Anglia sacra, sive, Collectio historiarum partim antiquitus, partim recenter scriptarum, de archiepiscopis & episcopis Angliæ, a prima fidei Christianæ susceptione ad annum MDXL

DISTINCTIO TERTIA.

HIS itaque sub hoc tenore completis, demum Giraldus post longos labo∣res ad Ecclesiam suam reversus, invenit eam Archiepiscopi machina∣tione per duorum Abbatum de Kenmeis sc. & de Albâ Landâ factam interim Electionem, unius apertam, alteriusque clandestinam ex toto ferè corruptam a 1.1. Ostensis igitur in Capitulo literis Commissionis tam super Electione quàm Sta∣tu, necnon & literis Eugenii Papae in Registro ipsius inventis super causâ Sta∣tûs Theobaldo Archiepiscopo motâ, similiter & literis super inquisitione de S. Karadoco faciendâ, negotioque suo tam laborioso summatim exposito, quan∣quam fictis & falsis Fratribus ob Archiepiscopi corruptionem & frivolam pro∣missionem neque profectui tanto congaudentibus neque labori compatientibus. Nichilominus tamen Ecclesiae suae commodis invigilans, diligenter inquisivit, utrùm à tempore Bernardi Episcopi aliqua relicta fuerint super statu Meneven∣sis Ecclesiae literarum monumenta. Et tandem Literas easdem super statu bullatas bullâ Eugenii Papae, variato tamen principio, quia Clero & populo Menevensi directas; necnon & alias bullâ Lucii II. signatas & Bernardo Epi∣scopo transmissas; ambas autem ferè obsoletas & obesas diuque deperditas, per curam & investigationem non modicam vix extraxit. Erant autem literae Lu∣cii tales.

Lucius Episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri, Bernardo Epi∣scopo Sancti Davidis salutem & apostolicam benedictionem. Fraternitatis tuae literas debitâ benignitate suscepimus; & quod de dignitate Ecclesiae tuae tam in ipsis quàm in aliis, quae super hoc ad Sedem Apostolicam missae sunt, diligenter attendimus. Verùm quoniam peccatis exigentibus & pravorum hominum superabundante malitia ejusdem Ecclesiae dignitas longo elapso tem∣pore ab ipsâ alienata & ad alias Ecclesias translata est; certum quid inde sta∣tuere ad praesens consilium non habemus. Disponimus quidem per Dei gra∣tiam Legatos nostros pro Ecclesiarum negotiis ad partes illas in proximo di∣rigere; quibus eandem causam per antiquos homines & autentica Ecclesiae tuae scripta indicare curabis. Et nos per eos veritate pleniùs cognitâ, quod ad honorem Dei statuendum fuerit, maturiori habito consilio statuemus. Da∣tum Laterani II. Idus Maii.

Ad haec etiam literas tunc Giraldus varias, in cunctis agendis Ecclesiae suae vi∣gil & validus, antiquam dignitatem Metropoliticam redolentes, per incuriam olim & negligentiam ferè deperditas & oblivioni datas, verbi gratiâ, Bernardi Episcopi Papae Innocentio, item Capituli Menevensis Papae Eugenio, item Capituli Menevensis Papae Honorio, Jem Bernardi Episcopi Simoni Archidia∣cono de Bangor, item Denei & Kadwaladri principum Norwalliae Bernardo

Episcopo directas. Quae quidem omnes tam in libro Invectionum qu••m in li∣bro quoque de Gestis Giraldi continentur.

His itaque sic Meneviae gestis & congestis, ad judices suos in Angliâ, Walliam post terga relinquens, Giraldus incunctanter accessit. Sed quoniam Rex An∣gliae Johannes minis acerrimis in ipsum intonuit; Archiepiscopus literas ei Re∣gis de salvo conductu patentes, sicut promiserat, obtinere vel noluit vel non potuit, sumptâ relatione Judicum iter versùs Curiam, & ad diem Dominicam, sc. qua cantatur Laetare Jerusalem partibus praefixum, accele∣ravit.

Veniens itaque Romam, invenit ibi Clericos ab Archiepiscopo missos contra ipsum duos, unum à latere suo cui nomen Andreas, alterum verò Canonicum Menevensem, sc. Reginaldum Foliotum, inter corruptos corruptissimum, à Petro Episcopo & Monacho in Menevensi Ecclesiâ, carne non spiritu revelante, canonicatum. Huic autem blando & blaeso moribus & aetate juvenculo, adeóque prorsus imberbi, ut utrùm mas an faemina nequiret nullatenus per exteriora perpendi, Cathedram Menevensem, quatenus contra Giraldum Romam eun∣do tam in causâ statûs quàm electionis coram Papâ stare curaret, firmâ spon∣sione promisit. Ad Papam autem inprimis vesperâ quadam Giraldus accedens ostendit ei dictas Literas ambas tam Lucii Papae quàm Eugenii super causâ sta∣tûs apud Meneviam per suam diligentiam nuper inventas. Quibus inspectis & auditis, bullisque notatis, praecepit ut in crastino convocatis ad hoc Cardinali∣bus cunctis coram illis in pleno Consistorio & publicâ audientiâ legerentur; quatenus de causâ statûs Menevensis Ecclesiae pluries olim motâ toti de caetero Curiae palam fieret; & non novum illud vel inauditum, sicut in primo Giraldi adventu visum fuerat, à modo videri posset. Postmodum autem processerunt in publicum Andreas & Foliotus, literas producentes Archiepiscopi Cantuari∣ensis, quibus factus est Andreas procurator Archiepiscopi in causâ Electionis, Foliotus autem factus Procurator tam Abbatis Sancti Dogmaelis quàm & Capi∣tuli Menevensis per literas ipsorum, Capitulo sc. per dictam corruptionem & seductionem jam contra Giraldum prorsus abstracto. Lectis autem Literis il∣lis, cùm quaesitum fuisset, utrùm Andreas vel alius Procurator esset Archiepis∣copi in causâ Statûs; & cùm responderet se super hoc Literas non habere; quòd apud Parmam, ubi spoliatum se fuisse [dicebat] ei ablatae fuerant. Et cùm quaesitum è contra fuisset, quare magis illae literae super Statu quàm literae su∣per Electione ablatae fuissent, causam assignare non potuit. Cùm autem quos∣dam testes Giraldus produxisset, & pars adversa ad testes producendos in pa∣triâ dilationem sibi dari petisset; quid super hoc actum fuerit aut statutum ex literis Domini Papae Judicibus nostris in Angliam directis, quarum finalem hîc partem in hunc modum apponimus, palam fiet.

