. j. ter in die cum aq. destillata superius praescript.

Rec. Sem. Hyoscyami, Papaveris albi, ana Drach. x. terrae Sigillat. Co∣rallii rubr. ana Drach. v. Sacchari rosat. Unc. iii. f. pulvis. Dosis Drach. j. mane & vesperi. Compositio haec, cum syrupo idoneo in consistentiam mollem redacta, Electuarium Helidaei olim in Germania percelebre vocatur.

Praedicti pulveres etiam possint in Pilulas & Tabulas idoneas, adjiciendo so∣lutionem Tragacanth. vel syrupum idoneum, redigi.

Excrescentia spongiosa Cynorrhodii fructibus adnasci solita, in pulverem redacta, ad Drach. ss. bis in die exhibita in Haemoptoe remedium valde pre∣ficuum est.

Rec. Millefolii contusi & aestivo sole siccat. q. v. redigatur in pulverem subtilem, & in vitro servetur ad usum. Dosis Drach. ss. ad Drach. j. bis in die in vehiculo idoneo.

Pulvis Julu Caesaris Scaligeri, seu potius Serapionis, valde commendatur. Dosis Drach. iv. bis vel ter in die.

Eclegmata & Electuaria.

Rec. Conserv. Rosar. rubr. Cynorrhodii, ana Unc. ij. pulv. Sem. Papave∣ris albi, Hyoscyami, ana Drach. ij. spec. Diatragacanth. frigid. Drach. iss.

lapid. Haematit. sang. Draconis praeparat. ana Drach. ss. Syrup. Papaveris Rhoead. q. s. f. electuarium. Capiat qu. Nucis castaneae vesperi & mane; aliis temporibus lambat cum bacillo liquiritiae.

Rec. Conserv. florum Symphyti majoris, Nymphaeae, ana Unc. iss. trochisc. de Alchekengi, Diatragacanth. frigid. ana Drach. iss. syrupi Jujubin. q. s. f. eclegma molle, de quo saepe lambatur.

Rec. Albuminis ovi fortiter agitati Drach. ij. Sacchari rosacei Drach. j. Amyli Drach. iij. f. Lohoch. sumend. saepe ex cochleari.

Rec. Conserv. Rosar. rubr. Unc. iij. balsami Lucatellae Unc. ss. trochisc. de Alchekeng. Drach. ij. syrupi Papaveris Rhoead. q. s. fiat eclegma molle. Qu. nucis Castaneae mane & vesperi sumatur.

XX. Secunda Indicatio Praeservatoria, ejusmodi remedia sugge∣rit, quae sanguinem in recta temperie, & pulmones in debita conforma∣tione continendo, & Haemoptoes recidivam, & Phthiseos successionem praecaveant. Talia quae respiciunt sanguinem, vel sunt blande evacuan∣tia per sedem, urinas, & diapnoen; vel mere alterantia. Unaquaeque ho∣rum praescribi solent, vel in forma Potus, Pulveris, Electuarii, aut Pilularum: quorundam ex iis praecipuorum typos selectiores hic subjiciemus.

XXI. 1. Quoad evacuantia, lenis purgatio ad hunc modum quandoque instituatur. Rec. Senn. opt. Drach. iij. Cassiae cum fistula contus. Unc. j. Tamarind. Drach. iij. sem. Coriandri Drach. iss. coquantur in aquae fontan. s. q. ad Unc. vj. colaturae adde syrup. de Cichorio cum Rhaharbaro Unc. j. clarific. cum ovi albumine. Vel,

Rec. Dococti Sennae Gereonis Unc. iv. syrup. de Pomis purgant. Unc. j. misce. f. potio.

XXII. 2. Ut sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 praeservetur, ejusque recrementa, à pulmonibus derivata, continuo per diapnoen & urinas amandentur, Al∣terantia sequentia, aut quaedam ex iis, fere in constanti sint usu; quae item virtute sanativa pollentia pulmonibus infirmis, aut quoad unitatem solutis, succurrunt.

Pro potu ordinario, Aqua simplex, praesertim in constitutione calida, aut aq. vino clareto parum tincta bibatur. Quibus hic potus haud con∣gruit, Bochetum ex china, sarsa, cum rasura Eboris, C. C. & Santalo albo; vel cervisia sive alla tenuis, cum foliis linguae cervinae, botryos, ac similibus insu∣sis bono cum fructu usurpari solet.

Decocta pectoralia, aut hydromelita cum herbis traumaticis temperatis sumantur bis, aut ter in die, ad Unc. vj. vel vij.

Rec. Radicum Urticae recentis, Chaerefolii, ana Unc. j. foliorum linguae Cervinae, Veronicae Pilosellae, Hederae terrestris, Hyperici, ana M. j. coque in aq. fontan. lib. iij. ad ij. addendo passularum exacinat. Unc. iss. Liquiritiae Drach. ij. colaturae adde syrupi Byzantini Unc. ij. clarificentur cum ovi albu∣mine, f. Apozema sumend. ad Unc. ev. vel vj. bis aut ter in die per men∣sem.

In constitutione frigidiore, aut phlegmatica, omissis liquiritia & passu∣lis cum syrupo, adde circa finem mellis optime despumati Unc. ij. cole∣tur, & usui servetur. Dosis eadem.

Horum usus interdum intercaletur cum aq. destillata in eundem finem appropriata, quae item in nonnullis, quibus Apozemata nauseae & taedio esse solent, crebrius usurpetur.

Rec. Summitaum Cupressi, foliorum Hederae terrestris, ana M. vj. Li∣macum semicoct. lib. iss. Santalor, omnium contus. ana Unc. j. incisis & contusis affunde lactis recentis lib. viij. destilla organis communibus. Do∣sis Unc. iij. vel iv. cum cochlear. j. Syrup. è succo Hederae terrestris bîs in die:

XXIII. 2. Respectu pulmonis, nempe ut sine vasorum obstructione vel apertione, partium unio, & totius debita conformatio praeserventur, Balsamica temperata imprimis conducunt. In hunc finem balsam. Luca∣tellae Haemoptoicis quibusque assiduo & longo tempore sumendus etiam vulgo praescribitur. Chymici, & feminae quaedam illustres oleum balsa∣micum destillatione prolicitum, Balsami matrem ab iis dictum, summis laudibus praedicant.

XXIV. Facile hic esset alia complura remedia Haemoptoica, tum ab antiquis, tum à Neotericis plurimum celebrata buc referre; attamen ho∣rum messis modo congesta jamjam satis locuples videtur. Superest ve∣ro hujus morbi tum Theoriam, tum Therapeiam supra traditam, per Ae∣grotantis historiam unam aut alteram illustrare.

XXV. Juvenis insignis, cum post Cachexiam scorbuticam paralysi affi∣ceretur, atque pro hoc morbo sanando, remedia non solum magna, sed & sanguini & spiritibus improportionata, viz. Salivationem & Thermarum usus expertus esset, Haemoptoen contraxit, cujus paroxysmi (omnium quos unquam novi non statim lethales) atrocissimi fuerunt.

XXVI. Statim à prima hujus morbi apparentia, pulveris Husiani ope∣rationem (à qua sc. oris fluorem aliquandiu passus, sine paralysi curata ad magnum languorem redigebatur) Haemoptoe insequuta est: tunc catar∣rho & tussi perquam molesta afflictus, sputum discolor & sanguine modo tinctum, modo interspersum excernere incepit. Verum hic morbus ab initio mitis, remediorum usu cito evanuit, & deinceps rus profectus, & aerem puriorem hauriens, melius habuit, & propediem in pectore satis sanus visus, Bathoniam paralyseos sanandae gratia adiit; ubi per sesqui∣mensem in aquis calidis quotidie balneatus, denuo tussim, & paulo postea Haemoptoen horrendam contraxit, adeo ut Nycthemeri spatio sanguinem, creberrime & copiose extussiens, in vasta quantitate effunderet.

XXVII. In hoc statu eum primo invisens, facta totius provisione, statim revulsionis gratia phlebotomiam praescripsi: à qua tamen administratione (& tunc & postea semper) sputum sanguineum aut repetebat, aut exacer∣babatur. Porro Julapia, eclegmata, decocta, quinetiam Hypnotica exhi∣bui; quibus parum aut nihil juvantibus, ligaturae circa brachia & crura adhibitae, primo hujus morbi Tyrannidem coercebant. Cumque subinde malum recrudesceret, suasi demum, ut potu cervisiali relicto, constanter biberet decoctum chinae, & sarsae, cum pectoralibus. Hujus usu fere con∣tinuo, insuper exactam victus rationem observans, atque vino, alimentis calidioribus, & sale & saccharo omnino abstinens, supra biennium satis recte valuit.

XXVIII. Postmodum vero cum in coetu forensi stipatus valde inca∣lesceret, rursus in Haemoptoen terribilem incidit. Medico ascito statim phlebotomia in brachio celebratur; unde sanguinis sputum atrocius fa∣ctum est: cumque die dein secundo ac tertio sanguinis missio repetere∣tur, quaque vice malum exacerbabatur: tandem ligaturis (uti primo) adhibitis, atque decocto pectorali, & linctu sedulo assumtis, morbus illico remisit, & brevi penitus cessavit; nihilominus decocti pectoralis usum, atque diaetam tenuem, sc. prorsus excarnem, supra sesquimensem conti∣nuabat; indeque per tres annos ab hoste suo inducias obtinuit; cumque postea interdum à vini potu, aut victu lautiori sanguis turgescens è pul∣monibus

erumpere cepisset, statim à ligaturis, ac insimul decocti, & linctus usu & diaeta tenui impetus ejus reprimi solebat.

XXIX. At vero non ita securus evasit, quin necesse habuit contra mor∣bum istum usque insidiantem, excubias fere perpetuas agere. Etenim haud diu abhinc, propter intemperiem anni catarrhum valde molestum, cum tussi, sputo copioso & subinde cruento contraxit; & tunc medicamenta priora minus effecere. Quare ex proprio consilio ad nova se contulit, atque imprimis cepit vesperi & mane cochleare j. syrupi è succo hederae terrestris, indeque juvamen insigne consequutus est. Sed cum syrupus iste ob saccharum brevi taedio fuerit, sumsit herbae istius pulverem bene praeparatum ad Drach. ss. vel Drach. j. bis in die in cochleari cujus••ibet liquoris, quo remedio diu usurpato quoad catarrhum & tussim multo melius habuit. Sed cum sanguinis sputum etsi in perexigua quantitate subinde erumperet, medicamentum rursus mutavit, cepitque bis in die pulverem è summitatibus & praesertim è pilosis excrescentiis Cynosbati; quo quidem unico fere remedio, medicus quidam propter curationem Haemoptoes olim insignis, magno cum successu usus fuerat. Nec minus secundum ab isto pharmaco effectum patiens noster retulit; nam exinde statim tussi, catarrho, & sputo cruento prorsus immunis evasit, adeo∣que perquam diu perstitit, donec tandem hunc pectoris morbum penitus subjugatum, proindeque contemnendum existimans▪ contra alterum an∣tiquiorem, viz. paralysin arma sumeret. Itaque dum Haemoptoe neglecta ad affectum istum debellandum medicamenta calidiora, sc. aquas Magistrales cum vino destillatas spiritum C. Cervi, salis Armoniaci, & pulveres ac confectiones Aromaticas, in dosi larga quotidie sumeret, insuper victui lautiori cum Allae & vini potu moderato indulgeret, leo rugiens prius sopiri visus denuo excitatur: Viz. methodo isti Antiparalyticae haud diu insistebatur, quin sputum sanguinis cum maxima atrocia rediret, adeo ut nycthemeri spatio supra tres lib. sanguinis spumosi extussiret. Deinde vero cum medicus accersitus illico phlebotomiam praescriberet, à sanguine misso Haemoptoe remitti incipiens (uti prius semper assolebat) rursus exacerbabatur: quae tamen à ligaturis adhibitis, atque linctu, & decocto pectorali sedulo assumtis, statim mitigabatur, & propediem penitus cessa∣bat. Cumque exinde supra tres menses decocto pectorali & diaeta prorsus tenui, nimirum excarni, & ex meris herbaceis, frumentaceis, & lacti∣ciniis uteretur, brevi pristinam veletudinem recuperabat; jamque in eo statu vivit, contra morbum istum crudelem adeo triumphans, ut plures Haemoptoici hunc velut oraculum consulant, & curationis gratia hujus methodum & vivendi genus, posthabitis medicorum consiliis, imitanda proponant.

XXX. In hoc casu mirari subest, quod post magnas continui solutiones in pulmone toties habitas, vir egregius per intervalla non tussi afficeretur, nec demum in Phthisin incideret; cum plurimi post vasa quaevis minutula in praecordiis aperta, deinceps aliquandiu tussi cum sputo copioso & crasso laborent, & tandem saepe tabidi fiant. Quod autem secus Haemoptoico no∣stro contigit, imprimis attribuendum censeo sanguinis ejus constitutioni balsamicae, viz. in cujus massa recrementa serosa aut minus congeruntur, aut adeo stricta immiscentur, inde ut rursus non facile abscedant, quare post va∣sa disrupta sive unitatem solutam, ichor copiosus (tussim & sputum procreare solitus) non uti in plerisque aliis exudat. Porro quod observavit ille, contra ac in plurimisaliis, Haemoptoen sibi nunquam in hyeme, sed tantum in aestate contigisse, etiam ob hanc rationem ita habuit: quippe cum sanguis recre∣mentis vaporosis minus scateret, pororum apertio aut constipatio ei nec commodo vel incommodo cessere; attamen cruor plus debito incalescens cum minus exhalaret, necesse habuit è vasis erumpere; cumque iste rursus

in quantitate diminutus, ichorem serosum è vasis orificio parum aut mi∣nime ablegaret, Haemoptoe absque tussi residua cessabat. Ratio eadem tenet de plerisque aliis Haemoptoicis, quare nimis alii plus aliis in Phthi∣sin proclives reperiantur. Decocti pectoralis usum vir insignis semper sibi proficuum invenit: quare cum alia Medicamenta subinde variaret, ean∣dem istius compositionem semper retinuit: quin & eam multis aliis Haemoptoicis cum fructu commendavit. Praescriptionis formula haec erat.

Rec. Santalorum omnium ana Drach. vj. infundantur per horas xii. in aq. fontan. lib. vij. deinde coque ad tertiae partis consumtionem, postea adde foliorum Tussilaginis, Capil. Veneris, Pilosella, Veronicae, florum Hyperici, ••na M. ij. sem. Faenicul. dul. Drach. vj. Liquiritiae rasae Unc. ss. passularum exacinat. lib. ss. coquantur ad lib. iv. dein f. colatura, usurpanda pro potu ordinario.

XXXI. Porro sanguinis sputo urgente vel imminente cepit ter aut sae∣pius in die electuarii sequentis quantitatem nucis moschatae, superbibendo Julapii cochlearia septem.

Rec. Conserv. Rosarum rubr. Unc. iij. Cynosbat. Symphyt. ana Unc. iss. sang. Dracon. Drach. j. specier. de Hyacinth. Scrup. ij. Coral. rubr. Drach. j. cum s. q. syrup. Papav. Rhoead. misce, f. electuarium molle. Sumat vesperi & mane primo circiter Drach. iss. superbibendo haustum Julap. sequentis. Alits temporibus lambat cum bacillo liquiritiae.

Rec. Aq. Plantag. Sperm. Ranar. ana Drach. vj. syrup. è Coral. è Ros. sicc. ana Unc. j. sang. Dracon. Scrup. ij. misce, f. Julap.

XXXII. Inter Haemoptoicotum exempla praeteriri non debet casus viri Reverendi D. D. Berwick, S. T. P. & nuper Ecclesiae Divi Pauli Decani; quem partim ab ipso patiente olim didici, partimque frater ejus D. D, Berwick Medicus peritissimus mihi amicissimus communicavit.

XXXIII. Insignissimus ille Theologus ante quindecim priusquam ob∣iret annos, tussi pertinacissima, & subinde sputo cruento & falso cum gravi anhelitus foetore cocyten propemodum aemulante laborabat; unde maximo corporis marcore emaciatus, parum aberat quin plane tabidus ex∣tingueretur. Quoties Himoptoe aliquandiu intermitteret, etiam sputi & anhelitus graveolentia cessabat; dein hujus reditus alterum istum affectum mox affore constanter pronunciabat. In languido hoc statu cum vir egre∣gius, regiis partibus tunc temporis gravi Tyrannide oppressis favisse de∣prehensus esset, ac in arctissimum Carcerem conjectus loco potus ordinarii meram aquam biberet, praeter omnium spem & expectationem revaluit, adeoque supra decennium mediocriter sanus perstitit. Postea tamen, nescio propter quam occasionem, nisi forsan ob hyemis frigidioris incle∣mentiam non solum praedicta mala, sc. tussis cum sputo cruento, falso, & graveolenti recrudescebant, sed insuper superpondii loco, ventriculi debilitas, inappetentia, & febris nocturna accedebant. Deinde vero haud multum temporis praeteribat, quin symptomatis hisce paululum remit∣tentibus sudum denuo affulgere videretur; donec quodam die coelo de∣repente in frigidissimum mutato, sub noctem magna pectoris angustia, cum respiratione difficillima, pulsu celeri & imbecilli, cumque spirituum omnium (quasi jam moribundus fuisset) fatiscentia incesseretur. Atta∣men ex hoc discrimine, per diacrises, sc. primo Haemoptoen copiosam, & mox diaphoresin satis uberem, cito evasit: verum ex eo tempore spu∣tum ejus multum de solito foetore, & nonnihil de salsugine remittebat;

cumque brevi postea ultimus & gravissimus immineret Haemoptoes insul∣tus, solitum istum ab anhelitus graveolentia praesagium omnino deerat; subsequens vero sanguinis sputum valde copiosum vires adeo deprimebat, ut exinde sensim declinans, intra mensis spatium expiraret: cumque pau∣lo ante obitum, propter acutum lateris dolorem vena tunderetur, cruor adeo deficere videbatur, ut fere nullus efflueret sanguis. Porro in cada∣vere post obitum dissecto sanguinis quantitas perquam minima reperie∣batur: nec quidem ulla symptomatum aliorum maxime notabilium, viz. Haemoptoes, atque Sputi & anhelitus foet idissimi vestigia compare∣bant; quippe nulla fuit in pulmonibus aut cavitas ab ulcere aut solutio∣ne continui facta, nulla uspiam puris aut materiae putidae vel foetentis collectio; sed tantum visceris hujus lobus, ceu potius totum latus sini∣strum, à tumore scirr••oso adeo obriguerat, ut sanguis molem istam ita constrictam, & quasi lapideam, non facile, aut minime pertransierit; qua∣re non mirum est, si cruor rapidissime per pulmones trajiciendus, alicubi è vasis, quae ob scirrhositatem minime cohaerebant, aut circulationem su∣stinebant, subinde erumperet.

XXXIV. Attamen hic major difficultas oritur, nempe cum pulmones ulcere quovis, aut notabili solutione continui prorsus immunes reperiren∣tur, undenam iste sputi, & anhelitus odor teterrimus, sputi cruenti sem∣per praecursor & comes (exceptis tantum ultimis hujus morbi insultibus) procederet. Super his alibi advertimus, Phthisicorum ulcera pulmonaria, & sputa purulenta raro aut nunquam, materiem vero è pulmonis vomi∣ca ejectam saepius foetere: quod autem in aegrotante Domino pulmones utroque affectu immunes anhelitum adeo tetrum expirarent, ratio opti∣me constabit, si inquiramus de causa & productionis modo foetoris in ge∣nere. Hunc autem excitari observamus, quando sulphur impurum, à sale lixiviali, aut acido, sc. alterutro dissolvitur, ac ab altero praecipitatur. Sulphur commune, aut Antimonii ab oleo Tartari, aut ab aqua Stygla dis∣solvitur; dein si huic solutioni salis fixi deliquium, ac isti acetum in∣fundas, foetor teterrimus emanabit. Pariter in casu proposito opinari subest, sanguinis valde im puri particulas sulphureas, à sale fixo, quo latex ejus abunde scatet, corrodi; dein quando humor acidus fluorem passus, è partibus nerveis in massam sanguineam redundat, sulphur solutum prae∣cipitat, proindeque è pulmonibus foetorem istum exhalari facit, ac insimul dum sanguinem in turgescentiam adigit, paulo postea Haemoptoen accieri cogit. Novi quosdam pectore satis firmo praeditos, atque tussi omni ac diathesi tabida liberos, anhelitum valde tetrum fere semper expirare; quod equidem à nulla alia causa, praeter eam quam modo notavimus, pro∣cedere possit. Sanguis impurus & sulphure à salibus dissoluto scatens, si forsan dum intra pulmones rarefit ac in compage laxatur, humori acido occurrat, inter expirandum effluvia putida & tetra exhalabit. Propter consimilem sanguinis alias dispositi rationem accidit, quod uti quorun∣dam anhelitus valde putens, ita aliorum suaveolentus existir. Revera spi∣ritus sive aer per respirationem reciprocatus, quatenus sanguinis intra praecordia maxime rarefacti effluvia secum foras evehit, vaporem modo gratum, modo summe ingratum dispergit.

CAP. VIII.

De Peripneumonia.

PEripneumonia definiri solet, inflammatio pulmonum cum febre acuta, tussi, & respiratione difficili. Hoc affectu laborantes in pectore phlo∣gosin insignem, cum pulmonum intumescentia, & dolore interdum pun∣gitivo, persentiunt, anhelitum laboriosum & brevem, sive, uti Hippo∣crates ait, sublimem ducunt; febris cum siti immani, vigiliis, & tussi molesta urget; cui etiam sputum sanguineum, aut sanguine interspersum, succedit. E quibus signis manifesto liquet, morbum hunc oriri, in quan∣tum sanguis, febriliter effervescens, vasa pneumonica minora non facile trajicit; sed intra ductus eorum haerens, primo obstructionem, dein plus aggestus & extravasatus, plegmonen cum calore, tussi, & sputo discolori parit. Porro quatenus sanguis ita coacervatus & stagnans, ductus pul∣monares hos inflat, & illos comprimit, respirationis difficultas & angustia; & quatenus iste fibras nerveas vellicat, aut destendit, saepe dolor ex∣citatur.

II. Quod si inquiritur, quomodo phlegmone in pulmonis compage mere vesiculosa & excarni concrescere possit; & qua ratione ab affectu isto in carne musculosa, aut visceris parenchymate excitari solito differat? Dicendum erit, quamvis praedictae partes quoad texturam varient, tamen affectus rationem in iis singulis prorsus eandem esse. Nam vasa sanguifera perexilia, tum in pulmonibus ductus omnes tracheales, tum in musculis fibras carneas, tum denique in parenchymatis fibrillas & stamina nervea, cum plexibus densissi••is, velut corymbis, ubique pariter amplexant, vinciunt, & varie circumligant. Quod autem phlegmonen parit, ipse est sanguis; qui dum valde effervescit simulque in transitu suo impeditur, ubique loci, ac praesertim in pulmone, cujus vasa in plexus minutissi∣mos ramificantur, primo obstructionem, & consequenter inflammatio∣nem ciet.

III. Itaque Peripneumoniae ratio formalis, & causa conjuncta, in hisce duobus consistunt, viz. quod sanguis febriliter effervescit, simulque quod intra pulmonum ductus angustiores haerens, obstructionem ibi inflamma∣toriam creat. Nisi bina haec concurrant, à morbo isto immunitas est; nam∣que in febribus plerisque aliis, ac imprimis in causone, sanguis, ut ut vehementissime aestuans, & tota praecordia inflammans, quinetiam in pica, malacia, & hydrope pectoris, iste lentus admodum, & intra ductus pulmonares plurimum haerens, peripneumoniam haud concitat; ad hanc pro∣ducendam opus est ut utrique affectus conveniant, & vires jungant. Atta∣men cum utriusque diathesis jacta est, modo haec, modo ista prior in actu est, & quodammodo alterius causa, aut saltem occasio existit. Nam inter∣dum sanguis, in febrem concitus, obstructionem pulmonarem facit; quan∣doque item iste, in pulmone remoram offendens, à propria obstructione effervescentiam febrilem concipit. Attamen ad morbi hujus procatarxin constituendam, sanguis una ad effervescendum, simulque ad vasa pulmo∣naria obstruenda, aptus esse debet.

IV. Cujusmodi haec liquoris sanguinei diathesis ad peripneumoniam inclinans fuerit, etsi non facile designatu fuerit, ejus tamen ratio ex phle∣botomia in hoc morbo semper cum successu optimo celebrata nonnihil e∣lucescit. Enimvero sanguis è quibusque hoc morbo, prout etiam pleuri∣tide

laborantibus, detractus; postquam refrixit, in superficie sua, loco cre▪ moris coccinei, pelliculam subalbidam aut alias discolorem, quae item tenax ad modum & viscida est, succrescentem habet: unde conjicere lice∣bit, massam sanguineam in compage sua nimis strictam, dum inter cir∣culandum recrementa sua non dimittit, nimis incrassari, & quasi lente∣scere, proindeque tum ad effervescendum, tum intra vias angustiores & praesertim pulmonares haerere, nimis proclivem fieri.

V. Quod si amplius inquiritur, undenam haec sanguinis dispositio, qua instar vini penduli, fit tenax & viscosus, procedat; hujus ratio ge∣neralis haec est, viz. quod cruoris partes crassiores à subtilioribus non sa∣tis comminuuntur; ita ut, omnibus aequaliter mixtis & mutuo subactis, demum humores utiles in munia quibusque appropriata secedant, atque inutiles per cloacas idoneas continue amandentur. Verum è contra in quantum sanguinis particulae sulphureae, una cum salinis & terrestribus nimis evectis combinatae, caeteras quasque irretiunt & inviscant; pro∣inde liquor ejus, recrementa quaeque & impuritates intra se continens, instar glutinis lentescit, & propterea diathesin peripneumonicam con∣cipit.

VI. Enimvero unicuique obvium est, sanguinem quatenus ita len∣teicit, ad vasorum ductus angustiores (qui certe in pulmone perquam angusti sunt) obturandos aptum reddi; insuper ob eandem rationem, etiam ad effervescentias febriles ineundas inclinari: viz. in quantum iste, faeculentias quasque & recrementa sua intra proprium sinum perti∣naciter retinens, ab iisdem subinde in plenitudinem aggestis, in turge∣scentiam immanem (à qua necesse est pulmonis obstructionem inflam∣matoriam incipi, vel augeri) cogitur.

VII. Insuper ad morbi hujus procatarxin, non raro pulmonum vitio∣sitas accedit, atque ad hanc partem afficiendam, generalem istam sanguinis dyscrasiam determinat. Nam ut cruor lentescens effervescat, praecordia firmiora & robusta saepe noxam ab illo intentam evadunt, atque labe in pleura, aut circa habitum corporis defixa, pleuritis, aut rheumatismus potius quam Peripneumonia excitatur. Attamen pulmones teneri, tussi obnoxii, aut propter haemoptoen, aut alios pectoris affectus in conforma∣tione prius laesi, à sanguine (dum in compage sua nimis strictus, & ••ena•• est) ebulliente, oppilationem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 facillime concipiunt.

VIII. Haec de Peripneumoniae causis conjunctis & procatarcticis: ad evidentes, quod spectat, huc referri debent quaecunque sanguinis crasin subito pervertunt, aut diapnoen liberiorem cohibent, uti imprimis sunt caloris & frigoris excessus, vini aut Aquarum ardentium potus immodicus, vehemens exercitium, aquarum quarundam & praecipue glaciatarum po∣tus. Porro nonnunquam maligna acris temperies hunc morbum pluribu•• accersit, & Epidemicum facit.

IX. Authores medici passim adnotant (quod etiam vulgaris observa∣tio est) Peripneumoniam saepenumero Pleuritidi succedere, aut superve∣nire; caeterum nihil usitatius est, quam in pleuritide, sputum sangui∣neum & crassum, & quasi purulentum excerni. Hinc magna disquisitio orta est, quo transitu, vel quibus viis materies sputo rejecta, à pleura ad ductus tracheales feratur. Alii hanc in cavitatem thoracis delapsam, à pulmonibus tanquam à spongia imbibi; atque alii per membranas adna∣tas, quibus saepe pulmo pleurae cohaeret, eam exinde saepe huc transferri putant. Verum uterque modus valde improbabilis, si non impossibilis videtur. Primo enim pulmones specus thoracici contenta non exugere, inde constat, quoniam in hydrope, aut vulnere pectoris, quando pulmo∣ne intacto contingunt, neque aqua, neque sanguis omnino per tussim re∣jicitur; tametsi humoris hujus aut illius copia saepe magna subeat, quae

è Thorace per sectionem aperto statim sponte effluit. Caeterum pulmoni quandoque membranas adnasci, ipsumque pleurae annectere, ex observa∣tione Anatomica satis liquet; quinimo hac commeatus via, materiem pu∣rulentam, in latus translatam, ibidemque per fontanellam ab arte, vel na∣tura excitatam, cum crisi salutari evacuatam fuisse, aliquoties novi: at∣tamen tales membranae pulmonis cum pleura conjunctivae raro praeex∣istunt, inque Pleuritide, qui morbus peracutus est, haud, tuberis instar, unius aut alterius diei proles esse possunt: insuper licet interdum praesto sint caeci illi ductus, qui forsan admirabili naturae instinctu, quiddam è pulmonibus versus Thoracis pomoeria exportant; attamen contra naturae Oeconomiam videtur, ut corruptelam quamvis exterius genitam, intus ad nobilissimam hanc partem, quae revera vitae & caloris sons est, deri∣vent.

X. Super hoc, ut sententiam nostram proponere liceat, opinari ducor Peripneumoniam & Pleuritin affectus esse modo singulares & separatos, modo connatos & primitus coexistentes, & modo invicem successivos, aut succedaneos esse. Enim vero causâ procatarctica in actum concita, adeo ut sanguis lentescens, simulque effervescens vasa minora alicubi obstruat: morbi nidus interdum in pleura, aut pulmone separatim, quandoque in utrisque simul, & nonnunquam primo in hoc, & denique in illa defigi∣tur: plerunque vero pleura imprimis salutata, mox eadem causa morbi∣sica etiam vasa pneumonica invadit. Porro novimus diversimodam liujus affectus merastasin; eum viz. primo latus dextrum, vel sinistrum, mox eo relicto pulmones, & dein utrisque desertis cerebrum occupasse, & non raro sedem inde in priora loca transtulisse. Caeterum ob rationem prae∣dictam Peripneumonia non tantum Pleuritidi, sed frequenter etiam An∣ginae, & aliis interdum affectibus succedit: quippe dum sanguis lente∣scens, simulque effervescens, febrem in toto continuat, obstructionem phlegmon 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 huc illuc varie transfert. Atque hinc observationis istius, viz. quod peripneumoniae interdum paralysis aut hemiplegia lethalis succedat, solutio, quae interpretes ita plurimum torsit, liquido patet; in quantum sanguis, qui lentescens modo vasa pneumonica obstruxit, postea vasorum plexus quosdam carotidas infarciens, spirituum animalium in hac aut illa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 regione genesin, indeque in partes nerveas re∣spectivas affluxum inhiberet. Ex praedictis Peripneumoniae differentiae praecipuae innotescunt, quod nempe sit affectus, vel simplex, aut cum pleuritide, angina, aut alio quodam conjunctus; & tunc vel primarius, vel secundarius existat. Porro distingui solet quoad febrem, & respira∣tionis tenorem: nempe juxta quod haec plus, aut minus laedatur; atque illa intensior, aut remissior fuerit; etiam morbus hic plus aut minus acu∣tus dicitur.

XI. Quod ad Prognosin spectat, morbum hunc valde periculosum esse communis experientia testatur, quatenus plurimi ex eo decumbentes aut moriuntur, aut aegre convalescunt. Nec minus ex Aetiologia ejus hoc con∣cludere licebit; nam solutio continui, cum multa sanguinis extravasa∣tione, aut stagnatione in pulmone facta, difficillime sanatur; atque locus affectus nunquam pristinae conformationi restituitur. Signa prognostica, quae praecipuae sunt notae, desumuntur ex symptomatum apparentia, ab ex∣cretorum natura, & virium statu.

XII. 1. Peripneumonia Pleuritidi aut Anginae superveniens plerun∣que deterior est, quam per se exorta, aut alterutri ex iis succedens: quod si morbum hunc, quocunque modo exortum, mox febris acuta cum siti immani, vigiliis & orthopnoea excipiant, male; multoque adhuc dete∣rius habet, si insuper delirium, phrenitis, motus convulsivi, aut hemiple∣gia accesserint. Porro haud minus in discrimine peripneumonicus versa∣satur,

si valde anhelus, vomitu immani, aut crebra leipothymia, cum pul∣su debili, & sudore frigido afficietur. Quippe dum haec symptomata ur∣gebunt, sanguinis in pulmone obstructio minime expeditur, nihil coqui∣tur, aut sputo rejicitur, quin sanguinis circulatione magis & magis impe∣dita, ojusque accensione per respirationem inhibita, spiritus animales per∣turbantur, & demum fatiscunt, donec una cum virium omnium prostra∣tione flamma vitalis extinguitur.

XIII. 2. Quoad prognosin ab excretis, observamus periculosam esse Pe∣ripneumoniam, in qua nihil expuitur; proxime huic, quando sputum tenue & crudum est, cum sanguine permixtum; longe melius habet, quando sputum flavum & crassum est, cum pauco sanguine interspersum. Urina ab initio flava, bonae consistentiae, cum enaeoremate, indicat sangui∣nis recrementa fere tota in loco affecto deponi; cum ab eo statu in cras∣sum & turbidum mutatur, indicat materiam morbificam ex ea parte rursus in cruorem resorberi; sin ejusmodi urina subito in tenuem mutatur, deli∣rium aut mors impendet. Sudor copiosus, urinae profluvium, Diarrhoea, haemorrhagia narium, fluxus mensium, aut haemorrhoidum, saepe bonum in hoc affectu denotant; imo quaelibet harum evacuationum, tempestive eveniens, non raro morbum solvit.

XIV. 3. Virium status ad prognosin in hoc morbo rite faciendam ma∣gni semper momenti est: saepenumero enim cum symptomata horrenda, uti febris intensa, respiratio summe laboriosa, cum tussi, vigilia, aliisque signis infaustis urgebit; si pulsus adhuc fortis & spiritus animales in vi∣gore persistant, melior aegrotantis spes erit, quam si rebus istis plus sedatis pulsus debilis, & spiritus torpidi aut oppressi fuerint.

XV. Circa Peripneumoniae Therapeiam primaria indicatio est, ut san∣guis vasis pneumonicis impactus, & obstructionem phlegmon 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 efficiens, inde discuti & circulationi pristinae restitui possit. Quod si fieri nequit, secunda indicatio erit, ut materies ista rite coquatur, aut suppuretur, & per sputum citissime educatur.

XVI. 1. Dum prior indicatio praevalebit, medendi intentiones erunt hae sequentes. Imprimis ut sanguinis ad partem affectam uberior affluxus rescindatur, aut quoquo modo inhibeatur. Secundo annitendum erit, ut materies in pulmone stagnans, vel extravasata, à venis in reliquam mas∣sam resorbeatur, & circulationi reddatur. Quod ut melius fieri possit, tertio sanguis lentore sive viscositate sua, qua fluiditas ejus impeditur, li∣berari debet. Quarto item symptomatis valde urgentibus, sc. febri, tussi, vigiliis, & dyspnoeae, per idonea remedia occurrendum erit. Sin vero his non obstantibus indicatio altera in usum venerit, remediis modo citatis maturantia, & expectorantia vulgo dicta accensere oportebit.

XVII. 1. Ut primae & secundae insimul intentioni satisfiat, phleboto∣tomia fere in omni Peripneumonia requisita est, imo interdum saepius ite∣rari debet; nam vasa sanguine depleta non solum morbi fomitem subtra∣hunt, sed & materiem loco affecto impactam resorbent. Quapropter, si vires constabunt, & pulsus satis robustus erit, sanguinis missio liberalior statim ab initio convenit; secus vero ea in quantitate modica celebretur, subinde tamen pro data occasione repetenda. Supra innuimus sanguinem in Peripneumonia, item in Pleuritide detractum, postquam refrixit, in su∣perficie sua pelliculam viscosam & discolorem habere: porro observare est cruorem modo totum, modo tantum portionem ejus, mutationem hanc subire. Si quando enim sanguis intra tres aut quatuor disculos recipia∣tur, interdum in omnibus, saepius vero in secundo & tertio vitiosus, atque in primo & ultimo satis laudabilis apparebit. Quare vulgo praecipitur sanguinem eousque semper emittendum esse, donec qui ita depravatus est, exire incipiet; & si vires ferant, emissionem ejus continuandam

esse, done•• iterum bonus effluat. Profecto hanc praxin uti frequen•• ex∣perientia, ••ic etiam ratio satis comprobat; quippe in hoc morbo, siquidem haud totus illico sanguis lentorem istum acquirat, portiones primo depra∣vatae circa obstructionis locum maxime aggregantur, & circumcirca in vasis minoribus haerent. Quare sanguis per phlebotomiam prim•• exiens saepe culpa vacabit; dein vasa depleta alterum morbificum prius stagnan∣tem excipient, & circulationi reddent; cumque portiones ejus juxta con∣sitae juncto velut agmine ferantur, ad venae orificium delatae simul effluunt, & postquam ista ••anguinis vitiosi aggeries tota effluxit, reliquus stati•• purior succedit. Quare in hoc casu vena semper cum orificio ampliore secetur, atque sanguis è scatebra non tantum pleniore, sed & continuata detrahatur; secus enim si in media phlebotomia, sanguine vitiato ef∣fluente, foramen (uti quorundam mos est, ne spiritus exolvantur) digito occludatur, cum denuo aperitur, cruor sati•• purus proxime effluet, vitioso, si quid ejus reliquum erit, praeterlapso, & non statim ad orificium istud redituro. Praeter phlebotomiam multa alia remedia, viz. quae••unque sanguinis turgescentiam reprimunt, & ductus ejus, quo materies morbifica resorbeatur, deplent, hic in usum veniunt. Quare victus tenuissimus ex meris fere hordeaceis & avenaceis praescribitur: & si cathartica, quia san∣guinem exagitant inque partem affectam impetuosius adigunt, omnino pro∣hibentur; attamen clysteres, qui alvum blande subducunt, & sanguinis recrementa versus alvum solicitant, quotidie exhiberi debent. Insuper Julapia & Apozemata attemperantia, quae sanguinis fervorem compe∣scunt, & serositates ejus superfluas prolectant, quin & pectoris vias blan∣de aperiunt, cum fructu sumun••ur.

XIX. Tertia medendi intentio, quae sanguinis lentorem, seu viscosita∣tem obstructivam adimendam respicit, per remedia, quae compagem ejus nimis strictam reserant, & salium combinationes dissolvunt, omnino per∣ficietur. Et quidem ejusmodi remedia, quae sub hoc respectu ratio & A∣nalogia dictitarent, per longam experientiam jam jam in usu ad••ibentur. Enimvero pulveres testacei, dens Aprugnus, mandibulum pisci•••• u••il▪ aliaque sale Alcali praedita, item sal prunellae, à practicis fere omnibus tum Antiquis, tum modernis praescribuntur. Sp. salis Armoniaci, C. C. in hoc morbo insigne juvamen s••pius contulisse novi: & propter eandem ratio∣nem est, quia nempe sal volatilis prodest, quod infusio stercoris equini, etsi vulgare sit remedium, opem saepe egregiam praestat.

XX. Quarto quoad symptomata eorumque medelas, pleraque remedi•• his appropriata cum prioribus coincidunt; nam contra febrem eadem Ju∣lapia & Apozemata, quae sanguinis aestum sedant, simulque spiritus ani∣males ••ecreant, communissimi sunt usus: quibus insuper, respectu tussis & dyspnoeae, remedia pectoral••a temperata adjunguntur. Maxima diffi∣cultas est quid contra vigilias, si quando gravius urgebunt, exhibere opor∣••ebit; quippe opiata, quia respirationem, quae in hoc morbo jam jam impedita est, amplius laedunt, vix tuto sumuntur, imo interdum per••i∣ciosa evadunt. Quapropter laudana, & fortiora Opii praeparata, in Peri∣pneumonia cane pejus & angue vitentur; interea tamen Anodyna, & hy∣pnotica mitiora, ut: imprimis aqua & syrupus papaveris Rhoeados, non ••antum conceduntur, verum in hoc morbo, & pleuritide, remedia specifica habentur: caeterum Diacodiatis, dummodo vires constent, & pulsus satis ••ortis & la••dabilis fuerit, interdum uti licebit. Ad dolorem pectoris, st quando molestus fuerit, linimenta, fotus, & cataplasmata interdum ex∣hiberi expediat.

XXI. Indicatio Therapeutica secundaria, eujus intentiones sunt ma∣••••riam pulmonibus impactam (siquidem ea discuti aut resorberi nequeat) 〈…〉〈…〉quere, & pe•• sputum excernete, medicamenta vulgo maturantia &

expectorantia requirit; quae tamen utraque temperata sint oportet, quae nemp•• sitim & aestum febrilem sedant potius quam exasperant. Hujus∣modi remediorum, pectoralium prop••ie dictorum, species in capite de Tussi supra recensuimus; praescripta selectiora, & ad hunc affectum maxi∣me accommoda, infra subdentur.

Remediorum Formulae.

1. 2. Medicamenta ad primam & secundam intentionem conducentia juxta formulas sequen••••s praescribuntur.

Rec. Aq. Cardui Maria Unc. x. Papaveris R••oead. Unc. iij. syrup. ejusdem Unc. j. Margarit. praeparat. Drach. j. f. Julapium. Dosis cochl. vj. quarta quaque ••ora.

Rec. Aq. Cerasorum nigrorum, Cardui benedicti, Melissae, ana Unc. iv. pulv. den••is Aprugni Drach. j. syrup. Violac. Drach. x. f. Julapium, su∣mend. eodem modo.

Rec. Radic. Graminis Unc. iij. rasur. Eboris, C. C. ana Drach. iij. pas∣sular. exacinat. Unc. iss. Liquiritiae Drach. ij. coquantur in aq. fontan. lib. iij. ad ij. colaturae adde syrup. Violacei Unc. j. salis prunellae Drach. j. f. Apozema: sumatur ad Unc. iij. vel iv. ter in die.

XXII. Propter eandem intentionem, viz. ut vasa depleta morbi fo∣mitem subtrahant, aut ipsammet materiem morbificam resorbeant, etiam Catharsis à multis praescribitur. In veterum praxi contra hunc morbum, sicuti & plerosque alios, post phlebotomiam, praeparantia & purgantia, ritu constante institui solent; atque nuper Chymici cum majori audacia vomitoria propinant, & prae caeteris quibusque remediis in Peripneumo∣nia praedicant. Quinimo phlebotomia neglecta, aut interdicta, praecipuum sanationis cardinem in Emeticis stybeatis collocant: quo temerario illo∣rum consilio nes••io an quidquam perniciosius excogitari possit. In rusticis & robustis corporibus interdum haec pharmacia impune celebratur, ple∣runque tamen haud minus infructuose; in teneris vero constitutionibus, vix veneno inferius censeri debet. Quod vero ad catharsin spectat, etsi non statim ab initio conveniat, quin fere semper officit; attamen finita ma∣teriae morbificae fluxione, & sedata sanguinis effervescentia, cum pharma∣co solutivo corpus blande evacuare licebit.

Rec. Decoct. Sennae Gereonis Unc. iv. syrup. Rosarum solutiv. Unc. j. misce f. potio. Vel,

Rec. Sennae. opt. Drach. iij. Cassia totius, Tamarindorum, ana Unc. ss. sem. Coriandri Drach. ij. coquantur in aq. fontan. s. q. ad Unc. vj. co∣laturae adde syrup. Violacci Unc. j. clarificetur cum ovi albumine, & exhi∣••••atur.

XXIII. Purgantia non semper, nec unquam tem••re in hoc morbo pro∣pinentur: verum Enemata crebro, imo plerunque quot▪ diano sint in usu; haec autem lenia tantum sint, & emollientia, quae, sine magna humorum aut sanguinis agitatione, alvum blande subducant. In hunc finem lac, aut serum lactis, cum Saccharo rubro, aut syrupo Violaceo saepe convenit: vel, Rec. Folior. Malvae utriusque, Meliloti, Mercurialis, ana M. j. sem. ••ini Faeni∣••ul. dulc. ana Unc. ss. pruna dulcia n. vj. coquan••ur in aq. ••o••an. s. q. ad lib. j. cui adde syrupi Viol••cei Unc. j. Sacchari Drach. x. salis prunell•• Dra••••. j. f. enema.

XXIV. 3. Medicamenta propter tertiam intentionem, viz. sanguinis Jentorem dissolvendum, exhiberi solent sub forma pulveris, spiritus, hau∣itus, vel boli, juxta modos sequentes.

1. Pulveres.

Rec. Oculor. Caneri pulv. Drach. ij. salis prunellae Drach. iss. Sacchari perlati Drach. j. f. pulvis, dividatur in vj. partes, sumatur una sexta qua∣que hora, cum Julapio, vel Apozemate appropriato.

Rec. Pulv. dentis Aprugni (vel mandibul. piscis Lucii) oculor. Cancri, ana Drach. iss. storum salis Armoniaci, pulv. slorum Papaveris Rhoead. ana Drach. ss. misce pro iv. dosibus.

2. Spiritus & Liquores Chymici.

Rec. Spir. salis Armoniaci cum Olibano destillat. Drach. iij. Dosis gutt. xij. ad xv. vel xx. ter in die.

Rec. Spiritus Urinae vel Fuliginis Drach. iij. detur eodem modo.

Rec. Spiritus Nitri dulcis, viz. cum spiritu Vini saepius cohobati, Drach. iij. Dosis gutt. vj. ad x. eodem modo.

Rec. Spiritus Tartari Unc. ss. Dosis gutt. xv. ad xx. vel xxv. cum vehi∣culo idoneo.

Rec. Mixturae simplicis Unc. j. Desis Scrup. j. ad Drach. ss. eodem modo.

3. Haustus.

Rec. Aq. Cardui lib. j. Stercoris equini recentis Unc. iij. dissolve calide, & filtra. Dosis Unc. iij. vel iv. bis aut ter in die, addendo syrup. Violacei vel Papaveris Rhoead. Unc. ss.

Rec. Folior. Taraxici M. ij. contus. affunde aq. Cardui Mariae lib. ss. Theriacalis Unc. ss. f. expressio; cui adde pul. Oculor. Cancri Drach. j. sum. cochl. iv. ad vj. ter in die.

XXV. Quarta medendi intentio respectu Symptomatum maxime ur∣gentium diversimodos medicamentorum apparatus suggerit. 1. Respectu febris Julapia & Apozemata superius descripta conveniunt. Porro Cri∣stalli mineralis usus valde frequens esse debet. 2. Ad tussim & dyspnoeam linctus, eclegmata, & decocta, vel Julapia pectoralia cum fructu exhi∣bentur.

Rec. Syrupi Jujubini, Capillorum Veneris, ana Unc. iss. Violacei Unc. j. florum Nitri Scrup. j. f. linctus, sumendus subinde lambendo.

Rec. Syrup. Dialihaeae Unc. j. Diacodii, Papaveris Rhoead. ana Unc. ss. Oeulor. Cancri tenuissime pulv. Scrup. ij. f. linetus sumend. eodem modo.

Rec. Syrup. de Hyssopo, Liquiritiae, ana Unc. iss. pul. florum Papaveris Rhoead. Scrup. j. Oculor. Cancri Drach. j. Lohoch de Pino Drach. vj. misce, f. Eclegma: de quo sumatur qu. Nucis Moschat. quater aut saepius in die.

Rec. Raedic. Graminis, Chaerefolii, Althaeae, ana Unc. j. ficus iv. Jujub. Sebesten. ana n. vj. Passularum solis Unc. j. Liquiritiae Drach. iij. Hor∣dei Unc. ss. coquantur in aq. fontan. lib. iij. ad ij. f. colatura: cujus Dosis Unc. iij. vel iv.

Rec. Passularum exacinat. Unc. iss. Corylos iv. incisas, Liquiritiae incis. Drach. iij. aq. Hyssopi lib. iss. s. a. f. infusio clausa & calida per sex horas;

colaturae adde syrup. de Althaea Unc. iss. f. Julapium. Dosis cochl. iij. vel iv. saepius in die sensim deglutiendo.

Tertio contra vigilias. Rec. Aq. Papaveris Rhoead. Unc. iij. syrup. ejusdem Drach. vj. Aq. Epidemic. Drach. ij. f. haustus hora somni su∣mendus.

Si pulsus sit fortis, & vires constiterint. Rec. Aq. flor. Paralyseos Unc. iij. syrup. de Meconio Unc. ss. f. haustus hora somni sumendus.

4. Si dolor circa locum affectum molestus erit, Rec. Unguent. Dialthaea Unc. ij. olei Amygdal. dulc. Unc. iss. misce, f. linimentum cum charta emporetica tenuiore adhibendum.

Rec. Unguent. Dialthaeae, Pectoralis, and Unc. iss. olei Lini expressi reten∣tis Drach. j. cui Rec. Emplastr. de Mucilaginibus q. s. f. emplastrum pro pectoris regione supra locum affectum applicandum.

XXVI. Quinto propter ultimam medendi intentiouem, quae, indica∣tioni secundariae succurrens, medicamenta maturantia, & expectorantia prae∣scribit, formulae sequentes conveniunt.

Rec. Olei Lini recenter expressi Unc. iij. syrupi Violacei Unc. ij. Aq. Hys∣sopi lib. ss. misce in vitro. Sum. Unc. ij. vel iij. ter in die, vas prius con∣quassando.

Rec. Olibani pulv. Drach. j. ponatur in pomo excavato, & coquatur cine∣ribus calidis; comedat bora somni repetendo per tres aut quatuor vices.

Rec. Olei Amygdal. dulc. recentis. Syrup. Capil. Veneris, ana Unc. iss. Sacchari candi Drach. ij. terantur in mortario vitreo ad perfectam mixtio∣nem: f. linctus cum bacillo liquiritiae saepius in die sumendus: item cocbl. j. ter in die in haustu liquoris possetici capiatur.

Quoad caetera, remedia ad Phthisin incipientem praescripta etiam in hoc casu prosunt.

XXVII. Facile hic esset Peripneumonia affectorum Historias, ac instan∣tias plurimas congerere: sed cum simili ritu & morbi typus & symptoma∣tum rationes pene in omnibus habeant, sufficit hic exemplum solummo∣do unum aut alterum notare. Itaque dum haec scriberem, ad Peripneu∣moniacum graviter aegrotantem accersor. Hic in Aetate 50 circiter an∣norum, corporis macilenti & temperamenti biliosi, à frigore suscepto in febrem, cum tussi, dolore pectoris, & respiratione difficili incidit. Cum ita quatriduo sine ullo remedio aut administratione medica laborasset, repe∣ri insigniter febricitantem, cum siti & immani praecordiorum phlogosi, difficillime & cum Thoracis nixu & Bronchiarum strepitu aegre respiran∣tem, ut plane in ipso mortis agone positus videretur. Huic cum pulsus (etsi celer, & perturbatus) satis tamen fortis esset, illico phlebotomiam praescripsi, ad Une. viij. vel x. à qua cum parum levaminis recepit, post tres horas immisso prius clystere repetendam ad Unc. xij. praecepi: insu∣per Spiritus C. Cervi gut. 12. sexta quaque hora cum Julapio appropriato, & intermediis temporibus pulveris sequentis Dosin exhibendam curavi. Rec. Pulv. Oculorum Cancri, Salis prunellae, ana Drach. iss. Margaritar. Drach. j. Sacchari candi Scrup. ij. f. Pulvis, dividatus in octo partes. Porro cepit hau∣stum Apozematis pectoralis saepius ad libitum. Horum usu intra tres horas symptomata omnia remittere coeperunt, atque nocte insequenti sudavit, & aliquantulum doemivit; postridie phlebotomia iterabatur, & deinceps iisdem remediis continuatis intra quatuor aut quinque dies integre con∣valuit. Sanguisè vena detractus in superficie viscosus semper & deco∣lor fuit.

XXVIII. Vir quidam generosus temperamento sanguineo & habitu cor∣poris Athletico praeditus, post vini potum immoderatum sebrem cum Peri∣pneumonia gravissima contraxit, adeo ut siti & calore summe urgentibus, erectus usque in lecto aut Cathedra sedens, & creberrime anhelans aerem flammae vitali sustinendae parem vix ac ne vix introducere potuerit. Cum phlebotomiam copiosam ferre nequiret, sanguinem bis aut ter de die in diem detraxi; enemata crebra injiciebantur: insuper Apozemata, Jula∣pia, item spiritus Armoniaci, ac pulveres testacei per vices exhibebantur. Intra quatuor aut quinque dies febris remisit nonnihil, item melius respi∣rare, & somnos interdum breves capessere c••••pit, usque tamen de pecto∣ris gravamine insigni & spirabilium oppressione intolerabili querebatur: Quare cum phlebotomia non amplius tuta foret, vesicatoria peram∣pla brachiis & cruribus applicai: ulcuscula in brachiis brevi sanaban∣tur, in Tibiis vero excitata, non tantum aperta manebant, verum post quinque vel sex dies in immensum fluebant, & deinceps fere per men∣sem ichoris acerrimi copiam ingentem quotidie profundebant; interea pulmones sensim melius habuere, & demum sarcina omni immunes eva∣sere; denique ulcuscula vesicatoriis excitata aegre admodum, & non sine crebra pharmacia persanari potuerunt.

CAP. IX.

De Pleuritide.

QUanta intra Pleuritin & Peripneumoniam sit affinitas, super innui∣mus; nimirum quod, licet uterque affectus interdum solitarius, & ab altero separatim existat, saepius tamen aut coincidunt, aut alter, modo hic, modo iste, alteri supervenit, aut succedit. Utriusque eadem Proca∣tarxis, viz. sanguinis ad lentescendum, simulque effervescendura Dia∣thesis; quinimo eadem causa conjuncta est, nempe vasorum alicubi mi∣norum, ob talem sanguinis dispositionem obstructio phlegmon 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; por∣ro à Medicis plerisque neotericis ad utrumque morbum eadem praescribi∣tur medendi methodus: potissima discriminis ratio, qua ab invicem di∣stingnuntur, à locis affectis, quae nomina eorum denotant, defumitur. Enim vero sanguis, ad obstructionem inflammateriam alicubi acciendum praedispositus, morbi nidum ideo saepius in pectore defigit; quoniam hic, propter incendii vitalis focum, immanius efflagrat; ac insimul effluviis vaporosis aliisque recrementis, quae circulationem praepediunt, minime liberatur. Quibus accedit, quod regione hac clausa sanguinis compages, per ductus angustiores transitura, non, uti in visceribus imi ventris, aut fermento quopiam reseratur, aut succo aquoso recens diluitur: itaque si forsan cruor, per arterias vertebrales in membranam costas succingentem provectus, in transitu suo circa vasorum angustias aut intercapedines hae∣rebit, affectus, de quo nunc agitur, succedet: pariter si quando intra ductus pulmonares obstructio contingat, peripneumonia, prout supra osten∣sum est, excitabitur. Quamobrem juxta morbi hujus Pathologiam supe∣rius traditam, quae ad pleuritidis tum Theoriam, tum Therapeiam spe∣ctant, facili negotio designari possunt.

II. Morbi hujus (quoties primarius & solitarius existit) sedem in pleura seu membrana costas internas succingente consistere, tum doloris sensus, tum observationes Anatomicae Pleuriticorum defunctorum habitae plane testantur. Est autem Pleuritis vera & singularis, inflammatio ipsius pleurae, ex affluxu sanguinis effervescentis, simulque lentescentis, per arterias vertebrales excitata, cum febre continua & acuta, dolore lateris pungente, tussi, & difficultate spirandi.

III. Cansa hujus proxima, est sanguis in membranae istius vasis minori∣bus ac interstitiis (pariter ac in Peripneumonia) ob lentorem obstructus, aut extravasatus; dein ob turgescentiam copiosius ibidem aggestus, proinde∣que phlegmonen excitans. Huic supervenit dolor acutus, ob solutionem continui in parte maxime sensili; item tussis oritur, propter irritationem musculis intercostalibus impressam; insuper & respiratio difficilis, ob fibras musculares quoad actionem suam laesas; quae siquidem contractiones longas & validas perficere nequeant, debiles, sed & crebriores inire co∣guntur: secus ac in Peripneumonia, in qua symptoma istud à pulmone nimis oppleto & infarcto oritur. Febris à sanguinis effervescentia cietur, & Pleuritidis fere semper comes potius quam effectus est. Enimvero san∣guis, à quacumque causa in turgescentiam febrilem actus, si infimul in compage sua constrictus ad lentescendum aptus fuerit, una cum febre sae∣pissime Pleuritin, vel Peripneumeniam, vel utramque inducit. Hinc observare est morbum hunc speciem saepe variare, & locum mutare, viz. de Pleuritide in Peripneumoniam, ac vice versa; dein ab utroque, aut al∣terutro

in Phrenitin, aut Anginam migrare: in quantum sc. cruor inter ef∣fervescendum exuvias suas viscosas modo in hac parte, modo in illa, modo simul in pluribus deponit, dein iterum resumit, ac varie transfert.

IV. Causae Pleuritidis remotiores eaedem prorsus ac Peripneumoniae, viz. quaecumque sanguinem ad lentescendum, simulque effervescendum prae∣dispositum exagitant, inque turgescentiam febrilem concitant. Huc spe∣ctant caloris & frigoris excessus, pororum constipatio subita, crapula, vini aut liquorum ardentium potus, exercitium immodicum; quando∣que aeris constitutio maligna hunc morbum sere quibusvis inducit, & e∣pidemicum reddit: cui accedit, quod nonnullis à constitutione sua, aut consuetudine, hic morbus admodum familiaris existat; proinde ut san∣guinis intemperies, per quamvis fere occasionem inducta, mox in Pleu∣ritida transeat.

V. Ex praedictis morbi hujus signa, quibus tum quoad essentiam suam dignoscitur, tum ab aliis morbis, & praesertim à Pleuritide notha, & Peripneumonia dictinguitur, satis manifesta apparent. Notandum vero lateris dolorem quandoque valde molestum exoriri, qui cum pleuritin mentiatur, pro ea interdum, licet perperam, sumitur. Enimvero in quibusdam scorbuto, & affectibus nervosi generis obnoxiis, nonnunquam accidit humorem acrem, & summe dolorificum in pleuram, aut musculos intercostales descendere, ibique defixum, cruciatus acerrimos inferre; quae tamen affectio à pleuritide discriminatur, quatenus ea febre ac siti vacat, pulsus usque moderatus & laudabilis perstat, non raro appetitus, imo & vires constant; porro dolor haud diu fixus est, aut uni limitatur loco, sed senum huc illuc in partes vicinas repit, juxta quod materies, per fibrarum ductus, è loco in locum dilabitur..

VI. Morbi hujus differentiae haud plures occurrunt; attamen distingui solet, quod nempe sit vel exquisita & vera, qualem modo descripsimus; vel notha, quae sedem in musculis intercostalibus vel in eorum interstitiis habens, à flatu, vel humore seroso & acri ibidem aggesto procedit; atque sine phlegmone, aut febre dolorem minus acutum excitat: cumque do∣lor exterius consitus sit, aegrotantes plerunque in latus oppositum melius quam in affectum decumbunt, secus ac in pleuritide vera. Secundo Pleu∣ritis aut simplex est, vel cum Peripneumonia, aut alio quodam affectu complicata; & sic vel primaria, vel secundaria est, vel cum altero affectu connata.

VII. Quod spectat ad morbi hujus prognosin, Hippocrates plura te∣cmeria notavit, quibus pleuriticis bonus aut malus eventus significatur. Singula haec percurrere, & commentariis adjectis explicare, nec otium erit, neque operae pretium videtur. Quod rei summa est, de pleuritico expe∣ctatur, vel ut morbus statim solvatur partim crebra & libera phlebotomia, & partim sudore critico die quarto vel citra octavum exorto; vel ut his non rite succedentibus, diutius protianatur; & tunc saepissime huic morbo peripneumonia, aut empyema, vel utrique affectus superveniunt, è qui∣bus sequitur morbi solutio non nisi lenta & incerta, & saepissime aleae periculosae plena.

VIII. Peripneumonia pleuritidi non statim judicatae (uti saepius assolet) superveniente, tota spes in sputo mature concoquendo & cito expectorando consira est: hoc enim si laudabile & copiosum fuerit, atque facile & festine excernatur, saepe morbum utrumque in totum solvit. Attamen haud pro∣pterea sequitur materiam pleuriticam è latere in pulmonesper ductus nescio quos caecos derivari aut eandem, è pleura in cavitatem pectoris exudatam, à pulmonibus imbibi, & demum per ductus sursum antlari, & soras excerni. Sed cum Peripneumonia Pleuritidi supervenit, atque materies, pulmonibus impacta, per sputum evacuari incipit, adeo ut loca affecta

pulmonaria continue depleantur; sanguis ••••burram alteram in pleura defixam resumit, eamque ad pulmones, ubi exportationis loca patefiunt, sputo ejiciendam defert. Quod si pleuritis neque per se, neque per pe∣ripneumoniam adscitam judicabitur, tandem vel abscessu in pleura, aut etiam in pulmone facto, Empyema succedit; vel materies omnis, in pul∣monem delata, ibidemque putrescens, & visceris unitatem solvens, Phthi∣sin aegre sanabilem, aut exitialem parit.

IX. Circa pleuritidis curationem, quandoquidem hujus morbi status, crisis & tendentiae multiplices fuerint, pro vario ipsorum respectu indi∣cationes Therapeuticae diversimodae occurrunt; & pro re nata juxta pru∣dentis medici consilium, primitus institui, & subinde alterari, aut con∣tinuari debent. Enimvero alia convenit methodus ad Pleuritin simpli∣cem, & solitariam, atque alia si cum Peripneumonia complicetur; insu∣per aliam atque aliam ordinare oportet, si forsan aut per sputum crisis expectatur, aut, rebus in pejus euntibus, morbus vel in empyema transi∣turus, vel ad phthisin inclinat. Quod ad tres casus posteriores, viz. quan∣do Pleuritis primo incipiens in Peripneumoniam, vel Empyema, aut de∣nique diathesin phthisicam transit, ratio medendi appropriata in cujusque horum morborum pathologiis particulatim traditis designatur. Quod ita∣que ad praesens institutum pertinet, ad Pleuritin primariam, & simpli∣cem tres indicationes se offerunt, sc. Curatoria, Praeservatoria, & Vi∣talis.

X. Prima Indicatio Phlegmonen, sive sanguinis in pulmone obstructio∣nem, omni modo quam citissime tollendam curat; in quem finem Phle∣botomia omni semper aevo à medicis quibusque (exceptis tantum fana∣ticis quibusdam aut pseudo-chymicis) velut remedium praecipuum prae∣scribi solebat. Cujus ratio prorsus eadem est, ac in Peripneumonia, & ple∣risque aliis affectibus, propter sanguinis alicubi remoram, & proinde ag∣gestionem excitatis: nimirum quod vasa sanguifera multum inanita, non tantum morbi fomitem rescindant, sed & materiem, quae causa ejus con∣juncta est, resorbeant, & alio deferant. Quamobrem sanguis in pleuritide, modo vires constent, & pulsus sit fortis, liberrime detrahatur. Et quidem longe praestat eam prima, & quaque deinceps (quoties repetere opus erit) vice plenius emitti, quam phlebotomias parciores saepius iterare. Quippe sanguinis lentescentis, ac in viscositatem degeneris, portiones quamplu∣rimae circa locum affectum aggregantur; quae nisi vasis per phleboto∣miam copiosam valde depletis, illinc avocentur, & magna ex parte foras effluant, sanguinis missio effectu desiderabili frustrabitur. Quare quod medici quidam praescribunt, sanguinem in pleuritide usque ad leipothy∣miam hauriendum esse, rationi haud incongruum videtur; quam vis ea praxis haud temere facienda sit: quoniam omnis evacuatio virium te∣nori & tolerantiae proportionari debet, quam regulam talis phlebotomia excedit.

XI. Quanquam autem de sanguine in pleuritide mittendo generalis fere omnium medicorum fuit consensus; attamen circa locum, quae vena aperiri debeat, maxima semper lis erat. Hippocrates & Galenus è dextro latere laborantis venam secabant; postea Arabes &c eorum asseclae Irali ac Galli, aut saphenam aut basilicam lateris oppositi apericbant, phleboto∣miam ejusdem lateris sub piaculo damnantes. In sequiore tamen aevo Graecorum antiquorum praxis paululum revixit, ut nonnulli venam ejus∣dem lateris secare auderent; usque tamen alteri alteros oppositae sententiae authores, quoties infaustus contigit eventus, quasi homicidii reos judica∣bant. Dumque adeo inter medicos circa phlebotomias haud minor quam inter Judaeos & Samaritanos circa latreias sacrum locum decertario esser, tandem circulationis sanguineae doctrina à Cl. Harveo, novae instar facis

prodita, controversiae hujus nebulas omnes discussit; statim ut liquido appareret perinde fere esse, sive in pleuritici latere affecto, sive opposito vena secetur; quamvis nostro seculo mos invaluerit, primo & potius ve∣nam affecti lateris aperire. Attamen vena brachii sive hujus sive istius aperta, immediate nihil omnino ab arteria vertebrali aut à pleura detrahit; tantum venae Azygi aut vertebralis rami sunt, quae sanguinem è loco affe∣cto excipiunt: hoc autem ut faciant, non alio modo deplentur illi, nisi quod totius sanguinis quantitas per phlebotomiam ubicunque factam mi∣noratur. Pro vena lateris affecti potius secanda tantum hoc dici potest, quod vena basilica depleta arteriae brachiales uberiorem sanguinis penum exci∣piunt; hinc Aortae rivus sanguineus, ex isto latere rapidius versus ramos brachiales decurrit, ac interea forsan in celeri isto transitu suo, paulo mi∣nus sanguinis arteriis vertebralibus pro morbi somite infundit. Quod spectat ad opinionem istam, sanguinem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 è loco in locum quan∣doque uberius deferri, hinc ut, pulmone dextro aut hepate phlegmone aut obstructione obsessis, pars dextra capitis doleat, & faciei plus rubescat; dico interdum ita fieri, quoniam aegrotantes super latus affectum constan∣ter in lecto decumbunt; proinde ob vasa compressa, sanguis in partibus aliis ejusdem lateris inter circulandum diutius moratur. Super his, cum phlebotomiae historiam, & Aetiologiam trademus, altius inquiretur.

