Anglia sacra, sive, Collectio historiarum partim antiquitus, partim recenter scriptarum, de archiepiscopis & episcopis Angliæ, a prima fidei Christianæ susceptione ad annum MDXL

PARS I.

PAtre igitur Hatheguino, matre verò Adelesia genitus, Dioecesin Roto∣magensem in territorio Vilcasino suo illustravit exortu: literis in eâdem cùm jam puerili floreret aetate traditus, & eis ut illa pati poterat aetas, pro ingenii capacitate imbutus. Cùm autem jam grandior factus apud Rotoma∣gum arti studeret Grammaticae▪ coepit jam spiritu afflatus divino, multò magis arti utiliori studere, studiosâ videlicet intentione perquirere, qualiter Deo potissimum posset placere, discens ab eo lectione interna quemadmodum mitis esse valeret & humilis corde. Cumque adhuc esset inter Clericos Cle∣ricus, & in eâdem urbe in Ecclesia beatae Dei genitricis Mariae Clericalibus officiis deditus; caeteris in exemplum factus formam vivendi se praebuit; multisque religionis tramitem appetentibus sua religione prosuit. Guillel∣mus igitur tunc quidem Archidiaconus, futurus autem urbis ipsius Rotoma∣gensis Archiepiscopus, videns Clericum juvenem juvenilem aetatem morum senectute venustantem, eum & Maurilio Archiepiscopo & sibi valde familia∣rem effecit; & ut ejus frequenter frueretur colloquio, mensa communi hos∣pitioque recepit. Dulcia namque inter eos saepe miscentur colloquia; sermo de mundi contemptu proponitur; de aeterna beatitudine & beata aeter∣nitate disseritur; vitae praesentis labor pro aeternae quietis recompensatione tolerandus appetitur.

Placet ergo tandem utrisque, ut carnis exercendae gratiâ Jerosolymam adeant, loca sancta gratiâ orationum invisant; ut agnitis locis Incarnationis, Passionis & Ascensionis Dominicae, dulciori haec omnia memoria postmodum teneant. Factum est ergo quod dispositum fuerat: aggrediuntur laborem itinere longo. Fatigatur uterque libens terra marique discrimine multo. Perveniunt tandem ad Jerusalem terrestrem supernae patriae amatores: pro nihilo reputant quicquid passi sunt in via, cum fiunt desiderii sui compotes. Quis autem narrare dignè potest; quibus sancti amoris incendiis ipsi adora∣verunt in locis ubi steterunt pedes Domini, quibus desideriis ipsi intuiti sunt in terris ubi conver••ata est corporaliter salus humani generis; quàm dulcia oscula impresserunt in loco ubi crucifixus est Dominus, ubi mortuus & sepul∣tus, ubi demum ascendit in coelum.

Impleto itaque sanctae voluntatis proposito, in redeundo geminatur fati∣gatio. Occurrunt enim illis sicut in eundo difficiles viarum transitus; &, ut tunc temporis erat, horrendas formidabant Saracenorum insidias. Intole∣rabiles etiam corporis patiebantur infirmitates; & nunquam securitatem habendo, nullum locum vel tempus sine timore multo transibant. Contigit autem, ut illis laborantibus in viâ, Gundulfus tantâ afficeretur corporis & ••assitudinis molestiâ; ut neque pedibus stare neque cum sociis suis ampliùs

incedere posset. Unde eo inscienter relicto, longiùs progrediuntur comme∣antes; & quodam monte ob nimiam arduitatem difficulter a scenso, paululum quieverunt. Ubi quidam Nobilis, qui cum eis comitabatur, Gundulfi remi∣niscens, quòd eum solum reliquissent, graviter ingemuit; & veloci cursu rediens, illum omni solatio destitutum & languore turbatum & quasi proximâ vicinitate mortis afflictum invenit; & nullam eundi vel standi virtutem ha∣bentem in humeris suis imponens, memor misericordiae & totius honestatis, asperitate montis iteratâ cum gravi labore ad consodales reportavit. Deinde illum supernâ clementiâ respiciente, in brevi convaluit; & omni post tem∣pore illum venerabilem virum, qui ei opem adjutorii impenderat, dignâ re∣compensatione cariorem in vita sua habuit.

Item aliud inter caetera terrae marisque pericula unum caeteris omnibus gravius eis imminuit; quod eis tamen vitae immutandae occasionem per Dei, ut creditur, providentiam dedit. Cùm enim per longa maris spatia incerto ut fit ferrentur navigio; gravissima in eos tempestas irruit, turbine ventorum & fluctuum navim omni ex parte compage jam ferè solutâ concussit; mortis metum velut jam imminentis nimio terrore omnibus incussit. Quid plura? Morte jam ut creditur instante, ad vota confugitur; & ut eis Domini pietas tranquillitatem aeris reddere dignaretur, integram incoeptae religionis perse∣verantiam promittentes, docente timore & amore Dei, Gundulfus & Archi∣diaconus ex voto Monachatum cunctis mundi deliciis praeferunt; & fiunt ex devota promissione Monachi, qui habitu manent adhuc sed non sponte Clerici. Facto igitur voto cadit maris tempestas, redit serenitas, venitur ad terram, reditur in patriam.

PARS II.

DIfferente autem Archidiacono reddere votum, quod tamen Cadomi postmodum solvit, Gundulfus Becci religionis veste induitur; Mona∣chisis vitae rudimentis sub Herluino Abbate & Lanfranco Priore imbuitur, & inter perfectos jam ab ipso initio Monachòs computatur. Erat enim vir obe∣dientiae multae, abstinentiae magnae, orationis assiduae, compunctionis prae∣cipuae; ut si ejus attenderes oculos lacrimis diffluentes, duos esse diceres fon∣tes rivulis affluentes. Qua nimirum compunctionis virtute, qua se mactabat in oratione, in Missarum celebratione, ita in Monachatu, ita postmodum in Episcopatu, ita minoribus, ita majoribus factus est admirabilis: ut quasi Propheta haberetur in terris, ab omnibus honoraretur, ab omnibus Dei servus diceretur. Factus est autem & Ecclesiae Beatae Mariae Becci custos & Sacrista: unde & ejusdem semper intemeratae Virginis familiarior factus est & Sym∣mista. Eo enim factus est in oratione devotior, quo ei commissus est locus orationi commodior.

Eodem nihilominus anno Anselmus, quem pro sua sanctiate spectabili & doctrina mirabili postea Cantuariensis Pontificatûs infulâ sublimatum vidi∣mus, Beccum & ipse ad conversionem veniens, tantâ Gundulfo est amicitiâ vinctus; ut se alterum Gundulfum, Gundulfum verò alterum Anselmum diceret & vocari gauderet. Erat enim illis in Deo cor unum & anima una, frequens in spiritualibus collocutio, multa inter colloquendum lacrimarum effusio, mutua ut semper ad altiora conscenderent exhortatio, sancta ut se invicem ad opus Dei praevenirent aemulatio. Anselmus tamen, quia in Scri∣pturis eruditior erat, frequentior loquebatur. Gundulfus verò, quia in la∣crimis profusior erat, magis fletibus rigabatur. Loquebatur ille; plorabat

iste. Ille plantabat; iste rigabat. Divina ille proferebat eloquia; profun∣da iste trahebat suspiria. Christi vices ille, iste gerebat Mariae. Dixit tamen aliquando Anselmus Gundulfo. Tune ait cote meâ cultrum tuum semper acuere quarls; cote verò tuâ me meum cultrum nunquam acuere permittis? Dic & tu quaeso, unde proficere possim & ego. Sum etenim more cotis, in hebetatione multâ ob multitudinem peccatorum meorum semper obtunsus. Tu verò ad amorem coelestis patriae animum & intentio∣nem tuam ardenter dirigens, in contemplatione Domini jugiter manes acutus. Dixit & ille bona quae potuit. Succenduntur ambo; & sic se reficiunt dulce∣dine superni desiderii. Talis horum confabulatio, talis claustralis conversa∣tio. Procul erat à cordibus eorum vel linguâ Priorum aut fratrum suorum detractio. Non eos vexabat, ut plerosque multoties solet, cibi vel potûs aut vestium murmuratio. Et quia perfectè in vitâ suâ mundi contemptum ha∣bentes, Deum studiosè per abstinentiam etiam licita respuendo & per sancta∣rum virtutum exercitia quaesierunt; Ideo sicut credendum est sine ambigui∣tate, illum veraciter apprehendere meruerunt.

Priori quoque Beccensi Lanfranco omnium eo tempore nominatissimo adeò carus, adeò familiaris Gundulfus factus est; ut cùm Lanfrancum Nor∣mannorum nobilis Dux Guillelmus Coenobio Cadomensi Abbatem primum praeficeret; hunc pro sua sanctitate & prudentia secum assumeret, secum du∣ceret, secum in ejusdem Coenobii gubernatione coadjutorem haberet. Cúmque & ibi sublimitas virtutum ejus cotidie augmentum caperet; fecit etiam matrem suam carnalem illuc venire; & eam sancto desiderio accensam in Monasterio Virginum, quod in eâdem villâ Matildis ejusdem Principis uxor & Anglorum futura Regina construxerat, sub Sanctimoniali proposito constituit. Illa itaque in observatione sanctae regulae & mandatorum Dei ardenter perseverans, optimo sine in eodem loco vitam conclusit. Et sic idem pater matrem suam, quae eum pepererat mundo, per religionis habitum & sanctimoniam commendavit Deo.