Archidiaconus autem coram Auditoribus sibi datis quosdam testes induxit; & cùm depositiones eorum posceret publicari; adversarius ejus ad testes pro∣ducendos in patriâ tam ad fundandam intentionem suam quàm repellendos testes ex adverso productos dilationem sibi petiit indulgeri. Licèt autem ex multis praesumptionibus videretur Archidiaconus in quibusdam fuisse grava∣tus; volentes tamen juris ordinem observare, dilationem duximus conceden∣dam. Ideoque discretioni vestrae per Apostolica scripta mandamus; quati∣nus tam Archiepiscopo quàm praedicto Abbati S. Dogmaelis, immo etiam cuilibet, qui super electione praedicto Archidiacono se duxerit opponendum, ex parte nostrâ per nuncios & literas vestras districtiùs injungatis; ut à Festo Omnium Sanctorum proximè venturo usque ad annum, quod pro peremp∣torio assignamus, paratus sufficienter & instructus per se vel per Responsa∣lem idoneum ad Apostolicam Sedem accedere non postponat. Quòd si ve∣nire contempserit; nos ex tunc in eodem negotio procedemus. Verùm quo∣niam Archiepiscopus tam super Electione quàm super quaestione Statûs ad

nostram citatus praesentiam, ad alteram tantùm sufficientem Procuratorem direxit, cùm idem Archidiaconus utramque causam in personâ propriâ fue∣rit prosecutus; volumus & mandamus, ut Archiepiscopus ei saltem medie∣tatem legitimarum restituat expensarum. Ad quod eum auctoritate nostrâ suffulti, remoto appellationis & contradictionis obstaculo, compellatis.

His autem in hunc modum exactis, iteratas super administratione Mene∣vensis Ecclesiae literas perquisivit; & quoniam spoliatus proventibus ejus fue∣rat, super restitutione sibi faciendâ & administratione de caetero quietè tenen∣dâ Cantuariensi Archiepiscopo literas directas impetravit. Item & literas su∣per eisdem clausas Abbati Sancti Dogmaelis spoliatori suo & tamen consobri∣no. Item & literas Judicibus patentes super spoliatione factâ & restitutione fa∣ciendâ, necnon & super Abbatis spoliatoris illiteraturae probatione faciendâ. Item & literas protectionis patentes: item & literas clausas super commenda∣tione pariter & protectione Cantuariensi Archiepiscopo directas; quarum prin∣cipium post salutationem tale.

Quamdiu & quantum dilectus filius Mene∣vensis Archidiaconus super causâ suâ duxerit laborandum, qualiter nec per∣sonae pepercerit nec expensis, inclementiam temporis, intemperiem aeris & viarum discrimina non evitans; tua Fraternitas plenè novit, &c.

Item & literas Praebendarum & Ecclesiasticorum Beneficiorum vacantium in Mene∣vensi Ecclesiâ Giraldo donationem indulgentes. Item & tam literas Commis∣sionis secundae super Statu, quàm etiam super Electione; quae quidem omnes tam in libello Invectionum, quam in Gestis quoque Giraldi poterunt inveniri.

Caeterùm cùm die quodam coram Auditoribus sibi datis Cardinalibus duo∣bus, sc. Domino Suffredo & Petro Capuano, factum Electionis suae propo∣nere pars utraque praeciperetur; Archidiaconus autem Electionem suam & tempus & horam, quòd in Festo Apostolorum Petri & Pauli quasi quinto post Festum S. Johannis Baptistae die, caeterasque circumstantias cunctas cum multo audientium favore proposuit: postea surgens Reginaldus Foliot eorum prae∣cepto factum Abbatis Sancti Dogmaelis, cujus se procuratorem gessit, propo∣nere coepit. Et quoniam oportet mendaces memores esse; oblitus forte men∣dacii quo instructus fuerat, tempus Electionis Abbatis parum ante Natale, cùm Archidiaconi ferè per dimidium priùs annum celebrata fuisset, in cursu suae narrationis expressit. Unde quoniam existentibus duabus Electionibus in Ec∣clesiâ eâdem, semper in Curiâ Romanâ priore praevalente secunda cassari so∣let; omnes qui aderant & haec audierant propter Archidiaconum, cujus tam causam quàm personam sicut cuncti Curiam frequentantes favorabilem habe∣bant, exultare & exclamare coeperunt. Andreas autem anxiè suspirans, & contra caeteros omnes altâ voce proclamans, malè cunctos de tempore intellex∣isse nec ipsum ita dixisse, cuncta pervertere nitens, contendebat. Post mag∣nas igitur altercationes Cardinalis Suffredus tandem contentioni finem impo∣nens, jussit utrique, ut factum suum juxta seriem tunc factae narrationis, cujus optimè memor fuerat, verbo ad verbum scriberet. Et ad Foliotum se conver∣tens, ne mutaret in aliquo vel variaret, quòd bene se memorem tam de tem∣pore quàm aliunde fore, nec posse in his decipi dicebat, sub anathematis in∣terminatione praecepit.

Interim autem elapsâ Pentecostes hebdomadâ & sic mense ferè toto post ul∣timam audientiam excurso, denique partes coram Auditoribus apparuerunt; lectoque primùm facto Archidiaconi & concordi prorsus cum narratione re∣perto; factum Folioti quasi pro Abbate cunctis advertentibus valde dissonum est inventum. In hoc etenim spatio tanto per exquisitas Advocatorum subtili∣tates, ne dicamus falsitates, ut primam Electionem facerent novissimam & no∣vissimam primam, duas Abbatis Electiones fuisse con••inxerunt, unam ante Electionem Archidiaconi & alteram post. Unde & in hunc modum scriptum Abbatis factum fuit.

