Anglia sacra, sive, Collectio historiarum partim antiquitus, partim recenter scriptarum, de archiepiscopis & episcopis Angliæ, a prima fidei Christianæ susceptione ad annum MDXL

OSBERNI, PRAECENTORIS & SUBPRIORIS Ecclesiae Christi Cantuariensis LIBRI

• De Vitâ S. BREGWINI Archiepiscopi Cantuariensis.
• De Vitâ S. ODONIS Archiepiscopi Cantuariensis.
• De Vitâ S. DUNSTANI Archiepiscopi Cantuariensis.
• De Vitâ S. ELPHEGI Archiepiscopi Cantuariensis.
• De Translatione S. ELPHEGI Archiepiscopi Cantuar.

VITA S. BREGWINI, ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, Authore (ut videtur) OSBERNO.

Incipit Vita Sancti BREGWINI Archiepiscopi Can∣tuariensis & Confessoris.

FUit autem Beatus Bregwinus in matris utero à Deo electus; cujus pa∣rentes ex genere Saxonicâ nobili prosapiâ orti sunt. Regnabat in Cantiâ vir strenuus & nobilis Rex Wytheredus nomine, Deum in servis suis semper honorans. Ejus tempore Brythewaldus in Episco∣patu Sancto Theodoro successit, & dignè in omnibus administravit. Hujus* 1.1 instinctu & exhortatione praefatus Rex in generali Concilio suo cunctas regni sui Ecclesias ab omni dominatione & actione regum sive cujuslibet terrenae po∣testatis liberas in perpetuum esse constituit. His diebus Sanctus Bregwinus in Saxoniâ natus est; & infantulos annos egressus, sacris literis eruditur: & lite∣rarum gratiâ, quae à tempore Theodori Archiepiscopi in Anglia floruerant, na∣tivo relicto solo in Angliam profectus est. Et mox cunctis carus & civis patriae effectus, in sanctis moribus & coelesti sapientiâ proficiebat: & relictis a 1.2 tan∣tùm seculi blandimentis, Christum sequi cupiens, Monachorum collegio se sociavit.

Mortuo autem Brythewaldo successit Thadwynus Monachus quatuor annis. Cui successit Nothelmus quinque annis. Illis verò Anno Domini Septingen∣tesimo quadragesimo secundo successit Cuthbertus ex illustri prosapiâ ortus. Qui Ecclesiam in orientali parte majoris Ecclesiae eidem penè contiguam in* 1.3 honore Beati Johannis Baptistae fabricavit; ut & baptisteria & examinationes Judiciorum pro diversis causis ad correctionem scelerum ini••i celebrarentur: Et Archiepiscoporum corpora in ea sepelirentur, sublatâ de medio antiquâ consuetudine, qua eatenus in Ecclesiâ Apostolorum Petri & Pauli corpora Antecessorum suorum tumulari solebant. Huic quinto decimo Archiepisco∣patûs sui anno de••uncto & in Ecclesiâ Sancti Johannis Baptistae in oriente

sepulto Sanctus Bregwinus, licèt multum renitens, successit. Hic specu∣lum omnibus à Deo constitutus, ita in Sanctis operibus clarus effulsit; ut qui lucis semitâ volebat incedere, in ejus vitâ possit satis apertè videre. Tandem vero Archiepiscopatûs sui anno septimo plenus operibus bo∣nis* 1.4 & virtutum exemplis, coelestia consoendit Kalendis Septembris; & in Ecclesiâ Sancti Johannis Baptistae in oriente Ecclesiae Salvatoris sepe∣litur.

Evolutis autem paucis annis, Dani audientes Anglos in omni penè genere hominum à pristino statu exorbitare, & divitiis ac voluptatibus magis solito* 1.5 operam dare; Coeperunt Dani cum tribus navibus illuc directis probare quid∣nam efficere possent. Qui cum prosperè egissent; classe paratâ Angliam aut semel aut bis, sed veniendi visum acceperunt. Nota bene. Quodam itaque tempore cùm in Cantiâ applicuissent; Cantuaritae res suas ad Sancta loca tran∣stulerunt. Quorum unus archam frumento repletam super Sepulchrum Beati Bregwini Archiepiscopi constituit. Planum siquidem Sepulchrum fuit, & paululùm à pavimento altiùs constructum. Sequenti verò die Homo longiùs archam à loco projectam reperit; seque minùs cautè illam collocâsse existi∣mans, diligentiori curâ eam restituit. Alterâ autem die reversus repperit ar∣cham* 1.6 à loco jam longiùs actam, frumento hinc inde per pavimentum latissimè sparso. Res acta per vicina loca insonuit; & jam alio ordine Sepulchrum fa∣muli Dei vulgus invisere coepit.

Quidam ambulandi officio carens & manibus, scabellis innitens, genibus∣que* 1.7 pro pedibus utens, crura ac pedes intortos post tergum miserrimè trahens, ad tumbam Sancti Bregwyni venit; & ilico reparatis pedibus & extensis om∣nibus membris integrae sanitatis beneficium adeprus est.

Pueri quidam severitatem Magistri timentes ad Tumbam Sancti Bregwini* 1.8 confugerunt, pietatis ejus auxilium & protectionem implorantes. Quos Ma∣gistri perquirentes & non invenientes, circa tumbam Sancti Bregwini, ubi prostrati jacebant, ambulantes, non tamen illos videre aut illos esse quos quae∣rebant advertere potuerunt. Sicque suâ severitate frustrati; meritis Sancti Bregwini liberati sunt pueri.

Quidam ex Clericis Stigandi Archiepiscopi spiritu tumens, & ex divitiarum* 1.9 copiis, quibus affluebat, se inter socios non minimum aestimans, quadam vice lectum sibi super locum quietis Sancti Bregwini Archiepiscopi extruere jussit. Alta enim de se sapiens inaequalitate aliorum, humili loco jacere dedecus sibi esse arbitrabatur. At cùm se sopori dedisset; excussus est cum lecto, & à loco projectus, utilique temeritatis suae obsequio edoctus est ipse & simi∣les sui.

Post multum verò temporis Ecclesiam Cantuariensem cum officinis, & Ec∣clesiam* 1.10 Sancti Johannis Baptistae, quae à Beato Cuthberto aedificata & dedicata

erat, vorax flamma consumpsit; quae postea Lanfrancus Archiepiscopus reparavit; & Ecclesiam novam in qua Sanctorum Episcoporum cor∣pora in aquilonari parte super b 1.11 voltum magnum & pulcherrimum imposuit reverenter, & collocavit decenter; & sub singulis locellis mirificè ordinavit. In illâ enim conflagratione, quanta dampna locus ipse perpessus sit nullus edi cere potest. Scilicet in auro, in argento, in libris divinis & legibus. Insu∣per & privilegia Romanorum Pontificum & Regum & Principum regni ex in∣tegro omnia consummata sunt.

His itaque dispositis, unus ex fratribus Helias nomine in scamno sedens co∣ram Sepulchro Beati Bregwini posteriora sua irreverenter ad illud Sepulchrum beati viri vertit; & operi cuidam non multùm utili totus intendit. Et ecce ex∣spirato* 1.12 inter scapulas percussus, ab opere suo cessare invitus compellitur. Ex∣territus ergo erexit se; volens scire quis eum percusserat. Sed cùm neminem videret, recedit; & ut priùs suo malo labori operam dedit. Et ecce secundò in collo tam graviter percussus est; ut quod inter manus habebat, deorsum ca∣dens amitteret; & ipse celeri casu terrae procumberet. Tunc ille intellexit se ipsum non dedisse honorem Sancto Bregwino in loco sacro, & quae pertulit justo Dei judicio sibi accidisse. Idem etiam casus alteri fratri Teutonico contigisse refertur.

Venit quidam Monachus de Teutonicâ Lambertus nomine, notus Reginae, quam Henricus mortuâ uxore de Saxoniâ duxerat. Hic vir rogatu Reginae cum fratribus Cantuariae conversatus est; & quasi Monachus loci illius reputa∣tus est. Cùm autem de Beato Bregwino audiret; succensus est desiderio ha∣bendi corpus Sancti Bregwini, & in terram suam illud corpus c 1.13 transferendi in∣tendebat. Verùm cum hoc sibi difficile videretur; supplicatus est se per Re∣ginam posse apud Regem Henricum efficere; Quatenus ipse regiâ potestate vi à Monachis Ecclesiae Christi Cantuariensis extorqueret; ut Monachi sibi cor∣pus Sancti Bregwini concederent, quod quaerebat. Super hoc negotio Reginae locuturus, Lundoniam venit ille Lambertus; & subitâ infirmitate correptus, progredi ultra nequivit. Cantuariam quoque reportatus, citò defungitur, & inter mortuos fratres sepelitur. Nocte ^d enim sequenti astititit vir quidam sta∣turâ mediocris, personâ insignis, habitu Monachus, facie ignotus. Et cuidam Fratri de congregatione hujus Ecclesiae Christi Deum timenti dixit ei: Scis ne frater, ob quam causam Lambertus ille Saxonicus inopinatâ morte raptus sit? Cui cùm se responderet nescire. Scias, inquit, Quia eò quòd corpus Breg∣wini Archiepiscopi de Sanctâ fede suâ auferre proposuit, sibi quoque conatus est vendicare. Nec enim talis meriti fuit in oculis Dei; ut tanti Pontificis praesentiâ vel possessione debuerit jure potiri. Translata sunt d 1.14 enim hac occasi∣one ossa hujus Sancti Bregwini Archiepiscopi, cum ossibus Sancti Plegmundi Archiepiscopi, in australem hujus Ecclesiae Christi partem; & supra Altare Beati Gregorii Papae, in cujus nomine dedicatum est illud Altare, in Ecclesiâ Christi Cantuariae decentissimè in duobus Scriniis collocantur. Sanctus Breg∣winus Archiepiscopus jacet ad dexteram illius Altaris, & Sanctus Plegmundus Archiepiscopus ad sinistram. In medio jacet Sancta Siburga virgo gloriosa.

Explicit Vita Sancti Patroni nostri Bregwini hujus Sanctae Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopi & Confessoris.

VITA ODONIS, ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, Auctore (ut videtur). OSBERNO.

Incipit Vita Sancti ODONIS Cantuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

VEnerabilis Christi Confessor Odo nobilibus, sed Paganis parentibus oriundus, sicut rosa è spinis floruit; vel quasi preciosum de vilibus vasculis aroma processit. Nam ex impiâ illâ Senatorum multitu∣dine fertur genus habuisse; quae olim sceleratissimum praedonem * 1.15 Ingvarem comitata navali manu in regnum Anglorum est advecta. Hos ille nativitatis Principes fortitus, & eorum accuratissimâ educatione pueriles annos translatus, festinabat Christianorum conventicula indesinenter adire; divinos, qui ab illis dicebantur, sermones magnâ animi oblectatione audire, domum∣que revertens quae audierat parentum auribus sedulò infundere. Super quibus bonorum studiorum primordiis pater impius impiè irritatus est: prohibebat, ne omnino Christum nominaret, neve paternas institutiones Christianae religionis veneratione immutaret. Verùm ille prohibentis imperium penitus despici∣ens, magis ac magis Ecclesiae limina terere, divini verbi intento animo semina percipere, & quae coeperat absque pavore domi nunciare. Hinc a 1.16 interim pater super humanum modum exasperatus, gravissimâ illum correptione affligit; jusque haereditatis, quod ad illum lege primogenitorum venire debebat, sub∣trahit. Tum puer exultans in Domino, quòd talem pro ejus nomine proscri∣ptionem subiret in terrâ, propter quam ascribendum se esse confideret in coelo; dimissis parentibus & parentum divitiis, nudus & omni mundano decore priva∣tus, aufugit.

Adito itaque duce quodam, nomine Athelmo, qui tempore Regis Alfredi & Christianissimus & inter caeteros regni Anglorum unus de sublimioribus erat,

postulabat illius se potentia & authoritate à parentum suorum furore desendi. Qui bonâ adolescentis indole gaudens, nec dignum aliquatenus esse judicans, ut tale decus Paganis ritibus lub patris imperio deserviret, paterno illum affe∣ctu suscepit, desensione munivit, auxiliis necessariis simul & non necessariis fo∣vit. Deinde Graecâ & Latinâ linguâ magistris edocendum tradidit; quarum linguarum plerisque tunc temporis in gente Anglorum usus erat à discipulis beatae memoriae Theodori Archiepiscopi profectus. Factus quoque est in utra∣que linguâ valde gnarus; ita ut posset poemata fingere, prosam continuare, & omnino quicquid ei animo sederet l••culentissimo sermone proferre.

Post haec Sacramento Baptismatis renatus, Clericali tonsurâ decoratus, us∣que ad Subdiaconatus ministerium domini sui admonitione perductus est. In quo gradu per aliquot annos ita sanctitate Vitae & praedicationis sinceritate pol∣lebat; ut quicunque illum agnosceret, Spiritûs Sancti templum esse non du∣bitaret; omniumque testimonio dignus esset qui ad altiora Ecclesiae Ministeria, licèt aetas ejus (quantum ad instituta Canonum spectat) hoc prohibere••, pro∣vehi deberet. Unde suasus à Domino suo, ut ad Sacerdotium se sineret trans∣ferri, quatinus ab illo divinum quotidie officium audiret, cujus vitam castissi∣mam, manus verò munditiae plenas agnovisset, ille objectâ immaturâ aetate quantum potuit obstitit. Postmodum verò ratione simul & antiquorum exem∣plorum authoritate victus, religioso desiderio cessit; Leviticam stolam hu∣mero circumdedit; parvo quoque tempore elapso summorum quoque myste∣riorum s••crator accessit. Ex quo tempore tam ipse Dux quàm caeteri penè omnes regalis Palatii Principes in summâ eum veneratione habere, secreta malè actae vitae ei aperire, & de iis emendandis ejus consilio libenter cre∣dere.