Denique cùm Comes idem Angliâ sibi armis subjugatâ jam in eâ regnaret, & Lanfrancum Cantuariensi Pontificatu & totius Angliae Primatu sublimaret; hunc ille in Angliam secum adduxit: & quia in rebus etiam exterioribus in∣dustrius valde erat, rei familiaris suae Procuratorem constituit. Fama itaque viri Dei magis ac magis succrescere coepit tam de illius sanctissima religione quàm de prudentissimâ saecularium rerum administratione. Tantâ enim discretione diei spatia dividebat; ut aliis horis ad pedes Domini sederet cum Mariâ, aliis Dominicam coenam praepararet cum Marthâ. Hanc autem virtutem discretio∣nis bi••idae tam ante Episcopatum quàm in Episcopatu semper noscitur habuisse; nunc siquidem divinae contemplationi nunc pauperum totus deditus procura∣tioni. Denique cùm tempore quodam valida fames Angliam totam vehe∣menter oppressisset; ille pecuniis multis à Lanfranco acceptis Lundoniam adiit; pauperum multitudinem innumeram collegit; & toto famis tempore piè & misericorditer pavit. Fertur autem quia eorum miseriis adeò compa∣tiebatur, ut eorum infirmiora lavaret; lotisque postea manibus statim Missam decantatum iret, ut eorum recordatione recenti semetipsum acriùs inter Missam cruciaret. Cùm autem tanta cura esset illi in pauperum sedula admi∣nistratione, aut impedimentum in procurandarum rerum executione; sive locus deesset ubi ab hominum conspectibus segregatus orationibus & lacrimis in praesentiâ Dei move solito seipsum mactare posset; acceptâ noctu candelâ quasi ad videndum equos suos utrùm bene procurati essent procedebat; & super praesepe eorum residens, aut in aliquo angulo sese occultans, quod in diurnâ luce ante intuentium oculos non poterat aut nolebat, tantò ardentiùs quanto secretiùs in coelo reponebat sudores sui laboris orationum singultibus & dulcissimae compunctionis imbribus irrigatos.

Hoc in tempore peccatis exigentibus contigit in Ecclesiâ Christi Cantuariae quendam è Fratribus mente excidere; & perverso spiritu plenus, à sensibus humanis in verbis & factis alienus factus est. Cúmque vinculis astrictus dentibus strideret, & in multis se inordinatè haberet; dicebatur illi a Fratri∣bus: Tace, miser, & ab insania tua quiesce. Et si non vis propter nos; Dominus Gundulfus jam veniet, & immoderatos tui corporis motus & linguae compescet. Ast ille: Estne, inquit, ille Gundulfus; qui die & nocte lacri∣mis suis & orationum suarum stimulis me exacerbat? qui in Missarum fre∣quenti celebratione & jejuniis & multâ carnis suae contritione corpus suum crucians, operibus meis & voluntati indesinenter contrarius existet? Ille me persequitur; ego utique persequar illum; & unde modò gloriatur, in prox∣imo damnum sibi grave consurget. Quibus sibi relatis, non enim is interfuit, vit venerandus armis justitiae vitam suam muniens, contra castra spiritualis nequitiae robustissimè restitit; & licèt ei quadam die inter Missarum sacra so∣lennia corruente calice turbatio gravis acciderit, nunquam à laudibus Dei vel gratiarum actione cessavit. Sed quia hoc ex promissione maligni & suâ negligentiâ credidit evenisse; quasi antea nihil in servitio Dei egisset, & ru∣dimenta coelestis vitae quasi tunc primùm inchoasset; sese plus solito in lacri∣mis & aliis sanctis laboribus gravissimè afficiens, inde crevit ad cumulum sanctae celsitudinis, unde fraudis inventor eum praecipitare voluit in barathrum confusionis. Nam idem infirmus per B. Dunstanum sanatus postea fuit; & Gundulfus in sancto proposito infatigabiliter perseveravit.

In illis diebus vir clarus in doctrina & religione Becci manens Anselmus, audiens vitam & nobilitatem actuum Gundulfi, antiquam amicitiam reno∣vando misit illi Epistolas; quas quicunque audierit, ex testimonio & aucto∣ritate tanti viri lucidissimè dinoscere poterit, quis inter eos sancti amoris affe∣ctus, vel qualis vita Gundulfi extiterit. Et ut ad notitiam audientium odor sanctae societatis eorum gratanter fragrando resplendeat; placuit quasdam ex illis in hoc opusculo interponere in verbis istis:

Domino reverendo, fratri charissimo, Domno Gundulfo frater Anselmus* 1.1 salutem. Cùm tibi propono scribere, anima dilectissima animae meae, cùm tibi propono scribere; incertus sum unde potissimùm exordiar allocutio nem meam. Quicquid enim de te sentio, dulce est & jocundum cordi meo. Quicquid tibi opto, id est quod optimum excogitat mens mea. Talem enim te vidi; ut quomodo tu scis, te diligerem: talem te audio; ut quomodo scit Deus, te desiderem. Unde fit ut quocunque tu vadas, amor meus te prosequatur; & ubicunque ego remaneam, desiderium meum te complectatur. Et tu rogitas me tuis nunciis, hortaris me tuis literis, pulsas me tuis donis; ut memor sim tui: Adhaereat lingua mea faucibus meis; si non sum memor tui; si non proposui Gundulfum in praecipuis ami∣citiae meae. Non hîc dico Gundulfum Laicum meum patrem, sed Gun∣dulfum Monachum nostrum fratrem. Qualiter namque obliviscar tui? Is enim qui cordi meo velut sigillum cerae imprimitur, quomodo memoriae meae subtrahitur? Praeterea cur, sicut audio, tanto moerore quereris quòd nunquam literas meas videas; & tanto amore quaeris, ut eas saepe accipias; cùm meam conscientiam recum semper habeas? Te quippe silente ego novi quia me diligis; & me tacente tu scis quia amo te. Tu mihi conscius es, quia ego non dubito de te; & ego tibi testis sum, quia tu certus es de me. Quoniam igitur nobis nostrarum conscii sumus conscientiarum de invicem; hoc tantùm restat, ut ea quae erga nos sunt mandemus ad in vi∣cem; ut pariter vel gaudeamus vel solliciti simus pro invicem. Quae autem erga me sint, & pro quibus te volul mecum gaudere vel esse sollici∣tum, melius disces per hujus schedulae latorem quam per Epistolae Scri∣ptorem.

Item misit ei aliam Epistolam; quae de promptuario sacrae dilectionis ef∣fluens, mentem Gundulfi contra fallaciam inanis gloriae, quae interdum sub pallio sanctarum virtutum fraudulenter se ingerit, spectabili monitione mu∣nivit* 1.2 in haec verba:

Gundulfo Anselmus. Ideo tam amicus tam amico sa∣lutationem meam tam breviter praenotare volui; quia sic dilectus sic dilecto affectum meum opulentiùs intimare non potui. Quisquis enim bene novit Gundulfum & Anselmum, cùm legit Gundulfo Anselmus, non ignorat quid subaudiatur affectus. Quod ut quomodo velis intelligas, tibi quod est alteri mihi existimo relinquendum, & ad executi∣onem Epistolae stilum convertendum. Instat Domnus Robertus, & cogit Domnum Abbatem & me & totam Congregationem nostram; ut multo∣rum beneficiorum tuae caritatis gratias tibi referamus. Sed nos inviti hoc facimus; quia totius vitae tuae gratias in ore mentis assiduè tibi & libentif∣sime susurramus. In injuriam quippe tuam fieri videtur; si inter tot tua bona unum hoc tacitis majoribus cum gratiarum redibitione velut singulare praedicetur; vel si tuae propositum caritatis fomento laudum & inclinatio∣num adhuc indigere judicetur. Denique sic te per supernam vivere gra∣tiam amando optamus, optando oramus, orando speramus; ut cùm ali∣quid in operibus tuae caritatis gratiis investigatur dignum, nihil in actibus tuae voluntatis laudibus inveniatur indignum. Quatinus vita tua non tan∣tùm amantium te linguas laxet quaedam laudanda exhibendo; quantùm admirantium te voces lasset se simul ingerendo. Et dum ora laudantium inquirunt partes, in quarum praedicatione aperiantur; incurrant totum, à cujus plenitudine obstruantur. Sicque mentem tuam familiaris virtutum consuetudo & consuetus amor quasi inebriando afficiat; ut non solùm quic∣quid in actionem deprompseris, internum affectum sapiat, sed vel posse quenquam eandem ebrietatem non sentire in se animus in te stupeat. Cùm enim tale vivendi constat esse propositum; quo ampliùs in proposito suc∣cedit profectus, eo liberiùs non tantum admirantium favorem sectatur, quantum sectantium errorem miratur. Ut igitur tandem nostram, & ut credo tuam, sententiam super tuorum actuum acceptione propalemus; quic∣quid erga nos vel quemlibet alium laudabiliter agis, gratissimum habemus; sed laudes ejus in illum diem, cùm laudabuntur omnes recti corde, & cùm laus exit unicuique à Deo, servandas censemus. Reverendum & diligen∣dum domnum & patrem nostrum Archiepiscopum Lanfrancum & nepo∣tem ejus, & dilectos fratres nostros qui cum eo sunt ex nostrâ parte, sicu•• tibi ••idetur, saluta. Praeterea quoniam omnes adhaerentes mihi adhaerent tibi cui adhaereo, quos tibi per domnum Herluinum mandavi nostrae pe∣nitus astringi velle familiaritati, eos in interiori cubiculo memoriae tuae, ibi ubi ego assiduus assideo, quod & ipsi mecum precantur, colloca me∣cum in circuitu meo. Sed animam Osberni mei rogo care mi illam non∣nisi in sinu meo. Vale, vale, amice ideo dulcissime quia verissime; vale, & mei certè servi tui, certè amici tui, certè dilecti tui, si oblivisci non potes, reminiscere.