Cùm desuncto Petro Menevensi Episcopo Archidia∣coni

& Canonici Ecclesiae cum literis Capituli sui de rato propter Pastorem eligendum coram Archiepiscopo Cantuariensi circa Festum S. Michaelis con stituti fuissent, & IV. personas nominâssent, quòd non constabat eis de Re∣gis assensu qui in transmarinis agebat, in Archiepiscopum tunc ad Regem transfretare paratum vota eligendi contulerunt; ut quem ipse cum Regis as∣sensu vice Capituli eligeret, illum pro Electo suo & Pastore susciperent. Unde & processu temporis Archiepiscopus apud Insulam Andeli in crastino Epiphaniae proximae Abbatem Sancti Dogmaelis cum assensu Regis elegit; & parum ante Natale sequens Capitulum Electionem ab Archiepiscopo fa∣ctam solempnizavit.

Cùm autem exclamarent omnes, qui priorem nar∣rationem audierant, manifestam in scripto variationem, id ipsum quoque Do∣minus Suffredus assereret; tamen adversariis è contra clamantibus & turbas concitantibus, cùm alter Cardinalis Archiepiscopi Cantuariensis sautor extite∣rat; & propter diutinum temporis spatium videbatur oblivio surrepere potu∣isse; scriptum susceptum fuit, nullâ falsitatis & inobedientiae poenâ secutâ. Ad hoc itaque figmentum per falsos testes comprobandum totam usque in finem intentionem pars adversa direxit. Testes igitur ad fundandam intentionem suam & Electionem comprobandam produxit Archidiaconus Presbyteros tres & Clericos duos. Et cùm multi peregrini de Walliâ per turbas varias tunc fortè Romam confluerent; omnes sponte coram Auditoribus comparentes, te∣stimonium electionis Archidiaconi primè & praecipuè de auditu & famâ patriae publicâ perhibuerunt; qui non minùs, quàm illi de visu, suscepti, jurati & examinati fuerunt. Multùm enim validae praesumptiones juvare solent pro∣bationes.

Interim autem vicissim & alternatim magnae contentiones coram eisdem Au∣ditoribus erant inter R. Bangorensem Electum & Andream, qui se ei propter Archiepiscopi favorem pro Roberto Bangorensi Episcopo totis nisibus oppone∣bat. Hic autem Electus Monachus erat Ordinis Cisterciensis & Subprior Mo∣nasterii de Aberconeu in Venedociâ, dicens se legitimum Electum de Bangor, & Robertum ab Archiepiscopo superintrusum. Hunc autem & primâ vice qua Romae fuerat Archidiaconus & hâc secundâ Romae inventum, tam in odi∣um Archiepiscopi, cujus factum Monachus etiam impugnabat, quàm etiam quoniam ipse Walensis extiterat, & in causâ statûs & dignitatis Sancti Davi∣dis ei pro posse assisteret, totis juvare viribus intendebat. Cùm itaque Mona∣chus ille supplicâsset Archidiacono; quatinus Andreae, qui toties in gentem Walensicam publicis convitiis turpiter invehebatur, quandoque responderet; die quodam coram Cardinalibus in magnâ audientiâ quoniam iterare verbum hoc Andreas in cursu sermonis & crebrò repetere consueverat, A••dietis mira∣bilia: sic inchoavit, & in laudem Britonum Anglorumque consusionem ver∣bum produxit.

Magister Andreas promisit vobis & quotidie promittit mi∣rabilia. Sed si ordine psallendi & non saliendi incesserit; priùs ad a 1.2 Defecit quàm ad b 1.3 Mirabilia perveniet, &c.

Verbum autem istud propter hoc magis notatum ab omnibus & quasi propheticum est reputatum; quòd in brevi pòst revera defecit Andreas, & letali morbo correptus apud Signiam expiravit. Qui autem hanc Invectionem & alias anni illius contra Andream scriptas audire gestiverit, libellum Invectionum quaerat.

His itaque completis quasi XV. diebus post Pentecosten, super causâ statûs Menevensis Ecclesiae Papa sententiam dedit, Archiepiscopum, quoniam inde∣fensus extiterat quoad hanc causam, in expensas Archidiacono condemnando; iterumque diem peremptorium, sc. Festum Omnium Sanctorum anni secun∣di, coram ipso partibus assignando. Ad instantiam quoque Archidiaconi magnam, ad recipiendum testes senes & valedudinarios super jure Ec∣clesiae suae Metropolitico, ne tractu temporis pro defectu testium jus idem deperire posset, Judices in Angliâ dedit. In favorem tamen Archiepiscopi

Cantuariensis & hoc adjectum fuit; quòd si totum Capitulum Menevense v••l pars major Archidiacono in causâ Statûs astiterit: tunc audietur in causâ Statûs, & non aliter. Sciebat enim pars adversa Capitulum Menevense fa∣cilè corruptibile; quinimo contra Archidiaconum non solùm in causâ Electio∣nis verùm etiam in causâ Statûs Ecclesiae propriae minis & muneribus corrup∣tum esse.

Elapsis autem post haec quasi diebus octo, super causâ Electionis Papa in pleno Consistorio sententiavit. Et quoniam pars adversa ad testes suos produ∣cendum dilationem petiit; diem eundem, quem & in causâ Statûs, coram ipso partibus dedit. In favorem autem Archidiaconi testes contrarios non nisi in Curiâ Romanâ recipi jussit; sciens quippe Archiepiscopum in Angliâ testi∣um copiam ad quidlibet asserendum habere posse, ex cautelâ & industriâ hoc statuendum esse. Et quoniam ad duas causas vocatus tantùm in unâ defenso∣rem habuit; in medietatem expensarum Archidiaconi Archiepiscopus est con∣demnatus. In cursu verò sermonis Papa quasi misertus laboris Archidiaconi, haec verba proposuit. Si ex conscientiâ judicare possemus, & non secundùm allegata; nulla certè daretur dilatio. Et ad Archidiaconum se convertens ait. Et tu, frater, quanquam laboriosum tibi sit & sumptuosum, ad nos termin•• statuto revertaris; quòd revera si ad nos redieris, nisi aliud audierimus & lon∣gè aliud, non consecrandus sed consecratus abibis.