XII. Quod si phlebotomia, ob pulsum debilem, & functionis Anima∣lis languorem, nec primo celebrari, neque dolore licet plurimum urgente, iterari debeat; hujus vicem cucurbitae cum scarificatione, loco dolenti adhibendae, bene supplent. Riverius & Zacutus Lusitanus notabilia cu∣rationum hoc remedio effectarum exempla citarunt. Et quidem haec praxis rationi satis firmae inniti videtur; nam sanguine è latere affecto, detracto, qui in vasis vicinis aggestus, morbi causa conjuncta est, commo∣vetur, & partim extrahitur, partimque circulationi redditur. Porro ad tollendam pleurae phlegmonen, praeter sanguinem phlebotomia libera aut scarificatione detrahendum, etiam humores serosi, aliique recrementitii, tum è massa ejus, tum è visceribus per sedem, urinam, ac sudorem solici∣tari, ac blande excerni debent. Cathartica fortiora jure interdicuntur, quia sanguinem exagitant, inque loca affecta altius impingi faciunt. Quod autem chymici quidam celebres, viz. Ang. Sala, Hartmannus, M. Ru∣landus, cum multis aliis, vomitoria stybeata pleuriticis quibusque audacter exhibent, & pro remedio optimo praedicant, mihi sane nec tutum hoc, nec rationi congruum videtur; unica, ut opinor, juvandi ratio, eaque valde incerta & discrimine plena potest esse, viz. ut pharmaco vehemen∣tius operante, dum laborantes spirituum exolutiones, aut leipothymias patiuntur, sanguinis vigor omnis & turgescentia concidant, proindeque fibrae nerveae corrugationes aut contractiones suas dolorificas remittant, arque vasa sanguifera plurimum inanita materiam morbificam resor∣beant: interea periculum est ne humores violenter commoti, ad partem affectam impetuosius ruant; saltem ne spiritibus nimium dejectis, & na∣turae opere circa materiae morbificae coctionem aut secretionem perturbato, vires succumbant, antequam morbus judicabitur. Interea tamen enemata crebri aut quotidiani sint usus: quinimo pharmaca interdum solutiva mitiora, modo febris non admodum intensa sit, concedantur. Julapia, & decocta attemperantia, atque sudores vel urinas blande moventia, qua∣lia supra ad Peripneumoniam praescripsimus, hic etiam conveniant; ca∣lidoria quaeque acria, sive aromatica, aut spiritu vinoso praedita, sedulo vi∣tentur.

XIII. Secunda Indicatio Praeservatoria, contra sanguinis lentorem, & effervescentiam destinata, ejusmodi medicamenta praescribit, quae, cum s••le volatili aut Alcalisato constent, salium acidorum, fixorum, aut

alias 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, cum aliis particulis crassioribus combinationes initas de∣struunt. In quem finem oculi, aut chelae cancrorum, dens apri, lapis car∣pionum, mandibulum piscis Lucii, os cordis cervi, priapus cervi, sal prunel. sal coralliorum, sal urinae, aut C. C. volatilis, pulvis sanguinis hircini, infusio stercoris equini, Sp. C. cervi, salis Armoniaci. Sp. Tartar, Mixtura simplex, Bezoarticum minerale, Antimonium diaphoreti∣cum, flores salis Armoniaci in pleuritide remedia perquam celebria exi∣stunt.

XIV. Tertia Indicatio vitalis, quae prospicit, ut vires & calor vi∣talis durante morbi cursu in debito tenore ac statu praeserventur, praescri∣bit imprimis aptam victus rationem, ac insuper remedia Cardiaca, & A∣nodyna, quaeque aliis si forsan emergant, symptomatis tempestive oc∣current. Primo in pleuritide vera victus tenuissimi ratio, ex meris sc∣avenaceis, ac hordeaceis institui debet, & pro potu ordinario ptisana, aut cervisia lacteata potius, quam cervisia simplex convenit: quanquam in siti immani etiam haec in quantitate moderata concedenda sit. Insuper ad sitim restinguendam Julapia, Apozemata & emulsiones per intervalla sumantur: quibus omnibus sal prunellae adjiciatur. Secundo Cardiaca solum temperata adhibeantur, quae spiritus animales blande refocillent, & sanguinis, plus debito efflagrantis, accensionem minime intendant. Propter has intentiones. Aq. Cardui Mariae, Card. benedicti, Melissae, Bo∣raginis, Paralyseos, Cerasorum nigrorum, cum fructu exhiberi solent: quibus Margaritarum & Coralliorum pulvis adjiciatur. Tertio Anodyna tum in∣tus ad somnum, si quando valde deficiat, conciliandum; tum extus ad do∣lorem lateris leniendum adhibere oportet. Prioris generis usitatiora sunt Papaveris Rhoeados aqua destillata, syrupus, & pulvis, quae in Pleuritide aeque ac Peripneumonia, Specifica aestimantur. Porro cum dolor valde acutus, & vigiliae plurimum urgebunt, etiam Diacodiata propinare lice∣bit. Contra dolores linimenta, fotus, cataplasmata, ac interdum anima∣lium recens mactatorum viscera calentia applicanda conveniunt. Hae sunt praecipuae medendi intentiones, quae ad exquisitam & simplicem pleuri∣tida, antequam Peripneumoniam sibi consciscat, vel in ipsam aut empye∣ma transeat, sanandam requisitae videntur. Restat modo singulis hisce selectiores medicamentorum formulas adaptare.

XV. Primo igitur circa morbi initium, ad phlegmonen tollendam Ju∣lapia, Apozemata, pulveres, clysteres, & blande solutiva praescribi solent. Rec. Aq. Cardui Mariae Unc. viij. Papaveris Rhoeados Unc. iv. Syrup. ejus∣dem Unc. j. Salis prunel. Drach. j. f. Julap. Dosis Unc. ij. vel iij. tertia quaque hora.

Rec. Radic. Graminis Unc. iv. Hordei Unc. ss. Corticum Pomorum M. j. Passularum solis Unc. j. Liquiritiae, Unc. ij. coquantur in aq. fontan. lib. iij. adij. colaturae clarificatae adde syrup. Violacei Unc. iss. Salis prunel. Drach. iss. f. Apozema Dosis Unc ij. vel iij. saepius in die.

Rec. Salis prunel. Drach. ij. slorum Nitri Drach. j. pul. slorum Papa∣veris Rhoeados Scrup. ij. Sacchari candi Scrup. iv. f. pulvis: Dosis Drach. ss. ter vel quater in die.

Rec. Decocti Malvae totius cum prunis dulcibus lib. j. Syrup. Violacei Unc. iij. salis Prunel. Drach. j. f. enema.

Rec. Cassiae totius contus. Unc. ij. Tamarindorum Unc. j. slorum Rosarum pallidarum M. j. sem. Coriandri Drach. ij. coquantur in s. q. aq. font. ad lib. j. colaturae adde Syrupi de Cichoria cum Rhabarbaro Drach. ij. clari∣ficetur cum ovi albumine: Dosis Unc. v. vel vj. mane per duos vel tres diet continuos.

XVI. Secundo ad sanguinis lentorem sive viscositatem coagulativam dis∣solvendum sequentia ex usu erunt, sc. forma potus, pulveris, & spiritus.

Rec. Stercoris equini recentis Unc. iv. Aq. Cardui lib. iss. f. infusio clausa & calida per horas ij. dein liquor filtretur: cui adde syrup. è succo Taraxici, vel Cichorii, Unc. ij. sp. salis Armoniaci Drach. j. detur ad cochl. v. vel vj. ter aut quater in die.

In hunc sinem aq. stercoris equini egregie convenit.

Rec. Stercoris equini lib. iv. foliorum Cardui benedicti, Mariae, Seabiosa, Anag illidis, ana M. iij. simul concisis & commixtis affunde lactis recentis lib. vj. destillentur organis communibus: Dosis Unc. ij. ad iij. vel per se, vel cum aliis aq. destil. in forma Julapii.

XVII. In eundem usum tincturae, aut solutiones aliorum stercorum à medicis quibusdam exhibentur, & summis laudibus praedicantur. Helmon∣tius jure stercus Jumenti, Panarolus stercus columbinum, alii stercoris gallinacci album in pleuritide commendant. Epiphanius Ferdinandus decoctum Ni∣cotianae cum sapa dissolutae Pleuriticis cum fructu exhibere solebat; Va∣leriola Decoctum florum Papaveris Rhoeados pro experto, & familiari re∣medio habuit: Cl. Sylvius mixturam sequentem, cochleatim per brevia intervalla sumendam, praescribit.

Rec. Aq. Petroselini, Hyssopi, ana Unc. ij. Foenicul. Unc. j. Theriacalis simpl. Unc. ss. Laudan. Opiat. gr. iv. salis Armoniaci Drach. ss. syrup. Papaveris erratici Unc. j. misce.

Huic compositioni Fredericus Deckers addit pulv. Oculor. Cancri, & Be∣zoartici mineralis, ana Scrup. j.

Medicamenta, in hunc usum maxime efficacia, forma pulveris exhiberi solent. Exempli gratia.

Rec, Pulveris Oculorum Caneri Drach. ij. Salis prunel. Drach. iss. flo∣rum Papaveris Rhoead. Drach. ss: misce, f. pulvis; Dosis Drach. ss. ter aut quater in die cum vehiculo idoneo.

XVIII. Loco oculorum Cancri, pulvis mandibulae piscis Lucii, aut dentis Aprugni, aut priapi Cervini, vel Taurini usurpari possunt; & si ist is successus defuerit, tentari debent sequentia.

Rec. Antimonii Diaphoretici, vel Cerussae ejus. aut Bezoartici mineralis Drach. ij. Salis volatilis C. C. Drach. ss. pulv. florum Papaveris Rhoeados Scrup. ij. f. pulvis. Dosis Scrup. j. ad Drach. ss. ter aut saepius in die.

XIX. Propter eandem medendi intentionem est, 'quod Riverius pulv. Fuliginis Camini à Drach. ss. ad Drach. j. alii pulverem stercoris Columbini aut gallinacci exhibent. Quinirno propter analogiam hanc, qua anima∣lium stercora sale volatili referta, in hoc morbo juvant, probabile est, quod stercus caninum pleuritidi haud minus quam Anginae sanandae conferat; ac ita potius, quoniam hi morbi saepe Typos invicem commutant, atque al∣ter alterutrius speciem assumit. Liquores Chymici, sale volatili praediti, etiam in pleuritide interdum insigniter juvant. Rec. Sp. Sanguinis Drach. ij. aq. Papav. Rhoead. Unc. iij. syrup. ejusdem Unc. j. misce, detur cochleatim per brevia intervalla.

Rec. Sp. salis Armoniaci cum Olibano destillat. Drach. iij. Dosis gut. xij. ad xv. vel xx. ter aut quater in die in vehiculo idoneo. Eodem modo sp. Urinae, Fuliginis, vel C. C. exhiberi potest.

Rec. Spiritus Tartari Drach. iij. Dosis Scrup. j. in vehiculo idoneo.

Rec. Mixturae simplicis Drach. iij. Dosis Scrup. j. ad Drach. ss.

XX. 3. Quoad indicationem tertiam, praeter victum tenuem, remedia Cardiaca & Anodyna praescribuntur. Prioris generis formulae per Julapia & Apozemata pro indicatione prima; per spiritus & pulveres pro secun∣da praescripta suppleri possunt. Anodyna interna in vigiliis & dolore ad∣modum intenso exhibenda, juxta modos sequentes, praescribuntur.

Rec. Aq. Papaveris Rhoead. Unc. ij. syrupi ejusdem Drach. vj. sp. C. C. gut. xij. f. haustus, sumendus hora somni.

Si ad altiora procedendum sit. Rec. Aq. Cardui Unc. ij. Diacodii Drach. iij. ad Unc. ss. vel Drach. vj. sp. salis Armoniaci cum Thure Scrup. ss. f. haustus. Quandoque, tametsi rarius, ad Laudana ascendere expedit; quae tempestive exhibita, quatenus somnum concitant, & sudores & urinas movent, insigniter prosunt.

Rec. Aq. florum Pardlyseos Unc. ij. Laudani Tartarisati gut. xvj. ad xx. sp. Sanguinis Scrup. ss. syrupi Violacei Drach. ij. misce, f. haustus.

Anodyna exteriora in forma linimenti, fotus & cataplasmatis praescribi solent.

Rec. Unguent. Dialthaeae Unc. ij. olei Amygdal. dulc. Unc. j. Albi Graeci Drach. ij. misce, simul terendo.

Rec. Emplastr. de Mucilaginibus Unc. iiss. malaxetur cum oleo Lini, & applicetur supra chartam emporeticam.

Rec. Summitatum Malvae utriusque, foliorum Mercurialis, Betae, an. M. iij. coquantur in aq. fontan. s. q. colatura usurpetur pro fotu.

Rec. Magma herbarum post liquoris expressionem contus. adde farinae Ave∣naceae Drach. vj. sem. Lini, Foenugraeci, ana Unc. ij. Unguent. Dialthaeae Unc. ij. f. cataplasma.

XXI. Pleuriticorum historias & instantias non est ut longe perquiram, hujus enim morbi exemplum notabile jam sub manibus versatur: nimi∣rum virgo lectissima affectui isti frequentissime, & velut habitualiter ob∣noxia, curae nostrae committitur. Haec juvenis, admodum pulcra, tem∣peramenti sanguinei sed constitutionis valetudinariae, à levissima quavis occasione, viz. à frigore suscepto, aut erratis in quolibet sex non natura∣lium, quinimo interdum à mera anni aut aeris mutatione, in febrim (cui mox dolores pleuritici cum tussi, & respiratione difficili, & plerunque dein convulsiones horrendae superveniunt) à multis nunc annis incidere solebat: cujusmodi pathematis adeo graviter olim succumbebat, ut non taro quotannis, per aut supra sex menses intra cubiculum se continere cogeretur. Nuper autem etsi ab hac plaga non absolvitur, rarius tamen ea plectitur. Superiori anno per totam aestatem, & fere Autumnum me∣diocriter valuit, sub initium hyem is ab eo morbo decubuit, jamque circa finem ejus denuo aegrotat. Dolor pleuriticus latus dextrum constanter occupat, ubi sanguine circa musculos intercostales in transitu haerente & extravasato, fibrae irritatae sensum molestissimum, simulque motum tus∣siendi convulsivum ineunt, & fere perpetuo iterant: interea pulmones satis firmi, & quoad ductus aperti, sanguinem, ut ut lentescentem, sine remora (quae peripneumoniae saepe parens est) expedite trajiciunt. Huic

nulla remedia sine phlebotomia prodeffe solent; quae semper adeo potis∣simum necessaria est, ut unaquaque aegrotationis vice, invitis omnibus eam ter aut quater, imo interdum saepius repetere cogeremur: cruor emis∣sus in superficie pelliculam viscidam & albicantem constanter habet. Hic morbus semper fuit pleuritis simplex, peripneumoniae expers, & pro cu∣ratione ejus methodo sequenti constanter cum successu usa est.

Rec. Spiritus salis Armoniaci cum gum. Ammoniac. Drach. iij. capiat gut. xv. ad xx. ter in die cum julapio sequenti.

Rec. Aq. Cardui, Cerasorum nigrorum, una Unc. vj. Hysterie. Drach. j. Sacchari Drach. vj. Intermediis temporibus cepir dosin pulveris cum Apo∣zem. Une. iij.

Rec. Pul. Oculorum Cancri, dent. Aprugni, Salis prunel. ana Drach. j. f. pulv. divide in sex partes.

Rec. Radic. Graminis Unc. iij. Eringii condit. Unc. j. raf. Eboris, C. C. ana Drach. ij. cortic. Pomorum M. j. Passularum folis Unc. j. co∣quantur in aq. fontan. lib. iij. ad ij. colaturae adde syrup. Violacei Unc. j. Salis prunel. Drach. j. misce, f. Apozema.

Enemata ex Lacte cum syr. Violaceo diebus modo singulis, modo alternis fue∣runt injecta. Si quando ad sopiendum dolorem opiata ut ut mitiora fuerant exhibita, dolor & torpor capitis atque affectus convulsivi gravissime eam exinde infestare solebant.

CAP. X.

De Empyemate.

PLeuritin, & Peripneumoniam morbos non tantum affines, sed invi∣cem commutabiles, & alterutrinque successivos esse, ex superioribus manifesto liquet; porro tum haec, tum illa, nonnunquam utraeque simul non bene judicatae, in Empyema transeunt. Si quando enim phlegmone circa pleuram excitata suppuratur, tandem Apostemate disrupro, pus in thoracis cavitatem decidens, hunc morbum producit. Pariter ex pulmo∣ne inflammato interdum succedit: nimirum ichor circa locum affectum aggestus, diutina coctione in humorem crassum & flavum abit, qui nisi per tussim ejicitur, aut pulmonis substantiam interiorem sensim labefa∣ctans, diathelin phthisicam insert, vel unitatem pulmonis totius solven∣do, tandemque membranam extimam corrodendo in pectus dilabitur, adeoque empyema parit. Unusquisque pulmonis abscessu aut ulcere labo∣rans, etsi pus copiosum & foetidum (uti in pulmonis vomica saepe con∣tingit) expuat, non ideo dicatur Empyematicus. Enimvero vocabuli hujus acceptione communi denotatur, puris intra cavitatem thoracis col∣lectio, qua scilicet respirationis organa opprimuntur: illuc vero pus istud confluere solet vel ex Pleuritide, vel Peripneumonia (& quandoque forsan ex Angina) suppuratis, & disruptis.

II. Quandoquidem igitur empyema nunquam primario & per se inci∣pit, sed aliorum morborum haud rite judicatorum, fere semper effectus sive productum est, circa causas ejus non opus erit multum inquirere. Ratio for∣malis sive causa conjuncta ejus satis innotescit. Ea sc. est materia purulen∣ta, è pleura, aut pulmone, aut larynge, in thoracis cavitatem effusa. Causae autem reliquae affectuum praeviorum propriae, ad cujusque istorum Aetiologias pertinent.

III. Circa materiam morbificam quaedam disceptatio est; quippe alii hanc merum pus, aliique non hoc, sed materiam purulentam esse con∣tendunt, in qua opinione est Joh. Heurnius, qui materiam purulentam pro Empyematis causa conjuncta statuens, inter hanc & merum purum∣que pus distinguit; asserens hoc fieri ab humore nutritio sanguineo, hoc est, ab ipso sanguine aliquatenus corrupto, sed pepasmi capaci; materiam vero puru∣lentam humorem excrementitium, viz. serum, aut ichorem esse, qui à sanguine inter circulandum alicubi praepedito & obstructo provenit. Hinc obser∣vare est de abscessu qui pus verum & laudabile exhibet, eum plerum∣que compactum, undique conclusum, & vel cysti, vel privatis quasi moeniis obvolutum esse; dein postquam maturatus & disruptus humorem contentum effundit, cito ac facile sanari. Verum abscessus materiam puru∣lentam praebens, nidum suum non ita constipatum & parietibus obseptum, sed plerumque inaequalem & sinuatum obtinet, atque disruptus saniem potius quam pus effundit, dein ob perennem humoris excrementitii sca∣turiginem aegre sanatur.

IV. Porro advertere est, utrumque humorem: sc. tum pus, tum ma∣teriem purulentam interdum insigniter foetere, quandoque item odore quovis tetro prorsus immunem esse. Quaedam apostemata maturata & dis∣rupta, pus foetidum, alia inodorum effundunt. Pulmonum vomicas, quin & partium aliarum phlegmonas, ita diversim habuisse saepius notavi.

Materies purulenta è plerisque ulceribus effluens grave olet; phthisico∣rum sputa, quae multo magis periculosa existunt, ut plurimum inodora sunt. Usitatum est è latere propter Empyema perforato, materiem primo haud insuavem exundare, dein post duos vel tres dies aere orificium saepius subingresso, eam horrende putuisse: quae tamen putiditas post injectionem spiritus cujusvis vinosi aut aromatici rursus brevi evanuit. Sed multi taedii res esset, singulorum hujusmodi accidentium & alterationum rationes par∣ticulares designare; in quantum perexigua tantum puris, aut materiae puru∣lentae alteratio, iis foetorem inducit adimitque. Cum particulae sulphureae aequaliter coctae, & salinis subjugatae in mixto continentur, graveolentia abest; quamprimum vero illae solutae avolare incipiunt, secumque salinas (à quibus aculeantur) auferunt, odorem valde tetrum quaquaversus dis∣pergunt. Quod autem ulceri putido, Empyematis nido, lotio vel inje∣ctio cum liquore vinoso aut aromatico aliquoties adhibita saepe foetorem tollit, in causa est, quoniam ulceris haud secus ac testae putentis latera quodam quasi fermento liquorem contentum inquinant, adeoque foetorem imprimunt: cumque adeo à liquore bene temperato & potente, illud va∣sis aut visceris fermentum eluitur aut subigitur, deinceps foetoris propa∣gatio ista cessat. Hinc sequitur indicium non semper malum, nec ita∣que valde bonum esse, siquando phthisicorum sputa, & empyematicorum abscessus cum, vel sine graveolentia excernuntur; quoniam utriusque generis casus quosdam salubres, aliosque funestos extitisse cognovi. Ad∣haec non certius indicium inde sumitur, quod phthisicorum quorun∣dam sputa aquae injecta supernatant, aliorumque submerguntur.

V. Quanquam autem istam puris & materiae purulentae distinctionem haud multum improbamus, attamen nec solummodo hanc, nec semper istud Empyematis causam conjunctamesse statuimus. Quando hic morbus pleuri∣tidi simplici succedens, ab apostemate in latere suppurato & disrupto oritur, saepissime purum merumque pus est, quod in pectoris cavitatem decidens morbum istum parit. Sin vero empyema Peripneumoniae soboles sit (nisi pulmonis vomica intercedat) materies ichorosa, circa phlegmones lo∣cum aggesta, & postea mera coctione crassescens, pulmonis unitatem sol∣vit, & tandem membranam investientem perforans, inque thoracem exudans, Empyema producit. Ista materia purulenta potius, quam me∣rum pus dicatur.

VI. Empyematis signa, vel ipsum dum in fieri est praenuntiant, vel plane factum indicant. Prioris generis habentur morbi alii, quorum hoc proles esse solet, praegressi; cujusmodi sunt Pleuritis, Peripnemonia, Angina, quandoque item pectoris plaga aut vulnus, quin & alii interdum ejus affectus, non bene judicati, aut soluti; è quibus empyematis secu∣turi major erit suspicio, si post unam aut alteram septimanam sine sputo copioso, rigores & febris & spirituum languores superveniant. Dein post xiv. aut xx. dies empyematis plane facti signa erunt, respiratio difficilis, pectoris gravitas, materiae fluctuatio, & molestiae sensus è corporis situ mu∣tato, sitis & febricula fere constans, genarum rubor, totius inquietudo & vigiliae.

VII. Empyema multifariam distingui solet, sc. imprimis juxta affectio∣nem praecedaneam cujus soboles est; item quoad sedem ejus in thoracis latere modo dextro, modo sinistro, modo in tota capacitate ejus; & deni{que} quoad materiam morbificam, quae vel merum & laudabile pus est, vel ma∣teria purulenta, atque haec modo mitis & benigna, modo acris & foetida.

VIII. Morbi hujus Prognosis tum ante, tum post sectionem instituitur; prior determinat utrum latus aperiri debeat nec ne; item praedicit, cujusmodi cum, vel sine apertione morbi eventus futurus sit. Si empyema tardius post primarium affectum, sc. non ante 30. aut 40. diem, quando vires plu∣rimum

attritae, atque pulmones vitiati sunt, eorumque conformatio laesa, succedat; ac insimul si febris velut hectica persistat, respiratio brevis ac laboriosa, pulsus debilis & celer, cum sudore frigido, cumque diarrhoea velut colliquativa, & crebris spirituum deliquiis, tunc empyici sta∣tus plane deploratus sectionem minime admittit; medicus eum sinat in∣cruente mori, ne videatur occidere. Sin vero è contra, post manifesta empyematis maturius facti indicia, pulmonum aut lateris molestia, nec non febris aliaque symptomata remittent, atque pulsus & spirituum ro∣bur constabunt, licebit tuto ad sectionem procedere, indeque successum felicem sperare. Sectione facta si pus album, verum, bene coctum, aut ali∣as laudabile cum euphoria exilit, & exinde pectoris gravitas, &c dyspnoea remittit, & oegrotans quoad alia pathemata melius habet, de therapeia minime dubitandum erit: sin vero pus nullum aut malum, si tenue, subcruentum, aut foetidum, ex latere aperto effluet; perexiguam exinde salu∣tis spem concipere licebit.

IX. Hippocrates inter signa empyematis funesti praenuncia recen set spe∣cillum à pure velut ab igne coloratum, sive quod saepe advertimus & non∣nunquam absque malo eventu, si specillum argenteum lateris aperti ori∣ficio inditum, statim colore tanquam aureo aut cupreo tingeretur: quod certe nihil aliud significat, nisi quod puris aut materiae purulentae parti∣culae sulphureae adeo exaltantur, & à mixtionis vinculo laxantur, ut fa∣cile abscedentes, corpori cuilibet alteri, & imprimis argenteo (cui affines sunt) affigantur. Vidi aliquando ferinam à longa & laboriosa venatione occisam, statim ob epulas in clibano coctam, non modo tenerrimam ut cochlearibus eximi potuerit evasisse, sed etiam cochlear argenteum niti∣dum primo contactu deaurasse. Cujus ratio prorsus eadem ac prioris est; nempe carnes istas à nimio dum viveret animal exercitio adeo ad putre∣dinem dispositas fuisse, ut sulphuris particulae à concretione liberae, & ad avolandum aptae, subjecto statim alteri capaci adhaererent. Verum haec in parergo.

X. Quod autem spectat ad Empyematis Therapeiam, imprimis con∣siderare oportet, utrum morbi hujus, utpote jam facti, indicia certa sint vel dubia. In priori casu pharmacia haud multum opus erit; sed tantum corpore praeparato, illico ad lateris apertionem procedatur. Itaque si à Pleuritide, aut Peripneumonia non rite judicatis, aut à sanguine post plagam, casum, aut vulnus intus suffuso, puris, aut materiae purulenae, vel sanguineae intra thoracis cavitatem fluctuatio cum sputo nullo, aut di∣minuto percipitur; non opus erit ut medicamentis maturantibus, aut ex∣pectorantibus amplius immoremur; verum alvo soluta, & sanguine ac hu∣moribus per Julapia, Apozemata, & Anodyna rite contemperatis, aut nuda sectio instituatur, aut in teneris & meticulosis cauterium imprimis intra sextam & septimam vertebram applicetur; dein eschara excitata, scal∣pellus oblique posteriora ac superiora versus sensim, ac paulatim adigatur, donec in cavitatem thoracis penetret, dein cannula argentea indita, ma∣teries intus contenta per vices emittatur; ita tamen ut quantum vires ferent, totius humoris evacuatio acceleretur; nam portio ejus intus re∣licta intra paucos dies (propter aerem prout supra dictum est) saepius in∣tus admissum, foetorem horrendum contrahet, quod malum ut praecaveatur aut cito tollatur, liquor traumaticus & abstersivus bis terve in die per sy∣phonem injiciatur. Non opus erit reliqua ad operationem hanc, ••jusque processum spectantia particulatim describere; quoniam haec singula chi∣rurgis qu ibusque peritioribus plane innotescunt, & in praxi familiari ha∣bentur. Post sectionem ejusque administrationem appendicem rite in∣stitutam, medico haud multum praeterea agendum supererit. Ratio victus idonea, crebra alvi (quoties opus erit) per enemata solutio, insuper &

remedia vulgo dicta traumatica, quae sanguinis dissolutionem, ejusque in serositates pectori injurias profusionem impediunt praescribere opor∣tebit.

XI. Quod si morbi hujus indicia minus certa, ac (uti à Peripneumonia ac pulmonis vomica praeviis plerumque assolet) prorsus dubia sint, ad sectionem haud cito nimis, aut temere procedatur. Novi enim in aliqui∣bus materiam purulentam, imo pus foetidum cum insigni dyspnoea & pectoris gravitate expuentibus, thoracis paracentesin & frustra, & non prosus innoxie celebratam fuisse. Itaque dum per signa pathognomonica de empyemate plane facto constabit, medicamentis (qualia pro Peripneu∣monia curanda supra praescribuntur) expectorantibus, nec non evacua∣tionem per urinas & sudores blande moventibus, aliquandiu insistendum erit: quibus tandem nihil proficientibus, & empyemate adhuc manente, vel aucto (quia dummodo vires constabunt, praestat remedium anceps experiri, quam nullum) ad paracentesin procedatur.

XII, Quod spectat ad medicamentorum pro empyemate curando re∣quisitorum formulas, ante sectionem eadem remedia quae ad Peripneumo∣niam praescribuntur conveniunt; paracentesi autem facta, sequentia po∣tissimum ex usu erunt.

XIII. Contra languores, & spirituum deliquia quae in operatione ista, vel postea contingunt, Julapium sequens praesto sit, subinde ad iv. vel v. cochlearia sumendum. Rec. Aq. Melissae, Cerasorum nigrorum, ana Unc. vj. Aq. mirabilis Unc. j. Margaritarum pulv. Drach. j. Syrup. Caryophyllorum Unc. j. misce, f. Julapium.

Decoctum sequens propinetur ter aut quater de die.

Rec. Folior. Linguae Cervinae, Veronicae, Eupatorii, Tussilaginis, Pilosellae, Sa〈…〉〈…〉culae, ana M. j. radic. Rubiae tinctor. Chaerefolii ana Unc. j. Hordei Unc. ss. Cicerum rubr. Unc. ss. Passul. solis Unc. iss. coquantur in aq. fontan. lib. iv. ad medietatem, edulcoretur inter sumendum ad placitum cum melle depurato, vel cum syrupo de Pilosella. Si absit febris pilulae seq. sumantur ves••eri, & primo mane ad Scrup. j. vel Drach. ss.

Rec. Pulv. Oculor. Cancri Drach. ij. flor. Sulphuris Drach. j. Salis prunellae Drach. ss. spec. Diarrhod. abbatis Scrup. j. Terebinth. Venet. lotae q. s. f. massa, formetur in pilulas exiguas: vel omissa Terebinthina idem me∣dicamentum sumatur in forma pulveris Drach. ss. ad Scrup. ij. bis in die.

XIV. Empyematicorum exempla non ita passim & crebro prostant, at∣que ab eo morbo curatorum multo rarius. Novi duos lateris sectionem à medicis omnimodo praescriptam admittere nolentes fatum obiisse, eorum∣que cadavera dissecui. Item binis aliis operationem istam adhibitam vidi, quorum unus convaluit, alter tabidus interiit; cujus tamen ratio erat, quod pulmone insigniter vitiato, & viribus prostratis, lateris apertio serius facta nullum isti juvamen contulit; sed spiritus prius imbecilles depres∣sit valde, eorumque copias absumsit. Iste cujus latus aperiebatur, pulmo∣nem satis firmum habuit; sed à lateris abscessu intus rupto, materies in thoracis cavitatem decidens septum adeo comprimebat, ut vix respirare potuerit. Chirurgus sine caustico, inter vertebram sextam & septimam calpellum intrusit, & carne penitus perforata cannulam indidit. Ichor cruentus primo effluxit, & dein per vices in modica copia exemtus per triduum sine foetore quov is effluxit; postea vero quoties foramen aperire∣tur, odor teterrimus, cloacae cujusvis maxime putentis foetorem superans expirabat, totamque cameram graveolentia intolerabili inficiebat: quin∣etiam adeo per plures dies persistebat, donec per injectiones ex myrrha,

& herbis amaricantibus aqua & vino incoctis factas, & saepius quotidie adhibitas, tandem extingueretur; quorum usu diuturno, materia morbi∣fica, & sorditie omni demum abluta, effluxus omnis cessavit; & denique foramine clauso patiens integre convaluit. Illorum, qui cum lateris a∣pertionem nullo medici aut amicorum suasu admittere vellent interibant, cadavera dissecui. Unius alibi mentionem feci; cujus summa erat, quod pus ab Apostemate in pleura, & musculis intercostalibus excitato, intusque disrupto emanans, loci affecti & pulmonis contigui partem sphacelo affe∣cerat, indeque diaphragma corrodens, & foramine in dextro ejus latere facto, in viscera imi ventris descenderat; ibidemque toto ductu ventriculi, & intestinorum tunicae exteriores, in quas materies purulenta deciderat, corrosae & discolores apparebant; & demum materies purulenta intesti∣num rectum corrodens, & perforans, una cum excrementis per anum fo∣ras prodibat. Dominus Aegrotans robustus & medicinae cujusque impa∣tiens, morbi hujus Tyrannidem per duos circiter menses sustinuit; sed interim febricula, siti, inquietudine, ventriculi molestia & crebra subver∣sione, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 fere continua miserrime afflictus degebat. Cadavere post obitum aperto, odor foetidissimus cloacam omnem superans per to∣tam cameram diffundebatur. Alterius ab Empyemate defuncti Anatome, non ita vastam materiae purulentae diffusionem exhibebat. Illa quidem in latere nidum habuerat, unde in thoraris cavitatem decidens, ibidemque in copia ingenti aggesta, & pulmones continue immersos polluens, febrem lentam & quasi hecticam, à qua aegrotans valde senex interiit, excitabat.

CAP. XI.

De Pulmonis Vomica.

EMpyemati & Peripneumoniae nonnihil affinis est Pulmonis Vomica, utpote cujus materies morbisica semper pus merum est; quod tamen sine febre, aut phlegmone, imo sine tussi immani, aut sputo, tacite ac vel∣ut improviso in pulmone generatur; & non raro malum hoc non prius se prodit, quam patientem interimit. Galenus hujus meminit lib. j. de locis assectis; apud Authores qui medicinae systemata & praxes scripse∣runt, mentio ejus raro aut vix omnino occurrit. Tulpius lib. 2. cap. 10. affectum hunc ita describit, vitium hoc (pulmonis vomicam innuens) la∣tet inter initia ita clanculum, ut vix ulla sui proferat indicia, praeter tussiculam primo siccam, mox humidam; qua aliquandiu continuante, trahitur difficulter spiritus, deficit anima, & emarcescit paulatim corpus, licet interim nec pus, nec sanguinem pra se ferunt sputa; sed si rumpatur nec opinanti vomica, occidi∣tur (dictum ac factum) homo. Ita interdum solet contingere, verum novi plures qui ex pulmonis vomica insensim orta, maturata, & demum rupta, pus copiosum & foetidum expuisse; cumque tale sputum per multas hebdomadas imo menses quotidie excernentes, debiles adeo & velut ta∣bidi evaserint, tandem medicamentorum ope, cum ulcus detergeretur & siccaretur, integre convaluisse.

II. Hic morbus, si ratio formalis, & causa ejus conjuncta inquirantur, revera est abscessus alicubi in pulmone genitus; cujus materies etsi hete∣rogenea, & naturae inimica, haud tamen ab initio nimis acris aut irritativa existit. Quippe cum primum haec à sanguine secreta, alicubi in pulmonis sinu, forsan intra cellulam quandam vesicularem deponitur, nec tussim excitat, nec febrem inducit; postea vero cum sensim aucta, vasa sangui∣fera vicina comprimit, quin & ipsi sanguini juxta transeunti effluvia in∣congrua insinuat, proinde febricula cum inquietudine quadam & mar∣core succedit; & tandem illa ad plenitudinem aggesta, & diuturna co∣ctione in pus sincerum maturata, cystim sive nidum suum prius valde distentum rumpens, quaquaversus exundat. Quod si ad puris exitum viae non patent, statim sanguini se immiscet, ipsumque aut venenat, aut à cir∣cuitu p〈…〉〈…〉pedit; vel in ductus tracheales confertim irruens, simul plurimos eorum implet, adeoque infarcit, ut aeri pro sanguine inspirando aditus sufficiens denegetur, & illico flamma vitalis expiret: sin vero materies ista exitum inveniens, & paulatim in tracheam influens, inde sursum con∣tinenter ferri, & expui possit, propterea vitae induciae, & therapeiae op∣portunitas, & spes conceduntur. Et quidem multos ab hoc morbo cura∣tos novi.

III. Vomicae pulmonaris materies proxima merum pus est, quod saepissi∣me insigniter foetet, eoque differt à sputo quod in peripneumonia aut p〈…〉〈…〉hisi ejicitur. Undenam vero materies ista ab initio provenit, & cu∣jusmodi indolis antequam in pus maturetur fuit, determinare non licet: quoniam morbi bujus seminia secreto jacta, & clanculum adulta, origi∣nem prorsus occultum ducunt: quapropter causae ejus procatarcticae sive remotiores latent; quinimo dum incipit, & accrescit, neque per signa ulla pathognomonica dignosci, neque prognosis institui potest, antequam ictu ferali se prodit, sed tota ejus res in insidiis est.

IV. Quod si post vomicam disruptam, & puris sputum cum. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉,

& virium constantia inceptum, methodo cuipiam therapeuticae locus da∣bitur, Indicationes primariae, juxta communem in plerisque morbis ritum, erunt hae tres sc. curatoria, praeservatoria, & vitalis. Prima abscessus ma∣teriem celeriter expuendam, ejusque latera detergenda, & quantum fieri possit, consolidanda esse praecipit. Secunda novae materiae ad nidum istum, aliave pulmonis loca vicina (unde phthisis gigneretur) conflu∣xum praecavet. Tertia spirituum languores sanat, atque vires collapsas, & nutritionem frustratam instaurat.

V. 1. Propter Indicationem primam, remedia expectorantia vulgo dicta, ex iis quae calidiora & asperiora, plus detergent & exiccant, atque imprimis (siquidem febris plerunque hic deest) sulphurea conveniunt: quae item juxta formulas sequentes praescribantur.

Rec. Tinctur. Sulphuris Drach. iij. sumantur gut. vij. ad xx. hora somni. & primo mane in eochlear. j. syrup. è succo Hederae terrestris. Vel,

Rec. Syrup. Diasulphuris nostri Unc. vj. sumatur cochlear. j. iisdem horis.

Rec. Foliorum siccat. Hederae terrestris, Chamaedryos, Adianthi, Tussila∣ginis, Hyssopi, Marrubii albi, Satureiae, ana M. j. radic. Enulae, Ireos floren∣tin. Charefolii, ana Unc. j. sem. Anisi Unc. ss. coquantur in Aq. fontan. lib. vj. ad iiiss. adde circa finem Vini albi Unc. vj. Mellis opt. despumati Unc. iij. colatura clarificetur, & ad usum servetur, dosis Unc. vj. ter in die, calide. Vel,

Rec. Aq. Calcis vivae lib. vj. pone in vitro ampli orificii cum sacculo sequenti.

Rec. Folior. siccat. Chamedryos, Hedera terrestris, Marrubii albi, ana M. j. radic. Enulae, Ireos florentin. incis. ana Unc. iss. sem. Anisi con∣tus. Unc. ij. Liquiritiae Unc. iss. Passul. exacinat. Unc. iij. stent frigide & clause. Essundatur inter utendum, sacculo usque relicto.

Rec. Lohoch sani. Unc. iij. spec. Diaireos Drach. iiss. flor. Sulphuris Drach. iss. Oxymelitis simpl. Unc. ij. f. linctus, de quo lambatur, cum ba∣cillo liqueritiae.

Rec. Pul. folior. Erysimi, Hederae terrestris, ana Unc. ss. flor. Sulphuris Drach. iss. syrup. Diasulphuris (vel è succo Hederae) q. s. f. Eclegma molle pro linctu.

Rec. Myrrhae opt. Succin. albi, ana Unc. ss. Sulphuris vivi, Auripi∣gmenti, ana Drach. ij. corticum Pistachiorum Drach. iss. f. pulvis pro suffi∣tu, usurpetur cum infundibulo chartaceo mane, & vesperi.

VI. Secunda Indicatio praeservatoria, materiem morbificam rescindens, adeoque phthisin succedere aptam praecavens, sanguinis depurationem, & pulmonis corroborationem molitur; in quos fines purgantia, decocta traumatica, aq. destillatae, & potus medicatus conveniunt.

Rec. Decoct. Sennae Gereonis (cum Agarici Drach. iss.) Unc. iiiss. syrup. de Pomis purgant. Unc. j. Aq. mirabilis Drach. ij. f. potio sumenda cum regimine semel in hebdomad.

Decoct. Traumatici formula sit eadem ac quae pro Empyemate post sectionem praescribitur, vel decoctum illud officinarum (quia febris hic deest) exhibeatur ad Unc. iv. vel. vj. ter in die.

Rec. Summitatum Abietis M. vj. folior. Hederae terrestris recentium, Hyssopi, Satureiae, Erucae, Erysimi, Barbareae, ana M. iv. sem. flor. solis Unc. vj. Faenicul. dulc. Unc. ij. radic. Enula, Ireos florentin. ana Unc. iij. incisis & contusis assunde cervisiae Brunsvicensis, vel Sprucensis lib. viij. de∣stil. organis communibus. Liq. totus misceatur, & edulcor. ad placitum inter

utendum, cum syrupo è succo Hederae terrestris. Dosis Unc. iij. vel iv. ter in die.

Rec. Radic. Sarsaparil. Unc. vj. Chinae Unc. ij. Santal. omnium an a Drach. vj. ras. Eboris, C. C. an a Unc. ss. ligni Lentiscin. Unc. j. incisa & contus. s. a. infundantur & coquant. in aq. fontan. lib. xij. ad medieta∣tem, addendo Liqueritiae Unc. j. Passularum solis Unc. iv. colatura usurpetur pro potu ordinario.

VII. Tertia Indicatio vitalis, praescribit remedia Cardiaca, Anodyna, & idoneam victus rationem. Medicamentorum formulae eaedem fere ac pro Empyemate post sectionem praescriptae, hic conveniunt; item diaeta eadem, ac in Phthisi incipiente instituatur; etiam in hoc casu lac Asininum saepe prodest Circa morbi hujus curationem observavi sontanellam in latere excitatam, non raro insigniter profuisse. Memini duos affectu isto laborantes, & post ruptam pulmonis vomicam, pus merum & foetidum copiose expuentes, ab hoc remedio brevi sanatos fuisse. Curationum hi∣storiae infra subdentur; in utrisque ex foramine cutaneo per sectionem in latere facto intra tres aut quatuor dies purum pus effluere, & perinde sputum diminui coepit; & postquam effluxus iste indies auctus aliquan∣diu continuaretur, sputum omnino cessavit, & aegrotans integre con∣valuit.

VIII. Effectus hujus admirandi ratio videtur esse quod pulmonis pars affecta, aut quae huic contermina est, dum morbus erat in sieri, aut prius ipso, lateri accreverat, itaque natura imprimis hac via, puris vomica con∣tenti exclusionem molita fuerat; atque id propter ductus forsan secretos, usque ad lateris fere superficiem excuderat; quare postea exitu per cul∣trum penitus patefacto, materiae morbisicae excretio illuc dirigitur. Pro∣babile est item lobi pulmonaris partem quandam prius morbo lateri accre∣visse, & propter adhaesionem ejus, vomicam deinceps subortam fuisse; quippe cum pars ea fere i••mobilis, non uti reliquus pulmo agitari po∣tuit, illuc materies morbifica deponi, & residere sive nidum suum melius efformare valuit.

IX. Quamvis Vomica pulmonis à plerisque medicis affectus admodum rarus, & à Tulpio adeo lethalis censeatur, ut quando rumpitur, dictum fa∣ctum interimat; tamen novi plures hoc morbo laborasse, & medicamen∣torum ope ab eo convaluisse. Libet eorundem historias duas, vel tres insigniores hic describere.

X. Generosus mediae aetatis, & antea robustus & semper sanus, absque causa manifesta non bene habens, valetudinem quasi neutram contraxit: nam sine dolore, vomitu, tussi, aut febre notabili, brevi languidus, inap∣petens, ad somnum difficilis, sitibundus, ac circa praecordia aestuans fiebat; hic diu à medicis quibusdam pro scorbutico, & ab aliis pro hectico tracta∣batur; & postquam variae medendi methodi incassum tentarentur, tan∣dem morbus velut è latebra erumpens aperte se prodebat: dum enim nocte quadam solito irrequietior, in lecto se valde jactaret, subito abscessu intra pulmonem disrupto, puris teterrime foetentis copia ingens per tus∣sim rejiciebatur; ita ut intra ••v. aut v. horas duas circiter libras excreve∣rit: porro deinceps tussi supra duos menses continuata, ejusmodi mate∣riem purulentam, crassam & summe soetidam quotidie expuebat; donec carnibus absumtis, & viribus prostratis, ad languorem, una & marcorem insignem redigeretur. A sputi & anhelitus foetore, totum conclave affi∣ciebatur adeo, ut graveolentiam ejus famuli, aut ministrantes diu sufferre nequirent.

XI. A vomica ita disrupta, ipse & bini alii celebres Medici, in consi∣lium adsciti, medicamina quae abscessum abstergeant & sanent, sanguinem

& pulmones mundisicent, ipsosque à Tabe imminenti vindicent, sedulo exhibuimus. Tinctura & syrupus noster diasulphuris, una cum decoctis, & destillatis pectoralibus & traumaticis, item linctus & pilulae Balsamicae de die in diem methodo constanti capiebantur: cum his enemata, item blan∣de cathartica, & diuretica intercalabantur; vaporationes primo, dein sussitus, tum sulphurei tum Arsenicales mane & vesperi adhibebantur. Post∣quam haec diu & sedulo usurpata nihil juvarent, thoracis apertionem saepius proponebam, attamen dominus Aegrotans hanc 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 obsti∣nate renuens, se mori quam occîdi malle profitebatur: tandem vero cum hoc remedii genus, aut nullum amplius tentandum inculcarem, delibe∣rare coepit; & statim pectus denudando, me locum ubi cauterium appli∣carem indagare sinebat: hoc statim extra dubium fuit, nam è laeva sterni parte, intra quintam & sextam vertebram tumor apparebat. Vice cauterii huic emplastrum suppurativum admovi, atque intra tres dies moleculae istius summitas, rubra & mollis evasit; è qua postridie aperta, primo ichor tenuis, & paulo postea pus flavum & concoctum effluxit, & postea quotidie uberius emanare perstitit; exinde sputum foetidum diminui coepit, & intra xiv. dies penitus cessabat, materia morbifica per foramen istud exitum & facilem, & congruum magis obtinente. Quamvis ab effectu constabat orificii istius ductum interne in pectus, medium que forsan pul∣monem patere, attamen nullus per syphonem liquor injectus, illuc pene∣trare, aut adigi potuit; adeo secreti summeque intricati sunt meatus, quos natura in ultima sua subsidia efformat, ut eadem via qua materia morbifica exterminatur, nihil amplius noxium ingredi possit. Ista lateris apertura tandem in fontanellam mutabatur, & piso aut pilula lignea quotidie in∣dita, per sesquiannum ichorem copiosum quotidie profundebat; ac in∣terea Dominus insignis, labe quavis pectorali penitus excussa, & torosa corporis habitudine recuperata, quoad omnia sanus evasit; denique fonta∣nella ista ad Brachia translata, circa pectus nec morbum istum, nec am∣plius munimentum gerit.

XII. Post curationem hanc ita casu peractam, ad hujus imitationem contigit me alteram huic similem, ex consilio non minus feliciter perfice∣re; nam propediem ad feminam illustrem accersebar, quae cum tussi, & praecordiorum aestuationi à multis annis fuerat obnoxia, quodam die in∣ter tussiendum, in pulmone aliquid disruptum persensit, statimque puris puti, ac putidi copiam excrevit; postquam ejusmodi sputum cum tussi, non obstante remediorum usu, per septimanam persistens, augeri potius, quam diminui videretur; consului, ut fontanellam in latere, prope lo∣cum unde pus ascendere percepit, secari pateretur: cum hoc facile admit∣térét, intra triduum ex foramine aperto merum pus, quale per tussim ex∣puebat, effluere coepit. Dein postea materia morbifica per fontanellam istam exitum satis uberem ossendente, & tussis & puris sputum penitus cessabant, atque intra sesquimensem aegrotans integre convalescebat.

XIII. Post haec ad alium, viz. Virum Robustum, & potatorem stre∣nuum accersebar, qui etiam pulmonis vomica affectus, pus copiosum & maxime foetidum expuebat. Hic rudi quadam pervicacia fontanellam quamcunque abhorrebat, quare non passus est ullam in latere excitari; ni∣hilominus cum medicamina quaevis oblata libentissime sumeret, longo remediorum usu, tandem morbo isto immunis evasit. Pharmaca à quibus potissimum juvamen recepit, sulphuris erant praeparata; quare syrupus noster & tinctura quotidie, & crebro sumebantur. His pro vehiculis ad∣jecimus modo decoctum, modo hydromel pectorale, modo aquam calcis cum infusione ingredientium tum pectoralium, tum traumaticorum. Porro fumigationes & sussitus, praesertim ex sulphureis & Arsenicalibus, opem egre∣giam praestitere.

CAP. XII.

De Asthmate.

INter affectus, quibus pectoris regio infestari solet, si illorum Tyranni∣dem & feritatem spectes, Asthma (quae ob peculiare interdum symptoma, etiam Orthopnoea dicitur) locum non ultimum meretur; hujus enim paroxysmis vix quidquam asperius, aut terribilius occurrit, respirationis organa, quinimo & praecordia, quae ipsius vitae fundamenta, & columnae sunt, ab hoc morbo tanquam à terrae motu concutiuntur adeo & nutant, ut nihil minus quam totius fabricae Animalis ruina imminere videatur; quippe respiratio, per quam potissimum vivimus, hujus morbi insultu valde impeditur & tolli periclitatur.

II. Asthma dicitur ab 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (quod est anhelare, sive difficulter respirare) & describi potest, quod sit respiratio difficilis, crebra, & anhelosa, cum magna pectoris agitatione, & plerunque citra febrem.

III. Respirationis actus dependet, tum à pulmone movendo, cujus conformatio ejusmodi esse debet, ut ductus ejus, & meatus omnes, pro aere libere inspirando, & expirando semper patescant; tum à partibus sive organis ipsum moventibus, quae per alternas syffol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & diastol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vices, pectoris cavitatem, & consequenter ipsos pulmones dilatari, & contrahi faciant: cum itaque plures, & diversimodae sint afficiendi ratio∣nes, quibus respiratio laeditur, ad bina haec capita fere omnes reduci pos∣sint; nempe quod vitium sit vel in pulmone movendo, vel in partibus sive instrumentis quae ipsum movere debent; atque hinc morbi istius dif∣ferentiae & species optime designantur; nam juxta variam causae mor∣bificae naturam & situm, Asthma dicatur vel mere pneumonicum, omni∣no à ductibus aeriferis obstructis, aut non satis patentibus procedens; vel mere convulsivum, quod tantummodo ob defectum, aut culpam in or∣ganis motivis exoritur; vel mixtum, quando utraeque partes in vitio con∣spirant, cujusmodi originem Asthma quodvis immane, & inveteratum habere solet; super his singulis ordine dicemus.

IV. 1. Medici veteres, & plerique adhuc moderni primam solummodo Asthmatis speciem agnovere, morbi hujus causam usque proximam, & fere unicam statuentes, Bronchiorum angustiam: viz. quod ductuum il∣lorum spatia vel per obstructionem vel compressionem coarctata, quoties respirationis usus augeatur, aerem in copia satis idonea non admittunt: quare ob pleniorem aeris quantum opus erit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, respirationis or∣gana nixibus creberrime repetitis difficillime laborant. Quod autem non∣nulli sine manifesta pulmonum labe, paroxysmis Asthmaticis obnoxii re∣periuntur, totum hoc vaporibus à liene, utero, mesenterio, aut a∣lio quodam viscere, satis immerito adscribi sclebat: at vero Pathema istud, absque bronchiorum angustia, aut viscerum istorum culpa, à partium motricium spasmis oriri, alibi satis evicimus, & mox clare ostendetur. Porro interim quo ritu etiam à tracheae ductibus obstructis vel compressis oriatur, declarare incumbit.

V. Bronchiorum angustia primam Asthmatis speciem iuducens, per ob∣structionem sieri supponitur, quoties aut humores crassi & viscidi, vel materies purulenta, vel sanguis extravasatus iis impingentur, aut tuber∣cula, scirrhi vel calculi eorum ductibus insidebunt, vel denique humo∣ris

serosi catarrhus in eos confestim depluet. Porro idem affectus per com∣pressionem excitari putatur, quoties ejusmodi (cujusque illorum generis) materies Arteriae aut Venae pneumonicae ductibus inhaerebit. Profecto à variis hisce causis & afficiendi modis diathesis Asthmatica dependet: verum morbi insultus quique, aut saltem paroxysmi majores, propter accidentia quaedam, aut occasiones excitari solent. Quippe dum sanguinis rivus di∣missus, & leniter decurrens, respiratione modica contentus esse potest, praecordia sine magno pulmonis, aut pectoris labore pertransit. Sin vero effervescens iste, & pulmones impetuosius trajiciens, pleniorem aeris 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 desiderat, propter hunc per vias angustas uberius admittendum, organa pneumonica statim omnia in nixus creberrimos accientur. Quicquid igitur sanguinem effervefacit, inque orgasmum concitat, uti motus vio∣lentus corporis aut animi, frigoris aut caloris externi excessus, vini potus, venus, quinimo interdum merus lecti calor, praedispositis in∣suitus Asthmaticos accersit. Usitatum est huic morbo obnoxios s••pe lectum ingredi non ausos, tantummodo in Cathedra, aut super cubile vestibus indutos dormire posse. Cujus ratio est, quod corpore stragulis cooperto & concalfacto, sanguis proinde, in motum paulo citatiorem concitus, & servescens, uberiorem aeris inspirationem requirit, quam per tracheae ductus coarctatos suppleri queat: nam quo plus sanguinis quaque systoles & Diastoles vice pulmones trajicit, eo propter accensionem, simulque eventilationem ejus, aer copiosius & celerius ingeri regerique debet: cui penso (cum propter impedimenta non facile absolvitur) tamen quoquo modo peragendo, partium omnium respirationi dicatarum, cum magna to∣tius pectoris contentione, conatus ultimi exeruntur. Porro sanguis agi∣tatus, in praedispositis non tantum Asthmatis occasio, sed aliquatenus etiam causa existit: nam proinde vasa sanguifera intra pulmones magis impleta & distenta, ductus tracheales jamjam angustos comprimunt, & multo arctiores reddunt.

VI. 2. Asthma convulsivum (quod secundam hujus morbi speciem esse, & sine magna Bronchiorum obstructione aut compressione, à meris fibra∣rum motricium spasmis excitari statuimus) non uni loco, aut peculiari cui∣piam organo limitatur, sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 valde diffusae, ad partes fere omnes respirationi dicatas (quarum modo haec, modo illa, vel alia in culpa est) extenditur. Enimvero affectio spasmodica insultum asthmaticum ciens, ad vasorum pulmonarium fibras motrices, ad diaphragma, ad musculos pectoris, ad nervos qui è pectoris aut pulmonis ditione sunt, quinimo ad nervorum istorum origines intra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 consitas spectat, atque sin∣gulis hisce in locis dum materies morbisica hospitatur, respirationis opus inhibens, aut pervertens, morbi istius paroxysmos infert: prout in alio tractatu olim plane ostendimus. Quippe spiritus animales ad respiratio∣nis munus destinati, si quando molestantur valde, inque motus irregulares urgentur, organorum spirabilium fibras tum nerveas, tum motrices in∣ordinate subeunt, easdemque proinde irregulariter modo contrahi, modo distendi, nec non solennes & aequabiles systol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & diastol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vices varie perturbari, aut impediri faciunt.

VII. Causa morbisica sive materies spiritus operi pneumonico accinctos irritans, cum variis in locis, tum praecipue in his tribus, vim sive poten∣tiam suam exerere solet; viz. 1. aut in ipsis fibris muscularibus, aut 2. in ••amis vel propaginibus nerveis, vel 3. denique intra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 juxta nervorum origines. 1. Quoad prius, interdum materies heterogenea & spiritibus inimica ab 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in nervorum truncos excussa, exinde per eorum ductus & propagines, si forsan in quantitate perexigua fuerit, abs∣que noxa magna, aut multum sensibili, in fines ultimos dilabitur. Cum∣que

dein fibris nerveis inciderit, & sensim indies aggesta demum in mo∣lem accreverit, spiritus incolas molestare, inque spasmos Asthmaticos concitare incipit; qui subinde infestant, & pro ratione causarum eviden∣tium augentur, nec plane cessant, donec penus materiae sic aggestae discu∣tiatur penitus, & absumatur; dein quando renovatus iste ad plenitudi∣nem assurgit, morbi istius paroxysmi repetunt, proindeque, uti observa∣tioni communi patet, saepenumero periodici existunt. Juxta hanc affi∣ciendi rationem Asthmatis convulsivi causam nonnunquam in vasorum pneumonicorum tunicis muscularibus, quandoque item in septi aut pro∣cessuum ejus lumbarium fibris delituisse merito suspicamur. Haud mul∣tum probabile est, morbi istius nidum, intra hujus aut istius musculi pe∣ctorelis fibras consistere; quanquam in scorbuticis etiam ab his materia spasmodica obsessis, dolores & spasmos leviores cum respiratione laesa obortos novimus.

VIII. 2. At vero (prout alibi non tantum ratiocinio, sed per obser∣vationes & Aegrotantium historias plane ostendimus) Asthma convulsi∣vum saepius infertur, quoties materies morbifica, in nervos pneumo∣nicos delapsa, alicubi intra ductus eorum, & praecipue circa plexus hae∣ret: unde quoties ad plenitudinem aggesta, discuti & moveri incipit; propterea spiritus ibidem scatentes, & ad respirationis organa affluentes, perturbati, in Anomalias adiguntur, illique mox spiritus alios fibrarum pectoralium aut pulmonartum incolas afficiunt, inque spasmos irregula∣res & Asthmaticos excitant. Propter hujusmodi causam & afficiendi ratio∣nem, non tantum morbi hujus insultus, sed insuper, & praecordiis proin∣de perturbatis, passiones cardiacas accieri declaravimus.

IX. 3. Asthmatis convulsivi causam nonnunquam in occipite juxta ner∣vorum origines consistere, per observationes Anatomicas plane deteximus. Nimirum adverti, quosdam Aegrotantes, qui cum ab aliis morbis de∣ploratis decumbentes, insuper Asthmatici fierent, necessum habuerunt, intra lectum aut cathedram cum capite sem per erecto, aut prono detineri; reclinati autem, aut supinati, statim anheli ac velut moribundi, difficilime respirabant; cujus causa (prout per dissectionem apparuit postquam ob∣ierunt) tantum erat, quod cum intra cerebri cavitates seri acris colluvies ••ugens aggereretur, si ob caput reclinatum, illa in nervorum octavae paris originem recideret, illico praecordia, ac imprimis spirabilia spasmis horrendis tentabantur. Porro interdum ob hanc rationem videtur esse, quod Orthopnoici in lecto absque suffocationis periculo decumbere ne∣queunt, quin corpore erecto sedere coguntur.

X. 3. Quamvis Asthma nonnunquam ab initio simplex, sc. vel Pneumo∣nicum mere, vel Convulsivum existat, attamen postquam alteruter mor∣bus aliquandiu increbu it, plerunque alterum sibi consciscit: hinc ut con∣cludere liceat, Asthma quod vis inveteratum, affectionem mixtam esse, & partim pulmonis male conformati, partimque nervorum & fibrarum ner∣vearum ad spirabilia pertinentium vitio excitari. Quippe cum ductus pneumonici à qualibet causa coarctati, vel obstructi, liberam aeris inspi∣rationem, exspirationem que non admittunt, propterea etiam sanguis, quinimo & humor nerveus à cursibus suis praepediti, atque lente proce∣dere & flagnare coacti, faeculentias suas & recrementa partibus nerveis assigunt; unde spirituum meatus obs••ruuntur, aut pervertuntur, ipsisque demum labes spasmodica accrescit. Porro sanguis, siquidem intra prae∣cordia haud debite inspiratur, eventilaturque, tandem in crasi sua vitiatus, cerebro & nervoso generi succum non nisi depravatum suppeditat; cujus delicta respirationis organa, utpore prius laesa & debilitata, maxime suunt. Pariter etiam è contra reciprocatur malum, quoties hic morbus nervosi gene〈…〉〈…〉 culpa incipit; nam quatenus pulmonum motus, propter

fibrarum muscularum spasmos crebro sistitur, aut impeditur, tum sanguis, tum liquor nerveus à motibus solitis coerciti, recrementa & faeculentias congerunt, eaque partibus continentibus affigunt, à quibus non tantum humores viscosi & ductuum obstructivi, sed & tumores, aliaque solidiora concreta, pulmonis conformationem vitiantia, producuntur.

XI. Si quando igitur Asthma aliquandiu confirmatum, & habituale fa∣ctum, paroxysmos crebros & quavis occasione emergentes habuerit; cau∣sa ejus conjuncta, quin etiam procatarctica tum intus in ipso pulmone, tum forinsecus in fibris ac nervis, inque spiritibus ad respirationis mu∣nus destinatis collocanda erit. Nec difficile erit, singula haec pervestigan∣do, in quolibet Aegrotantis casu materiae morbificae tum nidos praeci∣puos, tum fomites reperire. Quod vero ad causas Evidentes spectat, etiam hae multiplices admodum & diversimodae existunt. Huc enim referri de∣bent quaecunque aut sanguinem, aliosque humores exagitant, aut spiritus Animales perturbant, inque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adigunt. Asthmatici nihil violen∣tum, aut inassuetum ferre possunt: à frigoris vel caloris excessu, à vehe∣menti quovis corporis aut animi motu, ab aeris aut anni mutationibus quibusque magnis, ab erratis vel levioribus circa res non naturales, imo propter mille alias occasiones in dyspnoeae paroxysmos incidunt.

XII. Quod ad prognosin spectat, Asthma inveteratum difficillime aut vix unquam curatur; veruntamen medicamentis & medendi methodo rite institutis, magnum saepe juvamen affertur, viz. paroxysmorum fe∣rocia minuitur, induciae longiores procurantur, quinimo ipsius vitae dis∣crimina frequenter imminere visa tolluntur.

XIII. Morbus iste in deterius vergens, aut Phthisin, aut Hydropem, aut affectum quendam soporosum, vel convulsivum minatur; juxta quod se∣rum propter 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 praepeditam (quia Aegrotantes in lecto satis dormire nequeant) copiosius aggestum, aut in pulmone desigitur, aut in habitum corporis, aut ad cerebrum transfertur. Propter hanc rationem, Affecti melius in aestate quando liberius transpirant, quam in hyeme de∣gunt; melius item in regione calida quam frigidiori, flantibus Austro aut Zephyro, quam Euro vel Borea.

XIV. Circa Asthmatis Therapeiam duae erunt primariae Indicationes, seu potius tot distinctae medendi methodi; sc. Curatoria & Praeservato∣ria. Prima docet, quid agendum sit in paroxysmo, ut laborans à praesenti periculo liberetur; altera quid extra paroxysmum, pro causae morbificae sublatione, ne affectio istaec saepius aut gravius repetat, moliri opor∣teat.

XV. 1. Itaque paroxysmo urgente duae erunt praecipuae medendi in∣tentiones, viz. 1. Ut ratione tum aeris tum pulmonis habita, respiratio uberior, saltem quantum pro vita sustentanda sussiciat, procuretur; & se∣cundo ut respirationis organa à spasmis initis, & pervicaciter continuari solitis, quam primum avocari, & compesci queant.

XVI. 1. Ad priorem quod spectat, imprimis Aegrotans situ corporis erecto, in loco apertiori & modice perflato, à sumis & adstantium haliti∣bus libero collocetur; deinde navetur opera, ut pulmones ab omni infar∣ctu, & oppressione interna, nec non compressione externa immunes facti, spiritum altius ducere & reciprocare possint. In hos fines ne viscerum infe∣riorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 praecordia comprimat, aut angustet, alvus ab enemate subducatur, vestimenta & alia quaeque Thoracem operientia, aut succin∣gentia laxentur; cumque insuper in hoc casu, aut à sanguine intra va sa pneumonica supra modum turgescente, aut à sero in ductus tracheales ex arteriis & glandulis depluente, opprimi solent, utriusque humoris orgasmi & impetuositates compesci, ac sedari debent: hinc si vires ferent, & pul∣sus

satis robustus fuerit, phlebotomia saepe convenit; Porro quae sangui∣nis aestuantis serum ac superfluitates per urinas, & sudores amandant, se∣dulo exhibeantur: cui intentioni Julapia, Apozemata, Pectoralia vulgo dicta, egregie inserviunt: quinimo Pulveres testacei, Millepedarum praepa∣tata, Spiritus & Sales volatiles cum fructu sumuntur. Interim praeterea exhibeantur, quae tracheae ductus aperiant, lubricent, & expectorationem cieant; quaeque insuper si opus fuerit, catarrhum in eos depluentem si∣stant: in quos fines Linctus, Eclegmata, Decocta pectoralia, & Sussumigia conveniunt.

XVII. 2. Quoad alteram in paroxysmis Asthmaticis medendi intentio∣nem, viz. ut respirationis organa à spasmis initis avocata, ad pensa sua ordinaria tranquille redeant (nisi hoc sponte post sedatas sanguinis & seri intra pulmonem aestuationes succedit) remediis Antispasmodicis & Anodynis utendum erit: etenim medicamenta in passionibus hystericis exhiberi solita, etiam in Asthmate convulsivo conveniunt.

XVIII. Spiritus C. C. fuliginis, & imprimis Sp. salis Armoniaci cum gum. Ammoniaco destillat. item Tinctura gum. Ammoniac. Sulphuris, Castorei, Asaefoetidae, Syrup. ex Ammoniac. de Sulphure, Oxymel scilliti∣cum, & similia, quae, cum ingrati saporis aut odoris sint, Spiritus quasi dissipant, & à tumultibus retrahunt, nonnunquam egregie juvant. Quod si hoc modo spiritus debacchantes sedari nequeunt, ad narcotica perve∣niatur, ut quibusdam profligatis caeteri in ordinem redeant: enimvero nisi obstat pulmonum infarctus cum insigni praecordiorum oppressione, Opiata nonnunquam insigniter prosunt. In horrendis morbi hujus pa∣roxysmis cum alia medicamina minus effecissent, saepe bono cum fructu Diacodium, imo Laudanum Tartarisatum exhibui. Verum haec non sine magna cautione propinentur; quia cum respirationem (quae jamjam difficilis & praepedita est) amplius & nimis impediunt, non raro in vitae discrimen adducunt. Insuper his, ut spiritus pneumonici à spasmis suis avocentur, nonnunquam expedit spiritibus aliis in locis molestiam inferre; nam aliquibus ullibi afflictis, ut plurimum caeteri quique perculsi inor∣dinationes suas dimittunt: quapropter vesicatoria, cucurbitulae, ligaturae, & frictiones dolorificae juvamen conferunt; imo ob hanc rationem vomitoria in medio paroxysmo sumta prosunt. Medendi scopis, quomodo Asthma∣tici urgente morbi insultu tractari debent, modo designatis, adhuc restat remediorum in eos fines appropriatorum formulas quasdam selectiores proponere.

XIX. Primo igitur ad sanguinis ac seri fluxiones sedandas, eorumque superfluitates, à pulmone derivatas, per Diaphoresin, ac Diuresin aman∣dandas, sequentia praescibantur.

Rec. Aq. folior. Hederae terrestris Unc. viij. Rutae, Pulegii, Dracontii, ana Unc. ij. Salis prunel. Drach. iss. syrup. Byzanteni, Papaveris Rhoeados, and Unc. j. misce, f. Julapium, sumatur ad Unc. iij. vel iv. ter aut sae∣pius in die.

Rec. Radic. Graminis Unc. iij. Rusci Brusci Unc. ij. Enulae campanae condit. Unc. iss. Hordei Unc. ss. Passularum solis Unc. j. coquantur in aq. fontan. lib. iij. ad ij. colaturae adde Salis pranel. Drach. iss. edulcoretur, si opus fuerit, cum q. s. syrup. Byzantini, aut Violacei.