Item quia illum in orationibus assiduum esse sciebat; misit illi idem coeleste organum, scilicet pater Anselmus, quas ipse divino afflatus spiritu composue∣rat, tres de B. Mariâ Orationes seu potiùs Meditationes; & qualiter in illis* 1.3 meditando studere deberet, insinuat dicens:

Domno Gundulfo frater An∣selmus quod Gundulfo Anselmus. Non est opus, ut multa de incolumitate pristinae amicitiae loquatur os meum illi quem in mutuâ dilectione scio esse alterum cor meum. Ut igitur breviter quod nosti dicam: sicut amor tui, ex quo incoeperit, nunquam in me mutatus est minuendo; ita sollicitus sum, ut semper alteretur augendo. Quidam Frater non semel sed saepe me rogavit; ut de S. Mariâ magnam quandam componerem orationem. Quod

cùm ipse praesens rogaret exteriùs, tu absens persuadebas interiús. Quo∣niam enim id tuum si fieret futurum prospiciebam; iccirco quod volebat libentiùs suscipiebam. Feci igitur orationem unam, unde fueram postu∣latus; sed in eâ me non satisfecisse postulanti cognoscens, alteram facere sum invitatus. In qua quoniam similiter nondum satisfeci; tertiam quae tandem sufficeret perfeci. Accipe igitur eas quae factae sunt tuâ intentio∣ne; & ne reprehendas magnitudinem▪ quae facta est alienâ petitione. Et utinam ita sint longae; ut antequam ad finem cujuslibet earum legendo vel potiùs meditando perveniatur; id ad quod factae sunt compunctio con∣tritionis vel dilectionis in eis per supernum respectum inveniatur. Deni∣que idcirco volui eas ipsas orationes per sententias paragraphis distinguere; ut anticipando longitudinis fastidium ubi volueris possis eas legendo in∣cidere.

Istis auditis intelligat Lector, quantum dilectionis vinculum istos Patres in unum conjunxerit, & qualis fuerit in praesenti vitâ eorum in terrenis ne∣gotiatio.

PARS III.

QUaliter verò Gundulfus Pontificali cathedrâ sublimatus fuerit, quoque modo Pontificando vixerit, quove fine deficiendo Ecclesiam sibi com∣mulam tristem reliquerit; jam hinc ut possumus e••odare conemur. Lan∣franco igitur Ecclesiasticae dignitatis summum apicem in Angliâ tenente & sapienter administrante, Rovecestrensis Ecclesia suo est Pastore destituta, de∣functo* 1.4 Ernosto Episcopo; qui Monachus Sewardo & ipsi Monacho in Epis∣copatum quidem successerat, sed in eo anno tantùm dimidio vixerat. Volens autem Pontifex, ut ex more antiquorum in Ecclesiâ Roffensi Monachus suc∣cederet Monacho, cogitare coepit, quem potissimùm Monachorum eligere posset, qui hoc onus sibi injunctum portare valeret. Cogitanti tamen Gun∣dulfi citiùs occurrit sanctitas, quae jam certis experimentis satis ei fuerat ap∣probata. Hunc ergo, habito cum sapientibus consilio, ad Pontificatum elegit; & ut ejus electioni Rex assensum praeberet, ipsum transmarinas ad partes ad Regem direxit. Gaudio autem Rex repletus non modico, quia occasionem Dei hominem exaltandi invenerat, de cujus sanctitate jam ad eum fatis clara fama pervenerat; Pontificis petitionibus justis libens assensum praebuit, & honore Pontificali virum Dei dignissimum judicavit.

Acceptâ igitur Lanfrancus auctoritate regiâ, Praesules convocat, primores Roffensium mandat, Regis & suam voluntatem omnibus pandit; omnibus as∣sensum praebentibus & gaudentibus, fidelem domui Dei dispensatorem con∣secrando constituit. Non fuit obnitendi potestas; cùm eum urgeret Regis magni & Praesulis tanti auctoritas. Vox se indignum clamantis opprimitur; cùm quo se clamat indigniorem, eo dignior acclamatur. Ordinatur itaque vir verè dignissimus Episcopatu Gundulfus in Ecclesiâ Dorobernensi duodeci∣mo Kalendas Aprilis anno ab Incarnatione Domini millesimo septuagesimo septimo, undecimo verò adventûs Normannorum in Angliam sub Comite Guillelmo Rege postmodum Anglorum nobilissimo. Consecratus autem ex more, proptiam tendit invisere sedem; tripudiantibus turbis Rofensem ingre∣ditur urbem, Pontificali sedi intronizatus inducitur, Praesul omni veneratione ex eo habetur.

Redduntur & ei denique possessiones quaedam Rofensis Ecclesiae; quas prae∣sulantibus antecessoribus suis Lanfrancus in suâ tenuerat ditione. Eâ verò conditione redduntur; ut in Ecclesiâ Rofensi, sicut jam Praesul uterque de∣liberaverat, Monachi ponantur. Audierant enim ibi quondam Monachos fu∣isse; unde ad antiqua statuta redeuntes, Monachorum inibi ordinem statu∣ere sanxerunt. Tempore ergo brevi elapso, Ecclesia nova, veteri destructâ, incipitur; officinarum ambitus convenienter disponuntur; opus omne intra paucos annos, Lanfranco pecunias subministrante multas, perficitur. Igitur perfectis omnibus quidam ex quinque tantùm Clericis, qui ibi inventi sunt, ad Religionis habitum confluentes, associatis multis aliis, ad sexagenarium & ampliùs numerum in brevi sub doctrinâ patris Gundulfi succrevere Monachi. His Gundulfus vivendi speculum, his totius religionis factus est documentum. His virga puerilia districte corrigendo; his baculus senilia misericorditer su∣stentando; his Martha necessaria procurando; his Maria intentae se formam contemplationis praebendo. Noctu tamen & manè orandi Maria, horis ve∣rò aliis Martha specialiter erat. O quantis cùm oraret lacrimis dominicos pedes rigabat! O quantâ prudentiâ cùm exteriora disponeret se agebat! Quàm largâ manu Monachorum vel pauperum necessaria procurabat! O quàm dulcia oscula in coelestium contemplatione orando figebat! O quàm amaros singultus in peccatorum suorum recordatione trahebat! Quis ejus oculos vidit fletibus udos? Quis eum gementem audivit, & statim ipse non gemuit? Quis ejus vultum lacrimarum suffusione turbatum attendit, & diu aspicere potuit?

Perfectis igitur omnibus, sicut dictum est, quae servis Dei apud Rove∣cestriam manentibus poterant esse necessaria, habito cum sapientibus consilio idem venerabilis Pater collecto Monachorum & Clericorum Conventu nec∣non & copiosâ multitudine plebis, cum magnâ solennitate accessit ad sepul∣chrum sanctissimi Confessoris Paulini, qui in veteri Ecclesiâ reconditus fue∣rat; & thesaurum sanctarum Reliquiarum ejus in novam Ecclesiam trans∣ferri & in loco decenter ad hoc praeparato reponi fecit. Interim fuit ibi quae∣dam matrona mentis & corporis infirmitate gravi detenta. Quae promissione factâ, quòd nunquam ulteriùs crimen quoddam quo turpiter premebatur iteraret, si sanitatem recipere posset, meritis B. Paulini sospitati reddita est; sed pactum promissum minimè servavit Nam ut rediit corporis sanitas; subsecuta est citiùs in vitâ illius iterati criminis perversitas. Tempore denique sequenti pro necessitatibus quibusdam, quibus vir suus impeditus fuerat, cum oblatione suâ opem auxilii ab eo quaesitura Sanctum Dei adiit. Sed illa, quam interiùs conscientia turpis foedabat, vi quadam divinae indignationis quasi flatu vehementi repulsa, cum spreto munere multùm verecunda domum re∣diit; & non multò pòst languore gravi percussa infoeliciter diem expectabat extremum. Sed pius Dominus, qui nullum spernit, nullum à misericordiâ

suâ excludit, inspiravit ei gratiam suam; & advocato ad se venerabili Gun∣dulfo Episcopo per humilem confessionem reatûs sui turpitudinem pandit, perseverantiam en endationis integram in vitâ suâ ex magnâ cordis contritione pro••••ttir. Quid plura? In hac pollicitatione à pio Pontifice ovis morbida recipitur; antidotum salubris poenitentiae adhibetur; & sic demum perfectâ s••nitate receptâ, cum oblatione suâ Sancto Dei Paulino humiliter se praesen∣tavit; mentisque novitate ad munditiam vitae mutata, non est cum munere à Sancto repulsa; sed gaudio sospitatis manente ad domum suam alacriter re∣meavit; gratias referens Deo & Pontifici Gundulfo, per cujus consilium à tanto periculo liberata fuit.

Haec inter audiens suus dilector Anselmus illum Pontificio sublimatum esse, ad corroborandum cer illius & contra adversa, quae interdum mentes Praelà∣torum a quiete internâ concutiendo evenire solent, illum volens esse muni∣tum, illi misit Epistolam consolatoriam in haec verba.

Olim dilectissimo fratri nunc dulcissimo patri, olim & nunc reverendo* 1.5 Domino, venerabili Episcopo Gundulfo frater Anselmus semper suus, sic explere Episcopale officium ut aeternum consequatur beneficium. Ante∣quam mihi liceret dulcissimae sanctitati vestrae literas exultationis pro vestrâ exaltatione mittere; audivi quòd non ad requiem sed ad laborem, non ad jocunditatem sed ad tribulationem vobis prosuerit Pontificalis electio. Ex unâ igitur parte volo vestrae paternitati congaudere, sicut illi cujus praete∣ritam vitam divina gratia sibi placere ostendit, in hoc quòd vos inter prin∣cipes Ecclesiae suae connumerare dignatur. Ex alterâ verò parte cogor ve∣strae fraternitati condolere, veluti illi qui eo ipso quo magis exaltatus est, majori tribulatione gravatur. Sed item cùm considero quoniam teste di∣vinâ Scripturâ de tribulatione nascitur patientia, quae opus perfectumhabet, & probatio quae operatur spem quae non consundit; utique intelligo non tantum condolendum esse vestrae sanctitati in tribulatione propter laborem quem ex illâ suscipitis, quantum congratulandum propter perfectionem & spem ad quas per illam proficitis. Gloria igitur in excelsis Deo; cui vita ve∣stra sic placuit, ut eam ad exemplum exaltaret. Et gloria in excelsis Deo; qui sic vos dilexit, ut vos in igne tribulationis collocaret, quatinus opera vestra usque ad perfectionem & spem vestram usque ad debitum ro∣bur excoqueret. Nam si diligentibus Deum omnia cooperantur in bo∣num; cur diligentes eum non in omnibus exultantes, gratias agant pro bono? Sic tamen hoc agere debent; ut quoniam nescit homo utrùm a∣more dignus sit an odio, serviant Domino in timore, & exultent ei in tre∣more. Hoc tamen omnis servus Dei observare debet; ne tribulationem putet quod tribulatio non est. Ne cùm quod nec sentire debet, tribulati∣onem deputat; ibi judicandus sit eo ipso quòd dolet quod dolere non de∣bet; & ex infirmitatis teneritudine succubuisse, ubi se putat per patientiae fortitudinem superavisse. Sic enim existimando se esse aliquid cùm nihil sit, ipse se seducit. Hortor itaque sanctitatem vestram; ut nullo modo tribulationem putetis, quod nec corpus nec animam laedit. Nec si adver∣sitas earum rerum, quas servus Dei contemnere debet, vos contristat; praebetis vos plusquam oportet transitoria diligendo, minùs quàm decet aeterna diligere. Apertè enim unusquisque homo ostendit se ea diligerè, quorum laesionem pati non potest sine tristitiâ. Nemo enim molestiam pa∣ti existimat, nisi in iis quae diligit, cùm adversitatem tolerat. Dilectum fratrem nostrum R. eâ qua possum caritativâ sollicitudine vestrae Paterni∣tati commendo; quatinus non illi obsit quòd à nostrâ conversatione se∣jungitur, sed magis illi prosit quòd vestrae familiaritati conjungitur.