Post Festum verò S. Johannis Baptistae & Festum Apostolorum Petri & Pauli, Papa tanquam temporis intemperiem post terga relinquens, apud Signiam in Campaniâ quasi per diaetam unam ab Urbe distantem cum Curiâ totâ discessit. Archidiaconus autem propter literas suas Curiam sequens, cùm apud Signiam moram ferè menstruam fecisset; literas demum omnes tam Commissionis sc. quàm etiam alias, Andreâ ibidem in extremis laborante & letaliter aegrotante, suscepit. Reversus igitur in Angliam, solo Bangorensi comitatus Electo & puero quodam extraneo, cunctis ferè sociis & servientibus utriusque defunctis, citationes statim Archiepiscopo fieri, & literas tam protectionis & commenda∣tionis quàm etiam restitutionis ablatorum eidem tradi fecit. Et sic in Walliam incunctanter accelerans, & ad Ecclesiam suam in Octavis S. Nicholai veniens, quam antè corruptam invenerat, nunc invenit corruptissimam; adeò sc. quòd nec etiam in causâ statûs & dignitatis Ecclesiae suae ei vellent assistere. Os∣berto Archidiacono Anglico & falso Menevensis Ecclesiae filio ex parte Regis & Archiepiscopi necnon & Justiciarii corruptoris pariter & cursoris officio fun∣gente, & Folioti vices, qui his assueverat, in hoc assumente; & Abbate de Albâ Landâ, quòd Walensis erat, utrumque per Walliam conducente. Fo∣liotus enim, quoniam anno praeterito contra Ecclesiam suam pro Archiepisco∣po Romae steterat, sciens se Walensibus ob hoc exosum, ad discurrendum per Walliam miserumque Menevense Capitulum tam minis deterrendum, ut solet, quàm muneribus praemissis pariter & promissis alliciendum, Osbertum similiter corruptum & perniciosum Ecclesiae suae filium sibi Vicarium fieri procu∣ravit.

Post haec autem qualiter Giraldus in Venedociam & Powisiam transiens, à Principibus partium illarum cum honore maximo susceptus fuit; & de auxilio sibi liberaliter & largè promisso, liber de Gestis Giraldi manifestè declarat. Reversus igitur inde Giraldus & versùs Ecclesiam suam incunctanter accele∣rans, ad diem Canonicis Menevensibus, in Octavis sc. S. Hilarii, praefixum illuc advenit. Ubi collectis Canonicis & Clericis Ecclesiae, convenit eos su∣per verbo promissionis suae, quam ei ab initio fecerant, monitis ipsorum & supplicationibus multis Romam ad hoc ituro; rogans diligenter & monens, quatinus ad diem in crastino Conversionis S. Pauli sibi à Judicibus datum apud Wigorniam se cum ipso venire praepararent, & saltem in causâ statûs & digni∣tatis Ecclesiae suae sibi fideliter assisterent. Sumptus etiam de proprio venturis

obtulit & expensas. Principes quoque Sudwalliae Mailgo & Resus filius Resi nunciis suis qui praesentes erant & literis, quatinus cum Archidiacono Giraldo firmiter starent pro dignitate Sancti David, commonuerunt. Alioquin ipsos cunctosque probos terrarum suarum viros capitales in perpetuum hostes habe∣rent. Lewelinus quoque Norwalliae Princeps ad idem ipsos per nuncium su∣um, virum eloquentem, Laurentium Priorem de Insulâ Sanctorum, ad hoc destinatum invitavit, literis etiam suis patentibus id ipsum monendo; si quis Canonicorum aut Clericorum Ecclesiae quicquam ob hoc per Anglicos amise∣rit, in duplum ei se redditurum de suo; & expulsos ob hoc exilioque datos cum honore in terrâ suâ recepturum, & abundanter exhibiturum, certâ spon∣sione concessit.

Porrò Archiepiscopus è contra literas Regis & Justiciarii terribiles crebrò mitti Capitulo procuraverat. Ad haec etiam annulos Londonienses aureos vel potiùs deauratos, zonas auro atque ebore distinctas, atque muraenulas aureas vermiculatas argento, variaque munuscula hujusmodi, quibus abundat urbs illa deliciosa, per dictum Osbertum intra Capitulum sparsit. Quibus sic praemissis & longè amplioribus compromissis, quin & reditibus etiam quibus∣dam eorum amplè collatis, omnes ferè majores in priori, quam ipse fecerat, corruptione solidavit. Adeò quidem ut blanditiis ac beneficiis sic deliniti, nec Deum respicientes, nec dedecus & infamiam formidantes, Archidiacono re∣sponderunt; quòd propter metum Regis & Justiciarii inhibentium ipsis ut in causâ Statûs, quam contra Regis coronam esse dicebant, ei nullatenus assiste∣rent, timentes tam suam quàm Ecclesiae suoe destructionem, cum ipso in hac causâ stare non ausi erant. Sciens autem Archidiaconus ipsos corruptionem anno praeterito factam & nunc renovatam ac confirmatam sub metûs obtentu colorare, consilium eis quanquam incassum tale dedit; ut Ecclesiae suae fideli∣tatem debitam saltem in causâ statûs cum ipso stando conservarent; donec ipsum, qui caput erat controversiae, & quem primitus atque propensiùs adver∣sarii cuncti damnis & injuriis afficere vellent, reditibus suis in Angliâ vel Wal∣liâ privatum viderent; & tunc se tempestivè satis & cum minori dedecore re∣trahere possent. Multis quidem & multifariis eis in hunc modum suasit verbis, nec persuasit. Caput enim corruptionis hujus & corruptorum omnium post Archiepiscopum Abbas Albae Domûs existens, totam Menevensem Ecclesiam pervertebat; cujus quippe Canonici Walenses ferè cuncti vel affines vel cog∣nati, instinctu ipsius, & ut promotionem ejus cum aliis sic procurarent, ei carnaliter adhaeserunt; & ob hoc non solùm contra electionem Archidiaconi, verùm etiam contra dignitatem Ecclesiae suae stare, tanquam filii spurii & ingrati tam exhaeredatione quàm etiam extirpatione dignissimi, non erubuerunt. Ab∣bas enim ille, qui anno praeterito occultè nocuit, nunc se cum aliis evidenter opposuit. Abbate namque Sancti Dogmaelis quasi loco nichili finem expe∣ctante & tantùm nominis umbram praeferente, Abbas Albae Domûs, albior ex∣teriùs quàm interiùs, habitu quàm actu, nomine quàm omine, Capitulo San∣cti Davidis malitiae suae virus infundens, & totius corruptionis glutinum atque ligamen existens, tam Capitulum inficiendo, quàm nuncios Archiepiscopi per Walliam antè retroque conducendo, & quod deterius omnium erat, infirma Ecclesiae Menevensis atque secreta necnon & Baronum patriae, qui Ecclesiam eandem diligebant, & ob hoc Archidiacono favebant, tam Archiepiscopo quàm Regi & Justiciario revelando, efficacem ad nocendum pestem tanquam dome∣sticus hostis & familiaris se multipliciter exhibuit.