Interea Dux Regi suggessit habere se desiderium b 1.17 proficiendi Romam, & sanctis Apostolis ibidem supplicandi. Mox quoque regiâ licentiâ simul & mu∣nificentiâ donatus, adjuncto sibi venerabili Presbytero Odone, cum magno comitatu profectus est. Sed cùm itineris aliquantulum peregissent; acerbâ tactus infirmitate acriter coepit aegrotare; adeò ut vix reciproci flatûs posset a••ra spirare. Cúmque per sex continuos dies & languor augmentum & commea∣tus acciperet detrimentum; septimo jubet omnem turbam coeptâ viâ progre∣di, solo Odone secum retento; cujus ope in praesenti periculo maximè indige∣bat. Quem ad se relictis illis flebili voce clamatum orat; ut pro sui liberati∣one Domino preces effundat; referens se indubitanter credere, quòd nihil ei divina pietas denegaret, quem à puero in magnâ gratiâ acceptum haberet. Tum venerabilis Odo animo ad Deum erecto, toto corpore terrae procumbit; magnosque divinae clementiae singultuum imbres e••••undit. Surgensque de solo, postulat sibi repletam vino fialam deferri. Super quam invictae crucis signa∣culum edens, humiliter vinum viro porrexit; atque ut in Domino per omnia confideret, fideliter admonuit. Bibit itaque homo quod erat in calice; & eo∣dem momento cùm redderet phialam, redditam sibi omnimodam sentiebat medelam. Proinde curvatus ad genua Presbyteri, gratias refert; ascensoque equo praemissos comites volucer insequitur, quos celeri cursu viam tenentes se∣quenti die impigro & ipse volatu attingit. Viso autem illo, omnes praegaudio lachrimas fundunt; sed praestitae salutis authorem cognoscentes, ampliùs mi∣rantur. Romuleam igitur ad Urbem usque progressi & inde ad patrios lares foeliciter reversi sunt; immensam tum Regi tum caeteris in Palatio degentibus in adventu suo la titiam praestant.

Post dies Duce ipso ac post Ducem praefato Rege de praesente vitâ sublato, Edwardus filius ejusdem Regis in Regnum successit; & illud pluribus annis prudentissimè rexit. In cujus diebus venerabilis Odo Presbyterii gradum offi∣cio simul ac vitae sanctitate insignis administrabat. Regi notus & acceptus, ei & omnibus admirandus, ad omnes benignitate ac mansuetudine diffusus; om∣nium

moribus juxta Apostolum se contemperans, ut omnes Christo lucriface∣ret. Ubi autem Rex Edwardus huic vitae modum posuit; * 1.18 Ethelstanus filius ejus regni habenas sortitus est. Vir verò admirabilis Odo vitam, ut diximus, virtutum per omnia agens, magnus ab omni populo habebatur. Nec enim civitas super montem posita, vel lucerna in candelabro lucens poterat abscondi. Hinc processit; ut Sanctitas ejus sama quotidie augmentando magnificata ad aures quoque eximii Regis Ethelstani mirâ cum laudis exaltatione perlata sit. Qui hominem ad se evocatum, & verè Dei famulum esse certissime agnitum, suis eum amicitis jungit, ac secretorum suorum prae caeteris conscium facit.

Inter haec Sedes Episcopalis, quae tunc temporis Scireburnae, nunc autem Sa∣risburiae est, pastore viduata est. Sciens itaque Rex Odonis vitam Pontificatu omnino dignissimam, eum de suscipiendo Episcopatu interpellare, ac ut ovi∣um Dei pastor Apostolicus loco defuncti fieri adquiesceret, magno coepit studio renitentem obsecrare. Quid moror? Tandem Ecclesiae ac regiis precibus victus, quod sibi nimiùm grave testabatur, Pontificale officium in praesatâ Scirebunensi Ecclesiâ Pontifex factus administrare consensit. Praesidebat his diebus loco, dignitate, authoritate & officio Ecclesiae Cantuariensi vir bonus & strenuus Wlfelmus nomine; qui huic Regis, Cleri ac plebis electioni animo libenti consensum attribuens, eum pro suo jure in illam, ad quam electus erat, Pontificii dignitatem debito cum honore sacravit. Sacratus autem & insigni∣bus sacerdotalibus sacerdotaliter infulatus, quàm gloriosum Deo habitaculum se praebuerit, quàm erga animarum sibi commissarum Sacra sollicitus fuerit; nescio utrùm aliquis dignè valeat loqui quan••âcunque sagacitate praeditus in∣genii. Unde quid de illis simplicitas purae mentis advertere possit, scribere nolo: tantùm operâ miserentis Dei, quae in servis suis placitâ sibi sim∣plicitate inhaerentibus operari in beneplacito suo dignatur, eis consideranda propono.

Anno † 1.19 inter haec Dominicae Incarnationis nongentesimo tricesimo octavo, Regni autem Ethelstani victoriosissimi Regis quarto decimo, congregatus est adversùs regnum Anglorum im•• ensus exercitus Paganorum, prophanis le∣gibus suis subjugando enervare & enervando volens annihilare sacratissimas, quas Angli servabant, Leges Christianorum. Quibus nominatus Princeps va∣lidâ armatorum manu stipatus occurrens, pugnae se dedit; & diutissimè ac atrocissimè pugnatum est utrinque. Duxerat autem secum in aciem Rex Sanctum Odonem, ejus meritis se multò c 1.20 maximè quàm militum copiis confi∣dens hostem victurum. Dum igitur hinc inde strages gravissima fieret; & aerumnosa res luctuosa contigit. Quo etenim Rex ipse pugnabat, juxta ca∣pulum gladius confractus est, & Regem quasi inermem hostibus exposuit. Inter haec Odo à pugnâ remotus longiusculè stabat, ore & corde pro salute Christiani exercitûs Christo supplicans, & vultum manus ac lumina coelestibus pro hoc ipso indefessus extendens. Quid itaque Rex in tali eventu facere pos∣set, fluctuabat. Ut se armaret, suorum quemquam exarmare nefas judicabat. Pars igitur adversariorum, ubi Regem fracto ense stare advertit, versis vultibus

in pugnam acriori caede vindicare aggreditur. Tum subitò intonat d 1.21 aethera clamore multitudinis ut Deus succurreret vociserantis. Advolat, & quid∣nam sibi velit Rex à se fieri, lassabundus interrogat. Audit, & statim Regi taliter inquit: Quid est hoc? Quò intendis? Ensis tuus in latere tuo integer pendet; & tu eum fractum esse conquereris. Redi ad te, ad vaginam manum extende, exere illum; & ecce dextera Domini erit tecum. Nec for∣mides; quia non priùs continget solis occubitus, quàm adversarios Domini tui, qui contra te surrexerunt, involvat interitus. Ad haec quique audienti∣um grandi stupore attoniti, deflexis luminibus viderunt quem prius non vide∣rant ensem in latere Regis pendentem. Quem Rex in Domino confortatus ar∣ripiens, dextrâ laevâque cunctos occursantes aut debilitavit aut fugavit, aut morti funditus tradidit. Itaque juxta verbum famuli Dei factum est. Quid huic gratiarum, quid laudum, quid votorum Deo, per fidelem servum suum Odonem, per Regem, per victorem exercitum, per totum regnum, quò mag∣nitudo istius victoriae perlata est, sit persolutum: Quis enarret? Magnificen∣tia facti docebit audientes; quia non facilè quisquam. Gloriosus autem Odo magnae dehinc admirationis apud omnes habitus est; & verè praeclarus Israelita comprobatur.

Post paucos hujus insignis victoriae annos, Ethelstanus Rex bono fine prae∣sentem vitam finivit. Et frater ejus Edmundus locum decedentis Rex factus obtinuit▪ Hic germani sui vestigia in bono aemulans, bonos quosque summo studio diligebat; & eos sibi familiares effectos, in iis quae Christianum Regem decebant, sincero ac libenti animo audiebat. Praeclarè igitur inter alios Beatus Odo ejus familiaritate potitus est; & ab eo pura mente dilectus. His diebus Wlfelmus Pontifex Cantuariorum cunctis mortalibus debitum vitae finem sor∣titus est. Ne itaque tanta [Sedes] plùs aequo pastore careret, Reverendum Odonem Rex convenit, suadens quatenus desolatae Ecclesiae per susceptionem super illam curae pastoralis subveniret. Obstat ille, nec ullum suadenti prae∣bet assensum. Dicit enim & indignum se tantâ re; & si dignitas aliquatenus aspiraret, tamen ne Pontifex Ecclesiâ suâ relictâ ad aliam migret, Canonum fa∣tetur authoritate prohiberi. Contra quae & notam omnibus probitatem illius Rex edisserit; & quòd beatus Apostolorum Princeps Petrus de Antiochiâ Ro∣mam translatus fuerit, multique alii juxta veterum monumenta librorum sedes suas ratione cognitâ mutaverint, luculento sermone proponit. Et adjecit. Hujus quoque rei exemplum penès nos idoneum satis & clarum habemus; vi∣ros videlicet Sanctos, Mellitum dico Antistitem Lundoniensem, & Justum Rof∣fensem, Cantuariam simili ratione, qua te sedem mutare suademus, fuisse translatos. Victus in his Pontifex Sanctus, aliud suae contradictionis argu∣mentum ponit. Cùm primi, inquit, Patres ipsius Ecclesiae, qui & Christia∣nitatem regno▪ Anglorum attulerunt, & omnes qui eis successerunt usque in praesens, Monachi, ut omnibus constat, extiterint: ego tam antiquam, tam Sanctam, tam Deo acceptam & tantorum Patrum authoritate roboratam con∣suetudinem mutarem, infringerem, annihilarem? Absit. Imo noverit tota Britannia, & quae adjacent Insulae omnes, me nullo unquam pacto consensu∣rum, ut ipse in Clericali habitu constitutus per Pontificatum Ecclesiae Cantua∣riensi praesideam, cui nullus antehac, qui Monachus non fuerit, scitur praese∣disse. Attamen quia me, ut intelligi datur, non tu solus sed multi vocant, ut ibi Pontifex fiam; nec meum est illis reluctando penitus contradicere, ne eum qui in ipsis habitat Deum offendam; commendans conscientiam meam ab om∣ni istius honoris ambitione vacuam Deo, Sanctum propositum Monachicae Reli∣gionis, quod ab ineunte aetate desideravi, nec adipisci variis causis impedienti∣bus merui, hac saltem, ut interim ita putetur, occasione assumam. Postmo∣dum verò de Pontificatu, quo de agitis, ipse cui cuncta cordium secreta pates∣cunt agat: & hunc in eo constituat, quem idoneum ad hoc sua sapientia probat.

Hac viri sententiâ Rex non modicum exhilaratus, laudat sanctum proposi∣tum* 1.22 ejus, laudat constantem virtutem animi ejus, laudat admirandum & imi∣tandum exemplum magnae humilitatis ejus. Destinantur igitur post haec sub celeritate nuncii ad Abbatem Coenobii Sancti Benedicti Floriacensis, sanctae religionis habitum ad opus Episcopi juxta praescriptum negocium exquisituri. Fama siquidem religiosissimae conversationis, quae apud Floriacum ipsis diebus quaque terrarum ferebatur omnimodo fervere, & è contra studium ejusdem religionis quod ob multiplices diversorum eventuum casus in Anglia usquequa∣que coeperat defervere, illuc mitti & inde cupitae religionis effectum persuasit expleri: Quod & factum est. Abbas quippe loci illius audito nuncio laetissi∣mus efficitur; assumptisque secum nonnullis è fratribus suis, prospero cursu mare transvectus, Angliam ingreditur; Antistitem Odonem Deo in cunctis placere studentem alacer adit; & ei quam desiderabat sancti propositi vestem devotissimè tradit. Spectabilis igitur Pontifex Odo Monachus habitu factus, quomodo jam olim monasticae vitae sacris fuerat e 1.23 actus decoratus, quin ju∣gum Domini super totam Angliam à Rege & Regno invitatus imo com∣pulsus susciperet, factus Antistes Cantuariensis Ecclesiae, recusare ultra non* 1.24 potuit.

Qualiter ergo suscepti regiminis officio usus sit, qui nosse desiderant, ex vitâ ejus, quae & qualis ante sacerdotium & in sacerdotio fuerit, paucis supra digessimus, sicut aestimo, possunt advertere. Extitit enim & sanctitate lauda∣bilis, & sapientiâ admirabilis, & constantiâ singularis.

Rege autem Edmundo in domo sua malitiosè interfecto, frater ejus Edredus* 1.25 imperii dignitate sunctus est, à glorioso Odone Cantuariorum summo Ponti∣fice in Regem sacrâ est unctione perfusus. His diebus vir praecipuae probitatis Dunstanus Glastoniensis Coenobii dignissimus Abbas, magnus apud Regem & honorabilis omni populo habebatur. Beatus autem Odo moribus & aetate grandaevus, religione & industriâ pollens, authoritate & modestiâ praestans, Christianis legibus totum regnum prudentissimè nobilitabat. Rex ipse Deum timens, bonos quosque speciali amoris dulcedine fovens, malos verò ne suâ tyrannide benè agentes conturbarent fortiter premens, boni principis mores & actus exequebatur.

Hoc † 1.26 fermè tempore quidam Clerici maligno errore seducti asseverare co∣nabantur,* 1.27 panem & vinum, quae in Altari ponuntur, post consecrationem in priori substantia permanere, & figuram tantummodo esse corporis & sanguinis Christi, non verum Christi Corpus & sanguinem. Quorum enormem perfi∣diam Beatus Odo destruere cupiens, dum quadam die in conspectu totius po∣puli [sa••rosanctis Missarum solenniis devotus] intenderet; expressis lachrimis Dei omnipotentis clementiam in suo ministerio affore postulavit; quae ad de∣pellendos hominum errores f 1.28 substantiam divinorum mysteriorum declararet proprietatem. Cúmque ad confractionem vivifici panis ventum fuisset; O ineffabilem Dei miserationem, & praesentem aeternae majestatis ostentationem!

Confestim namque inter manus Beati Pontificis fragmenta Corporis Christi tenentis sanguis guttatim defluere coepit. Stans itaque Pontifex, & prae gau∣dio* 1.29 uberes lachrimas sundens, innuit astantibus ministris, ut illi potissimùm proprius accedant, qui nuper in fidem titubaverant Vocati igitur celeriter assunt; atque in tantarum rerum consideratione perterresacti, poenitenti voce exclamant. O te inter omnes homines foelicissimum hodie; Cui ••ilius Dei semetipsum in carne dignatus est revelare! Et rursum; Exora, inquiunt, Prae∣sulum Pater, exora Domini majestatem; ut in pristinam formam praesens sanguis commutetur; ne nos propter infidelitatis errorem Ultio divina sequa∣tur. Oravit ergo Sacerdos. Post orationem ad Aram respexit; & ubi dimi∣serat sanguinem, consuetam vini reperit speciem. Sumptis autem coelestibus sacramentis, laetantibus cunctis, qui tantis inter••uere spectaculis, praecepit Pontifex pro testimonio tantae virtutis omnes undecunque pauperes aggregaci & solenne convivium eisdem praeparari. Ipse autem cum suis cum magnâ gratiarum actione laetitiam agebat; propterea quòd omnis error de Dominico corpore in pectore suorum abolitus fuisset; nec ultra panem in Altari positum, sed verum Christi corpus esse confiderent, qui verum Sanguinem inde manare conspexissent.