Item misit ei idem Pater sacrae dilectionis aliud indicium in hâc Epistolâ.* 1.6

Suo suus, amico amicus, fratri frater, Gundulfo Anselmus, pro amore foelicitatis perseverantiam in sanctitate, pro praemio sanctitatis aeternitatem in foelicitate. En meus Gundulfus & tuus Anselmus est testis; quia ego & tu nequaquam indigemus, ut mutuos nostros affectus per epistolas nobis invicem indicemus. Quum enim anima tua & anima mea sese invicem nequaquam esse patiuntur absentes, sed sunt indesinenter sese mutuò ample∣ctentes; nihil nobis invicem deest de nobis, nisi quia corpore non sumus nobis praesentes. Cur autem tibi dilectionem meam describam in chartâ, cum ejus veram imaginem assiduè serves in cordis tui areâ? Quid enim aliud est dilectio tua erga me, quàm imago dilectionis meae erga te? Invi∣tat igitur me nota mihi tua voluntas; ut propter corporalem nostram ab∣sentiam aliquid tibi scribam. Sed quia nobis noti sumus per animarum praesentiam; nescio quid tibi dicam, nisi tibi faciat Deus quod scit ipse sibi placere & tibi expedire.

Redeamus igitur ad haec quae incepimus de tanto Patre dicere. Laudabilis enim vita ejus omnibus Deum quaerentibus potum coelestis dulcedinis suavis∣simè propinat. Duas denique singulis ferè diebus celebrare solitus erat Missas, quas inter oculum vix sudum habebat. Primam quidem de Domi∣nicâ aut de Commemoratione B. Mariae vel B. Andreae aut alicujus Sancti cujus memoriam specialius recolebat, sive pro familiaribus amicis; secun∣dam verò pro defunctis, ad quam nullum praeter Monachos suos & aliquos pueros adesse volebat caeteris recedentibus. Cum autem in directum absque cantu usque post Evangelium, quod ipse legebat, eadem Missa diceretur; dicto Dominus vobiscum, excelsa voce dicebat Oremus. Statim subsequeban∣tur pueri, dulcisona modulatione cantantes offerendam Domine Iesu Christe, sive O pie Deus. Ipse verò interim in sedili suo sedens, & dulcedini cantûs intendens, totus in lacrimas suavitatis Dei solvebatur; & in amorem coelestis patriae animum figens, erectis ad coelum luminibus plusquam dicere aliquis possit supernae jocunditatis pabulo mirificè fovebatur. Et haec prolixius agens, demum surgebat; & quod restabat de Missâ persolvebat. His autem exple∣tis, locum petebat secretum, moeroris amicum, orationibus suis specialiter deputatum. Habebat in omnibus villis suis, in quibus manere solebat, cel∣lulam oratoriam, ubi cum illuc veniret, cubicularius ejus libellum Oratio∣num ejus ponebat. Ibi ergo diu orationi vacabat; sicut & ante Missas sece∣rat; nec ab hac orandi sive Missas celebrandi vicissitudine usquam vel unquam cessabat. Praeterea consuetudo ejus erat, quando aliquam suavem modulatio∣nem aut sonitum alicujus dulciter sonantis campanae sive aliquid hujusmodi [audiret] statim ex profundo cordis altè suspirans dicebat: O quantum est gaudium in coelis, ubi laus Dei jugiter sine offensione aeternaliter auditur? Quandò humana manus vel lingua tantae sonoritatis consonantiam suo ingenio exprimere potest. Haec ille. Deinde velociter, si in secreto loco esset, assuetae compunctionis regulam sequebatur.

Et quid dicemus? Quanta erat ei pura sanctae venerationis sollicitudo in audiendo vel dicendo servitium Domini. Rarò quando dicebatur secundum nocturnum sedebat; nisi infirmitas gravis aut lassitudo multa coegisset: & similiter postquam incipiebant dicere Laudate Dominum de coelis, usque in finem Matutinorum, & hoc idem in laudibus de omnibus Sanctis. Cum quantâ etiam cordis diligentiâ & fervore divini amoris recolebat memoriam Dominicae Passionis? Hanc assiduè retinebat in mente. Hanc imitabatur, affligens & domans carnem suam jejuniis multis & interdum acri verberum maceratione. Dicebat etiam nobis:

Quid facimus, Fratres mei? Quid dicemus, cùm venerit Dominus? Scimus certè quòd Dominus noster Jesus Christus ex solâ pietatis suae misericordiâ nullis nostris praecedentibus

meritis, per passionem Crucis à morte aeternâ nos redemit. Hoc ille nobis; & nos quid illi? Quas vices tanti honoris illi recompensamus? Vulnera quinque pro nobis moriens pertulit: quinquies & nos hoc dulcissimè in memoriâ cordis recolendo cotidie flere deberemus; et si pro fragilitate no∣strâ, quae nos multipliciter corrumpit, toties non possumus; saltem ad minus in commemoratione illius quinque lacrimas per singulos dies fundamus.

In istis laudandus Pontifex ducebat dies suos. Pro his ergo omnibus ad∣mirabilis, omnibus habebatur amabilis. Dabant ei multa multi; sed & multa dabat & ipse multis. Majora tamen quandoque minoribus pro neces∣situdine, minora verò majoribus pro caritudine. Minores siquidem ejus munere ditiores, majores verò se fore credebant tutiores. Quis enim annu∣lum vel parvum sibi ab eo collatum digito portavit, & se tutiorem non esse credidit? Quis se illius orationibus commendavit, & non ab eo securus abscessit?

Lanfrancus igitur Dei servum virtutibus audiens succrescere tantis, & de ejus sanctitate famam ad usque sidera tolli, gaudio replebatur non modico; quòd de ejus contubernio tantum Ecclesiae decus processisset; ejusque ad se saepiùs evocati vel sponte venientis libens fruebatur colloquio. Vix autem eum remittebat vacuum; sed nunc cappis, nunc candelabris pretiosis, nunc aliis ecclesiastici decoris ornamentis donatum. Aliquando verò cùm eum vacuum dimisisset, & ob hoc commotum timeret; Timeo, ait suis, ne à nobis Epis∣copus commotus discesserit. Aliquid itaque est ei mittendum, quod illi esse possit acceptum. Paratis igitur magnis quibusdam donis ornatu Ecclesiae dignis, ei acceleravit transmittere; mandans humiliter, ut B. Andream, cujus vicarius erat, pro eo dignaretur orare. Magnam siquidem in Apostolo illo habebat fiduciam; adeò ut cùm per Episcopum aliqua dona praecipua mitteret; eum supplex exoraret, ut ante altare ejusdem Apostoli Orationem semel Dominicam pro eo cantaret. Ditabatur itaque valde Rofensis Ecclesia tum praecipuè ipsius Archipraesulis donis tum & aliorum oblationibus multis.

Cùm autem postmodum tot esset possessionibus ditata, ut earum pars qui∣dem Episcopo, pars verò Monachis sufficere posset; placuit Episcopo, placuit & Lanfranco, ut Episcopus res suas seorsim, Monachi verò & ipsi possessiones suas haberent seorsim. Hoc autem ideo maximè factum est; ne quis Epis∣copus superventuro tempore esset, qui Monachos non adeò diligens, res eis divisas minuere posset. Quia verò Monachi pluribus utpote jam multi indi∣gebant, tum quidem pro eorum victûs necessitudine & vestitûs, tum verò pro hospitum susceptione; sapienter rursus provisum est, ut Monachi plura, Episcopus verò possideret pauciora. Quae verò plura sint illa, satis evidenti distinctum est chartâ in Ecclesiâ Rofensi repositâ, Regum & Procerum necnon & Episcoporum Angliae auctoritate confirmatâ. Hoc enim ab omnibus ob∣tinere viro Dei facillimum fuit. Nam nullus Regum ejus temporibus in Angliâ regnandi potestatem habuit, qui non eum offendere timu••sset.

Defuncto igitur apud Rotomagum nobilissimo Rege Anglorum Willelmo, successit filius ejus Guillelmus in regnum. Hic accepto regno cùm multis ob insolitas quasdam infestationes & rerum multarum gravedines onerosus & minus amabilis esset; hunc prae omnibus Episcopis venerationi habuit; au∣diens multorum relatione vitam hominis Dei in studio supernae dilectionis diu esse probatam. Et si alias quibusdam angariis perturbavit; patri Gundulfo & Ecclesiae Rofensi omnibus diebus suis benignè pepercit. Et non solùm pepercit, sed & largâ manu possessiones Episcopi multum liberaliter auxit. Hujus speciali amore Maneria duo, Haedreham videlicet & Lambetham, pri∣mum quidem ut donaretur concessit, alterum verò propriâ munificentiâ

donavit. Nam Haedreham Lanfrancus Archiepiscopus proprio labore & pecuniis adquisitam, non enim ex antiquis possessionibus Archiepiscopatûs eadem villa erat, favente hoc Rege Gundulfo Episcopo & Ecclesiae suae omni post tempore ex integro possidendam concessit. Lambetham verò idem Rex donavit ex propriâ voluntate sua pro restauratione damni, quod Ecclesia Ro∣fensis perpessa est in obsidione, quae in eodem loco facta est contra Baiocensem Episcopum Odonem.