Archidiaconus autem nec sumptui parcens nec labori, per hispidas de Stra∣tewi terras versùs Angliam iter agendo in montanis de Cantebrochan nuncium sibi à Decano suo de Brechen missum obviàm habuit; per quem ei nunciatum est terras omnes de Brechene tam apud Landu quàm alias ad Episcopatum per∣tinentes, quas ipse ratione custodiae in manu suâ tenebat, praecepto Justiciarii

in manu Regis per ministeriales Willelmi de Breusa resumptas esse. Apud Luel quoque nuncium alium sibi cum festinatione missum suscepit; per quem•• intimatum est ei non solùm terras Episcopales verùm & proprias omnes simu cum reditibus in proximo per Justiciarium auferendas: consiliumque fidelium suorum & amicorum omnium partium illarum esse, quòd etiam ad tempus in propriâ personâ declinaret, & furorem persequentium dum in cursu fuerat & tam recens evitaret. Corpori namque suo totique sequelae, si teneri possent, Curiales & Regis Officiales captiones & carceres minabantur. Procedens au∣tem Archidiaconus, nec his perterritus, nec ab itinere retardatus, quasi per milliare de Landu inter Abereschin & Trallan Decanum suum, cui nomen Ricardus, quique rerum suarum in partibus illis procurator extiterat, palli∣dum & tremebundum obvium habuit; qui statim ei, quae literis & nunciis sig∣nificaverat, verbis & vivâ voce repetendo, singula quoque si terribiliùs poterat inculcando, quatenus ad praesens declinaret nec se minùs circumspectè tam im∣minentibus periculis offerre praesumeret, modis omnibus suasit; sed persuadere non potuit. Archidiaconus enim ad haec, ut erat vir firmus nec formidolosus, tanquam in verba jocosa conversus, ait. Nonne domi cerevisiam bonam ha∣bemus? Eamus ergo & bibamus eam, priusquam omnino fuerimus destituti. Veniens igitur ad domum suam, nichil ibi turbatum circa res suas domesticas & familiares invenit; nec quicquam praeter minas terribiles per Reginaldum Foliot & complices suos, quos paucos habebat eosque viles & abjectos, in fini∣bus illis per patriam totam ad deterrendum Archidiaconum, quò minùs accede∣ret, disseminatos.

Causa tamen tantae commotionis hujus & insultationis adversariorum haec fuit. Justiciarius enim Angliae parum post Natale apud Slopesberiam cum Baroni∣bus partium illarum existens, magnam ibidem audivit querimoniam ab Epis∣copo Bangorensi Roberto de G. Archidiacono, cum omnibus quos secum ad hoc inducere potuit. Ait enim ipsum adversarii sui, qui se gerebat electum per Walenses citra Regis assensum, fautorem existere; eumque nuper in Epis∣copatûs custodià, quâ destitutus fuerat, restituisse: asserens etiam in publicâ audientiâ, quòd non solùm in hoc sed in omnibus quoque, quae Regis honorem contingebant, se semper opponebat. Adjiciens etiam, quòd ad hoc in Nor∣walliam nunc advenit, ut Lewelinum & Powisiae Principes cum Sudwalliae Principibus confaederaret, totamque simul Walliam contra Regem excitaret. Talibus itaque verbis Episcopi, quae quòd vera non erant, pro sacrilegis ha∣benda fuerant, commotus Justiciarius de terris Episcopalibus apud Brechene Archidiaconum destitui fecit; & transiens per Oxoniam, literas tales Archi∣diacono terrae istius misit.

G. filius Petri, Comes Essexiae, carissimo amico suo Archidiacono Oxoniae salutem. Sciatis quòd G. Archidiaconus de Brechene inimicus est Domini Regis: & ideo vobis mandamus, quatinus capiatis in manus vestras omnes reditus suos quos habet in Archidiaconatu vestro, teste meipso apud Glover∣niam xx. die Januarii.

Ad Abbatis etiam Albae Domûs suggestionem, qui Justiciario cum aliis apud Slopesberiam occurrerat, ut Abbatiarum Ordinis Cisterciensis per commoditates, ad quas graviùs urgente persecutione praeci∣puum consueverat habere resugium & auxilium, Archidiacono auferre posset; eidem Abbati literas tales misit.

G. Filius Petri, Comes Essexiae, Abbati de Albâ Landâ salutem. Significatum est nobis, quòd vos & domus vestrae & Abbatiae vobis subjectae in Walliâ, G. Archidiaconum, inimicum Domi∣ni Regis & hostem, & contra coronae dignitatem manifestè nitentem, & exci∣tantem Walenses contra fidelitatem Domini Regis conjurare, vestris consi∣liis & auxiliis manu teneatis. Unde vobis ex parte Domini Regis praecipi∣mus; quatinus nullum cum eo habeatis consilium vel assensum, sed eum te∣neatis pro inimico Domini Regis & coronae impugnatore; sicut vestris vul∣tis

prospicere possessionibus & fidelitatem Domino Regi conservare. Alio∣quin & domus vestras & catalla omni occupanti exponemus; & Angliae vo∣bis universis commeatum interdicemus. Teste meipso apud Slopesbe∣riam, &c.