Rec. Tinctur. Sulphuris Drach. iij. Dosis gutt. vj. ad x. vesperi & primo mane in cochleari uno syrup. è succo Hederae, vel Violacei.

Rec. Faeculae Aronis, Bryoniae, ana Drach. iss. flor. Sulphuris Drach. j. flor. Benzoin. Drach. ss. Sacchari candi Unc. ss. Liquiritiae Drach. ij. f. pulv. sumend. ad Drach. ss. vel Ser. ij. his in die cum Julapio, vel Apozemate superiori; vel,

Rec. Pulv. praescript. Unc. ij. Mellis vel Oxymelitis q. s. f. linctus,

capiat hora somni & primo mane circiter cochl. ss. aliis temporibus lambat cum bacillo liquiritiae.

Rec. Syrup. de Prassio, de Allio, ana Unc. iss. tinctur. Croci, Castorei, ana Drach. ij. misce, sumat circiter cochl. parvum in agonibus.

Rec. Sp. salis Armoniac. cum gum. Ammoniac. Drach. iij. Aq. Li∣macum, Lumbricorum, ana Unc. iij. Syrup. de Prassio Unc. ij. misce, su∣mat cochleatim repetendo intra iv. vel v. horas.

Rec. Pulveris de Erysimo, vel ex Hedera terrestri aestivo sole collect. Unc. j. Oxymelitis simpl. q. s. f. linctus.

XX. 2. Haec de methodo, & medicamentis in paroxysmo Asthmatico requisitis. Indicatio altera praeservatoria causae morbificae, & totius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉∣〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sublationem intendens, duas habet partes sive distinctos medendi scopos: qui ambo plerumque in usu adhiberi & complicari so∣lent. Unus horum pulmonis conformationem, si quovis modo laesa aut vitiata fuerit, emendandam; atque alter partium motricium, & spiritu∣um ad eos destinatorum Anomalias tollendas molitur. Utrisque his inten∣tionibus optime satisfiet, si remedia vulgo dicta pectoralia cum Antispa∣smodicis conjungantur, atque horum usus cum medicamentis aliis, totius corporis praeparationem, & symptomata emergentia respicientibus in∣tercaletur: in quos fines methodus & remediorum formulae sequentes ad∣hiberi possint.

Rec. Aloes rosat. Drach. iss. flor. Sulphuris Drach. j. salis Succini Drach. ss. Picis liquidae q. s. f. pilul. xxiv. sumantur iv. vesperi noctibus singulis, vel alternis aut tertiis. Vel,

Rec. Gum. Ammoniac. & Edellii in aceto Scillitico solut. ana Unc. ss. flor. Sulphuris Drach. iij. pul. foliorum Erysimi, & Satureiae, ana Drach. ss. cum s. q. syrup. Diasulphuris vel Oxymelitis Scillitici, f. massa, formetur in pilulas exiguas sumend. iij. omni vesperi. Vel,

Rec. Millepedarum praeparat. Drach. ij. flor. Benzoin. Drach. ss. salis Succini Scrup. ij. extract. Helenii Drach. ss. Castorei Drach. ss. Croci Scrup. j. Terebinth. Venet. q. s. f. massa in pilulas exiguas efformanda. capiat iv. omni vesperi & mane, exceptis purgandi temporibus.

XXI. Quod si formula pilularis non arridebit, aut Pharmaca praedicta minus juvabunt, sequentia deinde pro pulmonibus ab infarctu liberandis tententur.

Rec. Sp. gum. Ammoniac. cum sale Armoniaco destil. Drach. iij. Syrup. è succo Hederae Unc. iij. Aq. Limacum Magistral. Lumbricorum, ana Unc. j. tinctur. Croci Drach. ij. misce, sumat cochlear. j. hora somni & primo ma∣ne. Vel,

Rec. Tinctur. gummi Ammoniac. Drach. iij. Dosis gutt. xv. ad xx. in cochl. j. Oxymelitis, aut syrupi ex Hedera terrestri. Vel,

Rec. Tincturae Sulphuris Drach. iij. Dosis gutt. vij. ad xij. aut xx. iisdem horis medicis, cum vehiculo idoneo.

Pari insuper modo Spiritus alii sale volatili praediti, cumque syrupis pectoralibus, & aquis Cephalicis permixti, vesperi & mane utiliter praescri∣bi possint.

XXII. Loco mixturae vel Julapii Asthmatici ex aquis destillatis of∣ficinalibus sequens magistralis in usum crebrum & multiplicem paretur.

Rec. Radic. Helenii, Ireos Florentini, Angelicae, Imperatoriae, ana Unc. iv. Bryoniae lib. j. solior. Marrubii albi, Hyssopi, Satureiae, Pulegii, Heder. terrestris, ana M. iv. baccarum J••niperi, Hederae recentium, ana lib. j. Laur. lib. ss. sem. Foeni••ul. dul. Carvi, Anisi, Levistici, Aneth. ana Unc. j. Cu∣bebarum Unc. ij. Piperis long••, Caryophyl. Macis, ana Unc. j. incisis omni∣bus & con••usis affunde cervisiae Brunsvicensi•• lib. viij. destillentur organis communibus, liquor totus misceatur, & inter utendum edulcoretur ad pl••citum cum Saccharo, vel syrupo de su••co Hederae, vel cum Oxymelite.

XXIII. Porro loco Oxymelitis, vel syrupi pectoralis cujuspiam vulgaris, ••jusmodi medicaminum in Asthmate magis appropr••atorum formulae se∣que••••es praescribantu••; atque imprimi•• syrupus de Heleni•• ab Horatio Augenio inventus, ••oque nomine i••signitus; dein à Platero, Sennerto, Riverio, aliisque practicis celebrioribus commendatus, hic notari, inque usum crebrum adhiberi debet.

Rec. Radic. Helenii & Polypodii quer. praeparat. ana Unc. ij. Passularum Corinth. Unc. ij. Sebesten. n. xv. Farfarae, Pulmonariae, Satureiae, Cala∣mentha, ana M. j. fol. unum magnum Tabaci, Liquiri••iae rasae Drach. ij. sem. Urticae, Bombacis, ana Drach. iss. coquantur in mulsa diluta, ad lib. iss. & cum Sacchari tantundem f. Syrupus: sumatur vel per se in ••forma linctus, aut cochleatim vesperi, & mane; vel addatur cochl••ar. j. dosi aquae destillatae aut Apozematis.

Rec. Rad. Ireos Florentin. Helenii, ana Unc▪ ss. Allii excor••icat. Drach. iv. Caryophyl. Drach. ij. Benzoini albissimi Drach. iss. Croci Scrup. j. in∣cisa & contusa digerantur calide in spirit. Vini rectificat. lib. j. per 48. horas; c••laturae adde Sacchari albissimi lib. j. pone in s••utella argen••eae super pru∣nas arden••es, dein liquor accensus agitetur quousqu•• flagrabit, dein flamm•• extincta in syrupum abibit: exhibeatur eodem modo ac superior.

XXIV. Porro huc referri debent decocta galli vo••eris, à medicis celebri∣bus tum Antiquis tum modernis pro curation•• Asthmatis tantopere lau∣data; quae licet Septalius velut crassa & effoeta damnavit, Riverius tamen postliminio vindicat; atque ad testandam remedii hujus efficaciam, ex∣perientiam ••uam alterius experientiae opponit. Jura haec bini generis, viz. cum vel sine purgantibus, & utriusque varia & diversimoda apud Autho∣res practicos Recepta extant, quae singula taedio hic esset recensere. Libet unam aut alteram solummodo formulam proponere.

Sine purgantibus exemplum vulgare hoc est. Rec. Radic. Em••lae & Ireos flor. ana Unc. ss. fol••or. Hyssopi, & Prassii si••••at. ana Drach. v••. sem. Car••ha••i Unc. j. sem. Anisi & Anethi, ana Drach. ij. Liquiri••iae rasae, & Passular. mundat. ana Drach. iij. praeparentur & insuan••ur v••n••ri Galli ve••••ris, qui decoquatur in aq. fontan. lib. xv. done•• caro ossibus abs••edat; colatura per subsidentiam depuretur: liquoris clari dosis Un••. vj. cum Oxy∣melitis simpl. Unc. j. Vel si remedium ••oc solutivum desideratur, in uno∣quoque haustu dissolve Cassiae recentis & Mannae ••na Unc. ss. sumatur per plures dies continues, quandoque per mensem integrum.

Ju••culi hujusmodi purgantis formulam idoneam Riverius praescribit.

Rec. Ra••ic. Enulae & Ireos slorentin. ana Drach. iss. sol••or. Hysso••••. Tussilaginis, ana M. j. Liquiritiae ras. Passular. mundet. ana Drach. ij. sicuum pinguium n. iv. Sennae mundat. Drach. iij. radic. Polypodii quer. sem. Carthami, ana Unc. ss. sem, An••s•• Drach. iss. coquantur cum tertia vel

quarta parte galli veteris s. a. & fiat Jusculum pro una vice mane su∣mendum, continuetur per xij. vel xv. dies.

XXV. E plurimis quae subsunt Asthmaticorum exemplis, libet hic casus tantum duos rariores proponere, viz. uniu•• qui morb•• hujus mere convulsivi, atque alterius qui ipsius partim convulsivi, & partim pneu∣monici, paroysmis fu••runt obnoxii, historias describere. Vir illustris, procerus, torosus, & antea satis sanus, postquam à casu latus sinistrum solido cuipiam allisisset, exinde tunc noxam, & postea labem Asthmati∣cam contraxit. Enimvero suspicari fas est, nervorum ad praecordia spe∣ctantium, plexum quendam juxta consitum per accidens illud laesum fuis∣••e, proindeque postea à tali causa affectum hanc originem duxisse; viz. ut quibusdam temporibus ha••d c••rtis, primo dolor circa locum is••um ingravesceret, & subinde statim dy••pnoea gravissima, cum spirabilium o∣mnium contentione laboriosa & diuturna insequeretur; adeo ut durante pa∣roxysmo aeg••otans in ipso mortis agone versari putaretur. Ad hunc primo accersebar, postquam per duos dies tali insultu Asthmatico laborans, pene pro deplorato haberetur; cognito tamen pulmones fuisse illaesos, pro∣gnosticon nostrum adhuc bene sperare jussit, & statim inito cum aliis me∣dicis consilio, juxta modum sequentem praescribebatur.

Rec. Spiritus gum. Ammoniaci cum sale Armoniaco destillat. Drach ii••. sumat gut. xv. ad xx. in co••hl. j. Julapii sequentis, superbibendo cochl. v. repetatur sexta quaque hora.

Rec. Aq. flor. Sambuci. Chamomeli, Pulegii, ana Unc. iv. aq. Limacum Unc. ij. Sacchari Unc. j. misce. Intermediis temporibus capiebat dosin pul. sequentis cum eodem Julapio, vel Decocto pectorali.

Rec. Pul. Oculor. Cancri Drach. ij. Salis prunellae Drach. iss. salis Suo∣cini Drach. ss. misce, dividatur in viij. partes pro ••o••••dem dosibus.

Vesicatoria ampla internis brachiis prope axillas applicabantur, ••nema∣ta quotidie, & frictiones crebro adhibentur. Horum usu levamen subi∣tum ac inopinatum recepit, atque intra paucos dies paroxysino isto prorsus immunis evasit. Postmodum vero quoties mo••••i istius velitationem quan∣dam persentisceret, illico spiritus istius dosin largam, cum eodem Julapio, ter aut quater in die sumebat; quo remedio modo praeservationis, modo curationis gratia frequenter sumto, supra biennium Asthmatis antea ha∣bitualis insultu quovis immani & terribili caruit, ejusdem interea leviore•• quosdam attactus facile difflabiles subinde passus.

XXVI. Senex perhonorificus, multis magnisque titulis insignitus, iis∣demque omnibus major, postquam per aliquot annos unaquaque hyeme tussi cum sputo moderato, & ••atis benigno obnoxius degisset; sub ••inem novissimi Autumni, à longo itinere domum reversus (à frigore uti puta∣batur suscepto) minus recte valebat: querebatur enim de dolore i•• medio pectore juxta sternum excitato, qui vesperi quam primum lecto incales••e∣ret, ingravescens, somnum perturbabat, & plurima nocte valde mole∣stus erat: sine quavis tamen dyspnoea, aut Asthmatis signo evidenti. Ad dolorem hunc tollendum, & purgatio, & phlebotomia celebrantur, pectoralia & Antiscorbutica quotidie exhibentur, loco dolenti linimen∣ta & fotus applicantur, sine magno tamen fructu aut levamine▪ nam quae deinceps alteratio contigit, potius in deterius cessit; nam dolori paulo remissius habenti, respiratio dissicilis & impedita superv••nit, ita ut à pri•• mo somno aut appulsu ejus statim Asthmaticus ••ieret, atque anhelus, & ••irca praecordia laborans in lecto erectus sedere coge••etur, ••orro hujus∣modi

dyspnoea, & spirabilium agitatio convulsiva non modo quovis ve∣speri redibant, sed indies immaniores facti longius durabant; proinde ut nocte quadam à primo somno evigilans, Asthmatis paroxysmo gravis∣simo, qui ipsum tantum non interemit, per plures horas afficeretur. Me∣dici longe absentes, quamvis circa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 desiderati, non ante au∣roram sequentem adven erunt; interea propter phlebotomiam à Barbiton∣sore celebratam, Dominus illustris ab ipso sepulchri ore revocatus revixit; deinde vero initis medicorum consiliis, isto die diaeta tenuis, & alvi per enema subductio praescribuntur: vesperi & primo mane cepit spiritus gum. Ammoniac. cum sale Armoniaco destillati gut. xii. cum vehiculo appro∣priato, ejusque usum postea per plures dies continuabat; vesicatoria in∣ternis brachiis prope axillas applicabantur; insuper Julapia & decocta pe∣ctoralia, ecl••gmata, anemata, quin & blande cathartica interdum vices suas habuerunt; item phlebotomia post biduum iterabatur. Cum prius pro haustu matutino cervisiae cum absinthio & cochlearia circiter libram bibere solebat, loco hujus circa horam octavam cepit Elixiris proprie∣tatis Tartarisati gut. xv. cum haustu Coffee ex decocto salviae parati. His remediis paroxysmi Asthmatici de solita ferocia statim remiserunt, in tan∣tum ut cujusque noctis initium & finis satis tranquilla fuerint, circa me∣diam vero leves circa praecordia perturbationes eum insomnem & erectum, per horam unam aut alteram detinebant. Medicamenta quaedam alia à me∣dicis fuerunt proposita, aliaque diversimoda ab amicis clanculum oblata, quae tamen vit Honorabilis aut penitus respuit, aut cito fastidivit; idque potius quia vergente tunc hyeme à veris appropinquantis adventu, & aurae agrestis fruitione, citra multae pharmaciae opem reconvalescentia speratur. Quare è medicamentis supra citatis modo haec modo illa per vices tantum breves usurpavit, & interdum à quibusque feriari solebat: interim vero licet insultus Asthmatici parum aut minime eum uti prius noctu incesserent, tamen ob pulmones plurimum infarctos, & humorem serosum in pedes delapsum, citatius incedere, aut loca acclivia ascendere, sine gravi dyspnoea, & praefocationis periculo nequibat; jamque (dum haec scribo) deinceps non tam Asthma aut Phthisis, quam hydrops ti∣metur.

XXVII. Casus hujus Aetiologia ex supra dictis satis liquet, viz. A∣sthmatis hujus procatarxis una in pulmone valde obstructo versabatur, proinde ut cum sanguis effervescens praecordia impetuosius pertransi∣ret, aer ad ipsum eventilandum requisitus non satis uberi copia ad∣mitti potuerit; quare ad hunc defectum supplendum necesse fuit pulmo∣nes, eorumque organa motiva, in nixus crebriores & vehementiores in∣citari. Postea dein huic accessit fibrarum pectoris motricium diathesis spasmodica: quippe materies heterogenea una cum succo nerveo in ea•• partes descendens, & ad plenitudinem aggesta, primo dolorem, & postea in organis pneumonicis spasmos atroces & periodicos excitavit: jamque diathesi hac posteriori quamvis cessante (quia scil. materies elastica & spasmodica à serosa illuvie obtunditur, aut obruitur) adhuc tamen proca∣tarxis altera manet, alterumque comitem, viz. cacodaemonem seipso de∣teriorem, sc. hydropem conscivit.

CAP. XIII.

De Pectoris Hydrope.

PEctoris regionem Hydrope nonnunquam affici, & certo & multiplici indicio plane constat: namque illud in viventibus aquarum fluctan∣tium sensus ac sonitus, inque defunctis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Anatomica evidentis∣sime demonstrant. Attamen circa morbi hujus causam, & fiendi modam, quibus nempe viis, & quali ritu dispositis, aquarum intra Thoracis spe∣cum aggestio primo incipiat, dein sensim augeatur, & saepenumero insen∣sim donec morbus deploratus evadit continuetur, res adhuc in abstruso la∣tet. Si quando hydropis aut Anasarcae affectus generalis existens, & car∣nes, & viscerum cavitates, ubique, aut plerisque in locis occupaverit, ni∣hil mirum est, si aquarum istarum illuvies etiam pectoralia occupabit; attamen praeterea interdum accidit regionem Thoracicam, aut primo, aut solummodo inundari, caeteris interim partibus ubique satis sanis, aut se∣cundario tantum laesis.

II. Circa morbi hujus ortum, & generationis modum valde ambigitur, undenam & per quos ductus, aquarum illuvies, uspiam intra Thoracis specum reperta illuc perveniat. Authores nonnulli eam desuper, viz. à capite per tracheam descendere, aliique scaturiginem ejus ab infra deri∣vantes, à cavitate abominis, quandoque item ab hepate vel liene, aquas istas in pectoris cavitatem per vias nescio quas caecas deferri statuunt. Ve∣rum neutra ex his sententiis aut assensum nostrum vendicat, aut elenchum meretur: nullus enim sanguinis, & humorum in corpore transitus per∣pendens, aut hanc, aut istam commeatus viam agnoscet; quin vero sta∣tuere oportet, humorem serosum hydropem pectoris excitantem, illuc pervenire aut specie vaporis, qui à praecordiis & Thoracis parietibus ex∣halatus, in aquam facile condensatur; vel secundo serum illuc deponi∣tur sub propria forma, quatenus nempe è vasorum, sc. Arteriarum oscu∣lis reseratis, in cavitatem istam exudat. Utrum lymphaeductus, aut chy∣liferi, alicubi aperti aut disrupti, morbum istum quandoque pariant, mox disquiretur.

III. Quoad prius, in tantum probabile est. Hydropem pectoris, à va∣poribus intra specum ejus condensatis nonnunquam oriri, ut mirum vi∣deatur quomodo uspiam secus habeat, aut quispiam à tali affectu immu∣nis degat. Quantum enim vaporis est, quod à sanguine ebulliente dece∣dit? cumque in praecordiis iste insignius defervet, qui sieri potest, quin vapor copiosus in claustro hoc, velut sub Alembico conclusus, in aquam condensetur? Et quidem non facile erit determinare, cum halitus vapo∣rosi intra pectoris specum ita perpetim aggerantur, quid de iis fiat, quo∣modo absumantur, aut exinde foras ablegantur. Profecto dicendum erit, eos vel Thoracis parietes penetrare, vel (quod potius videtur) in pulmo∣num poros insinuari, adeoque inter expirandum avolare. Utraque sane via vapores Thoracici exhalare possunt: & forsan si alterutra deficiat aut praepediatur, propterea hydrops pectoris accietur.

IV. 2. Verum insuper opinari subest morbum hunc etiam modo altero, (viz. quatenus serum sub propria forma è vasis exudat) interdum contin∣gere. Enimvero in constitutione corporis cacochymica, aut valde scorbu∣tica, ubi sanguis aquosus & debilis serum superstuum è compage sua pas∣sim dimittit, & ab arteriarum osculis etiam laxis & patentibus ubique eji∣ciens

circulationis silo excludit, nihil usitatius est, quam cavitates visce∣rum, nec non & praecordia, imo & cerebrum ipsum illuvie aquosa inun∣dari: porro in tam generali ad hydropen diathesi, regionem modo hanc, modo istam vel alteram, primo & nonnunquam fere tantum occupari; quandoque item penetralibus intactis, carnes exteriores, sc. musculos eo∣rumque interstitia, ab illuvie serosa inundari.

V. 3. Inter vasa materiem hydropicam in pectoris cavitatem infun∣dentia, Lymphaeductus, & Tubi chyliseri merito in suspicionem veniunt. Ad priores quod spectat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Anatomica constat, ingens horum sa∣tellitium totos pulmones perreptare, atque ab exterioribus eorum oris oiterius latos, versus ductus Thoracicos tendere, iisque laticem suum, quem à sanguine arterioso superfluum ubique absorbent, maxima ex parte infundere. Si quando igitur haec vasa obstruantur, aut quoquo modo à munere suo defungendo impediantur, necesse erit aquarum in pulmone aggestionem fieri; quae postea in pectoris cavitatem decidentes, regionis istius hydropem excitabunt. Enim vero hac lympha in compagem pul∣monarem restagnante, saepenumero accidit vesiculas hydatidas dictas, in extima hujus visceris superficie excitari, quae postea disruptae, & aquas in thoracis cavitatem dimittentes, ibidem Ascitem producunt. Hujus∣modi affectio in ovibus, quando ob tempestatem humidiorem, & pascua aquosa ab hydrope gregatim intereunt, passim cernitur. Et quidem non∣nunquam in homine, pectoris Asciten à tali causa procedere sequens Hi∣storia (cujus subjectum morbi hujus spirans exemplum existit) plane arguere videtur. Nuper Adolescens satis sanus & robustus venationi, equi∣tationibus improbis, aliisque corporis exercitiis quantumvis immodicis, dudum impune assuetus, tandem in Thorace plenitudinem seu velut in∣flationem quandam persensit; in tantum ut pulmonis latus sinistrum in∣tumescere, & cor extra locum suum dextrorsum protrudi videretur: ea namque ex parte pulsatio ejus maxime percipiebatur. Postquam in hoc statu aliquandiu perstiterat, quodam die cujusdam quasi vasis intra Tho∣racis cavitatem disrupti sensum habuit, indeque per semihorae spatium in regione ista humoris velut ab alto in pectoris fundum cadentis, stillicidium non tantum ab eo percipi, sed etiam ab astantibus audiri potuit. Quan∣quam affectus hujus raritate primo attonitus esset, quia tamen exinde quoad vires, appetitum, somnumque, aliaque naturalia satis recte vale∣ret, mox denuo securus, & medicinae negligens evasit: postmodum vero 〈◊〉〈◊〉 corporis motu, inclinatione, aut agitatione quavis in latere sinistro aquae intus aggestae fluctuatio ab ipso persentiebatur; quin etiam ab aliis mo∣tus, & sonitus evidentissime, tum tractatu tum auditu percipiebatur. Hinc cum extra dubium fuerit Dominum insignem pectoris hydrope tunc affici, ita verisimillimum videbatur morbum istum ex eo originem duxisse, quod lymphaeductus ad pulmonis latus sinistrum spectantes pro∣pe insertiones suas in ductum chyliferum primo obstructi, ad molem in∣gentem intumescerent, & postea disrupti humorem suum in Thoracis ca∣vitatem extillarent.

VI. Quando nunc praecordiorum, arcisque adeo vitalis inundatio im∣mineret, tandem vir egregius sibi prospiciendum ratus medicinam adiit, & curationis ergo pharmaca quaedam ruri sumsit, sine ullo tamen fructu notabili. Deinde Londinum adveniens primo D. D. Lower sibi prius no∣tum consuluit. Hic Thoracis apertionem quasi unicum remedium pro∣ponens D. D. Michlethwait, meque in consilii partes adscisci curavit. Dein communi statim omnium consensu lateris sectio decernitur: itaque post factam totius provisionem, chirurgus inter sextam & septimam vertebram cauterium applicuit, & postridie foramini in pectoris cavitatem secto ca∣••alem indidit, quo facto statim liquor crassus, ac instar chyli albescens &

quasi lacteus effluebat. Hujus prima vice tantum sex circiter unciae de∣trahebantur, & postridie tantundem. Die tertio cum paulo major quan∣titas exire sineretur, magno statim languore affectus, & deinde febricitans, per diem unum aut alterum male habuit. Quapropter donec temperiem & vires recuperaret, materiae istius exitum inhibere, visum est: postea vero ejusdem evacuatione tantum parca quotidie facta, pectoris cavitas fere in totum inaniebatur: adhuc vero canalem cum epistomio in fora∣mine gerit, quo semel nycthemeri spatio aperto humoris usque tantillum emanat: interim stomacho vultu & viribus valens, foras obambulat, equi∣tat, aliaque exercitia prius assueta satis vegete obit. Pharmacia haud mul∣ta usus est, aut opus habuit. Post sectionem Cardiaca temperata, sc. pul. Perlarum, Julapia, & quandoque hypnotica, & postea decoctum trauma∣ticum quotidie his sumendum praescripsimus.

VII. Hac methodo, & medicamentorum formulis aliquandiu conti∣nuatis, vir insignis temperiem, vires, corporis habitum, imo & pectoris immunitatem recuperare visus erat, usque tamen cannam argenteam in lateris foramine (è quo ichor quotidie effluxit) gerebat: cumque post aliquot menses hac subtracta fontanella ista occluderetur, intra pectoris specum ejusdem humoris, per sonitum & fluctuationem perceptibilis aggestio fiebat: deinde vero cum recurrente morbo idem recurreret re∣medium, proindeque lateris apertio decerneretur (forte natura hoc chi∣rurgi munere defungente) ea sponte obveniens, materiae ad erum pendum aptae exitum praebebat. Jamque necesse incumbit ad praecavendam pe∣ctoris illuviem, foramen istud quasi lacunam constanter patefieri.

VIII. 4. Ex his satis constare arbitror, pectoris Asciten quandoque ob vasa lymphica intra pulmonem disrupta exoriri; nec minus dubito quin idem affectus etiam à ductibus chyliferis intra thoracem diffractis excitari possit; attamen hic casus tam raro contingit, ut eum hactenus neque ex propria observatione nec aliorum relatione cognoverim. Porro minime refert talis morbi Aetiologiam inquirere, quia non tantum incurabilis, sed brevi lethalis existit, quia sc. à chyli inundatione praecordia statim obruentur, simulque sanguis & spiritus animales succi nutritii vectigali solito defraudati illico exolventur.

IX. Ex variis hujus morbi causis modo designatis, facile erit differen∣tias ejus colligere: nam primo pectoris hydrops aut affectio simple•• & primaria est, regioni huic peculiaris; aut secundaria, sc. hydropi gene∣rali superveniens, uti in cachecticis crebro assolet. Secundo hic morbus distinguitur quoad loca affecta, nempe quatenus aqua vel in toto pectore colligitur, vel tantum in altero ejus latere. Tertio quoad materiam in A∣scite pectorali aggestam, quae modo limpida & plane aquosa est, modo crassior, albicans, & quasi lactea, qualis in praecedenti historia describitur.

X. Signa diagnostica satis manifeste hunc morbum produnt: nimirum aquarum fluctuatio tractatione, & corpore inclinato sensu percipitur, ejusque sonitus plane auditur. Porro affecti tussi sicca & inani plurimum molestantur, necnon dyspnoea fere continua & gravi, praesertim dum loca acclivia ascendunt, afficiuntur: insuper adsunt sitis cum febricula, & noctu post primum somnum, propter vapores à calore tunc intensiori elevatos, magna inquietudo, & corporis jactatio. His interdum accedunt cordis palpitatio, pulsus intermittens, aut perturbatus, & crebra animi deliquia. Quoad prognosin, morbus hic sanatu semper difficilis existit, & ex opinione vulgi incurabilis habetur. Et revera si abdominis Asciti aut Anasarcae in toto corpore excitatae superveniat, deploratus jure cen∣setur; attamen si affectio sit primaria, & corpori alias sano contigerit, de curatione haud protenus desperetur.

XI. Quod ad morbi hujus Therapeiam spectat, indicationes primariae, juxta communem in plerisque aliis affectibus medendi methodum, erunt tres: sc. curatoria, praeservatoriae, & vitalis.

XII. Prima aquas in pectoris cavitate aggestas quoquo modo evacuandas respicit. Secunda ne subinde nova ibidem illuvies colligatur, praecavet. Tertia vires instaurandas, & symptomata eas laedentia quamprimum tol∣lenda procurat.

XIII. Ut primae Indicationi satisfiat, atque ut pectoris Ascites inania∣tur, duae tantum viae seu evacuationis modi, quibus aquarum illuvies ista educatur, occurrunt: nimirum vel ut pectoris vasa & humorum ductus inaniti lympham istam rarefactam resorbeant, & dein aut sanguinis aut aeris commeatu fora•• convehant; vel secundo ut per lateris sectionem a∣quae istae in propria specie affatim educantur.

XIV. Prior iste modus etsi rarius, quandoque tamen succedit: quod equidem ex propria observatione testari possum. Enimvero pulmonum compages, intus spongiosa, & extus porosa admodum, aquis substratis dum quaque diastoles vice immergitur, eas in vaporem conversas non∣nunquam imbibit, adeoque vel sanguini remandat, vel cum aere jugiter expirato ore exhalat. Hujusmodi effectus pro morbo isto sanando ut facili∣us contingat, subsidia medica hic in usum adhibentur: itaque propter intentionem istam, sanguinis, aeris, & humorum ductus quantum licebit inaniri, & vacui servari debent. In hunc finem purgantia, diuretica, & diaphoretica mitiora methodice, & per vices exhibeantur; item reme∣dia Thoracica & expectorantia locum vendicant; victus sit tenuis & calsa∣ciens, & ejusmodi quoad omnia regimen instituatur, quod sanguinem plus exhalare, & humores quosque superfluos evaporare faciat. Medicamento∣rum in hos usus accommodorum libet hic formulas quasdam subjicere.

Rec. Radic. Chaeresolii, Rusci Brusci, Polypodii qu. ana Unc. j. folior. Eupatorti, Adianthi, Rotryos, Hederae terrestris, ana M. j. sem. Carthami Unc. j. radic. Ireos florentin. Unc. ss. sem. Ebuli Drach. v. rad. calami Aromatici Unc. ss. coquantur in aq. fontan. lib. iv. ad tertiae partis con∣sumtionem, dein colaturae adde foliorum Sennae Unc. iss. Agarici Drach. ij. Mechoae. Turbith. ana Unc. ss. Santal. citrin. Drach. iss. rad. Galang. mi∣noris Drach. j. ebulliant clause per horas ij. dein coletur. adde mellis opt. Unc. ij. & clarificetur cum ovi albumine, f. hydromel purgans, dosis Unc. vj. ad viij. mane, bis vel ter in septimana. Vel,

Rec. Calamelanos Scrup. j. resin. Jalap. Scrup. ss. Balsam. Peru. q. s. f. pilul. iv. sumantur mane repetendo intra v. vel vj. dies.

Rec. Tincturae Sulphuris Drach. iij. capiat gut. vij. ad x. hora somni & primo mane in cochl. j. mixturae sequentis superbibendo cochl. iij.

Rec. Aq. Limacum. Lumbricorum, Raphani composti. ana Unc. iv. Aq. è Succo baccarum sambuci fermentat. lib. j. syrup. è succo Hederae terrestris Unc. ij. misce, f. Julapium. Vel,

Rec. Tinctur. gum. Ammoniac. vel Galbani; exhibe ad gut. xx. vesperi & primo mane cum eadem mixtura. Vel,

Rec. Millepedarum praeparat. Drach. ij. flor. Sulphuris Scrup. ij. flo∣rum Benzoin. Scrup. j. pul. sem. Dauci, Bardanae, ana Drach. ss. Tere∣bintbinae Venet. q. s. f. massa, formetur in pilulas exiguas, sumantur iv. vesperi, & primo mane; superbibendo haustulum ejusdem Julapii.

Hora nona matutina & quinta p. m. sumatur haustus aquae Calcis vivae compossit. ad Unc. iv. per se, vel cum alio medicamine appropriato.

Pro potu ordinario sumatur bechetum sequens.

Rec. Radicum Sarsaparil. Unc. vj. Chinae Unc. ij. ligni Santal. albi, citrin. ana Drach. vj. ras. Eboris, C. Cervi, ana Drach. iij. rad. Calam.

aromat. Unc. ss. Passul. exacinat. lib. ss. Liquir. Drach. iij. s. a. infun∣dantur & coquantur in aq. fontan. lib. xij. ad vj. f. colatura.

XV. Olim ante XXV. annos cum Oxonii degerem, ad Juvenem schola∣rem accersebar, qui per tres hebdomadas de dolore Thoracis, & dyspnoea gravissima vesperi constanter, insuper à corporis motu citatiori, aut gres∣su acclivi supra modum infestante, laborarat: in neutrum latus diu potuit discumbere, verum necesse habuit in lecto supinus usque jacere, & cum ca∣pite erecto; si forsan in latus alterutrum discumbere niteretur, corporis situm istum illico dolor assequebatur; & si forsan à latere uno in alterum se devolveret, etiam dolore statim translato, persensit velut aquas è loco in locum fluctuare. Hinc merito▪ Ascitis pectoralis suspicio incidit, de quo ut certior fierer••, praecepi ut supinus supra lectum jacens, caput à margine ejus usque ad pavimentum reclinari sineret; illico persensit aquae versus claviculas decursum, simulque illuc doloris metastasin: insuper his si quando à motu, calore lecti aut foci corpus plus solito aestuaret, illico in Thorace tanquam aquae supra ignem ebullientis sensum habuit, simulque de vertigine, & levi spirituum defectione conquestus est. Quandoqui∣dem ex his rite perpensis colligere liceret, eum pectoris Hydrope affectum fuisse, methodum & medicamenta sequentia cum successu praescripsi.

Rec. Calamelanos gr. xv. resin. Jalap. Scrup. ss. syrup: Rosar. solut: q. s. f. pilul. iij. cepit mane primo, & duodecim habuit sedes cum magno le∣vamine; dein die tertio ab eodem medicamine tantum quater alvus dejicieba∣tur, sed cum majori adhuc fructu; cepit postea per plures dies Apozematis diuretici & pectoralis Unc. vj. bis in die: denique ultimo, cathartico eodem re∣petito integre convaluit

SECTIO II.

De Medicamentis Splanchnicis, sive quae viscera imi Ventris respiciunt.

CAP. I.

De Ictero ejusque remediis, eorumque operandi modis & Aetiologiis.

HActenus Thoracis Pathologiam, simulque Pharmaceuticen satis fuse explicavimus, jam proxime sequitur circa imum ventrem ejusmodi pensum absolvere. Verum medicamina ad hanc regio∣nem pertinentia, eorumque operandi modos, & rationes, una cum ventriculi & intestinorum Anatome, in superiori tractatu jam jam maxima ex parte descripsimus: remedia stomachica, dysenterica, aliaque intestinalia, imo & diuretica, una cum singulorum Aetiologiis tracta∣vimus; porro de remediis Hypochondriacis, & Hystericis alibi ex professo egimus. Quod itaque superest, de affectibus Hepaticis tum propriis, tum ei vulgo ascriptis, eorumque medelis in hac sectione disseremus; attamen in his singulis, circa partem pharmaceuticam, potius quam patho∣logicam plus operae impendemus.

II. Morbi praecipui quibus Hepar, ejusque appendix, implicari solent, sunt Icterus & Tumor; atque sub posteriori hoc, plures alii affectus, sc▪ Obstructio, Inflammatio, induratio, & scirrhus accensentur: quibus omni∣bus remedia vulgo Hepatica dicta, quae & magnam pharmacopeiae partem constituunt, vulgo destinantur.

III. Icterus aut per se morbus est, primario incipiens, de quo hic proprie agitur; aut alterius morbi effectus, sive productum; uti cum febri in∣termittenti supervenit, quam & saepenumero judicat, de quo etiam mox obiter dicemus.

IV. Icterica Affectio ex communi plurimorum consensu exoriri statui∣tur, in quantum flava bilis, è venae portae finibus, in po••i bilarii ductus non omnino, aut non satis excepta, in massam sanguineam restagnat, eamque virore suo (unde etiam cutis inficitur) inquinat.

V. Obstructio ista multis modis, & variis in locis contingere solet. Quandoque enim fit juxta extremos utriusque generis vasorum, sc. venae portae, & pori bilarii sines; quorum intercapedines ob hepatis paren∣chyma intumefactum, aut alias vitiatum, nonnunquam comprimi, & ob∣turari accidit; quapropter humor felleus è portae vasis secretoriis, in vasa al••era exceptoria minime traductus, in sanguinem regurgitat. Secundo humoris selle•• transitus interdum in mediis pori bilarii ductibus intercipi∣tur; in quantum sc. horum cavitates materia aut viscosa, aut sabulosa, & nonnunquam lapidea implentur; uti passim cernitur in jecinoribus jumen∣torum, hyberno tempore dum soeno ac stramine vescuntur. Tertio ex

observatione Anatomica etiam constat obstructionem Icteri causam non∣nunquam in ipsa vesica fellea, aut in meatu cystico fieri; siquando enim illa lapidibus impleta bilem non recipit, aut hic obturatus aut coale∣scens, bilis versus intestina descensum inhibet, humor iste quamvis à sanguine bene secretus, in massam ejus restuere cogitur, adeoque mor∣bum regium parit.

VI. Contra receptissimam hanc opinione, qua statuitur Icteri causam plerunque citra vesicam felleam, aut circa ipsam versus hepar consistere: Cl▪ Sylvius omnino ultra hanc, viz. in meatu cystico aut ductu communi eam collocat. Quippe bilem non è sanguine intra ductus hepaticos secerni, sed in ipsa cysti fellea, ex humore per arterias illuc advecto progigni sup∣ponens; partem ejus maximam per pori bilarii ductus superius latam, sanguini propter insignes quosdam usus suffundi, partemque alteram e∣tiam ob sines necessarios, inferius ad intestina descendere statuit: quamob∣tem si posteriori hoc emissario occluso, bilis tota sursum in sanguinem evehatur, eum humore isto nimis saturans à crasi genuina in Ictericam pervertet.

VII. At vero ne meatus cystici, aut ductus communis occlusio (cujus neutra facile, aut à levi occasione contingit) ad Icterum quemcunque excitandum minus efficax videatur; idcirco five talis obstructio locum habet, sive non, insuper ingeniose supponit Vir Clariss. bilem dum in cysti generatur, quandoque mutationem notabilem subire, propter quam moveatur, & feratur impetuosius, & copiosius, versus sanguinem, cui tamen solito minus permi∣sceatur, sed ipsi duntaxat confundatur, adeoque facilius ab codem recedat, partesque solidas colore suo inficiat & tingat.

VIII. Quod autem bilis in Ictero cum caeteris humoribus permisceri, aut intime 〈◊〉〈◊〉 inepta reddatur; fieri statuit, à spiritu nimis volatili ci copiosius admisto, ipsamque proinde spirituosiorem aliisque immiscibilem faciente. Assertionem hanc binis instantiis confirmat, in quantum sc. venenum à viperae morsu spirituosissimum, atque potus generosior, sc. vini, aut aquarum ardentium aliquamdiu usurpatus, Icterum accersit. Insuper hypothesi huic fidem a∣struere nititur, eo quod morbus iste non tantum à medicamentis deobstru∣entibus, verum ab iis quae salis volatilis ferocientis vim retundunt, (cu∣jusmodi sunt decoctum seminis cannabini, item sapo Venetus, cum multis ejus∣dem sarinae) curarl solet.

IX. Non hujus loci, neque ad propositum nostrum est, ad hanc litem di∣rimendam descendere: neque temere nunc determinare ausim (postquam tot egregia recentiorum ingenia res fatigavit) utrum bilis revera conficia∣tur in cysti fellea, vel annon à sanguine intra hepar, magnum secretionis organum, duntaxat separetur; fateor posteriorem hanc sententiam mihi potius arridere. Et quidem haec serio perpendens opinari ducor, Icteri cau∣sam in eo potissimum consistere, quod bilis in hepate secreta, ob vias ob∣structas, non omnino aut non satis ad vesicam felleam transferatur, quin necesse habeat in massam sanguineam regurgitare; interea tamen haud inficias imus, affectum hunc (etsi rarius) à meatu cystico, aut ductu com∣muni obstructis interdum exoriri posse. Caeterum in causae morbisicae par∣tem, & forsan aliquando totum, etiam sanguinis vitium accedere putam us; quando nimirum ob particulas ejus sulphureas, & salino-fixas supra mo∣dum exaltatas, bilis in cruoris massa uberius ac ocius progignitur, quam per vias ordinarias secerni, aut soras amandari queat; quare haec à sangui∣ne cum sero ubique decedens, partibus solidis affigitur, iisque tincturam suam imprimit. Et proculdubio ob hanc rationem est quod venena quae∣dam, & imprimis viperarum morsus, atque potus generosior diutine usurpatus, in corpore prius sano morbum Arquatum inducit, pro cujus Therapeia interdum phlebotomia, & medicamina sanguinem ad rectam

crasin reducentia, plus quam deobstruentia prodesse solent. Porro ob hanc causam esse videtur, quod febris tertiana intermittens, ita frequen∣ter in Icterum terminatur; quippe haud suspicari licet, postquam in sin∣gulis paroxysmis tanta sanguinis & humorum agitatio per frigus & aestum, eorumque tanta per vomitum aut sudorem evacuatio contigerit, ductus hepaticos quoquo modo obstrui posse; ac vero sicuti paroxysmi febriles accientur, in quantum sanguinis pars sulphurea nimis evecta, succum nutritium primo in materiam morbificam pervertit, & dein ac∣censa eandem absumit, & exterminat; ita postea cum sal fixus demum in sanguine una cum sulphure exaltatur, ideoque bilis pura puta ••opiose progignitur, propter salis fixi vim restinctivam sanguinis accensio febri∣lis c••ssat, ejusque loco dyscrasia Icterica succedit. Quemadmodum au∣tem sanguis ad dyscrasiam sulphu••eo-sa••inam nimis evectus, Icterum qui∣busvis ut ut minime praedispositis accersit, ita in aliis quantumvis prae∣dispositis, viasque bilarias obstructas habentibus, cruoris sulphur nimis depressum, morbi istius immunitatem parit; enimvero cognovi plure•• cachecticos & phlegmaticos, tametsi hepatis quoad p••urimos ejus ductus obstructione & induratione laborarint, Ictero caruisse.

X. Circa morbi hujus Aetiologiam, non est operae pretium amplius ut disquiramus; ad Therapeiam quod spectat, tres erunt primariae Indi∣cationes, quas omnes (siquidem quae sit potissima & primo adhibenda, fere semper latebit) simul prosequi oportebit; itaque medendi intentio∣nes erunt. Primo ut ductuum obstructiones, siquae forsan aut in poro bilario, in meatu cystico, aut alibi circa hepar, vel vasa choledocha fue∣rint, aperiantur. Secundo ut sanguis, ne bilem supra modum progignat, aut secretioni ineptum reddat, ad justam temperiem & crasin reducatur. Tertio demum ut vires sustententur, & symptomatis ••as praecipue laeden∣dentibus occurratur.

XI. 1. Ut primae Indicationi satisfiat, evacuationes catharticae, tum pe•• vomitum, tum per sedem, quibus bilis versus intestina descensus irrite∣tur, simulque vasa obstructa, magna eorum succussione facta, ab infarctio∣ne liberentur, egregie conducunt. Secundo Medicamenta acria, amara, falsa, a〈…〉〈…〉aque incitatione quadam praedita, quae bilis in hepate aggestae, & stagnantis motum stimulent, adhiberi debent; huc etiam referre oportet, quae ex similitudine substantiae & velut signatura, quatenus nempe succo flavo praedita sunt, contra Icterum juvare creduntur; attamen pleraque ex his quoniam urinas, aut sudores cient, sub eadem qua priora, sc. eva∣cuantium classe, satis apte recenseri possint.

XII. Secunda Indicatio alterantia omnino requirit, medicamina sc. quae sulphuris ac salis fixi exaltationes sive efferationes deprimant, atque ••alis volatilis interim depressi restitutionem promoveant; propter hos fines remedia sale acido, aut volatili praedita, insuper cha••ybeata adprime conducunt; hinc spiritus salis, vitrioli, succus limoniorum, item spiri∣tus C. Cervi, item stercus ovinum, anserinum, crocus martis, aliaque di∣ver••imoda ejus praeparata, in Ictero saepe cum fructu praescribi solent.

XIII. Tertia Indicatio vitalis vires instaurandas, & symptomata quibus laedantur tollenda procurans, plures & diversimodas medendi intentiones suggerit, quas omnes aut praecipuas speciatim enumerare, & praescribere operi•• ac taedil immensi foret; quapropter regu••as quasdam circa diaetam generales, & ••emedia quaedam Cardiaca & Anodyna in hoc casu appro∣priata sub••emus.

XIV. Designatis ad hunc modum Indicationibus Therapeuticis, jam p••oxime ••ncumbit quibusque modo propositis medendi intentionibus medicamenta selectiora, viz. tum simplicia, tum composita accomodare, & remediorum, quae ad hunc morbum praecipuae notae habentur, operandi

modos, & rationes explicare. Primo igitur pharmacorum Evacuantium in Ictero appropriatorum formulas proponemus.

1. Vomitoria.

XV. Pharmaca Emetica in Ictero recenti, dum viscerum tonus & vires constant, saepissime juvare solent; quatenus nimirum & ventriculum phlegmatis viscosi saburra in hoc morbo fere ••emper aggravatum alle∣viant; insuper & vasa choledocha irritando, atque ductus omnes hepa∣ticos valde succutiendo, infarctiones eorum expediunt, & bilis per vias prius assuetas transitum solic••tant.

Rec. Infusionis C••oci Metal. Un••. ss. ad Drach. vj. Vini Scilli••ici Unc. j. Oxymel. simp••. Unc. ss. f. vomitorium cum regimine sumendum.

Vesperi praecedente interdum exhibere convenit mixturam sequentem pro facilitanda vomitione praeparatoriam.

Rec. Pul. radicum Asari, faeculae Aronis, a••a Scr••p. j. Tartari vi••riolat. Scrup. ss. Oxymelitis simplicis Un••. j. misce.

Rec. Sulphuris Antimonii gr. vij. Seammonii sulphurat. gr. viij. Cre∣moris Tartari Scrup. ss. f. pulvis, detur è cochl. j. panatellae.

Rec. Fol. Asari 9. incisis & contusis assunde Vini albi Unc. iij. exprima∣tur succus, detur mane cum regimine.

Rec. Gum. Gut. praep. gr. viij. Tartari vitriolat. gr. vij. f. pulvis.

2. Cathartica.

XVI. Medicamenta purgantia in hoc morbo sive recenti, sive invete∣rato ••ocum habent, viz. tum ut ••berior excrementorum proventus sub∣inde è primi•• viis subducatur, tum ut vasa choledocha ad excretionem stimulentur.

Rec. Electuarii è succo Rosarum Drach. iij. R••abarbari Drach. j. sa∣lis Absinthii, Cremoris Tartari, ana Scrup. ss. syrup. de R••abarb. 9. s. f. bolus.

Rec. Radic. Lapathi acuti praep. Unc. j. summitatum Absinthii pontici, Centaurii minoris, ana P. ij. rad. Gentian. Curcumae, an•• Drach. ij. Santal. citrin. Drach. j. coq. in aq. fentan. lib. iss. ad lib. j. circa finem adde Sennae ••pt. Drach. vj. R••abarb. opt. Drach. iij. Agarici Drach. iss. sem. Coriandri Drach. ij. Vini aibi Unc. ij. efferv••fiant clause per hor••s ij. de〈…〉〈…〉 f. colatura per subsidentiam depuranda: Dosi•• ••ne. iv. ad vj. cum syrupi de R••abar∣••aro Unc. j. aq. Lumbricorum Drach. iij. f. potio repetenda per tres vel quatuor dies continuos, vel alternos.

In constitutione debiliori.

Rec. Rhei electi Drach. ij. Agarici Trochiscat. Drach. ss. Cinnamom. Scrup. ss. Zinz. Scrup. ss. f. infu••io in Vini albi & aq. Cic••orei, ana Unc. iij. clause & calide per iij. ••oras, in colatura dissolve syrup. de Rhabarbaro Unc. j. aq. Lumbricorum Drach. ij.

Rec. Pul. Rhabarb. Drach. ss. ad Drach. j. salis Absinthii Scrup. j. f. pulvis.

Rec. Pilul. Russ•• Scrup. j. extract. Rudii Scrup. ss. f. pilul. iv. suman∣tur mane cum regimine, repetendo intra iv. vel v. dies.

XVII. Tertio sequuntur Deoppilativa, quae item Diuretica, vel Diaphore∣tica existunt, quorum etiam nonnulla ob substantiae similitudinem Spe∣cifica habentur: hujusmodi medicamina & bilis à sanguine secretionem promovent, ejusque secretae, per ductus & meatus in hepate minus pa∣tentes, transitum urgent. Porro interim ea sanguinem fundendo, & sero∣sitates & recrementa ejus biliosa aliquatenus per sudores aut urinas aman∣dari faciunt.

Rec. Elixir. proprietatis Unc. j. sumat gut. xx. mane, & hora quinta p. m. cum vehiculo idoneo. Eodem modo tinctura Antimonii, aut salis Tar∣tari, item Mixtura simplex in majori dosi saepe cum fructu exhibentur. Pro vehiculis etiam propter eandem medendi intentionem Apozemata, Aquae de∣stillatae, & Julapia conveniunt.

Rec. Radic. Chelidoniae majoris, Urticae urentis, Rubiae tinct. ••na Unc. j. summitatum Absinthii pontici, Marrubii albi siccat. Agrimoniae, Chamae∣dryos, ana M. j. sem. Santonici Drach. ij. ras. Eboris, C. C. and Drach. ij. Santali citrini Drach. iss. sem. Coriandri Drach. ij. coq. in aq. fontan•• lib. iij. ad ij. adde Vini albi Unc. iv. & f. colatura, adde syrupi è Cicho∣rio cum Rhabarbaro Unc. ij. Aq. Lumbricorum Unc. iss. f. Apozema: dosis Unc. iv. ad vj. bis in die.

Rec. Folior. Marrubii albi siccat. Centaurii minoris, ana M. j. rad. Gentian. Curcumae, ana Drach. iij. Cinnamomi Drach. j. Croci Drach. ss. incisa ponantur in vitro cum Vini albi vel Rhenani lib. ij. f. infusio clausa, dosis Unc. iij.

Huc spectat celebre istud Gesneri Antict••ricum. Rec. Radic. Urticae majoris lib. j. Croci Scrup. j. contundantur probe, & cum vino albo extraha∣tur tinctura. Dosis Unc. iij. mane per iv. vel v. dies.

Huic simile est illud Fr. Joelis. Rec. Radicum Chelidoniae majoris in∣cis. M. ij. granorum Juniperi M. j. contusis asfunde V••ni Rhenani lib. j. & extrahatur succus, dosis Unc. iv. bis in die.

Succus Marrubii albi à Dioscoride, & syrupus ejus à Foresto pro curatione morbi regii valde commendatur.

XVIII. Loco elixiris, aliorumque liquorum chymicorum, qui ad nau∣seam evitandam, in quantitate perexigua sumendi praescribuntur, allis fortiori constitutione praeditis electuaria, pulveres, & pilulae cum meliori fructu exhiberi possint.

Rec. Conserv. Absinthii pontici, s••avedinis Aurantii, Limonii, ana Unc. ij. s••ec. Diacurcumae Unc. iss. pul. Eboris, Santali citrin. ligni Aloes, a••a Drach. ss. t〈…〉〈…〉chisc. de Capparibus Drach. j. de Rhabarb. Drach. ss. salis Ab∣sinthii Drach. ij. cum s. q. syrupi de Cichorio cum Rhabarbaro f. Electua∣rium, dosis qu. Nucis castanea bis in die superbibendo Julapii sequentis Unc. iij.

Rec. Aq. Chelidoniae majoris, Fumariae, Absinthii simpl. flor. Sambuci, ana Unc. v. Aq. Limacum magistral. Lumbriccrum composit. ana Unc. ij. Sacchari Unc. ss. misce, f. Julapium. Vel,

Rec. Rad. Urticae majoris, Angelic. Gentian. ana Unc. iv. Chelidon, majoris totius M. vj. Absinthii, Tanaccti, Abrotani utriusque, ana M. iv. cortices exteriores xij. Aurautiorum & iv. Limoniorum, Lumbricorum praep. Limacum, ana lib. j. Caryophyllorum contus. Unc. ij. incisis & contusis af∣funde Vini albi lib. viij. destil. organis communibus; liquor totus mi∣sceatur. Vel,

Rec. Limaturae Chalybis lib. j. Fragrorum recentium lib. vj. ponantur in olla vitreata simul agitando, & stent per diem, dein adde radicum Rhabar∣bari

Anglicani incis. lib. j. cortices iv. Aurantiorum: incis. asfunde Vini albi lib. vj. & destil. s. a. liquor totus misceatur, dosis hujus & prioris Unc. iij. bis in die post electuarium, vel aliud medicamentum.

Rec. Pul. rad. Curcumae, Rhabarbari, ana Drach. iss. cortic. radicum Capparis, rad. Asari, ana Drach. ss. extracti Gentian. Centaurii, ana Drach. iss. salis Absinthii Scrup. iv. sem. Nastur••ii Drach. ss. Erucae Scrup. ss. Elixir. proprietatis Drach. j. gum. Ammoniae. solut. in aq. Lumbricorum q. s. f. massa pilularis, formetur in pilulas exiguas; Dosis Drach. ss. vespe∣ri & mane, superbibendo aquae destillatae Unc. iij.

Sylvius pro curatione Icteri valde praedicat decoctum sem. Cannabini in lacte, & solutionem sap••••is, indeque (prout supra innuimus) hypothesin suam, qua ••cteri Aetiologiam à bilis a〈…〉〈…〉enatione potius, quam à mea∣tuum ejus obstructione deducit, stabilire nititur.

XIX. Indicatio secunda sanguinis alterationem sive aequationem re∣spiciens, quo sc. bilem modice tantum progignat, & rite secernat, ejus∣modi medicamina requirit, quae sulphur & sal fixum nimis evecta depri∣mant. In hos fines, nescio quo casu aut ductu, pharmaca sale volatili praedita, uti lumbrici, limaces, millepedae, immo pediculi, quadrupedum & volatilium stercora, pro Ictero sanando in praxin introducta, non tan∣tum ab empiricis, sed etiam à medicis celebrioribus praeseribi solent: haec interdum per se, verum saepius evacuantibus, & deoppilativis adjuncta, praecipuas Antictericorum compositiones ingrediuntur.

Fonseca praescribit stercus Anserculi verno tempore collect. & siccat. etiam pullorum excrementum album, quorum utriusque pulvis detur à Drach, ss, ad Drach, j. in idoneo vehiculo.

Rec. Pul. Lumbricorum terrestrium praep. stercoris Anserini, ana Drach. iij. Eboris, Santali citrin. pul. ana Drach. ss. Croci Scrup. j. s. p•••• vis, di∣vidatur in vj. partes pro totidem dosibus matutinis cum liquore appropriato. Apozemati, & tincturae Antictericae superius descriptis, lumbrici rerrestres, item stercus anserinum, quin & ovinum utiliter addi solent.

Rec. Millepedarum recentium & vivarum n. 50. ad 100. Croci. Scrup. ss. Nucis Moscat. Scrup. j. simul contusis assunde Aq. Chelidoniae Unc. iv. Lumbricorum Unc. ij. f. expressio fortis, & ebibatur: ad hunc modum su∣matur primo semel, dein bis in die per septimanam.

Remedium vulgare, & empiricum apud nostrates est, ut novem pediculi vivi sumantur mane, per v. vel vj. dies, quo remedio (cum alla minus efficerent) plures sanatos audivi: quod certe nullo alio modo juvare po∣test, nisi quod salem volatilem in sanguine depressum restituat.

XX. Propter eandem juvandi rationem, etiam in hoc morbo slores salis Armoniaci, sales volatiles succini, C. C. suliginis; item horum spiritus, saepe magno cum fructu exhibentur.

Rec. Pul. Lumbricorum praep. Drach. ij. spec. Diaeurcum. Drach. j. flo∣rum salis Armoniaci Drach. ss. salis Succini Scrup. j. extract. Gentian. Drach. j. Croci Scrup. j. gum. Ammoniaci solut. in aq. Lumbric. q. s. f. massa, formetur in pilulas exiguas, dosis iij. vel iv. mane & vesperi superbi∣bendo Julapii superscrip••i Unc. iij.

Rec. Spiritus C. Cervi cum croco tincti Drach. iij. Dosis gut. xv. ad xx. cum aq. destillata superius descripta.

XXI. In hac medicaminum, quibus sanguinis dyscrasia Icterica emen∣danda intenditur, classe, etiam remedia chalybeata jure locum vendicant;

haec enim non tam viscerum obstructiones reserando, quam sulphuris, & & salis fixi efferationes deprimendo, & cruorem volatilisando, in morbo re∣gio, haud minus quam in aliis cachexiae affectibus, insigne juvamen prae∣stant.

XXII. Itaque Decocto, item Tincturae, sive infusioni superius prae∣scriptis, ferri limatura, aut pulvis ejus (compage minerali quoquo modo resoluta) praeparatus, aut sal vitriolicus extractus, commode adjician∣tur: enimvero hinc est, quod Acidulae Ictericos prognostico relictos, in∣terdum usque ad miraculum sanant; quanquam & hae praelarga quantitate epotae, quatenus vasa omnia permeant, etiam ductus hepaticos quantumvis occlusos aperiant.

XXIII. Idcirco etiam Electuario, pilulis, & pulveribus, supra prae∣scriptis etiam Chalybis praeparata, modo hoc, modo illud, in debita proportione addantur. Porro syrupus ejus ad cochlear. j. in Apozematis vel Aquae destillatae antictericae Unc. iij. detur bis in die: item tinctura chalybis ad gut. xii. vel xv. eodem modo cum fructu exhiberi possit.

XXIV. Ultimo in loco huic pharmacorum alterantium classi, accenseri debent ea, quae non intus sumta, sed exterius aut per contactum appli∣cata, aut Ictericorum urinis adhibita, morbum hunc curare perhibentur.

XXV. Quoad prius, remedium apud vulgus satis tritum habetur, ut Tinca piscis vivens, cujus squamae & exterior superficies nonnihil flave∣scunt, Icterici hypochondrio dextro aut ventriculo juxta quosdam, & plantis pedum juxta alios applicetur, unde morbi evanescentia subita expectatur: hinc licet multi certam medelam promittunt, mihi tamen ali∣quoties idipsum experto successus defuit.

XXVI. Icteri curatio altera ad distans, nescio quâ sympathia aut secre∣to operandi modo fieri perhibetur.

Rec. Urinam ictericam recentem quae una vice mingitur, cineris lignorum fraxini cribrati q. s. misce & redige in pastam, quae formetur in tres pilas aequales, in loco clauso prope focum aut hypocaustum collocandas; quando pilae hae exiccatae indurescent, Icteritia evanescet. Hoc ritu morbum hunc in∣neteratum, & multis aliis remediis surdum, feliciter curatum novi. Praxis haec apud vulgus familiaris existit.

Si effectum hune plerumque aut saepius eventurum pro certo constaret, hujusque ratio inquiretur; imprimis supponere oportebit, consensum sive sympathiam inter spiritus aliasque particulas in cruore animato, cum aliis symbolis urinae recentis incolis; quodque illi pari statim ritu cum his afficerentur. Attamen satis constat, sal lixiviale urinae commix∣tum, salem volatilem prius subjugatum, aut aliis particulis implicitum a illico manumittere: uti plane cernitur in destillatione urinae, quam si per se arenae calore urgebis, nihil praeter phlegma ascendet; sin tartari calcem aut cineres addas, è vestigio spiritus & sal volatilis prodibunt: quapropter administratione istac empirica adhibita, eodem tempore quo in urina ••cterica, etiam in aegrotantis sanguine, sal volatilis à salis fixi & sulphu∣ris dominic evadet; proindeque Icterica cruoris dyscrasia evanescet. Hac etiam ratione innititur curatio altera morbi regii sympathetica, cujus Phil. Grulingius, & Felix Platerus mentionem faciunt: sc. mictionem supra stercus equinum, dum calet, ab Aegro factam, plures ictericos sanasse, in quan∣tum sc. urinae, proindeque sanguinis icterici sal fixus à stercoris re∣centis sale volatili alteratur, inque crasin debitam reducitur.

XXVII. Indicatio Therapeutica tertia vitalis, idoneam victus rationem instituit; & insuper cardiaca, & anodyna, quibus utrisque saepe opus est, praescribit.

XXVIII. Ad priorem quod spectat, alimenta in hoc morbo plusquam alio fere quocunque medicata esse solent. Etenim vegetabilia, eorumque partes, remedia Hepatica vulgo dicta, ictericorum jusculis incoquuntur. Haec etiam loco aliarum carnium, è lumbricis aut limacibus (qui morbi re∣gii antidota habentur) confici solent. Porro cervisia, aliique potus ordinarii pharmacorum infusione impraegnantur.

Rec. Radic. Urticae majoris, Fragrariae, ana Unc. iss. Eringii conditi Unc. j. ras. Eboris, C. C. ana Drach. ij. Lumbricos mundatos n. xx. crustam Pani•• albi, Maceris Drach. ij. coq. in aq. fontanae lib. ij. ad lib. j. coletur per ma∣nicam Hippocratis, cui impone spec. Diatrion santal. Drach. ss. f. Jusculum, cujus Unc. iv. ad vj. sumantur bis in die: pro potu ordinario doliolum iv ••on∣giorum impleatur Cervisia, cui post fermentationem imponatur sacculus se∣quens.

Rec. Summitat. Absinthii pontici, Marrubii albi siccat. ana M. ij. rad. Lapathi acuti siccat. Unc. vj. corticis Fraxini, Berberorum, ana Unc. iij. cortices exteriores viij. Aurantiorum, & iv. Limoniorum, incisa & con∣tusa praeparentur s. artem.

XXIX. Icterici plerique siquidem magno languore, & crebris spir∣tuum deliquiis solent affici, etiam remediis cardiacis opus habent.

Rec. Aq. Mirabilis tenuioris Unc. viij. Lumbricorum Unc. iv. syrup. 〈◊〉〈◊〉 corticibus Aurantiorum Unc. ij. misce: dosis Unc. ij. vel iij.

XXX. Porro hoc morbo laborantes doloribus nonnunquam valde mole∣stis, qui noctu potissimum desaeviunt, ac insuper vigiliis saepe obnoxii reperiuntur; quapropter etiam Anodyna in usum adhibenda veniunt.

Rec. Aq. Mirabilis, Lumbricorum, ana Unc. j. Diacodii Unc. vj. tinctura Croci Unc. ss. misce, dosis cochl. j. vel ij. sera nocte siquando somnus deficies.

Rec. Laudani Tartarisat. Drach. ij. Aq. Mirabilis Uno. ij. syrup. Ca∣ryophyl. Unc. j. misce: dosis cochl. j. eodem modo.

CAP. II.

De Remediis aliis Hepaticis.

HEpar, siquidem colatorij, & juxta nonnullos, visceris mixtor••i mu∣nus obit, raro aut nunquam Atrophiae, aut extenuationi obnoxium reperitur; quin è contra plures ob causas & occasiones quoad molem augeri, & diversimodis ingestis, & concretionibus infarciri, ac intumescere pe∣riclitatur. Hinc sanitatis rati•• haud levis in hoc co••••istit, ut jecur ••ite conformatum, sanguinem usque libere absque tributo, seu vectigali ni∣mio sibimet arrepto, trajiciar.

II. Profecto multa huic visceri, uti & lieni, & quidem haud prorsus immerito, vitia imputantur: quorum genera praecipua attingemus. Hepar saepe ac potissimum in his duobus, uno sc. aut altero solet delinquere: viz. Primo quod succum nutritium aliis partibus destinatum intercipiens pro∣prio impertit usui. Hoc passim cernitur in pueris Rachitide affectis, quin & multis al••is vitam desidem & otiosam agentibus. Olim apud Romanos ars fuit Anserem ita pascere, ut hepar in immensum accrescens totum prae∣terea corpus praeponderet. Secundo aliud Hepatis vitium est, quod san∣guinis depravati faeculentias, & recrementa quaeque oblata in recessus suos intimos facile nimis suscipit, eaque retinendo, non modo grandescit, sed quoad ductus suo•• obstruitur; unde saepenumero ••cterus, aut hydrops: quinetiam tumores, & concretiones pr••ternaturales varii generis con∣trahit.

III. Ad geminum hunc censum plures & diversimodi jecinoris affectus referri debent: de quibus singulis pathologias particulares instituere haud nostri propositi est. Quod spectat ad generalem hujus visceris pharmaciam, ••nus erit principalis medendi scopus, nimirum ut ••iscus ejus quantum fieri possit diminuatur••, a•••• omnino praescindatur. Itaque haec duo pro∣curare oportebit, viz. ne jecur succum nutritium sibi nimis accipiendo supra modum accrescat, & ne sanguinis faeculentias retinendo, obstru∣ctionibus & tumoribus praeternaturalibus afficiatur.

IV. ••traque haec visceris hujus delicta, multo facilius erit praecavere quam curare. Enim vero prius efficietur, habita tantum ratione ut san∣guis in crasi sua bene constitutus, & circulatione libera potitus, & suc∣cum nutritium ad partes & praesertim extimas dispenset, & recrementa quaeque sua ad peculiaria cujusque emissaria propellens, ibidem deponat. Et quidem medicamina Hepatica vulgo dicta, virtutem suam per sangui∣nis lustrationem, potius quam hepatis emendationem, pr••us & immedia∣tius exerunt: ista nimirum ejusmodi particulis constant, qu•• cruorem subingressae, cumque ••o non miscibiles, massam ejus adeo exagitant, inque minutias frangunt, ut coagulationibus & concretionibus quibusque in••ibitis, f••culentiae & impuritates omnes facile abscedant, inque propriis emunctoriis depositae foras convehantu••.

V. Remedia en••m vero omnia quae dicuntur splanchnica, primo in san∣guinem operantur, ejusque partes constitutivas in effervescentiam quan∣dam incitant, adeoque comminuunt, dividunt, & huc illuc rapidius adigunt, ut effluvia vaporosa in habitum corporis, recrementa serosa in renes, biliosa in hepar, a••rabilaria in lienem, aliaque in alia emissaria quibusque adaptata, si••e impedimento aut adhaesione secludantur.

VI. Quapropter eadem pharmaca quae hepar, etiam lienem, renes,

pulmones, & reliqua viscera in secretionibus suis juvant, & plerumque diaphoresin & diuresin movent. Siqua unam aliquam prae aliis partem virtute quadam specifica respicere deprehendatur, ideo est, quia eorum particulae, recrementis intra viscus illud secernendis magis affines, & pro∣inde associatae, una cum ipsis illuc ferantur. Propter hanc rationem Rha∣barb, curcuma, chelidonia major, cum multis aliis, humoris biliosi ad∣juncta, facillime ductus felleos petunt, & in ictero prodesse solent. Hujus∣modi medicamentorum energias & operandi modos supra notavimus. Quod ad reliqua Hepatica vulgo dicta spectat, primo eorum quae hepatis accretionem nonnaturalem, dein quae obstructionem & tumores ejus praeternaturales praecavere, aut tollere perhibentur, formulas quasdam b••eviter subdemus.