Aliud quoque Miraculum reverà divinum in Ecclesiâ Christi, cui praeerat,* 1.30 fecit; imo ipse non fecit, sed qui solus habet divinitatem, ipse fecit. Nam tectum ejusdem Ecclesiae Christi nimiâ vetustate corruptum, semirutis per totum partibus pendebat. Quod ille renovare cupiens, murum quoque in porrectiorem celsitudinem exaltari desiderans, congregatis artificibus praecepit & quod dissolutum desuper eminebat penitus tolli, & quod minus in altitudi∣ne murus habebat jussit extolli. Sed quia Clerus ac populus absque divino ser∣vitio esse non valebat; & tantae magnitudinis templum non reperiebatur, quae ad capiendam numerosae plebis multitudinem sufficere videretur; Deprecatus est Pontifex Dominum, ut quousque opus incaeptum consummatum suisset, nulla aut infusio imbrium aut vis ventorum infra parietes Ecclesiae descenderet, quae eos à divino opere prohibere valeret. Factumque est; ut in tribus annis,* 1.31 quibus Ecclesiae muri in altum porrigebantur, tota fabrica desuper patere••, nec tamen non dico infra ambitum solius Ecclesiae, sed nec intra muros totius civitatis imber aliquando descenderet, qui vel clerum in Ecclesiâ Christi con∣sistentem ab officio praepediret, vel populum ad Ecclesiam concurrentem ali∣quatenus posset ab incaepto cohibere. Eratque res digna spectaculo; cùm vi∣deres omnia civitatis pomaeria aquis infundi, & ejus moenia nullâ pluviarum inundatione madefieri.

Cùm autem Rex Edredus transitoriam vitam vitâ perhenni permutasset; Edwyus filius supra memorati Regis Edmundi in regem electus est. Qui mo ribus & aetate iuvenculus, Juvenum quos sibi comites atque Satellites associa∣verat, mox coepit consiliis uti, spretis senibus, quos vitâ, moribus & aetate magnâ praeditos industriâ & authoritate constabat. Unde correptus à sortissimo milite Christi Odone, aliquantisper se temperabat; verens ne si illum omni∣modis non audiret, Regiae dignitatis benedictionem ultra votum suum sibi dare differret. At ubi eádem benedictione potius est; ilico quasi effraenis effectus, omnes cordis sui sequebatur affectus. Factus est igitur voluptatum magis quàm Dei, luxuriae quàm sobrietatis, libidinum quàm castitatis amator. Ibat itaque juxta desideria cordis sui; & iniqua gerens à suis benedicebatur. Super* 1.32 haec eâ die, qua regni coronam in conspectu totius Ecclesiae in capite gessit, gravis infamiae notam tantae gloriae & sibi ingessit. Cùm enim post Officium Ecclesiasticum unà cum Archiepiscopis, Episcopis, Abbatibus, caeterisque Regni Principibus jam pransus sederet; subitò exiluit; & relicto consortio omnium, in secretiorem sese cameram contulit: Duaram foeminarum illic eum opperientium stupri ardore succensus, infandum consortium expetens.

Quae res considentium mentes magni pudoris moerore dejecit. Habito autem* 1.33 consilio inter eos, quid facto opus esset, missus est ab Archiepiscopo & Primo∣ribus is, cujus superiùs mentio facta est, venerabilis Abbas Dunstanus Regem ab illicitis amplexibus abstrahere, & ad Regiam sedem inter Principes revoca∣re. Quod & factum est. Quapropter Rex vehementi furore turbatus, Dun∣stanum cum suis omnibus spoliatum exilio damnavit, & extra Angliam trans mare fugavit.

Fecit & alia innumera mala; quae quoniam aliàs latiùs, licèt non omnia, digesta sunt; Hic tantummodo paucis ea tetigisse sufficere ratus sum. Quae mi∣les Dei omnipotentis Odo aequanimiter ferre non valens, iniquitatum illius publicus hostis effectus est. Siquidem ubi eum nec admonitionibus suis nec ob∣secrationibus suis nec increpationibus suis adquiescere velle aut se corrigere vi∣dit; Pontificali authoritate usus, unam de praescriptis mulieribus, quam & amplior potentia & obscoenior impudentia dehonestabat, & notiorem hominibus fecerat, quaque nimiùm contumeliosis amplexibus Rex frequentiùs abuteba∣tur,* 1.34 missis militibus à Curiâ Regis, in qua mansitabat, violenter adduxit; & eam in facie deturpatam ac candenti ferro denotatam perpetuâ in Hiberniam exilii relegatione detrusit. Quae tamen h 1.35 cum nonnullum temporis interval∣lum jam obductâ in cicatricem corporis formâ, sed adhuc hiante impudicae mentis deformitate, relictâ Hiberniâ, Angliam rediit, & Glocestram caecati cordis obscuritate imbuta pervenit. Ubi ab hominibus servi Dei comprehensa, & ne meretricio more ulterius vaga discurreret, subnervata, post dies aliquot malâ morte praesenti vitae sublata est. Erat quippe summus Pontifex Odo vir virtutum robore & grandaevitatis maturitate ac constantiâ fultus, & omnium iniquitatum inflexibilis adversarius. Non hunc alicujus gaudii saecularis ille∣cebrae, non hominum minae, non cujusvis damni perpessio poterat à rectitu∣dine deterrere. Quapropter quia nec sperabat aliquid nec expavescebat; om∣nium impotentium iram exarmabat.

Edwyo autem Rege, si Rex nominandus est, qui nec se nec alios regere no∣vit: Edwyo inquam Rege regno pro suis criminibus eliminato & miserâ morte* 1.36 damnato, Edgaro fratri ejus thronus Regius super totam Angliam confirmatus est. Hic omnes pene antecessores suos morum probitate praecedens, cunctas iniquitates, quae diebus fratris sui emerserant, compressit, evertit & pro posse in nihilum egit. Praeterea mox ubi regnum obtinuit, Reverendum Abbatem Dunstanum ab exilio revocavit, & eum in Episcopatum Wigorniensem promo∣vit. Qui electus Pontifex, in gradum suscepti honoris consecrandus Cantua∣riam pro more advenit; seque ab ipsius Sedis Antistite Beato videlicet Odone sacrari expetiit. Annuit ipse libens. Verùm ut Sanctum Episcopum spiri∣tu prophetiae pollere indubium nulli veniret; Hominem, qui ad Wigornio∣rum Pontificatum promovendus advenerat, in Pontificem Cantuariorum Sancti Spiritûs operatione promovit. Super quo à circumstantibus cur sic a∣geret, inquisitus. Scio, inquit, filii, scio quid operetur in me Deus. Hanc quidem Wigorniensis Provincia me vivente pastorem habebit; Sed tota Bri∣tannia eodem me defuncto rectore gaudebit. Quae prophetia quam vera ex∣titerit, Ecclesia Dei, quae ejus regimine, sicut praedixit Episcopus Sanctus, diu postmodum gloriata est, & usque hodie sacratissimâ illius intercessione mu∣nitur,* 1.37 optimè novit.

Talibus igitur bonorum gratiis spectabilis vir Odo à Domino sullimatus, ne∣quaquam [se] propter merita operum suorum extulit; sed semper ad meliora proficere studuit: quae retro sunt oblitus, & in ea quae ante sunt extensus, se∣quebatur ad palmam supernae vocationis Dei; populumque sibi commissum more segetum feracium coelesti doctrinâ quasi pluviali gratiâ quotidie irriga∣vit; quousque animam illius Rex in cubiculum suum introduceret, & torrente* 1.38 voluptatis suae inebriaret. Raptum igitur ex hoc saeculo luculentissimum si••us urbis Cantuariae Odo gaudentibus Angelis sedem petiit supernae ac gloriosissi∣mae civitatis; ubi sempiternâ exultatione laetatur, & Christi faciem ineffa∣bilis suavitatis dulcedine contemplatur: securus jam de praemio sui, atque de filiorum suorum salute sollicitus Obiit autem praesentibus universis Ecclesiae Christi filiis; quibus etiam flentibus promittebat, quòd bonum illis pastorem post obitum suum Dominus esset provisurus.

Post cujus transitum obtinuit locum sui sacerdotii Alfsinus Wentanus* 1.39 Episcopus cognomento Lippe, datâ pecuniâ Principibus, qui primi erant in palatio Regis * 1.40 Edgari. Nam & ante Odonem magnâ ad rapiendum sacer∣dotium cupidine agebatur; sed bonorum constantiâ Episcoporum impedie∣batur. Unde cùm die adventûs sui Cantuariam solenni processione suscep∣tus suisset; accessit ad Sepulchrum viri Dei Odonis; stans quoque super illud, ita furialibus verbis defuncto exprobravit, dicens: Inepte, ecce tu mor tuus es, & sub tellure putridus jaces. Et ego, cùm voluero, de te potenter triumphabo. Te vivente summus Anglorum Pontifex esse nequivi: te obe∣unte id ipsum factus sum, juxta [quod] olim esse concupivi. Et inde, ma∣le ac decrepite senex, nullas gratias habeas; quia si ultra vivere potuisses, nec mihi nec ulli vel participium tui honoris concedere voluisses. Ita ille pa∣lam in praesentiâ corum, qui aderant, dixit; & baculo tumbam Sancti Odo∣nis percutiens, stulto furore, quo tenebatur, accensus, inde recessit. Sed eâ∣dem nocte, dum mortalibus concessa requies esset, apparuit Beatus Odo Ec∣clesiae Salvatoris † 1.41 digno Custodi, vultum lacteum habens, Vestimentum verò rosei coloris: Ita virum alloquens: Dormis, an vigilas? Dormivi, inquit ille, senior venerande. Sed ecce vigilo, te loquente. At ille, vade, ait, ad electum, sed non à Deo, Episcopum Alfsinum; & hanc illi legatio nem ex meo nomine defer. Haec mandat tibi servus Christi Odo. Non sum mortuus, sed vivo Regi meo omnipotenti Deo. Atque ut hoc certissime ex∣periaris; Noveris, quia ut tu causâ mei adhuc in carne viventis non evalu∣isti ad Archiepiscopatum Cantuariensem pervenire; ita per me in coelesti nunc regno viventem invasum honorem in proximo perdes. Audi ergo, quae dico. Quoniam hesterno die verbis mihi derisoriis exprobrâsti, baculo tuo Sepulchrum meum percussisti; praedico tibi, quia mare transfretabis, Al∣pes ascendes; sed nequaquam pallium Patriarchatûs Sanctae Dorobernensis

Ecclesiae optinebis; nec unquam in Apostolicâ ejus sede sedebis. Ille autem, qui haec viderat, timens Episcopi saevitiam, dissimulabat ista nunciare. Se∣quenti nocte apparuit ei iterum Sanctus Dei Odo, quae ante dixerat, dicens. Sed nec tunc, quae audierat, homo nunciare audebat. Item tertiâ nocte ad∣veniens Vir Dei Odo, Pontificali dignitate redimitus, increpavit praefati ho∣minis socordiam, dicens: Si vitae tuae prosperitatem gnarus retinere desideras; moneo, ne quod à me tam jam secundò audisti, Episcopo tuo revelare dissimu∣les. Nam si feceris; in poenâ tuâ te non benè fecisse probabis. Tum ille exper∣rectus & admodum perterritus, manè facto perrexit ad Episcopum: incurva∣tusque* 1.42 toto corpore ante illum, ait: Venit ad me, Pater Honorande, specio∣sus ut Angelus Dei gloriosus, Odo predecessor tuus: qui haec tibi praecepit denunciari. Quoniam, inquit, mihi die nudiustertio verbis allusoriis expro∣brâsti, baculo tuo Sepulchrum meum percussisti; praedico tibi, quia mare transfretabis, Alpes ascendes; sed nequaquam pallium Patriarchatûs Dorober∣nensis Ecclesiae obtinebis, nec unquam in Apostolicâ ejus sede sedebis. Qui∣bus dictis dimisit à se Episcopus relatorem visionis, parvipendens ea quae audi∣erat verba ineptae, ut dicebat, comminationis. Sed evolutis aliquantis die∣bus, omnia evenerunt, quae à Sancto Dei praedicta fuerunt. Mari namque* 1.43 propter Pallium deferendum transito, itinere aliquandiu prosperè decurso, mox ut montana conscendit, nimio frigore resolutus, equos, qui in ejus co∣mitatu erant, necari praecepit, pedesque suos eorum ventribus immisit; exi∣stimans nimietatem frigoris tali posse remedio propelli. Sed non cessante, qui illum cruciabat, divino furore, Domini majestatem impius blasphemavit; & sic pollutum spiritum suum in mediis nivibus exhalavit. Ita se demonstra∣vit foelix Odo Christo vivere, quem penitùs mortuum infoelix Alfsinus ausus est credere.

Hoc ita mortuo, Brythelmus Dorsatensis Provinciae praesul, homo ni∣miae pietatis ac simplicitatis, in Pontificatum Cantuariorum substituitur. Verùm ubi comprobatus est in exercendis Ecclesiasticis disciplinis omnino quàm oportebat minùs vigere; jussus quod susceperat onus deseruit; & ad* 1.44 suum ovile quieturus humilis rediit. Igitur ut sententia Domini & pro∣phetia Beati Odonis servi sui veritas esse probaretur; Dunstanus jam tunc Lundoniensis Ecclesiae Pontisex à Rege & regno eligitur; ac in Patriar∣chatum totius Britanniae glorioso Odoni dignissimus successor subrogatur. Cujus Dunstani & hujus de quo agimus Patris Odonis illud inter alia non parvo cognoscendae sanctitatis & beatitudinis illorum indicio est; quòd Dunstano in die Sancto Pentecostes Missam ad Altare Domini Salvatoris Cantuariae celebrante, Spiritus Sanctus, qui super ipsum in specie columbae* 1.45 apparuit, consumpto sacrificio in australem altaris partem, ubi Venerabi∣lis Odo tumulatus jacebat, divertit, & super tumbam ejus multis intuenti∣bus requievit. Quae res in tantâ reverentiâ ab ipso Dunstano habita est; ut nunquam post hoc ante Sepulchrum illius transiret, nisi genua flecteret. Cognomine quoque Boni Odonis in maternâ linguâ illum deinceps vocare solebat, videlicet Odo * 1.46 Se gode, quod interpretatur Odo Bonus. Quo

cognomine etiam usque hodie ab Anglis, sed maximè a Cantuaritis appel∣latur. His ita descriptis, gestae rei series narrandi finem expostulat. Quem hîc quidem ponimus; & in eo Deum, qui est finis, & complementum om∣nium bonorum, consonâ voce laudamus; qui nomen suum in omni gente ita glorificat, ut quicunque illum timet & operatur justitiam, acceptus sit illi. Illi ergo sit laus & gratiarum actio per infinita secula seculorum. Amen.