Abbas etiam idem ambitione caecus & excaecatus, quoniam receptionem pe∣nitus Archidiacono interdicere non potuit, per Abbatias domui suae subjectas, praesertim etiam apud Stratam Floridam, ubi thesaurum librorum suorum congesserat, & ubi urgente fortiùs persecutionis articulo frequentiùs se con∣tulerat, statuendo praecepit; quatinus honor ei cùm adventaret vel Archidi∣aconi vel Electi non exhiberetur; sed tantùm in Aulâ publicâ inter hospites communes & strepitum popularem locaretur. Statuit etiam, quod inhuma∣nius erat, ut Archidiaconum nec Monachus nec Frater nec etiam garcio domûs de loco ad locum quoquam deduceret, nec per ignota & avia desertaque & in∣via, quod etiam majoribus extraneis mansuetudo negare non solet, viam o∣stenderet. Porrò Archidiaconus paulò pòst Abbati eidem vicem reddens & talionem, quinimo Deus injurias Sancti sui, cujus Ecclesiam ejusque propug∣natorem tantis nisibus impugnabat, vindicans etiam in terris, per operam illi∣us, quem opprimere quaerebat, opprimi potiùs ipse & cum dedecore deponi ac potestate, quâ tam temerè praesumpsit abuti, justo judicio privari secit: sicut in sequentibus palam erit.

Ut autem ad rem revertamur, peractis his quae apud Brechene videbantur agenda, progressus in Angliam Archidiaconus & Herefordiam veniens; adeò cursor ille & praecursor Reginaldus Foliot urbem illam in adventu ipsius de∣terruerat; asserens ipsum tanquam hostem Regis & regni statim à Castellanis per literas Justiciarii, quas inde susceperat, capiendum & in carcerem truden∣dum; ut vix aliquis Canonicorum vel amicorum suorum ob metum publicae potestatis cum ipso loqui, vix aliquis civium ipsum hospitio suscipere ausus esset. Post tantas autem declamationes & terrores garcio missus à Folioto tanquam à Justiciario, literas ei tales manè porrexit.

G. filius Petri, Co∣mes Essexiae, G. Archidiacono de Brechene quondam sibi dilecto salutem. Miramur plurimùm, quòd tu tam temerariè propriâ auctoritate contra coro∣nam & dignitatem Domini Regis praesumpsisti te intrudere in terras & res pertinentes ad Episcopatum Menevensem. Unde tibi consulimus & distri∣ctè praecipimus; quod sicut teipsum diligis & omnia tua, ab hac presumpti∣one te retrahas, & de aliquibus ad praedictum Episcopatum pertinentibus te nullatenus de caetero intromittas. Alioquin scias, quòd saeviùs inte animad∣vertemus; & omnia tua, quae in potestate Domini Regis inventa fuerint, saisiemus in manu Domini Regis; & corpus tuum, ubicunque inventum fuerit, in potestate Domini Regis capi & salvò custodiri facietis. Teste meipso, &c.

Archidiaconus autem nichilominus iter arripiens, ad diem à Judicibus datum apud Wigorniam in crastino Conversionis S. Pauli tempe∣stivè satis advenit. Sed nec principalem Judicem suum Eliensem Episcopum, qui cum Archiepiscopo ad Regem transfretaverat, nec substitutum ab ipso Archidiaconum Gloverniae ibi invenit. Sed tantùm Prior S. Mariae tam à De∣cano Londoniensi quàm ab Archidiacono de Bokingeam ad diem istum per literas ipsorum subrogatus, solus in Camerâ quadam loco Judicis immo Judi∣cum sedit. Advenit autem Prior S. Trinitatis Cantuariae cum Monachorum turbâ. Occurrerat Archidiacono etiam ibidem Magister Simon de Sutwella, prin∣cipalis tunc Archiepiscopi Clericus & generalis ejusdem▪ Officialis in Angliâ relictus, cum Clericorum catervá, magis autem ad ostensionem & pomposita∣tem; ut ostenderetur Ecclesia Cantuariensis, licèt absente Archiepiscopo, non absque defensoribus esse, ad primum absque necessitate diem in tantâ multitudine concurrerunt.

Facto itaque consessu, primus omnium Prior Cantuariae Archidiaconum in

publicâ audientia convenit in hunc modum.

Mirum, inquit, quòd vir discretus & eruditus tanquam ad puteum exhauriendum, qui fundo caret, accedere parat; & causam, cujus optatum attingere finem penitus est im∣possibile, temerariorum hominum impetu potiùs quàm consilio suscitare contendit. Nam etsi Archiepiscopum Cantuariensem, qui tantae opulen∣tiae est & potentiae, superare posses; cum Conventu S. Trinitatis tibi de novo restaret congressio; qui certè terras & thesauros Ecclesiae totos priùs expo∣neret, quàm detrimentum ejusdem in hac causâ sustineret. Sed esto, quòd utrumque viceris; tertius adhuc cum Suffraganeis Cantuariensis Ecclesiae cunctis tibi restaret conflictus. Ad haec etiam licèt de tribus istis victoriosè triumphaveris; cum ipso Anglorum Rege, cujus coronam impugnas, quar∣tus tibi longè impar & importabilis supererit congressus.

Paucis autem sic Archidiaconus ad haec respondit.