VII. 1. Contra Hepatis accretionem nimiam sive nutritionem impro∣portionatam, impri mis diaeta parcior & tenuior, somnus brevior, & exer∣citia crebra & moderata conveniunt: quare in••antibus & pueris, si quando huic affectioni, uti & Rachitidi obnoxii deprehenduntur, ut lac tenue & serosum sugant, nutricum brachiis quotidie agitentur, & huc illuc ocius rotentur, aut in curru aut cathedra rapide vehantur, & quamprimum pe∣dibus uti, ac incedere discant, praescribimus.

Rec. Aq. Limacum, Lumbricorum, ana Unc. iij. syrupi è Cichoreo cum Rhabarbaro Unc. ij. spir. salis Armoniac. cum gum. Ammoniaco Scrup. j. misce, sumatur cochl. j. vesperi, & primo mane.

Rec. Radicum Filicis maris, Ch••refolii, Eryngii condit. ana Unc. j. fo∣lior. Agrimoniae, Linguae cervinae, Veronicae maris, ana M. j. ras. Eboris, C. C. ana Drach. ij. Santali albi, citrin. ana Drach. j. Passul. exac••a••. Unc. iss. Hordei Drach. iij. coquantur in aq. fontan. lib. iij. ad ij. colaturae adde Aq. Limacum, Lumbricorum, ana Unc. iss. syrupi de Cichorio Unc. ij. f. Apoze∣ma, sumatur ad Unc. ij. vel iij. in die.

Rec. Pul. Santal. alb. citrin. Oculor. Can••ri, ligni Aloes, ana Drach. ss. salis Absinthii Scrup. j. f. pulvis, dosis Scrup. ss. ad Scrup. j. bis in die.

Rec. Emplastri Diasaponis, Cerati santalini, ana q. s. f. emplastrum hypochondrio dextro applicandum.

Rec. Unguent. splanchnici Unc. ij. olei Absinthii Unc. j. misce, f. li∣nimentum pro regione hepatis.

Possint hic plura alia medicamenta tum methodica, tum empirica ad Rachitidem usitata referri; verum ad alia festinamus.

VIII. 2. Remedia ad plerosque alios hepatis affectus dicata, simplicia sunt vel composita. Prioris generis quamplurima, ab authoribus quasi in hunc usum peculiarem procreata recensentur. Dicit Heurnius summ•••••• Deum h••jusmodi remediorum magnam copiam, ob insignem eorum ne••ssitatem mundo in••ulisse. Ad hunc censum referri solent, imprimis cichoracea o∣mnia, oxalides, oxylapathi, & vegetabilia fere cuncta amarore, & non ni∣hil acredine (in quibus virtus deoppilativa consistere perhibetur) prae∣dita, uti sunt absinthium, chamaedrys, cham••pytis, fumaria, tanacetum, agrimonia, hepatica, lignum aloes, ••antala omnia, cortex ••amarisci, fra∣xini, radices capparum, cum pluribus aliis, quae Botanices maximam fer•• partem constituunt; adeo cum Hepar quasi diva quaedam Haematosei praeficeretur, quamplurima in ejus satellitium aut subsid••um pharmac•• conscribi solebant-

IX. Sales herbarum fixi, & spiritus mineralium acidi per destillationem proliciti, jure optimo ad hunc censum pertinent; utpote qui massam san∣guineam summe exagitant, concretiones ejus dissolvunt, infarctiones expe∣diunt, ipsamque quoad omnes ejus partes ubique permeabilem faciunt.

X. Chalybeata si hic praeteream, chymici plerique me hepati valde iniquum censebunt: nam siquidem Veneris praerogativa, ita ut amare cogat, huic visceri vulgo attribuitur, hinc certe expectare licet, Martem ei semper benignum fore. Quin vero tum ratione, tum experientia con∣stat ferri praeparata in affectibus hepaticis, uti imprim is Ictero & Hydrope saepius convenire; quare haec & veterum & modernorum recepta, & com∣positiones pharmaceuticas ingrediuntur. Qua ratione chalybis praepara∣〈…〉〈…〉, uti etiam acidulae ferratae, tum naturales tum artificiales, massam san∣guineam purificant, & per consequens affectibus plerisque hepaticis vulgo dictis succurrunt, alibi à nobis satis fuse ostensum est, ut non opus sit hic repetere.

XI. Pharmaca ab Authoribus medicis jecinori destinata, in varias clas∣ses, imprimis vero in calida & frigida, insuper in humectantia & exic∣cantia dividuntur; juxta quod visceris istius temperies variis modis ha∣bere supponitur: cum revera sanguinis tantum dyscrasia est, quae ita di∣versimode peccans, ita variam medicaminis energiam desiderat. Nec mi∣nus error vulgaris est, quod in aestimandis••hominum constitutionibus va∣rium cujusque temperamentum sanguini debitum, hepati imprimis, uti calido aut frigido, aut alias disposito ascribitur.

XII. In Veterum Antidotariis plures extant compositiones officinales in solius Hepatis gratiam designari visae, cujusmodi sunt electuarium è scoria ferri Rhasis, crocus ferri Balchusis, qui Theriaca mixtus ad affectus he∣paticos commendabatur; species Diatrion santalon, Diarrhodon Abbatis, Tr••chesc. de Rhabarbaro, de Eupatorio, de Capparibus, Diacurcumae, Dialaccae, syrupus de Absinthio, de Cichorio, de Quinque radicibus, Byzantinus, cum mul∣ti••aliis, quorum omnium formulis, virtutum pro curandis quibusque jecinoris morbis catalogus ingens subjicitur. His autem posthabitis, libet modo juxta recentiorum praxin, pharmacorum quae deoppilativa haben∣tur species & exempla quaedam proponere.

Itaque pro decocto aperiente.

Rec. Radicum Filicis, Chaerefolii, Urticae majoris, Taraxici, ana Unc. j. ••oliorum Agrimoniae, Linguae cervinae, Veronicae, Botryos, Hepaticae, ana M. j. Santali albi, citrini, ana Drach. iij. rasur. Eboris Unc. ss. Cicerum rubr. Unc. j. sem. Coriandri Drach. iij. Passul. Unc. ij. coq. in aq. fontan. lib. iv. ad ij. addendo sub sinem Vini albi Unc. iv. f. colatura per manicam Hippo∣cratis, cui impone spec. diarrhod. Abbatis Drach. j. Chalybis nostri praep. Drach. ij. colaturae adde syrupi de Cichorio cum Rhabarbaro Unc. ij. aq. Li∣macum, Iumbricorum, ana Unc. j. Dosis Unc. vj. bis in die post dosin ele∣ctuarii sequentis.

Rec. Conserv. flavedinis Aurantii, Limonii, ana Unc. ij. Absinthii, Fumaria, ana Unc. j. pulv. radicum Ari simplicis, Santali citrini, Ligni aloes, radic. Capparis, ana Drach. iss. Oculor. Cancri Drach. j. salis Absin∣th•••• Drach. ij. Syrupi de Fumaria q. s. f. electuarium, dosis qu. nucis ju∣glandis bis in die, superbibendo ••austum Apozematis modo descripti, vel aq. destillat. sequentis.

Rec. Folior. Absinthii, Centaurii, Tanaceti, Abrotani utriusque, comarum Tamarisci, ana. M. iv. Juglandium virid. lib. iv. Linguae avis sive sem. fraxini viridis lib. ij. cortices exteriores 10. Aurantiorum, iv. Limoniorum. Lamacum, Lumbricorum praep. ana lib. j. incisis omnibus affunde Vini albi lib. viij. destil. organis communibus, liquor totus mosceatur. Dosis Une. iij. eduleorando cum Saccharo, vel syrupo idoneo.

Si formula pilularum magis arridebit, extractum sequens ecphracticum in officinis dictum, utile videtur.

Rec. Tartari albi pellucid. & limaturae Ferri recentis, ana Unt. iv. simul terantur in pulverem, dein coq. in aq. fontan. lib. iv. ad ij. (normulli vino albo utuntur.) Colaturae adde summitatum Centaurii, Absintbii po••••••ci, Caer∣dui, ana M. j. rad. Gentian. Unc. ss. spec. Diacurcum. Drach. iss. esser∣vefiant clause per horas iij. vel iv. f. colatura, quae leni balnei calore evapores ad consistentiam pilutarum, addendo si libet Trochisc. de Rhabarb. vel specie∣rum Hierae picrae Drach. ij. Dosis Scrup. j. ad Drach. ss. in pilulas redact. vesperi cum vehiculo idoneo.

Propter eandem intentionem, viz. ad praecavendas, vel tollendas he∣patis obstructiones, cervisia medicara purgans, vere & autumno per plu∣res dies sumenda, à nonnullis valde praedicatur, & à quibusdam quotan∣nis per totam vitam religiose observatur.

Rec. Radie. Lapathi acuti praep. Polypodii qu. ana Unc. iij. Rubia Tin∣ctorun•• Unc. ij. Rhabarbari Anglicani Unc. ij. folior. Se〈…〉〈…〉 Unc. iv. Epi∣thymi Unc. ij. Santali citrini Unc. j. sem. Carthami, Coriandri, ana 〈◊〉〈◊〉. iss. incis. & contus. s. a. f. sacculus pro iv. congits cervisiae, post vj. dies su∣matur ad Unc. xij. plus minus mane, expectando iv. vel v. sedes fine regi∣mine.

CAP. III.

De Hydrope Ascite, ejusque remediis.

POst Icterum, ejusque remedia, methodi ratio ducit jam proxime ad dicendum de Hydrope; non quia juxta vulgi opinionem, ejusdem vi∣sceris culpa hic sem per oritur; sed quoniam morbus iste prior diu conti∣muatus, plerunque in hunc desinit: quod ita contingit, non tam hepatis, quam totius sanguinis vitio, hic enim, non illud sanguificat. Quare cum hujus massa recrementis biliariis diu referta, & demum à crasi dege∣ner, humores etiam aquosos congerit, Ictero tandem diathesis hydropica supervenit.

II. Cum autem tres vulgo statuuntur Hydropis species, viz. Ascites, T••mpanites, & Anasarca; duas tantum priores ad Pathologiam splan∣chnicam pertinentes, in praesenti tractabimus. Et primo ad Ascitem quod spectat, hic morbus quoad materiem & rationem ejus formalem, vel sensuum simul plurium indicio manifesto dignoscitur: viz. Abdo∣minis tumor est, ab humore aquoso intra cavitatem ejus contento. Aqua tumorem hunc efficiens, interdum ad diluvium ingens, & quanti∣tatem vix credibilem accrescit. Semel vidi doliolum xv. congiorum capax aquis feminae ab hydrope defunctae abdomine exemtis impletum. Undenam vero iste humor provenit, item quo ritu, & quibus de causis aggestio ejus in ventre primo incipit, & dein sensim augetur; quibus denique viis, & quali remediorum hydragogorum virtute ac operatione inde rursus demi & evacuari interdum possit, explicatu difficillimum videtur.

III. Quoad prius, sc. Aquae proven••um, quidam opinati sunt, eam ab he∣pate, aliique à liene male affectis, in abdominis cavitatem descendere, adeo{que} ••isc••s hoc aut illud vitiatum, semper Ascitis causam esse. Veruntamen secus habere, plurium ab hoc morbo defunctorum Anatomiae manifesto decla∣••••nt: cum post ventrem inundatum, hepar & lien saepe inculpata re∣periuntur. Et quidem haec viscera haudquaquam illuviei cujusvis scatebrae videntur; u••po••e nullis quibus aquae congerantur cavitatibus donata: quapropter Ascitis tanquam stagni, aut lacus originem ab humoris cujus∣dam rivo, aut saltem depluvio derivare oportebit.

IV. Humores intra ductus, aut vasa velut rivos, scatentes, sunt im∣primis hi tres, viz. sanguis, humor lacteus, & lymphicus. Aquae deplu∣vium aut stillicidium fieri possit à liquore nerveo, qu•• interdum è fibris, & membranis lente & insensim exudat; atque à vaporibus intra corporis specum, aut cavitatem aliquam condensatis. Utrum ex his modis Ascites potius, ac saepius oriatur, modo disquiremus.

V. Et primo ad sanguinem quod spectat, extra dubium habetur, serum 〈◊〉〈◊〉 massa ejus dissoluta nimis deciduum, uti fluxiones & catarrhos varii generis, ita nonnunquam majores aquarum illuvies, sc. hydropic••s exci∣tare, quare cum Anasarca ab hac causa omnino procedat: cumque isti morbo haud statim sanato saepenumero Ascites superveniat: inferre li••e∣bir, utru••que affectum ab humore aquoso, arterlarum osculis ubique e••••uso induci. Porro non multum improbabile est, sanguinis dissoluti serum, ex arteriae coeliacae, & mesentericae ••inibus quibusdam apertis, in abdominis cavitatem primo, & solitarie exudare, adeoque Asciten absque Anasarca praevia inferre; ac ita praesertim si forsan accidat, tumo∣res

scirrhosos, ganglia, tubercula, aut aliusmodi concretiones praeterna∣turales circa mesenterium, lienem, hepar, ••terum, aut alia quaevis imi ventris viscera prius excitari: nam quandoquidem in istis locis sanguinis circulatio praepeditur, ut cruor per arterias evectus quoquo modo reduci queat, par•• serosa è consortio ejus extrusa, in cavitatem decidit. Enim∣vero ita fieri, experimento hoc à nobis alibi citato evidentissime liquet; viz. si in vivo animali venis jugularibus ••ilo exceptis, & lig••tis, sangui∣nis reductio inhibetur, tota capitis regio aqua intercute, & plane hydro∣pica brevi intumescet. Et quidem saepius observavi, tumoribus privatis, & circumscriptis al••cubi in imo ventre excitatis, Asciten supervenisse: quod certe ob rationem praedictam contigit. Quando sanguinis cursu prae∣pedito, pars ejus aquosa brevi extravasat••r, humor iste non mere serosus est, sed insuper liquor nutritius solidis quibusque partibus alendis desti∣natus, in ventrem profunditur: quare dum haec regio in••umescit, mem∣bra extenuantur, & lympha Ascite exemta, instar ovi albuminis, à calore inspissatur & albescit.

VI. 2. Verisimile est etiam, vasa lactea disrupta, humorem suum in abdominis cavitatem effundere. Profecto Clarissimus Sylvius à tali causa morbum hunc saepissime progigni autumavit. Et quidem ex vasis lacteis, vel lymphicis, scilicet aut alteris, aut simul utrisque divisis, aut apertis, aquae aut chyli illuviem ventris imi viscera nonnunquam inundare, prout suspicari fas est, ita sequens observatio id ipsum confirmare videtur. Nu∣per quidam diu Ictericus, ac interea temperatus, ac à potu (ad quem siti minime premebatur) abstinens, Asciten in immensum brevi adau∣ctam contraxit. Post medicamina incassum adhibita, paracentesis juxta Sylvii modum cum acu perforata tentatur; è foramine aqua non Icterica, sed limpida & tenuis copiose effluxit; unde liceat inferre, humorem istum hydropicum non è massa sanguinea profluxisse, tune enim colora∣tus fuisset; sed è vasis lymphicis, aut lacteis in abdominis cavi••atem extil∣lasse. Vasorum lacteorum, & lymphicorum circa Asciten progignendam rationes, utpote affines, una conjunximus, quia sc. utraque vasa chy∣lum, aut quod ei analogum est, ad commune receptaculum deferunt, & plurimi utriusque generis rami five ductus circa viscera imi ventris di∣stribuuntur; interim non improbabile est vasis alterutrius vitium solita∣rium quandoque Asciten producere.

VII. Quoad alios Ascitis generandi modos ab initio propositos, viz. o∣pinari ducor, tale ventris diluvium, ab humoris nervei stillicidio, aut propter vapores illic condensatos facile exoriri posse; quanquam in Tym∣panitide forsan, ubi abdominis cavitas ampliatur, & transpiratio praepedi∣tur, effluvia exhalare solita, intus coercita in lympham vertantur, qua∣propter morbo isti, Ascites fere semper conjunctus reperitur.

VIII. Designatis ad hunc modum Ascitis causis immediatis, five con∣junctis, quae nimirum videntur esse, vel humor aquosus è vasis sangui∣feris, vel lympha aut chylus è propr••is utriusque ductibus effusus: jam proxime inquirendum erit, circa morbi hujus causa•• remotiores, viz. ob quas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & quo ritu vasa cujusque generis affecta sarcinas sua•• in ventris cavitatem deponant.

IX. Primo igitur quod sanguinis pars aquo sa in aqualiculum exudat, aut ipse cruor, aut vasa continentia, aut simul utraque in culpa reperi∣untur. Sanguinis vitium est, qui in craft depravatus, partes constituti∣vas intra compagem suam haud rite continet, quin ad dissolvendum aptus, serositates suas à mixtione passim rejicit; quas vel foras per urinam aut sudores ablegat, vel intus residere permittens, in carnium poros, aut in vi∣scerum cavitates detrudit. Vasa sanguisera sub secunda ratione peccant, quod nempe illorum sines five oscula aut nimis laxa, aut prorsus occlusa

existunt. In priori statu circulationis sanguineae filum haud integre & firme continuatur, sed cruoris pars tenuior & crudior abscedere apta, juxta arteriarum & venarum intercapedines aut inosculationes effluere si∣nitur; pariter è contra, cum vasorum quorundam osculis propter tumo∣rem, aut obstructionem penitus occlusis, sanguinis cursus praepeditur, huic ita coarctato ut transitus quoquo modo patefiat, quod tenue & a∣quosum est extravasatur, inque loca vicina amandatur, prout supra ostendimus.

X. 2. 3: At vero Ascites solitarie incipiens, non raro ob vasa lactea, aut lymphica vitiata exoritur: quare cum morbi istius, hujusmodi cau∣sam saepenumero conjunctam existere supponimus; inquirendum erit, quot modis, & propter quas occasiones, haec vasa adeo aperiri aut dis∣rumpi solent, ut liquorem suum in ventris cavitatem effundant.

XI. Primo igitur lymphaeductus quod spectat, vasa haec diversimode in culpa esse possunt, potissimum vero, aut quod juxta origines suas ob∣structa, aut compressa humorem non excipiant, aut circa medietates vel fines disrupta eum in aqualiculum profundant. Cujusque horum plures sunt causae, & efficiendi rationes: fieri enim potest ut materies viscosa corum principia obstruat, tumores glandulosi, scirrhosi, aliique prae∣ternaturales eos comprimant, nec non lymphae exundantis diluvium in∣gens, quinetiam vehementes corporis motus, ant animi passiones eos dis∣rumpant.

XII. Secundo vasa Iactea, haud minus quam lymphica, discindi, adeoque liquorem suum in ventris cavitatem effundendo, hydropem Afciten excitare periclitantur: & quidem pari ratione laedi solent, qua∣tenus eorum ductus intermedii, aut fines, vel à chylo viscidio••e iis im∣pacto, aut pituita intestinali obstruuntur, vel à tumoribus in Mesenterio adnatis comprimuntur: nam proinde chylus vasorum initia subiens, & transitum non inveniens, imprimis ea plurimum distendit, & postea dis∣rumpit. Plures sunt causae & occasiones, propter quas humores crassiores & oppilativi in vasa lactea propelluntur; nam praeter diaetam irregularem, & plerumque ex cibis dyspeptis, malum hoc saepe incurritur à potu nimio, aut exercitiis immoderatis statim à pastu habitis, etiam à potu frigido dum viscera summe aestuant; ita nempe vasorum ductus prius hiscentes subito constringuntur, & postea arctius connivent, propterea ut chylus intra rivos suos coarctatos haerens, eos brevi penitus oppleat, & obturet.

XIII. Quod spectat ad morbi hujus differentias, praeter eas modo cita∣tas, viz. quod Anasarcae supervenit, vel solitaria accedat; quod etiam haec multiplex, & diversimoda fuerit, juxta quod vasa sanguifera, aut lymphica, vel lactea, in culpa reperiantur; insuper advertimus quod hydrops Ascites, interdum à mero humore aquoso partes imi ventris implente & distendente procedit; quandoque vero huic diluvio mem∣branarum extensiones, sive inslationes à spirituum incolarum inordina∣tionibus factae, accedant, adeoque abdominis intumescentiam adaugeant: atque in hoc casu Tympanites quaedam Asciti supervenit, prout saepius è contra haec illius soboles existit.

XIV. Porro in Ascite mere aquosa, quandoque lympha intra cavitatem abdominis solummodo fluctuat, interim ut viscera ei immersa usque in∣tegra, & mole sua minime aut parum aucta perstent; interdum vero prae∣ter lymphae in aqualiculo diluvium, fanguis ibidem tarde circulatus, & fere stagnans, aqua plurimum diluitur; insuper viscerum parenchymata, vasorum & membranarum parietes, ac imprimis glandulae ubique nume∣rosae aqua irrigua madefactae intumescunt; adeoque ventris tumor ex pluribus velut aquarum stagnis, & contentis paludosis consistens, in mo∣lem ingentem assurgit.

XV. Morbi hujus prognosis suspecta semper & mali ominis habetur: nullus enim è plebe est, quin abdominis tumorem pertinacem, summe periculosum, & curatu perdifficilem pronuntiet. Si quispiam hydrope, vel phthisi affici videatur, apud vulgus statim proxima de haerede ejus quaestio est.

XVI. Ascites Anasarcae superveniens (qui ut plurimum à tota massa sanguinea in serositates fusa, easque arteriarum osculis in cavitatem a∣bdominis exudante procedit) facilioris curationis, aut saltem melioris spei habetur, quam morbus iste solitarius propter tumores circa viscera, vel propter vasa lymphica, aut lactea, disrupta eveniens: quippe prioris affectus tum causa conjuncta, tum procatarctica, saepe in totum, aut quoad partem tolli solent; verum in altero casu, utraque ut plurimum incura∣bilis existit. Urina in hydrope Ascite rubicunda, lixivialis, & pauca, male significat, quippe indicio est sanguinis massam, sale & sulphure scorbuti∣cis simul incoctis refertam, in compage sua nimis strictam esse; proinde ut faeculentias non bene secernat, & per cloacas idoneas amandet, quas ta∣men coacte in ventris cavitatem, quatenus ibidem in circulatione praepe∣ditur, perperam deponit. Enimvero in Ascite, non semper cruor ut in Anasarca dissolutus, sed in crasi sua quandoque nimis compactus existit; ita tamen ut serum salsum poris cutis & viis urinariis denegatum, pro∣pter viscerum obstructiones intra abdomen exuere cogatur.

XVII. Si quando in Ascite, à Cathartico exhibito, aquae copiose cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 per sedem evacuantur, indeque abdominis intumescentia quid∣piam minuitur, de curatione non desperandum erit; sin vero purgantia parum aut nihil seri vel lymphae educant, indeque ob fibras nerveas irri∣ratas, inque extensiones sive inflationes viscerum & membranarum (uti crebro assolet) adactas, venter plus intumescet, & velut tympaniticus evadet, morbi eventum non nisi funestum expectare licebit.

XVIII. Circa hydropis Ascitis curationem, imprimis considerare opor∣tet quibus viis, & quot modis, aquae intra abdomen aggestae, illinc educi, & evacuari possint; quippe per vias tantum possibiles talis evacuatio ten∣tari debet. Atque hic statim occurrit, remedia juxta ordinariam medicinae praxin pro hydragogis habita, finem istum intendere per catharsin, per diuresin, per diaphoresin, & per insensibitem transpirationem: in quibusdam Aegrotantium casibus hac via, inque aliis potius istac, vel alia proceda∣tur; & si nulla ex his possibilis videbitur, aut bene succedit, de paracentesi mature deliberetur. Operae pretium erit singula haec pharmaciae genera, & cujusque rationes, & operandi modum, quantaque virtute hydragoga pollent, expendere.

XIX. Primo igitur quod spectat ad Catharsin, alibi ostendimus, à phar∣maci irritatione, in ventriculo & intestinis habita, tum viscerum horum contenta & flatus, tum insuper humores tunicis & glandulis eorum im∣pactos, item in partium vicinarum vasis & ductibus aggestos, commoveri, & partim in ductus intestinales exprimi, partimque in massam sangui∣neam relegari; proinde ut tumor abdominis, à partium ejusmodi in∣farctu, & affectione velut paludosa oriundus, à catharticis tempestive ex∣hibitis minuatur saepe, & nonnunquam penitus tollatur; verum non ita succedit, si quando hic morbus à lympha intra abdominis cavitatem flu∣ctuante, vel à membranarum inflatione, sive extensione Tympanitica pro∣cedit: quoniam hydragoga aquas istas parum aut minime educunt, & si fortiora sint, pathema hoc 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exasperant, & augent.

XX. Cathartica pro hydragogis habita, vel sunt Emetica vel Purgantia; illa in ventriculo, atque haec virtutem suam potius in intestinis exerentia, quatenus fibras nerveas immaniter irritant & vellicant, simulque sangui∣guinem,

& liquorem nerveum vi quadam velut septica plurimum fun∣dunt, humores serosos ubilibet impactos succuti, & qua data via copiose amandari faciunt. Utraque varii generis, viz. vel simplicia, vel compo∣sita; vel leniora, vel fortiora, tum apud veteres, tum recentiores recen∣sentur. Quaedam ex iis quae praecipuae notae sunt hic breviter nota∣bimus.

XXI. 1. Hydragoga emetica maxime celebria, sunt Gummi guttae, Esula sive Cataputia, eorumque diversimoda praeparata, nec non Hercules Bovii, & Pilulae lunares.

XXII. 2. Purgantia sunt Sambucus, & Ebulus, Soldanella, Gratiola, Succus Ireos, Elaterium. Cujusque horum aut praeparandi, aut componendi, aut exhibendi formulas quasdam & modos breviter designabimus.

XXIII. 1. Gummi gutta pharmacum primo Indicum, dein apud no∣strates à pictorum officinis ad pharmacopolia translatum, in usu esse coepit, & ad serosos humores educendos valde praedicatur. Quatenus vero per se exhibitum, stomachum vehementer perturbat, & non raro debilitat, id∣circo ut vis essera, & violenter emetica nonnihil retundetur, varii ejus praeparandi modi excogitantur: omnium optime vero corrigitur, cum spiritu acido, aut cum sale Alchalisato, aut permiscendo & subigendo cum aromaticis.

XXIV. Hadrianus à Mynsicht laudat magisterium ejus, quod fit dissol∣vendo cum spiritu Vini, & dein abstrahendo, & praecipitando cum aqua fontana, item dissolvendo cum spiritu Vini vitriolato, cum que rosis ac santalo rubro tincto, & dein evaporando: alii praeparant, cum fumo sul∣phuris, ad modum scammonii sulphurati; alii in marmore laevigant, im∣buendo cum oleo Cinnamomi, aut Caryophyllorum, aliisve chymicis A∣romaticis. Mihi potissimum in usu esse solet, solutio ejus cum Tinctura sa∣lis Tartari facta, cujus dosis à gut. xv. ad xx. vel xxx.

Rec. Gum. gut. gr. vj. Mercurii dulcis gr. xv. conserv. Violarum Drach. iss. misce, f. Bolus.

Rec. Gum. gut. gr. xij. salis Absinth. gr. vj. olei Macis gut. j. conserv•• Rosar. damase. Drach. j. f Bolus. Exhiberictiam solet cum Tartaro vitriolat. vel cremore Tartari & pul. Rhabarbari.

Rec. Gum. gut. sulphurati aut vitriolati gr. xv. cremoris Tartari Scrup. ss. extract. Rhabarb. Scrup. j. olei Ginnam. gut. ij. f. pilul. iv.

XXV. Nuper femina Ascite gravissima, ac uti mihi videbatur deplo∣rata laborans, medicamine sequenti per sex dies continuos assumto, multo melius habuit, & brevi postea integre convaluit.

Rec. Gum. gut. pulv. gr. xij. olei Cinnamomi gut. j. syrupi de Spi∣na cervina q. s. f. Bolus, dosis indies augeatur ascendendo à gr. xij. ad xx.

Rec. Tinctur. nostr. Gum. gut. Scrup. j. Aq. Lumbricorum Unc. j. sy∣rupi de Rhabarbaro Unc. ss. misce, detur cum regimine.

XXVI. Esulae, sive Tithymali, cum varlae sint species, omnesque pro∣pter insignem irritationem ab iis in visceribus factam, per vomitum, aut secessum violentius operentur, proindeque serosos humores copiose edu∣cant; tamen ob plurium ex iis vim nimis efferam, Esula minor fere tantum nunc in usu est; ejusque praeparata maxime celebria, sunt cortieis radicum ejus pulvis, & extractum; nos etiam Tincturam ejus reliquis non inferiorem addimus.

Rec. Esula cum radicibus mundat. M. iv. ligni Aloes, Caryophyl, and Drach. j. contus. eoqu. in aq. fontan. lib. iv. ad medietatem, colatura de∣puretur per subsidentiam in vitro oblongo, dein liquor clarus evapores Balnei calore ad consistentiam extracti: dosis Scrup. j.

Rec. Hujus extracti Unc. ss. affunde in matracio Tinctur. salis Tartari Unc. vj. digerantur Balneo arenae ad tincturae extractionem. Dosis gut. xx. ad xxx. cum vehiculo idoneo.

Rec. Pul. radic. Esulae gr. vij. ad x. Cinnamomi Scrup. ss. salis Tartari gr. viij. simul tere in mortario vitreo, detur per se, aut cum additione conserv. aut syrupi idonei, f. Bolus, aut Pilulae.

XXVII. 3. Praecipitatum mercurii cum sole, sive Hercules Bovii, quod ab Authore pro sanandis hydropicis summopere praedicatur, à nobis in tractatu priori, capite de vomitoriis describitur, ejusque ibidem parandi, & operandi modus, ac Aetiologia traduntur. Pharmacum hoc quatenus acrimonia sua fibras stomachicas insigniter vellicat, & ob particulas mer∣curiales & salinas sanguinem fundit, vomitionem atrocem ciet, proinde∣que serosos humores in cavitates viscerum violenter expressos, ejici facit.

XXVIII. 4. Pilulae lunares dictae, pariter ob particulas argenti vitriolicas cum aliis menstruis salinis aculeatas similem effectum producunt, sc. viscerum fibras plurimum corrugando, serosos humores in eorundem ductus fortiter exprimi, & evacuari cogunt.

Solutio Argenti in aqua stygia facta, & bene depurata, parum evaporando in Crystallos elegantes redigitur; qui per se (aut sale nuri ad ferociam vitrioli Lunaris retundendam adjecto) cum mica panis in pilulas formantur: Dosis pilula modo unica, modo dua, aut tres, pro ratione operationis, & vi∣rium tolerantia. Hujusmodi pharmaca in constitutione robusta, & visceribus adhuc firmis, & bene confirmatis, cum fructu interdum exhibentur; corpo∣ribus vero teneris, aut cachecticis, vix unquam commode, & raro impune su∣muntur.

XXIX. Hydragoga mere, aut potissime purgantia, vel sunt mitiora, uti sambucus, cbulus, soldanella, & succus Ireos nostratis, quae rarius per se exhibita, acriorum stimulis indigent, eorumque vice versa ferociam ni∣miam retundunt; vel sunt fortiora, uti Gratiola, Jalapium, & Elate∣rium.

XXX. Sambuci & Ebuli semina, sive grana siccata in pulverem redi∣guntur, qui ad Drach. J. pondus exhibitus, serosos humores per sedem blande educit. E succo baccarum utriusque fermentato, Aqua & Spiritus destillantur, item Rob, & Syrupus conficiuntur; quae cum multis aliis ve∣getabilium istorum praeparatis, ad affectus omnes Hydropicos valde prae∣dicantur.

XXXI. Soldanella, & Gratiola in nostro hoc seculo rarius per se in usu sunt, nec quidem medicamina ulla ex istis simplicibus elegantia, & valde efficacia parari solent; quorundam aliorum hydragog 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ac imprimis A∣pozematum compositiones saepe ingrediuntur.

XXXII. Succus Ireos nostratis pharmacum utile est, & quia pro paupe∣ribus facile parabile, pluris aestimandum: datur à Drach. vj. ad Unc. iss. vel Unc. ij. aut per se in vehiculo idoneo, aut cum aliis appropriatis. Jalapium contra omnem hydropem medicina notissima, & saris vulgaris est. Unusquisque è plebe morbo eo laborans, statim radicis Jalapii pulve∣ris quantum denario constabit, cum parum Zinziberis, vino albo per∣mixtum assumit; idemque remedium aliquoties per intervalla repetitum effectus desideratus non raro sequitur.

XXXIII. Elaterium hydragogon potentissimum jure habetur, utpote quod fibras splanchnicas gravissime irritans, ac insimul sanguinem & hu∣mores virtute quadam velut septica fundens, quicquid viscerum, mem∣branarum, vasorum tunicae, necnon glandulae, & carnes serositatum in se continent, in stomachi & intestinorum cavitates expui cogit: à quo pharmaco feliciter operante, abdominis detumescentia nonnunquam suc∣cedit. Profecto Armamentarii empirici hoc praecipuum contra Asciten quamcunque telum est; quo tamen passim utentes, saepius ad patientis noxam, quam emolumentum exhibent: dosis à granis iij. ad x. vel xv. sumitur vel per se, additis duntaxat Aromaticis correctivis, vel cum aliis hydragogis, in forma Pulveris, Pilularum, aut Electuarii. Tinctura & essentia ejus extrahuntur cum spiritu Vini, aut cum tinctura salis Tartari.

XXXIV. Haec sunt praecipua hydragoga simplicia, è quibus rite prae∣paratis cumque aliis adjectis, composita multiplicia, tum officinalia, cum magistralia conficiuntur, &c passim in usu sunt; quin & alia quamplu∣rima, pro re nata extempore praescribi possint. Ex iis formulas quasdam paucas selectiores, ac imprimis quae sub specie potus, pulveris, electuarii, ac pilul. sumantur, hic subdemus.

Rec. Radic. Ebuli, Ireos nostratis, ana Vnc. iss. folior. Soldanellae, Gra∣tiolae, ana M. j. radicum Asari, cucumeris Asinini, ana Vnc. ij. radic. Galangae minoris Drach. vj. Jalap. select. Unc. ss. Elaterii Drach. iij. Cu∣hebarum Drach. ij. incisis & contusis affunde spiritus Vini tenuioris Tarta∣risati lib. iij. digerantur clause in furno Arenae per duos dies, f. colatura clara, quae per subsidentiam depurata, detur à cochl. ij. ad iij. cum vehiculo idoneo.

Rec. Elaterii, Soldanellae, Zinziberis, ana Scrup. j. Galang. Caryophyl. Cinnamomi, ana Scrup. ss. salis Tartari gr. xv. f. pulvis pro duabus do∣sibus.

Rec. Pul. radic. Jalap. select. Drach. j. Zinziberis Scrup. j. cremoris Tartari gr. xv. f. pulvis; detur in haustu vini albi.

Rec. Rhabarb. pul. Scrup. j. Elaterii gr. v. Tartari vitriolat. Scrup. ss. Spicae gr. iij. cum syrupo de Spina cervina, f. pilul. iv.

Rec. Pilul. Aloephangin. Drach. ss. Elaterii Scrup. ss. olei Caryophyl. gut. iij. f. pilul. iv.

Pilulae Hydropicae Bontii dentur à Scrup. ss. ad Drach. ss. Ad hunc mo∣dum parantur.

Rec. Aloes opt. Drach. iiss. Gum. gut. parat. Drach. iss. Diagridii cor∣rect. Drach. j. gum. Ammoniac. solut. Drach. iss. Tartari vitriolat. Drach. ss. f. massa, quae formetur in pilulas.

Electuaria quaedam hydragoga nunc passim in usu apud practicos cele∣brantur; cujusmodi imprimis sunt unum à Cl. Sylvio, ac alterum à Zwelfero descriptum. Nobis hoc sequens arridet.

Rec. Resin. Jalap. Drach. ij. Tartari vitriolat. Drach. j. extract. Rha∣barb. Drach. ij. Esulae Drach. iss. rad. Galang. minoris Drach. j. iterum tere, ultimoque adde conserv. flor. Ireos nostratis Vnc. iv. & cum s. q. sy∣rupi è floribus Persicorum f. electuarium, doses Drach. ss. ad Drach. iss. vel ij.

XXXV. Possim hic multa alia hydragoga purgantia citare, aut describe∣re, verum Cathartica Asciten non semper curant; imo saepe exacerbant, &

(si diutius eisdem insistitur) incurabilem reddunt; hinc ut necesse fuerit, pro hoc morbo sanando ad alia remediorum genera recursum habere. Ita∣que jam proxime inquiramus utrum diuretica hic prosint, nec ne?

XXXVI. Et quidem facile quispiam existimet, medicamenta urinas mo∣ventia, propter aquas è quocunque loco aut corporis specu educendas, plurimum conferre. Revera haec Anasarcam frequenter sanare, & prae aliis quibusque remediis juvamen praestare, experientia satis crebra liquet; videamus igitur quid pro abdominis cavitate elutrianda efficiant.

XXXVII. Super hoc imprimis constat, nullum ad renes à stagno A∣scitico, quamvis vicino, ductum immediatum patere; sed quicquid a∣quarum hinc inde transfertur, necesse erit primo in massam languineam resorberi, & deinde è sinu ejus in cloacam urinariam effundi: at vero quan∣tulum est, quod venarum oscula, circa viscerum superficies (si forsan omnino patent) dehiscentia, excipere possunt: atque hoc unicum diure∣tica efficere queunt, ut sanguinem fundendo, ejusque serositates ad re∣nes copiosius pellendo, ipsum adeo inanitum aquas in ventre fluctuantes ad se allicere faciant; interim haud minus periculum est, ne diuretica intempestive exhibita, dum cruorem nimis fundunt, serum abscedere coactum, in Ascitis nidum, plusquam in renes adigant, adeoque ventris diluvium augeant potius quam tollant. Enimvero ita interdum evenire, observatione crebra mihi satis compertum est; quare cum diuretica ad A∣sciten curandam praescribuntur, à tali effectu contrario summopere caven∣dum erit. Profecto ob hanc rationem est, quod remediis hydropicis (ex veterum Authoritate & praxi per experientiam inventa) ad stringentia, & corroborantia semper admiscentur; non quod talia Hepatis tonum (uti vulgo dicitur) confirmant, verum sanguinis crasin sive mixtionem, ne fusione nimia penitus dissolvatur, praeservant. Itaque in Ascite, qui propter viscerum & vasorum compages, ac imprimis tunicas, glandulas, ipsasque fibras, earumque interstitia ab humore seroso infarctas, proindeque summe intume factas, potissimum aut ex parte contingit, quemad modum Cathartica, ita & Diuretica conveniunt, & non raro cum fructu sumuntur; in quantum sc. horum usu, massa sanguinea (sero ad renes copiosius derivato) inanita, aquas istas juxta ipsorum oscula ubique stagnantes, facile in se reci∣pit, & versus cloacam urinariam convehit: verum è contra in mera Ascite, ubi viscerum texturis à seroso infarctu immunibus aquarum illuvies ven∣tris cavitatem inundat, diuretica aut frustra, aut incommode exhibentur; quatenus nempe nihil è ventris stagno exprimunt, & saepissime cruorem fundendo, aquas illic instillari aptas impetuosius adigunt.

XXXVIII. Diuretica in Ascite non omnia cujusque generis ex aequo conveniunt, neque indifferenter exhiberi debent; quippe observare est morbo isto affectos, plerumque urinam paucam, rubicundam, & quasi lixivialem reddere; quod equidem indicio est, sanguinis crasin à sale fixo & sulphureo exaltatis; & simul combinatis, nimis strictam in iis existere: proindeque serum ejus intra renes haud debite secerni, quod tamen circa viscerum obstructorum an fractus exuitur, adeoque in ventris cavitatem deponitur. Quapropter in hoc statu, ad urinas ciendas ea tantummodo propinare oportebit, quae sanguinis constitutionem ita restituunt & emen∣dant, ut salis fixi & sulphuris enormitatibus sublatis, pars serosa intra renes separari, & uberius amandari possit; in quem finem, non acida, aut lixivialia, verum sale volatili praedita destinantur. Nam saepius obser∣vavi in ejusmodi aegrotantibus, cum spiritus salis, aliaque mineralium stagmata acida, cumque salis Tartari, genistae, aliorumque deliquia, aut solutiones, noxae potius quam commodo extitere, succum Plantaginis, Beccabungae, aliarumque herbarum sale volatili abundantium, nec non Millepedarum expressiones plurimum juvasse: propter eandem rationem,

sal nitri summe purificatus, sive Crystallum minerale non raro insigniter prodest. Medicaminum in hunc usum accommodorum formulae in tra∣ctatu priori nostro extant, ubi sc. Diureticorum, quibus tum sal volatilis tum sal nitrosus pro basi est, exempla describuntur. Porro huc referri debet ex∣perimentum notabile, quo Johannes Anglus Asciten à causa calida saepius curatam asserit, quod etiam medicamentum Medicus experientissimus D. Theodorus Mayerne in simili casu praescribere & magnifacere solebat: sc.

Rec. Succum Plantaginis & Hepaticae, & imple ollam terream usque ad summum, quae cooperta & exacte clausa ponatur in furno calido, pane extracto, & siat ignis in lateribus ollae debilis, ad calorem furni sustinendum, post coctionem liquor coletur, & cum saccharo dulcoratus potetur mane & sero, & curat: ad hujus imitationem, saepe cum successu, modo sequenti prae∣scripsi.

Rec. Folior. Plantaginis virentium M. iv. Hepaticae, Beccabungae, and M. ij. simul contusis affunde aq. Raphani composit. tenuis, aut alterius ma∣gistralis appropriatae lib. ss. f. expressio fortis: dosis Unc. iij. ter in die.

XXXIX. Diaphoretica licet in Anasarca potissime, in Ascite tamen, aut nullius, aut rarioris usus existunt: quippe intempestive adhibita, sine ullo juvamine magnam saepe aegrotanti noxam afferunt; quatenus nimi∣rum sanguinem excalfaciendo, aquas in ventris cavitate fluctuantes aestu∣are, & velut ebullire faciunt: propterea ut spiritus & humores à vaporibus exinde elevatis valde perturbentur: adeoque functionum omnium inor∣dinatio consequatur, ipsaque viscera velut elixata plurimum laedantur. Porro à diaphoresi ita perperam instituta, cruor in fusionem & seri praeci∣pitationem coactus, ipsum amplius in Ascitis nidum deponit. Quod igitur nonnulli fotus & linimenta ventris tumidi aqualiculo applicanda, & Balneationem praescribunt, laborantibus fere semper in deterius cedit; nam praeter febricitationem, cephalalgiam, vertiginem, spirituum deliquia, aliaque cerebri, & cordis mala symptomata ita saepissime excitata, etiam venter exinde plus intumescit, in quantum sanguis agitatus & fusus, serum ibidem amplius deponit; quinimo & vasorum ora proinde magis laxantur, & aperiuntur, ut aquas è massa sanguinea abscedere aptas prom∣tius extillent. Remedia autem quae prope loca affecta (cum citra paracen∣tesin morbi curatio intenditur) maxime cum fructu adhiberi solent, sunt Enemata ac Emplastra.

XL. Priora absque totius mass•• sanguineae fusione (quam Cathar∣tica fortiora cient) serum è vasis & glandulis intestinorum ac mesenterii proliciunt, quae proinde inanira lymphas extravasatas aliquantulum im∣bibunt. In hunc finem Clyster sequens, à nobis in hoc casu praescribi so∣litus, egregie convenit; quatenus nempe una fibras intestinales vellicat, atque serum à sanguine imbibitum, aut in eo prius contentum, versus re∣nes prolectat.

Rec. Urinae hominis sani & vinum bibentis lib. j. Terebinth. Venetae cum vitello ovi solut. Unc iss. salis Prunellae Dracb. iss. f. enema, repetatur quo∣tidie. Emplastra nonnunquam in Ascite juvamen conferunt: illa ta∣men ejusmodi sint quae virtute quadam restrictiva, & confortativa vi∣scera corroborant, & vasorum ora, ne serositates expuant nimis, constrin∣gunt: in hunc finem emplastrum Diasaponis saepe cum fructu ventri tu∣mido applicare soleo. Vel.

Rec. Emplastri de Minio, Paracelsi, ana q. s. f. emplastrum abdomini applioandum. Si quando hic morbus cum Tympanite complicatur, alius∣modi epithemata conveniunt, prout inferius declarabitur.

XLI. Magnum & praesentissimum Ascitis remedium est, ut Paracentes•• facta aquoe extrahantur: quae tamen administratio haud saepius morbum curat, quam patientem interim it; quapropter summa cautione opus est cujusmodi affectis & quo morbi tempore adhiberi debet: cachecticis, & diu invaletudinariis, in quibus viscerum conformatio & temperies pror∣sus vitiantur, frustra erit ex Aqualiculo perforato lymphas elutriari; nam exinde statim spiritus fatiscunt, atque vires exolvuntur; quin & pro∣pediem humoris morbifici nova illuvies succedit. Forro qui prius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & quoad partes quasque alias satis sani, à causa quadam magna evidenti in Asciten incidunt, uti paracentesin non primo statim tentare, ita nec diu nimis, si requisita fuerit, eam differre oportebit: ete∣nim mora longiori viscerum, dum aquis immersa, & velut elixata diu perstant, vitiositas inemendabilis contrahitur.

XLII. Paracenteseos administrationem, sive modo ordinario, sive Syl∣viano per acum perforatum fiat, non opus, imo extra propositum nostrum erit hic describere; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hanc utpote periculosam cum medici ra∣ro praescribunt, his saepissime inconsultis, Agyrtae, ac empirici eam teme∣re ac infauste aggrediuntur. Libet hic coronidis loco Ascitis veri ac im∣manis, absque paracentesi nuper curatae, historiam subjungere.

XLIII. Femina juvenis Mercatoris uxor, tenuis & procera, cum infan∣tem suum lactaret, ad lac augendum interdiu & noctu cervisiam modo simplicem, modo lacteatam immodice ingerebat. Postquam hac mala victus ratione per sesquimensem usa fuerat, Asciten, cujus initia minime adverterat, brevi immanem contraxit; quippe abdomen aqua intus flu∣ctuante gravidum, valde intumescebat, ejusque moles cum è latere uno in alterum se devolveret, extra ilia & reliqui corporis oram concidebat: interea membrorum omnium carnes valde absumebantur, ut non minus tabida simul, ac hydropica videretur.

XLIV. Infante ablactato, & meliori victus ratione instituta ad medici∣nam se contulit, cepitque imprimis hydragoga leniora tum Cathartica tum diuretica, absque ullo tamen commodo; quin à purgatione omni semper deterius habuit, hanc postea curae nostrae commissam, & pene deploratam, methodo sequenti tractabam.

Cervisiae & liquoris cujusque potulenti (pharmacis exceptis) usu fere in totum interdicto, medicamenta haec praescribo.

Rec. Foliorum Plantaginis, Beccabungae, Aparines, ana M. iv. simul con••usis affunde Aq. Lumbricorum & Raph. composit. ana Unc. iij. f. ex∣pressio, cepit bis in die, viz. hora viij. matut. & v. postmer. Medicamenti hujus usum diu continuabat, sed compositionem subinde variabat, mutatis mo∣do herbis, modo liquore iis contusis assundendo.

Rec. Tincturae salis Jartari rubicundissimae Unc. iss. cepit gut. xx. ho∣ra somni & primo mane in cochlear. ij. Julapii sequentis, superbibendo cochl. vij.

Rec. Aq. slor. Sambuci, Saxifragiae, ana Unc. vj. aq. Limacum, Lum∣bricor. Raphani composit. ana Unc. ij.

Super abdomen gestabat emplastrum ex emplastro de Minio, & Oxy∣croceo.

Enema sequens adhibebatur primo quotidie, postea diebus alternis aut tertiis.

Rec. Urinae hominis sani lib. j. Terebinthinae solutae cum vitello ovi Unc. iss. Sacchari Unc. j. sali•• Prunella Drach. j. f. enema.

Horum usu constanti, intra sesquimensem venter detumuit, sed carne indies contabescente Phthisis metuebatur. Quare hujus praecavendae gra∣tia rus profecta, lac asininum bibebat; cujus nutrimenti, & aurae purio∣ris beneficio, medicamina usque praedicta assumens, intra tres aut quatuor septimanas integre convaluit, & etiamnum vivit, valetque.

CAP. IV.

De Tympanite.

TYmpanites vulgo, etsi minus proprie, hydropis species habetur, à quo tamen censu, Prosper Martianus Hippocratis testimonium allegans, tum morbum illum, tum Anasarcam rejicit. Verum prior iste Abdomi∣nis regionem infestans, inque molem attollens, jam proxime post Asciten (cui nonnihil affinis est) in considerationem venit: ubi primo occurrit, affectum hunc, prout curatu, sic etiam cognitu difficillimum existere; nam licet exterior ejus species, sc. ventris tumor subdurus, renitens, & à pulsatione instar Tympani sonitum edens, sensuum una plurium indi∣cio evidentissime percipiatur; attamen quae sit materies morbifica tumo∣rem istum inducens, quomodo in ventre aut progignitur, aut aliunde illuc advenit, plane nescitur: ideo Tympanitici quasi vento revera gravidi, conceptus sui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & modum, & tempus ignorant. Profecto morbi hujus naturam, & causas idcirco latere arbitror, quia cum prima ejus initia non advertantur, subito in immensum accrescit; adeo ut affecti vix prius se aegrotare sentiant, quin pene incurabiles fiant. Dein Tympania, statu ejus peracto, in Asciten degenerans, seu potius hanc sibi conciscens, naturam suam amittere videtur: & quidem post obitum, inspectio Ana∣tomica vix quidquam magis in cadaveribus à Tympania, quam ab Ascite defunctorum detegere solet. Quod autem plerique Authores medici, affe∣ctum hunc à flatibus intra abdominis cavitatem conclusis, excitari facile pronunti••nt, animo veritatis avido minime satisfacit; quoniam omnino improbabile videtur, flatus in eo loco tam subito, & co pia tam ingenti produci; aut si producerentur, tumorem adeo durum, immobilem, & constantem excitare posse.

II. Porro inter ipsos, de morbi sede, ubi flatus concludi supponitur, non facile convenit; statuunt enim non nulli, locum hunc in peritonaei con∣cavo, atque ab intestinorum, aliorum que imi ventris viscerum superficie convexa determinari; quomodo autem tanta aggeries ventorum ibi colli∣gatur, nulla ut opinor ratione, exemplo, aut parallela instantia declarari potest. Praererea si ita res haberet, multo facilius punctura, quam Ascites paracentesi sanari potuit; quod tamen nunquam audivi factum. Refert Helmontius à paracentesi in quodam Hydropico flatum putidum editum; repente abdomen sidisse, & virum quam primum interiisse. Verum Pla∣terus & Smetius, Authores nihilominus fide digni, se deprehendisse asse∣runt, in quibusdam qui Tympanitici putabantur, post mortem sectis, nullum flatum è ventris cavo erapisse, nec ventrem subsedisse, sed intestina praesertion tenuiora, adeo slatibus distenta, & convoluta prositiisse, ut in eundem ventrem amplius reponi nequirent.

III. At vero, neque haec observatio mihi argumento est, morbi (de quo agimus) causam intra cavitates intestinorum subsistere, atque flatus ibidem aggestos, saepius aut potissime ventris intumescentiam Tympa∣niticam excitare. Praeterquam enim, quod affectus à tali 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 oriundus non ita immobilis, & frequenter incurabilis foret; insuper opinari ducor, non tam intestina à flatibus conclusis immaniter dilatari & extendi, verum illa saepe sponte extumescentia, flatibus, quo spatia ampliata implerentur, consequenter & secundario producendis occasionem praebere, prout mox planius ostendemus.

IV. Quod autem ab aliis asseritur, flatus, qui Tympanitis causa sunt, inter mesenterii, & intestinorum tunicas progigni, multo adhuc impro∣babilius videtur: quia cum nulla ibidem praeexistat cavitas, quomodo flatus eas partes ita divellet, & ab invicem separabit, proinde ut à specu∣bus ita efformatis, & ventorum cumulis illuc reconditis tota ventris regio in molem ingentem accrescat? Certe tot tantaeque continui solutiones, absque torminibus continuis, & cruciatibus acerrimis fieri nequeunt.

V. Quamobrem his opinionibus circa Tympaniten posthabitis, ad pa∣thologiam ejus paulo certius investigandam, alia procedamus via; per∣pendendo sc. quot modis, & quibus de causis evidentibus, abdomen intumescere solet. Itaque advertimus quatuor esse contentorum genera, à quibus ventris imi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in viventibus procedit. (Cur in defunctis abdomen intumescit, ratio inferius explicabitur.) Sunt autem ista Solida, Humida, Flatus & Spiritus.

VI. Primo satis obvium est Tumores viscerum internos, sc. scirrhosos, strumosos, cancrosos, glandulosos, & quosdam forsan alîus generis, quando ad molem notabilem assurgunt, totum ventrem intumefacere; interea ra∣men donec simplices & recentes existunt, tactu percipi, & circumscribi pos∣sunt; postea tamen inveterascentes in viciniam suam, imo in totam a∣bdominis regionem mala alia accersunt. Profecto hi interdum Ascitis, uti & Tympanitis ab initio sunt causa procatarctica, quibus deinde in utriusque morbi complementum, causa alia conjuncta, sc. aquarum illu∣vies, aut spirituum inordinatio accedit.

VII. Secundo humor aquosus intra abdominis cavitatem aggestus, aut partibus ejus membranaceis, vel glandulosis impactus, non raro Asciten producit; cujus rationes, & fiendi modus, satis fuse superius expli∣cantur.

VIII. Tertio flatus intra coctionis viscera à cruditate, dyspepsia, aut humorum dissimilium fermentatione excitati, non raro intestinorum cavitates inflant, atque ventris 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, plerunque tamen brevem & tran∣sitorium producunt. Quippe succorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cessante, atque flatuum eruptione procurata, subinde statim ventris detumescentia succedit. Huic causae, & Colica & Tympanites non tantum vulgo, sed etiam à multis magnae notae medicis imputantur; verum nostra fert sententia eam soli∣tariam neutrum ex iis affectibus producer••.

IX. Quarto restat adhuc alia subita & quidem immanis ventris in∣tumescentia, quam spiritus Animales (non de nihilo ab Hippocrate 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicti) acciere videntur. Si quando enim hi fibras nerveas ad viscera imi ventris pertinentes 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & inordinate irruent, illico par∣tes quas hae contexunt, plurimum inflari, distendi, & quaquaversus extu∣mescere facient. Enimvero ab hac causa, subitaneum totius abdominis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & inflationem velut Tympaniticam in paroxy smis tum Colicis tum Hystericis vulgo dictis crebro accieri, alibi saepius ostendimus. Et quidem hi affectus Tympaniti in tantum affines sunt, ut in ipsam non raro desi∣nant: nam frequenter observavi, passioni Colicae, aut Hystericae, diu ac

graviter obnoxios, nisi curantur, demum. Tympaniticos fieri. Et tunc maxima discriminis ratio erit, quod affectio ista, sc. ventris intumescen∣tia, quae prius Symptoma erat, vagum, & cito pertransiens, demum morbus fixus, & permanens evaserit. Quapropter ex re fore videtur, pathematum istorum Aetiologias, à nobis alibi traditas, ad praesentis morbi naturam, & causas explicandas accommodare.

X. Quod equidem non magni negotii, aut difficultatis res erit. Sup∣posito enim (quod alibi fusius exposuimus) membranarum & viscerum concavorum extensiones 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, seu velut inflationes, à spirituum in fibras nerveas (è quibus contexuntur illa) incursibus impetuosis exoriri, satis obvium erit concipere, etiam Tympanitin à tali causa, sed fixiori, & in actu diutius, aut perpetim existente produci; in cujus discriminis ra∣tionem mox inquiremus.

XI. Interim opinari ducor Tympaniten non à flatibus intra, vel extra Intest inorum cavitates conclusos excitari; talis enim in iis locis flatuum aggestio hujus morbi effectus, sed non causa est: verum exoriri, quate∣nus, in imo ventre spiritus Animales, ad viscera membranacea spectantes, ab incongruo quodam in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adacti, fibras ubique nerveas tumul∣tuarie irruunt, inflantque, nec statim denuo ab iis recedunt: hinc perito∣naeum extumescit, intestina ampliata & distenta velut inflantur, mesen∣terium, aliaque viscera membranacea spiritu impetuoso turgida, velut in molem attolluntur; porro dum haec fiunt, ut vacuitates à viscerum con∣cavorum extumescentiis factae impleantur, humoris statim cujusvis intus contenti portio in vapores rarefacta, illico in flatus spatia istaec inania oberrantes cedit.

XII. Profecto spiritus Animales inordinatione sua partes membrana∣ceas inflare, adeoque affectus quasi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 producere, in Pathologia nostra spasmodica, rationibus, & instantiis satis clare ostendimus. Porro idem ex observatione Anatomica per vivisectionem facta apertissime de∣monstratur; in quantum sc. truncus nervorum octavi paris, per cervi∣cem utrinque descendens, si excipiatur & filo ligetur, totus illico ventri∣culus, tanquam à vento inflatus, extumescit; quod certe à nulla praeterea causa procedere potest, quam quod spiritus fibrarum istius visceris insiti, aliique per ductus nerveos influi (quatenus à fonte suo praescissi, in con∣fusionem aguntur) partes illas tnmultuarie subeunt inflantque. Insuper his, ad hypothesin hanc adhuc amplius illustrandam, libet hic Historiam à Clarissimo Smetio citatam referre, de Tympanite (uti appellat) univer∣sali in juvene quodam Leodiensi, qui oum in conflictu subter Axilla dextra vulnus punctim factum, in pectoris oavitatem penetrans accepisset, postridie toto corpore post unicam noctem, mane turgidus apparebat, non solum pectore, sed & dorso, ventre, lumbis, imo scroto qùoque, praeterea & Bràchiis, humeris, collo, vultuque, ut ne palpebras quidem deducere possit, quinetiam in vertice ipso, cute ubique distenta, & tumefacta, tumor ubique erat tensus, & cum dolore non pauco. Affectionem hanc admirandam, Author appellat Tympaniten universalem. Casum huic similem Cl. Senuer••us ex propria notitia recenset: quin ipse me tale quoddam à vulnere pectoris prope Axillam facto legisse, vel au∣divisse memini.

XIII. Attamen symptomat is hujus ratio à Smetio assignata, & à Sen∣nerto comprobata mihi haudquaquam arridet: quippe ascribunt illi ge∣neralis istius Tympanitis causam, insufflationem pectoris, per vulnus axillare, subter cute tota illa nocte factam, quo modo vesicam recentem, & flaccidam, in∣serto calamo à pueris inflari videmus: quod equidem non solum improba∣bile videtur, sed etiam vix possibile censemus, ut ventus è thoracis vulne∣re exufflandus, propter foramen unica nocte obturatum, cutem subeat, indeque totum corpus permeans, ubique intercus fiat. Praeterquam enim

quod illine in partes omnes ventus, etsi per calamum ex ore subter cute insufflaretur, tam subito transire nequiret; insuper dum vulneris foramen obturatur, nullus omnino à cavitate pectoris ventus exsufflari potest, quia nullus interea potest ingredi. At vero stupendi istius affectus (unde etiam Tympanitis ratio formalis illustratur) causa proculdubio haec est; in pe∣ctore prope Axillas, magni & perquam insignes (prout in Neurologia nostra descripsimus) extant nervorum plexus, per quos nervi totius cor∣poris inter se communicant: viz. truncus octavi paris cum nervo in∣tercostali, & utrique cum nervis spinae dorsi, per ramos & propagines hinc inde missas conveniunt. Quapropter plexu istoc nerveo, per gladii puncturam forte transfixo, primo spiritus ibidem hospitantes irritati, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ineunt, dein consensu per nervos tot eximios statim facto, & quaquaversus huc illuc transmisso, spiritus alii, & subinde a lii, pares in∣ordinationes concipiunt, atque membranas, fibrasque nerveas (quas ubi∣que tumultuarie subeunt) inflantes, totius corporis affectionem quasi Tympaniticam inducunt. Propter similem furorem, sive oestrum viru∣lentum spiritibus alicubi impressum, & inde mox longe lateque diffusum, toxica quaedam epota, telorum aut ferarum ictus vel morsus venenosus, saepenumero partium una plurium, aut totius corporis, intumescentiam inducunt; cujusmodi spirituum affectio Typhodes, ab Helmontio dici∣tur Indignatio Archaeas. Complures alii subsunt casus, & instantiae, qui∣bus clarissime evincitur, spiritus Animales irritatos, & in excandescentias actos, quatenus fibras nerveas impetuosius subeunt, partes imprimis mem∣branaceas intumefacere, & multas ex iis passiones excitare, quae vulgo sed perperam flatibus ascribi solent: revera ut Tympanitis nulla alia causa verisimilior assignari possit.

XIV. Quod si objicitur, defunctorum Abdomina, post aliquod tempus, à statu in molem attolli, & quasi Tympanitice intumescere: dico hoc omnino ab humorum putredine, & extrema mixtionis dissolutione, in qua particulae activae omnes manumissae ab invicem discedunt, & avolan∣tes quaquaversus exitum quaerunt, & obstacula quaeque, ac imprimis ca∣vitatum parietes immaniter distendunt (quod minime in viventibus contingit) procedere; quapropter uti cadavera non omnia ex aequo pu∣trescunt, ita illorum ventres citius aut tardius magis aut minus extume∣scunt: attamen durante vita nulla fit in corpore animato putredo, aut particularum dis••olutio, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive intumescentiam splanchnicam il∣latura. Interea non inficias imus, flatus intra pepseos, haematoseos, & se∣cretionum officinas, imo intra singulos quosque corporis nostri specus & recessus generari; attamen è singulis istis (donec spiritus fibras tum ner∣veas tum motrices rite influunt, actuantque, ut viscerum parietes haud distenti ac rigidi teneantur) flatibus ubicunque genitis, aeque facilis pa∣tescit exitus. Atque in Tympanite revera flatum spatia vacua implere con∣cedimus, verum spiritus ipsi, quatenus inordinatione sua viscera exten∣dunt, vacuitates istas (in quibus flatus secundario & consequenter pro∣gignuntur) primo efficiunt, & illi (quatenus viscera eadem usque rigida & distenta servant) ne flatus isti ablegentur impediunt.

XV. Jamque ex praedictis satis constare arbitror, spiritus Animales, po∣tius quam flatus, ejusmodi ventris intumescentias, saltem breves & tran∣sitorias, quales in paroxysmis Colicis & Hystericis contingunt, excitare. Attamen magna adhuc dissicultas restat, quomodo abdominis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Tympaniticus, qui fixus & permanens, imo plerumque immobilis est, à tali causa procedit; praesertim quia spiritus Animales, ex sua natura irre∣quieti & valde mobiles, fere semper lationem affectant, ut nisi defessi, aut defuncti, vix unquam resideant.

XVI. Ut nodum hunc solvere ratiocinando pergam, considerare opor∣tet, una cum spirituum Animalium hypostasi, Succum Nerveum, qui istis ubique pro vehiculo simulque pro retinaculo est: namque spiritus hu∣jus fluento subtilissimo potiti, libere expatiantur, & ne ab invicem dissipati avolent, in serie integra continentur. Si quando igitur latex iste quoad crasin, aut motum suum peccat, exinde statim spiritus Animales, in functionum suarum exercitiis varie delinquunt, aut pervertuntur, uti in Pathologia nostra fuse exposuimus. Ne isthaec modo repetendo, longas ambages faciam, quod ad praesens institutum spectat, paucis con∣traham.

XVII. Itaque imprimis advertere licet, imi ventris contenta (dem••is solura hapate, liene, ac renibus) visceribus membranaceis (quas fibrae nerveae magna ex parte contexunt) plurimis instrui: unde sequitur succum nerveum, cujus in his partibus major ambitus simulque angustior transitus est) remoras hic plures offendere: quod etiam ab effectu comprobatur, in quantum insultus spasmodici, in passionibus hypochondriacis, colicis, ne∣phriticis, & hystericis passim excitati, abdomen ita graviter infestant. Si quando igitur latex iste, fibras harum partium nerveas irrigans, vel ex se te∣nax & viscidus fuerit, vel iisdem faeculentias plures impingat, propterea quidem accidet, Spiritus Animales, si quando in has fibras quadentenus ob∣structas impetuose adigantur, exinde non omnes facile redire: cumque ita saepius plenior eorum incursus, & parcior reditus fiat, tandem eveniet, ma∣gnas spirituum copias in fibras istas magis indies magisque impactas ma∣nere, easque distentas usque & plurimum inflatas tenere; demumque propter ituum & redituum in fibris istis vias occlusas, ibidem prorsus im∣mobiles fieri, atque partes continentes semper extensas & rigidas servare: interea quoniam hi spiritus ibidem, intra ductus nerveos impacti, ac densim stipati, cum aliis ad illorum antra influis commercium habent, idcirco pars affecta quam vis rigida, & fere immobilis, usque tamen sensu potitur. Pathologia haec, ut ut paradoxa ac insolens quibusdam videatur, minus dubito quin à pluribus assensum merebitur, si perpendatur eos po∣tissimum, qui affectibus hypochondriacis, colicis, aliisque imi ventris spasmodicis diu obnoxii fuerunt, demum Tympaniticos fieri.

XVIII. Designatis ad hunc modum Tympanitis ratione formali, & causa conjuncta, priusquam ad causas ejus remotiores investigandas pro∣cedimus, ex praedictis licebit, morbi hujus Definitionem, aut saltem de∣scriptionem quandam tradere: nempe quod sit tumor Abdominis fixus, & constans, aequabilis, durus, renitens, & à pulsatione sonitum edens, à par∣tium & viscerum membran aceorum instatione 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ortus, propter spiritus Animales in fibras istas copia nimia adactos, ibidemque sucoi nervei obstruentis vitto, a recessu impeditos; cui affectioni, consequenter, slatuum in locis va∣cuis aggestio, velut complementum accedit.

XIX. Quod ad morbi hujus causas procatarcticas, & evidentes spe∣ctat, perraro accidit eas omnino adverti, quin tacitis iste initiis obrepens, saepe consummatus, aut deploratus evadit, antequam percipitur; proinde ut contra affectum hunc vix prophylaxis ulla instituatur: quippe donec functiones ordinariae haud multum ••••duntur, ventris intumescentia tan∣tummodo à flatibus exoriri praesumitur; dumque ut sponte evanescat ex∣spectatur, saepe in Tympaniten accrescit. Itaque ut hujus procatarxis tempestive notetur, sciendum est Affectus quolvis praevios ad eum dispo∣nere; cujusmodi imprimis sunt Diathesis hypochondriaca, colica, hy∣sterica, imo & nonnunquam Asthmatica; qua rum paroxysmis frequen∣ter excitari solicis, si demum abdominis tumor ut ut ab initio parvus super∣veniat, illico Tympanites metuatur. Priorum ex istis affectuum casus passim occurrunt, & vulgari observationi prostant: de posteriori refert

Scherichius, virum sexagenarium aliquoi menses antequam in manfestum tu∣morem attollebatur venter, hoc symptomate infestatum fuisse, quod quotie scun∣que assidens mensae, cibum mordere aggrederetur, item quando se ad somnum componens, obdormiscere inciperet, tanta corripiebatur anhelandi difficultate, ut pro crebritate respirandi, suffocationis periculum prae se ferret; quo tempore etiam percipiebat circa hypochondria palpitationem quandam, ac si praecordiis ali∣quid vivi Animalis subesset, cujusmodi affectio postea cessit in tumorem abdominis à quo interibat. In hoc aliisque modo citatis casibus, eadem ratio tenet, nempe quod Spiritus Animales ad faciendos in fibras imi ventris nerveas excursus irregulares assueti, tandem eas non modo crebrius & copiosius subeunt, sed in iisdem impacti ac impediti resident, adeoque demum vi∣scerum infrationes Tympaniticas inducunt. Quae quidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Epige∣nesis citius ac certius evenit, si insuper cansae evidentes accedant, quae spiritus imi ventris perturbant, inque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 crebras adigunt, simul∣que succi nervei intra fibras istas scatentis, aut motum sistunt, aut crasin pervertunt; in quo censu habenter inordinationes in sex non naturalibus, passiones immodicae, ac praesertim moeroris, evacuationes solennes sup∣pressae, post aestum ingentem frigidi potus, aut subita ab aere, aut aqua, infrigidatio ventri illata.