Explicit Vita Sanctissimi Patroni nostri Odonis Archiepiscopi Cantuariensis Ecclesiae & Confessoris. Laudes Deo.

VITA S. DUNSTANI, ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, AUTHORE OSBERNO Monacho & Praecentore Ecclesiae Christi Cantuariensis.

Incipit Prologus in Vitam Sancti DUNSTANI Can∣tuariensis Archiepiscopi & Confessoris.

UNiversis Catholicoe Matris Ecclesiae filiis confrater eorum, per eam quae in Christo est regenerationem, Osbernus pacem bonam & per∣petuam Salutem. Multorum saepe ac venerabilium Patrum vene∣randa mihi autoritas imminuit; ut vitam magnifici Patris Dunstani literarum monumentis tradere, atque ad Dei laudem hominumque utilita∣tem Ecclesiae deberem auribus insinuare. Quibus dum ego pro faciendâ excu∣satione illud & verum obtenderem esse plura à plerisque non ignobilis usque∣quaque scientiae viris de hac re conscripta; vererique me hominum reprehen∣siones, qui fortè mimos nos aut certe temerarios vocare possent; Dum non tam nihil satis nos habere, quàm nihil nobis satis esse posse contenderent: contra illi magis nihil satis se habere quàm nihil satis esse posse retulerunt; & hoc a 1.47 probabilius rationum firmamentis velle se astruere dixerunt. Nam eorum, inquiunt, quorum praecipuam interfuit hujus rei diligentiam habere; Alii * 1.48 etsi satis eleganter, non tamen satis diligenter, sed quantum ad no∣cturnum Festivitatis officium satis esse judicavere, sermocinandi ad populum modo scripsere. Alii † 1.49 autem dum nimis diligenter, quemadmodum quae∣que res acta sit, explicare conarentur, elegantiam perdiderunt atque b 1.50 ut il∣lud dicendi genus, quod suffultum Romanae Princeps eloquentiae vocat, inci∣derunt; Quod faciliùs taedium legentibus quàm aliquod audientibus emolu∣mentum

gignere consuevit. Qui verò in utrâque parte dicendi laboraverunt, ut essent festivi pariter atque secundùm gestas res bene ordinati; horum scrip∣ta in illo * 1.51 incendio consumpta sunt, quod ante hos annos Sancta Dorober∣nensis Ecclesia cum magno suarum rerum detrimento perpessa suisse dinosci∣tur. Sed ab his, inquiunt, aliqua in patrium, id est, in Anglicum sermonem translata supersunt; ex quibus id quod petimus elicere; & in Latinam denuo poteris linguam Deo suffragante transferre.

Itaque his sive rationibus sive rationum autoribus ad scribendum traductus, malebam alienae voluntati bene dicendo obtemperare, quàm propriae serviens voluntati à bene dicendo temperare. Verùm ad hoc audendum non sine qua∣dam pudoris suffusione accedo; propterea quòd omnium ora in me esse existi∣mo, veluti in hominem more Laelii novas dicendi victorias pollicentem, & quasi ea quae ab aliis commodè dicta sunt, commodius se dicturum praesumen∣tem. Sed ego neque illos minùs commodè dixisse reprehendo, neque me com∣modiùs dicturum promitto; sed sive id dignum suerit, [sive] pro tantâ rerum materiâ digno contrarium; quod intendo, illorum meritis aut culpae ascribo, quorum imperio atque importunitate victus haec scribo. Quamvis & mea voluntas tantum devotionis erga eundem Patrem & Dominum nostrum opti∣nere debeat; ut si nulli vellent ista à me expetere; ego pro personâ meâ non dubitarem ingerere. Ita namque cùm in alios me vidente, tum in meipsum me sentiente, ejus merita valuere. Sed non fuit consilium quid vel in alios me vidente, vel in meipsum me sentiente, hoc in libello dicere: in alio verò, qui de signis ad Sepulchrum ejus perpetratis scribetur, dicere consilium fuit. Nunc autem primordia Nativitatis illius, processum aetatis, cum augmento gratiae coelestis, commutationem mortalis saeculi pro immortalitate aeterni sae∣culi quàm verissimè conabor absolvere; omissis omnibus his, quae ita fuere mirabilia, ut infidelibus videantur incredibilia: Ac me quidèm his enarrandis imparem scio; sed in ejus nomine, in quem ipse fideliter credidit, & cui ipse fidele operis Ministerium exhibuit, ista aggredi temptabo.

Explicit Prologus in Vitam Sancti Dunstani Archiepiscopi Cantuariensis per Osbernum Monachum & Praecentorem ejusdem Eccle∣siae Christi Cantuariensis.

Incipit Vita Sancti DUNSTANI Archiepiscopi & Confessoris.

REgnante magnifico Rege Ethelstano, † 1.52 Anno quidem imperii ejus* 1.53 primo, Adventûs verò Anglorum in Britanniam quadringentesimo nonagesimo septimo, cùm idem Rex c 1.54 hostilibus circumquaque sub∣actis pace & concordiâ Regnum d 1.55 teneretur; natus est puer Dei Dunstanus West saxonicis Angliae partibus, magnis quidem pro saeculi digni∣tate Parentibus, sed ad religionem (quae Christianos decet) longè majoribus. Tantâ siquidem virtutis ratione viventes animum colebant, tot piis operibus laborantes insudabant, ut communem mortalibus viam ingressi Angelicis spi∣ritibus mererentur associari; sicut eidem filio suo postmodum divinâ revela∣tione innotuit. Quod non alienum est consilio divinitatis factum conjicere; ut videlicet tantus infans tales parentes haberet, qui cùm ipsi bene viverent, tum bene vivendi formam nascituro ex se filio tradere possent. Magnum quippe Deus illum futurum praevidebat, quem ibi dulcedinis suae benedictio∣nibus praevenerat, ubi omnes filii Adam nativae maledictionis sententiam ex∣cipiunt, si non per assumptam à filio Dei humani habitûs formam ad pristi∣nam reformentur beatitudinem. Magnum inquam Deus illum futurum prae∣videbat, cui tantum muneris donatum est; ut ante mundo signis innotesceret, quàm hunc in mundi hujus lucem mater fudisset. Atque ut caetera dilucidè & ordinatè procedant; hinc dicendi initia constituam.

Maternis igitur sinubus sacro puerperio intumescentibus, dies Purificationis Sanctae ac perpetuae Virginis Mariae illuxit festivus. Cúmque vicinus undique populus ad Ecclesiam eidem Virgini in Glastoniâ dicatam conflueret; ut de∣votionis suae ministerium in tantâ solennitate Regi Regum Christo persolve∣ret; contigit patrem pueri Herstanum cum conjuge Kynedrydâ advenisse, accensisque lampadibus sacris Missarum solenniis interfuisse. Jamque pluri∣mam diurni servitii partem Clerus absolverat; jam quemadmodum puerum Jesum in Templum parentes inducerent, recitari coeperat; cùm repentè ma∣jestas Domini in templo apparuit, quae omnia omnium luminaria extinxit, totamque domum tenebrosâ caligine obtexit. Hinc gelidus omnium mem∣bra pavor perserpit, rigent comae, genua colliduntur. Stabant quippe sensu haerentes & alternis obtutibus stuporem indicantes. Sed ut omnibus clarum fieret, quid in hac re ea quae apparuit majestas intenderet; ex templo lux coelitus emissa in templo resplenduit; & eum, quem puerpera manu tenebat, cereum accendit. Si ante populus de amisso lumine miratus est; nunc majori admiratione simul & exultatione detinebatur. Exultabat namque se praesen∣tem Dei gratiam vidisse; sed mirabatur hanc sibi per foeminam provenisse. Huc itaque ab omnibus perrectum, & hinc lumen omnibus porrectum. Ha∣bemus ergo novum de novâ Elizabethâ Johannem; habemus nostri temporis

Jeremiam; quorum alterum Deus, alterum Dei Archangelus in matris utero sanctificatum asseruit. Atque ut excellentiorem gratiam advertas; qua die filius à matre Virgine in Templo est praesentatus, eâ nimirum puer Dei in matris utero ad templum est deportatus. Lumen ad revelationem Gentium & gloriam Israel Sanctus Symeon exultando proclamat. Lumen nihilominus in terrâ Anglorum exortum Christus, qui verum lumen est, lumine decla∣rabat.

Postquam autem edendi partus tempus advenit, mulier genuit filium, quantitate quidem corporis parvulum, sed eâ qua praeventus fuerat gratiâ Dei immensum. Inde statim secundae generationis honore potitus, futuram fidei illius soliditatem jam tunc divinitas praefiguratam in nomine sortitur; Dunstanus, quod Petrae firmitatem sonat, parentum suorum annotatione vo∣citatus. Deinde cùm teneros annos infantiae sequens aetas exclusisset, & lin∣guam in apertos sonos jam formare coepisset; ad templum nascentiae illius miraculo quondam insigne cum oblationibus hostiarum defertur, immo ipse hostia viva Sancta Deo placens offertur. Ibi illis in oratione pernoctantibus apparuit vir, aethereos habens vultus. Locum dixit non multo post tempore sublimandum, puerum ibidem Deo relinquendum, & beatum illum per se∣cula praedicandum. Tum mensoris funiculum per plana atrii extendens; Sic, inquit, aedificabitur locus iste ad praeparanda corda illorum Domino, qui hoc in loco per hunc puerum Domino credituri sunt. Qua illi revelatione vehe∣menter gavisi immensas omnipotenti Deo laudes persolvunt; commendantes puerum in Templo, ut esset Levi Domino, & portio illius Dominus existeret; quemadmodum Moysi dictum est, cùm divideret Judaeorum per tribus sin∣gulas incolatus. e 1.56 Non erit tribui Levi sors inter fratres suos, dicit Dominus; quia Dominus Deus pars illorum est. Unde Petrus ostendens se portionem in Deo habere, & non in seculo. f 1.57 Argentum, inquit, & aurum non habeo; sed quod habeo, tibi do. In nomine Jesu Nazareni surge & ambula. Hoc est. Aurum non est portio mea, argentum non est portio mea: Portio mea Christus est. Hoc nomen munificum, hoc nomen mihi fructuosum. Talis ergo portionis fructum tirunculus Christi in timore sancto assecutus est, assiduâ ministratione Domino serviebat, proficiens quotide tam in scientiâ pietatis quàm in virtute sanctitatis.

Eâ tempestate Glastonia regalibus stipendiis addicta, Monasticae Religionis penitus ignara. Nondum † 1.58 enim in Angliâ communis ratio Vitae colebatur; non usus deserendi proprias voluntates hominibus affectabatur. Abbatis no∣men vix quispiam audierat. Conventus Monachorum non satis quis∣quam viderat. Sed cui fortè id voluntatis erat, ut peregrinam vellet transigere vitam; is modò solus, modò paucis ejusdem propositi comita∣tus, patrios fines egrediebatur; & qua opportunitas vivendi licentiam dabat, illic alienigena vitam egebat. Hicque mos cùm plerosque tum vehementer adhuc manet Hibernos; quia quod aliis bona voluntas [in] consuetudinem,

hoc illis consuetudo vertit in naturam. Quorum multi atque illustres viri divinis ac saecularibus literis nobiliter eruditi, dum relictà Hiberniâ in ter∣ram Anglorum peregrinaturi venissent, locumque habitationis suae Glestoniam delegissent; propterea quòd esset & à civili multitudine sequestratus, & hu∣manis usibus accommodus, & quod maximè affectabant, peregrini Patricii † 1.59 religiosâ veneratione gloriosus; qui olim evangelizando regnum Dei illuc perveniens, vitâ, doctrinâ, signis & mirabilibus multipliciter claruisse, & post omnia haec ibidem in Domino quievisse perhibetur. Cùm ergo hi tales viri talibus de causis Glastoniam venissent, nec tamen quicquid sibi necessarium erat sufficientissimè in loco reperissent; suscipiunt filios Nobilium liberalibus studiis imbuendos; ut quod minus ad usum loci g 1.60 libertas exhiberet, eorum quos docebant liberalitate redundaret.

Adest ergo nobilissimus in Christo puer Dunstanus, inter alios unus, immo prae aliis solus: ubi paulò diligentiùs quàm imbecilla aetas ••erre posset, lite∣rarum studio intentus, acerrimo in tenello corpore languore fatigatur; adeò ut per aliquot dies nec quid ageret, nec quid ab aliis ageretur, ipse intende∣ret. Flebat autem Scholasticorum coetanea turba; flebat tota domûs fami∣lia, ipsi Doctores recordantes modestiam pueri, ingenium, nobilitatem, edu∣cationem. Cúmque jam in limine mors adesse putaretur, nihilque aliud quàm funeris obsequium meditaretur; ecce intempestâ nocte coelestis illum medicina revisit, quam ei per Angelicum ministerium Christus exhibuit. At ne qua salutis innecteretur mo••a, ubi divina pervenerat medicina; confestim de lectulo surgens doloris, ad templum Deo gratias acturus moderatâ veloci∣tate currit; habens illum in itinere ductorem, quem in aegritudine habuit Sal∣vatorem. Stupefacti de magnitudine facti▪ qui in domo erant, qui aegrotan∣tis illius curam gerebant, lento pede praeeuntis vestigia terunt, finem rei curio∣sâ agilitate explorantes. Nec dum itineris medium consecerat, cùm malig∣nus Spiritus sive ejus saluti invidens, seu futuram religionem suspectam ha∣bens, ••zatrantium canum multitudine stipatus occurrit, viamque eunti inter∣cludere contendit. Exclamat itaque puer Christum, pavore conterritus, sed ductoris sui praesidio vallatus, virgam arripuit, quam in faciem obsistentis si∣mulachri vibrans, ipsum cum omni comitatu in fugam compellit. O Sanctum & terribile nomen Christi sapientibus absconditum, parvulis revelatum! Ecce Draco, quem initium figmenti sui finxit Deus ad illudendum ei, non solùm ab Angelis Dei illuditur, verùm etiam à puero parvulo superatur. Verè de∣tracta est ad inferos superbia ejus, in profundum laci concidit cadaver illius. Sed in quo ista noster potuit parvulus, nisi in illo, qui cum sit Deus super omnia benedictus in secula, parvulus de virgine natus est nobis▪ filius a Patre datus est nobis. Dunstanus igitur ad portam templi veniens, sed eandem re∣pagulis obseratam inveniens, scalam cui inniti solebant qui superiora templi sarciebant, ignoranter & quasi per excessum mentis ascendit. Inde ad alteram partem tecti, qua nullus erat descensus, progrediens, angelicis manibus ad so∣lum deponitur; & in interiora templi non patentibus claustris inducitur. Or∣tâ

autem luce dum per vicinas domos quaestio de puero facta fuisset; repertus est in templo cum iis, qui nocturnas custodias agebant, levi sopore offusus. Rogatus, ut tam mirabilis event••s modum exponeret, non esse hoc in suâ con∣scientiâ respondit; & ignorantium mentes majori ambiguo deduxit. Sed ii, quos explorandi gratiâ puerum secutos fuisse praediximus, de omnibus, quae usque ad suprema templi fastigia contigerant, claro & turbato sermone testifi∣cantur. Caetera verò quoniam & illos & puerum latuerunt, solâ Dei poten∣tiâ mirabiliter patrata fuisse claruerunt. Magno igitur timore concussi om∣nes, qui audierunt, cogitabant quidnam esset, quod puero contigisset; dicen∣tes▪ [ad] alterutrum: Quid sibi vult puer iste, cui tot & tam sancta praeconia attestantur? Qui antè beatus, quàm natus; antè virtus prodidit gloriosum, quàm aetas probaret adultum. Singulari hunc gratiâ praeditum videmus, quem Angelus aegrotum sanavit, Diabolus sanatum contremu••t, Ecclesia signata excepit. Et denuo orantes: Augeat, inquiunt, Deus meritum pueri ad glo∣riam sui. At ille regentis se Christi Spiritu repletus, aures quidem corporis à suis laudibus avertebat, sed in secreto pectusculi Deum benedicebat. Ab illo itaque die in tantâ admiratione habitus est; ut plurima illum utriusque sexûs multitudo quamvis adhuc delicatum videre cupere〈…〉〈…〉Ipse verò quanto excellentiora audiebat, tanto de••se minora sentire.