Omnibus his me penitus imparem nec in aliquo comparabilem esse fateor; quoniam, ut verbis poeticis utar: Non me nominibus furiosus comparo tantis. Nisi tamen dignitatis Ecclesiae nostrae in hoc articulo jus pro posse prosequerer; ingratum me filium ejusdem infi∣delem & illegitimum certissimis indiciis comprobarem. Sed qui nisus suos & vires omnes ad quod de jure tenetur apponit, quicunque fuerit secutus effe∣ctus, argui non debet aut reprehendi; juxta illud Poetae, Careat successibus opto, Quisquis ab eventu facta notanda putat. Et illud ejusdem: Si desint vires, tamen est laudanda voluntas. Hac quoque contentos auguror esse Deos. Item & illud Senecae. In arduis aggressibus etsi non sequatur effectus, laudabilis tamen est ipse conatus. Post bellum diutinum & duodenne discrimen tandem fatis urgentibus aut sinistris eventibus Trojae nobilis secuta ruina est; & tamen Hector, quoniam in ejus defensione dum stetit propugnator erat egregius, perpetu••m nec immeritò laudem obtinuit. Unde Poeta. Hectora quis nosset; foelix si Troji fuisset? Ardua per praeceps gloria stravit iter. Itaque qui cum debili dimicat hoste, si victus fuerit, confusio grandis; si victor extite∣rit, gloria brevis. Et è diverso qui bello forti in justâ causâ congreditur, dum bene pugnârit & ex contingentibus nil omiserit, fortuna belli & alea fati quocunque se verterit, debitâ non debet laude privari. Contra fortes igitur adversarios pro Ecclesiâ nostrâ fortiter pro posse dimicando; etsi victoriam assequi non potero, tamen ignaviam effugere volo. Regiam verò coronam non impugnare sed potiùs augmentare, tertiam in Regno Metropolin refor∣mando, magnis nisibus elaboro.

Caeterùm quoniam nullus principalium Judicum affuerat, & primus inter alios Eliensis Episcopus in transmarinis agebat; ampliùs ad hunc diem pro∣cessum non fuit. Prior autem S. Trinitatis secretiùs Archidiaconum conve∣niendo, ut causae Statûs renunciaret, & cum Archiepiscopo Ecclesiâque Cantuariensi se concordaret, multis suasit, nec persuasit. Procedens igitur inde versus Oxoniam Archidiaconus quendam ibi puerum suum, quem ad Justiciarium cum literis suis miserat, literas ejusdem tales ei deferentem obvi∣um habuit.

G. filius Petri Comes Essexiae, G. Archidiacono de Brechene salutem. Mandamus vobis, quòd aliter quàm incaepistis, vos habeatis erga Dominum Regem; & qu••d Sinodum nec Capitulum aliqu••d teneatis in terrâ Domini Regis, nisi in Archidiaconatu vestro; sicut omnia tua diligis & etiam corpus tuum. Si verò venire volueritis nobiscum locuturi; securè veniatis. Teste &c.

Literarum autem, quas Archidiaconus ei praemiserat, tenor hujusmodi fuit.

Nobili & magnifico viro G. filio Petri, Comiti Es∣sexiae, totius Angliae Justiciario, G. Archidiaconus de Brechene tam corpo∣ris quàm animae salutem. Miror valde virum discretum & sapientem, prin∣cipalem Regis Consiliarium & regni Justiciarium, verbis inimicorum in ab∣sentiâ partis adversae tam facilè fidem a••hibuisse, & in iram aut indignatio∣nem motum fuisse. Non enim ex unius partis assertione alterâ parte absente

judicium ut nostis fieri solet. Non igitur tam Silvester sum, sicut adversa∣rii mentiuntur; quin & campester existere loco ac tempore sciam. Unde de Walliâ in Angliam ad vos Deo dante in brevi veniam; ea vobis, quae de me falsis suggestionibus cantata sunt, veris per Dei gratiam assertionibus discan∣tare paratus; & Episcopi verba non omnia fore semper Evangelica, sed ubi veritati contraria fuerint potiùs sacrilega, vobis ostensurus. Utinam diu & bene valere possitis.

Justiciarium itaque sequendo Londoniam venit; fed ulteriùs in Cantiam progressum apud Cantuariam die Purificationis invenit. Contigerat autem Nuncium quendam Lewelini Principis circa dies eosdem ad Curiam venisse. Qui requisitus à Justiciario, quid actum in Walliâ fuerit à Giraldo, totum ei∣dem in veritate replicavit; asserens eum Principem ipsum & proceres suos ad obsequium Domini Regis & fidelitatem plurimùm allexisse. Per quod Justiciarius ab irâ, quam Slopesburiae conceperat, placatus est multùm & mitigatus. In crastino verò summo diluculo simul cum Justiciario Missam au∣divit in Ecclesiâ S. Trinitatis; ipsâque completâ, vocatus à Justiciario multis ibidem de statu Walliae verbis secretiùs est conventus. Cui cùm ad singula respondisset; subjecit virum tantum & tam discretum adeò adversariorum suorum ad verba moveri minimè debere, nec eorundem instinctu Sinodos ipsius & Capitula, quod nichil ad laicam pertinet potestatem, prohibe∣re. Addens etiam & firmiter asseverans; quòd licèt ad tempus de Tem∣poralium custodiâ sibi sublatâ cum patientiâ sustineat; ad Spiritualia contra custodiam sibi commissam quicunque manum extenderit, se no∣verit proculdubio vinculo anathematis innodandum; nec personae cujusquam praeter Domini Regis & Capitalis Justiciarii sui deferendum. Ad quae cùm responderet Justiciarius, ut erat vir mitis & mansuetus, se nullum praece∣ptum circiter hoc fecisse nisi per mandatum Domini Regis & literas ejusdem transmarinas ei transmissas. Et Archidiaconus.

Nec mirum, inquit, cùm Ar∣chiepiscopus ibi sit, qui regio sigillo praeest, si literas tales vobis mitti faciat, taliaque per vos contra Dominum Papam omnemque justiciam fieri persuade∣at, quae per se vel suos ausus nullatenus esset attemptare. Mirum etiam, quòd Dominus Rex contra honorem proprium, de tertio sc. Archiepiscopatuin regno suo reformando, ei ad nutum in omnibus sic assentit.

Ad quae Justiciarius pau∣cis ita respondens ait. Credo quòd plus timor in his quàm amor operatur. Hoc autem ideo dixit, quòd Rex propter werram, quam cum Rege Franciae tunc temporis grandem habebat, nec Archiepiscopum nec quenquam Magnatum suo∣rum ausus offendere fuit. Mirum etiam, quòd quoties contra Archiepiscopum Rex commotus, vel etiam in pace ac prosperitate constitutus, profectum Meneven∣sis Ecclèsiae simul cum Archidiacono procurare studebat; statim vel per concor∣diam cum Huberto, vel per discordiam cum Philippo, subitò fuerat impeditus.