XX. Quoad prognosin morbus hic adeo pessimi semper ominis habetur, ut vulgo ejus nomen abhorreatur; in tantum, ut saepe cum de ventris tumore nulla fere mali suspicio fuerit, si forsan iste tumor à medico Tym∣panites pronuncietur, illico de spe omni conclamatum sit. Attamen hic Affectus raro per se interficit, quin longo tempore protractus, quo de∣mum certius jugulet, sibimet Asciten lethi praenuncium adsciscit; in cujus rationem ut inquiramus, satis obvium erit concipere, dum in imo ventre viscera omnia distenta, & veluti rigida teneantur, insimul san∣guinis, nec non humoris nervei, ac Lymphici ductus aut nimis exten∣sos, aut compressos plurimum coarctari; proindeque laticem suum haud libere & expedite transmittere; unde sequitur unumquemque humo∣rem in transitu angustatum, ut demum quoquo modo pertranseat, è massa sua serosum quoddam, qua data via exuere, & denique ista humo∣rum stillicidia, in abdominis cavitatem decidua, hydropem Asciten excitare.

XXI. Quod spectat ad morbi hujus Therapeiam, fere totus medendi sco∣pus contra flatus dirigitur: viz. indicationes ab Authoribus practicis inculcatae, materiam unde flatus elevantur evacuandam, & causam quae eos attollit removendam, status vero qui jam ventrem distendunt, discu∣tiendos & dissipandos suggerunt.

XXII. Propter hos fines, purgantia contra humorem maxime suspectum destinata, se. modo phlegmagoga ita dicta, modo melanogoga, modo cholo∣goga, quibus insuper hydragoga (ut tela in quemcumque hostem inten∣dantur) cum magna confidentia, etsi minimo plerumque, aut malo cum successu praescribi solent. Namque hic morbus (uti nostra observatione constitit) à catharticis, praesertim fortioribus, fere semper exacerbari, & raro aut nunquam alleviari solet; cujus ratio satis evidens est, quia sibris ner∣veis à pharmaco acrior•• irritatis, Sp〈…〉〈…〉us Animales excursus suos irregula∣res reiterant, & magis usque ac magis intendunt, potius quam remittunt; quare licet dejectiones crebrae & copiosae cum sedibus aquosis & statuosis inde procurantur, venter tamen plus intumescit. Porro dein ad flatus dispel∣lendos, discutiendos, aut compescendos vis plusquam Aeolia conscribitur; medicamenta carminativa vulgo dicta, cujusque fere generis, vel formae, intus, ac extus, supra, ac infra, ac super partem affectam sedulo adhibentur; quibus tamen omnibus hic morbus plerumque obsurdescit; unde pluri∣mum suspicari est, veram hujus morbi causam adhuc latere, quia medi∣camina

per Aetiologiamejus ordinariam indicata, aut suggesta, minime prosunt.

XXIII. Quamvis non ego meliorem in hoc morbo sanando successum, aut certiorem medendi methodum, ab experientia comprobatam vendi∣tare possim; attamen libet hic quendam aliam Therapeias ritum, hypo∣thesi nostrae accommodum, & rationibus satis firmis stabilitum, in me∣dium proferre.

XXIV. Itaque in Tympanite, sicut in plerisque aliis affectibus, tres erunt Indicationes primariae, quarum prima & maxime semper urgens cu∣ratoria, Spiritus Animales ab affectione 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 revocando, inque or∣dinem reducendo, abdominis tumorem removendum molitur. Secunda praeservatoria, quae spiritus istos, aut alios ab inordinatis in fibras imi ven∣tris nerveas excursibus cohibet, simulque liquoris nervei eas irrigantis, quoad crasin aut motum, vitia emendat. Tertia Vitalis, symptomata ma∣xime urgentia tollendo, functiones quascunque, quantum fieri possit, op∣pressas aut collapsas sublevat ac sustentat.

XXV. Prima indicatio maximi semper momenti est, in qua sc. to∣tius Therapeiae cardo versatur, verum difficillime perficitur; quippe non facile occurrit, quibus remediis, aut administrationum mod••••tentari de∣beat, cum pleraque medicinae tela contra inviolabilem hunc hostem pa∣rum aut minime valeant. Phlebotomia nullum hic locum habet, quin fere semper ut noxia vitatur; item cathartica, quatenus fibras affectas ir∣ritant, atque spiritus perturbant, inque illas impetuosius adigunt, ventris 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 adaugent potius quam diminuunt aut curant; pariter etiam dia∣phoretica, spiritus una & particulas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quas è fibris allici, & evocari oportuit, altius in eas impellunt. Medelae ratio potissima in diureticis, & Enematum usu consita videtur; quin etiam à Topicis magna expectan∣tur, quoniam ipsi morbo immediatius, & per contactum adhibentur, & quia tumores in aliis locis optime dissolvunt, aut discutiunt. Attamen non omnia dissolventia, nec quidem in aliis tumoribus maxime proficua, hic conveniunt; calidiora enim pro discutientibus habita, sive per fotum, linimentum, aut sub cataplasmatis aut Emplastri forma applicantur, in Tympanite saepius noxam quam juvamen praestant; nam & sibrarum du∣ctus aperiunt & dilatant, proinde ut spirituum incursibus magis pateant; simulque particulas impactas rarefaciunt, proinde ut cum spatium am∣plius occupent, ventris inflatio ac intumescentia augeantur. Denique ad alterantia quod spectat, etiam ex his quae contra alios nervosi generis af∣fectus juvant, non nisi pauca quaedam in Tympanite conveniunt; nam ubi materies morbi••ica intra ductus angustiores haerens, prorsum, aut pe∣nitus impelli nequit, medicamenta elastica adhuc materiem altius in••i∣gendo, obicem usque majorem, & fixiorem reddunt; quare Spiritus C. Cervi, fuliginis, Salis Armoniaci, quinimo Tincturae, Elixires, aliaque medicamina sale volatili, aut particulis aliusmodi activis praedita, in Tympaniticis non modo calorem & sitim valde molestum accient, sed & abdomen plus intumescere faciunt in quantum sc. ea sanguinem & suc∣cum nerveum fundunt, atque spiritus exagitant, proinde ut particulae ab his singulis depositae, in partes affectas cogantur.

XXVI. At vero licet medicina contra hunc morbum adeo minime va∣leat, non tamen (quasi nihil, aut malum tantum efficeret) prorsus negli∣genda est; quin aegrotanti ut quoquo modo succuratur, omnem movere lapidem oportet, ut demum ei aut cura, aut sa••tem alleviatio obtineatur. Itaque imprimis (quoniam mos est ab Evacuantibus incipere) etsi ca∣thartica fortiora semper obsint, atque tenuiora ad causam conjunctam educendam vix unquam polleant; attamen posteriora haec quatenus mor∣bi

fomitem nonnihil subtrahunt, etiam, quo medicamina alia energeias suas liberius exerant, viam sternunt, in praxi medica vices suas, viz. se∣mel intra vj. vel vij. dies habere debent; atque aliis temporibus Ene∣mata (quorum usus multo praestantior est) crebro exhibeantur. Hydro∣ticis interdictis, Diureticis moderatis sedulo incumbatur, quibus insimul adjungantur spirituum & humorum alterationem, & reductionem re∣spicientia, quae quidem Pharmaciae Tympaniticae partem praecipuam con∣stituunt. Porro interea Topicorum usus haud negligatur. Medicamen∣torum in singulos hosce fines appropriatorum formulas quasdam sele∣ctiores subdemus. Pro medicamine blande solutivo usurpetur vinum laxativum à Cl. Greg. Horstio in Lib. Observ. iv. Cap. xxx. pro Tym∣panitico praescriptum, vel loco ejus sequens compendio magis praescri∣batur.

Rec. Flor. Persicorum, Rosar. damascen. ana p. ij. Genist. Sambu••. Cen∣taurii minoris, ana p. j. foliorum Agrimoniae, Absinth. marini, ana M. j. Sennae opt. Unc. j. Rhabarb. Drach. vj. sem. Carthami Unc. ss. Ebuli Drach. ij. Santal. citrin. Drach. iij. radic. Galang. Drach. ij. incisa & contusa in∣cludantur sacculo ex serico, qui vitro indatur, cum Vini albi lib. ij. aquae Saxifragiae lib. j. salis Tartari Drach. iss. stent per 48. horas, dein patiens bibere incipiat, sumendo circa Unc. iv. ad vj. diebus tertiis, aut quartis.

In constitutione calidiori, formula sequens, in hoc morbo nonnunquam cum successu à me probata, adhibeatur.

Rec. Aq. mineral. Catharticae lib. viij. salis Absinth. Drach. ij. leni Balnei calore evaporet ad lib. ij. Huic addere soleo Aqu. è Catharticis cum vino destillat. Unc. iv. Dosis Unc. iv. ad vj.

Vel liquori isti ad lib. ij. evaporat. adde rad. Mechoac. Turbith. ana Unc. ss. Rhabarb. Drach. vj. Santal. citrin. Drach. ij. Caryophyl. Drach. j. di∣gerantur clause & calide per duas horas: filtretur calide per chartam empore∣ticam tenuem: dosis Unc. iij. vel iv.

Enemata in hoc morbo, quatenus alvum sine magna fibrarum irrita∣tione subducunt, crebrioris sunt usus.

Rec. Aq. infusionis stercoris Equini maris cum floribus Chamomeli lib. j. Mellis mercurialis Unc. ij. Eodem modo etiam ex stercore Canino, cum car∣minativis parentur decocta aut infusiones.

Rec. Decoct. em••llientis lib. j. salis Prunel. vel salis Armoniaci Drach. j. ad Drach. iss. f. enema.

Rec. Urinae sanae l••b. j. salis Prunel. Drach. j. Terebinthin. Venet. solut. cum vitello ovi Unc. iss. f. enema.

XXVII. 2. Diuretica in hoc morbo siqua alia remedia opem promittunt.

Rec. Millepedarum vivarum mundatarum Unc. iij. N••cem j. moscha∣tam incisam; simul contusis affunde aq. diureticae infra praescriptae lib. j. f. expressio fortis, dosis Unc. iij. ad iv. bis in die.

Rec. Baccar. virid. Juniperi, & Sambuci, ana lib. vj. Conorum abietis lib. iv. Jugland. virid. lib. ij. corticis Winterani Unc. iv. cortices exteriores vj. Aurant. & iv. Limoniorum. sem. Ameos, Erucae, Nastur••••i, ana Unc. iss. Anethi Unc. ij. concisis & contusis assunde Seri lactis e vino albo parat. lib. viij. destil. organis communibus, liquor totus misceatur.

Rec. Crystal. mineralis Unc. ss. salis Succim volatilis Drach. ij. pul. sem.

Dauci Drach. j. Terebinth. Venet. q. s. f. pilul. exigua, sumantur iij. ve∣speri & primo mane, superbibendo aq. praedict. Unc. iij.

Rec. Spiritus salis dulcis Unc. ss. sumat gut. vj. ad xij. bis in die cum haustu ejusdem aquae, addendo syrupi Violacei cochl. j.

Rec. Spir. salis Tartari Unc. j. sumat. Scrup. j. ad Drach. ss. bis in die eodem modo: sic etiam spiritus Nitri, & Tinctura salis Tartari exhiberi possunt.

Rec. Folior. Plantaginis, Chaerefolii, Aparines, ana M. iv. contusis affunde aq. destillat. prioris lib. j. f. expressio fortis, dosis Unc. iij. bis vel ter in die, cum alio medicamine.

Rec. Rad. Graminis Unc. iij. Rusci Brusci Unc. ij. Chaerefolii, Eringii con∣dit. ana Unc. j. ras. C. C. Eboris, ana Drach. ij. Cor. cervi ust. Drach. iiss. sem. Bardanae Drach. iij. coquantur in aq. fontan. lib. iij. ad ij. colatura fervida effundatur soliorum Aparin. & Nasturtii aquat. contus. ana M. j. adden∣do vini Rhenani Unc. vj. f. infusio calida & clausa per horas ij. dein ite∣rum coletur, & adde aq. Lumbricorum magistral. Unc. ij. syrupi è v. radi∣cibus Unc. iss. f. Apozema, dosis Unc. iv. bis in die cum alio medica∣mine.

XXVIII. Dum haec intus sumuntur, etiam Topica, & Applicationes ex∣ternae sedulo adhibeantur, non calida, & discutientia, sed particulis falis volatilis, & nitrosis praedita, quae nempe salium aliorum combinationes destruunt, & spirituum impactiones dissolvunt, in quos fines sequentia proponimus. Si fotus omnino in usum admitti debent, ne calide nimis applicentur, item non è carminativis vulgo dictis, sed imprimis è salibus & mineralibus parentur. Cabrotius (citante Helmontio) se octogenarium sanasse narrat, cujus ventrem bis in die somentabat cum lixivio, cui sal, alumen, atque sulphur incoxerat; ac inde fimo vaccino, pro cataplasmate utebatur. Ego sequentia praescribere soleo.

Rec. Florum salis Armoniaci Unc. j. Crystalli mineralis. Unc. ij. spir. Vini tenuioris multo phlegmate imbuti lib. ij. misce & dissolve in vitro.

Pannus laneus huic tepide intinctus, super totum abdomen applice∣tur, & subinde mutetur denuo intingendo: fiat bis in die per horae semis, dein applicetur vel cataplasma ex fimo vaccino cum pul. stercoris canini, vel emplastr. sequens.

Rec. Emplastri diasaponis h. e. de Minio cum Sapone Veneto, q. s. exten∣datur tenuiter super alutam tenuem, toti ventri applicetur renovando intra x. vel xij. dies.

XXIX. Indicatio secunda remedia alterantia potissimum requirit, quae nempe in visceribus imi ventris humorum fermentationes, & spirituum orgasmos, & excursus irregulares sistunt, quae insuper chyli & succi ner∣vei mixtiones aequabiles, & motus debitos procurant: in quos sines cha∣lybeata imprimis accientur. Et quidem non modo ad hunc morbum, sed & plerosque alios splanchnicos, ad medicamenta ex serro, tanquam inde tela maxime aculeata pararentur, statim accurri solet: cum interea à mul∣tis empiricis, aut medicastris, qui haec confidenter & dogmatice praescri∣bunt, parum, aut minime attenditur quo ritu talis pharmacia operatur, aut quas in melius alterationes inde expectare liceat: quapropter dum ferrum in medicamentum cedens, etiamsi Goliathi gladius, à caeco arripitur & vibratur, nihil mirum est, si in irritum cedat, imo si loco morbi hostis, ipsa interdum natura percutiatur, ac laedatur: & quidem ita frequenter

accidit, cum chalybeata, quorum magna varietas, & operationum diver∣sitas est, sine ullo delectu, aut in patientibus temperamenti, constitutionis, & morbi status respectu, & discrimine exhibentur.

XXX. De medic amentis ex ferro ac chalybe praeparatis eorumque virtutibus, & operandi modis, alibi ex professo egimus; ut non opus fue∣rit hic eadem repetere. Ad morbum hunc, si ulla omnino ex iis, certe non omnia conveniunt; ea namque in quibus mixti compage referata, sulphur usque remanet, & solutum caeteris praedominatur, ab hoc censu prorsus exulent; quippe 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sua insigni viscerum succos valde fermentant, atque sanguinem & spiritus adeo exagitant, ut tota imi ven∣tris regio, quasi à spiritu quodam impetum faciente, in majorem molem attollatur.

XXXI. Nec minus hic conveniunt, à quibus particulae sulphureae una cum salinis prorsus abiguntur; uti fit in Croco Martis, per calcinatio∣nem fortissimam, ac diuturnam praeparato. Hoc enim medicamen cum ad fluxiones omnes sistendas utile sit, ita & humorum, & spirituum im∣pactiones quasvis figit magis, & obstinatiores reddit.

XXXII. Verum restat medii generis pharmacum Martiatum, in quo sul∣phure in totum, aut maxima ex parte abacto, sal vitriolicus remanet ac praepollet: uti quidem habet in ferri limaturae solutione, aut infusione simplici, aut acidulata; in sale, aut vitriolo martis, in chalybis praepara∣tione nostra, cum multis aliis, ex quibus pharmaca praeparata, aut com∣posita, in nonnullis casibus opem insignem contulisse, experientia satis crebra liquet. Haec enim viscerum fermenta exotica destruunt, & genui∣na restituunt; obstructiones eorum reserant, sanguinem sigunt, ejusque compagem à dissolutione nimia cohibent: quapropter remedia chalybea∣ta, quemadmodum etiam alterantia quaedam alia, contra Tympanitis cau∣sas procatarcticas, & remotiores, aliquantum forsan prosunt; verum ad causam ejus conjunctam, parum aut nihil opis conferunt.

Rec. Chalybis nostri tenuissime laevigati Drach. ij. Aq. destillat. supe∣rius praescript. lib. ij. syrupi è v. radicibus Unc. ij. misce in vitro & per subsidentiam clarificetur. Dosis Unc. iij. vel iv. mane & bora quinta P. M.

Rec. Pul. radicum Ari, Oculor. Cancri, ana Drach. iij. Crystalli mine∣ralis Drach. ij. vitrioli Martis Drach. iss. Sacchari Anthosat. Drach. ij. misce, dosis Drach. ss. his in die, cum vehiculo idoneo.

XXXIII. Hartmannus egregie praedicat, liquorem è floribus Tapsi bar∣bati, quasi remedium in hoc morbo specificum: flores istos recentes inde in Alembicum immittendo, & fortiter comprimendo, dein vas exactae clausum ponatur in clibano dum panes coquuntur, & postea è floribus exemtia liquor fortiter exprimatur, qui in balneo destilletur. Dosis Scrup. j. in Decoct•• sem. & radic. foenicul. Certe medicamentum hoc, si quid omnino efficiet, in dosi majori exhiberi debet.

XXXIV. Johannes Anglicus commendat electuarium ex rosata novella cum Diatron. santal & ovis formicarum; quod equidem remedium satis probabile aliquid promittere videtur. In horum imitationem libet hic sequens proponere.

Rec. Conserv. florum Cichorii, Nasturtii Indici, an a Unc. iij. pul. rad. Ari, ligni Aloes, Santal. citrini, ana Drach. j. Oculor. Cancri Drach. iss. salis Absinthii Unc. j. Ovorum formicarum Unc. j. liquoris Tapsi barbati Drach. ss. cum s. q. syrupi c corticibus Citri, f. Electuarium, Dosis Drach. ij. his in die, superbibendo aq. destillat. prioris, aut Julapii sequentis Unc. iij.

Rec. Aq. soliorum Ari, è succo baccarum Sambuci, Aq. Juniperi, flor. Sambuci, ana Unc. vj. Aq. Limacum, Lumbricorum magistral. ana Unc. ij. syrupi è Succo baccarum Sambuci Unc. ij. misce, f. Julapium.

XXXV. Indicatio tertia vitalis praescribit remedia potissimum con∣tra spirituum deliquia & dyspnoeam, & contra vigilias & sitim. Utrius∣que generis formulas quasdam breviter subjicemus.

1. Cardiaca.

Rec. Aq. Naphae, florum Calendulae, Chamomeli, ana Unc. iij. Doctoris Stephani Unc. ij. Tinctur. Croci Drach. ij. Sacchari Unc. j. Margarit. Drach. j. f. Julapium. Dosis cochl. iv. vel v. ter aut saepius in die in languo∣ribus.

Rec. Conserv. flor. Calendul. Unc. ij. confect. Alchermes, de Hyacintho, ana Drach. ij. Margarit. pul. Unc. j. syrupi è Succo citri q. s. f. confectio, sumatur quantitas nucis Moschat. vesperi & mane, superbibendo haustum Julapii.

2. Hypnotica.

Rec. Aq. Hystericae Drach. vj. syrup. de Meconio Unc. ss. misce, suma∣tur sera nocte. Vel,

Rec. Aq. Cinnamomi tenuioris Unc. j. Diacodii Unc. iij. Tinctur. Croci Drach. ij. misce, sumat ad cochl. j. sera nocte si somnus desecerit. Vel,

Rec. Syrupi e floribus Paralyseos cochl. iij. Aq. paeoniae composit. cochl. j. Laudan. Tartarisat. Drach. j. sumat cochl. j. sera nocte si vigiliae ur∣gebunt.

3. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in hoc morbo valde siticuloso frequenter ac in quan∣titate solum perexigua exhiberi debent, ut molestissimum illud sympto∣ma absque multo potu, qui semper perniciosus est, compesci queat. In quem finem.

Rec. Conserv. Lujulae per setaceum traject. Unc. iij. Pulp. Tamarindo∣rum Unc. ij. Salis Prunel. Drach. j. syrup. è Succo Lujulae q. s. f. Ecle∣gma molle, de quo saepius lambat.

CAP. V.

De Anasarca.

EXactis modo duabus (juxta vulgi recensionem) Hydropis speciebus, sc. Ascite & Tympanite, quamvis tertia, viz. Anasarca (siquidem totius corporis, potius quam imi ventris affectus) proprie hujus loci non est, attamen Pathologiam ejus prioribus nonnihil affinem, quin & mede∣lam brevi contractam, etiam hic tradendam censemus. Anasarca ad hunc modum describitur, quod sit totius corporis exterioris, aut quar••ndum ejus partium, tumor albus, mollis, tactui cedens, & foveam à compressione relin∣quens, ab humore aquoso extravasato, atque tum intra musculorum inter∣stitia, tum intra carnium, cutis, imo glandularum, & membranarum poros aggesto procedens.

II. Differt ab Ascite quoad formam externam, & apparentiam; mini∣me tamen quoad materiam morbificam, quae in utroque affectu eadem, quatenus intra cavitates majores, aut minores aggeritur, morbi appellatio∣nem diversam sortitur.

III. Humor aquosus Anasarcam constituens, omnino aut maxima ex parte à sanguine procedit, iste nimirum Haematoseos defectu & vitio, intra massam sangineam juge productus, ex Arteriarum finibus in majori copia profunditur, quam ut per venas & lymphaeductus excipi, & reduci, ac per renes, & poros cutis, aliaque serosi laticis Emissaria, amandari queat.

IV. Ex his sequitur, morbi hujus causam Materialem esse humorem aquo∣sum; & Efficientem esse sanguinem, qui sc. aquas progignit, inque locis affectis deponit. Utriusque istarum rationes, atque fiendi, aut efficiendi mo∣dos perpendemus, & primo de Anasarcae causa efficiente dicemus.

V. 1. Sanguinis diathesis, seu potius foetura hydropica, in his duobus consistit; sc. primo quod ob haematoseos defectum aut vitium, suecum nutritium massae suae jugiter infusum non recte assimilat, sed in humo∣rem aqueum degenerare sinit; dein secundo quod propter mixtionem ejus nimis laxam, humorem istum ita degenerem, intra compagem haud tam diu retinet, donec per emunctoria aut emissaria idonea ablegari possit, quin ubique juxta Arteriarum fines eum in vasorum intercapedines exuit, ibidemque relinquit. Utraque haec sanguinis vitia paulo amplius per∣pendemus.

VI. Primo quoad prius, Sanguinem ipsum, & non Cor. aut Hepar sanguificare, nuper ex quo partium harum munia plane intelliguntur, fere apud omnes in confesso est; attamen quo ritu sauguis chylum sibi infu∣sum assimilat, inque sanguinem recentem in usus plures, ac diversimo∣dos impendendum convertit, non ita facile patet. Quod autem nonnulli asserunt, hoc tantum exacta particularum comminutione & commixtione fieri, proindeque utriusque generis particulas simul confusas, intra angu∣stiores hepatis, & pulmonum ductus, velut cum pistillis subigi & pin∣sitari autumant, nobis certe minus verisimile videtur; quin è contra putem viscera haec (prout superius ostendi) secretionum potius quam mi∣stionis organa constitui; Haematoseos vero rationem omnino in hoc consi∣stere, quod sanguinis veteris particulae activae, nempe salinae & sulphu∣reae, cum spirituosis in vigore positae, illico in symbolas chymi infusi particulas in statu adhuc inferiori existentes agunt, easque exuscitant ad∣eo

& fermentant, ut exinde statim hae crassiorum involucris extrica∣tae, in parem cum prioribus exaltationis, aut perfectionis gradum eve∣hantur, ipsisque demum associatae, insimul homogeneae, & similes factae, eandem sanguinis naturam induant, particulis interim crassiori∣bus & heterogeneis à quibus exuuntur & emergunt illuc alio able∣gatis. Enimvero Sanguificatio, quemadmodum musti in vinum aut cer∣visiam maturatio, omnino fermentatione peragitur; verum discrimi∣nis ratio est., quod vinum doliolo inclusum usque in eadem massa integre permanens, quoad totam ejus compagem lente fermentatur, & non nisi longo tempore perficitur; sanguis autem in perpetuo fluxu, & partium quarundam impendio, aliarumque reparatione constitutus, per partes usque recentes fermentatur, & de novo generatur.

VII. Profecto sanguis vetus erga chymum recentem, fere idem praestat, ac fermentum è cervisiae veteris flore, aut faece, cervisiae novellae adjectum: attamen modo quasi inverso; quia sanguinis massa ingens prius fermentata, chymi portiones exiguas continue infusas subito fermentat alteratque, in cervisia vero liquor fermentans in quantitate perexigua alterius massae in∣genti fermentandae imponitur, quam non nisi longo tempore ad maturi∣tatem perducit. Post sanguinis rudimenta, ita per fermentationem jacta, complementum ejus & perfecta in sanguinem assimilatio, per Accensio∣nem acquiritur, (eum namque revera accendi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (uti opi∣nor) olim ostendi; quae argumenta, per demonstrationem potissimam, scilicet à propria Passione desumtam confecta, etsi multi cavillati sunt, nullus adhuc diluit.) Dum itaque tota sanguinis massa ex cruore & chylo simul confusis constans, inter circulandum fermentatur, eadem insuper in portiones minutissimas divisa, per totos pulmones explicatur, ut ab aere ni∣troso inspirato secundum omnes suas partes successive accendatur: ita namque & flamma vitalis perennatur, porro & sanguinis particulae omnes, velut ignem passae, defaecatiore, ac inter se magis congruae evadunt: quin etiam inter efflagrandum adeo disponuntur, ut dum aliae in spiritu∣um, succi nervei, & partium solidarum nutrimenta abeunt, allaeque minus utiles in viscerum fermenta, aut recrementa secedunt, aliae inte∣rim fixiores, in massa sanguinea diutius permanent, ejusque compagem sustentant, & succum nutritium fermentando, sanguinem usque novum generant, donec ipsae dumum effoetae amandantur, & aliis dein adultis locum cedunt.

VIII. Ostenso ad hunc modum, quo ritu Haematosis per sanguinis tum fermentationem, tum accensionem, perfici debeat; facile erit concipere in quibus vitium ejus, diathesin hydropicam producens, consistit. viz. haec oriri solet, si quando alterutra, aut simul utraque ex istis conditio ad san∣guificationem requisita, aut deficiat aut pervertatur.

IX. Primo igitur hoc crebrius, & potius contingit, quia sanguis in crasi sua depravatus succum nutritium sibimet infusum non rite fermen∣tar, ut in sanguinem laudabilem mutetur. Si quando enim in massa san∣guinea, sale ac sulphure cum spiritu depressis, particulae aquosae cum ter∣restribus praepollent, uti functiones omnes, tum vitales, tum Animales, exinde languent & vacillant; ita imprimis ipsa haematosis deficit ac per∣vertitur. Etenim chyli succus sanguine commixtus, cum ab hujus parti∣culis dissolvi, ac fermentari nequit, (liquorum aliorum ritu, quoties simul mixta 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 carent) in humorem aqueum forte acidum aut pen∣dulum, aut alias vitiosum abit, qui postea indies coacervatus, & demum ad plenitudinem assurgens, sanguinem aggravat, ejusque calorem fere tan∣tum non obr••it; proinde ut necesse sit eum quoquo modo, & qua data via protenus amandari; deinde vero quia secretionum officinae (spirituum

animalium penu propter diminutum influxus sanguinei tributum languen∣te) in functionibus suis deficiunt, serum exuberans ex arteriolarum osculis ubique in poros, & vacuitates proximas sive minores, sive majores de∣ponitur; à cujus aggestione magna, & diuturna, postquam pori omnes im∣plentur, oritur iste totius corporis externi, aut quorundam ejus membrorum habitus velut paludosus, Anasarca dictus.

X. Secundo nec tantum fermentationis, verum & accensionis sangui∣neae defectus aut virium, massae interdum ejus diathesin Hydropicam in∣ducit: quod plane cernitur in quantum nonnulli, loca palustria aut ma∣ritima incolentes, sine ulla praeterea causa, aut occasione, nisi quod auram crassiorem halitibus incongruis, à quibus nitrum abigitur, aut obscuratur, praeditam hauriunt, in hydropem incidunt. Propterea namque sanguis, siquidem intra praecordia rite accendi, & efflagrando perfici nequit, de∣gener factus, & quoad crasin vitiatus, chyli succum non rite dissolvit ac assimilat, sed in laticem aquosum perverti sinit. Quanquam autem sanguis etiam hac ratione primo depravatus, subinde vim suam fermentativam amittit, ac ideo potius & immediatius hydropem accersit; attamen pri∣mum ejus vitium, ab aere insalubri inspirato, & sanguinem non rite ac∣cendente ortum habuisse, inde constat, quia tales hydropici habitationem suam in loca aprica & montana transferentes, absque alia medicina con∣valescunt.

XI. Haec de Anasarcae causis proxim is, ipsique morbo conjunctis, quae nimirum sunt massae sanguineae, potissimum quoad fermentationem, & aliquatenus quoad accensionem ejus depravatio, aut defectus: quae po∣sterior vix effectiva esse solet, nisi quando priorem superinducit. Quod vero spectat ad morbi hujus causas remotiores & procatarcticas, à quibus nempe affectio ejus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (ut nihil amplius dicam de accensionis ejus defectu, aut depravatione) oritur; dico has adeo multiplices, & di∣versimodas existere, ut vix possibile existimem eas omnes particulatim re∣censere; plurimae tamen, aut saltem praecipuae, ad tria haec capita reduci possunt. Nempe quandoquidem dyscrasia sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exoritur, quatenus principia ejus activa, viz. spiritus, sal, & sulphur, vim sive virtutem suam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, h. c. sanguificam minime exerunt dico hoc fieri, vel primo quoniam particulae istae propter magna impendia ni∣mis absumuntur; vel secundo quia per refectiones idoneas & proportio∣natas non satis reparantur; vel tertio quoniam à particulis aliis hebetio∣ribus, aut heterogeneis in massa sanguinea nimium aggestis obruuntur, aut obscurantur. Cujusque horum rationes & fiendi modos paululum expendamus.

XII. Primo, prius horum evidentissime cernitur in crebris aut immo∣dicis haemorrhagiis, à quibus saepissime, plus quam ab alio quovis acci∣dente, aut occasione plerique homines, quantum vis robusti, & constitu∣tion is prius firmae, illico ad hydropem inclinantur. Cujus ratio est, quod sanguis, particulis ejus nobilioribus in copia ingenti profusis, depaupera∣tur adeo, ut postea succum chyli allatum, nec rite fermentare, nec accen∣dere possit. Porro idem interdum effectus, tardiori licet passu, à febribus, aliisque diuturnis aegritudinibus, vel languoribus succedit; quatenus nempe sanguis longa depressione laborans extenuatur adeo & dispoliatur, ut demum aquosus & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 evadat.

XIII. Secundo sanguis nonnunquam ab indole genuina desciscens, in hydropicam vergit, quia propter alimentum solito aut debito tenuius ei suppeditatum, particulae activae & sanguisicae intra massam ejus non satis reparantur; ita namque advertere est, quosdam vino & potui lautiori assuetos, postea ad aquae aut cervisiae tenuioris potum, & edulia tantum

famelica redactos, subito in hydropem incidisse. Communis observatio est, & saepenumero satis vera, licet mali ominis, bibulos & potatores assi∣duos, si forsan more istoc vesano relicto, tandem sobrii ac abstemii eva∣dunt, multum periclitari, ne propter solitam sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 depres∣sam, morbo isti obnoxii fiant. Novi Bibonem insignem, qui sacerdotem eximie doctum juxta ac pium, necis suae reum pronunciavit, eo quod ipse monitis ejus obtemperans Temulentiam reliquerat, & exinde paulo postea hydropem lethalem contraxerat.

XIV. Caeterum tertia causa, sive occasio ad morbum istum disponens, communissima, & maxime notabilis in eo consistit, quod particulae san∣guinis activae, aliis hebetioribus, aut heterogeneis obvolutae, vel ab in∣vicem dissipatae, vim suam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 amittunt, vel exerere nequeunt. Talis vero earum affectio cum à variis causis, & accidentibus, ita potis∣simum ab his tribus, modo solitariis, modo simul unitis, excitari solet: viz. Primo à nonnaturalibus immodice ingestis, secundo à naturalibus indebite retentis, vel tertio à praeternaturalibus in corpore perperam ge∣nitis.

XV. Ad primam ex his classem, errata in victu, (à quibus uberrima semper istius morbi seges est) merito referimus. Etenim vulgaris, & fere omnium in ore decantata est haec prognosis, gulosos quosvis & valde bi∣baces demum ab hydrope interituros: ad quem insuper inclinant, non modo crapula & compotationes immodicae ac assiduae, verum & comessa∣tiones nimis crebrae ac intempestivae, quin & alimentorum absurdorum, aut dyspeptorum frequens ingestio. Quippe à victus ratione cujusque generis mala diutius usurpata, siquidem chyli succus non nisi crudus saepe, incongruus, & plerunque supra modum copiosus, massae sanguineae in∣funditur, necesse erit eum primo aggravari, dein compage ejus laxata, par∣ticulas nobiliores ab invicem divulsas, ab aliis heterogeneis ita obvolvi, aut retundi, ut à virtute sua fermentativa sive sanguifica impeditus de∣sistat; proinde ut viscerum laesionibus etiam brevi in accessum datis, ca∣chexia, & propediem hydrops (cujus illa semper prodroma est) inse∣quantur.

XVI. Secundo in loco ponantur evacuationes omnes ordinariae assuetae, aut solennes suppressae. Satis notum est à fluxu menstruo, aut haemor∣rhoidali diminuto aut nullo, haud minus quam à nimio (propter san∣guinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 à particularum heterogeneitate impeditam) cachexiam non raro hydropicam excitari. Porro idem saepe effectus, & ob parem rationem, à fontanellis occlusis, vel eruptionibus cutaneis subito reper∣cussis exoriri solet. Denique urina suppressa, & Diaphoresis multum impedita, affectione immediata & necessaria sanguinem aquosiorem red∣dunt, ac ad hydropem incliant. Satis frequens etiam de sanis observa∣tio est, qui aliquamdiu lecto abstinere coguntur, eorum pedes intume∣scere.

XVII. Tertio praeternaturalia intus in corpore genita, praesertim vero tumores, ac humores, sanguinem saepe in motu praepediunt, aut in crasi per∣vertunt, eique adeo diathesin hydropicam inducunt. Tumores alicubi circa viscera excitati, quatenus sanguinis circuitum obstruunt aut angu∣stant, ejusillic serum extravasari & profundi faciunt; à cujus intra cavi∣tatem aliquam aggestione, primo Ascites (prout supra ostendimus) & post∣ea demum Anasarca, istius consequens, saepe accientur. Porro humores diversimodi variis in locis intus geniti, atque in sanguinem traducti, mas∣sam ejus primo inquinant, & particulis heterogeneis inficiunt, à quibus ea demum infirmatur adeo & in crasi laeditur, ut chyli succum infusum (cum amplius fermentare & assimulare nequeat) in laticem hydropicum pervertat. Propter hanc rationem, nihil usitatius est quam phthisicos,

item ulceribus strumosis, cancrosis, imo quibusvis intra renes, mesente∣rium, intestina, aliaque imi ventris viscera excitatis laborantes, postquam diu contabuerunt tandem hydropicos interire.

XVIII. Haec de morbi hujus causa efficiente proxima, item de remotio∣ribus praecipuis tum procatarcticis, tum evidentibus. Quod vero ad cau∣sam materialem spectat, sensui patet, hanc meram esse lympham intra cu∣tis aliarumque partium exteriorum poros aggestam; quae quidem à san∣guine illic deposita (partim ejus latex serosus, partimque succus chylo∣sus est) sed ab haematosi & corporis nutritione, quibus destinabatur, de∣ficiens, recrementi instar, in spatia quaevis vacua vasis interjecta rejicitur. Quod autem materies hydropica, à sanguine & chylo procedens, nec cruenta, nec lactea, sed limpida existit, nihil mirum videatur; quoniam urina vel sanorum post potum pleniorem cruda pariter & aquosa reddi∣tur; ac proinde constat eam nihil à sanguine mutuari, verum quicquid coloris aut consistentiae crassioris ad massam ejus attulit, ibidem relinque∣re. Et quamvis in utriusque casus Aetiologiam referri possit, urinam quatenus per renes, & materiam hydropicam quatenus per solidarum par∣tium poroscolatur, ita limpidam & aquosam evadere; attamen observa∣tione constat, chyli partem aquosam etiam dum sanguini confunditur, cum ipso non intime misceri, sed colore & consistentia spoliatam sub forma lymphae intra sanguinis poros manere: cujus certe indicium est, quod sanguis à quocunque animali per phlebotomiam detractus, postquam in∣frigidatus in partes secessit, laticem aquosum (qui sero & succo nutritio constat) plane limpidum & à reliquo cruore separatum exhibet. In hu∣jus rationes, & fiendi modos, & quare sanguis qui aquae infusus, ipsam illico tingit, & solida quaeque si quando ipsis inspergitur, cruentat, pro∣prium serum quocum intime confunditur & diu circulatur, nullo colore inficiat, à praesenti instituto erit modo altius inquirere.

XIX. Ex morbi hujus Aetiologia modo tradita, differentiae ejus facile colligi possunt, viz. Primo quod sit vel universalis, cum totus corporis habitus & membra omnia intumescunt; vel particularis, in quo plerun∣que membra tantum inferiora laborant, reliquo interim corpore propter nutrimenti defectum emarcescente, cujusmodi affectionem, ac minime tympaniten, Prosper Martianus vult Hippocratem Hydropem siccum ap∣pellare; in quo sc. quod de Syrene fertur, Siccum Aquoso jungitur.

XX. Secundo Anasarca sive Universalis sive Partialis, aut simplex est, aut cum Ascite complicatur: & tunc vel Anasarca superinducitur Asciti, aut hic morbus isti supervenit. Porro Anasarca respectu causarum tum pro∣catarcticarum, tum evidentium, multifariam distingui potest, prout supra innuimus; & ejusmodi ejus discrimina, circa prognosin & Therapeiam rite instituendas magni saepe momenti deprehenduntur.

XXI. Itaque ad Prognosin quod spectat, morbus hic dum simplex, in∣ter omnes hydropis species minus periculosus existit; atque Particularis, membra tantum inferiora occupans, modo venter non simul intumescat, multo tutior est quam Universalis.

XXII. Anasarca Asciten superinducens, in quo plerunque urina & satis copiosa est, & sitis non admodum intensa, longe tutior est, quam eadem ab hoc morbo inducta; qua laborantes ut plurimum valde sitiunt, atque urinam paucam, rubicundum, & crassam, aut quasi lixivialem reddunt. Pariter, aut pejus habet, quando Anasarca (prout interdum assolet) Tympaniti, aut Phthisi supervenit. Denique morbi hujus prognosticon non leve, ab Aegrotantis circa victum & medicinam morigeratione aut obstinatione desumitur. Nam utcunque habeat morbi conditio, si hy∣dropicus pharmacum recusans genio indulgebit, nihil inde boni sperare liceat.

XXIII. Circa Therapeiam rite designandam, duo praecipui hic me∣dendi scopi occurrunt, viz. Primo ut aqua intercus quoquo modo eva∣cuetur, & absumatur; dein secundo provideri debet, ne nova continue generetur & aggeratur; in quem finem danda erit opera medica, tum ut coctionis viscera recrementis inanita, & obstructionibus libera, chylum usque laudabilem conficiant, ac in debita copia massae sanguineae suppedi∣tent; tum insuper ut sanguis (principiis ejus ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 restitutis) chyli succum ei jugiter suffusum, rite fermentet, inque sangui∣nem assimilet. Indicatio vitalis minime in hoc morbo, uti in multis aliis, necessaria videtur; quoniam raro hic adsunt spirituum deliquia, aut vigi∣liae, pro quibus cardiaca & hypnotica requiruntur: atque victu resumtivo parum opus est, quia Jejunium, & abstinentia potius juvant, & saepis∣sime in magnam curationis partem cedunt: cujus ratio est, quod vasa per inediam inanita, aquas intercutes, aut alibi stagnantes resorbent, easque partim per renes, poros cutis, aliaque emissaria foras ablegant, partimque succo alibili adhuc turgidas corpori enutriendo utilissime im∣pendunt.

XXIV. Primo ut prima Indicatio curatioria, materiae morbificae eva∣cuationem intendens, perficiatur; adhiberi debent pharmaca hydra∣goga omnia, tum simplicia, tum composita; quin & medicamentorum formulae, supra in capite de Ascite recensitae, & praescriptae. Porro huc pertinent, non tantum cathartica, & diuretica, sed etiam diaphoretica, quae licet in aliis hydropis speciebus ut plurimum interdicta, in curatione Anasarcae saepe locum habent.

XXV. In simplici Anasarca fortiter purgare licet, & non raro multum juvat. Et quidem ab hoc morbo interdum per catharsin sanato, empirici de medelis suis plurimum gloriari habent, eorumque medicamina quae∣dam pro curandis hydropicis multum decantata existunt; quippe si for∣te unum aut alterum Anasarca laborantem, specificis hydragogis, aut ela∣teriis, eos uspiam sanasse contigit, satis est de quo se & artem suam semper vend••tent, etsi eodem medicamento centum Asciticos jugularunt. Qua∣propter licer esulae aut elaterii praeparata, pilulae lunares, Hercules Bovii, aliaque hydragoga in quibusdam casibus nonnunquam profuerunt; ta∣men si indifferenter hydropicis omnibus, aut omnino ulli constitutione debili & visceribus toni praefracti, aut conformationis laesae, praedito ex∣hibentur, saepius necem quam remedium afferunt. Itaque semper pru∣dentis medici judicio committatur, quando, quousque, & quibus Cathar∣ticis utendum erit.

XXVI. Catharticorum cujusque generis hydragog 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sc. tum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vim suam exerentium, atque tum lenius tum fortius operan∣tium, formulas supra descripsimus, unde possunt huc referri, & medendi methodo jam propositae accommodari.

XXVII. Quod si ratio inquiritur, quomodo cathartica in hoc morbo operantur, & quare felicius, & multo efficacius, quam in ali is hydropis speciebus aquas educunt, dico in Anasarca materiem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (quae lym∣pha est) partim in massa sanguinea, partimque in habitu corporis, intra poros, & vacuitates vasorum sinibus interjectas, subsistere; quapropter catharticum fortius exhibitum, illico massam sanguineam exagitat, fundit, & ad superflui cujusvis, aut heterogenei excretionem ciet; simulque ar∣teriarum oscula, 〈…〉〈…〉us intestinorum cavitates dehiscentia irritat, ut per haec potius emissaria humor è sanguine rejectus exitum inveniat. Hinc imprimis aquae intra sanguinem fluctuantes copiose elutriantur, dein vasa 〈◊〉〈◊〉 aquam mox intercutim resorbent, & partim illico per sedem, par∣timque per urinas, aut diaphoresin foras amandant; nullus interea me∣tus

est ne, ut in Ascite, materies morbifica à sanguine per medicamentum exagitata & fusa, in loca affecta, unde non facile remeabilis est, amplius adigatur: item ne, ut in Tympanite, propter ventriculi & intestinorum fibras à pharmaco nimis irritatas, viscera ista in extumescentias 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 accieantur. Quippe donec viscera erunt firma, & bene constituta, medi∣camenti particulae nullam iis noxam infligunt: verum exinde in sangui∣nem traductae, non modo aquas ex eo eliciunt, sed massam ejus exagitan∣do, particulas activas prius obrutas exuscitant, & versus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 suam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 disponunt.

XXVIII. Secundo hydragoga per diuresin operantia, tum simplicia tum composita, nec non medicamentorum ex utrisque paratorum formu∣las, & exhibendi modos etiam supra descripsimus; quae item (ut repe∣titione non opus sit) huc transferri possunt. Quoniam vero pharmaca hujus generis non omnia pariter in quibusque affectibus juvant, adverte∣re hic subest, pro curanda Anasarca Lixivialia (prout nostra observatione saepe constitit) caeteris diureticis longe praestare. Enimvero tritum & vulgare nunc remedium est, ut quispiam membra habens tumida, post purgationem praemissam, sumat bis vel ter in die lixivii ex cineribus ab∣sinthii, vel genistae cum vino albo facti Unc. vj. ad viij. ejusque usum per aliquot dies continuet. Medicamentum hoc, uti in pluribus notavi, urinas potenter movet, imo nonnunquam in tanta copia, ut lotio supra sesquicongii mensuram, intra nycthemeri spatium profuso, Aegrotantes fere ad miraculum usque brevi convaluerint.

XXIX. Quo ritu, & quali viscera, sanguinem, aliosque humores affi∣ciendi modo, Diuretica cujusque generis operantur, in priori tractatu explicavimus; quod vero in Anasarca laborantibus, medicamina sale fixo, & lixiviali, plus quam sale acido, Alcali, aut volatili praedita, urinas expellunt, ratio ut opinor haec est, viz. in morbo isto affectis postquam deficiente sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & virtute sanguifica, humores aquosi & erudi tum in ejus massa, tum intra corporis habitum aggesti, ibidem fere immobiles aliquandiu permanserunt, tandem illi (prout succorum a∣queorum paulo stagnantium mos est) coacescunt; quapropter medica∣camenti particulae lixiviales in sanguinem suffusae, illico cum aquarum acidis effervescunt, quas insuper dum exagitant & fermentant, in tota massa sanguinea 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 insignem, & excretivam cient; proinde ut particulis omnibus in motum concitis, non tantum aquosae ac recremen∣titiae caeteris extrusae, per renes amandentur, sed & ipsius cruoris insitae & activae crassioribus quibus obvolvuntur sese extricent, & denuo emergen∣tes, virtutem suam fetmentativam resumere, & sanguificare incipiant.

Rec. Cinerum Genista, vel Absinthii, vel sarmentorum Vitis ad albedi∣nem calcinat. & cribrat. Unc. iv. ponantur in lagena vitrea cum Vini albi lib. ij. digerantur clause & calide per iij. vel iv. horas, dein coletur. Dosis Unc. vj. ad viij. bis in die.

Rec. Tartari albi cum nitro calcinati, & dein in crucibulo ad caruleitatem fusi, Unc. iij. spiritus Vini tenuioris lib. iss. aq. Limacum, Lumbricorum, ana Unc. iv. digerantur clause in furno arenae per duos dies: Dosis liquoris clari Unc. ij. ad iij. cum decocti radicum Rusci, & Bardanae, in cervisia facti Unc. iv.

Pro potu ordinario.

Rec. Cinerum Genistae alborum, & mundat. lib. ij. ponantur in sacculo cum ras. ligni Sassaphras Unc. iij. radicum Galangae minoris Unc j. Bacca∣rum Juniperi, & sem. Dauci, ana Unc. iss. fiat sacculus pro iv. congiis cer∣visiae; post 7. vel 8. dies hauriri incipiatur.

XXX. 3. Diaphoretica in leucophlegmatia (quae sc. Anasarcae pro∣oemium aut declinatio est) non raro egregie conferunt: caeterum in hoc morbo confirmato, melius quam in aliis hydropis speciebus convenire so∣lent. Et quam vis ab initio propter habitum corporis crassiori velut pa∣lude obsessum, sudores movere nequeant, utcunque dum sanguinem ex∣agitant, particulas ejus insitas activas, antea sopitas, & semiobrutas exusci∣tari, & versus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 disponi, quin & recrementitias quasque, & praesertim aqueas in motum accieri faciunt, proinde statim ut illae è re∣ceptaculis suis exundantes, promtius ac facilius per sedem, vel urinam, & saepe aliquatenus per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 abscedant. At vero postquam aquis per catharsin elutriatis, materies morbifica in tantum diminuitur, ut cor∣poris moles, & membrorum intumescentiae remittere incipiant, humo∣ris reliquiae per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 moderatam, & diaphoresin constantem opti∣me absumentur.

XXXI. Hydroticorum censum & formulas nuper in alio Tractatu de∣scripsimus; quoad praesens institutum, pro curatione Anasarcae, ea maxi∣me conveniunt, quae in dosi paulo largiori exhibentur; quorum enim quantitas perexigua est, particulae eorum activae aquis immersae obruun∣tur, priusquam in sanguinem diffusae, vires suas exerere possunt. Quam∣obrem spiritus sive Armoniaci, sive Vinosi, nec non Tincturae, & Elixires, imo ac pulveres contra morbum istum rarius in usum veniunt: quia ni∣mirum in dosi minori minus efficiunt, atque in perampla si exhibentur, efferatione sua viscera saepe laedunt: quin ea potius seligantur, quae hau∣stu pleniori, & calide assumta, sanguinem totum illibata permeare pos∣sunt; cujusmodi imprimis sunt decocta ex lignis, & radicibus, quorum particulae sanguini satis congruae, ab eoque indomabiles, totam ejus mas∣sam pertranseunt, & vim elasticam, humores omnes commovendo, exerunt.

Rec. Rasurae lign. Sanct. Unc. vj. Sassaphras Unc. ij. Santalorum omnium, ana Drach. vj. ras. Eboris, C. C. ana Drach. iij. s. a. infundan∣tur, & coquantur in aq. fontan. lib. viij. ad medietatem; addendo radic. calami Aromatici, Galang. minoris, Bardan. Petasitidos, ana Unc. j. folio∣rum Salviae acutae, Chamaedryos siccat. ana M. ij. Colatura servetur ad u∣sum; dosis Unc. viij. ad x. calide bis in die; unicuique dosi addi possunt Spir. salis Armoniaci succinat. vel Fuliginis, gut. xx. ad xxv. vel Tinctur. salis Tartari Drach. ss. ad Drach. j.

XXXII. Haec de medicamentis hydragogis internis, quae lymphas, vel intus versus intestina eliciendo, vel extus ad renes, aut poros cutis pel∣lendo, foras educi faciunt. Praeterea in usu sunt Administrationes quae∣dam externae, quibus aquae intra corporis habitum aggestae commoventur, adeoque vel generaliter ad egrediendum per diaphoresin, aut diuresin disponuntur, vel particulariter, exitu in privatis quibusdam locis facto, protinus emittuntur.

XXXIII. In prima classe frictiones, linimenta, fotus, & Balnea tum sicca tum humida ponuntur dein Aquas educentia particularia sunt, vesicatoria, escharotica, & per acum puncturae. Super his singulisaut saltem praecipuis, quatenus ad hunc morbum spectant, breviter dicemus.

XXXIV. Frictiones in leucophlegmatia, & Anasarca effectum saepe uti∣lem praestant: quippe cum habitus corporis non tantum illuvie aquosa illic aggesta adeo impletur ut nihil evaporare possit, sed & partes externae, propter sanguinis ad eas appulsum inhibitum frigescunt, frictiones crebrae ac validae, aquas stagnantes commovent, & aliquatenus inde dissipant,

quin & sanguinem, vias aperiendo in partes eas unde exulârat, denuo ac∣cient, quare non solum membra intumefacta sed & totum corpus semel aut bis in die cum pannis asperis, aut cum verriculo in eum usum ordina∣rie nunc parato fricari expedit.

XXXV. 2. 3. Inter, vel post frictiones, linimenta & fotus interdum conveniunt. Parantur vel ex salibus aliisque mineralibus dissolutis, vel ex vegetabilibus calidis & discutientibus, cum vini faecibus aquae incoctis: quorum applicatio calida poros aperit, aquas aggestas amplius commovet, ac discutit, etiam circuitus sanguinei ambitum aggerie aquosa aliquate∣nus dissipata protendit. Linimenta constent ex sulphure, & salibus di∣versi generis, vel ex calce viva aliisque mineralibus, quae pulverisat••, & herbarum acrium extractis mucilaginosis excepta, in unguenti formam redigantur; quibus ob meliorem consistentiam, olei scorpion. quantitas idonea adjiciatur. Porro oleum hoc (modo sit genuinum) per se adhi∣bitum, opem non raro insignem praestat. Novi puerum ab Anasarca uni∣versali valde tumidum, unico hoc remedio sanatum fuisse: mater enim (nescio quo consilio) totum corpus mane & vesperi oleo scorpionum il∣linebat, partes omnes cum manu calida valide fricando; quo facto intra triduum coepit urinae copiam ingentem profundere, cumque per aliquot dies ita meiere perstitisset, intumescentia sensim evanescente, sanus evasit.

XXXVI. 4. Balnea hydropi vix ulli praeter Anasarcam, atque huic non nisi in diathesi, aut declinatione conveniunt. Quippe cum ab hujus ca∣lore totum corpus ambiente, sanguis effervefactus, & incitatus aquas prius stagnantes ubique commovet, & in se resorbens varie transfert, periculum est, ne (uti frequenter assolet) eas è corporis habitu, in massam suam ex∣cipiens, è vestigio in praecordiis, aut cerebro deponat: quippe nihil usita∣tius est quam partium istarum affectus, viz. Asthma, vel Apoplexiam, hydropicis à balneatione intempestiva supervenire. Attamen cum morbi causa conjuncta, (viz. intumescentia) moderata, aut non multa fuerit, Balneum ex aqua salibus ac sulphure impraegnata, aut etiam laconicum, à quibus blanda 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 promovetur, non raro cum fructu adhibetur: pro laconico, plus expedit, & insigniter saepe prodest ut Aegrotantes in salariorum Aedibus, prope furnos in quibus aqua mineralis in salem de∣coquitur, in cellis idoneis collocentur.

XXXVII. 5. Vesicatoria aquas intercutes copiose, & non raro profuse nimis emittunt. De modo quo operantur, infra speciatim dicemus; in∣terim advertimus haec caute admodum hydropicis adhibenda, quia sc. ejusmodi epispasticum locis tumidis applicatum, emissarium nimis pa∣tens facit, quo aperto, aqua primo erumpens, saepe magnam post se illu∣viem è tota vicinia trahit, unde statim sequitur magna spirituum conci∣dentia. Porro nonnunquam locus ita subito inanitus, siquidem caloris, & spirituum orbus, brevi in sphacelum labitur; quapropter medicamen hoc raro hydropicorum tibiis, aut pedibus, ubi calor debilis, & tumor maxi∣mus est, sed interdum fomoribus, & brachiis secure (quoties opus erit) applicetur.

XXXVIII. 6. Escharotica paulo tutius, quam vesicatoria locis tumidis adhibentur: quoniam ex hoc emissario, aquarum fluxus non tam prae∣ceps, & copiosus statim ab initio contingit: verum iste moderate inci∣piens, deinde paulatim ad fluentum ingens accrescit; quod natura (post∣quam ei sensim assuesit) melius tolerat. Porro minor ab escharotico, quam à vesicatorio, gangrenae metus est, quoniam in ista applicatione, pars cujus continuitas solvitur, contra caloris exolutionem, per escharam munitur. Novi olim Empiricum indoctum & rudem, qui hydropico∣rum membra, ut ut tumida, sequenti modo per escharoticum non raro feli∣cites

evacuabat; viz. Primo Tibias fovebat vesperi & mane cum de∣cocto ebuli, absinthii, chamomeli, aliarumque herbarum calidarum, cer∣visiae aut vini saecibus adjectis; atque inter fotus tempora cataplasma ex decocti istius magmate cum furfure paratum applicabat; post haec per triduum usurpata, utramque tibiam cum pede, totam cum emplastro ex pice Burgundica tegebat; relicto tantum super utramque suram foramine exiguo, ad magnitudinem nucis avellanae, quibus in locis Escharoticum ex cinere corticis fraxini cuti nudae imponebat: quo post xij. horas amoto Eschara tenuis relinquebatur, è cujus poris, aqua primum lente exudare, dein indies paulo uberius extillare, & postmodum (eschara decidua) tanquam è fonte aperto, copiosius emanare solebat, donec è toto infra & supra crure elutriaretur.

XXXIX. 7. Restat adhuc alius (prioribus non inferior, etsi minus usitatus) aquas intercutes educendi modus, sc. per Acus puncturam; quae itidem, ne praeceps ac nimius accieatur aquarum effluxus, caute ad∣modum ac minutim celebrari debet. Accipiatur Acus ordinaria (quali sartores utuntur) & super locum maxime oedematosum, in cutim punctim adigatur, eousque tantum, ut sanguis non sequatur: adeoque fiant uno tempore vj. vel vij. foraminula, pollicem latum ab invicem distantia; ex unoquoque foraminulo, aqua guttatim erumpet, adeoque continue extil∣labit, do nec circumcirca loca puncta tumor omnis evanuerit: dein proxi∣ma vice, post horas modo xij. modo xviij. aut xxiv. ejusmodi puncturae in alia cruris ejusdem, aut alterius parte celebretur, adeoque deinceps se∣mel, aut bis in die in membro hoc, aut illo, unico vel duobus, vel simul in pluribus, talia aquarum intercutum emissaria excitentur. Enimvero hoc modo uberius ac tutius quam ab alia quavis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exteriori, il∣luvies hydropica exhauriri possit; cujus interea proventus novus, si per internam pharmaciam praecavetur, morbus facilius sanabitur. Porro in hydrope deplorato, optime per administrationem istam vita prolongatur, in quantum sc. aquis per emissaria isthaec externa continue elutriatis, inundatio interna vitalis diutius protelatur. Nuper senex septuagena∣rius toto corpore hydrope immersus, unici hujus remedii ope praeter spem omnium per plures menses in vita perstitit, & caput super aquas ex∣tulit.

XL. Hactenus de remediorum generibus & formulis per Indicatio∣nem primam sc. curatoriam suggestis; quod ad alteram sc. praeservato∣riam spectat, quae nempe sanguinis crasin, & virtutem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive sanguificam restituendam procurat, ejusmodi illa medicamenta suggerit, quae particulis calidioribus & elasticis praedita, massae sanguineae princi∣pia activa aut depressa resuscirat, aut absum ta reparari facit; in quos fi∣nes remedia alterantia vulgo dicta, sub forma Electuarii, Pulveris, Pilula∣rum, Aquae destillatae, Julapii, Apozematis, & Diaetae praescribi solent; qui∣bus etiam Spiritus, Tincturae, Elixires, interdum majoris efficaciae er∣go adjiciantur. Cujusque horum exemplar unum aut alterum propo∣nemus.

1. Rec. Conserv. Absinthii marini, Cochleariae, flavedinis Aurantii, ana Unc. ij. Corticis Winteran. Drach. ij. spec. Diacurcum. Drach. iss. Chalybis praeparat. cum sulphure Drach. iij. salis Absinth. Drach. ij. syrupi è corti∣cibus Citri q. s. f. Electuarium, dosis Drach. ij. mane & hora quinta p. m. superbibendo haustum vel Jalapii, vel aq. destillatae ad Unc. iij. vel iv.

XLI. Chalybeata in hoc morbo, uti in Pica Virginum, saepenumero egregie prosunt; in tantum ut non raro totus, aut saltem praecipuus me∣dendi scopus, in hec remedii genus devolvatur: attamen advertere est,

modi medicamenta non omnia in istis casibus ex aequo convenire: nam quae maxime in usu sunt, viz. sal chalybis sive vitriolum martis, aliaque cum acidis praeparata ac sulphure in totum spoliata, nequicquam juvant, utpote quae sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 minime promovent, sed potius è contra eum nimis efferum, aut elasticum figunt. Attamen ad Anasarcam, & quamcunque in habitu corporis Cachexiam oedematosam, ejusmodi cha∣lybeata adhibeantur, in quibus particulae sulphureae relinquuntur, & pol∣lent; uti imprimis sunt ferri limatura, & squamae in pollinem reductae, item Chalybs cum sulphure liquatus, & pulverisatus. Horum pulveres assumti, illico à salibus intra corpus nostrum acidis dissolvuntur, unde particulae sulphureae metallicae manumissae, & in sanguinem traductae, to∣tam ejus massam fermentant, particulas ibidem symbolas, antea sopitas, exuscitant, ipsisque adjunctae sanguinem vigorant, ejusque vim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive sanguificam prius depressam redintegrant. Quapropter observare est ab hujusmodi chalybeatis, vel paulisper usurpatis, faciei 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in vultum floridum mutari.

2. Rec. Pulv. radic. Ari composit. corticis Winteran. ana Drach. iij. radicum Galangae minoris, Cubebarum, and Drach. iss. Chalybis cum sul∣phure praep. Unc. ss. Sacchari Anthosati Drach. vj. f. pulvis, divid. in xx. partes, dosis. p. j. omni mane & hora quinta p. m. cum haustu Decocti su∣doriferi superius praescripti.

3. Rec. Extract. gummosi residentis post destillationem Elixir. vitae Quer∣cetan. Unc. ss. pul. Lumbricorum praep. Drach. ij. radic. Galangae minoris, cor∣ticis Winteran. ana Drach. iss. salis Absinthii Drach. ij. Rubiginis ferri Drach. iiss. Balsam. Peruv. Drach. j. Tinctur. salis Tartari Drach. ij. Balsam. Capivii. q. s. f. massa, formetur in pilulas exiguas, dosis Drach. ss. vesperi & primo mane superbibendo Julapii vel aq. dectillat. sequentis Unc. iij.

4. Rec. Aq. florum Sambuci, è succo Baccarnm ejus fermentato, ana lib. j. Aq. Lumbricorum magistral. Raphani composit. Mirabilis, ana Unc. ij. syrupi è succo Baccarum Sambuci Unc. ij. misce, f. Julapium.

5. Rec. Folior. Cochleariae hortensis, Erucae, Piperitidos, ana M. vj. radi∣cum Calami aromatici, Galangae minoris, Zedoariae, Iridis florentin. Sambuci, Ari, ana Unc. vj. Corticis Winterani, piperis Jamaicensis, ana Unc. iij. baccarum Juniperi Unc. iv. Caryophyllorum, Zinzib. nucis Moschat. ana Unc. j. incisis & contusis affunde vini Rhenani veteris lib. viij. destil. orga∣nis communibus, liquor totus misceatur.

XLII. 6. 7. Decoctum Antihydropicum supra inter Diaphoretica de∣scribitur. Potus diaeteticus loco Cervisiae sumendus, juxta formulam se∣quentem conficiatur.

Rec. Rasur. ligni Sancti, Sassaphras, ana Unc. iv. radic. Iridis florentin. Calami Aromatici, Galangae minoris, Enulae Campan. ana Unc. iss. Bacca∣rum Juniperi, Lauri, ana Unc. ij. sem. Aniss, Carvi, Foenicul. dulcis, Coriandr. Anethi, ana Unc. j. Piperis longi, Cubebar. ana Unc. iss. Caryophyl. nucis Moschat. Zinzib. ana Unc. ss. Piperis Jamaicensis Unc. ij. folior. sic∣cat. Salviae acutae, Scorodoniae, Calamenthae, Agrimonia, ana M. j. Liquiri∣tiae Unc. iv. incisa & contusa coquantur in aq. fontan. congiis iv. ad medieta∣tem. Colatura frigefacta servetur in lagenis vitreis ad usum; hujus potu constanti plures Anasarca fere deplorata laborantes convaluisse novi. E multis hydropicorum sanatorum exemplis libet modo unicum proponere.

XLIII. Vir quidam robustus, mediae Aetatis, postquam febre quartana Epidemice contracta, & ab initio male tractata supra annum laborasset, ac interim mala victus ratione usus fuisset, in hydropem Anasarcam incidit, quae deinceps, cum pro siti (quae immanis erat) restinguenda potui libe∣ralius indulgeret, brevi in immensum accrevit; adeo ut membris omni∣bus à capite ad calcem, ipsoque insuper abdomine intumefactis, se in lecto de latere in latus, sine ministrantium ope devolvere nequiret.

XLIV. Hunc primo invisens, & de curatione desperans (sicut medicus apud Celsum lib. 3. cap. 21. qui Hydropicum quendam intemperatum sanari posse negabat) illico prognosticon hoc dixi, eum sc. ni potu abstineret, brevi interiturum. Ad quod respondens ille, profitebatur se, modo salvari possit, hebdomadae spatio non omnino bibiturum. Et quidem dictum factum admodum licet siticulosus per vj. aut vij. dies vix quidquam liquidi, nisi quod medicamentum fuit, ore ingerebat; atque per id tempus, cum in∣terim hydragoga Cathartica, & Diuretica, quin & alia quaelibet praescripta sedulo assumeret, multo melius habuit: & postea methodo (qualis supra describitur) aliquamdiu adhibita, ad sanitatem integram restituebatur, & etiamnum post v. circiter annos vivit ac sanus degit.

XLV. Restant alii quidam affectus splanchnici, de quorum Reme∣diis juxta methodum sequentem hic agendum esset, attamen hoc pensum sub aliis Titulis magna ex parte jamjam praestiti; nam, prout supra innuimus, medicamenta quae renes concernunt pleraque, sub diure∣ticorum; ac quae stomachum ac intestina, sub emeticorum ac purgantium censu explicavimus: quae ad lienem in Pathologia Hypochondriaca, & quae uterum in Hysterica absolvimus. Quod ad partes genitales, eorumque morbos, & medelam attinet, in aliud tempus & locum reservare visum est; jam pro∣xime incumbit, post pharmaciam internam hactenus tractatam, nonnihil de externa, atque administrationum ejus Aetiologia disserere, quod in proxima Sectione fiet, cujus initium è Phlebotomia, magno sc. remedio, ducetur.

SECT. III.

CAP. I.

De Phlebotomia.