Rex itaque cùm eundem Odonem in ipsa urbe cum aliis maximae potentiae viris obsideret; quòd in eum plusquam civilia bella Comiti Roberto favendo movisset; virum Dei tamen & licenter exire & licenter cum volebat urbem permittebat intrare. Tantâ siquidem ille prudentiâ inter utrosque medium se agebat; ut & obsidentibus placeret, & obsessis suspectus non esset. Cur hoc autem, nisi quia tantae sanctitatis esse credebatur, quae nec obsessis noci∣tura esset nec obsidentibus? Immo verò familiaris utrisque, profuturus pro suâ religione credebatur utrisque.

Devictis igitur inimicis suis, idem Princeps & caeteri Nobiles regni eum nimia veneratione coluerunt; attendentes in eo praecipuè nunc Mariae lacri∣mosa suspiria, nunc Marthae laboriosa officia. Quis enim sollicitior fuit post quietem Mariae & Marthae laborem exercere? Quis studiosior in membris suis Christum cibo & potu atque vestitu fovere? Saepe sedens ad mensam, quae dulciora noverat, tangere nolebat; sed iis quos magis indigere didicisset sine morâ mittebat. Inquirebat autem studiosius qui essent pauperiores, qui in villa vel extra inveniri possent debiliores. Talis in mensa collocutio, talis de pauperum necessitatibus disputatio. His cibum esurientibus, illis potum mittebat sitientibus. Indigentibus verò utroque misericorditer mittebat utrumque. Propriam saepe scutellam, cum in eâ cibum modicè degustando sensisset lautiorem, mittere festinabat cuipiam languenti; dicens illum edu∣lio tali se esse digniorem. Quod si qua paupercula praegnans vel recens enixa ei nunciabatur; iis impensius quod necesse erat eorum plangendo miserias largiebatur. Faciebat autem & in aula sua cum pranderet singulis diebus pauperes ad minus tredecim refici, praeter Praebendarios illos quos locis sem∣per alebat diversis. Erat ei & maxima cura nudos vestire, immo ne nudi essent brumali maximè tempore procurare. Multimoda itaque indumentorum gene∣ra comparari jubebat, & pro singulorum necessitatibus sexûs utriusque paupe∣ribus erogabat. In tantum etiam eorum miseriis compassus est; ut quodam tempore non longè à Rovecestra progrediens viderit terram spaciosam ferendis messibus aptam, sed arboribus & vepribus occupatam. Hanc cùm esset in possessione Monasterii sui, ad utilitatem servorum Dei de infructuosa sructu∣osam adhibito labore facere disposuit. Et ne expers & quasi vacuus à mer∣cede hujus exercitii apud Deum esse videretur; statutâ die illuc cum suis veni∣ens, fossorium manibus propriis, quas multâ abstinentiâ satis tenues fecerat, humiliter accepit; & primum laborem suscipiens, primos tribulos & spinas pius agricola evulsit. Deinde exhortans familiam suam & alios operatores, in brevi-per manum ipsorum desiderii sui effectum complevit; sicque ipsam culturam per curam Ele••mosynarii sui pauperibus semper in posterum possi∣dendam contradidit. Haec & plurima pietatis opera sedulus custos domûs Domini sui inopiam patientibus jugiter impendebat.

Igitur temporibus hujus Principis, Guillelmi scilicet Junioris, secundo post obsidionem Rofensem anno, Lanfrancus egregius Ecclesiae Christi Doctor quin∣to Kalendas Junii de hac vitâ sublatus, multos & maximè patrem Gundulfum de sua morte tristes & graviter desolatos reliquit. Suscepit igitur ex praecepto Regis & consuetudine Ecclesiae Rofensis curam Archiepiscopatûs in iis quae ad Deum pertinent nominandus Praesul; quam etiam Lanfranco vivente ex jussione ipsius, & gratiâ habuerat. Raro enim per semetipsum aut dedica∣tiones

ecclesiarum aut Clericorum ordinationes seu collectas puerorum confir∣mationes saciebat; sed dilectum suum Gundulfum mittens pro se hoc fieri a∣micabiliter praecipiebat.

In illis diebus praeerat Monasterio S. Augustini Anglorum Apostoli vir stre∣nuus Abbas Guido. Huic, constructâ ex plurimâ parte Ecclesiâ quam ante∣cessor ejus inchoaverat, placuit ut corpora Sanctorum Augustini sociorum∣que ejus ad excelsiora loca de antiquâ Ecclesiâ transferrentur. Qui paratis omnibus, quae tanto ministerio necessaria esse videbantur, plures summae probitatis viros & specialiter patrem Gundulfum ad. se vocavit; & per ejus sanctitatis operationem quod dispositum fuerat cum maximo tripudio & sum∣mâ devotione complevit. Hoc tunc temporis in Anglia quasi consuetudinari∣um erat; ut cùm aliquae praecipuè dedicationes aut sanctarum mutationes Reliquiarum alicubi fieri deberent, velociter Gundulfus vocabatur; ut per munditiam manuum ipsius tantarum rerum celsitudo tractaretur. Et cùm alii Pontifices in iis vocationibus datis muneribus quasi pro gratia∣rum actione laetificarentur; ipse hoc omni conamine respuens, versâ vice vo∣cantium animos suâ saepe munificentiâ laetificabat.

Post haec autem spatio quasi quatuor annorum post mortem Lanfranci transacto, Rex Guillelmus gravi infirmitate detentus, omnem serè populum Angliae desperandâ salute vitae suae ambiguum reddidit. Venerat eâdem tem∣pestate in Angliam, urgentibus quibusdam necessitatibus, pater Anselmus, de quo superiùs mentionem fecimus, qui tunc Abbas S. Mariae Becci erat. Vi∣dentes igitur Episcopi & Principes regni periculum imminens Regi, & desola∣tionem necnon & oppressionem Ecclesiarum & maximè Cantuariensis; ut eis in tanto discrimine Primatem constituat, humiliter implorant. Factum est autem. Audit Rex eorum consilium; & ipso annuente omnes pariter providente gratiâ Dei Anselmum eligunt, electum advocant, vocatum licèt totis viribus renitentem Archiepiscopum statuunt. Gundulfus itaque, qui hujus rei voluntarius cooperator extitit, desideratam dilecti sui dilectoris in gremio sanctae suavitatis ardenter amplectens, refrigerium consolationis inti∣mae, quam multo tempore pro morte Lanfranci perdiderat, corde exhilaratus recepit. Quae autem fuerit vita Anselmi ante Episcopatum & in Episcopatu, aut quas adversitates vel exilia pro libertate sanctae Ecclesiae adquirendâ ut ro∣bustissimus miles Domini in tempore suo sustinuerit, quicunque perfectè di∣noscere cupit, in scriptis, quae de ejus vitâ & admirabili doctrinâ & sancti∣tate edita sunt, satis lucidè reperire poterit. Nos autem ad propositum redeamus.

Isti igitur Gundulfus & Anselmus gloriosi Principes terrae quomodo in vitâ suâ in principio conversionis suae Becci dilexerunt se, ita in finibus terrae per supernam clementiam junctis Episcopatibus suis non sunt separati. Re∣cedentibus enim aliis Episcopis à communione Anselmi propter quasdam dis∣cordiarum occasiones, quae inter ipsum & regni Principes ortae fuerant, Gun∣dulfus dulci obsequio illi semper & firmiter & fideliter adhaesit; & inter utros∣que prudenter se moderans in causis eorum, & Archiepiscopo omnino fidem servavit▪ & adversarios ejus nequaquam offendit. Consolatione itaque anti∣quae dilectionis perceptâ isti supernae patriae amatores, quos multo tempore terrae marisque spatia separaverant, in unum conjuncti, dulcibus vitae aeternae colloquiis, quibus se soliti fuerant refovere adhuc in claustro Monachi, iisdem se resovere non distulerunt jam in Angliâ venerandi Episcopi. Saepiùs enim in diversis locis convenientes, mutuis se verbis in Dei succendebant amorem; Archiepiscopo tamen divini amoris ignem frequentiùs accendente loquendo, Episcopo verò se ad ignem illum accensum propiùs calefaciente tacendo. Quaesivit tamen Episcopus aliquando, utrùm omnibus quae in Ecclesiâ dice∣rentur animum Archiepiscopus aequaliter intenderet aequaliterve retineret.