Jamque vernans aetas adolescèntiae decus induerat; cùm eum parentes sui sacros Ordines rogarent suscipere; ut qui suerat à primaevâ aetate Domini electus, per hujusmodi gratiam eidem conjunctiùs adhaereret. Quorum ille voluntati humiliter parens, minores gradus & habitu suscepit & vitae honestare servavit. Tum verò, quod illi aetati non parvo ornamento est, certabat om∣nes officio superare; gratiâ & affabilitate omnes anteire, servare pudicitiam, fugere lasciviam, appetitor honestatis, turpitudinis execrator. Majorum natu colloquiis adesse, Juvenum ludic••a declinare▪ Ciborum abstinens; somno temperans, incessu gravis▪ neque facile moveri loco neque abruptè loqui: Magnae fiduciae ad incipiendum bonum▪ constantiae ad perficiendum: Principi∣um bene agendi Deum semper habere, ••inem verò eidem commendare. Mo∣ribus quoque bonis accessit studium sacrae lectionis; cujus exercitio & vitio∣rum importunitates evitabat, & virtutum augmenta nutrieb••t. Et quoniam studium parvam habet efficaciam, ubi naturale ingenium non suggerit intelli∣gentiam; auctore Deo sic utraque praeditus erat; ut & facilitate ingenii quamlibet rem acutissime intelligeret, & occupatione studii quodcunque in∣tellectum fuisset, firmissimè retineret. Ex quo brevi factum est, ut neque praeceptoribus suis imperitior, & condiscipulorum peritissimis multo esset ipse peritior. Philosophorum scientias, quas earum rerum quae sunt & quae aliter esse possunt cognitionem veritatis ve••ustas esse diffinit, Ut sunt magnitudines, & earum aliae manentes motuque ••arentes, Aliae verò quae mobili semper ra∣tione vertuntur, nec ullis temporibus adquieseunt, multitudines quoque, & earum nihilominus aliae per se, aliae in ratione positae: horum inquam scientias diligenti excoluit ratione, magnam in his & constantem prospiciens esse perfe∣ctionem. Et quamvis omnibus his artibus magnificè polleret; ejus tamen multitudinis, quae Musicam instruit, eam videlicet quae instrumentis agitatur, speciali quadam affectione scientiam vindicabat; sicut David psalterium su∣mens, ci••heram percutiens, modificans organa, cymbala tangens; sed non sicut hi, quorum ••ertiam & luxuriosum otium propheticus noster increpat armentatius. h 1.61 Qui dormitis, inquit, in lectis ••burneis, lascivitis in stratis ve∣stris. Qui comeditis agnum de grege, & vitulos de medio armenti. Qui canitis ad vocem Psalterii, sicut David. Putaverunt s•• vasa cantici habere, hibentes in fialis vinum. Nec eo ista commemoramus, quo his opus esse ad perfectionem tendenti arbitremur; sed ut multiplides Dei gratias in juvenem commende∣mus. Nam omnibus saecularibus studiis praeferebat scientiam pietatis, quae

in Evangelicis & Apostolicis continetur litteris; Dum sua semper ingenia San∣ctorum Patrum autoritati contradens, & ambas res ad easdem literas conferens, fidem veram, morum disciplinam, & quod unum & solum prae omnibus quae∣rendum est, vitam aeternam se invenisse gaudebat. Sicut David, ergo nostri symphonista vasa cantici habuit; quia usum illorum non nisi in divinis laudi∣bus expendit. Praeterea manu aptus ad omnia, posse facere picturam, literas formare, sculpello imprimere, ex auro, argento, aere & ferro quicquid libe∣ret operari.

Tunc auditâ famâ venerabilis viri Cantuariorum Archiepiscopi Athelmi,* 1.62 cujus ipse erat nepos & filius fratris, permissu parentum suorum proficilcitur ad eundem; quatinus tanti parentis & cognitionem haberet, & vitae illius ex∣emplo juveniles mores informaret. Laetabatur itaque Episcopus nimis in ad∣ventu nepotis, considerans in illo venustatem corporis, animi vigorem, ac to∣tius honestatis eminentiam. Unde eo quo afflatus est Dei spiritu vas illum electionis futurum praenoscens, potiori gradu decorare, & Regi Ethelstano * 1.63 familiari contestatione eum studuit commendare. Hunc, ait, juvenem mi∣hi plurimùm, Regiae verò stirpi nonnullo consanguinitatis jure devinctum, ve∣strae Excellentiae commendo; ut stet jugiter in conspectu vestro, audiatque verbum ex ore Domini mei Regis. Experiar in illo gratiam vestram; quam multiplicem in maximis saepe rebus expertus sum, & deinceps amplius exper∣turum me confido. Quod R ex promptâ cordis alacritate accipiens, oblatum juvenem gratissimè excepit, unicè dilexit, post haec necessariis quoque rebus Regiâ vice praeesse constituit. Dunstanus igitur terreno degens in palatio, egrediebatur & ingrediebatur ad imperium Regis; & prosperatum est in ma∣nibus ipsius quicquid operis ipse coepisset: & nunc quidem surgens ad oran∣dum Deum, nunc sedens ad dijudicandas causas hominum, ita se sapienter & circumspectè agebat; ut & Deo per omnia placeret, nec aliquem piè viven∣tium suâ culpâ offenderet. Dominus enim cum illo erat, & omnia ejus opera dirigebat. Iterum cum videret dominum Regem saecularibus curis fatigatum, psallebat in timphano sive in cytharâ, sive alio quolibet musici generis instru∣mento; quo facto tam Regis quàm omnium corda Principum exhila∣rabat.

Tunc cujusdam matronae frequenti ac religioso rogatu compellatus est; ut ei sacerdotalem stolam artificiosâ operatione perpingeret, quam postea ad di∣vinos cultus aurifactoriâ imitatione figuraret. Qui assumptâ in manibus cy∣tharâ, ad domum tendit religiosè; Cytharam in pariete suspendit, opus ad quod venerat diligenter instituit: Cumque manum operi, cor autem atque la∣bia Deo praeparaverat; apparuit in domo gloria Domini, quae illum jocundâ suavitate reficiebat, caeteros verò insolitâ admiratione exterritos reddebat.* 1.64 Nam cythara illius, quam parseti affixam fuisse diximus, ita ut erat pendens in paxillo, absque ullo moventis duntaxat hominis impulsu, consuetam omni∣bus hujus antiphonae melodiam acutissimâ simul & discretissimâ modulatione

personuit. Gaudent in coelis animae Sanctorum, qui Christi vestigia sunt secuti, & qui pro ejus amore sanguinem suum fuderunt; ideo cum Christo regnabunt in aeter∣num. Exiliunt itaque obstrepentes puellulae, mater familias, omnisque do∣mûs clientela vociferans hominem nimium esse sapientem, amplius eum quàm quod expediat scire. At ille mundissimo mundissimi cordis intuitu coe∣lestem illum Musicum intendens, admoneri se intelligit, ut Christi vestigia propiùs sequatur, ut sanguinis sui effusionem non metuat, si Dei regnum & vitam delectat habere aeternam. Audivimus olim rudentem asinum verba edidisse; cytharam verò sine humano pulsu aliter cecinisse nusquam audivi∣mus▪ Illa Angelicos vultus pertimescens subsedit, ista ad affectum Dei & An∣gelorum illius omnes audientes invitavit. Sed haec tua sunt, Christe, magna∣lia, quae in tuo Dunstano operari & per nostrum ministerium praedicari homi∣nibus voluisti.

Accensus igitur furore Diabolus, quòd tam sanctis principiis juvenem niti conspiceret, in invidiam aliquorum eum conatus est adducere, ignorans ma∣lam voluntatem suam Deo famulari ad perficiendam Dei bonam voluntatem in homine, quem ad congaudendum & conregnandum ipse praedestinaverat. Inflammat itaque invidentiae stimulis operarios iniquitatis, qui conficto men∣dacio opinionem Juvenis apud Regem laedant, asserentes illum malis artibus imbutum, nec quicquam divino auxilio sed pleraque daemonum praestigio ope∣rari. Advertens autem Dunstanus faciem Regis non esse sicut heri & nudius∣tertius,* 1.65 palatio discedere parat; malens Regem sponte suâ deserere, quàm ipse à Rege invitus derelinqui. Quod ubi compertum est ab iis, qui probita∣tis illius improbissimi aemulatores extiterant, insidiis iter obsident, socios di∣sturbant, illum equo dejiciunt, suppliciis affligunt; postremò vinculis irreti∣tum in cisternam, quae juxta erat, depellunt. Cùm interim horrendo molos∣sorum agm ne defensus, à quibusdam hominibus invenitur; quorum studio ac pietate ad vicum fovendus transfertur. Tum ille ex prosundo cordis suspi∣rio ingemiscens ait: O saeva propinquorum meorum vesania, in caninam sae∣vitiam ex dilectionis humanitate mutata. Nam irrationalis canum natura di∣lectionem mihi humanitatis blandiendo exhibuit; propinquitas verò huma∣nitatem oblita infestantium me canum severitatem ostendit. Intellexit ergo hoc esse principium certaminis, ad quod illum divinus nuper Cytharoedus praemonuit.

Profectus autem inde cognatum Pontificem adiit, qui tunc temporis Wen∣tanae praesidens Ecclesiae vitam virtutibus decorabat. A quo frequenti sup∣plicatione rogatus, ut Monachum indueret, quatenus qui Angelicae conversa∣tionis initia haberet, perseverantiam in habitu demonstraret. Respondet ille, excellentioris gratiae esse qui [in] saeculo consenuit, & tamen quae Monacho digna sunt secit, eo qui se Monasterio dedit, nec quicquam aliud praeterquam quod sibi statutum est post haec sacere potuit. Alterum, inquit, necessitatis est, alterum libertatis. Ad haec Episcopus.

Omnibus, ait, in commune summa necessitas est; ut qui ignem gehennae voluerit effugere, ignem concupiscentiae studeat extinguere. Ignis verò concupiscentiae non multùm extinguitur; si fomenta illius humanis sensibus non subtrahuntur. Sicut enim lingua ad ignem, sic ea quae sensibus subjacent, ad concupiscentiam. Sed nulla erit fomentorum subtractio; si saecularium negotiorum non fue∣rit renuntiatio. Ex quibus omnibus id elicitur; ut si ignem gehennae vo∣lueris effugere, saeculo studeas renunciare. Ad haec quod precipuè in mundo appetitur, libertas est hominis. Hâc enim omissâ, caetera possideri non queunt.

Quòd si possidentur, illa non desinit haberi. Cùm igitur his & hujusmodi verbis per singulos dies Episcopus insisteret; & Dunstanus aut veris aut verisimillimis rationibus insistentem differret; quadam die vehe∣menter hoc cogitationis ambiguo pulsatus est; ut quid in vitâ quam maximè

appetendum fuisset, virtus an voluptas, uxor an virginitas, magnopere deli∣beraret. Quem sub tali ambiguo positum gravissima febris invasit, atque ad desperationem vitae perduxit. Jacebat itaque sine expectatione salutis aegro∣tans, nec ullum intuentibus viventis sensum praebens. Tum i 1.66 expirato reva∣lescens. Hîc, ait, legibus voluptatis renuncio; hîc me sempiternum sibi ad∣versarium promitto. Nil cum uxore foederis paciscar; sola me virtus militem habebit. Insanum quippe est illam animi mei dominatricem sustinere, quae nec viventes reddit satiatos, & morientes relinquit desperatos. Virginem me virginis filius huc usque servavit; virginem me virginum regina Maria habe∣bit. Confestim accito ad se Episcopo postulat sibi dilatae religionis benedictio∣nem* 1.67 dari. Episcopus immensâ laetitiâ pro salute simul & conversione juvenis perfusus celeriter illum Monachali ac sacerdotali gratiâ promovit, attitulans Ecclesiae Beatae Mariae Virginis; cui eum ab initio parentum suorum sponsio dicavit.