Considentibus autem adhuc & conferentibus coram altari quodam à latere dextro Justiciario & Archidiacono, ecce Monachi ejusdem Ecclesiae ad Giral∣dum intuendum & quibusdam ab aliis ostendendum per turbas astiterunt. Quod considerans Justiciarius Archidiacono, qui cum ipso loqui potiùs inten∣debat, illud ostendit, dicens. Nonne videtis, qualiter hi Monachi caterva∣tim huc concurrunt, & vos quasi monstrum aliquod cum admiratione conspi∣ciunt? Credo vexationem, quam facitis Archiepiscopo, non multùm eis di∣splicere. Sciebat enim non veram neque firmam inter Monachos & Archiepi∣scopum consistere dilectionem. Quoniam itaque pulchrum monstrari digito & dicier, hic est: ad eos, qui laborem ipsius plangere solebant, & quòd cau∣sam tam difficilem & desperabilem contra tantos adversarios assumpserat, qua∣si patiendo dolere, sic Archidiaconns respondere consueverat.

Duabus alis in hoc agone sustentor & sublevor; quae mihi laborem hunc alleviant & de∣lectabilem reddunt. Ala dextra est intentio pura & cons••ientia sana; qui∣bus

propter honorem Sancti Davidis & Ecclesiae nostrae dignitatem pium & meritorium absque dubio laborem assumpsi. Ala verò sinistra est laus & gloria; quam etiam in terris propter hunc tam nobilem ausum & tam strenuae mentis aggressum me certum est & impraesentiarum & cuncta per saecula consecuturum.

Ad haec etiam cùm die quodam festo Lewe∣linus Venedociae Princeps, convocatis terrae suae Magnatibus, Curiam teneret magnam; processit in fine prandii coram omnibus vir quidam linguae dicacis, cujusmodi linguâ Britannicâ sicut & Latinâ Bardi dicuntur. Unde Lucanus. Plurima concreti fuderunt carmina Bardi. Et cùm sibi tam voce quàm manu silentium indiceret; talem proposuit quaestionem. Quaero, inquit, utrùm potius & honestius Electo Menevensi foret (sic enim Archidiaconus tunc ab omnibus vocabatur; ipse tamen Archidiaconum & non Electum se vocabat) an causam super dignitate Sancti Davidis tanto tempore sopitam non suscitâsse, si non datum ei fuerit optatum eandem ad finem perducere; an sic eam incho∣âsse & effectu mancipare non posse? Cùm autem morâ non modicâ taciturni∣tas omnium cum murmure quodam subsecuta fuisset; primus omnium Princeps ipse tale tandem responsum dedit.

Quid, inquit, super hoc mihi videtur, absque praejudicio vobis edisseram. Dico longè melius & laudabilius Electo fore jura S. Davidis, ne nimio ••ilentio deperirent, contra tantos adversarios & Angliam totam vendicâsse, quamvis tamen evincere non possit. Quòd, quamdiu Wallia stabit, nobile factum hujus & per historias scriptas & per ora canentium dignis per tempora cuncta laudibus atque praeconiis efferre∣tur. Qui enim quicquid potest facit; & nihil probitatis aut vivacitatis omit∣tit; fortè etsi contra votum evenerit, laudem nihilominus dignam prome∣ruit. Non enim vel lusor in aleis bonus vel miles in bellis strenuus semper quod volet obtinebit. Item & quòd jus Menevensis Ecclesiae per ejus labores longè clarius & evidentius, quod antea obscurum fuerat, omni tempore fiet.

Favor autem omnium & plausus dictum Principis est subsecutus. Item cùm die quodam circa tempus idem Powisiae Princeps atque Reveiliauc Wenonwen proceres terrae suae virosque majores in consessu quodam & consilio secum habe∣ret; & de labore Giraldi mentio fieret; sicut per Walliam & Angliam confa∣bulandi materiam multis tunc temporis dabat; ait ipse.

Magnas multoties werras Angliae Wallia nostra movère solet. Sed nunquam tam grandem tamque gravem movit ei, sicut his nostris diebus per Electum Menevensem; qui Regem & Archiepiscopum totumque simul Angliae clerum & populum propter honorem Walliae tantis, tam diuturnis & continuis infestare nisibus & molestare non desistit. Nostrae nimirum werrae, si per aestatem durant, ad pacem hiemali tempore revertuntur; nec nisi per annum ad plus vel etiam dimidium durare solent. Hujus autem werra per quinquennium & amplius incessanter jam duravit.

Notes

• a 1.1

  Post haec verba in alio Codice MS. Cot∣toniano Vitellius, E. 5. sequuntur ista.

  Et caetera, sicut hac Distinctione tertiâ & in tribus sequentibus de Giraldi labore non illaudabili, tam pro Ecclesiae suae quàm e∣tiam jure proprio constanter assumpto, lu∣culento tractatu declaratur. Quibus ex industriâ brevitatis causâ, quae magnis vi∣ris & multum occupatis ad votum acce∣dere solet, subtractis & non appositis, septimam & ultimam Distinctunculam hic apponere nunc sufficiat.

  Hinc constat duplicem hujus Operis editionem à Giraldo factam esse. Prima, quae uberior est, jam in lucem prodit. Secunda, quae brevior est, ma∣nuscripta in Bibliothecâ dictâ habetur; quam quidem, missis tribus intermediis Distinctio∣nibus, & Epilogo (quem exinde descriptum subnexui) in reliquis ne verbo à primâ di∣versam deprehendi. Ratio autem consilii fuit; quòd eadem, quae in tertiâ, quartâ & quintâ hujus Operis Distinctionibus narra∣vit, in libro tertio de Rebus à se gestis uberiùs tractaverat.
• a 1.2

  Ps. CXVIII. 81.
• b 1.3

  Ps. CXVIII. 129.