At illé. Ego, inquit, omnibus quidem quae audio hac retinere volens intendo; sed saepiùs ••ugiunt mentem meam, dum simul omnia capere volo. Cui Episco∣pus. Jure utique, inquit, ille amittit omnia, qui omnia concupiscendo amplecti∣tur. Hoc quasi alludens dicebat. Deinde subin••erebat: Ego autem non omnibus quae audio aequaliter intendo; sed ex omnibus unum quod mihi magis est cor∣di eligo, eique studiosiùs inhaerens aliquam ex eo superni amoris mihi dulcedi∣nem elicio. Quemadmodum si cui aegroto plura ciborum genera offerantur; ille autem non omnia sed ex omnibus unum sibi magis gratum veluti pomum eligat, quod degustando remedium aliquod suae infirmitatis capere valeat. Et haec quidem ille. Nos autem qui ejus vitam usu & auditu satis cognovimus, hanc illi semper fuisse consuetudinem frequenter experti sumus. Aliquando enim cùm in Ecclesiâ illud decantari audiret; Afflicti pro peccatis nostris assiduè cum lacrimis expectamus sinem nostrum: vel illud; Dies illa dies irae: vel aliud simile compunctioni amicum; illico caeteris omnibus omissis ei, quod sibi magis acceptum audierat, solummodo intendebat; oculisque in coelum ere∣ctis bis illud terve vel quater suspirando repetebat; totumque se in gemitus vocesque la crimosas resolvebat. Videbamus, & in lacrimas vel gemitus sal∣tem solvi & ipsi cogebamur. Quid cùm ad populum sermonem faceret? Aliquando interrumpentibus lacrimis loqui & ipse non poterat; nec populus quicquam aliud quàm flere vel gemere illum attendens poterat. Cessabant verba, lacrimae sermonem explebant. Hoc autem maximè fiebat, cùm in fe∣stivitate B. Mariae Magdalenae de ejus poenitentiâ vel lacrimis sermonem ad populum faciebat. Loquen•• quippe de ejus poenitentiâ, populum ad poeni∣tentiam provocabat. Recitans illius lacrimas, lacrimans & ipse caeteros ad lacrimas succendebat. Hanc quippe speciali quodam diligebat amore; hujus memoriam & cotidianâ commemoratione & annuâ semper facere satagebat so∣lennitate. Quia enim multum peccatorem se esse credebat, eam quae multùm peccatrix fuerat, quid multùm peccatori magis necessarium esset, magis nosse dicebat, & magis velle misereri credebat. Hanc igitur assiduabat pre∣cibus, interpellabat fletibus, caeteris sequendam proponebat, quantùm se∣quenda esset in semetipso praeferebat. O Doctorem sequendum, qui quod caeteros faciendum docebat, priùs ipse ut caeteri eum s••querentur faciebat! O Episcopum dignum, non pecuniis sed lacrimis Episcopatum adeptum! Fiunt Episcopi quidam simulationem sub velamine religionis nonnunquam minùs cautè ostendendo: factus est iste Episcopus lacrimas multas ex corde prosundéndo. Hoc tamen ipsum materiam lacrimarum sibi ipsi proponebat; quòd videlicet quandam religionis speciem ostentando factus Episcopus fuerat. Vae inquiens mihi peccatori; quia sicut quidam Episcopatum emunt pecuni∣arum distractione, sic & ego sanctitatis cujusdam minùs cautâ ostentatione. O gloria inanis, quid mihi & tibi? Quid quod non est meum, me ostentare suggeris quasi meum? Immo quod est nihil, cur mihi fuades ut ostendam quasi aliquid? Quid est quod in me invenire queas, quo me jure attollere valeas? Ubi materiam attollendi non invenis, cur me attollere quaeris? Lanfrancum Archiepiscopum dum viveret adire potuisti, & alios nunc summae probitatis viros, si homines vis invenire dignos attolli. Ibi sapientiam cum scientiâ, ibi divitias invenis cum potentiâ. Ibi invenis viros instrumentis sanctarum virtutum multipliciter ornatos, & tuis fraudulentiâ plenis machi∣nationibus robustissimè esistere valentes. Me peccatorem & nihil horum ha∣bentem relinque, in quo onnisi peccatum potes invenire. Addebat & se ad∣modum vereri, ne ei eveniret quod cuidam evenisse audierat; qui ad extre∣mum veniens, cùm iam ultimum efflare spiritum deberet, dixit: O gloria inanis, quantos perdidisti, quorum ego unus sum. Gloriam ergo inanem & studiosè vitabat, & minùs studiosè eam se vitare timebat. Altercabatur ita∣que cum illâ saepe, ut dictum est, velut cum adversario quodam, ut à se eam

repelleret; ne cùm pro merito laudabilis vitae ab omnibus laudabatur, ei un∣decunque surrepere posset. Quem enim extollentia non tangeret aliqua, cùm Proceres regni aliis Episcopis ipsum praeferentes, ipsum adeuntes, ipsius familiaritatem appeterent; propria ei peccata familiariùs denudantes, se per cum absolutiores fieri non dubitarent; tutiores denique eo se crederent die, quo vel ejus osculari manus vel saltem eum videre valerent. Et certè audivi à quodam boni testimonii Episcopo & veritatis amatore referri, se cùm gra∣vissimis carnis suae stimulis & tentationibus in adolescentiâ suâ, ut interdum evenire solet, urgeretur; Gundulfo passionum suarum nebulas corde puro ex integro manifestâsse, & omni post tempore ab hujusmodi criminum impe∣dimentis consilio & orationibus ejus liberiorem esse. Haec quippe dicebantur de illo. Ipse tamen non se in hominum ore quaerebat; sed in se quid esset à se attentiùs disquirebat. Illi eum efferebant, ejus attollendo merita; ipse seipsum deprimebat, sua ad memoriam reducendo peccata. Si quando verò inaniter raperetur extra se; cotidianâ contemplatione se quaerens & inveni∣ens, per custodiam humilitatis citiùs se reducebat ad se. Dictis itaque qui∣busdam de moribus ejus, nunc ad exequendum operum ejus ordinem cala∣mum convertamus.

Habito igitur cum sapientibus consilio, & maximè favente & auxilium praebente in multis venerabili Anselmo Archiepiscopo, sicut in civitate Ro∣fensi construxerat virorum, ita & foeminarum Coenobium in possessione suâ, quam Mellingas dicunt, vir Dei aedificare curavit. Amabilis enim utrique sexui, ad religionis pietatem prodesse studuit & utrique sexui. In praedicto igitur loco Ecclesiâ in honorem B. Mariae semper Virginis compositâ, compo∣sitis & officinis aliquibus pro temporis opportunitate quantâ potuit instantiâ, Sanctimonialium inibi aggregavit Conventum; eas doctrinâ instanti erudi∣ens interiùs, eis industriâ solerti vitae necessaria procurans exteriùs. Magnâ siquidem providebat curâ, ut & animae profutura eis omnino semper adessent, & quae corpori necessaria erant eis nunquam deessent. Matres igitur spiritu∣ales de aliis acceptas Monasteriis priores vel custodes eis praeficiebat; reddi∣tus vel terras undecunque poterat adquirebat, earum Ecclesiam ornatu vario decorare curabat. Unde & plures etiam nobiles illius magisterio subdere se gaudebant, sperantes se per illius obtinere sanctitatem, quod per propriam non poterant corporis fragilitatem. Abbatissam tamen eis primùm praeficere noluit; sed eos per plures annos propriâ curâ regere curavit.

In illis diebus obortis propter libertatem Ecclesiae inter patrem Anselmum & Regem magnis discordiarum querelis, idem Anselmus Angliam exiens a∣pud Lugdunum exulabat. Contigit autem post aliquot annos, ut ipse Rex sagittâ percussus terribiliter occumberet, & frater ejus Henricus ad regni fa∣stigia sublatus esset. Qui statim Anselmum ad patriam revocavit; & laude dignum Gundulfum, sicut antecessores ejus fecerant, nimiâ veneratione co∣luit, attendens in eo vitae diu probatae sanctitatem & quam sibi exhibebat inter prospera & adversa magnae devotionis & fidei securitatem. Turbatis enim rebus ob mutationem Regum, Principes quidam regni securitati novi Regis minùs fidem servantes, imperium ejus in quantum poterant fraudulentis ma∣chinationibus titubare faciebant, illi subdi despicientes. At Gundulfus per∣spectis tantis perturbationibus multùm elaboravit, ut pacis vincula inter Re∣gem & adversarios ejus nectere posset. Unde & perturbatores pacis per semet∣ipsum saepiùs adibat; ostendens sacris admonitionibus, quanta mala ex abun∣dantiâ discordiae oriri solent; & quid merentur mali qui hujus scandali secta∣tores existunt; & quàm sunt proximi Deo & affinitate sanctis Angelis con∣juncti, qui semina pacis in cordibus suis suscipiunt, & haec in manifesto per operum executionem ostendunt. Istis auditis quidam ex ipsis innocentiam viri Dei & sanctimoniam considerantes, monita salutaria devotè suscipiunt,

concordiam cum Rege firmant, foedera pacis deinceps tenenda promittunt, Pro istis ergo amabilis factus est Regi & Principibus regni; & cùm de aliis Nobilibus terrae in Palatio aut alibi in collationibus eorum fieret mentio; Gundulfus inter eos non ut socius sed ut superior & quasi pater reputa∣batur.

Videns itaque providus Pater congruam opportunitatem se habere & tempus, in quo utrisque Monasteriis suis in aliquo prodesse posset, redditus & possessiones Monachorum suorum à suis quondam separatas auctoritate Regis Henrici, & Nobilium regni, necnon & Archiepiscopi Anselmi & suâ propriâ & aliorum Episcoporum Angliae corroboratione confirmatas, atque per car∣tam eorum sancitas, eisdem filiis suis contradidit. Et quod tunc statutum est quisquis temerario ausu infregerit, nisi dignâ satisfactione correxerit, anathematis mucrone percussus sententiam damnationis cum Juda proditore sortiatur. Apud Mellingas verò, ubi Coenobium foeminarum construxerat, cùm eadem villa ab antiquis temporibus campestris esset & raro incoleretur habi∣tatore, favente gratiâ Regis Henrici, satis popularem, & affluentibus unde∣cunque turbis & sibi mansionem facientibus, in eodem loco sicut hodie appa∣ret, vicum pergrandem & mercatoribus aptum ad utilitatem Sanctimonia∣lium effecit.

Matildis praeterea nobilis Anglorum Regina, uxor ejusdem Principis Hen∣rici, cognitam habens reverentiam vitae laudabilis & dignitatem bonorum operum viri Dei, ejus sanctitati valde familiaris effecta; eum ad se frequen∣ter venire faciebat; ejusque salubri colloquio infatigabiliter satiari cupiebat. Intantum etiam amorem illius amplexata est; ut cum filium genuisset, ipsi specialiter baptizandum & de sacro fonte levandum eum commendaret. Quod & sic factum est. Carus itaque Regi & Reginae, carus etiam omni populo Angliae. Nam cùm multi apud Regem seu Reginam aliquo impedi∣mento obligati essent; ipse ab impeditis requisitus, pius interventor fiducia∣liter ad eos accedebat; & opem misericordiae & sublevationis se requirentibus ab eis saepius impetrabat.