Consummatis autem primis incoeptae conversionis diebus, cùm eum Episco∣pus adversùs insidias Diaboli & sermone instruxisset, & autoritate roborâsset; dimisit illum proficiscentem ad locum suae generationis principium; ibique in Ecclesiâ beatae Virginis mansitabat, operans ea quae piae religionis norma exi∣gebat. Cui etiam adhaerentem cellam [sive] Destinam * 1.68, sive spelaeum, si∣ve* 1.69 alio quolibet nomine rectiùs nominari potest; non enim invenio qua id ap∣pellatione quàm proximè vocem; cùm non tam humani habitaculi quàm formam gerat Sepulchri; propriis laboribus fabricavit. Ut enim de re, quam ipse vidi, testimonium feram; quantum mea sert aestimatio, longitudo ejus∣dem cellae non ampliùs quinque pedum, latitudo verò duos semis pedes habet. Porro altitudo staturam exprimit hominis, si quis in desossa terrâ constiterit. Aliter enim neque satis ad pectus porrigitur; ut sicut dixi, magis mortui videatur Sepulchrum quam viventis habitaculum. Unde manifestum est il∣lum jacendo somnos coepisse, & stando semper Deum orâsse. Ostiolum au∣tem idem est quod paries. Quod enim ingredienti ostium, idem ingresso pa∣ries fiebat. Neque verò in tantillo opere ostium nisi in toto fieri valebat. Me∣dium ostioli fenestella aperit, per quam lumen operanti irradiavit. Miserum me ac peccatorem fateor inspexisse sanctum sessionis ipsius locum: Vidisse k 1.70 quae etiam manuum illius opera, peccat••icibus manibus contrectâsse, oculis apposuisse, rigâsse lacrimis, & flexis genibus adorâsse. Recordatus namque sum, quàm saepe clamantem me in periculis exaudierit, quàm misericorditer auxiliatus fuerit; & idcirco neque lacrimis temperare, neque si fieri potuisset, inde recedere volebam. Haec juveni domus, hic lectus, hoc de toto mundo spectaculum. Sed his angustiis ampla & spatiosa urbium moenia comparari non possunt; cùm per easdem angustias hodie & fabricantes salutem obtine∣ant, & daemonum furores quiescant, & plurima invalitudo convalescat.

Verùm ne paupertatem illius diabolus misereri videretur; quem antea non sinebat habitare in palatio, eum nunc nititur depellere tugurio. Fallax ergo fallacem hominis adopertus imaginem, sub obscuro vespere cellam petit ado∣lescentis, immisso capite fenestrae incumbit, cernit illum fabrili opere occupa∣tum, postulat sibi quippiam operis fabricari. Dunstanus autem neque ejus calliditatem advertens, neque importunitatem ferens, operi quod postulabatur* 1.71 animum intendit. Interim ille perversâ compositione verba facere, mulierum nomina inserere, luxurias commemorare, deinde religionem ostendere, & de∣nuo

eadem repetere. Tum verò Athleta Christi qui esset intelligens, tena∣cula quibus ferra tenebat, fortiter ignire, suppressis labiis Christum invocare. Cúmque per summos fines eadem tenacula candentia videret; sancto actus* 1.72 ••urore, celeriter ea de igne rapit, larvalem faciem tenaculis includit, & totis viribus renitens monstrum introrsum trahit. Jam stando vires sumebat Dun∣stanus, cùm qui tenebatur avulso pariete tenentis se manibus ausugerat; tales immani rugitu fremens ululatus. O quid fecit calvus iste, ô quid secit calvus* 1.73 iste! Tenui namque sed formosâ caesarie erat; & eâ re talia de homine clami∣tabat. Mane autem facto congregata est ad eum non parva propinqui populi multitudo, sciscitans quis nam ille clamor fuisset; qui tantâ eos dormientes vehementiâ terruisset. Daemonis, ait, furor ille fuit; qui nusquam me vi∣vere sinit, è cellâ quoque ejicere temptat. Cautè vos agite ab illo; quòd si vocem irati ferre non potuistis, societatem damnati quo pacto sustinebitis? Post hunc diem Dunstanus quasi in praecinctu belli manere coepit, virtutibus Dia∣bolum ad certamen lacessere, corpus inediâ macerare, animam orationibus de∣corare; sciens in nullâ re magis Diabolum superari posse, quàm in eâ, quam Dominus dicebat, l 1.74 In jejunio & oratione. Unde cum pudicitiâ corporis tan∣tam cordis munditiam obtinuit; ut vix cum latere possit quicquid sinister Spi∣ritus molitus fuisset.

Fama itaque nominis ejus universam percurrit regionem, quae ad visendum hominem Dei omnium corda accendit. Omnis aetas, uterque sexus, clarus & ignobilis, tenuis & pecuniosus, privatus & cum potestate, omnes omnino Dunstanum loquuntur, sapientiam praedicant, virtutem magnificant. Mulier quaedam nomine * 1.75 Ethelgifu, regali exorta progenie, magnarum divitiarum, quae omne semen Regium materno semper affectu dilexerat, foverat, nutrive∣rat, invisa manibus suorum ad hominem Dei accessit, sanctissimo illius collo∣quio perfrui desiderans. Quae cùm ex ore illius verbum audisset; adeò de∣lectata est dulcedine vitae aeternae, ut ulterius neque domum repetere, neque loco discedere, sed cum Beato Dunstano manere, vivere, mori deligeret. Pro∣inde habitationem sibi in m 1.76 infinitate sacri templi constituens, audiendo ver bum Dei sedula adesse, samelicis stipem dare, vestem algentibus, ipsa multae continentiae operam dare, prorsus ad omne opus justitiae promptissima existe∣re. Circa venerationem Beatae Virginis Mariae ita fervens erat; ut in templo illius quamplures sacri Ordinis viros locaret, quibus ipsa quaecunque necessa∣ria forent suâ liberalitate exhiberet. Qua de re in tantum apud eandem Vir∣ginem ejus merita valuere; ut si quando necessitate coacta quippiam postula∣ret, vix aliqua intercedente morulâ ab eâdem susciperet. Ut enim sine taedio legentium aliquantulam ab incoepto digressionem faciam, neque enim à re quam tenemus multum deviat: Dum quodam tempore praefatus Rex propter religionem loci Glastoniam venisset; illa veterem servare volens consuetudi∣nem, qua Regibus ministrare solebat, orat eundem ut ad se divertat, prandi∣um quod sibi paraverat dignanter suscipiat. Quod Rex non sine verecundiâ annuens (non enim ignorabat, quid in pauperes Christi ipsa expenderet) praecepit Regiae ministrationis provisoribus, ut scirent si omnia commodè ac moderatè parata fuissent. Illi autem circumspectis omnibus abundè omnia

esse renunciant; si ejus tantummodo potûs, qui mellis ac mirti aspergine conficitur, sufficientiam haberent. Quibus illa. Non, inquit, patiatiur Do∣mina mea mater Domini mei Jesu Christi Maria; ut in omnibus rebus, quae regiam decent magnificentiam, deesse quippiam valeat. Et accurrens in templum Beatissimae Virginis Mariae, rogat per ejus largifluam bonitatem, quod in Regali ministerio minus videbatur haberi. Sedit itaque Rex multo* 1.77 stipatus Satellite; hauriunt ministri modicum illud confecti liquoris. Ita vasculum permansit imminutum; ut mulieris Sareptinae, vel hydriam farinae vel lechitum olei putares. Denique totâ die de vasculo hauriunt, totâ nihil∣ominus die inexhaustum * 1.78 reperiunt. Ad quod Rex factum mente immuta∣tus: Peccavimus, ait, nimis in famulum Dei, multitudinis nostrae superflui∣tate eam aggravantes. Ita dixit; post dictum faciem advertit; viâ qua coepit, profectus est.

Sed jam ut id, quod instituimus, attingamus; transacto laborum suorum glorioso certamine, gravi corporis infirmitate coepit haec eadem laborare. Ad quam dum moerens Pater Dunstanus intraret; post uberrimas alterutrarum lacrimarum inundationes, post humillimam piae confessionis devotionem, post dulcissimam de beatâ spe & adventu Domini Salvatoris consolationem, horta∣tur illam, ut nudam se ab omni mundanâ specie faciat, ne in transeunte quic∣quam suum Princeps mundi inveniat. Cui illa; Neminem, inquit, in mun∣do sicut te carissimum habeo; propterea quod te praecipuum salutis meae au∣torem scio, salvo eo quòd Deum omnipotentem totius bonitatis principatum tenere credo. Illum ergo rerum mearum haeredem facio, te vero haereditatis tutorem constituo; ut quicquid illum noveris velle, tui arbitrii sit effectui mancipare. Quod Beatus Dunstanus audiens, & quamvis invitus ejus volun∣tati morem gerere volens, universas gazas ejus, quae in rebus mobilibus su∣peresse poterant, extemplo pauperibus erogabat; caetera autem ad Ecclesiarum sublevationem reservabat. Jam sol urgebat ad occasum; Dunstanus noctur∣nas fugiens tenebras, ad suum remeat ergastulum. Et ecce dum ostium Ec∣clesiae psallendo praeteriret; erectis ad coelum oculis omnipotentis Dei Patris* 1.79 & Filii coaeternum Spiritum in columbae specie videt descendentem; cujus cor∣pus omni candore nitidius; alarum verò remigia scintillantis ignis splendorem per aera spargebant. Quam ille tunc verè Beatus piâ mentis aviditate con∣templatus, penetrale illud morientis Matronae subintrantem conspicit. Con∣citè igitur unde venerat regressus, videt domum divini Splendoris fulgure splendescere; audit foeminam intra septa oppansi veli gratias agentem, mira∣tur colloquium, ac dicendi finem patiens auditor expectat. Deinde levato velo, penetral subintrat; stelliferi illius nomen requirit, nuntium interrogat. Illa excellenti quadam gratiâ vultûs perfusa, modestè arridens ait. Tu stelliferum, antequam huc venires, vidisti; & nunc cui sum locuta interro∣gas? Ipse est, qui tibi ad ostium Ecclesiae psallenti apparuit; qui & me de pavore imminentis mortis conterritam visionis suae gratiâ consolari dignatus est. Annuncio itaque omnibus amicis meis tristandum de morte meâ non es∣se; quoniam morientem me aeternae vitae claritas suscipiet. Tibi autem carissimo ac singulari amico uberes gratias refero; propterea quòd tuis semper instructa admonitionibus & adjuta orationibus ecce ad Deum vado, unum tibi & ultimum

(si ausim dicere) facio praeceptum; ut diluculo * 1.80 sacri unguinis ac dominici corporis participem me facias; quatenus his vivificis munita mysteriis, non confundar in portâ, dum ibi fuero inimicis meis locuta. Cujus imperio ve∣nerabilis Pater Dunstanus annuens abiit, manè juxta condictum rediit, itaque omnia peregit; ut finitâ ferè Missâ cùm ipsa corpus & sanguinem Christi sus∣cepisset, animam pariter Christo tradidisset. Qua in Ecclesiâ honorificè Beatae Mariae sepultâ, Dunstanus tum de illius tum etiam de suiipsius patrimo nio solicitus (nam uterque parens obierat, nec praeter eum alium haeredem re∣liquerant) primò quidem eandem Ecclesiam vicinioribus atque uberioribus terris, quae in omni patrimonio erant, muneravit. Caeteras verò fundandis quinque Monasteriis pro situ terrarum ab invicem sejunctis reservavit. Quae Monasteria, sequentium Regum temporibus in tantum per ejus industriam aucta sunt; ut singulis complurium Monachorum turbae inessent, qui omnes secundùm regulam ab eodem Patre institutam viverent.

Exinde Sanctus vir majoribus sese virtutum profectibus dedens, deprecatus est Dominum ostendi sibi gloriam justorum; ut qui eam per fidem bene credi∣tam haberet, per manifestationem cognitam dulciùs amaret. Talia ex corde meditanti assistit juvenis, decore insignis (quem puerum olim in corpore ipse puer agnoverat, & sanctâ semper familiaritate dilexerat) referens ea quae sunt aeternae vitae gaudia, illum verò in saeculo plura passurum, daemonum insidias, malignitates hominum. Post omnia haec ad summos gradus perventurum, multa hominum millia Deo lucraturum, cumque his regna coeli scansurum. Sed cùm ille propter cautelam dicenti assensum non dedisset; apprehensum il∣lum* 1.81 juvenis in atrium templi induxit; ostendensque locum eatenus in convul∣sum, ait: Ut nulla te credendis his quae audisti dubietas attingat; ante tri∣duum Presbyter quidam hic sepelietur, qui nondum infirmatur. Exurgens autem manè ab oratione Dunstanus, convocatis in unum Clericis, ad locum venit, positoque signo, ait: Si vera sunt quae mihi nocturno tempore ostensa sunt; Ante tres dies Presbyter quidam hic sepelietur, & nondum infirmatur. Vix illis ab invicem digressis, supervenit ejus foeminae, quam proximè lauda∣vimus, Curialis quondam Presbyter; qui factâ cum Clericis conventione praefatum locum in sepulturam obtinuit, dicens: Cùm me Deus à corpore mi∣grare jusserit; hoc in loco meas precor reliquias sepelite. Recessit ergo Pres∣byter vespere sanus, noctu rediit aegrotus; decubuit, agnonizatus est; de∣fungitur, in loco beato Patri signato sepelitur. Stupor ingens circundedit omnes, propterea quòd idem vir tam mira de loco, tempore ac personâ prae∣dixisset; quae omnia post haec vera ipsi & manifesta vidissent. Ipse autem de ostensâ ac promissâ sibi aeternae vitae gloriâ laetissimus efficitur; de caeteris ve∣rò non parùm tristis atque sollicitus redditur.

Defuncto autem Rege Ethelstano, frater ejus Edmundus Imperii Monar∣chiam* 1.82 suscepit. Qui cum sciret, quantâ olim virtute venerandus Pater Dun∣stanus in palatio fulsisset; quàm justis operibus & rectis consiliis praeditus fu∣isset, ac per hoc fraterno semper amore illum dilexisset; directis ad eum nun∣tiis orat, ut dignetur ad se venire: Ut quem omnipotenti Deo noverat ac∣ceptum, eum inter Regios Proceres & palatinos Principes summum faceret te∣nere principatum. At Dunstanus sive praeceptis apostolicis obedire volens

(quibus * 1.83 omnis anima potestati sublimiori subdita esse debere praecipitur) five regnum justitiae (quod & magnâ parte absolverat) in terrá Anglorum exal∣tare cupiens, Regiis petitionibus assensum tribuit; consistens pro temporum vicissitudine in palatio, & tam ipsum Regem quam omnes Anglorum Princi∣pes justitiae legibus summittens. Sed cùm ferè fiat, ut ex aliorum industriâ aliorum crescat invidia; cúmque ad quam virtutem pessimus quisque non va∣let assurgere, eam in assurgente conetur expugnare; iterum, sicut olim, à plerisque Nobilium in prosperos Dunstani successus est offensum, & Regi ut à consortio illorum pelleretur, falsâ eriminatione suggestum. Rex autem, plus honesto falsis favorem attribuens, Dunstanum & rebus & regiâ gratiâ privatum curiâ proturbari jubet. Sic primo, sic secundo die transitum. Jamque tertia lux advenerat, & Rex cum suis venatum ibat. Nemus autem, quod venandi gratiâ intraverat, mons cedrorum perexcelsus conspicit, qui in medio sui interruptus ingens baratrum & immane praecipitium de summo spectantibus ostendit. Igitur Rex per devexa montis fraena laxare, & per de∣via quaeque fugientem cervum insectari. Fatigantur utrique Rex pro cervo, cervus pro seipso. Omni tandem fugiendi libertate negatâ, bestia praecipitium petit, ac partes in minutissimas conscissa deperit. Sequentium canum similis interitus, ultimum Regem sonipes evexit. Qui viso cominus quod prae se* 1.84 fortuna pararet, retraxit habenas, vectorem quoque reflectere nisus; cùm repentè ruptis fraenis & de manu porro rejectis volucri cursu sessorem Regem equus asportat. Quid plura? Omnino de se diffidens, de Dei verò miserl∣cordiâ nonnihil confidens, coeleste auxilium implorat; sicque confitendo orat.