INter universa Philosophiae documenta, aut medicinae subsidia, nulla unquam Theoria, vel Praxis, aut antiquior, aut generalior extitit, quam languinis speculatio, ejusque per venae sectionem extramissio. De priori alibi saepius agentes, sanguinis naturam & partes constitutivas explicavimus, quinimo ejusdem virtutes & energeiam explicantes, ipsum revera aceendi, & ab accensione ejus vitae animalis, quasi lampadis flammam incipere, ac perennari demonstravimus. Ad Phlebotomiam vero quod spectat praecipui omnes cujusque seculi Authores hujus mentionem fecerunt: quin eadem apud cunctas nationes utcunque barbaras ac incultas in usu medico semper fuit. Nec mirum hoc, siquidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 istius necessitatem & vi∣am natura ipsa imprimis commonstravit; etiam lex divina circumcisionis ritum, quasi symbolum ejus praecipiens, innuere videtur, ingenitas naturae humanae impuritates aliquatenus per sanguinis missionem expur∣gari debere.

II. De magno hoc remedio ut methodice disseramus, imprimis consi∣derare oportet, quot modis, item ob quas causas & fines Sanguinis E∣missio, aut sponte naturae contingit, aut per Iatricen indicatur: dein se∣cundo praecipuos evacuationis hujus effectus tum bonos tum malos, sive commoda ac incommoda subdemus, simulque regulas quasdam, & cau∣tiones circa phlebotomiam rite administrandam observandas propo∣nemus.

III. Quoad prius, Haemorrhagiae spontaneae (quae phlebotomiae usum suggesserunt) cum multiplices, ac diversimodae fuerint, ad bina haec capita, sive classes vulgo reduci solent; nempe dicuntur illae, vel cri∣ticae, natura aliquid bonum ac salutiferum moliente; vel symptomaticae, quae ut plurimum, hac à regimine suo dejecta, & omnia susque deque habente, contingunt. Prioris generis eruptiones cruentae rursus distin∣guuntur, quod vel sine febre excitantur, & sunt vel periodicae, quae statis saepe temporibus eveniunt, uti catameniorum fluxus muliebris, ac in nonnullis vasorum sedalium, inque aliis nasalium apertiones solennes, aut alias, assuetae; quae saepenumero juxta magnas anni 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aut acris mutationes succedunt: vel sunt vagae ac incertae, uti cum sanguis è locis istis ac è multis aliis, modo in hac modo in ista corporis parte, haud in∣commode erumpit. Porro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sanguineae interdum in febre con∣tingunt, eamque non raro judicant, prout Hippocrates olim annota∣vit, & etiamnum ex observatione maxime vulgari constat. In sin∣gulis hisce casibus sanguis erumpit, quatenus intra vasa turgens, & supra modum rarefactus, spatium amplius desiderat, quapropter ni portio quaedam abscedit, tota statim massa constipati, ejusque tum motus inhiberi, tum accensio suffocari & crasis perverti pericli∣tantur.

IV. Enimvero duae sunt praecipuae rationes, sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, propter quas hujusmodi sanguinis turgescentiae oriuntur; in quantum sc. liquor ejus tum inflammabilis, tum fermentativus existit.

V. 1. Quoad prius horum, ut sanguis pro vita tuenda, ejusque fun∣ctionibus rite exercendis debite accendatur, particulas hujus sulphureas

insitas nitrosis ab aere adventitiis proportionari oportet. Quotiescunque igitur cruor valde effervescens & rarefactus, in compage sua plurimum aperitur & laxatur, adeo ut sulphur solutum in majori copia accendatur, etiam ad nitrum uberius hauriendum, respiratio creberrima & laboriosa instituitur. Quod si hoc modo sulphur exuberans efflagrando absumi, flammaque vitalis regulari nequit, proxima statim pabuli sulphurei mi∣nuendi ratio est, ut sanguinis rarefacti portio quaedam foras crumpat. Hinc non tantum in febribus, sed post vini potum, balnea, insolatio∣nem, aliaque à quibus sanguis valde turgescit, accidentia, aut Haemorrha∣giae sponte succedunt, aut saepe opus est talis evacuation is spontaneae defe∣ctum per Phlebotomiam supplere. Quod autem hujusmodi sanguinis ef∣fusiones, sive per naturam, sive per Chirurgiam factae, vulgo dicuntur calorem, sive aestum ejus compescere; revera hoc solummodo agunt, quatenus pabuli sulphurei, velut olei partem subtrahendo, cruoris ac∣censionem diminuunt.

VI. Verum insuper secundo sanguis, in quantum liquor fermentativus etiam ad extravasandum aptus est. Iste nimirum, siquando heterogeneum aliquid, ac non miscibile latici ejus confunditur, instar vini in dolio ef∣fervescit valde, ac in vasis ad incongruum illud excludendum ebullit; quod siquidem nec fubigere, neque per diapnoen, urinam, aut alias exterminare possit, ipse cruor sui portionem quasi vehiculum pro ma∣teria isthac foras ableganda qua data via excludit. Propter hanc rationem (viz. ut quidpiam incongruum, ac indomabile è massa sanguinea ex∣cernatur) diversimodae haemorrhagiae tum in febribus, tum citra ipsas, varie contingunt; quae omnes, prout etiam illae quibus sanguinis nimia accensio deprimitur, à natura propter boni intentionem excitantur; quod autem secus frequenter evenit, variis accidentibus, & circumstantiis imputari debet. Ut plurimum vero circa haemorrhagias spontaneas critice institutas delinquitur, aut primo quia sanguis inter effervescendum efflu∣xus modum nescit, ideoque in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 concitus nimis exundat; vel se∣cundo quia vasorum ora semel aperta haud denuo statim connivent, aut occludi possunt; vel tertio quia natura excretionem sanguineam moliens, eam per loca magis patentia, sed saepe incommoda facit; uti cum per pul∣monem, per renes, intestina, aliaque viscera haemorrrhagia contin∣git, quae idcirco è critica in symptomaticam, & non raro malignam cedit.

VII. Nec tantum his modis, sed praeterea ob multa alia naturae de∣licta, aut impedimenta haemorrhagiae symptomaticae contingunt; in quibus omnibus, aut ipse sanguis, aut vasa eum continentia, aut simul utraque, potissimum in culpa esse solent.

VIII. Primo sanguis praeter rationes supra citatas (quatenus nem∣pe supra smodum inflammabilis, aut fermentiscibilis existit) insuper ad extravasandum aptus est, quia latex ejus aut venenatus, aut alias cor∣ruptus, debitam mixtionem retinere nequit; quin ad coagulandum aut putrescendum aptus, in partes secedit; quarum dum aliae, hic illic defixae, maculas, exanthemata, caeteraque malignitatis stigmata accien∣tes, cutim & carnes discolorant, propriosque ductus obstruunt, aliae aliàs excurrentes, & qua data via erumpentes, variis in locis excretiones cruentas producunt; uti passim cernitur, in peste, variolis, morbillis, & febribus malignis: imo aliquatenus forsan in affectibus scorbuticis, uti maculae, & vibices, ita & haemorrhagiae tam familiares existunt. Secun∣do vasa sanguifera pluribus variisque modis, potissimum vero his tribus peccantia, haemorrhagiae symptomaticae causa existunt. Primo viz. imprimis si forsan alicubi illorum aliqua obstruantur, quoties sanguis ra∣pidius movetur, aut ibidem, aut in vicinia, quandoque item in parti∣bus

longinquis erumpere cogitur. A tali causa haemoptoe sapenumero procedit; quinetiam catameniorum, aut haemorrhoidum suppressioni, sangninis sputum, aut haemorrhagiae narium crebro succedunt. Secundo vasorum oscula (ob fibras carneas quibus stipantur laxatas, aut resolutas) interdum male conformantur; ita cum arteriarum fines nimis dehiscant, venarum oscula connivent. Propter hujusmodi affectionem scorbutici, & cachectici haemorrhgaiis, prout alibi notavimus, plurimum obnoxii reperiuntur. Caeterum tertio frequenter accidit, vasa ita male conformata, etiam spasmodice affici, proindeque causa morbifica quasi duplicata, ma∣lum hoc plurimum augeri, ita ut vasorum fibrae musculares inordinate contractae sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 subitas, & violentas, modo superiora, modo inferiora versus, faciant; proind eque illorum osculis interea patentibus, haemorrhagias immanes concitent. Enimvero in quibusdam observavi, quando sanguinis rivus, cum pulsu exili & debili, satis tenuis fuerat, va∣sorum spasmos alicubi exortos, & prorsum modo huc, modo illuc, sub specie flatus varie transcurrentis propagatos, cruorem, ut ut ex se demis∣sum, impetuosius compulisse, inque eruptiones violentas coegisse; ac in hujusmodi casibus, cum Phlebotomiae, & medicamina sanguinem refrige∣rantia, ac attemperantia minime profuerunt, à narcoticis, antispasmodicis, & ligaturis maximam juvaminis rationem fuisse.

IX. 3. Verum tertio si forsan haec sanguinis, & vasorum vitia compli∣cari, simulque noxas suas conjunctim exerere contigerit; exinde necesse erit malum hoc intendi, atque haemorrhagias & crebriores & immaniores concitari; quarum rationes cum ex praedictis satis elucescunt, non opus aut opportunum erit iis explicandis hic amplius immorari: quin potius, cum hactenus naturae circa spontaneam sanguinis effusionem actiones, & ritus tum bene institutos, tum perperam & improbe coactos designavimus; jam proxime ostendere oportebit, quantum Ars, naturae plerunque simia, atque interdum ejusdem magistra aut moderatrix, circa sanguinis emis∣sionem pariter bene, aut melius agere potest, & quomodo interdum dete∣rius solet.

X. Super his in genere advertimus, Iatricen in quibusdam sanguinis emittendi casibus, naturam imitari, in aliis eam excedere, & non raro proevaricantem regulare aut reducere. Porro nonnulli extant casus, in quibus natura circa excretiones sanguineas Artis efficaciam longe superat: de singulis hisce breviter dicemus.

XI. Primo igitur in quibus effectibus Haemorrhagiae spontaneae juva∣men conferre solent, si quando haec deficient, medicina naturae pedissequa recte Phlebotomiam substituit. Itaque si forte sanguis ob sulphur ejus solutum nimis & evectum supra modum accenditur, vena secta pabuli istius inflammabilis quod superfluum est effluet; quinetiam cruoris turge∣scentiae immodicae, propter quoddam indomabile ei confusum, hac ratione sedantur. Quapropter sanguinis missio contra febres tum continuas, quae à causa priori, tum intermittentes, quarum paroxysmi ab hac altera pro∣cedunt, commode adhibetur. Pariter item quoties evacuatio solennis suppressa, aut humor à partibus externis repercussus, aut subita pororum constipatio, aut si crapula, vini potus, aliaque hujusmodi accidentia cruo∣ris (quatenus particulas heterogeneas ei impingunt) turgescentiam in∣ferunt, Phlebotomia remedium saepe praesentissimum existit.

XII. Secundo Iatrice circa sanguinis Emissionem, non solum imitatur naturam, sed non raro praecellit; quin etiam hanc laborantem, & erran∣tem frequenter sublevat, aut reducit. Si quando enim sanguis velut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 percitus, versus partem aliquam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; irruit, ibidemque aut sta∣tim inordinate erumpit, aut affatim aggestus inflammationem parit, vena

in loco remoto pertusa, praeternaturalem istam sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sistit, & non raro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aut 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tollit. Quamobrem in pleuritide, angina, peripneumonia, in sanguinis sputo aut vomitu, cum natura aut suc∣cumbit, aut quasi furibunda sibimet manus violentas injicere videtur, Chirurgia sanguinem alio revocans, & emittens, rem pene deperditam restituit.

XIII. Porro saepenumero medicina naturam in sanguine effundendo nimis prodigam, aut praevaricantem cohibet, aut reducit: enimvero hae∣morrhagiae quaeque immodicae fraenis semper, ac minime calcaribus indi∣gent. Caeterum in peste, variolis, & morbillis eruptis, in que febribus malignis, quandoquidem sanguis spontanec effluens plerunque malum portendit; idcirco in affectibus istis medicamenta 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive sanguinis eruptionem sistentia, potius quam venae sectio conveniunt.

XIV. 3. Attamen è contra 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 à natura institutae casus nonnulli extant, quos medicina neutiquam imitari, neque si forte deficiant, per Phlebotomiam supplere potest. In febribus circa morbi crisin, sc. post materiae pepasmum, h. e. ad secernendum praeparationem, Haemor∣rhagia spontanea, siquidem in tempore facta, Phlebotomiae cuicunque cu∣jus tempus optimum nescitur longe praestat; porro catameniorum & Hae∣morrhoidum fluxus naturae instinctu eveniens longe utilior est, quam san∣guinis missio in iis locis ab arte provocata.

XV. Inter Phlebotomiam, & haemorrhagiam spontaneam discrimen adhuc notabile (quamvis non magni in praxi medica momenti) occurrit; quoad utriusque viz. subjectum, & materiam; quippe in hac, sanguis floridus, & per totum coccineus, fere tantum ex Arteriis effluit; verum in evacuatione altera cruor atro-purpureus, cum cremore coccineo, & tan∣tummodo ex vena hauritur. Undenam sanguinis rivus qui intra vasa omnia unus est, & per totum continuus, tam diversimodam apparentiae speciem acquirat, cum alibi ostendimus, haud praesentis instituti est in Aetiologiam hanc altius inquirere: etenim pro curando quopiam affectu, non multum refert è quo vase sanguis emittatur, modo libere effluat: quod autem veteres nondum cognita sanguinis circulatione, in quibusdam casibus Arteriotomiam commendant, & venae sectioni longe praeferant, quo jure id fiat, alibi disquisivimus.

XVI. Hactenus de Phlebotomia comparata cum haemorrhagia sponta∣nea: jam proxime incumbit usum, & effectus ejus in praxi medica, tum bonos, tum malos designare. Itaque imprimis in genere ostendemus, qua∣lem haec evacuatio massae sanguineae alterationem inducat; dein quos, aut totius corporis, aut partium singularium morbos immediatius re∣spiciat.

XVII. Circa prius satis obvium est, sanguinem, à venae sectione, & quoad quantitatem ejus, & quoad temperiem ac crasin, & quoad motum ejus alterari.

XVIII. Prima & communissima Phlebotomiae indicatio est, ut per hanc administrationem sanguinis copia minuatur. Et quidem ad plethoram tol∣lendam, aut praecavendam hoc perquam vulgare remedium est. Unus∣quisque vel è plebe, ad habitum corporis athleticum accrescens, absque medici consilio venam tundi procurat; quinimo rustici & agrestes, sani∣tatis praeservandae ergo, & sibimet, & jumentis suis semel, aut bis in anno sanguinem detrahi faciunt. Quamvis autem haec consuetudo apud quos∣dam cruoris sui valde prodigos, in tantum inolevit, ut à levissima occa∣sione, imo nonnunquam citra causam ullam manifestam, venam aperiant: attamen reperire est multos alios, contra hunc morem non minus obstina∣tos, ut nulla de causa, nisi cum maxima urgebit necessitas, quicquam san∣guinis amittant.

XIX. Super hac re (cum pro utraque parte depromuntur argumenta) quod statuendum videtur ut paucis decernam, imprimis concedere oportet, contra plethoram aut factam, aut incipientem, sanguinis missionem con∣venire: nullo enim alio remedio istius affectionis mala melius tolli, aut praecaveri solent. Attamen hujus evacuationis necessitas, qua licet evi∣tari debet: quoniam sc. exinde (prout alibi innuimus) sanguis sit ma∣gis sulphureus, & minus salsus, proindeque homines fere quosvis ad fe∣bricitandum, & pinguescendum disponit. Porro venae sectio magnum remedium, si ad parvas quasque occasiones prostituatur, quando opus erit, ad grandes effectus minus efficax evadet. Cui accedit, quod juxta vulgi observationem, quo familiarius quispiam phlebotomia utitur, eo crebriue hac indigebit, quippe sanguine ad plethoram evitandam emisso, massa reliqua denuo citius ad plethoram assurget: longe secus ac quorundam fert opinio, qui verentur ne cruoris penus crebra phlebotomia absumatur: quoniam è contra hoc modo fit quantitas ejus auctior, licet crasis dete∣rior: ita namque cruor sale balsamico & contra putredinem praeserva∣tivo multum spoliatus, loco ejus, sulphure pinguifico, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 magis saturatur.

XX. 2. Phlebotomia sanguinis mixtionem, & temperiem saepe emen∣dare solet, adeoque multiplici respectu. Primo enim si quiddam hete∣rogeneum massae ejus confunditur, quod scilicet nec recte subigi, nec fa∣cile secerni, ac amandari possit; vena pertusa, sanguis effluens materiae istius portionem non raro multam secum foras convehit, proinde ut reli∣qua perdomari, aut expelli queat. Enim vero vasis foramine aperto, sta∣tim sanguis fermentescens particulas extraneas, qua licet una congregat, & sui portionem istam in qua plurimae aggregantur, foras extrudit: hinc observare est quando cruor primo, ac ultimo effluens, satis recte habet, medio tempore emissum saepe corruptum apparere? Pariter item secundo, sanguis à temperie sua desciscens, non raro per Phlebotomiam restituitur. Cum enim massa ejus sulphure, aut sale fixo, vel simul utrisque exaltatis, in acrem, salsum, aut salino-sulphureum degeneraverit; cruoris portione detracta, nova statim ejus fermentatio oritur, & non raro particularum omnium ejusmodi fit metathesis, ut deinceps spiritus cum sale volatili paululum emergant, & dominium suum recuperent, sulphure & sale sixo (uti par est) sub jugo missis. Ob hanc rationem est, quod sanguinis mis∣sio, non tantum in febribus, sed insuper in scorbuto, ictero, imo in phthi∣si incipiente, magnum saepe juvamen confert: enimvero sanguis post vasa inanita, velut stomachus exoneratus, humores quosvis ingestos melius coquit, & assimilat, quodque heterogencum est facilius secernit, ac a∣mandat.

XXI. At vero si cruoris mixtio plurimum solvi, & pessum ire incipit, uti in peste ac febribus malignis, à Phlebotomia omnino abstineatur; quippe sanguine detracto, spirituum (quorum unice interest massam san∣guineam à putredine & corruptione vindicare) penus diminuitur: pro∣iude ut statim omnia in dissolutionem exitialem tendant. Porro si dyscra∣sia sanguinis ejusmodi fuerit, ut principiis nobilioribus, sc. spiritu, sale volatili, ac sulphure depressis vel absumtis, particulae aquosae ac terrestres praepolleant, sanguis haud quaquam emitti, sed tanquam vitae thesaurus praeservari debet; quippe cum spirituum copiae tantum exigu•• sunt, illorum quodvis dispendium functiones omnes vacillare facit, inque mor∣bi partes cedit; quare in hydrope, cachexia, Tabe, aliisque, ubi principia activa summe deprimuntur affectibus, venam secare fere idem est, ac ho∣minem jugulare.

XXII. In praedictis casibus ubi sanguinis crasis respicitur, determinatu obvium erit, utrum Phlebotomia conveniat, nec ne; verum in quibusdam

aliis, uti imprimis in febre continua putrida, quando super hoc cardine vita ac mors versantur, maxima deliberatione opus est: ac ita potius, quia morbi eventus omniumque in toto decursu ejus accidentium successus, sive bonus sive malus, sanguinis missioni modo peractae, modo neglectae imputari solet: atque hinc est quod medici de propria existimatione tuen∣da nonnihil soliciti, super hac re in consiliis suis maxime ambigunt. At vero in difficili hoc nodo, ne vulgi Phlebotomiam (uti sors feret) modo probantis, modo damnantis rumore, sed auspiciis certioribus ducamur: considerare oportet sanguinis statum, materiae morbificae tendentiam, & naturae vires. Primo, quoad priorem, si in febre putrida sanguis pluri∣mum aestuans, calorem ingentem cum siti, vigiliis, & faucium ardore ex∣citabit, nullaque sudoris copiosi, aut exanthematum eruptio apparet, aut brevi expectatur, venae sectio ita plane indicatur, ut eam sit nefas omittere; verum è contra si in corpore languido febris lenta, ac remissa, sed conti∣nua, cum pulsu debili oriatur, sanguinis detractioni parcatur, ejusque per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, urinam, & vesicationem, expurgatio procuretur. Attamen in medio cruoris & febris statu, Phlebotomia ex se fere indifferens, quoad alia determinetur. Itaque secundo perpendere oportet materiae morbificae tendentiam, sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quae si in massa sanguinea segnis, ac ad secernen∣dum inepta maneat, adeoque (uti frequenter assolet) metathesi loco cri∣seos in caput facta, cerebro & nervoso generi minatur, venae sectio, qua haec mala praecaventur, tempestive adhiberi debet. Attamen si materies istaec cito in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 concita, & vel intus ad viscera imi ventris ruens, vo∣mitationem immanem, aut affectus dysentericos cieat, vel extus propulsa, variolas, morbillos, aliave exanthemata illatura videatur, talis quicunque naturae impetus si bonus non perturbari, si malus non in pejus incitari per Phlebotomiam debet; nam in his casibus sanguinem mittere non mo∣do periculosum, at saepissime etiam valde ignom inio sum existit. Tertio circa Phlebotomiam in casu dubio adhibendam, insuper ad patientis vires attendatur: nam in constitutione sana, aetate vegeta, morbo incipiente, & functionibus tum Vitali tum Animali adhuc in statu vivido aut medio∣cri existentibus, sanguinis missionem, nisi aliquid contra indicat, confiden∣ter praescribere licebit. Attamen quando secus quoad conditiones istas habebit, haud temere ad evacuationem istam procedatur.

XXIII. Tertio sanguinis motus inordinati, quando nim irum iste tan∣quam oestro percitus, in partes modo has modo illas, aut impetuose irruit, aut materiem noxiam transfert, per Phlebotomiam optime cohibetur aut reducitur: quapropter ad cephalalgias immanes, insultus quosque sopo∣rosos, aut convulsivos, ad catarrhos, ophthalm 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ac tussim, asthma, pa∣roxy smos arthriticos, & nephriticos, aut phlegmonas, erysipelata, quin∣imo ad complures alios affectus ob sanguinis aut seri fluxiones excitatos, venae sectio communissime praescribitur, & quidem uti bono pleruaque cum successu, ita cum recta ratione; quippe vasis inanitis, sanguis spa∣tium liberius nactus, placide ac imperturbate circulatur, porro quic∣quid hujus aut seri extravasatur, resorberi, inque cursum suum reduci solet.

XXIV. Designatis ad hunc modum effectibus tum bonis, tum malis, qui sanguini in diversimodo ejus statu per Phlebotomiam accidunt, jam proxime disquiramus quos praecipue morbos, aut totius corporis, aut pri∣vatae cujusque regionis illud remedii genus immediatius respiciat. Et primo ad affectus generales quod spectat, satis vulgo notum est sanguinis missionem ab intemperie calida & sicca indicari, & ab humida & frigida prohiberi: in omni febre proponi solet, nunquam vero in hydrope. Dein si morbos particulares consideremus, nulla corporis regio, aut pars

est, quin uti sanguinis vitalis simul ac nutritii (dummodo recte habeat) influentia gaudeat, ita quoties alicubi tumultuatur, aut loco succi be∣nigni, incongruum aut irritativum exporrigit, avocationem & extra mis∣sionem ejus postulat. Singulos Indicati hujus casus si notare vellem, fere totam corporis humani pathologiam hic recensere oporteret. Caput do∣lens, cerebrum sanguine, aut sero (unde nascitur malorum Ilias) oppres∣sum, aut inundatum, oculorum phlogosis, faciei, oris, ac gutturis inflam∣matio, pectoris ac praecordiorum morbi omnes (utpote quibus singulis inordinatio sanguinis originem, aut fomitem praebet) pariter jecoris, lienis, aliorumque viscerum obstructiones, aut affectus inflammatorii, quin etiam uti totius corporis plethora, & habitus Athleticus, ita & cu∣jusque membri tumores, & pathemata dolorifica, aut convulsiva sangui∣nem, velut mali omnis Authorem accusare videntur, ejusque missionem quasi vindictae genus quoddam exigunt.

XXV. In his & perpluribus aliis affectibus, si quando sanguinis detra∣ctio planissime indicatur, priusquam ea peragitur, super his quatuor de∣liberare oportebit, viz. in quo loco, quali modo & instrumento, quo tempore, & quanta copia sanguis eximi debeat.

XXVI. 1. Quoad prius, etsi juxta circulationis sanguineae leges, quo∣ties massa sanguinea diminuenda fuerit, parum intersit, à quo vase, modo satis amplum hoc fuerit, ejus portio emittatur: attamen quia pr〈…〉〈…〉ter ge∣neralem sanguinis evacuationem, interdum partialis derivatio proprie dicta (uti cum sanguis è privato ubi aggeritur loco educendus est) ac in∣super revulsio, quando in hanc aut istam partem revocandus est, inten∣duntur; idcirco in corpore humano varii quasi termini stat untur, è quorum modo hoc, modo isto, vel alio, sanguis pro data occasione ac ad usus maxime requisitos emitti queat.

XXVII. Si quando igitur sanguinis evacuatio universalis indicatur, vena brachii mediana optime secatur; haec enim satis ampla facile ape∣ritur, atque ad orificium ejus satis patens cum è toto corpore aequaliter fluit, cujus liberiori effluxu non tantum plethora adimitur, sed vasis ma∣joribus hoc modo ubique inanitis, sanguis alicubi stagnans, in motum vin∣dicatur, atque extravasatus denuo in venas resorbetur. Quare in magnis affectibus, ubi sanguis in cerebro, aut circa praecordia aggestus citum exi∣tium minatur, optima non tantum generalis evacuationis, sed & revul∣sionis via est, è vena brachii largiter pertusa sanguinem pleno fluento e∣mittere.

XXVIII. Sin vero absque magna plethora, sanguis è toto evacuari, & à corporis regione superiori versus inferiorem revelli debet, uti in fluxus menstrui, aut haemorrhoidalis suppressionibus, cruorem è pede potius, aut vasis sedalibus per hirudines, educere conveniet. Quod si post sanguinem è toto evacuatum, ipse insuper è privata quadam parte ubi aggeritur de∣rivandus sit, detractio ejus prope locum affectum fiat. Hinc in morbis Cephalicis, venam frontis, temporum, aut juguli aperimus. Ad sanandos tumores, aut dolores in artibus excitatos, infra, aut juxta eas, aut vas se∣camus, aut sanguinem per cucurbitas, vel hirudines extrahimus. Pariter in affectibus Thoracis, ac imi ventris, aut regioni laboranti cucurbitae, aut vasis sedalibus hirudines applicantur.

XXIX. Quod autem vasa nonnulla pecullarem respectum erga viscera quaedam gerere, in eorumque affectibus pertundi debere perhibentur; uti nimirum sunt vena brachialis externa quae caput, ac interna quae hepar, item vena manus exterior ad digitum penultimum tendens, quae lienem respicere dicuntur, atque id propter haec Salvatella, atque illarum prior Cephalica, & altera Jecoraria appellantur; totum hoc mere vulgaris error est, qui nulli rationi aut observationi Anatomicae innixus, nescio unde

originem cepit. Quamprimum igitur de vena secanda, ejusque loco con∣venit, accipiatur vas satis amplum, & maxime conspicuum, ut facilius aperi∣ri, atque ab Arteria, nervo ac tendine remotum, ut securius pertundi pos∣sit; quare in brachio saepissime eligitur vena mediana; quamvis exterior cephalica dicta, vasis aliis minus stipata, tutius secatur.

XXX. Vena jugularis, in jumentis quotres sanguis mittendus est, fere semper pertundi solet, mirum quod non ita mos obtinuit in, homine, cum hujus canalis amplus ac eminens, & facillime, & tutissime, omni∣um secari potest; quippe nec arteriam habet sociam, & procul à nervo omni incedit. Porro ex hoc vale, aeque ac alio quovis pertuso, sangui∣nis evacuatio universalis fit à toto corpore, simulque optima derivatio ejus à capite, proinde ut cruores, serique stagnationes, aut aggestiones omnes illinc expediantur.

XXXI. Circa vasa in pede, aut manu, haud magna delectus ratio, quin accipiatur vena maxime tumida: de loco parum refert, nisi quod su∣pra aut prope malleolum si incidenda fuerit, summe cavendum est ne tendo laedatur; quod à chirurgis imperiris, aut temerariis, cum magno patientis damno interdum accidit. Porro curetur, ne vena secetur prope Anastomosin ejus cum arteria: nam si hoc fiat, sanguis pet totum cocci∣neus impetuose exiliet, ejusque effluxus non facile sistitur, nec vasis ori∣ficium cito occluditur.

XXXII. Designatis ita sanguinis mittendi praecipuis locis, ostenso∣que vasorum delectu, jam proxime dicendum esset de modis; sive in∣strumentis, quibus sanguis extrahitur: quod nempe fieri solet, aut venae sectione per cultellum, aut suctione per hirudines, aut per cucurbitas post scarificationem. Attamen super his non opus erit multa disserere, quoni∣am hae singulae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 passim apud agyrtas, Barbitonsores, & mu∣lierculas in familiari sunt usu; & omnia qu••e ad eas spectant tam vulgo nota, ut nulli domus magis sit sua; quare verbo tantum dicemus.

XXXIII. Venae sectionem nuper Helmontius, & adhuc quidam sectatores ejus Pseudochymici, & Fanatici, ab omni medicina ejecerunt, quia sc, evacuationem hanc naturae (quam aut proprio marte, aut ipsorum pana∣caeis adjutam per se 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 superare volunt) maxime injuriam esse putant; certe haud minus ridiculum hoc, quam quod olim Chrysippus Apaemantes, Strato, & quidam alii (uti Galenus refert) remedium hoc damnarunt, quia vena difficile internoscatur ab Arteria. Profecto expe∣rientia satis tristi constat, inter venam secandam, arteriam quandoque pertundi, unde vel mors vel membri abscissio nonnunquam sequuntur, cujus ratio est, non, uti vulgo dicitur, quod Arteriae tunicae, magis nerveae aur membranaceae quam sunt Tunicae venosae, aegre aut non omni∣no persanari possunt, cum revera vas illud, fibris carneis pluribus & cras∣sioribus donatur: attamen causa est quod Arteria pariter, ac cor ipsum incessanter vibrare, ac pulsare debet, fibris ejus systol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ac diastol〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vices perpetuas iterantibus; quapropter foramen in canali ejus factum, propter continuum vasis motum, & sanguinis effluxum fere insanabile existit. Longe secus habet in vena, cujus apertura denuo statim sponte oc∣cluditur: hujus enim tunicis parum operis contractivi 〈…〉〈…〉mbit, quini∣mo hoc tantum, ut libris ejus leviter pro data occasione diductis, sanguis ultro refluens, blande propellatur; atque post Phlebotomiam istae, vase inanito, otiari permittantur; interim ut foramen incisione factum, facile ••gglutinetur. Venae sectionem, si quando medicus, aut patiens adhiberi ••erentur, sanguinis extractio per hirudines, aut cucurbitas scarificatas satis up••e, & cum pari saepe commodo defectum ejus supplebit. Porro hae ad∣ministrationes, ad tollendam morbi causam conjunctam, ubi nimirum

derivatione, sive evacuatione partiali potius quam generali opus est, non raro Phlebotomiae praeferantur: utriusque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 modis & effe∣ctuum rationibus, etiam vulgo satis notis, non opus est hic amplius expli∣candis immorari; quin ad alia procedentes, sanguinis mittendi tempus, & quantitatem jam proxime perpendemus.

XXXIV. San guinis mittendi opportunitas tanti saepe momenti est, ut cum evacuatio haec uno tempore prosit, in alio quodam summe officiat. Sunt autem varii temporum respectus, qui circa Phlebotomiam rite fa∣ciendam in considerationem veniunt: potissimum vero hi qua••••or, sc. tempus morbi, aetatis, anni, & diei, primus horum patientis curationem, & reliqui ejus praeservationem praecipue concernunt.

XXXV. Primo igitur si in morbo quopiam sanguis mitti debet, maxi∣me opportunum erit hoc fieri circa initium, aut augmentum ejus, minime vero, aut caute admodum in statu, aut declinatione. Quippe in illo, dum natura crisin moliens maxime occupatur, adeo ut spiritus summe laborent, & sanguis valde fermentescat, iste supremus ejus nixus perturbari non de∣bet; atque in morbi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 aut natura victrix subsidio isto non in∣diget, aut victa talem evacuationem non feret.

XXXVI. Secundo, si quando 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 gratia de sanguine mit∣tendo deliberatur, infantes, pueri, & senes, ex solenni omnium nationum ritu manumissionem obtinent: gravidis etiam evacuatio haec olim inter∣dicebatur, nunc autem communissime praescribitur. Homines constitutio∣nis vegetae ac mediae aetatis Phlebotomiam satis bene tolerant, eaque sae∣penumero indigent. Attamen prima & secunda vice eam non sine magna occasione inire debent, quia semel incepta, & dein iterata, cito in consue∣tudinem inevitabilem transibit. Hinc qui Vere & Autumno sanguinem mittere solent, postea evacuationem hanc non sine discrimine omittere possunt. Quibus autem utile, aut necesse erit, semel aut bis in anno ve∣nam aperiri, tempora ad hoc maxime opportuna erunt, sub initio veris, ac autumni, quando nimirum sanguis de novo fermentescere aptus, crasin suam mutare periclitatur. Phlebotomia tempestive adhibita praecavet, ne sulphure ac salibus exaltatis, intemperiem febrilem, scorbuticam, aut alias vitiosam contrahat; item ne fluorem passus, recrementa serosa, a∣liasque faeculentias cerebro, pulmoni, aut ventris imi visceribus suffun∣dat. Circa solstitia, cum corpora nostra maxime frigent, aut aestuant, san∣guis uti & vegetabilium omnium succus, in statu fixiori, ac ad turgescen∣dum inepto positus, nisi causa quadam urgente extra mitti non debet.

XXXVII. Quod autem nonnulli circa Phlebotomiam, pariter ac rustici circa Animalium Castrationes, ad coeli positum, atque lunae & siderum aspectus religiose, seu potius ridicule advertunt, omnino f••ivolum vide∣tur; ideoque potissimum hic mos damnandus est, quod pseudo-Astrologi in Almanachis suis siguram habent, in qua singula Zodiaci sig na particu∣laribus quibusque corporis nostri membris appenduntur; proindeque sub quo signo luna versatur, è respectiva hominis parte sanguinem omnino de∣trahi vetant: certe qui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 coelum observant, toto (uti dicitur) coelo errant. Porro vulgaris hic error non tantum absurdus, sed non raro maleficus existit, qua tenus sc. multi plebei à Phlebotomia utcunque in∣dicata abstinebunt, si modo signum (uti aiunt) in sanguinis mittendi loco sit.

XXXVIII. 4. Ad tempu s diei quod spectat, in morbis acutis, quando Phlebotomia confestim peragenda indicatur, medicus accersitus, post cor∣pus praeparatum, qualibet diei aut noctis hora operationem istam praescri∣bat: secus autem si mora concedatur, tunc potius in aurora, cum ventri∣culo j••juno & vasis per Diaphoresin nocturnam inanitis, rivus sanguineus

maxime sedatus, & ab illuvie serosa immunis existit, venae sectio, com∣modius celebrabitur. Quinimo etiamsi necessitas urgeat, parumper ea dif∣feratur, donec recens ingestorum succus in sanguinem transierit; vasa enim inanita chymum non modo crudum, sed non raro sanguini incon∣gruum, aut improportionatum in se corripient, unde non solum motus ejus perturbatur, verum & flamma vitalis nonnunquam obrui periclitatur. Novi quosdam à Phlebotomia paulo post potum pleniorem, aut liquoris vinosi ingestionem adhibita, in leipothymias terribiles incidisse, quae per∣quam diu, donec spiritus vitalis semiobrutus denuo emergeret, perdura∣verunt.

XXXIX. Quinto insuper his venaesectione indicata, ejusque tempore statuto, restat adhuc consideratio non minima de quantitate sanguinis mit∣tendi; in quo puncto saepe plurimum delinquitur, dum quidam nimis audaces, aliique haud minus timidi, ejusmodi terminos figunt, quos ultra citraque rectum plerunque consistit. Nam ut praeteream illos qui Phle∣botomiam (prout supra innuimus) aegre aut vix omnino admittunt; etiam ut aliorum qui sanguinem usque ad leipothymiam haurire non ve∣rentur, praxi non facile assentiam: insuper intra fines moderatos error non levis momenti committitur, dum in quibusdam casibus sanguis nimis parca, inque aliis liberiori quam par est man•• detrahitur. In febre ar∣dente, Pleuritide, Peripneumonia, Angina, Phrenitide, Apoplexia, aliisque magnis morbis, à sanguinis turgescentia aut incursu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 oriun∣dis, Phlebotomia diminuta semper plus officit quam prodest. Praeterquam enim quod morbi causam antecedentem, sc. plethoram non tollit, insuper conjunctam, sc. inflammationem, aut sanguinis irruptionem, augeri facit. Enim vero constans observatio est, à cruore parcius detracto, totam illico massam ejus insignius effervescere, novasque in partem affectam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 habere: cujus ratio est, quod in magna plethora, plures & sanguinis & seri portiones, in recessus & angustias protrusae illic residere cogantur; quae post vasa perpaulum inanita, in massam sanguineam impetuose re∣gurgitant, ipsamque valde exagitant, & huc illuc impetuosius adigunt. Quapropter hoc etiam respectu vasa permultum depleri opus est, viz. ut praeter laticem priorem ab angustiis liberandum, etiam succo ab exilio reduci spatium concedatur; qui secus cruori minus congrue adveniens tu∣multuatur, ipsumque in effervescentias & eruptiones concitat. Hinc ad∣vertere licet, quoscunque fere homines statim à Phlebotomia magis in∣calescere, qui tamen sanguine sufficienter evacuato, paulo postea tempe∣ratius habent.

XL. Quemadmodum autem sanguinis detractio minuta in quibus∣dam casibus non tantum frustra, sed etiam noxie celebratur, ita in aliis nimia ejus effusio raro impune cedit, & nonnunquam insigne sanitatis detrimentum adfert. Nam si quando aut vires languent, aut corpus in∣signi cachexia laborat, sanguini parcendum erit, ejusque detractio aut pro∣hibetur, aut propter accidens quoddam indicata non nisi in parva quanti∣tate conceditur. Quare in hominibus constitutione tenera, debili, aut fri∣gida praeditis, inque tabidis, febre longa, aut maligna affectis, item in hy∣dropicis aut valde cacochymicis, vena haud temere secetur, saltem è secta non multum sanguinis effluere sinatur. Impossibile erit, quoad singulos eujusque individui casus regulas generales praescribere, quibus sanguinis mittendi quantitas, juxta morbi vires & patientis tolerantiam, exacte proportionetur; quin hoc praesentis, & quidem prudentis medici judicio relinquatur, ejusque praeceptum religiose semper observetur; nec ita (passim uti sit) agyrtis, empiric••s, & ba••bitonsoribus, de vita humana Iudendi venia concedatur, qui Phlebotomiam temerarie, ac improbe ce∣lebrant; & si sorsan cruor liberius exilier, aut discolor apparebit, idcirco

de vase bene pertuso gloriantes, eum quia malus videtur, uberius emit∣tendum clamitant, cum saepius è contra ei parcendum fuerit.

XLI. Quamprimum sanguinis detrahendi quantitas determinatur, proxima tunc cura esse debet, ut facto orificio largiori, idem aequaliter mi∣xtus tempore citissimo effluat; secus enim, si ex foramine exiguo, aut stilla∣tim, aut cum virgula minuta exibit, massa sanguinea fermentescens in par∣tes secedet, quodque subtilius, & magis spirituosum est erumpet, portione crassiori & faeculenta pone subsistente. Hinc observare est, si quando sanguis ex orificio amplo, cum fluento pleniori emissus, digito imposito parum sistatur, & paulo postea effluere sinatur, cruor secunda vice exiens, priori multo purior & splendidior evadet, quia nimirum in effluxus intervallo, particul•• subtiliores crassioribus extricatae, & simul agglomeratae, sese ad avolandum accinxerunt. Quapropter si Hippocratis praeceptum, pro san∣guine ad coloris mutationem observandum fuerit, procurare oportet, iste ut cum pleno, & non interrupto fluento citissime emittatur. Super his, item quae ad sanguinis vena emissi, & infrigidati alterationem, ejusque inspectionem & judicium pertinent, cum alibi saepe disseruimus, ea nunc consulto praeterimus, ad alia festinantes; jamque methodi filum ducit nos ad tractandum de remediis Phlebotomiae oppositis, sc. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quae nempe ad haemorrhagias immodicas, sive à natura, sive per accidens in∣ducuntur, sistendas conveniunt.

CAP. II.

De Remediis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sive sanguinem sistentibus.

SIcut Ars Naturam imitatur, sanguinem copia, aut crasi, aut etiam motu peccantem, per Phlebotomiam emittendo, ita huic laboranti, aut perperam agenti eadem succurrit, sanguinis effluxum, si quando immodicus aut noxius fuerit, sistendo. Cum variae, & multiplices sint haemorrhagiae species, ad eas omnes medicina non opus est. Si forsan continui solutione per accidens externum, uti vulnus, aut plagam exci∣tata, cruoris effusio magna contingit, chirurgia administrationum modos, quibus cohibeatur illa, suggerit. Porro haemorrhagia dum critica fuerit, mero naturae (dum sui juris est) regimini relinquenda, nulla medicina interturbari debet; quin ad symptomaticam, donec parva, aut non multum incommoda est, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 minime requiritur: attamen tum praecipue, & fere tantum hac opus est, si quando sanguinis fluxus aut immodicus sit, aut per loca incongrua erumpat.

II. Eruptiones sanguineae posterioris generis medelam imprimis exi∣gunt, si forsan cruor tussi, aut vomitu sursum ejicitur, vel deorsum per sedem, aut vias urinarias excernitur. Enimvero in his casibus, ••licet sanguinis excreti quantitas saepissime haud multum timetur: attamen quia continui solutionem ita in pulmone, vel in stomacho, aut intestinis, vel in vena factam, non raro ulcus periculosum, aut exitiale sequitur; id∣circo haemorrhagiis istis à prima statim apparentia sedulo occurrendum est. Idcirco inter morbos illarum partium, tales excretiones sanguinolentae re∣censentur; atque nos jam jam Haemoptoes, & affectionis dysentericae Theorias, & medendi rationes alibi tradidimus; u•• non opus sit eas hoc in loco repetere: nec etiam urinae cruentae, siquidem ad pathologiam nephriti∣cam pertinet, medelam hic proponere: quin vero ad pathemata ista, à quibus ob sanguinis effluxum immodicum, remediis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 praecipue opus est, transibimus.

III. Hujusmodi affectuum species potissimae sunt hae tres, viz. haemor∣rhagia narium, mensium, & haemorrhoidum fluxus immoderati. Ultimi hu∣jus curatio ad Chirurgiam magis quam ad medicinam spectat, atque alte∣rius considerationem ad Pathologiam hystericam referre visum est. A 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉∣〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 è naribus generalissima istiusmodi pathematum species, utpote à cujus diagnosi & Therapeia rite designatis medicamentorum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 usus, & efficacia optime elucescant: nam quae ad hujus eruptionis san∣guineae causas, & curationem explicandas proferimus, ad caeteras quasque haemorrhagias immanes accommodari possunt.

IV. Observatio satis vulgaris est, sanguinis è naribus Effluxum pleris∣que hominibus propter magnas occasiones passim evenire; nam quoties sanguis vel ob propriam turgescentiam, vel ob vasorum laxitatem, eru∣pturus, alicubi viam facere, aut invenire aptus est, naturae instinctu quo∣dam, saepissime ad nares, quasi partem facillime aperiendam dirigitur. Vasa è quibus ibidem effluit, sunt propagines rami Arterialis à Carotide, postquam Cranto superato cerebri basin attigit, profecti; haec enim juxta processus mamillares procedens, plures surculos quaquaversus à se dimit∣tit, quorum aliqui notabiles, cum nervis olfactoriis foramina ossis cribrosi transientes, per membranam glandulosam summi naris anfractus investi∣entem

distribuuntur. Arteriae hae nasales, à carotidis trunco, intra crani∣um primo abscedentes, sanguinis partem maxime serosam à cerebro anti∣cipant, atque serum ipsum, & recrementa alia aquosa, in naris glandu∣las, velut propria istius regionis emunctoria deponunt, unde in cavita∣tem ejus destillant. Quapropter siquidem Arteriolarum istarum oscula propter seri exudationem semper paululum dehiscunt, nihil mirum est, si ipse sanguis turgidior factus, eadem (quae non raro ex se nimis laxa sunt) paulo amplius reserans foras erumpat. Profecto hoc tum seri, tum sangui∣nis Emissarium, ordinarie aut pro data occasione recludi aptum, cerebri, aut praecordiorum, imo nonnunquam totius corporis magnas incommo∣ditates praecavet aut curat.

V. Namque imprimis hac via serum (prout dixi) à capite derivatur, cumque vasorum istorum ora à Ptarmaco nari immisso vellicantur ac irri∣tantur, serum exinde copiosius elicitur; quod tamen non à cerebro de∣scendit, (uti vulgo putatur) sed ne ipsum petat, per arterias hasce nasales anticipatur; è quibus cum Errhinorum usu uberius exprimitur ac emulge∣tur, propterea cerebrum magis serenum, & nebulis immune evadit. Dein secundo ne cerebrum à sanguine impetuosius inundante obruatur uspiam, portio hujus per haec vasa abscedens, & foras erumpens facile impedit.

VI. At vero interdum accidit, hujusmodi Haemorrhagiam in morbum, potius quam remedium cedere. Si quando enim sanguis è nare crebrius, & copiosius quam par est effluet, si non vita illico ob nimia ejus impen∣dia periclitabitur, exinde tamen reliqua cruoris massa depauperata, & crasin suam amittens, diathesin Cachecticam, & non raro hydropicam acquiret; quemadmodum in superioribus satis clare innuimus: ubi in∣super ostendimus hujusce affectus Aetiologiam, cum aliis haemorrhagiis nimiis communem, aut in sanguinis, aut in vasorum, aut simul in utriusque horum vitio consistere.

VII. 1. Sanguis per se Haemorrhagiam inducens, aut quantitate, aut qua∣litate peccat; proindeque dum occasionaliter effervescit, intra vasa contineri nequit, quin eorundem ora aut distendendo aperiens, aut acrimonia sua re∣serans, foras exilit: quibus accedit, quod sanguis interdum in compage so∣lutus & quasi venenatus, circulationis filo continuando imparevadit, quate∣nus nimirum portiones ejus ab invicem decedentes, partim in carne aut cu∣te defigantur, necrosin passae; partimque erumpentes, haemorrhagias imma∣nes & non raro lethales cient; uti passim in febribus malignis, & aliqua∣tenus nonnunquam in scorbuto cernitur. Attamen sanguis mera quanti∣tate aut acrimonia peccans, nisi vasorum culpa etiam superveniens efflu∣xum ejus proritet, aut facile nimis permittat, raro in haemorrhagiam im∣manem erumpit.

VIII. 2. Itaque vasa sanguisera, quoties ad affectum istum producen∣dum conspirant, in vitio esse solent, vel primo quatenus ob fibras nimis laxas & debiles, oscula illorum dehiscentia, sanguinem ex arteriis in ve∣nas non expedite transvasant; quod vitium in scorbuticis & cachecticis passim contingit; vel secundo quatenus ob easdem fibras motrices spa∣smodice affectas, & convulsas, sanguis huc illuc, & imprimis versus ca∣put impetuose correptus, propter continuandum circulationis filum erum∣pere cogitur; prout ex Aegrotantis casu (quem infra subdemus) plane apparebit.

IX. Quoad Prognosin, etsi primo immoderatus sanguinis fluxus, in va∣riolis, morbillis, febribus malignis, ac in peste semper malum portendat, eumque sist•• expediat; attamen non meris refrigerantibus, aut revul∣soriis cohiberi, sed per hydrotica temperata in diaphoresin commutari debet.

X. 2. Haemorrhagia narium haud immanis, in cachecticis cum pulsa

debili, & sudore frigido, multo periculosior est, quam valde copiosa in hominibus sanguine praefervido, & pulsu satis forti praeditis.

XI. 3. Morbo huic propter sanguinis dyscrasiam, simulque vasorum laxitatem obnoxii, si insuper fibrarum Arteriosarum diathesis spasmodica accedat, longe difficilius curantur; & non raro, propter magna sanguini•• impendia, ad extremos languores rediguntur.

XII. 4. Quibus febricitantibus sanguis multus è naribus effluet, & mor∣bum non judicabit, saepe loco criseos, affectio delira aut soporosa succedit. Restant plurima alia circa haemorrhagiam prognostica, olim ab Hippo∣crate accurate notata: quae tamen ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 proprie spectantia hoc in loco praeterimus, siquidem fere tantum affectus hujus in genere Therapeia hic intenditur.

XIII. Circa quam tres erunt primariae Indicationes, sc. Curatoria, vi∣talis, & praeservatoria. Duae priores symptoma quoties urgebit illico sisten∣dum respiciunt; ac ultima morbi causam, quo minus aut minime Hae∣morrhagiae insultus redeant, tollendam satagit. Praeterea haemorrhagia also modo sine febre, & nonnihil diverso si cum illa urgebit, tractari debet.

XIV. Si quando igitur citra febrem, sanguis multus è nare effluxerit, illico ut remediis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 opus fuerit, tres erunt praecipuae medendi intentiones, simul omnes in praxin sumendae. viz. Sanguinis turgescen∣tia, quo minus in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 inordinatas aptus fuerit, compescatur. Porro ••tidem detur opera, tum ut fluxio ejus à naribus avocata, alio divertatur, tum ut vasorum ora intra nares dehiscentia occludantur: in quos fines remedia, tum externa, tum interna, quamplurima ac diversimoda ad∣hiberi solent; de prioribus ordine ac breviter dicemus.

XV. Primo igitur Aegrotans cum situ capitis erecto quietus maneat, dein brachiorum, & crurum artus una plures, sed non omnes ligaturis ar∣〈…〉〈…〉is constringantur; quae tamen subinde solvi, & in alias partes trans∣ferri debent; namque omnibus simul, & diu ligatis, propter sanguinem in externis detentum, & à corde nimis exulantem, leipothymias terribi∣les accidisse novi; secus autem hoc remedium prudenter adhibitum non raro juvat. Quippe cum hac ratione sanguis in membra per Arterias ex∣currens, inhibetur ne statim per venas redeat, impetuosior ejus in caput ••atio impeditur. Porro per artuum ligaturas dolorificas, Arteriarum ca∣rocidum fibrae musculares à spasmis, quos saepe ineunt, avocantur.

XVI. 2. Ad sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 à naribus devocandam, quandoque ex∣pedit venam in brachio; aut pede aperire. Quippe quo plus sanguinis per arterias ad venae sectionis locum feratur, eo minus erit affluxus ejus ad nares. Attamen haec administratio non usque adeo semper juvat, quin effectus ejus contrarius nonnunquam accidit; prout supra in Haemoptoe notavimus. Cujus ratio est, quod vasa subito & non satis depleta, humo∣res incongruos prius ejectos, & intra poros stagnantes, denuo resorbent; à quibus sanguis illico in majorem turgescentiam eruptivam accietur.

XVII. 3. Frigida fronti, ac temporibus, etiam nuchae, ubi Arteriae ver∣tebrales ascendunt, applicata, vasa constringi, & sanguinis affluxum non∣nihil reprimi, aut repelli faciunt. Attamen male est, quod nonnullive∣nis jugularibus Topica infrigidantia adhibenda consulant; ita namque sanguis in recursu tardatus, uberius è naribus effluer. ••orro quod usitatum est lintea, aut spongiam aceto madefactam, pubi & genitalibus applicare, haud alia ratione, quam ligatio membrorum juvat; in quantum sc. san∣guinis venosi ••efluxus impeditur. Aquae frigidae, in faciem subita ac in∣opinata aspersio, quatenus terrorem incutit, haemorrhagiam non raro 〈◊〉〈◊〉 it.

XVIII. 4. Cucurbitae hypochondriis, iliis, internis femoribus, imo & pedum plantis applicandae, apud medicos tum veteres, tum recentiores propter sanguinis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 à naribus devocandam, celebre remedium ha∣bentur. Et quidem hujus ratio facile constat, quia sc. Ventosâ im∣posita, per orificii spatium, aeris impulsu prohibito, & circumcirca aucto, illico sanguis & humores, imo & vapores, & partes solidae, ab alia quavis tendentia avocati, versus inane cucurbitae substratum pellentur.

XIX. 5. Frictiones extremorum à quibusdam practicis in hoc affectu commendantur, quas tamen non usque adeo utiles, imo vix tutas cense∣mus; licet sanguinis ad pedes aut manus appulsum majorem solicitant, adeo nihilominus reditum ejus accelerant, ut tota cruoris massa in effer∣vescentiam concitata, de 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ejus ad nares violentiore periclitetur.

XX. 6. Zacutus Lusitanus, inter revulsoria remedia, proponit caute∣rium actuale utrique plantae pedum applicandum; & Crato digiti mini∣mi ex eodem latere incurvationem, quod siquidem nullo cum negotio fiet, experiri oportet: non ita de remedio altero consulimus, nisi juvandi ratio esset certior, quae dolorem & claudicationem insequuturam compen∣saret.

XXI. 7. Leipothymia quocunque modo excitata, haemorrhagiam ut ut contumacem illico ut plurimum sistit; quare cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 languidi è lecto eximuntur, aut Phlebotomiam etsi parciorem timidi ad∣mittunt, vel membra habent diutius ligata, vel rumore quolibet sicto subito perterrentur, vel propter aliam quamvis occasionem, in syncopen sive animi deliquium incidunt, sanguinis è naribus effluxus evestigio ces∣••at. Cujus ratio satis evidens est; quia quamprimum cordis motus fa∣tiscit, illuc statim & sanguis, & spiritus ruunt, proinde ut effluxus omnis exterior derepente sistatur, & qui immodicus antea fuit non denuo re∣petat.

XXII. 8. Ultimo in loco, ad reprimendum sanguinis è naribus ef∣fluxum, recenseri debent remedia quae modo occulto, & per sympathiam, aut antipathiam operari perhibentur; cujusmodi imprimis sunt, pulvis sympatheticus, ex vitriolo Romano per solem aestivum ad albedinem cal∣cinato; item ligni è fraxino virginea sive primum arborescente, & circa momentum, quo sol Tauri signum ingreditur, incisi portio: cujus re∣medii efficaciam, in nupero bello civili, pro sistendis militum vulnerato∣rum haemorrhagiis, plures fide digni probatam testantur. Quin etiam ad∣huc non nulli hoc cum multa fiducia, in quibusvis sanguinis eruptionibus praescribunt. Hujusmodi effectuum, si modo saepius eveniant, rationes me latere fateor. Porro nec minus empiricum & remedium 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vide∣tur, quod sacculus è serico, cui Bufo siccatus includitur, supra ventriculi scrobem gestatus, haemorrhagiam quamcunque sistat, ejusque reditum praecaveat; nifi forsan (juxta Helmontii Aetiologiam) applicatura ista Archaeum terrefaciens, sanguinem illico perculsum, ab excur••u suo inordi∣nato recedere aut desistere cogat.

XXIII. Restant multa alia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 celebria, quorum operatio ad cau∣sas occultas, & virtutem quandam secretam referri solet: uti sunt moni∣lia ex lapide haematite collo suspensa, item usnea, sive muscus cranii hu∣mani, manu gestata; Epithemata ex foliis urticae contusis, & plantis pe∣dum ac volis manuum applicata; cujusmodi administrationes empiricas cum citra molestiam aut sumtum adhiberi possint, non est ut recusemus: praecipue siquidem in casu periculoso fere nihil non agendum sit; cum∣que ejusmodi applicationes eo respectu interdum juven, quod aegrotantis imaginationem corroborant.

XXIV. Dum hujusmodi administrationes externae, ad sanguinis efflu∣xum à naribus reprimendum, aut devocandum usurpantur, etiam Topica alia naribus indantur, quae vasorum ora dehiscentia occludant, in quem usum liquidorum injectiones, Turunda, pulveres insufflandi, & suffitus praescribi solent, quibus non juvantibus, ultimo ad Escharotica deve∣niatur.

XXV. 9. Inter liquida, non modo prima, sed instar omnium habetur, solutio vitrioli in aqua fontana facta. Quidam hanc pro magno secreto & certissime 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 venditant. Profecto eadem vulneri recenti appli∣cata, quatenus vasorum descissorum extremitates corrugando occludit, sanguinis fluxum cohibet, ac potenter sistit. Verum applicatio ista in hamorrhagia narium, ubi sanguis ad arteriolarum oscula dehiscentia de∣latus, excipi debet à venis, quatenus has aeque, ac potius quam illas occlu∣dit, minus, ac saepe non omnino prodest, prout saepius expertum novi. Paratur medicamentum hoc, ex vitrioli viridi, viz. Hungarico, aut No∣strate, etiam ex vitriolo Martis factitio, in s. q. aq. fontan. dissoluto. Scio nonnullos commendare vitrioli Romani solutionem, quam non tantum injiciendo, sed etiam sympathetice lineo cruentato applicando, adhibere solent. Quin & aquam ex infusione vitrioli albi, cum bolo & camphora paratam, tum ad vulnera, tum ad alias haemorrhagias frequenter, & qui∣dem utiliter usurpatum novi.

XXVI. 10. At vero siquidem Aqua nari injecta vasorum osculis non satis adhaeret, sed à sanguine erumpente eluitur, priusquam virtutem suam exerere possit; idcirco potius expedit, vel pulverem stypticum in∣sufflari, vel Turundam aquae vitriolicae intinctam, aut per se, aut pulvere astringente imbutam, ad naris summitatem intrudi. In hanc rem pulve∣res styptici plures ac diversimodi praescribi solent; ego saepissime utor aut Croco Martis ad summam rubedinem calcinato, aut pulvere Vitrioli Cam∣phorati, aut fuligine vitriolica de fundo cacabi aenei veteris derasa, cujus pulverem in hoc casu saepe cum successu expertus sum. In obstinatis hae∣morrhagiis, aliisque remediis non cedentibus, Turunda, cujus summitas Colcothare caustico imbuitur, naribus altissime immittatur, ut vasorum osculis inustis, & eschara obductis, sanguinis effluxus omnis illico sistatur. Errhina multa alia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 apud Practicos celebria habentur, cujusmodi sunt stercus porcinum naribus intrusum, quod mero odore tetro sangui∣nem effluxurum repellere putatur: item fumus sanguinis in ferrum can∣dens extillantis, in narem repercussus, cujus etiam ita combusti pulvis intus exhibetur. Usnea sive muscus cranii humani inhumati naribus in∣ditus, ad hunc effectum à nonnullis valde commendatur: sed hujusmodi applicationes posteriores si quicquam omnino valent, ad Aetiologiam sympatheticam referri debent.

XXVII. Haec de remediis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 externis, quorum virtus, & effica∣cia insimul ab internis tempestive exhibitis & cooperantibus promoveri debet.

XXVIII. Itaque victu tenui instituto, & Aegrotante in situ erecto, aut non multum supino se continere jusso, dum administrationes praedictae ordinatim adhibentur, medicamentum in eundem finem appropriata etiam intus sumenda praescribantur. Hujusmodi remediorum duo prae∣cipui erunt scopi, viz. primo ut sanguinis effervescentia sive incensiva sive fermentativa suppressa, liquor ejus intra vasa coercitus, placide circu∣letur. Secundo, ut cordis motus impetuosior, sanguinem nimis rapide circumpellentis per sufflamina idonea deprimatur.

XXIX. 1. Intentio prima ejusmodi medicamenta requirit, quae sangui∣nis

accensionem nimiam supprimunt, ejusque fermentationem indebitam sedant, in quos usus sequentia praescribere soleo.

Rec. Aq. Plantaginis, Papaveris Rhoead. Poriulae. Spermatis ranarum, ana Unc. iv. syrupi Nymphaea Unc. ij. salis prunel. Drach. j. m. f. julap. Dosis Unc. iij. ter aut quater in die.

Rec. Aq. Hordei lib. ij. flor. Rosar. rubr. M. j. spir. Vitrioli q. s. ad gratum acorem, sive circiter Drach. ss. f. infusio tepida, ad tincturae extra∣ctionem, adde syrupi de succo Hyperici Unc. ij. Dosis Unc. iij. vel iv. ad libitum saepius in die vel noctu.

Rec. Folior. Urticae urentis, Plantaginis, ana M. iij. contusis affunde aq. Plantaginis Unc. vj. f. expressio fortis, sumatur.

XXX. 2. Propter secundam intentionem, viz. ad cor vehementer ni∣mis pulsans sufflaminandum, hypnotica & opiata conveniunt.

Rec. Aq. Papaveris Rhoead. Unc. iij. syrupi Diacod. Unc. ss. misce, f. haustus sumendus hora somni. Vel,

Rec. Conserv. Rosar. rubr. Unc. iss. pulv. sem. Hyosoyami, Papaveris albi, ana Drach. ij. syrup. Papaveris q. s. f. opiat. Dosis qu. nucis Mo∣schat. sexta vel octava quaque hora. Vel,

Rec. Laudani Cydoniati Drach. j. Dosis gut. xv. bis in die in vehiculo idoneo.

XXXI. Haec de Haemorrhagia immodica ejusque remedio, quando sine febre contingit: quae vero in febre eveniens, propter nimia sanguinis impendia sisti debet, vel est Critica, propter accidens quoddam in im∣moderationem excurrens, ad quam methodus & medicamenta modo praescripta, cum cautione quadam, & respectu ad febris statum habito, accommodari possunt; vel est mere symptomatica, quae in febre maligna, petechiali, variolis, morbillis, aut peste, excitata, remediis supra dictis repelli, aut sisti vix potest, aut debet. Sanguinis enim missio non conve∣nit; Topica repellentia, item Julapia vel decocta refrigerantia, aut nar∣cotica locum non habent: praecipua medendi intentio erit, ut haemor∣rhagia in diaphoresin commutetur; nam sudore blando excitato, fluxus sanguinis, si non admodum sit periculosus, frequenter sponte cessat.

Rec. Aq. Ulmariae, Tormentillae, ana Unc. iv. Cordialis frigid. Saxon. Unc. ij. Theriacalis Unc. iss. Aceti Bezoartici Drach. iij. syrup. è Co∣ralliis Unc. iss. consect. de Hyacinth. Drach. ij. f. Julapium, dosis cochl. vj. tertia quaque hora.

Rec. Pulv. Bufonum praep. Drach. ss. Camphorae gr. ij. sumatur cum Julapio praedicto, sexta quaque hora: Vel,

Rec. Pulv. Pannonici rubri Drach. ss. ad Scrup. ij. eodem modo sumend.

Rec. Confect. de Hyacinth. Drach. iij. pulv. Pannonici rubr. Drach. j. syrup. è Coralliis q. s. f. Confect. Dosis qu. nucis Moschat. alternis horis.

Rec. Radie. Bistortae, Tormentillae, ana Unc. j. folior. Ulmariae, Pim∣pinel. Lujulae, ana M. j. C. cervi usti Drach. ij. rasur. Eboris, C. cervi, ana Drach. ij. coquan. in aq. fontan. lib. iij. ad ij. adde circa sinem Con. Rosar. rubr. Unc. iij. f. colat. Dosis Unc. iij. sapius in die.

XXXII. 2. Hactenus de Indicatione prima Curatoria, una cum medendi scopis, & Remediorum formulis ad Haemorrhagiam è nare, cum, vel sine febre contingentem destinatis. Indicatio secunda vitalis solum modo vi∣ctum

tennem, Cardiaca temperata, & Aegrotantis tractationem idone∣am praescribit. Priorum apparatus adeo parvus, & facilis est, ut non opus videatur ad ea modum, & regulas particulatim designare. Circa posteriorem praecipua quaestio est utrum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 in, vel extra le∣ctum detinere oporteat. Extra dubium est▪ languidos, & crebrae leipothy∣miae obnoxios, nisi forsan tentaminis curativi (prout supra innuimus) gratia, excitandos non esse: quoad alios minus imbecilles ita statuendum videtur. Quorum sanguis ob poros constipatos non facile transpirat, at∣que à lecti calore incitatus iste in turgescentias majores, & eruptivas a∣ptior est; expediet eos non tantum extra lectum, donec sanguis effluet ma∣nere, verum insuper nonnunqum per applicationes externas, in toto corporis habitu, aut saltem in plerisque membris infrig••dandos esse. Qua••∣obrem Fabri••ius Hildanus narrat se quendam maxima narium haemorrha∣gia correptum, post multa praesidia ordinaria incassum tentata, labro aqua frigida impleto immersisse, & subito curasse. Cum pari item successu, Riverius alium simili modo affectum, lecto exemtum, & super mattam laneam in pavimento recumbere jussum, linteis oxycrato madidis per to∣tum corpus fovebat. Attamen haec methodus non passim omnibus, aut omni tempore convenit; verum è contra quorum sanguis halituosus & poris apertioribus potitus, facile evaporat, & à calore moderato ambiente in sudorem exolvi, & proinde sedatius habere solet, eos intra lectum ma∣nere convenit, non modo dum sanguis erumpit, sed quamdiu eruptio ejus subinde redire periclitatur. Profecto ob hanc rationem est, quod plures haemorrhagiis immanioribus obnoxii, durante aestate, quando libe∣rius transpirant, eo morbo immunes degunt, urgente vero frigore brumali, ob poros constrictos, insultus eos magis crebros, ac diros patiuntur.

XXXIII. 3. Indicatio tertia praeservatoria, quae morbi istius causam tollendam respiciens, fanguinis eruptiones aut inhibet, vel easdem rario∣res aut minores reddit, binas hasce praecipuas medendi intentiones sugge∣rit; viz. Primo ut sanguis ad temperiem & mixtionem debitam restitu∣tus, intra vasa absque turgescentiis, & eruptionibus placide circuletur. Dein secundo ut vasa sanguifera, quoad osculorum conformationes, & ••i∣brarum muscularium tenores, usque in statu legitimo contineantur; ita ut neque sanguinis in caput 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 inordinatas illa efficiant, aut è nare effluxus sinant. In utrosque hos sines imprimis sanguinis nimia copia, & magna impuritas, per phlebotomiam & catharsin tempestive celebratas, se∣dulo praecaveantur; dein propter 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ejus procurandam & con∣servandam, alterantia sequentia, aptis medendi temporibus exhibeantur.

Rec. Conserv. Rosar. rubr. Cynorrhodii, ana Unc. iij. pulv. Santalorum omnium, ana Drach. ss. Coralliipraep. Drach. j. Croci Martis rubicundissimi Drach. ij. Salis prunel. Scrup. iv. cum s. q. syrupi è Coralliis, f. Ele∣ctuarium, captat primo mane, & hora somni qu. nucis castaneae vel per se▪ vel super••ibendo aq. destilla••. sequentis Unc. iij.

Rec. Summitatum Capressi, Tamarisci, ana M. viij. summitat. Hyperici, 〈…〉〈…〉seti, ana M. iv. Sa••••alorum omnium contus. ana Unc. j. micae Panis albi lib. ij. Minutim concisis, assunde lactis recentis lib. viij. destillen••ur or∣ganis communibus; edulcore••ur quaeque dosis inter sumendum, cum s. q. sy∣••••p•• è succo plantaginis.

Rec. Folior. Pla••••aginis, Beccabungae, Urticae urentis, ana M. iv. contusis ••ff••••le aq. praescript. lib. s. Aq. C••••nam••m•• te〈…〉〈…〉s Unc. ••j. f. expres∣••••o fortis. Dosis Unc. iij. ad 〈◊〉〈◊〉. mane hora nona & quinta p. m.