Militavit autem Deo sub Regibus tribus, omnibus iis carus & acceptus. Rege nam Guillelmo primo Ecclesiam Rofensem Lanfranco suffragante con∣struxit; regnante secundo terris aliquibus auxit. Rege Henrico filio prioris & fratre secundi res Monachorum à suis regiae auctoritatis cartâ distinxit & confirmavit. Annuit autem Rex primus libens construenti, secundus adau∣genti, tertius confirmanti; omnibus cooperari gaudentibus Dei homini quod bonum erat operanti. Quo verò modo sub Rege tertio Deus dilecto suo dederit, ut hinc ei inciperet haereditas Domini, jam nunc narrare incipiam; ne multa adhuc dicenda dicendo fastidum Lectoris incurram. Quod ut nulli incredibile videatur; sciant omnes quicunque haec audituri sunt, quòd multò ampliora iis sub testimonio veritatis fuerunt opera compunctionis & pietatis illius.

Anno igitur ante obitum suum plùs minùs uno verbere paterno corripi, gravique infirmitate oppressus, viribus corporis indies magis magisque desti∣tui coepit. Tactus est autem & nimio capitis dolore, ex & nimiâ ut dicebant assiduâ lacrimarum effusione. Non itaque solita Missarum celebrare solennia, non lacrimarum effundere flumina, non orationum solitum reddere pensum poterat. Nitebatur tamen infirmitatem vincere ex bonâ quantumcunque poterat consuetudine. Primò igitur quia non, ut priùs, duas poterat, unam saltem quamdiu potuit Missam celebrare satagebat. Orationum quoque etsi non totum, reddebat tamen cum lacrimis quod poterat pensum. Eleemosy∣narum verò largitiones multas per villas suas fieri jussit; quod tamen suo successori diu sufficere posset, ut prudens dispensator faciens reservari. Qui cùm audisset suum dilectum dilectorem praecipuum Cantuariensem Archi∣episcopum

Anselmum dixisse, quia non erat Episcopi morientis res ecclesia∣sticas sibi commissas ex toto dividere, sed successoris sui usibus aliqua reser∣vare: Deo, inquit, gratias ago; quia mihi facultas suppeditat tanta, quae pauperum indigentiam relevare, & successori meo secum homines etiam ha∣benti triginta novos ad usque redditus terrae copiam possit praestare. Paupe∣rum igitur, ut coeperat, mortem ad usque curam paternam egit; nec tamen Episcopium suum pauperum miserendo pauperavit. Domûs siquidem fide∣lis dispensator & prudens, & in praesenti Domini sui servis quod necessarium erat distribuit; & in futurum quod distribui abunde posset sapienter reserva∣vit. Cujus prudentiâ Pontifex venerandus cognitâ, ejus distributionis pium desiderium & discretum exultans laudavit; & de instanti ejus perseverantiâ in bono Deo gratias egit. Et verè laudanda erat ejus in operibus justis perse∣verans devotio; quia cùm tantae esset debilitatis, ut nec etiam equo insidere posset; sed vehiculo duobus equis parato, cùm ratio poscebat, de villâ ad villam transferretur; statim cùm illo pervenisset, memoria pauperum ad mentem reducebatur, & maximè Praebendariorum suorum, quorum procu∣rationi studiosiùs invigilabat. Non credens itaque ex toto ministris suis, quòd se absente secundum libitum suum procurati essent; sibi vim saciens, & infirmitatis gravedine postpositâ, ut magis solitarius quod disponebat explere potuisset, circa vesperam ne ab hominibus agnosceretur, nobis mirantibus, manibus suorum super equum levabatur; & assumpto uno tantùm Monacho & duobus famulis secum, cellulas debilium & eorum etiam qui podagrico & elephantioso languore dissipabantur per semetipsum visitabat; & intus pro∣grediens, & ante cubiculum eorum residens, inquisitis attentiùs necessita∣tibus eorum, lacrimas oculis fundentibus, eorum miseriis compatiens, se∣cundùm modum uniuscujusque in victu & vestitu eis quod opus erat mi∣nistrabat.

Et quid dicemus de custodiâ humilitatis ejus? In secretis denique filiae Regis, cujus omnis gloria est, ab intus thesauros virtutum suarum sub clavi humilitatis reponens, ut fructus eorum in die necessitatis recipere posset, no∣lebat extollere se super se. Et ut unum de multis proseramus: in ipso anno in solennitate Omnium Sanctorum cùm in Ecclesiâ majori apud Rovecestram Missam festivam celebrâsset, & pro re qualibet sibi ingratâ aliquantum quasi iratus turbaretur; astitit ei quidam de fratribus sibi familiariter dicens. Et quid est pater? Unde haec perturbatio? Et quare commovetur serenitas cordis vestri? Totus populus istius civitatis summo tripudio pro recuperati∣one vigoris vestri, sicut sperant, quia insonuit hodie vox vestra diu desiderata in auribus eorum, non mediocriter exultat: & vos turbamini? Ad haec ille. Pro me, inquit, plaudit populus? Et hoc frequentiùs iterans, interrumpen∣tibus vocem singultibus & lacrimis, iis intentus diutius siluit. Et dixit: O quis est, qui pro me gaudere debeat? Ecce infirmitate gravi detentus mori∣or; & quid laude dignum in omni vitâ meâ egi? Nec etiam unquam scin∣tillulam unam fervoris & amoris Dei, ut dignum esset, tamdiu vivens appre∣hendere potui. Haec prolixius exequens, vitam suam armis justitiae & pie∣tatis usque in finem providentissimè munire non destitit.

Ingravescente postmodum infirmitatis suae molestiâ, venit ad eum dulcis amicus ejus pater Anselmus; & videns eum viam universae carnis quasi inci∣pientem ingredi, factâ prius purâ & simplici confessione, ab omnibus peccatis vice B. Petri eum absolvit, & ex more sacrae unctionis oleo devotissimè livit. Commisit autem Episcopus in ejus venerandas manus & se & suos quos ag∣gregaverat filios; ut & eum, qui de hoc mundo recedebat, suis Deo precibus commendaret; & nos, quos in hoc saeculo relinquebat, curâ pastorali vice suâ custodiret. Obortae igitur lacrimaepiis sermonibus patris fluunt ab utro{que} madent filiorum circumstantium genae. Longa trahuntur suspiria; intole∣randa

praecogitatur orbitas. Peracto denique sacrae unctionis officio discedit Archiepiscopus, quibusdam advertens indiciis quòd aliquamdiu esset ille victurus.

At verò Episcopus cum mortem postmodum jam affuturam timeret, nec ut Episcopus in domo sublimiorum, sed ut Monachus & inter Monachos in loco humiliori mori mallet; inter manus ministrorum se jussit attolli, & in Eccle∣siam B. Andreae Apostoli, cujus Vicarius erat, deferri. Ibi ergo in lacrimas gemitusque resolutus, orabat Apostolum Dei pium, ut piè misereretur illius, prorsus ignorantis utrum ad ejus Ecclesiam jam ulterius esset rediturus: Eum ita que à peccatis suis absolveret; benedictione datâ licentiam abeundi concederet; locum illum & Monachos in ejus obsequium congregatos curâ pervigili custodiret. His igitur similibusve mente devotâ profusis, in domum Infirmorum, ut inter Monachorum manus spiritum redderet, se deserri fecit; ubi tamen aliquanto post tempore in magnâ cordis & corporis contriti∣one supervixit.

Quibus etiam diebus, cùm ei lecto decumbenti à quibusdam instaretur, ut Mellingensis Coenobii Priorem caeteris Abbatissam praeficeret, ne eo defuncto locus ille sine regimine remaneret, aliusve cujus non interesset super locum illum dominationem sibi usurparet: Quid, inquit, compellitis me facere, qui ecce morior, quod utrùm placeat Deo prorsus ignoro? Ostensâ tamen justae rationis necessitate, & consilium dantibus ex hoc Rege & Archiepiscopo per literarum suarum in praesentiâ ejus recitatam auctoritatem, astantibus circa lectum ipsius multis, accipiens Baculum pastoralem illi Priori contra∣didit, & ejusdem loci primam Abbatissam eam constituit; ipsâ deinde jurante obedientiam & subjectionem canonicam Episcopo & Ecclesiae Rofensi, & quia nec per se nec per alium idem Coenobium subtrahere conaretur subje∣ctioni Rofensi.

Deinde omni circumspectione providus, vestes suas & quaeque habebat parva & vilia indumenta usque ad caligas, utpote liber Monachus, se levi∣gans ab omni ignominoso proprietatis pondere, fratribus & egenis scienter distribuit. Annulum quoque Episcopalem gestare formida••s, eum cuidam Fratri sibi assiduè ministranti commendavit. Cúmque à quibusdam rogare∣tur, ut cuidam viro religioso Abbati scilicet de Bello, qui in expectatione finis illius apud eum morabatur, eundem annulum daret; respondit: Mona∣chus est; nihil sibi & annulo.

Erat in Angliâ in illis diebus vir magni nominis & religione famosus, Ra∣dulfus nomine Abbas Sagii; qui infestatione cujusdam Tyranni de Monasterio suo expulsus, apud patrem Anselmum non quasi exul sed quasi compatriota manebat, ipsi Gundulfo notissimus. Hic audiens amicum suum infirmari, venit ad eum jam inter infirmos diem expectantem extremum. Cúmque ille post dulcia coelestis vitae colloquia, acceptâ ultimae separationis & abeundi licentiâ, effusis hinc inde copiosis lacrimarum fluminibus, usque ad ostium domûs recedens processisset; vocato Episcopus fratre interim cui commiserat annulum suum, accepit illum ab eo, & statim subjunxit: Vocate, inquit, Abbatem. Qui vocatus rediit; & ex praecepto Episcopi recedentibus cunctis, tenens manum Abbatis immisit annulum. Qui expavescens & ad rei novi∣tate•• obstupefactus: Quid est hoc, inquit, Domine Pater? non est mei ordinis annulum habere; sum enim habitu Monachus etsi non vitâ: unde mihi re non necessariâ onerari formido. Ad haec Episcopus. Sume, inquit, illum; erit enim tibi necessarius; & ne inobediens in recipiendo persistas, quia expedit ut fiat quod volo. Tunc ille satis admirans, & latentem hujus rei cansam prorsus ignorans, accepto annulo recessit. Claruit tamen ipso defuncto hujus actionis obscuritas; sicut paulò pòst in ordine suo scribendo patebit.