Deus Rex omnipotens, qui cùm sis super omnia excelsus, humilia respicis, & alta à longe cognoscis; adesto nunc Regi homini, caeteris mor∣talibus simili, inque supremo mortis periculo consistenti; nec reminiscaris injuriarum fideli tuo Dunstano per me illatarum; quoniam si me ipsi∣us meritis à praesenti morte eripueris, quoad vivam, devotum me tui no∣minis & illius laudatorem habebis.

Nec dum verba plenè sinierat; & quod dictu est incredibile, (sed Deo nihil impossibile) quasi divinâ manu re∣tentum animal in summo voraginis fixum manebat. At ille corde pariter & ore excelsas Deo gratias referens, Dunstanum suae liberationis autorem adesse jubet; & quae per illum divinitas operata sit, coram omni Principe exponit. Et apprehensâ dexterâ viri osculatus est eam, & dixit:

Ag∣nosco, virorum Sanctissime, quid in te commiserim mali; non per fidem meam quòd ego voluerim, sed quòd à pessimis hominibus coactus id fe∣cerim. Grates ergo clementiae Dei, quae non modò debitum mihi sup∣plicium non inferre, verùm etiam indebitum voluit beneficium praerogare, dum me à praeciputio mortis eripiens longioris vitae spatia in tuis nomi∣nibus concessit. Sit ergo deinceps inter nos perfectae familiaritatis per∣petua integritas; sit disponendis in palatio rebus libera tibi semper fa∣cultas; sit in toto Anglorum imperio judicandi inter virum & proxi∣mum ejus summa potestas. Atque ut animi mei affectum circa te cog∣nitum habeas; illum tibi locum, in quo te genitum, educatum, con∣versatum accepi, perpetuo jure possidendum trado; ut quodcunque de illo velis statuere, tui arbitrii sit considerare. Quod si id cordi tuo po∣tissimum sederit; ut ejus Ordinis viros (cujus tu habitum geris) ibi∣dem aggregare placuerit; quicquid eis in quacunque re de••uerit, ego ob gratiam tui Regiâ liberalitate supplebo.

Igitur Dunstanus acceptâ potestate super regiam mansionem, quae* 1.85 Glastonia vocabatur, post paucos dies augustioris Ecclesiae fundamenta ja∣cere, officinas secundum exemplar sibi ostensum construere, & consum∣matis omnibus magnum pariter atque egregium Monachorum agmen ibi∣dem

coadunare coepit. Quibus * 1.86 ipse primus Abbas effectus, ad tantam per* 1.87 fectionem justitiae omnes cohabitantes adduxit; ut quasi coeli luminaria ad effugandas totius erroris nebulas & peccatorum tenebras viderentur. Tunc † 1.88 ad omnes circumquaque Ecclesias ex eisdem Monachis Pontifices eligi, tunc Abbates assumi, tunc denique diversorum officiorum Praepositi institui; prop∣terea quòd essent & religionis [merito] praecipui & doctrinae sapientiâ cla∣rissimi, ad catholicae fidei defensionem praestantissimi. Sed tantae religionis spiritus Daemonis malus impatiens, quo pacto virum à statu rectitudinis de∣jiciat, quantis valet insidiis elaborat. Cujus oculis in cubiculo quadam nocte* 1.89 orantis immanem se lupum ingerit; iterumque post paulum vulpem blandi∣entem confingit. Quam ille specierum varietatem subridens: O te, inquit, per omnia similem tibi! O formas tuae actioni congruas, dum in altero cru entum, in altero te comprobes fraudulentum! Vade jam, inimice; quoni∣am in ejus nomine te vincam in lupo & vulpe, qui te in leone superavit & dracone. Cernens autem se magnam à daemonibus invidiam pati; nec suis* 1.90 aut filiorum suorum viribus satis confidens, adhibuit vitae suae patronum An∣dream Apostolum; ut esset fidus interpres apud Deum, assiduus in terrâ co∣mes, atque in omnibus hujus mundi turbinibus custos indeficiens. Hujus ip∣se assiduâ protectione quasi muro vallatus, securus infra cellam agebat aeta∣tem, excelsâ mente universa mundi transcendens, & in amore divinitatis jugi meditatione requiescens. Unde suavissimis superorum spirituum con∣centibus saepe interesse promeruit; bonam futurae mercedis spem Deo tribu∣ente; ut qui Angelorum conversationem agebat in terrâ, illorum societatem agnosceret in coelo. Denique dum praefato Regi Edmundo filius nasceretur nomine Edgarus ** 1.91 puer videlicet pacis ac justitiae bajulus futurus; audivit idem Beatus beatos Angelos in coelo gratulantes, & cum magnâ gratulatione psallentes: Sit pax, sit magna Anglorum Ecclesiae laetitia; quamdiu puer na∣tus* 1.92 regnum tenuerit, & noster Dunstanus mortalis vitae metas transegerit. Quod dictum [quanta] sit rerum veritate subnixum, congruus ordo praesen tis lectionis faciet manifestum.

Qua etiam tempestate vir Dei pretiosus, precibus Regiis devinctus, Ba∣thensem* 1.93 Ecclesiam divinis cultibus instituendam invisere peregit. Ubi dum factâ refectione solitarius oraret, repentè ad superna raptus cujusdam discipuli nobiliter à se apud Glastoniam educati animam innumerâ Angelorum fre∣quentiâ hinc inde stipatam, atque immensi luminis fulgore perfusam, ad coeli palatium provehi conspicit. Moxque in manus divinae pietatis eam commen∣dans,

dominos quoque loci ad commendandum invitat. Stupentibus qui∣dem omnibus & vix fidem dictis exhibentibus, velocis cursoris testimonio & mors & mortis hora secundùm viri testificationem vera probatur.

Regressus autem à loco, ut Regem loquendi sibi cupidissimum adiret, Dia∣bolum* 1.94 scurrae simillimum coram equitantibus deprehendit saltantem, & quasi de futuro aliquo lucro gloriantem. Cujus praesentiam dum coessenti populo indicâsset, formamque omnium conspectibus horribilem ex imperio denudâs∣set; requisitus postea quid ejusdem monstri tam petulans laetitia portenderet; ille mortem Regis regnique mutationem proximam esse denunciat. Cui mox prophetiae veritas rerum contestata respondit. Nondum enim sol septies diem creaverat; * 1.95 & Rex occiditur, & regnum mutatur. Ex quo satis est* 1.96 advertere, quanta hujus viri pectus gratia Dei regebat, qui invisibilem hostem tam facilè deprehendere & ejus vestigia tam veraciter posset denudare. Tran∣slatae autem sunt exequiae Regis Glastoniam, ibique à Beato Dunstano sub magnâ lugentis populi frequentiâ terrae commendatae.

Successit in regnum jure fratris vir egregius Edredus, homo cultor justi∣tiae* 1.97 ac pietatis, Deum valde diligens, & ipse à Deo multùm dilectus, ac per hoc paterno verbere quasi bonus filius crebrò ab illo flagellatus. In hujus con∣spectu venerabilis Pater Dunstanus adeò erat pretiosus; ut omni eum humano generi praeferret, principem testamentorum statueret, thesauros ei delegaret, animam, corpus & regnum committeret; nec quisquam in toto regno Anglo∣rum esset, qui absque ejus imperio manum vel pedem moveret. Proinde Dun∣stanus quasi Rex & Regis Imperator effectus, virgam aequitatis, virgam regni Dei per omnes Anglorum fines extendere; Ecclesias, quas aut ipse fundave∣rat, aut ab aliis fundatas egestas oppresserat, amplis haereditatibus munerare, prorsus magnam populis laetitiam in suâ potentia facere. Dum pax & justitia in mutuos amplexus concurrerent, & osculandi munus per invicem [liba∣rent.]

Dum haec ita geruntur, † 1.98 Aelphegus primus, apud quem illum olim con∣versatum* 1.99 fuisse praediximus, ad vitam spiritualis saeculi dispositus est. Existi∣mans autem Rex tempus se opportunum accepisse, quo majoris honoris Dun∣stanum compotem faceret, aggreditur rogare illum, ut Ecclesiam pastorali solatio destitutam ipse pastor suscipiat. Sed cùm videret se quod suadebat persuadere non posse; Reginae matri Eadgivae verbum imposuit suadelae.

Scio, inquit, carissima mater ac totius imperii Anglorum Regina; quòd te amicus noster Dunstanus praecipuè inter homines diligat, in tuis autem maximè operibus delectetur; dum quicquid pro concilio vitae aeternae ipse tibi praeceperit, sive id esset in sustentatione pauperum, sive in munerati∣one Ecclesiarum, tu sedulâ semper executione implere non cessaveris. Qua de re magnâ animus meus spe detinetur; ut si quid ab eo quod [me] at∣que illum deceat postulaveris, nullâ tibi ratione denegare velit. Decere autem utrumque nostrûm, ut summum ipse attingat sacerdotium, omnibus

manifestum est; qui omnes honores vitâ & sapientiâ illius scimus esse infe∣riores, & Regem Anglorum multis caeterarum terrarum Regibus noscimus esse potentiorem. Aggredere igitur, mi dulcissima, hominem foeminali fa∣cundiâ; hortare eâ qua apud illum niteris gratiâ, ut tibi consentiat; qua∣tenus ex hoc Deo familiariùs adhaerere, & nos potentiùs valeat à peccato∣rum vinculis absolvere.

Paret itaque filio Regi mater Regina, Dunsta∣num asciscit convivio, demulcet alloquio. Sed ille juxta † 1.100 etymologiam no∣minis sui, ut mons persistens immobilis.

Nolo, ait Domina, illud à me expeti, quod vel concessum meos animos perturbet, vel non concessum tu∣os offendat. Neque enim nescio, quàm difficulter suam quisque ante tri∣bunal Christi causam agat; nedum alienae causae cognitor aut judex existat. Quod si ista rationum maxima non esset; illa nimirum à suscipiendo Epis∣copatu multum me cohiberet, quòd Dominum Regem constanti video languore periclitare, nec multùm me ab eo separari posse, cùm me tam sui patrem quàm totius regni Dominum ipse statuerit.

Cùmque illa o 1.101 ve∣gitantem suis adhuc rationibus tenere voluisset; motus ille aliquantisper; Cer∣tissimum, inquit, habeto, in diebus filii tui Pontificali infulâ me non esse sublimandum. Inde fluctuantes animos gerens cubiculo se dedit; ibique se∣cum multa volventi somnus obrepsit. Et ecce adsunt Principes regni Dei & Judices saeculi, venerabiles Christi Apostoli, Petrus & Paulus cum Sancto Andrea, quasi de urbe Roma eidem egredienti occurrentes, & ad Montem* 1.102 gaudii sibi se adjungentes. A quibus gratiosissimè salutatus, videbat singu∣los in singulorum manibus gladios enitere; quos omnes officiosa benignitate sibi optulere. Cúmque visum per extensos ante se gladios duceret; hanc in gladio Beati Petri legebat Scripturam aureis literis intextam. p 1.103 In principio erat verbum, & verbum erat apud Deum, & Deus erat verbum. Caeterorum* 1.104 verò gladii propria tenentium illos nomina habebant inscripta, Pauli Paulus, Andreae Andreas. Interea Andream exhilarato vultu aspicit conniventem, & Evangelicis verbis audit praecinentem? Tollite jugum meum super vos, & discite à me; quia mitis sum & humilis corde; & invenietis requiem animabus* 1.105 vestris. Tunc à beato Petro jussus laevam extendere, modicum crepitantis se∣rulaeictum excepit; hoc ab illo audiens. Hoc tibi sit poena abjecti & signum ulteriùs non abjiciendi Pontificatûs. Ad cujus virgulae tactum à somno evi∣gilans, divinitus se intelligit visitatum. Agit gratias Deo, cujus munere ita se conspicit honoratum. Cúmque die illucescente Regi quae viderat enar∣râsset; miratus ille tali enodatione visionem absolvit. Quoniam per arma* 1.106 Apostolicae benedictionis potestas exprimitur pontificalis; noveris te pro eo quod hesterno die jugum Domini contempseris increpatum ac divinâ electio∣ne futurum Pontificem designatum. Porro quod, In principio erat verbum gladio Beati Apostoli Petri inscriptum vidisti; cùm verbum Dei sit unigenitus filius Dei, Deus apud Deum semper, homo autem pro hominibus inter homi∣nes factus; profectò scias te ejus Sedis principem futurum, quae Christi nomi∣ne in urbe Cantuariorum caeteris Ecclesiis insignior celebratur. Hoc signo divinae praenuntiationis Dunstanus est glorificatus, & hac Regiae interpretatio∣nis conjecturâ Pontifex designatus. O signum insigne! O gratiam gratis ho∣mini datam! O cordis illius sinceram puritatem! Adhuc summus Anglorum

Pontifex Odo in humanis rebus vitam agebat; & Dunstanus in oculis superni inspectoris summus Pontifex erat. Mirandum valde, quòd ipse adhuc terri∣gena Angelicis concenti••u▪ admisceretur in coelis; mirandum nihilominus quòd eum coeli cives frequentabant in terris. Quid cui praeponam, hominem coelicolis adjunctum, an coelicolas homini destinatos, non satis comperio; nisi quòd in altero foelicior, in altero erat ille securior. Stupeant alii diversas diversarum virtutum donationes quibusdam hominibus divinitus collatas; ego nihil ita magni pendo, quomodo hominem in hujus mundi turbinibus consi∣stentem, universa mundi animo transcendentem, & in amore conditoris qui∣escentem; Martham videre ministerio, Mariam desiderio, fidem operantem, caritate ardentem. Sed nihil diximus; si ea, quae reliqua sunt, non dixe∣rimus.