XXXIV. Hujusmodi medicamenta sumantur vere ac Autumno per xx. aut xxx. dies, quandoque lene catharticum intercalando. In aestate vero

bibantnr Acidulae chalybeatae per mensem; quibus in hoc casu non datur praestantius remedium. E multis quae praesto sunt haemorrhagia laboran∣tium ac curatorum exemplis, libet casum modo unicum, sed rariorem, hic proponere.

XXXV. Nuper ad distans consulebar pro generoso quodam, sanguinis eruptiones crebras & immanes, modo ex naribus, modo vasis sedalibus aliquamdiu passo. Huic Phlebotomiae ex amicorum suasu frequenter ce∣lebratae, nihil profuere; imo saepissime post venaesectionem in sudore•• trigidos, ac leipothymias incidens, argue sanguinis eruptionibus nihil∣ominus obnoxius, multo deterius habere solebat. Huic ego nondum vi∣so Julapia, & decocta refrigerantia, & Anodyna, item herbarum expres∣siones succulentas, aliaque sanguinem refrigerantia praescrip••••; verum etiam his (quasi omnia adhuc essent à scopo aliena) nihilo melior ad∣fuit successus. Tandem rus ad eum invisendum accersitus, reperi affectio∣nem, qua laborabat iste, mere aut potissimum spasmodicum fuisse; quip∣pe cum sanguis quotidie erumperet, pulsus erat debilis, extrema frige∣bant, & vasa omnia quas••▪ nimis inanita conciderunt; porro Aegrotans vertigine fere continua, ac cordis tremore, & subinde ••eipothymia, aut metu ejus afficiebatur. Profecto tantum aberat ut sanguis ob plenitudinem, aut turgescentiam nimiam è vasis erumperet, ut potius è contra rivus ejus admodum depressus & tenuis, vix circulationis fluento sustinendo par vide∣retur. Attamen quod res▪fuit, saepius in die persentiscebat in corpore suo ali∣quid modo sursum modo deorsum sub flatus specie confestim obrepere, & plerunque motus istius tendentiam, sanguinis è naribus, aut haemorrhoidi∣bus effluxus sequebatur; hinc ut facile concludere esset, vasorum sanguife∣rorum fibras, quibus contra••untur illa, motrices spasmo affectas, sanguinis fluvium, ut ut ten••••m, & dimissum, huc illuc inordinate corripuisse, & ••ubinde in eruptiones compulisse: quod item facilius evenit, in quantum vasorum ora laxa, & dehiscentia, cruorem ad ea compulsum absque remo∣ra debita effluere sinebant. Aetiologiam hanc medendi methodus instituta, quatenus tali supposito innitens feliciter successit, plane comprobat; nam Phlebotomia, & medicaminum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 usu deinceps omisso, prae∣scripsi usum pulveris sequentis, cujus dosin sexta quaque hora, cum Jula∣pio idoneo sumebat.

Rec. Pulv. radic. Paeoniae maris, Corallii rubr. Margaritarum, ana Drach. j. Eboris, Oculorum Can••ri, Lapidis haematit. ana Drach. ss. Lapidis prunel. Drach. j. f. Pulvis, dosis Drach. ss.

Rec. Aq. Ceras. nigr. Unc. viij. Meliss. Cinnamomi hordeati, ana Unc. ij. Theriacalis Unc. 〈◊〉〈◊〉. syrup. è Coralliis. Unc. iss.

Caeterum praecep••, ut ligaturae quibusdam locis ex ritu constanti, & subinde aliis pro data occasione, tum ad sistendos, tum ad intercipiendos vasorum spa••mos adhiberentur; atque hujusmodi remediis, & admini∣strationum modis sine ulla morbi recidiva brevi convaluit.

CAP. III.

De Vesicatoriis.

DE sanguine per Phlebotomiam emittendo, si quando molestus, aut in∣jurius intra vasa turget nimis ac tumultuatur, insuper de illo per re∣media 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vetinendo, quoties effr••nis, aut importunus, sponte ni∣mis exundat ac effluic, hactenus satis fuse disseruimus. Restant alii qui∣dam humores, sc. nerveus, & nutritius, quin etiam serosus, aliique recre∣mentitii intra cerebrum, nervos, fibrasque tum nerveas, tum carneas, imo intra cutis, & partium solidarum poros scatere soliti; qui saepe depravati, aut in motu impediti, emissionem requirunt, secus magnas molestias & non raro morbos periculosos excitaturi. Quare ut affectibus à tali causa oriundis, aut exoriri aptis, tempestive occurratur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 emissaria quae∣dam alia, praedictos humores è partibus & locis ubi peccaverint, immedia∣te vel mediate derivantia adinvenit. Sunt autem ista vel continua, sc. fontanellae varii generis, quae tanquam fontes perennes, ichorem jugiter profundunt; vel temporaria, quando pro data occasione, in quadam cor∣poris parte, cuticula ademta, vasorum extremitates in cute denudantur, simulque adeo irritantur, ut serosos humores varii descensus ac indolis in magna copia expuant, & per aliquod tempus modo longius, modo brevius eosdem ita evacuare continuent. Talis autem humores serosos, è corpo∣ris aut partis cujusdam superficie exteriori educendi modus, per pharmaca à veteribus Phaenigmos, aut Sinapismos, à recentioribus vesicatoria dicta, procurari solet; de quibus (quia horum notitia ad doctrinam de fonta∣nellis viam perstruit,) hic imprimis dicemus, atque his tribus explicandis potissimum insistemus; viz. primo ostendetur ex quibus corporibus, & quali modo dispositis vesicatoria parari solent; secundo cum varii sunt generis, quae sint in singulis, aut saltem eorundem praecipuis, operandi modus ac ratio, declarabitur; tertio demum cujusmodi affectibus sanan∣dis destinari, & quibus locis applicari debent, inquiremus.

II. 1. Quoad prius, vesicantia simplicissima sunt vel ignis, vel corpora solida, aut liquores particulis igneis imbuti; quae tamen propter terro∣rem quem incutiunt, atque periculum imminens, ne durius applicata, non tam cuticulam vesicent, quam hanc & cutim, aliasque partes exu∣rant, raro in hunc usum adhibentur. Quod itaque tutius ac minus for∣midolosum est, Epithemata ex concretis particulas acriores, ac (uti dici∣tur) potentialiter igneas habentibus, locis vesicandis applicentur; quae vel mitiora, ab antiquis Phaenigmi, quatenus partem cuticula ademta ru∣bificabant; vel sinapismi, respectu materiae dicebantur, & parari solebant ex sinapi, ste••core columbino, scilla trita, allio, lacte ficulneo, & similibus: vel fortiora erant, & plerunque constabant ex Euphorbio, cantharidibus, flam∣mula Jovis, batrachio, plantagine aquatica, cum multis aliis, quae vi quadam adurente & septica praedita, exterius in praedictum usum adhibentur, in∣terne vero sumta, venenata & non raro lethalia existunt.

III. Velicantium compositiones, & formulae multiplices ac diversimo∣dae feruntur. Quamvis una tantum, aut altera, & quo simplicior eo me∣lior, hic sufficiat, ac in plerisque casibus, fere ex aequo convenit; ex more tamen nostro hujusmodi pharmacorum praescriptiones quasdam selectio∣res & maxime utiles hic subdemus. Atque ut de dropace, sinapismis, ac

phaenigmis, parum hic dicamus, utpote quorum usus fere exolevit; vesi∣catoria fere omnia quae nune adhiberi solent, pro basi fua habent Cantha∣fidas.

Rec. Pulv. Cantharidum Drach. ss. ad Drach. j. pul. sem: Ameos Scrup. j. Fermenti veteris cum aceto subacti q. s. f. massa Emplastri, cujus portio super alutam extensa, loco vesicando applicetur per xij. horas. Hoc cer∣tissime & potenter satis operatur: sed quia minus compactum & tenax, aut è loco ubi imponitur dilabi, aut in minutias affriari aptum est, idoirco commo∣dioris applicationis gratia sequens adprime convenit, & apud plurimos nunc passim in usu est.

Rec. Pul. Cantharid. Drach. iij. Eupherbii Drach. ss. pul. sem. Ameos Drach. j. emplastri de Meliloto q. s. incorporentur, cam manu calida, exci∣piendo tantum pulveris, quanti mass•• emplastri capax est; hujus s. q. ex∣tendatur super alutam, & applicetur per heras xij. vel xvj.

IV. Quibusdam in usu est praedictum pulverem, cum pice Burgundica ad saturationem incorporare, & super alutam extendere, dein emplastri hujus marginem, cum massa alia, ex pulvere santali rubri cum pice Bur∣gundica incorporato, obducere, unde Dropacem simul & vesicatorium ad∣hibent. Porro idem Emplastrum post cuticulam vesicatam, & exemtam, loco rubificato, & ulcerato continue applicando, atque solummodo semel aut bis in die abstergendo, & denuo statim admovendo, ulcuscula à vesi∣catione excitata, quamdiu libitum erit, imo nonnunquam supra mensem manare, & ichorem copiosum profundere faciunt.

V. Alii Cantharidas contusos & aceto aspersos, sacculo ex serico ra∣rissimo includunt, & loco vesicando applicant.

VI. Empirici quidam loco Cantharidum, massam ex foliis Batrachii, aut flammulae Jovis, contusis loco vesicando imponunt; qua applicatione cuticula vesicata, seu potius exesa, cutis ipsa non raro tanquam ab igne actuali tacta, plurimum inflammatur, & profunde ulceratur; unde non tantum ichoris profusio, sed quandoque membri totius inflammatio, & fe∣bricitatio insequuntur: quapropter his non temere utendum est.

VII. 2. Quod si de modo, & ratione inquiritur, quo haec & alia vesica∣toria operantur: primo ostendere oportet, quo ritu ignis actualis, & res particulis ab igne profectis imbutae, Vesicationem cient: dein facili ana∣logia, ejusmodi Pharmacorum quae igne potentiali praedita seruntur, vis, & operandi modus innotescent. Itaque de priori advertimus, quod par∣ticulae igneae, haud vehementer nimis applicatae, cuticulam absque con∣tinui solutione penetrantes, cutim ipsam, ubi vasorum sanguiferorum, nervorum, fibrarumque nervearum extremitates terminantur, subeunt; ibidemque has à positione sua alterantes, varie contorquent, & totius texture cutaneae conformationem pervertunt: in tantum ut è vasis omni∣bus summe irritatis, humor aqueus particulis igneis imbutus, & propte∣rea tum à sanguine, tum à succo nerveo rejectus, in magna copia expua∣tur: Lympha istaec, quia cuticulam pertransire nequit, eam à cute separat, atque in molem vesicularem attollit: è qua demum sponte, aut occasio∣naliter disrupta effluit. Porro quamdiu particulae igneae cut•• inhaerebunt, & vasorum ora, eschara aut cuticula obducta, non occludentur, haec ab illis continue vellicata, ichorem expuere persistent. Effluxus hujusmodi ichorosus citius desinet, si statim à noxa illata, particulae igneae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 eujusdam, uti sc. ipsius ignis, nitri, saponis, cepae, & similium applica∣tione extrahuntur. Porro iste diutius protrahitur, si Antipyretico omisso, pharmaca cuticulae, aut cicatricis generationem impedientia, & vasorum ora reserantia, super locum affectum gerantur.

VIII. Ex his facile erit intelligere quo ritu vesicatoria operationem suam perficiunt: viz. Cantharides (pariter item alia quaelibet ejusdem virtutis) exterius applicatae, & ab effluviis partis subjectae calfactae, adeo∣que ad vires suas exerendas incitatae, à se particulas acres, & quasi igneas copiose dimittunt, quae cuticulam sine dilaceratione penetrantes, cuti im∣pinguntur; ubi primo in spiritus, & dein horum affectione, in humores & partes solidas agunt. Spiritus illae valde irritant, ac in fibrarum spa∣smos dolorificos adigunt, humores fundunt, ac in partes secedere cogunt, ita ut pars aquosa, particulis istis acribus & quasi venenatis maxime imbu∣ta, à reliquo latice quaquaversus rejiciatur; cumque interea vasorum, & sibrarum extremitates aut ustione exedantur, aut vellicatione reserentur, & velut emulgeantur, ex ipsorum osculis ichor iste, particulas infestas convehens, ubertim expuitur; quae proinde cuticulam imperviam à cute separat, ac in vesiculam attollit, atque post hanc disruptam, & exemtam, à cute ulcerata (uti propter ignis particulas evenire ostendimus) ali∣quamdiu profunditur.

IX. Attamen non ita tantum fit, quia latex serosus particulas medica∣menti acres imbibens, & foras convehens, haud semper eas totas, eadem qua ingressae sunt via regerit; verum iste interdum aculeis hisce imbu∣tus, in massam sanguineam regurgitat; & deinde cum eo circulatus, cum∣que sarcina sua infesta per alia emunctoria ejectus, in transitu aut exitu, ductus quosdam imbecilles aut teneriores offendit; hinc plurimi à ve∣sicatoriis magnis aut multis, ob vias urinarias id propter acrimonia aut ero∣sione affectas, stranguriam (quae in nonnullis fit acerrima ac intolerabilis) contrahunt. Porro aliis calculosis applicatio ista nonnunquam urinas cruentas ciet; hinc suspicio oriatur etiam pulmones teneros, aut in affe∣ctionem phthisicam proclives, ab hoc Pharmaco exterius adhibito, multum periclitari; quod tamen nulli adhuc ita contigisse novi: quin potius è contra illud emolumento potius quam noxae cedere crebra experientia testari possum. Enimvero acriores cantharidum, si diutius applicantur, particulae, à sanguine interdum copiosius imbibitae, totum ejus serum in∣ficiunt; qui tamen latex ita aculeatus, quamdiu cum sanguine balsamico confunditur, nulli parti officit: verum ab hoc per renes separatus, quan∣doque illis noxam affiigit, & frequenter vesicae collum non modo acrimo∣nia sua vellicat, sed nonnunquam corrodens, inde mucum ac pelliculas, imo & cruorem abscedere facit: in massa autem sanguinea, eaedem parti∣culae acriores salino-volatiles, non raro insigniter juvant: quatenus in ea sales fixos, aut acidos destruunt, quin & sanguinis compagem nimis strictam reserant, adenque recrementa serosa, aliaque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 prius invi∣scata, ab ea secerni, & per urinas, & sudores facilius amandari faciunt; hinc in febribus vesicatoria diutius applicata, urinas copiosas & diapho∣resin faciliorem cient. Porro eadem vias obstructas reserant, atque sangui∣nis aut seri portiones alicubi stagnantes, aut extravasatas commovent, & circulationi reddunt. Quamobrem illa non tantum in morbis serosis, sed & sanguineis, imo in pleuritide, peripneumonia, & febribus quibuscun∣que aliis juvare solent.

X. Ostenso hactenus quo ritu vesicatoria primo in spiritus, & deinde in humores, & partes solidas agunt, jam proxime eorundem Effectus, & bo∣nos, & malos, nec non utendi modos tradere incumbit. Quod autem illa primo in spiritus agunt, inde constat, quod in defunctis vim nullam exe∣runt; etiam in valde languidis malum omen est, vesicatoria non ope∣rari, quia sc. indicio est spiritus Animales valde prosterni aut copia di∣minui.

XI. Itaque circa Pharmaciae hujus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sive virtutem rite ex∣plicandam, considerare oporter, quos humores immediate, vel mediate

evacuet vel alteret; & deinde in quibus morbis, & corporibus qualiter dispositis, prosit vel obsit.

XII. Quoad prius, humores per vesicatorium immediate extramissi partim è cutis poris & glandulis, & partim ex arteriolarum osculis, partim∣que è fibrarum nervearum finibus extillant; è venarum osculis succi re∣cens excepti forsan aliquantulum, attamen haud multum regeri posse vi∣detur. Humores mediate per vesicatorium excreti, sunt isti, quos prae∣dictae partes inanitae aliunde excipiunt, & foras derivant.

XIII. 1. Cutis, est membrana crassa, tunica duplici constans, admo∣dum porosa, item glandulis numerosissimis cum adipe, nec non vasorum, & fibrarum finibus in ea terminatis, & varie inter se contextis, densissime consita. Quapropter dum portio ejus, cuticula per vesicatorium ademta, denudatur, & fibrae nerveae vellicatae glandulas & poros constringunt & intorquent, humor serosus in utrisque contentus copiose exprimitur. Porro cum pori alii in alios sunt pervii, serum haud tantum ex loco vesi∣cato effluit; sed nonnunquam in loculos ita primo inanitos, seri portio è poris vicinis adveniens succedit, & exinde mox foras exudat. Quamobrem in hydrope Anasarca affectis, ulcuscula per vesicatorium excitata, aquas undequaque in magna copia elutriant, ac è tota vicinia, imo interdum è longinquo educunt.

XIV. 2. Arteriarum oscula circa locum vesicatum discooperta, & vel∣licata, non tantum seri portionem ex ritu ordinario iis allatam evomunt; verum latex serosus, in tota massa sanguinea pharmaci stimulis imbutus, exinde uberius à cruore secernitur; & quaque circulationis vice, major ejus copia per eadem arteriarum oscula continue irritata excernitur: quin etiam una cum sero ita velut stagnante, & proinde à toto sanguine in cu∣tis ulcuscula ablegato, recrementa alia, ipsaque interdum materies morbi∣fica copiose abscudunt, perque eadem emissaria foras amandantur; atque ob hanc rationem in febribus malignis, imo in putridis quibusque judicatu difficillibus, cum sanguinis recrementa & corruptelae ad secernendum in∣epta, praecordiis aut cerebro minantur, vesicatoria eam continue & sensim elutriantia, juvamen saepe eximium praestant: cui accedit, quod eadem insuper (prout supra innuimus) sanguinem quoad sales degenerem aut depravatum alterant ac rest ituunt, quin & compagem ejus aperiendo aut subtiliando, versus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 disponunt. Quare non tantum in statu sanguinis febrili, verum & alias vitioso aut cacochymico, hoc remedii genus non raro adprime convenit.

XV. 3. Vesicatoria è nervis, fibrisque nerveis humorem quendam eva∣••uare, & proinde in affectibus spasmodicis prodesse, & ratio & experien∣tia satis comprobant. Enimvero liquorem cerebri, ac systematis nervosi irriguum, particulis heterogeneis interdum scatere, alibi satis plane demon∣stravimus. Porro observatione crebra, & familiari constat, liquoris istius impuritates & recrementa; una cum latice aquoso è nervis fibrisque nerveis quandoque fluore aborro, sponte exudare, atque vel in massam sanguineam restagnantia, per urinam, aut sudores, vel in viscerum cavitates deposita, per vomitum aut secessum amandari. Quaptopter cum vesicatorio appli∣cato, nervorum & fibrarum nervearum fines alicubi denudantur & summe irritantur, statim humor prope eorundem extremitates scatens expuitur; quin & totus idcirco latex, intra ductus ipsorum longa serie consitus com∣movetur, & à stagnatione vindicatur; simulque particulae heterogeneae, latice isto nerveo commistae, ubique agitatae, & à cerebro derivatae, versus emissarium recens apertum, sensim prolabuntur, ac demum foras aman∣dantur.

XVI. Ex his colligere licebit, ad quos morbos sanandos hoc remedii genus praecipue conducat; nam propter evacuationem ejus ex poris &

glandulis cutaneis, quoties in his partibus aut in earum vicinia humor se∣rosus, salsus, acris, aut alio modo infestus aggeretur, & à circulatione sanguinea exclusus, ibidem pertinaciter haerebit, certe ejusdem foras edu∣cendi nulla promtior aut facilior datur via, quam per vesicatorium, super, aut infra locum affectum applicando. Quare non tantum ab anasarca, ac a quibusque cutis defaedationibus, aut eruptionibus indicatur; sed in super à doloribus, sive Arthriticis, sive scorbuticisalicubi in exteriori corporis habitu, aut membro quodam defixis, vesicatorium requiritur.

XVII. Secundo respectu sanguinis, tum à materie quavisheterogenea ac morbifica sensim expurgandi, tum ab indole nimis acida, aut salsa, au•• alias vitiata in rectam temperiem alterandi, vesicatoria semper in febribus malignis adhibentur; imo in putridis quibusque mali moris, ac judicatu difficilibus, praestantissimi sunt usus. Propterea item in scorbuto, leuoo∣phlegmatia, pica virginum; etiam in quacunque alia cocochymia, istud remedii genus opem saepe insignem praestat. Porro non tantum ipsius sanguinis emendandi gratia, verum insuper quoties iste depravatus cor∣ruptelas suas partibus aliis suffundit, adeoque in capite, thorace, imo ventre, aut membris, morbos primo incipit, eorumque paroxysmos exci∣tat; vesicatoria passim cum sructu adhibentur. Quare in Cephalalgiis, Vertigine, & affectibus soporosis, tritum hoc & vulgare remedium est; nec minus in catarrho, & quavis desluxione, sive in oculos, nares, pala∣tum, aut pulmones, unusquisque vel è plebe, medico inconsulto cantha∣ridas pro revulsorio sibimet ipsi praescribit. Fateor me saepius tussi immani, cum sputo copioso & crasso (cui originaliter sum obnoxius) correptum, a nullo alio remedio, plus quam à vesicatoriis juvamen recepisse: itaque solco, dum iste affectus urget, primo super vertebras cervicis, dein ulcu∣sculis ibi sanatis, infra aures, ac postea si opus videbitur super homoplatas medicamina 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 applicare; ita namque serosa illuvies è san∣guinis compage soluta exundans, à pulmone derivatur, quin & cru••ris mixtio, quatenus hoc modo sales ejus enormes destruuntur, crasin suam citius recuperat.

XVIII. 3. Respectu humoris, è nervoso genere, ipsoque cerebro eva∣cuandi, aut derivandi, epispastica in affectibus soporosis, spasmodicis & dolorificis, prout communissimi sunt usus, ita maximum saepe juvamen conferre solent. Ecquis unquam Lethargo, Apoplexia, aut Epilepsia cor∣reptus fuit, quin statim familiares, aut ministrantes utounque impeniti, in corium ejus cantharidum applicatione desaevierunt? in motibus convul∣sivis stupendis, nihilo minus quam fasclnationi ascribi solitis, vesicatorià magno cum successu, in plunbus simul corporis partibus applicavi, ea∣que subinde in locis recentibus reiterando supra mensem continuavi. Quin & dolores in partibus membranosis fixi & acerrime discruciantes sine hac administratione raro curantur. Enimvero interdum humores, & particulae morbisicae, quae penitus radicatae, catharticis, aut medica∣mentis per diaphoresin, aut diuresin operantibus, nequicquam cedunt per vesicatoria, tanquam remedia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 h. e. manus morbo inji∣cientia, radicitus evelli videntur.

XIX. Attamen hoc remedium etsi generalissimum, in quibusdam mor∣bis, & constitutionibus, non ita facile & feliciter operari solet; quare non temere, aut indifferenter eo quibusvis utendum est. Etenim nephri∣tici, & stranguriae frequenti ac gravi obnoxii, applicationem ejus vix un∣quam impune ferunt; quare taliter affectis, vesicatoriis non nisi in febri∣bus malignis, aut morbis cephalicis acutis, propter majus malum evitan∣dum, utilicebit.

XX. Quod spectat ad varia hominum temperamenta & constitutiones, quorum respectu, vesicatoria plus, aut minus conveniunt, aut commo∣do

esse solent; super his triplex hoc discrimen notabile occurrit. Primo quidam hujus pharmaci usum fere semper bene tolerant, atque ulcuscula, ab eo in cute excitata, ichorem satis copiosum sine dysuria, aut magna loci vesicati inflammatione exudant; & dein sponte sanantur: cujusmodi effectus tantum in sanguine 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 succedit, ubi sc. cum sale & sul∣phure modicis, ac rite constitutis, adest seri copia satis magna; cujus latex à reliquo sanguine facile, & paulo fusius secedens, pharmaci parti∣culas acriores imbibitas, secum aufert, easque partim per locum vesicatum exudat, partim{que} per vias urinarias, absque earum noxa foras convehit; pro∣pterea item in massa sanguinea effectus utiles modo citati producuntur.

XXI. 2. Verum secundo pharmacum hoc aliis nec bene congruit, nec commode operatur; quippe locum cui applicatur admodum rubi ficat, seu potius cum dolore atroci & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 magna excoriat; ulcuscula tamen ibidem facta, etsi patientem aliquamdiu discruciant, ichorem perexigu∣um, aut vix ullum profundunt: porro his ita cum tormento semper vesi∣catis, stranguria ut plurimum atrox supervenit. Hujusmodi molestus, simulque infructuosus vesicatorii usus, hominibus temperamenti calidio∣ris, & biliosi saepissime contingit: quorum nempe sanguis sale ac sulphure copiosis cum sero modico, alteris penitius incocto, praeditus est. Quapro∣pter cum hujus latex, qui pharmaci particulas acriores auferre debuit, a reliquo cruore nec facile nec ubertim (ut eas è vestigio eluat) absce∣dit, particulae istae usque in cure haerentes, sanguinem ipsum pertranseun∣tem inficiunt & quasi venenant, ipsumque proinde à circuitu praepeditum, circa vasorum extremitates (unde inflammantur) aggeri & stagnare sa∣ciunt. Porro latex serosus demum per renes secretus, cum ex se paucus & acris, insuper particulis à pharmaco aculeatus fuerit, vesicae collum ir∣ritat, & non raro acrimonia sua corrodit.

XXII. 3. Restat tertius etsi rarior vesicatorum casus; in quibus sc. ul∣cuscula in cute excitata, illico serosum humorem in copia adeo immensa profundunt, ut propediem necesse fuerit medicamenta repellentia, & ora vasorum occludentia fedulo adhibere; secus à nimio aquarum effluxu, virium exsolutio, & spirituum fatiscentia insequi periclitantur. Hoc in quibusdam adeo constanter evenisse novi, ut deinceps à cantharidum usu, quantumcunque iis opus fuerit, abstinere cogerentur: cujus ratio videtur esse, quod sanguis sero salso & acri plus debito praeditus, compagem nimis facile dissolubilem haberet: quapropter latex iste serosus, ex se acris, & efferus, quamprimum à pharmaci particulis sanguinis compagem nimis facile dissolnbilem laxantibus incitatur, impetuose statim è cruoris massa erumpens, qua data via, per vasorum ora in locum vesicatum dehiscen∣tia, pleno quasi torrente exundat. Praeter hunc seri effluxum nimium, à prima vesicatorii applicatione excitatum, iste nonnunquam in febribus malignis, aliisque male aut minime judicatis sero contingens, & aliquam∣diu persistens, materiam morbisicam penitus absumit, & agrotantem ab ipsis orei faucibus non raro liberat. In tali casu postquam ulcuseula primis diebus ichoris parum, aut modicum profuderunt, tandem, natura hac via crisin moliente, ex lisdem seri illuvies ingensemanat; adeoque per plures dies imo septimanas nonnunquam effluere pergit; donec Aegrotans pro deplorato prius habitus, sanitatem integram recuperat. Ulcuscula ita ubertim fluentia, prout non facile est, ita (priusquam tota morbi minera absumatur) non tutum est occludere. Non ita pridem Londini Med. D. insignis cum à febre maligna aegre convalescens, in variis corporis parti∣bus loca vesicata ichorem copiosum quotide exudantia haberet; post ali∣quod tempus iis omnibus (siquidem ipsi molestiae, ac taedio fuerunt) repercussoria fortiora applicuit, adeoque effluxum omnem illico cohibuit. Vix biduum seaturigines istae sistebantur, cum ille morbi recidivam passus,

derepente spirituum languore & crebris deliquiis, cum sudore frigido & pulsu exili & debili afficeretur: cumque remediis nullis, ut ut cardiacis relevari potuit, intra triduum interibat; cujus causa videtur, quod ma∣teries maligna subito repercussa, in nervos cardiacos inciderat; qúorum actione idpropter impedita, functio vitalis cito defecit.

CAP. IV.

De Fonticulis, sive Fontanellis.

PRaeter Vesicatoria, quae seri, aliorumque humorum exterius deductili∣um Emissaria velut extemporanea, solummodo propter occasiones quas∣dam excitantur, & deinde post 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 suam parumper editam, sic∣cari permittuntur; alia quaedam habentur, quasi fontes perennes, ac id∣circo Fonticuli, sive Fontanellae dictae, è quibus ichor, sive humor serosus scaturigine constanti effluit. Priora istaec, ut plurimum curationis gratia, in morbis acutis, aut aliis, quorum materies 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ablationem citam exigit, requisita, affectus causam conjunctam imprimis tollendam re∣spiciuut; atque idcirco latiora, sed superficialia tantum fiunt, ut talia cutis ulcuscula ampliora, multum evacuent, & dein facile sanentur. E contra autem Fontanellae, praeservationis gratia potissimum indicatae, ad morbi causam procatarcticam aut amovendam aut superandam destinantur; quapropter orificio angustiori, sed & profundiori per totam cutis crassi∣tiem facto, constant, proinde ut cum materiem morbificam usque in mi∣nori copia emittunt, eam longius derivent, & diutius elutriare per∣sistant.

II. Circa Fontanellas, tria erunt praecipua haec disquisitionum capita; sc. primo quos potissimum humores emissaria istaec evacuant, ac undenam eos deducunt; secundo in quibus morbis, ac constitutionibus melius, aut minus conveniunt: dein, tertio in quibus locis, sub qua forma, & qua∣libus instrumentis perfici debent.

III. 1. Quoad prius Fonticuli, pariter, ac vesicatoria humores quoscun∣que intra cutim, minori licet ambitu defixos, aut per eam è vasis tum san∣guiferis, tum nerveis traductos, elutriant; nec tantum ut illa superficiem cutis exteriorem proritant, & quasi emulgent, sed corium totum perforan∣do, quicquid è foraminis lateribus per vasa abrupta exundat, quicquid etiam subtus foramen aliunde prolabitur, foras convehunt. Quare ad fon∣ticulos confluunt non tantum humores intra cutis poros, aut glandulas aggesti, aut per arterias, & nervos illuc advecti; sed insuper recrementa serosa subtus cutim, per musculorum & membranarum interstitia de loco in locum transferri aut prorepere solita, undequaque ad eos tendunt, & exitum inveniunt. Porro humores morbificos ad partes alias prius debi∣les, & diu afflictas deferri assuetos, fontanella in via constituta anticipat, adeoque ab illorum incursu partem modo hanc mo••o illam liberat, & munimenti instar ab hoste defendit. Hinc materies aut arthritica, aut ne∣phritica, aut colica, imo interdum paralytica, aut alias scorbutica, intra transcundum è mineris suis, ad nidos sive locos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, per Fonticulos non raro intercipitur; adeoque solitis morbi insultibus evitatis foras convehetur: nec minus emissarium hoc, tanquam colliciae ad derivan∣dam

uliginem excitatae, humores cuilibet corporis parti, aut regioni im∣pactos, ibidemque noxam facientes, inde sensim elutriant, adeoque dia∣thesin morbidam praecavent aut curant.

IV. 2. Ex variis hisce juvandi rationibus, quibus fontanellae in genere prodesse solent, facile colligitur ad quos potissimum affectus requiruntur; nam licet nullus fere occurrat morbus, cui hoc remedium aut noxium, aut inutile sit, attamen in quibusdam casibus plus quam aliis necessarium videtur. Ad singulos fere capitis morbos, tum externos, tum internos, etiam vulgo praescribitur: ad infantum ac puerorum motus convulsivos, ipsorum ophthalmiam, tumores strumosos, quinetiam ad adultorum, aut senum cephalalgias, affectus comat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, vertiginosos, aut spasm 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, unusquisque vel è plebe Fontanellam, instar omnium habet. Nec minus contra morbos pectoris hoc remedium praedicatur. Ecquis tussi, sputo cruento aut tabido, vel Orthopnoeae obnoxius, corio imperforato diu frui∣tur? Pariter etiam ad affectus imi ventris fonticuli commendantur. Nul∣lus fere hypochondriacus, aut mulier hysterica, nullus itidem Arthriticus, aut cachecticus, quin cutim multis in locis, plus quam murena perfossam habet. Immensi operis esset, aegritudines omnes, ad quas fontanellae ju∣vamen conferunt, hic particulatim recensere.

V. 3. At vero hoc remedium utcunque ex se utile & benignum, non omnibus congruit, neque igitur quibusvis indifferenter praescribendum erit: nam duo sunt hominum genera, qui tametsi aegrotarent, à fonta∣nellis excusari possunt; in quantum sc. Emissarium hoc in quibusdam evacuat nimis, inque aliis parum aut minus quam oportuit, atque inter∣ea dolorificum valde ac intolerabile existit.

VI. Fontanella interdum non bene convenit, quoniam nimis evacuat vel absumit humorem, aut Spiritus. Etenim observavi in nonnullis, fon∣tanellam in qualibet corporis parte excitatam, ichorem quantitate immo∣dicum, & qualitate vitiosum profundere: ex illa nimirum crebra vice, si non continue, latex aquosus tenuis, ac foetidus, pisum & integumenta saepe atredine inficiens in magna copia exudat; proindeque à nimio hu∣jus effluxu vires ac carnes atteruntur.

VII. Cujus ratio videtur esse, quod in quibusdam mala sanguinis & humorum diathesi praeditis, solutio continui facta, & à sanatione praepe∣dita, brevi in ulcus foetidum, & cacoethes degenerat; cujus latera fer∣menti acidi corruptivi naturam induunt; à quo sc. sanguinis illuc con∣tinue appulsi portiones inquinantur adeo & dissolvuntur, ut serum ejus sulphure soluto, aliisque corruptelis imbutum, à venis repudiatum, copiose illuc foras exundet. Porro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hoc Fontanellae inquinamentum, sanguini communicatum, totam ejus massam aliquatenus depravat, & exinde saltem (simulque ob nimium serosi laticis impendium) minus nu∣tritium reddit: porro à sanguinis sulphure juxta fontanellae parietes so∣luto, & cum sero effluente, ichor emanans adeo foetet & lintea denigrat. Fontanella quandoque ichorem haud immodicum profundens, spiritus, ac vires plus debito absumit; quod equidem ab effectu, & interdum non nisi à posteriori dignoscitur; in quantum sc. nonnulli dum fonticulum unum, aut plures apertos gerunt, languidi & macilenti perstant; ils vero occlusis, illico vegetiores ac magis torosi evadunt. Porro vulgaris obser∣vatio est, multos à fontanella prope caput excitata, subinde quoad visum defectu quodam, ac imbecillitate correptos fuisse; hinc ut eam prope∣diem occludere cogerentur: quod ideo contingere videtur, quoniam ubi spirituum penus exilis, & consistentia pertenuis est, parva horum, vel succi è quo procreantur, impendia, si modo sunt constantia, aegre fe∣runtur.

VIII. Caeterum alio, & quidem diverso respectu Fontanellae, prout

etiam vesicatoria, quibusdam interdicuntur, aut caute admodum praescri∣buntur; quia sc. cum parum aut minimum evacuant, locum in quo ex∣citantur, plurimum divexant. Nam quibus temperamento bilioso, aut alias calidiori praeditis, cruoris massa debito crassior, atque sero minus di∣luta, in compage strictior existit, in his solutione continui propter fonti∣culum facta, & reservata, sanguis ipse (siquidem quo evadat, serum non satis exuit) in transitu haeret, proindeque extravasatus, Phlogosin valde dolorificam ciet; ac interea cum talis fontanella ichoris perexiguum pro∣fundit, inutilis aeque ac molesta existit. Fonticulorum operatione, ac usi∣bus, eorumque indicationibus nunc designatis, ultimo ostendendum erit, in quo loco, sub qua forma, & quibus instrumentis excudi, & quomodo tractari debent.

IX. Fonticulorum loca constitui solent, secundum medendi fines, sive intentiones ab iis requisitas; qui potissimum sunt hi tres, sc. primo hu∣morum è toto corpore generalis evacuatio, secundo evacuatio & simul à particulari quodam membro revulsio; tertio evacuatio, & simul à mem∣bro particulari derivatio. Respectu prioris fontanellam in Brachio sinistro incîdi expedit; intentio secunda eam procul à parte affecta, & tertia fon∣ticulum prope ipsam excitandum postulat.

X. Propter hos fines, sc. modo hunc, modo illum, vel istum, fonticuli in quibusque corporis regionibus, viz. in capite, in pectore, ac abdomi∣ne, inque brachiis, ac cruribus, imo in plerisque singulorum partibus, vel per incisionem, vel cauterium, vel perforationem procudi, inque illorum foveis aut foraminibus, ut aperta serventur, pisa, vel pilulae ligneae, Tu∣rundae vel Teniolae indi, ac asservari solent. Corporis nostri partes, ac membra percurrendo, fonticulorum praecipua loca, ac genera nota∣bimus.

XI. Fonticulus in sutura coronali, per cauterium inurendus à qui∣busdam praescribitur; ac ad humores è cerebro, & integumentis ejus ex∣terius avocandos evacuandosque commendatur. Hoc quamvis nonnulli in familiari habent praxi, in pluribus tamen minus feliciter successisse comperi; adeo ut multos fonticulos ita in summitate capitis excitatos oc∣cludi praeceperim; atque hoc non sine ratione, aeque ac experientia edo∣ctus; quippe sanguis versus locum, ubi recrementa sua deponere assue∣factus est, faeculentias plures transfert, easque in tota vicinia, ac potissi∣mum in parte affecta (utpote debiliori & magis susceptibili) deponit; unde saepius morbum augeri potius, quam sanari contingit. Propter ean∣dem rationem, nempe ad humores à capite interiori ad extra derivandos, alii in Bregmate supra suturam sagittalem, aliique in occipite circa in∣itium lambdoeidis fontanellas excudunt: verum eadem contra haec, ac prio∣rem manet exceptio. Multo certe rectius materiam morbificam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 deponi solitam fonticulus in Brachio anticipat, in crure re∣vellit, & paulo infra caput excitatus, eam inde derivat. Hinc ad gravio∣res cerebri aut meningum affectus, infantibus, ac pueris, foveam nuchae incidimus; adultis, ac senibus cauteria ex utroque spinae latere, inter Ho∣moplatas applicamus; ibidemque duas fontanellas plurium pisorum ca∣paces, cum magno saepe commodo procudimus. Quoad foramina pone aures incisa, vel inusta, aut setaceum lobo ejus carneo trajectum, rarius haec emolumento, saepius vero molestiae fuisse observavi; in quantum sc. solutio continui in his locis facta, ichorem nec multum nec diu profundit; etenim fovea, aut foramen, quamvis piso aut pilula oppleta, cuticula in∣vitis omnibus succrescente obducetur.

XII. Fontanellae in dorso non solum ad morbos capitis, materiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 evacuando & derivando, sed insuper ad arthritin, nephritin, &

colicam omnem, morbi fomitem anticipiando, eamque dum ad nidos suos tendit, intercipiendo, egregie conferunt. Quod equidem per experimen∣ta, & observationes ab aegrotantium juvamine desumtas, plane compro∣batur.

XIII. Ad pectoris morbos fontanellae inter homoplatas, item in brachio, aut crure, ad humores versus pulmonem affluentes, evacuandos, aut anti∣cipandos, etiam propter eosdem illuc depositos avocandos, conducunt. Quomodo fonticulus in ipso Thorace, inter costas incisus, materiem tabi∣ficam à pulmone nonnunquam immediatius derivat, alibi ostendimus.

XIV. Abdominis regio ad fonticulum, in ulla parte sui gestandum, in∣habilis videtur. Attamen quorundam praxis, etsi rarior, ad affectionem quamque hypochondriacam, multum praedicata est, fonticulum amplum, & plurium pisorum capacem, supra Lienis regionem per cauterium inuri. Hoc in nonnullis sine magno commodo, certe non quantum talis remedii molestiae compensandae par est, factum novi.

XV. Per fontanellam in inguine, lumbaginem immanem, quibusque aliis remediis obstinatam; inque alio, affectionem Ischiadicam invetera∣tam feliciter olim sanavi. Enimvero emunctoria glandulosa illic loci constituta, sanguinis & liquoris nervei recrementa quamplurima imbi∣bunt; quae si ex illis, per emissarium idoneum protenus & continue a∣mandentur, multum hoc conducet ad partes vicinas à minera quavis mor∣bifica liberandas.

XVI. Femur, membrum mole amplum, fonticulis pluribus & ma∣gnis, qui sc. è toto corpore humores copiosos elutrient, gestandis satis idoneum videtur. Attamen non ita in multis succedit; partim quia ob figuram ejus instar coni inversi nimis declivem, deligatio pisum in fora∣mine continens non apta instituitur; & partim quia solutio continui in∣ter tendinum plurimorum concursus facta, saepenumero inflammatoria, & dolorifica evadit; proinde ut necesse interdum fuerit fontanellam inibi excitatam, propter doloris & claudicationis molestiam tollendam, rursus propediem occludi: attamen in quibusdam secus, ac melius habet, quia phlogosis non semper loco perforato supervenit; & caligas supra genu stringere solitis, deligatio eidem adhibita, immota perstat.

XVII. Porro circa fontanellam, non tantum in corpore, sed insuper in membro cui incuditur, locum idoneum deligere oportebit, quod impri∣mis Medici aut Chyrutgi periti judicium exigit; etenim sedulo caven∣dum erit, ne supra, aut nimis prope tendines aut vasa majora, cauterium aut incisio adhibeatur; caeterum non in ipso corpore musculi, sed in spa∣tio, sive interstitio inter musculos fonticulus excitetur; ubi foramen to∣tam cutim, ac uti Joannes Heurnius docte observat, eousque ulterius perva∣dere debet, donec musculi subjecti membranula exeditur. Quapropter haec 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, haud temere Agyrtis, aliisque Anatomiae ignaris committen∣da est; quoniam ab hac male peracta, non tantum boni omnis frustratio, sed exinde magna saepe incommoda, imo interdum usque ad vitae peri∣culum, eveniunt.

XVIII. Non est pro fonticulis excitandis, ut cauterium praeparandi & componendi modos, aut instrumenti incisorii figuram & usus, utpote quibusvis è plebe notissima, hic describere satagam. Attamen quo ritu symptomata, quae emissariis istis, postquam excuduntur, accidunt, eo∣rumque energeias impediunt, aut pervertunt, tractare oporteat, non abs re erit hic nonnihil disserere.

XIX. Cum plures & diversimodi affectus fontanellis contingunt, non ad eos omnes, sed tantum qui majoris sunt momenti, medela requiritur. Hac itaque imprimis opus erit, si quando parti aut loco ubi extat, inflamma∣tio supervenit. 2. Si foramen debito plus, aut minus ichoris profundit.

3. Si ulcus sponte exiccari, & subinde cuticula obduci; vel si illud carne spongiosa circa labia succrescente luxuriare aptum fuerit. Quoad minora vitia, uti cum ulcus in haemorrhagias crebras erumpat; vel si locum mu∣tans, in alium minus commodum irrepserit, cum multis aliis quibus prae∣varicari solet, non operae pretium erit hic advertere.

XX. 1. Inflammatio fontanellae frequenter accidit, eaque tam gravis interdum, ut sphacelum minetur, imo & nonnunquam inferat. Talis autem affectus aut foramini recens excuso supervenit, vel postea ob san∣guinem, & humores occasionaliter commotos, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ad focum istum irruenres contingit.

XXI. Cum fontanella primo excitatur, propediem ob continui solutio∣nem, & consequenter ob sanguinis in eo loco circuitum aliquatenus praepe∣ditum, Phlogosis quaedam, & molestia ulcerosa quibuscunque eveniunt. In aliquibus vero sanguine praefervido, seroque minus diluto praeditis, haec multo immanior succedit. Enimvero sanguis per arterias illuc ablatus, siquidem abscissis, simulque occlusis vasorum finibus, nec foras exire, nec per venas statim regeri possit, ibidem in transitu haerens, magis usque ac magis aggeritur, & demum extravasatus, atque cutis & carnis vicinae po∣ros omnes inferciens, ac implens, tumorem cum rubore ac calore intensis excitat; quo facto, aut sanguis ita aggestus, & extravasatus, brevi ob constipationem fit immobilis, proindeque à reliqua ejus massa quasi ab∣scissus extinguitur, & necrosin passus, parti sphacelum inducit: vel se∣cundo, cruor ita stagnans, quoad particulas suas quadantenus agitatur, ac stamma usque vitali potitus, ab eadem intensiori facta, velut excoqui∣tur, adeoque in pus abscessu evacuandum mutatur: Vel tertio, quod sae∣pius accidit, & in nostro casu semper procurari debet, sanguis Phlogosin acciens, in vasa reducitur, & circulationi per alios, in quos urgetur du∣ctus, restituitur.

XXII. Verum ut reducatur iste, haec duo erunt necessario requisita, sc. primo ut sero illuc ubertim affluente, seu potius in partem protruso, multum diluatur; dein secundo ut vasa pone tumorem inanita cruorem à sero dilutum, & repercussum absorbeant; etenim sanguis versus tumo∣tem compulsus, cum non ultra progredi, tamen ut mole diminutus re∣gredi queat, serum à se copiose amandat, inque loca obstructa propellit; quod cruorem stagnantem subiens, eum diluit, inque loca ejus succedens, eum retro in vasorum ductus adigit, illudque interea serum prorsum ten∣dens per poros exhalat, adeoque sanguine, qui extravasabatur, per serum diluto & remandato, ipsoque sero evaporato, tumor cum Phlogosi sensim evanescit. At vero si (prout in temperamentis calidioribus saepe assolet) cruor extravasatus, porisque impactus, sero copiosius ad pellen∣te non diluitur; haud tantum illic pertinaciter haerebit, sed Phlogosin immaniorem, cum febre, aliisque horrendis interdum symptomatis ac∣ciebit. Non ita pridem, cum Theologus insignis sanguine crassiori & ca∣lido praeditus, fontanellam in tibia interiori incisam habuerat; etsi cutis tantummodo secaretur, inflammatio brevi insequuta est, quae intra pau∣cos dies eo atrociter accrevit, ut vix remediorum quorumcunque usu, ne in Gangraenam cederet, impediri potuerit. Quapropter cum sanguis, ob solutionem continui extravasatus, atque seri, quo diluatur & reducatur affluxu carens, in Phlogosin immaniorem tendit, Fotus & Cataplasmata ex emollientibus exterius adhibita, saepe multum juvant; in quantum sc. particulae humidae lenes ab his deciduae, cruorem stagnantem subeunt, ac diluunt, adeoque blande commoventes, in vasa facilius redire faciunt; hinc ut ejusmodi applicationes humidae exterius habitae, seri interni ad cruorem diluendum requisiti defectum suppleant: attamen ut sanguis ita dilutus, ac in motum accitus, circulationi reddatur, insuper opus est vasa

eum exceptura satis inaniri, in quem finem praeter victum tenuem, Phle∣botomia & catharsis saepe necessarii sunt usus. Et quidem ex more so∣lenni cacochymicos, & plethoricos paulo ante, vel postquam fontanella ex∣cuditur, purgamus, & non raro iis sanguinem detrahimus. Nec tantum in fontanella recenti, haec remedia propter inflammationem praecavendam aut tollendam conveniunt, sed etiam utilia sunt, quoties affectus iste fora∣mini cutis antiquo superveniet. Si quando enim sanguis valde impurus simulque febriliter effervescens turgescentiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 inibit, saepe accidit eum recrementa, & faeculentias suas alias expurgari inhabiles, circa fontanellam exuere, ibidemque ab iis aggestis in circuitu praepeditum ex∣travasari, proindeque Phlogosin immanem acciere. Nuper talis affectio, in sene perillustri contingens ac ab initio neglecta, brevi in Gangraenam cessit; ex qua tamen remediorum appropriatorum, tum intra, tum extus sedulo adhibitorum, ope, non sine magno vitae discrimine evasit. Circa inflammationis, uti & Apostematis & Sphaceli Aetiologias, & remedia, posthaec forsan aliquando, de morbis cutaneis agentes, fulius dicemus. In praesenti alia fonticulorum symptomata perpendemus.

XXIII. 2. Si quando igitur fontanella ichorem nimium, qui plerumque tenuis, & valde foetidus, & nonnunquam discolor est, profundat, ita ut tam vasta humoris impendia, simulque graveolentia, vix tolerabilia, medelam exigant; in tali casu duae erunt praecipuae intentiones therapeuticae, sc. primo ut sanguinis mixtio, ne compages ejus in dissolutionem, & efflu∣xum serosum nimis apta foret, corroboretur; & secundo ut loci per Pon∣tanellam ulcerati tonus praeservetur, ac à fermento quovis putredinali vindicetur; adeo ut nullum miasma ibi reconditum sanguini inter cir∣culandum pertranseunti inguinamentum impertiat, à quo venenatus iste in partes illico secedat, serumque illic copiosius exuere cogatur.

XXIV. Prior iste medendi scopus, vix quidquam praeter catharsin ex intervallis moderatam, & rectam victus rationem praecipit; nempe ut ab omni crapula, & immoderatione, quoad alimenti copiam, qualitatem, & assumendi tempora; item specialius ut à vini tenuioris, pomacei, alio∣rumque liquorum acidorum, quibus sanguis fundi, ac in effluxus serosos cogi solet, temperetur. En imvero taliter affecti quemvis in victu errorem & inordinationem, molestia subinde circa fonticulum excitata, certissime luunt.

XXV. Propter loci ubi fontanella excitatur, tonum rite praeservandum, & à putredine quavis vindicandum, imprimis sedula detur opera, ut sor∣ditie omni vitata, tum solida foramini indenda, tum integumenta, sive ea sint emplastra, vel hederae folia, vel pannus vernice obductus, bis in die mutentur; nam in nonnullis quodlibet ex his cito foetorem contrahit, & illico fontanellae ulcus putere facit. Quod si hoc in putredinem tendit, statim loco pisi, aut pilulae ligneae, indatur pilula ex cera virginiana, cum santalo rubro & viridi aeris incorporatis, insuper & fotus ex decocto hype∣rici, millefolii, centaurio, &c. vesperi & mane adhibeatur.

XXVI. 3. Interdum accidit fontanellam, quasi fontem aridum, parum aut nihil humoris effundere: cujus ratio solet esse, vel quia foramen mi∣nus profundum cutim haud totam penetrat, quod sacile ipsum altius infi∣gendo curatur; vel ulcus, licet cavum satis ac amplum, usque tamen exiccum manet, quia serum è massa sanguinea, propter compagem hujus nimis strictam, non facile nec copiose abscedit; & tunc unicum reme∣dium est, solida, quae magis irritent, & vasorum ora insigniter vellicent, intra foramen gestare: in quem finem pilulae ex ligno hederae, aut buxo, vel ex radicibus gentianae, aut hermodactylorum parantur, & saepecum fructu adhibentur.

XXVII. 4. Saepe accidit fonticuli foramen nimis breve, & ichorem

parce exudans, cuticula cum piso incluso intus obduci, & cum fovea sanari; cu•• vitio remedium idoneum vix adhiberi potest. Quare fontanellam istam (potius quam in corium usque incassum desaevire) praestat occlu∣dere, aut in alium locum transferre.

XXVIII. 5. Fonticuli ulcus ad sanationem tendens, & ab ea prohibi∣tum, saepissime circa labia, & quandoque in cavitate carnem spongiosam accrescentem habet. Cujus ratio est, quod liquor nutritius ad arteriarum & fibrarum nervearum fines delatus, & ab ichore seroso non statim ablutus, ibidem haere••, & assimilari incipiens, utraque haec vasa ad cavitatem carne implendam protendit, inque haec carnis rudimenta & sanguis & spiritus animales copiose fluunt; atque sanguis interea illuc adyectus, pro reditu suo intra molem istam propagines ve••osas pro••udit attamen caro istae•• adhuc rudis & informis, quoad maximam partem à foramine exclusa, su∣pra marginem accrescit, cumque adeo altius assurgit, quam ut cute & cuticula de novo obduci & tegi queat, nuda usque ac spongiosa manet. Excrescentia haec satis facile, sc. pulveres escharoticos, ex alumine usto, colchothare, aut mercurio praecipitato, in spergendo curatur; hujusmodi enim pharmaca, acrimonia simul ac stipticitate carnem ita luxuriantem exe∣dunt, humorem nutritium repellunt, atque ora vasorum obserant. Quan∣do circa fontanellae marginem caro ista superflua continuo, ac multum ac∣crescit, indicio est illuc humorem nutritium, uberius quam excrementi∣tium profluere; proindeque in taliter affectis, emissarium istud non usque adeo beneficum fore. Quare sub hujus rationis praetextu multi re∣medium istud (plerisque certe innocuum, etsi non omnibus pariter utile ac commodum) valde aversantur. Praecipua ejus incommoda, item quae objiciuntur scandala, supra expendimus; restat tamen quoddam aliud juxta vulgi sententiam, seu potius errorem, contra fontanellas notabilis objectio, quam hic coronidis loco nunc ultimo discutiemus.

XXIX. Apud plures hic in Anglia (nescio an ita in aliis regionibus) opim•• nunc pervicax increbuit, fonticulum sive unum, sive plures, ad ste∣••ilitatem disponere. Quapropter feminis quibusque maritatis, & sobolem expetentibus, hoc remedii genus, utcunque alias ad sanitatem conducibile, religiose interdicitur: cujus tamen in terdicti ratio adhuc nulla profertur, sed tantum historiae mulierum quarundam cum fonticulis sterilium citan∣tur; cum aeque facile esset plures sine fonticulis pariter steriles, cumque ••••lis multas alias prolificas recensere; & quidem hunc potissimum elen∣chum contra opinionem istam (cum redargutione alia non opus sit) r••∣••o••quere soleo.

CAP. V.

De Affectibus Cutaneis, eorumque Remediis.

POst remedia cuticulam, & cutim 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nempe Fontanellas, & Vesicatoria, in superioribus tradita, methodi lege quadam ad partium istarum morbo••, & alia diversimoda remediorum genera pertractandu•• ducimu••; quorum certe utro••umque Aetiologiae, speculationis maxime jucundae, pariter ac utilis, materiem praebent.

II. Quoad partium istarum fabricas, ac usus, non est ut omnia in libris Anatomicis jam jam accurate descripta, & passim nota hic repetam. De Cuticula annotasse sufficiat, hanc pelliculam esse tenuem ac densam, exan∣guem & exanimem, utpote vasis & fibris destitutam, quae cuti cohaerens, ••am integit, & ab externis injuriis tuetur. Haec ubique perforata est, in cujus foramina, sudoris vasa excretoria hiant, quae Malpighius per micro∣scopium accuratius in spiciens, paulo ante hiatus ••uos, quibusdam quasi valvulis, pro sudore detinendo, aut liberius emittendo, donari asserit: verum has me latuisse fateor.

III. Cuticula per Phoenigmum, aut ignem detracta, cutis nuda, & ob vasa sanguifera rubens apparet. Est autem haec, membrana crassior, quoad maximam partem ex filamentis vasorum sanguiferorum, nervorum, sibra∣rumquo nervearum, varie inter se complicatis contexta, quibus glandulae numerosae, & lymphaeductus, sive sudoris, & vaporum vasa excretoria densissime interponuntur. Hujus substantia duplex à plerisque Anatomi∣cis perhibetur, exterior nervea, & interior carnea, seu potius glandulosa: pro hujus exemplari, mali Aurant••i cortex adducitur. Si cutis nuda per microscopium in spicitur, ex observatione Clarissimi Malpighii, primo se••e offert corpus reticulare, cujus crebris foraminibus continentur non solum ductus sudoriferi, sed & plurimae papillae pyramidales, per ordines paral∣lelos è cute erumpentes, & in cuticulam, ubi in plures velut fibrulas divi∣duntur, protensae; quas idem Author tactus sensorium statuit. In super his, substantia cutis habet glandulas plurimas, quibus mediantibus lym∣pha, sive materies hydrotica, ex arteriis per lymphaeductus sive vasa excre∣toria ad poros deducitur. Enimvero observavit accuratissimus Stenon singulis poris suas glandulas subjacere, quae juxta 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 usum, majo∣res aut minores existunt: sudor, aut vapores ex his per vasa excretoria foras constanter emanantes, papillas nerveas, ne forte arescant, in transitu suo madefaciunt.

IV. Quoad poros sive foramina sudatoria, per microscopium detegitur eos bini generis existere, sc. Majores in quibus plerisque radices pilorum consitae sunt, & per intervalla, ex utroque latere cujusque rugae cutaneae, or••ine parallelo disponuntur: vel secundo sunt meatus isti Minores, quo∣rum innumeri spatia omnia prioribus interjecta quasi punctis creberrimi•• adimplent. Enimvero tota cutis, cum r••gis suis, instar agri ab aratro sul∣ca••i, & dein cum ordinibus versis, seu potius obliquis occati, apparet; ita ut plano suae areae supra sulcos utriusque gener is eminentes, figurae ut plurimum Rhomboeidis existunt; & juxta quod sulci isti, cum rugis, sive areis, breviores ac minores, aut etiam profundiores ac majores ••uerint, textura cutis delicata sive tenuis, vel crassa sive levidensis videtur. Hujus constitutio licer plurimum nativitati, ac primogeneae staminum ac humo∣rum

concretioni debeatur, ea tamen propter diversimoda vitae insequen∣tis accidentia, mulcifariam alterari solet. Victus crassior, labores duri, aeris inclementia, ac imprimis caloris ac frigoris excessus, cutim asperiorem; etiam è contra educatio mollis & delicata tenorem ejus magis subtilem, ac leviorem reddunt.

V. Ut cutis magis tersa, polita, & aequabilis evadat, multum interest, poros ejus omnes humore benigno, miti, ac velut oleoso adimpleri; ita namque dum meatus omnes pleni, ac tensi fiunt, totius cutis planities lae∣vissima apparet: attamen si humor vitiosus poris istis suppeditatur, aut qui infuit benignus, nimis exhauritur, cutis proinde aspera & rugosa fiet. Quare si cujuspiam cute mollissima ac planissima praediti manus aqua sa∣ponara, lixiviali, calearia, aut etiam sanguine calenti aliquamdiu made∣fient, propterea mox humore salino, per sales alios è puris extracto, sulci & rugae illico majores & profundiores evadent: quare feminae delicatiores lavacra saponata, & quaevis alia cutim sulcantia, religiose evitant.

VI. Nec tantum humor è poris nimium exhaustus, sed etiam in lis su∣pra modum ac indebite retentus, cutim asperam ac inaequalem reddit. Foramina pilosa (quae & sudatoria etsi non unica, aut plurima ita fuerint) ob transpirationis beneficium, effluvia copiosiora constanter emittunt, quare majora semper illa, ac patentiora videntur; sin vero à frigore externo haec subito occludi contigerit, vapores intus coerciti, cutim circa eruptionum loca undique inflant, ac in moleculas attollunt: hinc si quando corpora nostra Boreae nuda exponantur, aut fluvio immergantur, superficies exte∣rior prius glabra ac mollis, mox cuti anseris deplumati similis, scabra & confragosa evadet. Proculdubio majora istaec foramina, juxta cutis sulcos parallel〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & velut quincuncis ritu seriatim consita, quasi totidem foveae, pro pilis velut arboribus conserendis instituuntur; ita namque in quadru∣pedibus, imo & in quibusdam hominis partibus hirsutis aliquatenus ha∣bent.

VII. His ita breviter de cuticula, & cute, quoad eorum fabricas & usus, designatis, via satis praestruitur ad indagandos & explicandos partium ea∣rundem morbos, & medendi rationes.

VIII. Itaque imprimis ad cuticulam, cum sit vitae ac sensus expers, morbi vix ulli proprie spectant. Haec interdum densa•• nimis diapnoen impedit; quandoque item propter accidentia quaedam in nonnullis locis nim is crassa & callosa evadit: verum ex se plane 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 minime aegro∣tat, attamen haec in causa est quod affectus quidam, forsan per evaporatio∣nem difflabiles, circa cutis supersiciem haereant; in quantum sc sangui∣nis, & humorum recrementa, & faeculentiae exterius propulsa, & totam cutim transgressa, cum ob cuticulae densitatem prorsus evaporare nequeant, super cutim extimam desixa, varias ejus discolorationes, & defaedationes producunt; cujusmodi imprimis sunt maculae Epheliaes dictae, nec non scorbuticae & malignae, item lentigines, & quaecunque aliae suggillatio∣nes, sine tumore, aut asperitate cutim, vel cuticulam notis, sive nubeculis quibusdam aspergere videntur.

IX. At vero quod ad ipsius cutis assectus in genere spectat, siquidem hi varii ac multiplices fuerint, sub vario respectu distingui solent, atque imprimis quod sint vel cum, vel sine tumore: posteriores hosce modo notavimus.

X. Assectus cutanei cum tumore, vel sunt universales, per totum corpus dilpersi, vel particulares in his, aut istis membris sporadice, & quasi for∣〈…〉〈…〉o excitati.

XI. Priores vel febri superveniunt, ut imprimis variolae, morbilli, alia∣que exanthemata maligna, quibus etiam accedunt infantium e••••lore centiae

volaticae; vel sine febre contingunt, uti imprimis pruritus, impetigines, & affectus leprosi.

XII. Tumores externi particulares, five sporadici, plerunque non meram cutim, sed & partes subjectas, sc. modo carnes, modo tendinosas, aut membranosas, ut glandulosas occupant, proindeque variae indolis ac for∣mae diversimodae existunt. Super his omnibus particulatim disserere, & singulorum Aetiologias & Therapeias designare, non modo integri tra∣ctatus, sed magni voluminis res esset: itaque impraesentiarum de affecti∣bus mere, aut maxima ex parte cutaneis (cujusmodi imprimis sunt ma∣oulae omnes, ac lentigines, nec non scabies sive pruritus, impetigines sive af∣fectiones leprosae) breviter dicemu〈…〉〈…〉de tumoribus cujusque generis spe∣ciatim edisserendi olim fortassis aliquando opportunitas dabitur.

XIII. Primo igitur (ut à maculis uti pathematis minoris momenti or∣diamur) occurrunt Ephelides dictae, quoniam ab insolatione potissimum ••••citari solent; atque idpropter in vere, ac aestate plurimum increbescunt, dirca hyemem rursus evanidae. Porro cum in formosioribus, ac cutim rarissimam habentibus maxime contingant, in iis praecipue locis, ubi cu∣••icula soli, ac aeri exposita, densissima est, sc. in facie, ac manibus maxi∣me 〈◊〉〈◊〉 punt. Coloris subflavi, aut fusci, circa magnitudinem morsus puli〈…〉〈…〉, inaequales tamen, & quoad figuram irregulares existunt. Pa∣rum aut nihil hae differunt à puncturis istis subfuscis, aut flavis, quas non∣nulli lentigines vocant, quae lentis magnitudine, faciei partes crebris quasi guttis insigniunt.

XIV. Harum materies videtur esse, humoris biliosi portio tenuior, vi solis illam attenuantis, & poros cutis aperientis, exterius prolecta; quae evaporari incipiens, in cute extima, aut cuticulae, quam partran∣sire nequit, concavo defigitur. Profecto has maculas à bile, aliisve san∣guinis recrementis flavis procedere indicio est, quod maxime familiares sunt iis quorum pili etiam flavescunt. Porro quod in complexione saepius pulcriori, ac praesertim in partibus soli, ac aeri expositis oriuntur, ra∣tio satis liquet; utpote quorum cutis rarior, humorem ab aestu solari ra∣refactum eousque transmittit, donec à cuticula densiori prope exitus loca sistitur. Hic affectus quoad valetudinis statum, nihil mali indicat, aut ominatur, & quamvis in apparentia nonnihil turpitudinis refert, id ta∣men compensatur, quatenus ita maculosos puriori constitutione praeditos significat.

XV. Praeter has maculas exiguas lenticulares, occurrunt aliae multo ampliores, supra palmae magnitudinem, quae cutim variis in locis, prae∣cipue vero circa pectus, & dorsum lituris modo fuscis, modo luridis, aut subnigris conspurcant. Hae certis temperibus, ac uti in multis obser∣vavi, certis in partibus exoriri, ac evanescere solitae, vulgo maculae He∣paticae dicuntur, iisque plurimum insigniti, jecur minus sanum, aut saltem haud bene sanguificum habere creduntur; quod tamen sub hac ra∣tione verum non est, at solummodo quatenus humores biliosi, cum non satis intra hepar à massa sanguinea secernuntur, ad cutim protrusi, eam ita discolorant: quod vitium quodammodo etiam lieni imputatur; e∣nimvero defaedatio haec oritur, eo quod sanguinis faeculentiae, ac recre∣menta, cum non satis à secretionum officinis excipiuntur, una cum sero, quo diluuntur, ad cutim feruntur, ibidemque sanguine exuta, ac à sero∣so latice inter evaporandum derelicta, circa poros extimos & foraminula (tanquam lanugo muscola fluvii angustiis h••rens) defiguntur.

XVI. Liturae istae potissimum in aestate apparent, & maxime supra pe∣ctus & dorsum, viz. quo tempore & quibus in locis homines ad sudandum sunt plurimum apti: ipse nimirum latex serosus, qui faeculentias istas è massa sanguinea in cutis angustias provehit, eas penitus evaporate inha∣biles,

illic relinquit. Affectio haec nihil mali conjunctum habet, neque enim morbi praesentis symptoma est, nec ullum brevi futurum porten∣dit; porro cum locis plerumque tectis obveniens, nullam deformitatem, aut molestiam adfert, curatione ejus parum aut nihil opus esse videtur; sed quoniam apud vulgus opinio increbuit, Hepar ob maculas istas insi∣gniter periclitari, & medicinam necessario requirere, idcirco ut qui∣busdam pharmaca importune efflagitantibus satisfiat, praeter cosmetica externa, etiam Remedia hepatica interna praescribere solemus: quorum usus etsi non admodum necessarius, quia tamen exinde sanguinis depura∣tio, & viscerum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sataguntur, haud prorsus inania existunt. Medicamenta interna ad hunc finem utilia, supra inter remedia Hepatica describuntur: externa sive Topica prorsus eadem in his, ac in aliis qui∣busque macularum generibus conveniunt; quorum formulas quasdam se∣lectas subdemus.

XVII. De maculis pestilentialibus, uti & scorbuticis, cum alibi ex pro∣fesso egimus, non opus erit hic eadem repetere; praesertim quoniam ad has methodus prorsus alia, quam ad modo descriptas requiritur; qua∣tenus nimirum, in uno macularum genere, medicamenta fere tantum externa, absque splanchnicis aut cardiacis, inque altero tantum interna, sine ullis cutaneis adhiberi solent.

XVIII. Itaque ad maculas Ephelidas, lentigines, & hepaticas vulgo dictas, ars Decoration is proprie spectat; & propter haec cutis deturpamina tollenda, sine quavis medendi methodo, pharmaca tantum Cosmetica praescribuntur. Horum apud Dominas Curiosas, aliosque de cute curanda solicitos, cum ingens ubique & uberrima sit seges; ea tamen omnia, quatenus duas solum medendi intentiones respiciunt, ad bina haec capita reduci possunt: illa nimirum aut cutis ac cuticulae poros aperiendo, atque hanc interdum excoriando, humorem exterius attrahendum & prorsus e∣vaporandum moliuntur; vel è contra, & saepe non minori cum successu adhibentur illa, ut materiem maculosam è cute repercutiant, ac intus a∣digant. Topicorum utriusque generis formulas quasdam ordinarias ratio∣naliter inventas, & non raro sat feliciter usurpatas, hic ordine subdemus, quandoquidem non licet sine magnatum offensa, secretiora artis cosmeti∣cae mysteria detegere, & apud vulgus profanare.