Quadam autem die posthaec Congreg••tionem convenire jussit; & ut in omnium conspectu pro omnibus peccatis suis corporalis ei fieret disciplina, postulavit. Sed cùm hoc Fratres multam debilitatem illius considerantes, factu horrendum putarent; responderunt ••o•• se de illo quidem sacere non posse, de seipsis verò pro illo hoc idem omno•• facere velle. Factum est igitur. Etecce in sequenti Sabbato venerandus Pater vicinitate mortis oppressus mul∣tùm debilitari coepit; tamen aliqua pietatis opera indigentibus ipsa die fieri pr••cepit; & ad Missam, quae in Cap••llâ Infirmorum ipso audiente dicebatur, intentionem devotissimè dirigens, cùm Evangelium legetetur, ad reveren∣tiam tanti mysterii sese erigi fecit. Vespere facto commutuit, & usque ad horam mediae noctis expectans ••ine voce sed non sine sensu jacuit; & dictis Matutinis in praesentiâ ejus ad diem pertinentibus, & omnibus Horis de S. Mariâ, tunc demum spiritum extremum trahere coepit. Tabulâ igitur de more percussâ, ipsoque super cilicium posito, Monachi summâ cum ••esti∣natione accurrunt; Symbolo fidei praemisso Psalmos Letaniamque cantantes, animae commendationem incipiunt; lacrimis & orationibus animam Patris egredientem & ad Creatorem suum revertentem conducunt. Cumque in hac tremendâ expectatione aliqua mora fieret; atque orantibus Fratribus & psal∣lentibus, ad septuagesimum nonum Psalmum perventum fuisset dicendo circa illud: Deus virtutum, convertere, respice de coelo, & vide, & visita vineam istam: Spiritus Patris oriente aurorâ de corpore egreditur; vineam quam ipse plantaverat, sc. congregationem Ecclesiae suae, quam in studio coelestis disciplinae multipliciter erudierat, custodiae & visitationi summi creatoris relinquens. Corpus autem attendentes relictum, mirum dictu, vident al∣bescere miri candoris splendore; quod natum semper nigrum soliti erant videre. Imputant ergo eleemosynarum largitioni, quod albeso••nt manus; imputant & lacrimarum effusioni & sanctae vitae illius, quòd totum etiam albescit corpus. Lotum itaque cum reverentiâ debiti honoris indumentis Pontificalibus induunt; & in Ecclesiam B. Andreae Apostoli cum fletu & cantu ante ipsius altare deponunt. Mittitur & sine morâ qui Cantuarino Archiepiscopo Anselmo cari sui obitum nunciet; & ut ad extremum amici∣tiae-munus corpori ejus persolvendum veniat, roget. Qui nuncio accepto quantociùs Rovecestram accedit; & amici exequias debitâfa••is veneratione, prout Episcopalem decebat dignitatem, per omnia exequens, leum ante altare Crucifixi Ecclesiae, quam ipse à fundamentis construxerat, tumulavit.

O quantus interim Monachorum luctus, quos ipse aggregaverat! O quan∣tus Sanctimonialium fletus, quas & ipsas, mundo subduxerat! O quantus populi planctus, super quem benedictionem suam toties fuderat! O quantus pauperum gemitus, quos paterno affectu paverat! O quantus dolor omnium, quos Pastor bonus annis jam triginta & uno sine querelâ rexerat! Obiit siqui∣dem venerandus hic Pater octavo Idus Martii, Dominicâ tertiâ Quadrage∣simae in qua canitur Officium, a 1.7 Oculi mei semper ad Dominum. Et idem can∣tatum est in Consecratione ipsius; ut etiam per hoc Dominus cunctis innue∣ret, quibus studiis ejus vita in praesenti saeculo dedita fuit. Bene enim ipsa die transiit de hoc mundo; quia secundùm quod dictum est, ex compuncti∣onis gratiâ oculi ejus assiduè intenti fuerunt ad Dominum. Et ideo, ut cre∣dendum est, ad retributionem bonorum actuum ipsius b 1.8 ••••vulsi sunt pedes ejus de laqueo miseriarum, quibus abundat praesens vita. Fuitautem tunc Incar∣nationis Dominicae annus millesimus centesimus octavus, regni verò Regis Anglorum Henrici octavi, aetatis autem suae plus minus octogesimus quin∣tus, Monachatûs verò quinquagesimus primus, Episcopatûs autem ut dictum est tricesimus primus.

Aliquanto post obitum Patris nostri elapso tempore, coepit Archiepiscopus. Anselmus tractare, quem in loco ejus posset Episcopum substituere. Et ha∣bens

consilium, quod sicut credimus de vultu Dei prodiit, de quo superius diximus venerandum Radulfum Abbatem Sagii faventibus omnibus ad Epis∣copatum Rofensem elegit, & electum ex more laetantibus cunctis ejusdem loci Pontificem devote consecravit. Qui factus Episcopus tunc primum intellexit, quam in se haberet significantiam illa occulta annuli datio, quem Gundulfus adhuc vivens alteri negatum sibi specialiter designavit. Unde apparere videtur illum praescientiam in vitâ sua habuisse quis post eum in loco suo Pontificio deberet sublimari. Sed & hic Radulfus cùm ferè sex annis Rofensem rexisset Ecclesiam, defuncto Anselmo ad Archiepiscopatum tran∣slatus, Ernulfum virum laude dignissimum, in scientia literali & religione diu probatum, olim quidem Priorem Cantuariensem, sed tunc Abbatem Bur∣gensem, post se constituit Episcopum. Qui omni favore à suis receptus, ipso die electionis suae dixit nobis: Sciebam, inquit, Fratres ante paucos dies me licèt indignum ad celsitudinem hujus ordinis in proximo promovendum. Apparuit enim mihi dormienti, cùm adhuc essem in loco meo, pater Gundul∣fus annulum magni ponderis mihi offerens. Cúmque ad gravedinem ipsius imbecillitas mea non sufficere videretur; me ad onus ejus stupidum & acci∣pere renuentem increpavit, & post increpationem annulum me recipere coe∣git; deinde non apparuit. Haec ille. Nos autem qui praesentes ab eo haec audivimus, intelleximus postea non fantasticam esse illusionem, quam vir sanctus in somnis vidèrat; quia postmodum factus Rofensis Pontifex eundem annulum recepit, quem Gundulfus Episcopus vivens Rodulfo adhuc Abbati sed futuro Episcopo dederat.

Haec de vitâ patris Gundulfi nunc quidem prosâ latiùs disseruimus; sed paucis antehac versibus Heroicis breviter comprehendimus. Placuit autem eos ipsos & hîc subnectere; quia metricam vim prosâ gratiorem quibusdam novimus esse. Sunt igitur bis deni, ordine subscripto dispositi.

Te Gundulfe pater peperit Normannia mater. Mundum sprevisti, claustrum Beccense petisti. Te Monachi texit vestis, te regula rexit. Rexit & erexit; nec te via prava reflexit. Primò Beccenses juvisti, pòst Cadomenses. Hinc mare transisti, Lanfranco complacuisti, Summo Doctorum Doctorum praecipuorum. Hoc donante datum rexisti Pontificatum. Templum fundâsti, donis illud decorâsti. Tu collegisti Monachos, quos hîc posuisti. Tu pater illorum vixisti, tu populorum. Te tam majores quàm dilexere minores. Tu peccatorum solamen, tu miserorum. Pauperibus largus vivebas, & tibi parcus. Orando flebas, suspiria longa trahebas. Dum sic lugebas, Missas celebrare solebas. Te prope multarum caecavit fons lacrimarum. Ante diem mortis dolor adveniens tibi fortis, Anno dante moram, postremam traxit ad horam. Te mors bis quartâ tulit Idus Martis adorta.

Versibus ergo & prosâ venerabilis Patris nostri vitam posteris ad exemplum vivendi transmittimus: & si quanta gesserit non quantâ debuimus dictandi venustate depinximus; fecimus tamen alienâ potiùs petitione quàm nostrâ praesumptione quod potuimus, ad laudem & honorem illius, qui & ei quod fecit facere & nobis quod scripsimus concessit scribere: qui vivit & regnat in saecula saeculorum, Amen.

Notes

• * 1.1

  Extat inter Anselmi Epi∣stolas in editi∣one Paris. 1675. lib. 1. ep. 4. p. 313.
• * 1.2

  Extat ibidem lib. 1. ep. 7. p. 314.
• * 1.3

  Extat ibidem lib. 1. ep. 20. p. 319.
• * 1.4

  Chronologia Saxonica refert Arno∣stum Lundoniae à Lanfranco consecratum esse sexto Archiepiscopatûs sui anno, sci∣licet inter exitum Augusti anno 1075. & exitum ejusdem anno 1076. Eundem an∣no circiter dimidio Ecclesiae Roffensi prae∣fuisse Anonymus noster fidem facit. Obiit autem Ernostus Idibus Julii ex fide Obi∣tuarii Cantuariensis MS. Consecra∣tus igitur videtur sub initium anni 1076. in Concilio Londini in Ecclesiâ S. Pauli celebrato; quod Malmsburiensis (f. 117.) anno 1075. Bromtonus (col. 975.) anno 1076. habitum dicit: ille annum ab An∣nuntiatione B. Virginis, iste à Circumci∣sione Domini exorsus. Anno sequenti Gundulfum Arnosto substitutum esse re∣fert Chronologia Saxonica. Componitur is quidem cum anno 1077. Christi, & unde∣cimo adventûs Normannorum; quem Historicus noster consecrationi Gundulfi posuit. Dies autem ab eodem assignatus in feriam tertiam illo anno incidit; adeò ut decimoquarto Cal. Aprilis potiùs Gun∣dulfus consecratus censeri possit. Domi∣nicâ enim tertiâ Quadragesimae consecra∣tum esse ex infra dicendis constat.
• * 1.5

  Extat inter Anselmi Epi∣stolas lib. 1. ep. 69. p. 337.
• * 1.6

  Extat ibidem lib. 1. ep. 33. p. 324.
• a 1.7

  Psal. XXIV. 15.
• b 1.8

  Psal. XXIV. 15.