XIX. Primo igitur ad cutim detergendam, & materiem macularum foras extrahendam,

Rec. Lixivii è sale Tartari minus saturati Unc. iv. olei Amygdalarum amararum per expressionem facti q. s. in tali proportione misceatur, ut totus liquor illico lactescat, ac ita perstet; cum hac mixtura partes affectae mane, & vesperi illinantur, & blande confricentur.

Rec. Radic. Ari, Bryoniae, Sigil. Solomonis recentium, ana Unc. j. pul. sem. foenugraeci Drach. j. Camphorae Drach. ss. simul contusis assunde olei Tartari per deliquium Unc. iij. f. expressio, applicetur cum petia intincta, bis in die.

Rec. Sulphuris vivi pul. Unc. j. Saponis nigri Unc. ij. ligat. in petia, suspend. in Aceti lib. j. per ix. dies, dein in usum adhibeatur, loca affecta bis in die abluendo, & conscicando.

XX. Secundo propter alteram intentionem, sc. maculas è cute discu∣tiendas, earumque materiem repellendam, ac intus adigendam, lac virginis eelebre apud antiquos remedium fuit, & etiamnum à pluribus commenda∣tur, ac in usum adhibetur. Hujus praeparationes satis innotescunt, nempe solutio Lithargyri in Aceto destillato facta, ab olco Tartari per deliquium affuso, in liquorem instar lactis albicantem praecipitatur, quo facies, & manus bis in die,

laventur, & blande confricentur. Medicamentum huic simile aut idem, saltem ejusdem virtutis, paratur ex solutione minii, vel cerussae, in eodem menstruo facta, & cum aqu. Aluminis aut salis Gemmae praecipitata. Vel,

Rec. Camphorae incis. Drach. ij. teratur in mortario vitreo, sensim affunde succum unius Limonii, dein adde Vini albi lib. j. f. Colatura, & Camphora residua, petia ligata, in vitro suspendatur.

Rec. Virdis aris Unc. iv. affunde Aceti vini albi lib. ij. cucurbitae vi∣treae indita destillentur in calore arenae: phlegma primo extillans ad usum serve∣tur, quo facies illinatur bis in die. In hunc finem etiam ros aut phlegma, vi∣trioli per se destillati egregie convenit. Sufficit nonnullis aqua florum fabarum, aut fumariae simplici stillatitia, aut etiam vitis succo limpido è ramis ejus verno tempore sectis extillante uti. Attamen feminae curio∣siores, & artem cosmeticam maxime callere prae se ferentes, vix ullis remediis cutaneis, nisi mercurialibus contentae sunt; quapropter aqua sequens ad omnes faciei turpitudines commendatur, & ab Empiricis magno pretio venditur.

Rec. Merc. Sublimati Unc. j. pulverisat. ponatur in vase stanneo cum aq. fontan. lib. iij. stent per xxiv. horas, cum spatula lignea subinde agitando donec totus liquor nigrescat, qui tamen per chartam Emporeticam colatus limpidus evadit: cum petia aut pluma huic intincta, facies semel intra diem unum, aut alterum blande obducatur.

XXI. Medicamentum hoc contra turpitudinem quamcunque cutaneam insigniter juvat; quatenus nempe humores intra porulos & foraminula, ut ut minutissima impactos expedit, salium aut sulphurum combinatio∣nes inveteratas & pertinaces dissolvit, totamque ubi applicatur cutim quoad meat us ejus male conformatam restituit, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 facit. Quapro∣pter non tantum ad faciei maculas abstergendas, sed etiam ad pustulas, & ruborem ejus nec non affectus erysipelat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tollendos utile est. Por∣ro interdum accidit, plerasque faciei partes, praesertim vero nasum & frontem, punctis nigricantibus creberrimis, quasi à pulvere pyrio exploso inustis, insigniri: quod tamen inde procedit, quia foramina sudatoria, modo humore atro crassiori, modo vermiculis capita nigra habentibus im∣plentur (quae quidem animalcula è poris expressa, & soli exposita, vivere & se movere facile cernuntur) atque in tali cutis affectione, lotiones, aut litus nulli praeter mercuriales prodesse solent: attamen huic melli aculeus plus nimium malignus saepe praesto est; namque hydrargyri particulae, una cum salibus (à quibus in minutias dividuntur, acuunturque) faciei ap∣plicatae, materiam inde noxiam & defaedatoriam poris excutiunt, ac depel∣lunt; eam vero intus repercussam insequuntur, & propediem sanguini & li∣quori nerveo (quorum crases laedunt,) se facile insinuant; quinimo ho∣rum commeatu saepissime cerebro, & nonnunquam praecordiis, & parti∣bus aliis virulentiam suam non raro postea indelebilem imprimunt. Hinc frequens observatio est, feminas aut viros cosmetico mercuriali diu ac multum utentes, vertigini, & affectibus spasmodicis, aut paralyticis obnoxios fieri, eorumque dentes nigricare, & nonnunquam vacillare.

CAP. VI.

De Psora, sive Scabie cum pruritu.

POst Cutis affectus simpliciores, qui nempe sine tumore, aut ulceratione contingentes, eam solummodo apparentiis maculosis defaedant, jam ordine dicendum erit de pathematis gravioribus, & continuitatem solven∣tibus; atque imprimis de Psora sive Scabie, quae in variis, & crebris to∣tius corporis locis, cutim pustulis sive eruptionibus exiguis, modo siccis & saepe squamosis, modo humidis ac ad ulcerationem dispositis, cum pru∣ritu valde molesto infestat; atque hujusmodi affectio propriissime istius partis morbus est, utpote quae in ipsa cute propter contagium externum saepe incipit, & frequenter per remedia quaedam tantum cutanea sanatur; saltem utriusque ratio eatenus tenet, ut raro aliter perfecte aut suscipiatur, aut curetur.

II. Psora sive scabies vulgo describitur esse, pustularum in toto corpore sparsim eruptio, ab humore acri & falso, intra poros cutis aggesto proce∣dens; & exinde ut discutiatur, ob pruritum insignem, scalpendi necessita∣tem inducens.

III. Ut morbi hujus causas, & symptomatum rationes rite investige∣mus, paulo altius de materie 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & causa ejus conjuncta inquire∣mus, nimirum ut innotescat, cujusmodi sit humor iste intra cutim aggestus, quo pacto illic aut generatur, aut aliunde adveniat, dein quibus poris aut loculis contineatur, & quomodo foras erumpere nitens pruritum adeo molestum creat.

IV. Itaque circa hujus morbi ortum, ut non cum veteribus jecori, vel lieni, culpam nimium imputemus, materies ejus non esse quilibet humor singularis, è quatuor vulgo suppositis, viz. non pituita, nec bilis flava, vel atra, nec etiam ipse sanguis per se extravasari aptus; porro nec illa 〈◊〉〈◊〉 duobus vel pluribus horum simul mixtis constare, videtur. Enim vero ut dentur tales humores, ex iis tamen si morbus hic sem per constet, non ita facile per merum & leve contagium suscipi, aut litu solo curari possit. Quamobrem potius opinari fas sit, materiem morbificam esse humorem lymphicum, in glandulis cutaneis constanter residem; attamen ab indole sua genuina, sc. salino volatili in acidam aut alias vitiosam degenerem•• Enim vero cum huic ita depravato, & perpetim evaporanti, supplementa continua à sanguine adveniant, latices isti, vetus & recens, non facile con∣gruunt, aut uniuntur; at salium dissimilium ritu mutuo effervescentes, in materiem recrementitiam coagulantur, quae poros cutis implens ac di∣stendens, ubique passim in tumores attollit; insuper sanguinem in trans∣itu nonnihil impedit, & extravasari cogit. Hinc pustulae crebrae excitan∣tur, & quatenus materies ista in ichorem facessens, à sero & sanguine sub∣sequentibus, usque prorsum & foras urgetur, in moleculas assurgunt; dein spiritus animales fibras nerveas, ut ichoris istius excretionem promo∣veant, inordinate subeuntes, molesti pruritus sensum efficiunt.

V. Profecto humorem quendam lymphicum in glandulis cutaneis, qu•• singulis foraminibus sudatoriis subjacent, propter usus quosdam recondi, quin & juxta copiam, & moram ejus diversimodam, glandulas has plus aut minus turgidas existere, inspectio Microscopica planissime detegit. Latex iste à sanguine per arterias in glandulis hisce deponitur, nempe ut farcinula hac exuta, facilius iste per venas redeat, interim illic repositus,

suos usus habet, sc. imprimis papillas miliares, quae cum fibrillis suis ner∣veis substratae proprium tactus sensorium sunt, continue madefaciens, ab ariditate qua sensatio impeditur praeservat; insuper idem effluvia adusta à sanguine accenso perpetim decedentia, juxta cutis transitum humiditate quadam imbuit, & halituosa reddit; dumque adeo laticis hujus pars cum sanguinis effluviis continue evaporat, impendia ista per lympham usque recentem à sanguine arterioso (uti dictum est) jugi exutam reparantur.

VI. Attamen haec cutaneae regionis Oeconomia non ita regulariter usque servatur, quin humor iste glandulosus, ab indole & functione sua desciscene, non modo in cute, sed interdum in toto corpore affectiones praeternatura∣les diversimodas excitabit. Hic lentescens, inque loculis pertinacius hae∣rens, diapnoen obstruit; ab eo nimis ubertim foras exundante sudatio im∣modica, ab eodem intus restagnante diuresis debito copiosior procedunt. Porro ad scabiem, & eruptiones pustulosas quod spectat, humor iste cùm pluribus, ita potissimum tribus hisce modis depravari, proindeque diathe∣sin cum sero à sanguine recens affu so coagulativam inire solet: viz. Primo ipse sanguis valde impurus, simulque dissolutus, corruptelas & recrementa sua ubertim in glandulis cutaneis relinquit, quae ibidem fermenti magis corruptivi naturam induentia, cum succis aliis adventitiis, aut pertrans∣euntibus effervescunt, & varie coagulantur, adeoque non solum affectus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, verum & leprosos diversimodos pariunt. Hinc piscium cru∣statorum, quin etiam aliorum, & quadrupedum salitorum, & sole aut fu∣mo induratorum comestio crebra & assidua, item potus incongrui, & pharmaca venenata assumta, eruptiones cutaneas passim, & non raro hor∣rendas cient.

VII. Secundo humor glandulis cutaneis aggestus, interdum mera sta∣gnatione non tantum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sed etiam frequenter 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; eva∣dit; quare non tantum diu incarcerati, sed etiam qui vitam sedentariam agentes, squalori insuper, & praedori assuefiunt, praedictis affectibus obnoxii degunt; quatenus nempe latex cutaneus minime eventilatus, liquorum putrescentium ritu, mera stagnatione corrumpitur, adeoque fermenti 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 indolem addipiscitur; cui insuper à sanguine perinde etiam de∣pravato putredinis complementa accedunt.

VIII. Tertio si for san hae causae defuerint, ut cutis humor glandulosus nec à sanguinis vitio, nec propria stagnatione labem ullam contrahat, at∣tamen miasma virulentum ab extra communicatum, eum quoad morbos istos nihilominus prolificum reddit. Ex observatione maxime vulgari hoc liquido constat, in quantum maxime sani, & constitutione optima prae∣diti, vix unquam in eodem lecto ubi scabiosus simul decumbit, aut nuper decubuit, impune dormiunt: nec ita tantum, quin & scabiosorum sudaria aliis in eodem lavacro lotis, ejusdem affectus saepe contagium impertiunt. Nullius certe morbi labes (peste tantum excepta) facilius, aut certius quam Psorae propagatur.

IX. Quod si hujus ratio inquiratur, statim occurrit, liquorem miasmatis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 susceptivum ad illud maxime exponi & facillime disponi; ad utrum{que} certe multo promtius quam aut sanguinem, aut succum nerveum. Enim vero cutis latex glandulosus, in extima corporis superficie scatens, ato∣mos quascunque per foramina & meatus ubi{que} patentes intromissas, primo imbibit, & à sanguine anticipat. Porro quod iste à contagio scabioso tam cito inficiatur, faciunt tum fermenti communicari activitas, tum liquoris glandulosi ad degenerandum eo modo proclivitas. Enim vero effluvia à cutis scabiosae efflorescentiis decidua, satis apte comparantur cerevisiae floribus, summitatem ejus quasi pellicula extrema occupantibus; quorum si portio per quam minima inde demta alteri cervisiae novellae infermentatae com∣mittatur,

totam illico massam quantum vis magnam fermentat, a•• in Ii∣quoris unde adimitur indolem commutat. Magna certe energeia est, quam particulae, utcunque minimae aut paucae, ad summam activitatem evectae praestare valent; praesertim vero si in liquorem (cujusmodi est cutaneus) 〈◊〉〈◊〉 particulis subtilibus cujusque generis, tum à sanguine tum à succo nerveo delibatis, conflatum, proindeque citissime fermentari aptum inciderint. Ubicunque igitur miasmatis praedicti effluvia, corporis sani parti cuivis externae impinguntur, imprim is humorem cutaneum tantum illuc loci consitum inficiunt, deinde vero hujus ita infecti particulae, à sanguine ve∣noso susceptae, & mox arterioso traditae, per totum corporis habitum dif∣funduntur, adeoque brevi humoris istius totam massam coinquinant, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 efficiunt.

X. Ex his de Psorae causis tum conjunctis, tum procatarcticis explicatis, symptomatis primarii, sc. eruptionis pustulosae, ratio satis liquet. Quoad alterum vero, sc. pruritum, cum sit sensio molesta, ut ratio ejus formalis iunotescat, considerare oportet, ad quod sensorium proprie spectat, & cu∣jusmodi ejus assectio sive passio fuerit.

XI. Circa haec, primo certum est pruritum ad sensum Tactus pertinere; atque hujus instrumenta primaria esse papillas miliares, earumque fibrillas per totum cutim dispersas, supra ostendimus. Insuper hoc sensu fibrae omnes nerveae ubique per totum corpus dissusae donantur. Attamen cum Tactus duae sint passiones supremae, & quasi genericae, sc. Dolor, & Vo∣lup••as, merito ambigitur, cuinam ex his Pruritus referri debeat. Pro cu∣jus solutione ostendere oportet, quo ritu spiritus animales Tactus sens••∣rium incolentes afficiuntur in dolore, quomodo item in voluptate: deinde eorundem gestu etiam circa pruritum desiguato, facile constabit, cujus di∣tionis haec passio fuerit, & in quibus ejus natura, & fiendi modus consi∣stunt. Haec quamvis in digressu si plenius & forsan ad taedium usque ex∣ponam, ignoscat lector, quoniam Aetiologia haec ad aff〈…〉〈…〉us plerosque externos tum dignoscendos, tum curandos perquam necessaria vi••etur. Dolor à Tristitia distinctus, & ad Tactum pertinens, definiri solet, sensio m••lesta à continui solutione procedens. Et quidem exoritur iste, quoties, & quatenus sensibile incongruum, aut improportionatum, sensorio isti ap∣plicatum, sibras ab invicem dividit & divellit; proindeque spiritus ani∣males in iis hospitantes à solita & placida emanatione sua repellens, ab ••nvicem distrahit & quasi in fugam vertit; dein propterea statim, quate∣nus iste spirituum exterior repulsus, continuata aliorum serie ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 communicatur; spiritus illic degentes in parem confusio∣nem ciet, & doloris, sive molestiae exterius inflictae, perceptio efficitur. Re∣••era tota spirituum animalium quae dolore afficiuntur series, quasi animae sensitivae membrum quoddam singulare, ab objecti impressione velut anxietatem concipiens, cum molestia corrugari, inque dimensionem mi∣norem sese contrahere cogitur.

XII. Cum solutio continui doloris causa statuitur, non ita intelligen∣dum est, ac si affectio haec tantum à vulnere, aut plaga corpori inflicta cie∣retur, namque eadem à frigore, calore, flatibus, à sanguinis aliorumque humorum extravasatione, aut alicubi aggestione, saepe membri conforma∣••o••e adhuc integra manente, passim induci solet; in quibus casibus licet continui partes, ac imprimis fibrae & filamenta nervea, minime praescin∣danrur, ista tamen in omni doloris affectu aut ab objecti pressione, aut à par∣ti••••lis alienis cuneorum instar adactis, à solita positione divelluntur, inque ••••nsionem nimiam, aut distorsionem, aut divulsionem adiguntur; pro∣••••deque spiritus incolae, à mutuis amplexibus divulsi, & dissipati, gravate 〈◊〉〈◊〉, & molestiae sive doloris passionem ineunt.

XIII. Dolori opponitur Voluptas, estque sensionis modus isti plane contrarius; qui nempe oritur, quatenus blando mulcimine supra senso∣rium facto, spiritus illuc consluunt, & mox densius conglobati, & delecta∣tione quadam perfusi, in organo quasi exultant & conjubilant: dein qua∣tenus spiritus intra corpora striata insimul parem ovationem ineunt, vo∣luptatis perceptio accietur.

XIV. Maxima voluptas quae Tactui affertur, in eo consistit, ut doloris causa amota, partes ab ea prius affectae temperiem & conformationem pri∣stinam recuperent; ita namque spiritus animales prius fugati, & ab invi∣cem dispersi, se recolligunt, & ad loca quibus exularunt, copiis duplicatis ••••ruentes, qua•••• ad ovandum se accingunt. Hinc Peripa••e••ici voluptatis rationem formalem solummo••o in molesti cujusdam remotione posue∣runt; uti ••um frigoris, aut caloris excessus, à statu opposito, & magis con∣gruo excipitur. Profecto objectum tangibile (siquidem hoc crassum us∣que ac hebes fuerit) vix aliud (〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 si exceperis) spiritus anima∣les ad sensorium conglobatim allectat, nisi quod eorum confusioni praece∣denti succurrit.

XV. Ex his circa passiones istas ita designatis, facile constat, pruritum, quoad rationem ejus formalem plene & perfecte, nec dolorem esse, nec vo∣luptatem; verum imperfecte, & inchoative, de utroque statu participare. Enimvero materies 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 intra cutis poros aggesta, & pluribus in locis continui solutiones faciens, versus dolorem inclinat: attamen cum illa sit volatica, mobilis, & versus exitum properat, idcirco spiritus animales à fibris etiamsi divulsis non fugantur, cum molestiae sensu retro vertuntur; verum è contra, quasi humore infesto se potiores, eique ejiciendo pares sentirent, intra sibras cutaneas densius, sed inordinatim agglomerati, eas varie convellunt, deducunt, quo citius materiem morbificam excutiant, & foras depellant. Quapropter quatenus spiritus animales minime fugati, aut repulsi, sed extrorsum conglobatim in tactus organa con••••uentes, ibidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & tumultuarie se gerunt, atque fibras sensiles velut ti∣tillando, in leves spasmos cient, non voluptas, verum sensio molesta, quae item nec dolor est, sed passio ab eo plane diversa exoritur. Quam∣primum au••em fricando aut scalpendo, spirituum copiae ubique circa sen∣sorium aggregatae melius disponi, ac quasi in ordinem redigi incipiunt, maxime exinde voluptatis persensio inducitur. Quare pruritus medius quidam inter doloris & voluptatis initia status, sive spirituum ab illius rudimentis versus hujus complementum transitus videtur. Verum à Physi∣ologia hac parerga, ad pathologiam nostram revertamus. Ex supra dicti•• facile erit morbi hujus differentias colligere.

XVI. Primo igirur Psora quoad originem suam, aut per contagium accipi∣tur, aut propter malam victus rationem, incendiculum & fomes ejus à chylo & sanguine vitiosis communicatur, vel ob paedorem & transpirationis defe∣ctum in ipsa cute generatur: quibus addere licet, infantes quandoque hanc labem à parentibus haereditario contractam nanci••ci.

XVII. Secundo eruptiones cutaneae quoad formam suam, juxta diversi∣modas affectorum constitutiones variant: nam in quibusdam temperamenti ficcioris biliosi aut melancholici, scabies tantum sicca, & quatenus ob seri desectum minus evaporat, cum pr〈…〉〈…〉 non adeo molesto excitatur; in aliis vero temperamento humidiori, & sanguine impuriori praeditis, exanthemata plurima ichore imbuta, & summe prurientia, ad scalpen∣dum vaide irri••ant, & propter ulcera inde concitata, pr••ritus s••binde in dolorem commutatur.

XVIII. Quoad prog••osin, licet hic morbus e•• se nunquam exitialis, aut valde periculosus, & cura••u semper sacilis existit: attamen saepe malum

eventum habet: in quantum sc. diu continuatus, & sanguinem & liquo∣rem nerveum summe depravat, atque ab eo confestim sanato, propter ma∣teriem, dum poris excutitur, intus susceptam, praecordiis & cerebro, aliisve partibus nobilibus labes perniciosa infertur.

XIX. Maximum à scabie periculum pueris & cachecticis imminet; utpote in quibus utrisque, labes ab humore cutaneo partibus nobilibus facilius imprimitur, quae deinceps cum lues exterior 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 deletur, intus manens, non nisi larga pharmacia, (cujus neuter capax aut patiens est) penitus expugnari potest; quapropter tales omni cura & diligentia adhibita, à scabiei tanquam à pestis contagio praeservari debent.

XX. Circa scabiei sive Psorae curationem duae occurrunt primariae in∣dicationes, ac utraque duplex, viz. prima curatoria haec duo respicit, ut humor glandulosus (fermento ejus corruptivo penitus extincto) ad de∣bitam crasin reducatur. Secundo dein, ut ipsius cutis pori & meatus, concretionibus ichorosis liberati, conformationem pristinam seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 recuperent.

XXI. Indicatio secunda praeservatoria haec duo praecavet, sc. prima, ne Psorae impuritates & miasmata corruptiva è cute (dum fermentum ex∣purgatur) excussa, in sanguinem ac liquorem nerveum regurgitent, iisque non tantum dyscrasias, sed insuper (ut saepe assolet) cerebro aut praecordiis noxam graviorem inferant. Secundo item navetur opera, ut humorum & partium nobilium labes à materie 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 prius contractae, dum cutis vitia emendantur eradicari possint.

XXII. Omnes hae medendi intentiones, per remedia tum interna, tum externa simul usurpata, una complicari, aut saltem intercalari debent; nempe ut materies morbifica loculis suis excussa, in nullas uspi∣am latebras secedere, & delitescere queat, quin ex omni parte, intus & foras per medicamenta, impetita in totum amoveatur; itaque purgantia hanc medendi methodum inchoare semper & finire debent. Quanquam Helmontius pharmaciam catharticam cum magna pompa exagitat, & quasi trium phatam ducit, quia per se scabiem non curat, affirmare tamen licet, morbum hunc sine medicina ista, vix unquam facile, nunquam vero tuto sanari. Porro Phlebotomia, nisi aliquod contradicat, mox ab initio celebre∣tur; insuper his alterantia quae sanguinem purificant, & viscera corrobo∣rant, ac contra materiae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 incursus muniunt, vices suas habeant; atque interea linimenta, aut Balnea, aut alîus generis remedia Topica, & proprie cutaneaadhibeantur: utpote sine quibus non tantum Cathartica, & Phlebotomia, sed & Diaphoretica, Diuretica, imo remedia quaecunque fanguinem ac humores evacuantia, aut alterantia, incassum cedunt. Me∣dicamentorum cujusque generis modo recensitorum, formulas quasdam selectiores subdemus. Et primo ad Catharsin rite moliendam, detur ab initio pharmacum purgans, aut emeticum; item, post Phlebotomiam (si opus fuerit) celebratam, Apozema, vel cerevisia cathartica, sumatur per vij. vel viij. dies.

Rec. Electuarii Diacarthami Drach. iij. spec. Diaturbith cum Rhabarbaro Drach. j. cremoris Tartari, salis Absinthii, ana Scrup. ss. syrupi de Pomis purgant. q. s. f. bolus sumend. cum regimine. Vel,

Rec. Sulphuris Antimonii gr. vij. Scammonii sulphurati gr. viij. cre∣moris Tartari Scrup. ss. f. pulvis.

Rec. Radic. Polypodii qu. Lapathi acuti praepar. ana Unc. j. foliorum Sennae Drach. x. Turbith, Agarici, Epithymi, ana Unc. j. sem. Carthami Unc. ss. Santali citrini Drach. ij. sem. Anisi, Carvi, ana Drach. ij. in∣cisa & contusa digerantur clause & calide in Vini albi lib. iv. per xxiv. horas,

liquor clarus effundatur, sine expressione, dosis Unc. vj. per se, vel cum cochl. j. Syrupi ex Epithymo. Vel,

Rec. Ingredientia praedicta, & coquantur in aq. font. lib. vj. ad medieta∣tem, dein adde vini albi lib. j. & statim coletur, f. Apozema, detur eodem mode. Vel,

Rec. Radic. Polypodii qu. Lapathi acuti, ana Unc. iij. Sennae opt. Unc. iv. Epithymi, Turbith, Mechoac. ana Unc. ij. Santali citrini Uno. j. sem. Coriandri Drach. vj. s. a. praeparentur, f. sacculus pro iv. congiis Cerevi∣siae, post v. vel vj. dies hauriatur, & sumatur ad Unc. xij. plus, minus, omni mane per viij. vel x. dies.

Pro potu ordinario doliolum iv. congiorum impleatur cerevisia tenui, cui imponatur sacculus sequens.

Rec. Summitatum Tamarisci, Fumariae siccat. ana M. iv. radic. Lapathi acut. siccat. Unc. vj. corticis Solani lignosi Unc. ij. incisa & contusa, misce. Vel, sumatur Bochetum ex decoct. Sarsaparil. Santalo, cum rasur. Eboris, C. cer vi, Liquiritiae, &c.

XXIII. Ad remedia alterantia quod spectat, praeter cerevisiam medica∣tam pro potu ordinario, non multis aliis opus videtur, sed tantum ut recta victus ratio observetur, vitando cibos salitos & piperatos, pisces crustatos, aliosque muria condîtos; etiam à vino, aquis ardentibus, cerevisia for∣tiori, & à liquoribus quibusque sanguinem incitare nimis ac fermentare aptis temperetur. In psora contumaci & corpus cacochymicum occupante, expediet electuarium sequens cum aqua destillata bis in die exhibere.

Rec. Conserv. Fumariae, radic. Lapathi acuti, ana Unc. iij. Trochise. de Rhabarbaro, specierum Diatrion santal. ana Drach. iss. salis Absinthii Drach. j. vitrioli Martis Scrup. iv. cum s. q. syrupi è Cichoreo cum Rha∣barbaro, f. Electuarium, dosis Drach. j. ad Drach. ij. bis in die superbiben∣do aq. destillat. sequentis Unc. iij.

Rec. Summitatum Abietis M. vij. folior. Fumaria, Agrimonia, Elati∣nes, Epatica, Becabung. ana M. iv. radic. Lapathi acuti lib. ij. corticis Sam∣buci, M. ij. cortices exteriores vj. Aurantiorum. Incisis, & contusis affunde seri lactis cum cerevisia media facti lib. viij. destil. organis communibus, li∣quor totus misceatur.

XXIV. Unguenta cuti illinenda communissime, & efficacissime, pro scabie curanda praescribi solent; attamen quae aliis plerisque tumoribus, aut ulceribus adhibentur, minime hic juvant; verum Sulphur, ejusque praeparata, in hoc morbo virtutem quandam specificam habere videntur, adeo ut linimenta fere omnia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ingrediuntur, & totius composi∣tionis basis sunt. Receptum apud vulgus maxime tritum est hoc.

Rec. Pulveris, aut flor. Sulphuris, Unc. ss. Butyri non saliti Unc. iv. Zin∣zib. pulv. Drach. ss. f. linimentum.

Paulo elegantius, etsi non multum efficacius ad hunc modum praescri∣bitur.

Rec. Unguenti rosacei Unc. iv. Sulph. vivi pul. Unc. ss. olei Tartari per deliquium q. s. f. linimentum, cui odoris gratia adde olei Rhodii Serup. j.

Si quando sulphuris energeia aliorum adjectorum virtute corroborari, aut intendi debet.

Rec. Unguenti enulati sine mercurio Unc. iv. pul. Sulphuris Unc. ss. olei Tartari per deliquium q. s. In eundem finem unguent. ex radic. Oxylapa∣thi in butyro, vel oleo, cum vino albo ad vini consumtionem coctis, cum sulphure & oleo Tartari componitur. Porro unguenta ista interdum per se, curio∣sioribus tetrum sulphuris odorem abhorrentibus, saepe cum fructu usur∣pantur.

XXV. Tertium linimenti 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 genus fit ex Mercurio, nullo praeterea sulphuris, aut vegetabilium satellitio indigens. Quin ex se hoc nimis efficax, non toti corpori, sed brachiorum, & crurum solummodo juncturis applicari, aut cingulo inclusum circa lumbos gestari solet: ita namque de scabie curanda spes fere nunquam deficit. Attamen periculum est ne praxis haec (••ti sape assolet) symptomata mala, & perniciosa in∣ducat. E litu Mercuriali salivatio frequenter, quandoque item scotomia, vel affectus soporosi, aut convulsivi succedunt. Porro nonnunquam Phar∣maci virus intra praecordia, aut viscera, horrendos Asthmatis, leipothymias, aut dysenteriae affectus producit.

Unguenti Mercurialis ad pruritum formula vulgaris, & maxime usitata haec est.

Rec. Hydrargyri cum acido in minutias reducti ac (ut dici solet) extincti Unc. iss. pinguedinis porcini recentis Unc. vj. incorporentur optime, diu terendo in Mortario lapideo, aut vitreo.

XXVI. Nec tantum sub forma linimenti, sed & pluribus aliis modis praedicta medicamenta usurpari solent. Nam Cinnabaris (quod ex Mer∣curio cum sulphure paratur) carbonibus injecti fumus ore exceptus, aut corporis superficiem feriens, Psoram curat. Aq. Mercurialis cosmetica supe∣rius descripta subduplo imbecillior, si cuti in locis maxime ulceratis cum petia applicatur, scabiem omnem tollit. Attamen horum usus non usque adeo tutus est, ut passim omnibus adhibeantur.

XXVII. Ex sulphure, ac vegetabilibus, vel seorsim utrisque, sc. per se vel conjunctim, aqua incoctis balnea parantur, quae non lavacri commu∣nis ritu, cutis tantum sordes eluendo, sed & fermentum ejus destruendo, morbum hunc sanant. Insuper his, restat adhuc alius facilior, & multo elegantior pruritus sanandi modus, nempe ut camisia aquae fontanae cum sulphure pulverisato incocta, & per solem, vel ignem exiccata, super nu∣dum corpus per quatuor vel quinque dies gestetur; ita namque morbus iste sine balneatione, aut litus squalore, aut malo odore, curari solet.

XXVIII. Quod si horum Aetiologia inquiritur, & imprimis quare sulphur adeo specificum Psorae Antidotum sit, ut pauperes & plebeii (qui∣bus alia pharmacia utendi deest copia) contra affectum istum tantummo∣do sulphuris pulverem cum lacte intus sumunt, & cum butyro exterius adhibent, dico hujus rationem superius, ubi sulphuris virtutem erga pul∣mones Balsamicam explicavimus, ex parte ostendi. Illud nimirum in utroque casu prodest, quatenus sanguinis & humorum aciditates, ac aspe∣ritates quasvis exoticas, & corruptivas destruit, a•• unicuique latici indo∣lem benignam, sc. mollem & quasi oleosam restituit: atque ita sulphu∣ris particulae quoquo modo exterius applicatae, cutis poros facile subeunt, atque intus admissae protenus in ichorem ulcerosum illic scatentem agunt, sales inibi praepollentes mortificant, & latici cutaneo naturam Balsami∣cam, deinceps ut bene congruat cum sanguine & sero continue affluis, con∣ciliant.

XXIX. Quoad Mercurium, nihil mirum est si medicamina ex eo parata, cutis loca, ubicunque applicantur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 persanant; siquidem hac ap∣plicatione exanthemata, & ulcera quaevis cacoethea, sc. venerea, & scor∣butica quaeque perdomari solent. Porro nec res stupenda est, quod Phar∣maca haec privatis quibusdam locis adhibita, dummodo salivationem cient, pruritum universalem curant; at vero quod sine sputo talem effe∣ctum producant, uti cum zona hydrargyrum includens circa lumbos gesta∣ta totius corporis scabiem tollit, idque interdum sine ulla evacuatione sensibili, aut noxa exinde concitata, hujus inquam ratio non ita facile patet.

XXX. Attamen pro hujus solutione; dicendum videtur Mercurii par∣ticulas, fermenti cujusvis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 extinctivas, cum privatae cuipiam parti applicantur, illico istius loci scabiem tollere; easque insuper à san∣guine venoso susceptas, per totam hujus massam diffundi, & paulo postea per sanguinem arteriosum, non solum in eundem ubi suscipiantur locum regeri, sed quaquaversus extrorsum latas, ubique in totius corporis cute deponi, ibidemque scabiei miasma quodvis destruere: dein si forsan con∣tigerit particulas hasce Mercuriales, post medelam peractam, rursus omnes cute evaporari, nulla deinceps salivatio, aliudque incommodum se∣quentur.

CAP. VII.

De Impetigine, sive Lepra Graecorum.

POst Scabiem cum pruritu, agendum sequitur de affectu alio, huic ob pustularum eruptiones non nihil affini, qui communiter Impetigo, à qui∣busdam lichen & vitiligo, atque ab aliis Lepra Graecorum appellatur. Hic ut•• diversa sortitur nomina, ita eadem ab Authoribus varie applicantur, & ab his morbi speciem unam, & ab illis aliam designare perhibentur. Quare cum affectus hujus appellationes varie confundantur, & forsan quoad na∣turam & rationem ejus formalem in diversis regionibus diversimode ha∣buerit, neque prorsus idem sit in nostro hoc seculo ac fuit olim: idcirco non ex libris, sed ex propria Aegrotantium observatione, morbum hunc describere satagam.

II. Impetigo ad hunc modum exoriri, & afficere solet, viz. imprimis papillae sive pustulae rubrae, modo singulares, modo plures simul congestae, in variis corporis partibus, praesertim vero in brachiis aut cruribus exci∣tantur; quibus singulis (morbo incrementum sumente) undique novae adjunguntur, & brevi ejusmodi molecularum plures velut aggeries, five corymbi fiunt. Etenim papillae juxta unamquamque stirpem, primo in∣dies erumpentes, & latius usque serpentes, sese in orbem diffundunt, adeo∣que exanthematum aggeries quasque ampliari faciunt. Cujusque harum superficies, aspera & nonnihil albida, & squamosa apparet, unde, si scal∣patur, squamae decidunt, & ichor saepe tenuis exudat, qui tamen mox exiccatus, in squamam rursus crustaceam indurescit.

III. Hi papillarum corymbi primo exigui, & pauciores existunt; in brachio, aut crure, aliove membro singulari, tres forsan, aut quatuor ad magnitudinem denarii, aut semidrachmae apparent: postea vero, si mor∣bus crescere sinatur, crebriores ubique erumpunt, quae quidem, quoad areas sensim auctae, postea coronam argenteam aequant aut superant, verum non semper rotundae, aut figurae regularis, sed variiformes existunt. Porro in hoc statu non sistitur, sed affectus nisi per medicinam cohibeatur, in pluribus usque locis ebulliens, & latius ubique serpens, tandem haud so∣lum membra integra, sed & totum corpus vitiligine leprosa obducit; at∣que hanc Impetiginis speciem, sive gradum potius summum, veteres pro∣pter efferationem ejus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellarunt, & plerumque incurabilem censuerunt.

IV. Hinc morbi hujus differentiae praecipuae innotescunt; & imprimis, quoad morem ejus plus aut minus malignum, distinguitur juxta quod propius ad scabiei, aut Leprae naturam accedit, vel statu medio se habeat. Insuper notare est, affectum hunc quandoque membra quaedam singularia, uti brachia forsan, aut crura, corporis reliqui partibus intactis, infestare; interdum vero in iis omnibus simul incipere, & ubique sparsim papillas, aut earum corymbos excitare. Porro hujusmodi eruptiones in quibusdam temporariae, adeoque diversimodae existunt; namque in his sere tantum in hyeme infestant, circa aestatem evanescentes, item è contra in aliis quasi Brumam horreant, hirundinis adventum & exitum observare solent: in aliis vero plerisque hic morbus continuus, nullam remissionem, vel me∣diocritatem habet.

V. Porro impetiginem, à morbis aliis affinibus, atque imprimis à scabie, & lepra distinguere oportet. A priori differt, quoad pustularum formas:

namque in Psora ubique fere singulares, & spatiis licet exiguis, ab invi∣cem remotae existunt; hic plures conglobatim, & quasi per racemos magnis intervallis sejunctos erumpunt. Verum inter hos affectus, discrimen ma∣ximum inde nascitur, quod scabies per contagium facillime & vix aliter exoriri aut propagari soleat: impetiginis vero infectio tam rara aut nulla est, ut miasma à viro in uxorem, aut ab hac in illum assidue concumbenti∣bus, minime transeat.

VI. Hic morbus etiam à lepra discriminatur, tum quoad eruptionis formam, tum respectu contagii, quod in hac pariter activum est, ac in Pso∣ra; ipsaque 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 multo immanior, & horrenda est, viz. crustacea, & squamosa, ubique continua, & per totum corpus diffusa.

VII. Hinc constat impetiginis causam materialem, non esse humorem mere cutaneum, propter miasma ab extus susceptam, aut ob alias occasio∣nes depravatum & à crasi sua degenerem; quia nimirum, non uti in Pso∣ra per contagium facile aliis communicatur, neque statim per totum cor∣pus dispergitur. At vero pustulae circa morbi initia primo erumpentes, inde procedere videntur, quod in massa sanguinea concretiones quaedam acido-salinae (instar Tartari in vino) contingunt, quae cum subigi, aut rursus dissolvi nequeant, hic in cutim, quemadmodum in dolii parietes, depelluntur. Hujusmodi concretiones donec parvae ac pauciores fuerint, in membro forsan uno, aut altero, perque unicum aut alterum forsan ar∣teriae ramum in cutim convehuntur; dein quatenus natura, eundem quem coepit, excretionis modum continuare solet, materies per eadem vasa ad cosdem ubique nidos advecta, juxta pustulas primas, aliarum circumcirca consitarum aggeries facit; postea vero cum sanguinis dyscrasia indies aucta, materies ista Tartarea intra massam ejus uberius progignitur, plu∣res ejus portiones per arterias alias, & subinde alias exterius convehun∣tur; & propterea pustulae etiam plures, tum in iisdem, tum in aliis mem∣bris erumpunt, quas nova materies per easdem arterias continue accedens, & juxta posita, pustularum aliarum adjectione indies ampliat ac undique dilatat; & demum si hujusmodi sanguinis Tartarus in immensum ac∣crescat, per plurimas, aut simul omnes arterias extra delatus, in cute de∣figetur, & processu temporis superficiem ejus omnem incrustatione squa∣mosa, aut plane leprosa obducet: atque tunc humor ipse cutaneus per to∣tum corruptus, in morbi partes cedet; namque hic sanguinem & humo∣res, dum inter circulandum pertranseunt, magis inquinando, seu potius venenando, materiae morbisicae penum augeri faciet; quin etiam effluvia 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, sive corruptiva à se dimittens, ejusdem morbi contagium aliis tradet.

VIII. Itaque affectus hujusce causae tum procatarctica, tum conjuncta, in eo consistuut, quod imprimis absque ullo cutis vitio, sanguinem par∣ticulis salinis diversimodi status ac indolis saturari contingit; (in cujus diatheseos causas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, mox inquiretur) atqui salia ista prae∣sertim ubi fixa ac acida praepollent, (uti eorum mos est) se mutuo pre∣hendunt, adeoque in coagula quasi Tartarea concrescunt; quae portiones in sanguinem protrusae, papillarum eruptiones, quasi totidem morbi hu∣jus nidos inchoant; dein illae sensim juxta materiae supplementa tum nu∣mero, tum magnitudine indies auctae, morbi hujus initium, incremen∣tum, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 producunt.

IX. Ad causas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & evidentes quod spectat, duo sunt praecipua occasionum genera, à quibus hic affectus plerumque originem sumit, sc. mala victus ratio, & morborum aliorum, uti imprimis scorbuti ac luis venereae male aut minime curatorum miasmata in corpore relicta. Singulorum ex his rationes paulo expendamus.

X. Quoad prius, praeter communes circa diaetam inordinationes, qui∣bus nonnulli carnium salitarum, & dein sole, aut fumo induratarum esui, simulque vinorum acidorum potui nimis dediti, hunc morbum facile contrahunt: insuper vulgaris observatio est, plures in eum à car∣nis porcinae, & piscium praecipue crustatorum comestione nimis crebra, aut assidua disponi. Prioris instantia satis notabilis est, quod potissimum in morbi hujus prophylaxin, cibus iste Judaeis interdicebatur: dein alte∣rius exemplum est, quod olim in Anglia Cornubienses, oram fere undi∣que maritimam incolentes, quatenus ex iis pauperiores fere tantum pi∣scibus vescerentur, affectibus leprosis plurimum obnoxii fiebant; in tan∣tum ut propter horum sublevamen, multa in ea regione Nosocomia con∣derentur. Horum rationes ut paucis innuam, opinari subest utrumque cibum, sive qua rancidus, sive alias improportionatus, sanguini nostro particulas non rite miscibiles, aut facile domabiles convehere; quibus ita heterogeneis, & dein longo talis diaetae usu in magna copia aggestis, particulae cujusque generis salinae se facile associant, adeoque coagula Tar∣tarea in cutim exterminanda, & affectus impetiginosi, aut leprosi seminia constituunt.

XI. Attamen uberrima ejus seges, à scorbuti ac luis venereae mi∣asmatis in corpore relictis, & demum quoad salium ac sulphuris ef∣feratorum combinationes ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 evectis progignitur. Morbi prio∣ris, & speciatim symptomatis praedicti eidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, rationes a∣libi explicavimus, quae ad hypothesin modo propositam accommodatae magis elucescunt. Atque luis venereae inveteratae, imo interdum cu∣rari visae, ita passim accidit ejusmodi eruptiones pustulosas superveni∣re, ut nullus fere his affectus, morbi istius pudendi suspicione ca∣reat; saltem medici, quoties in tali casu consulitur, prima statim quae∣stio est, annon patiens iste labem veneream aliquando prius contraxerit? Enim vero sanguinis corruptelae, postquam diutina mora heterogeneae prorsus, ac indomabiles fiunt, tandem particulas salinas sibi consciscunt, quibuscum in coagula ejusmodi Tartarea concrescentes, ac in cutim pro∣trusae, exanthemata impetiginosa producunt.

XII. Quoad prognosin hic morbus, etsi mortem, aut imminens pericu∣lum raro minatur, tamen postquam radices altius egit, curatio ejus per∣difficilis aut nulla est. Impetigo primo incipiens, atque pustulas earum que aggeries, in membro forsan uno aut altero pauciores excitans, quando∣que Therapeiam, sed vix sine Pharmacia efficaciori procurandam admit∣tit. Sin morbus eo processerit, ut papillarum corymbi crebri, ac lati in toto corpore sparsim appareant, tunc parva remedia nihil efficiunt, atque magna utcunque sedulo observata curationem non facile perficiunt, Quod si morbus invitis quibusque remediis, indies in pejus evectus, tandem in affectionem quasi leprosam accrescet, ponunciat Celsus hanc curari non posse, ideoque ab ea abstinendum esse.

XIII. Circa Impetiginis Therapeiam duae sunt primariae Indicationes, sc. praeservatoria, quae morbi causam, & curatoria, quae symptoma, viz. eru∣ptionem pustulosam respicit. Vitalis in hoc casu nisi plane deplorato, ubi somnus ac vires deficiunt, raro locum habet. Medendi methodus sem∣per incipere debet ab Indicatione praeservatoria, quae morbi causas per remedia interna amovendas procurat, secus enim exteriora fere nun∣quam (uti in Psora) cum fructu adhibentur; attamen praescissis intra san∣guinem morbi radicibus, efflorescentiae cutaneae cito emarcescunt: propter istas vero tollendas, alia procedendum erit ratione quando Impetigo per se incipit, nonnihil diversa quando scorbuto inveterato, aut Lui venereae male aut minime curatae supervenit; singulos hosce casus seorsim & di∣stincte perpendemus.

XIV. Quando igitur hic Affectus simplex, & primarius, item adhuc recens fuerit, causae evidentes & externae amoveantur, mala victus ratio, & aeris insalubritas emendentur; itaque cibis salsioribus, & porcorum aut piscium carnibus dudum, ac nimis assueti, ad diaetam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 transeant; porro oram maritimam, aut loca paludosa incolentes, auram deinceps sicciorem, & apricam hauriant; interea non minor potus ratio habeatur, vitando cervisiam crassiorem, & faeculentiorem, atque vina tenuiora, & acida, Tartaro nimis referta; demum caveatur ne potus vel e∣dulia parentur ex aquis mineralibus lapid escere aptis.

XV. 2. Respectu causae conjunctae, & procatarcticae, duae sunt praeci∣puae medendi intentioness; nempe ut viscerum, & humorum impurita∣tes cito expurgenter; item ut sanguinis, & liquoris nervei dyscrasiae acido∣salinae, (quo minus in iis materies Tartarea progignatur) in melius redu∣cantur; propter quos fines, medicamenta turn evacuantia diversi generis, tum alterantia praescribi solent. Attamen quia non omnia, sed remedia fere tantum magna hic conveniunt, ideo quae potissimum in usu & maxime proficua deprehenduntur, sunt Cathartica, Phlebotomia, serum lactis, aci∣dulae chalybeatae, herbarum expressiones succulentae, decoctum ex lignis, medica∣menta chalybeata, & salvatio; cujusque horum formulas quasdam, ac utendi modos subdemus.

XVI. Imprimis itaque purgatione universali, Phlebotomia, (quemad∣modum in Psorae Therapeia) celebratis, infusio sive Tinctura Cathartica sequens instituatur, cujus dosis Unc. vi. ad viij. intra vi. vel vii. dies re∣petenda.

Rec. Radic. Oxylapathi siccat. Polypodii qu. ana Unc. ss. Sennae Drach. x. Epithymi Drach. vj. Rhabarb. Mechoac. ana Unc. ss. Santali citrini Drach. ij. Spicae celticae Drach. ss. salis Tartari Drach. iss. ponantur in vitro cum Vini albi lib. iij. Aq. florum Sambuci lib. j. stent clause in frigido per dies iij. dein in usum depromantur effundendo quotidie q. s. liquoris clari.

XVII. Secundo ad sanguinem edulcorandum, ejusque sales eluendos, serum lactis simplex, vel cum Fumaria, Cichoraceis, & Oxylapatho in∣fusis bibatur omni mane ad lib. ij. vel iij. per dies xx. vel xxx. si stoma∣cho congruet; simulque vesperi & mane primo sumatur dosis Electuarii sequentis.

Rec. Conserv. radic. Lapathi acuti Unc. vj. Oculor. Cancri, Coralli prae∣par. ana Drach. ij. Eboris Drach. j. pul. ligni Al••es, santal. Citrini, ana Drach. iss. Salis prunel. Drach. ij. vitrioli Martis Drach. iss. syrup. è succo Lujulae q. s. f. Electuarium, dosis Drach. ij.

XVIII. Tertio propter eandem rationem, qua serum lactis, etiam Aci∣dulae ferratae, contra hunc morbum praescribuntur, non raro insigniter juvant: quippe cum caetera quaevis medicamenta incassum cessere, cum his solis impetiginem gravem, & pene leprosam aliquoties curavi. Porro his etiam majoris efficaciae gratia, salis prunel, aut vitrioli Martis, aut Ele∣ctuarii modo descripti usus commode adjungatur.

XIX. Quarto in quibusdam sero nimio, & constitutione a quosiori prae∣ditis, ubi seri lactis, aut acidularum potus minus convenit, nonnun∣quam expedit decoctum ex lignis horis medicis, ac insuper pro potu ordi∣nario constanter sumi.

Rec. Ras. ligni Salicis, lib. s. radic. Sarsaparil. Unc. viij. Santal. albi. ligni Lentiscin. ana Unc. ij. rasur. Eboris, C. Cervi, ana Drach. vj. rasur.

Stanni, Antimonii crudi, ana Unc. iv. in petia ligat. Liquiritiae Unc. j. s. a. infund. & coquantur in aq. fontan. lib. xvj. ad medietatem, colatura ser∣vetur ad usum.

XX. Quinto Medicamenta Chalybeata, quoniam inter remedia praestantiora passim habentur, raro in hoc morbo omitti, quamvis non saepius cum fructu exhiberi solent: pleraque enim ferri Praeparata, in quibus particulae sulphu∣reae praepollent, quatenus sanguinem fermentant, inque effervescentias 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cient, eruptiones impetiginosas augeri potius quam diminui saciunt; attamen sal, syrupus, Tinctura & infusiones vitriolicae, qua∣tenus sanguinem figunt, & salium efferationes nonnihil cohibent, me∣dendi intentioni modo propositae satis apte quadrant; sed potentia mino∣res contra morbum adeo Herculeum minime valent.

XXI. Quamobrem, sexto, his & plerisque aliis remediis nihil ju∣vantibus, multi Salivationem quasi Athletam fortissimum, ac tanto hosti unice parem commendant. Attamen praegrandi huic expectationi even∣tus non semper respondet, fateor enim me hoc remedium in quatuor per∣sonis impetigine graviori, & medicamentis aliis obstinata laborantibus, sine commodo expertum fuisse. Quidam ex his inunctionem ex hydrargy∣ro, aliique per catapotia ex praecipitato solari, in sputationem copiosis∣simam, quam per xx. circiter dies pertulerunt, ciebantur; quo tem∣poris spatio elapso, eruptiones omnes squamosae, & papillarum Corymbi evanuerunt; nihilominus ad Therapeiam confirmandam potus diaeteticus ex decocto sarsae cum crebra sudatione subtus cratem & debita purgatione interjecta institutus, per mensem continuabatur: attamen hoc cursu fini∣to, cum nulla tunc impetiginis vestigia relinqui viderentur, inter men∣sem alterum, nova ejusdem morbi seges pullulare incipiens, brevi tem∣pore ad solitam maturitatem accrevit. Porro cum unus ex iis hanc medi∣cinam repetere, atque alter post duas morbi recidivas, eam vice tertia experiri voluit, uterque demum post immanes tot aerum narum perpessio∣nes, de curationis spe decidit: unde constat luem veneream, quam vis summe malignam, atque ulcera foedissima & Cacoethoa carnes ac ossa de∣pascentia excitantem, multo facilius, & certius quam Impetiginem sanari posse.

XXII. Cujus ratio si inquiratur, obvium erit concipere, posterioris hu∣jusce Affectus causam, in miasmate maligno, & prorsus heterogeneo, san∣guinem & liquorem nervosum ad tempus quoddam inficiente, & quasi ve∣nenante, eorundem vero crases non prorsus evertente, aut quoad futurum penitus depravante, consistere; quapropter à salivatione, aut diaeta sudo∣rifica, virus illud totum extirpantibus, atque superstite dein genuina san∣guinis & humorum indole, cura peragitur: verum in Impetigine graviori sanguinis particulae elementares, & primitus constitutivae corrumpuntur, adeo ut nisi harum crasis, & legitima diathesis restituantur, evacuationes quaecunque, atque materiae malignae venenosae, aut heterogeneae cujuspiam expurgationes, ut ut copiosae, & eradicativae, parum aut nihil efficient. Quare non immerito plerique olim celebres medici, morbum hunc con∣firmatum, ac ad leprae confinia evectum, vix ac ne vix curabilem cen∣suerunt.

XXIII. 2. Hunc morbum scorbuto inveterato supervenientem even∣tus nequicquam melior attendit; forsan hinc medendi intentiones paulo certiores eliciantur, quando hic affectus, istius basis sive radix supponitur; nempe ut Indicatione Therapeutica primaria inde sumta, remediis anti∣scorbuticis potissimum insistatur; verum hujus generis acria, & calidiora, uti Cochlearia, Nasturtia, Raphanus silvestris, Piperitis, aliaque sanguinem nimis incitantia, quatenus crasin ejus plus dissolvunt, & coagula Tartarea

ad cutim uberius propellunt, semper noxae potius, quam emolumento esse deprehenduntur; atque ob hanc rationem Thermarum usus, sive bal∣neatio in aquis calidis, quae siquidem per diaphoresin copiosissimam totius corporis humores evacuat, atque cutis poros absterget, ac summe mundi∣ficat, in hoc morbo valde proficua videatur, saepissime in tantum à juvan∣do abest, uteruptiones exinde plurimum augeri, & exasperari soleant: novi enim plures haud graviter impetiginosos, Bathoniam nostram ad Bal∣neandum in aquis calidis profectos, inde prorsus leprosos rediisse. Qua∣propter, si quando hic affectus symptoma scorbuto 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 existit, acrioribus, & elastic is quibusque vitatis, temperatoria solum, atque sale nitroso, aut vitriolico, aut volatili praedita exhibeantur. Cujusque horum generis species & formulas quasdam proponemus. Sale nitroso imprimis praepollent Crystallum minerale, herbarum quarundam succi, vel decocta, & acidulae quaedam purgantes.

Rec. Crystalli mineralis, sive nitri summe purificat. Unc. j. florum salis Armoniaci Drach. j. simul terantur in mortario vitreo, detur ad Drach. j. ter aut quater spatio xxiv. horarum.

Rec. Folior. Sedi majoris M. ij. contusa coq. in lactis recentis lib. iiss. donec in serum, & coagulum vertatur, colatura facta, liquor clarus suma∣tur ad lib. j. bis in die.

Rec. Foliorum Taraxaci M. vj. in massam contusa ponantur in olla fictili vitreata cum operculo, quae clibano post panes extractos indita, stet per hords vj. vel viij. dein massa in colum effusa, liquor clarus effluat, cujus dosis Unc. iv. ad vj. ter aut saepius in die.

XXIV. Fructus Cucumeris virtute nitrosa praeditus, & per experientiam contra hunc morbum utilis probatur; quare loco Acetarii, ubertim & saepe comedatur; porro tres aut quatuor eorum in taleolas incisi, aquae fontanae lib. iij. per noctem clause infundantur; liquori claro effuso, adde salis prunel. Drach. ij. vel iij. dosis lib. ss. ter aut saepius in die. In eundem usum etiam decocta ex foliis, una cum fructibus in aq. fontan. facta, con∣veniunt.

XXV. Acidulae sive aquae quaedam minerales Catharticae, cujusmodi imprimis sunt istae de North-Hall, Analysi per evaporationem facta, sa∣lem nitrosum quo imbuuntur manifesto referunt, earumque potum per plu∣res dies ad iv. circiter libras assiduum, contra impetiginem leviorem juva∣re, aliquoties comprobavi.

XXVI. 2. At vero Acidulas sale vitriolico praeditas, cujusmodi sunt Spaden∣ses, atque nostrates Tunbrigenses, tum Astropenses, istis nitrosis, imo & quibus{que} aliis medicamentis longe praestare, & pro curanda impetigine plus valere, superius innui. Quibus, his utendi non datur opportunitas, aquas commu∣nes chalybe nostro impraegnatas, adeoque acidulas istas exactissime refe∣rentes, bono cum successu, contra hunc morbum propinare soleo. Propter sales minerales, aut saltem ob particulas in iis mercuriales, usu venit, quod Stannum & Antimonium pro curanda Impetigine à multis praedican∣tur, & cum aliis remediis praescribi solent. Rasura stanni, & pulvis Anti∣monii crudi in cerevisia pro potu ordinario infundantur: item decocta ex sarsa cum lignis contra hunc affectum instituta ingrediuntur.

XXVII. Salis volatilis, pro Impetigine graviori, imo plane leprosa curan∣da, virtutem insignem satis commendat vipera, ejusque praeparatorum usus. Hoc morbi istius Antidotum, experimento casuali primo inventum fertur, quatenus nempe (uti Galenus refert) potus è lagena cui vipera imponeba∣tus, ad quendam Elephantiasi laborantem, venenandum, ipsum que ad∣eo è miseria sua liberandum datus, protinus in remedium cessit, & affe∣ctum

neci destinatum, à morbo insanabili viso expedivit. Huc etiam re∣fertur Analogia, ab animalis hujus natura desumta, unde colligitur ipsum in hoc morbo juvare: quandoquidem enim vipera exuviam suam squa∣mosam quotannis deponit, ideo putaret quispiam, particulas ejus ad ex∣cutiendam leprosi pelliculam crustaceam valere; verum his ut non mul∣tum tribuamus, quandoquidem ex crebra observatione constat remedia viperina in impetigine ac lepra prodesse, certe juvaminis ratio sali volatili, quo plurimo hoc animal praeditum est, ascribi debet. Hujus enim parti∣culae, salia fixa, & acida in affectorum sanguine praepollentia destruunt, eorumque combinationes dissolvunt; attamen Sal, spiritus ac oleum è vi∣peris chymice extracta, ob particulas quas ab igne extrahunt empyreuma∣ticas, & summe elasticas, in hoc morbo minime conveniunt, uti etiam nec spiritus, aut sal volatilis, C. Cervi, fuliginis, sanguinis, altique consi∣miles Armoniaci; quia nempe sanguinem & humores supra modum exa∣gitando, eorum crases plus dissolvi, & corruptelas uberius in cutim pro∣pelli faciunt. Quare simpliciora viperarum praeparata, uti juscula ex earum carnibus Aquae incoctis; potus earundem infusionibus, aut incoctionibus im∣praegnati, atque pulveres ex iis siccatis & tritis confecti, contra hunc mor∣bum utilius praescribuntur. Porro non tantum viperarum, sed alîus gene∣ris Anguium ovipararum carnes elixae, & loco cibi ordinarii comestae, opem saepe egregiam praestant.

XXVIII. 3. Impetigo, sive papillarum eruptiones squamosae, & in sigu∣ras velut corymbeas efformatae, luis venereae inveteratae, adeo frequens, & familiare symptoma est, ut quosvis affectione ista laborantes, annon ali∣quod istius malignitatis cujus conscii sunt lateat, imprimis interrogemus; atque ita rem habere si deprehenditur, statim specificis contra hunc mor∣bum quibusque ac Antiscorbuticis omissis, protenus ad decocta ex lignis, iis∣que parum, aut minime juvantibus, ad medicamenta ex hydrargyro deve∣niendum erit. Et quidem hac methodo, plures pro impetiginosis, & le∣profis habitos, cumque aliis remediis ad hos morbos appropriatis diu in∣cassum tractatos, & misere divexatos, facile ac cito curavi: atque hanc impetiginis speciem, ad luis venereae, cujus appendix est, Pathologiam re∣ferimus.

XXIX. Indicatio secunda Curatoria, morbum ipsum & symptoma prima∣rium, sc. Eruptiones squamosas, & pustularum corymbos respiciens, re∣media Topica cuti exteriori, propter effectus hosce tollendos adhibenda praescribit: in quem finem balnea & linimenta imprimis conveniunt: quae tamen nisi causa procatarctica, viz. sanguinis diathesis Tartarea prius expur∣getur, raro aut nunquam per se juvant.

XXX. Hujusmodi Topicorum farrago ingens, tum apud Authores me∣dicos, tum apud empiricos, & agyrtas vulgo prostat: è quibus tamen universis, Balnea aut linimenta è pice liquida confecta, caeteris quibusque utriusque generis remediis longe praestant, revera ut illis unicis, nisi quod odorem valde tet: um emittunt, utendum fuerit; quapropter compositio∣num, & cum, & sine pice liquida formulas quasdam subdemus.

XXXI. Itaque pro Balneis usitatum est, aquas doliis, in quibus pix liqui∣da includebatur, aliquandiu contentas, & infusione impraegnatas adhibe∣re: Vel,

Rec. Picis liquidae lib. ij. incorporetur cum emeribus albis & eribratis in massam crassiusculam, quae coq. in aq. sontan. s. q. addendo folior. Hederae terrestris, Fumariae, Marrubii albi, radic. Lapathi acuti, Enulae Campan. ana M. iv. f. Balneum cum regimine usurpandum: vel paretur bujusmodi de∣coctum, sine pice liquida, pro impetiginosis odorem ejus horrentibus.

XXXII. Balnea sulphurea, tum naturalia, tum artificialia minus conve∣nire, imo priora saepius officere, crebra experientia deprehenditur: quin etiam Balneatio quaecunque caute admodum adhiberi debet: nam quate∣nus administratio haec sanguinem exagitat & effervefacit, crasin ejus (uti modo dictum est) plus dissolvere, & corruptelas in cutim uberius suffun∣dere periclitatur.

XXXIII. 2. Linimenta quorum usus & tutior, & commodior est, tri∣plicis sunt generis sive gradus, sc. lenia, mediocria, & fortissima. Cujusque horum exemplar unum, aut alterum proponemus.

1. Primo igitur in Impetigine leviori, ubi eruptiones & papillarum co∣rymbi pauciores, & perexigui sunt, commendatur saliva jejuna; item 'liquo••ex lignis viridibus, dum uruntur exudans; item mera fricatio 'cum radicibus lapathi acuti contus. & aceto macerat. Vel,

Rec. Olei Tartari per deliquium, olei Nucum, vel Amygdal. amararum per expressionem, ana p. a. f. linimentum locis affectis bis in die adhibendum.

2. Secundi Generis linimenta, pix liquida ingredi, ac instar omnium haberi solet.

Rec. Unguenti rosacei Unc. vj. Picis liquidae Unc. ij. simul liquefacta misceantur. Vel,

Rec, Portionem carnis Vervecina pinguiorem, quae frustis radic. Lapathi acuti consita, & veru infixa, assetur: atque interea, dum pice liquida sensim instillata continue imbuitur, utriusque deliquium, in vase supposito exceptum, pro unguento ad impetiginem praestantissimo servetur.

3. Linimenta contra hunc affectum fortissima, sunt Mercurialia, quae nimirum aut hydrargyro, aut praecipitato constant. Prioris formulae, & compositio eadem sit, ac quae supra contra scabiem praescribitur. Quoad alterum.

Rec. Praecipitati albi Drach. iij. unguenti Rosacei Unc. iij. misce, pro litu partium maxime affectarum: horum usus in hoc morbo maxime suspe∣ctus esse debet: nam si forte sputatio ciebitur, materiae poris cutaneis im∣pactae saburra perquam immensa movebitur, quae si tota consertim nimis versus ductus salivales irruens, circa gutturis partes aggeretur, suffocatio∣nis periculum incurretur.

XXXIV. Ante aliquot annos Virgo illustris familiae, temperamenti cali∣dioris, utpote sanguine acriori & salso originaliter praedita, postquam Impe∣tigini perdiu, fere usque ab Ephebis obnoxia degistet, circa pubertatem, gra∣viori modo, eadem laborare coepit; nam pustularum squamosarum Corym∣bi, non tantum brachia, & crura, aliasque corporis partis obtectas, ubique ob∣siderunt, sed etiam manus, & faciem, in tantum defaedarunt, illam ut in publicum incedere, cumque aliis ordinis sui conversari puderet. Reme∣dia minora fere innumera, sine ullo successu adhibebantur; Thermarum usu primo melius habere visa, exinde tandem deterior facta est. Acidulae Astropenses, quae nonnullos impetiginosos integre sanarunt, huic parum, aut nihil opis contulerunt. Quapropter cum methodus quaepiam ordinaria minus effecisset, proposui demum ut salivationem, quasi remedium cae∣teris quibusque potentius ac (uti dicitur) ultimum, experiretur. Huic consilio cum & patiens, & parentes ejus facile consentirent, statim cor∣pore per Catharsin, & Phlebotomiam rite praeparato, juxta morem no∣strum, exhibui pilulas ex praecipitato selari per duos dies, & post unius in∣tervallum, à Pharmaco tertia vice repetito, sputatio copiosa & laudabi∣lis

incepit, & sine malo quovis symptomate per mensem processit; cui tamen in debito tenore sustinendae, artuum juncturis, & locis maxime affectis, modo his, modo illis, litum subinde mercurialem applicandum curavi. Ante cursum hunc finitum eruptiones omnes evanuerunt: nihilo∣minus in medelae confirmationem, simulque ob Hydrargyri extirpationem, mensem alterum purgationi, sudationi subtus cratim, & diaetae ex decocto sarsae, chinae, &c. impendebat; quo tempore perfecte sanari visa, ita per quadraginta circiter dies perstitit. Dein vero, quamvis exactam victus rationem observaret, morbus idem repullulare coepit, atque sensim ac∣crescens, demum in statum uti prius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 assurrexit. Hoc verum e∣ventu confusus, suasi ut à fluxu menstruo, qui nondum eruptus brevi expectabatur, alterationem in melius spereret. Attamen post longam in∣de moram, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ista tandem eveniens, & deinceps regulariter habens, nullam morbi istius curam aut levamen, sed potius exacerbationem intulit. Quare iterum ad Pharmaciam recursus habetur, at{que} remedia diversimoda, cujusque fere generis tentantur: quae cum omnia incassum fuerint, efflagita∣bant amici, ut salivationis cursum denuo subiret; viz. in hanc spem addu∣cti, methodum istam, quae imprimis pro tempore brevicurarat, secunda vice adhibitam, pro longiori saltem, aut forsan integre sanaturam. Itaque ex illo∣rum votis, eodem sputationis, & sudationis cursu per bimestre spatium repetito, indeque pustulis, & eruptionibus squamosis ubique evanidis, puella insignis tunc denuo ad valetudinem recuperari videbatur. Verum intra sesquimensem, à medicina finita, papillae earumque aggeries, sive Corymbi rursus apparent, atque sensim indies mumero ac mole au∣ctae, tandem majorem quam antea totius corporis defaedationem accive∣re: adeo morbus iste, Hydrae similis, post unum caput amputatum, cum septemplici reviviscit.

XXXV. Novi alium, virum robustum, & habitu corporis Athletico praeditum, qui postquam Impetigine per multos annos laborasset, morbo tandem ingravescente, ac ad statum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 evecto, per totum corpus vitiligine alba, & quasi leprosa obducebatur; ut unaquaque nocte, squa∣mae instar furfurum magna copia intra lectum deciduae, in acervos colligi potuerint. Hic curationis ergo, imprimis remedia cujusque fere generis ordinaria, sine ullo tamen fructu tentabat; deinde vero salivationem ex Mercurio leviorem expertus, nihilo melius habuit; postmodum ea me∣thodo repetita, à sputatione longa & graviori ad sanitatem restitui videba∣tur; verum intra tres menses, idem morbus repullulans, brevi ad pristi∣nam feritatem pervenit; quinimo cum tertia vice molestissimum illud medelae genus subirer, affectus iste pro tempore quodam abigi visus, re∣dibat; & deinceps invitis tum hac, tum alia quacumque methodo, du∣rante patientis vita, Tyrannidem suam exercuit. Non opus erit de Lepra hic quidquam disserere, quae morbi prioris tantum gradus intensior, medelam fere nullam admittit. Quod spectat ad alios Tumores, eorum∣que sc. species multiplices, & cujusque illorum Aetiologias diversimodas, fate or me vix continere posse, quo minus in amoenissimum hunc specu∣lationis campum descenderem. Verum hoc perinde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ac insolens videatur, ac si quis longo cursu defatigatus, ac ad finem anhelans, ultra metam excurrens, illico stadium inchoaret novum.

FINIS.