At Rex Edredus * 1.107 letali morbo correptus decidit in lectum; nec ullam eva∣dendae* 1.108 mortis spem medici promittebant. Celeriter itaque nuntios legat, qui patrem vitae suae Dunstanum accersant, ut sit ultimi arbitrii testis, confessio∣num susceptor, & fidelis apud Deum intercessor. Contristatus ergo ad ani∣mam Dunstanus, quantâ velocitate potuit, amicum Regem invisere pergit. Videns autem Deus illum & cordis dolore affligi & corporis laborem pati; non est passus, ut ultra illum afflictio tangeret, quin & dolorem lenivit & la∣borem imminuit. Nam cùm esset in itinere tendens ad palatium, & membra jejuniis confecta infatigabiliter fatigaret; vox de summo aethere delapsa inso∣nuit. Ecce Rex Edredus obdormivit in Domino. Cujus vocis emissione* 1.109 equus, cui insidebat, percussus interiit. Comites tremuerunt, audientes qui∣dem fragorem tonantis, sed qui tonaret non intelligentes. Quibus ipse rem aperiens commendat animam desuncti Regis in manus aeterni Regis; statim∣que deferentibus nunciis audit, quod antè sibi de coelo Angelus absolvit. In∣gressus verò palatium Dunstanus contemplatur dilecti hominis cadaver jacere, turbas comitum, qui aurati olim assistere (solebant) procul recedere; miratur commutationem, miseretur conditionem. Deinde fidem, qua viventem di∣lexerat, defuncto quoque impendere studens, corpus involutum in sua suscepit; debitumque sepeliendi officium debit••que illi honore per∣solvit.

Post hunc surrexit Edwy, filius Edmundi Regis, aetate quidem juvenis, &* 1.110 nullâ regnandi gratiâ pollens; qui neque ipse sapiens, neque ipse sapientium consilio adquiescens; Sed alter Roboam despectis majoribus natu, puerorum consilia sectabatur. Hos ille perniciosissimos satellites nactus, & eorum non tam consiliis quàm insaniis fretus, optimum quemque rebus expoliare, locupletes proscribere, exhaereditare Ecclesias, detrahere religioni, multiplices in civitati∣bus exactiones exercere. Nec solum alienis ab ejus cognatione illius obfult crudelitas, verùm etiam Neronis more in homines suâ stirpe oriundos, in ip∣sam quoque matrem Reginam Edgivam sua dementiâ debacchari. Praeter haec* 1.111 libidine ardens sine intermissione aestuabat ad coitum. Quibus rebus venera∣bilis Pater Dunstanus graviter offensus, frequenter eum simul & acriter in lo∣cis opportunis increpare, ille increpantem ridere, simulque illi multa mala mi∣nari. Postquam industriam suam nihil videt praevalere omnino; decernit ejus colloquio abstinendum.

Itaque relicto illo, Monasterio recipitur, ibique in tantâ celsitudine religi∣onis degit, ut mensuram excederet Sancta devotio. Hoc in loco turris ex∣structa erat, quam nec dum ulla in supremo cacumine tectura claudebat.

Cúmque populus trabem totius operis sustentarricem summis muris applicare contenderet; repente ruptis funibus eadem trabes deorsum ruere coepit. Cla∣mor ingens totius populi Dunstanum iteratis vocibus perstrepentis. Advolat* 1.112 itaque ocyor Sanctus, elatam dextram machinae opponit, è regione crucem depingit. Nec dum Sancta manus Sanctos extraxerat digitos; cùm ea quae urgere coeperat trabes, non vinculis astricta, non machinis ••evata, non denique ullo humani ingenii apparatu sustentata, ad locum de quo ruere coeperat re∣vehi videbatur. Si tantae gloriae malignus Spiritus non invideret; cui invi∣deret? Si tunc virus malignitatis suae non effunderet; quando effunderet? Nihil ergo dubietatis ulterius de viro Dei habens, semel atque simul omnes in∣sidiarum suarum laqueos illi intendere statuit. Translatus itaque in speciem* 1.113 ursi, consimilem hianti, rictu orantem aggreditur, injectisque ungulis pasto∣ralem quam manu tenebat virgam complectitur, atque ad se trahere conatur. At divinus Dunstanus divinitatis spiritu fortiter roboratus, retractum ad se baculum erigit in sublime, fugientem beluam dirissimè caedit, nec priùs mon∣strum* 1.114 caedendo desistit, quam flagellum in tergo illius tribus in partibus com∣minutum apparuit.

Victus ergo in se Diabolus, in aliis victorem suum vincere quaerit. Neque enim rerum occasiones longè abfuerant, quibus id quod perversè moliebatur,* 1.115 in usus malignos transferret. Nam Rege praefato eodem, quo consecratus fuerat, die in turpes concubitus publicè devoluto, ac pro hoc omni Senatorio ordine offenso, nemine tamen ejus lasciviam redarguere auso, pari ac commu∣ni omnium voto Dunstanus compellitur, qui Regem constanter adeat, regium stuprum divinâ humanâque ratione compescat, mulieris adulterae meretrici∣um* 1.116 suspendii comminatione percellat. Fecit hoc ille, & parum est hoc. Re∣pertum insuper cum adulterâ simul & filiâ illius Principem à moechali thoro violenter abstraxit; positâque in capite ejus coronâ, ante Summum Pontifi∣cem Odonem adduxit. At ganea sanguineos intorquens oculos: tu, inquit, mortis me suspendio addixisti; ego te membrorum decore privatum sempiter∣no exilio damnabo. Cujus invectionis tenore spiritus nequam arrectus ultio∣nem de viro Dei nefandae meretricis impulsu expectat. Itaque mulieris ani∣mum instigat Diabolus, Regis iram mulier exaltat; Ambo exilium Dunsta∣no intentant. Et primò quidem urgente Regis edicto † 1.117 omnes Monasticae Re∣ligionis Ecclesiae suis rebus spoliabantur; ut quae praecipuae semper viro fuere laetitiae, nunc eidem quàm maximo fierent moerori. Deinde cùm ventum fuis∣set Glestoniam; & descriptis omnibus ipse proscriptus fuisset, inter lacrimas Monachorum ejus manu nutritorum, inter lamenta venientium ad se ex omni∣bus locis amicorum, inter gemitus pauperum consuetis stipendiis per singulos dies ab illo recreatorum, audita est in atrio Templi vox plaudentis Diaboli,* 1.118 quasi vox juvenculae acriter atque minutè cachinnantis. Quem Sanctus Dun∣stanus severâ fronte suspiciens: nihil, ait, super exilio meo gratuleris, quoni∣am plus est quòd me redeunte doleas, quàm quicquid me exulante laetari va∣leas. Ad quod dictum pallidi regni pallidus minister abcessit. Dunstanus au∣tem non immemor, quid sibi divinus olim Cytharoedus praecinuerit, immo Do∣minicae

memor promissionis, qua beatos fore qui pro justitiâ persecutionem pa∣tiuntur Christus asseruit, marinis se fluctibus tradit, contrarium littus in gen∣te* 1.119 Flandritarum attingens. Ubi eminenti coram Principe terrae illius gratiâ inventâ, manebat in Monasterio Beati Petri, quod situm est Gandavi, prop∣terea quòd illud caeteris illius Regionis Monasteriis & professione virtutis & Philosophiae documentis excellere videbatur. Nec tamen cessat vesana furen∣tis* 1.120 mulieris insania; quin omnibus, qui virum Dei tempore suae recessionis hospitio foverant, perscrutatis, proscriptis, damnatis, ipsius quoque oculis eru∣endis malignos transmitteret ministros. Verùm miserante divinâ clementiâ, cujus nunquam auxilio destituebatur, antè illum Gallia susceperat, quàm ae∣quoreos servi Jezabelis fluctus attigissent. Exulat itaque Sanctus, † 1.121 nulla ex∣ilii* 1.122 per gratiam Dei damna deplorans; Dum suis meritis ita sibi omnes devin∣ciret, ut patriam esse exilium putaret. Super haec illum amici Apostoli con∣solatio fovit; qui nullius rei, quam ipse expeteret, eum indigere per∣misit.

Respiciens ergo Christi clementia Anglorum populum tanto patrono desti∣tutum, suscitavit corda virorum ab Humbre fluvio usque fluvium Tamisim, supra quem civitas Londoniarum est fundata, adversùs Regem Edwyum. Qui omnes quasi in unum hominem translati, non modò regnum ipsius abji∣cere, verùm etiam ipsum regno expellere moliti sunt: propterea quòd in commisso regimine insipienter egisset, sapientes disperderet, ignaros boni suis consiliis ascisceret; prorsus libidine atque arrogantiâ praeceps abiret. Coacti itaque Regem cum adulterâ fugitantem atque in viis sese occultantem armis persequi non desistunt. Et ipsam quidem juxta * 1.123 Claudium civitatem re∣pertam subnervavere: deinde qua digna fuerat morte mulctavere. † 1.124 Porro Regem per diversa locorum semetra deviantem ultra flumen Tamisium com∣pulere. Deinde accito fratre illius optimae indolis adolescente, nomine Edgaro, quem futurum Regem coelesti quondam oraculo designatum fuisse praedixi∣mus, dum pacem regnique salutem suis ac temporibus Dunstani Angeli praedicerent; statuunt illum Regem super omnes Provincias ab Humbre* 1.125 magno slumine usque ad flumen Tamisium; quo flumine amborum regnum ab invicem dirimebatur. Ita regnum quod unum fuerat, in duos Reges divi∣sum, gravibus aliquantisper conflictibus bellorum sudabat. Impleta tunc ve∣ridica* 1.126 illa Salvatoris sententia, qua omne regnum in seipsum [divisum] asseri∣tur destruendum, & domum supra domum esse casuram. Edgarus quoti∣die erat proficiens, ut David, pietate ac fortitudine; atque, ut Salomon, sa∣pientiâ, divitiis & gloriâ. Domus autem Edwy indies decrescere, cùm ipse in flagitiis crescere non desiverit.

Post autem paucos dies electionis suae proecepit Edgarus Diarcha totius regni sui Concilium celebrari; in quo Concilio annihilatis omnibus, quae à fratre ejus iniquis fuerant legibus decreta, ac restitutis omnibus quae violentâ* 1.127 illius fuerant dominatione ablata; Dunstanum quoque venerabilem Patrem Abbatem in magnâ gloriâ de exilio revocavit; & majore quàm ab omnibus antè Regibus honoratus fuisset gloriâ sublimavit. Cui etiam ut Pontificale decus susciperet, vehementi petitione innuit; nec antè à precibus quiescere vo∣luit, quàm illum à sententiâ ad consentiendum retraheret, & Ecclesiae Wigor∣niensi, quae sub honore Beatae Virginis Mariae pollebat, Pontificem praeficeret. * 1.128 Qui cum Doroberniam sacrandus adveniret, & recitatâ petitione Cleri & populi Summus Dei Sacerdos Odo gaudenter annuisset; mirabile dictu, cae∣terum Consecrationis ministerium, non quasi super antistitem Wigorniorum, sed sicut super Archiepiscopum Cantuariorum mirabiliter atque hilariter ab∣solvit. Qua de re à circumstante Clero reprehensus, quòd contra Patrum de∣creta ageret, qui unius Ecclesiae duos prohibent esse sacerdotes, nec per jus hae∣reditatis fieri electionem successionis; tale fertur responsum dedisse. Si divinis humana non cederent; Jure mihi hominum autoritas praetendi posset. Nunc verò quia author omnium Deus est; non possum non illud facere, quod spi∣ritus Dei dignatus est praecipere. Erit namque Beatus ille proximus post mor∣tem meam hujus sedis Archiepiscopus, & adversùs mundi Principem fortissi∣mus praeliator. Hac ille summi Pontificis ratione defensus, procedit ad po∣pulum: Summus est ille Pontisex Cantuariorum praetitulatus, gestans insignia Aaron non legis velamine adumbrata, sed divinae propitationis munere per gratiam Christi insignita. Inde ad Ecclesiam, quae sibi fuerat consignata, re∣versus atque in cathedrâ Pontificali sublimatus, recordatus est quid olim exul∣tante Diabolo promisisset, cùm illum Regalis impietas exilio ascripsisset. Ita∣que obviis in illum manibus insurgere, membra ejus evangelico gladio divide∣re, & omnes quae circumquaque errabundae ferebantur, ad dominicum ovile revocare.

Intera mortuo impiissimo Rege Edwyo, atque in sortem malignorum spiri∣tuum translato, Dunstanus in Ecclesiâ, cui praeerat f 1.129 Deividis meditatio∣nibus inserviebat, nihil sciens quid de Rege actum fuisset. Et ecce tartarea cohors sub ejus aspectu exultando quasi chorum ducere, & veluti de captâ praedâ laetas victorias agere. Perscrutatus itaque Sanctus causam laetitiae, audit Regem obiisse, animam illius statim gehennalibus incendiis tradendam,* 1.130 sed priùs hoc Dunstano ex divino imperio nunciandum. Motus itaque pieta∣te Dunstanus solo tenus prosternitur; largifluus ex oculis lachrimarum imber producitur; pulsat Deum precibus, nec ab illo orando quiescit, quousque spi∣ritum Regis liberatum agnoscit: Brevi autem morulâ peractâ redit tristis le∣gio infernalis; magnoque clamore in has voces erumpit. O te hominem ho∣minum! O fidei alienum! O nostris beneficiis semper ingratum! Nos* 1.131 detulimus obsequium; tu nobis retulisti supplicium; ad ulciscendas injurias tuas de regione tenebrarum venimus, & ecce adversis imprecationibus tuis

confusi redimus. Cúmque ille depromendae veritatis praeceptum daemonibus indiceret; agnoscit animam Regis Angelicâ virtute illis sublatam, ad statu∣tum terminum sub signaculo servatam, nihil juris in illam daemones habere, sed in sortem poenitentium animarum eandem cedere. Tum ille exultans in Domino, furores illorum tali ratione compescuit. Quid, inquit, injustè* 1.132 actum est vobis? Si peccavit homo iste in Christum, & in me peccavit. Sed quoniam meas propter Christum dimisi▪ injurias; dimisit & suas Christus, cùm ejus ego clementiam deprecatus sum. Quod ergo Christus & ego dig∣nati sumus clementer indulgere; vos qua temeritate audetis improbè repre∣hendere? Qua sententia tetri spiritus quasi Parthicâ percussi sagittâ musca∣rum modo à vento raptarum dissiliunt. * 1.133

At Edgarus totius imperii Monarcha effectus, cogitabat beatum virum super omne Regnum constituere; nolens in regno sine illo crescere, quem an∣te Regnum prae caeteris studuerat familiariùs diligere. Unde apposito Patri∣bus suis Londoniensi Episcopo, rogatu Regis ac Principum Dunstanus succes∣sioni donatur, annuentibus quoque omnibus ejusdem urbis habitatoribus, & importunis vocibus illius nomen acclamantibus. Audierant namque, quàm fuerat à primaevâ aetate Deo acceptissimus, quàm in illâ cui praeerat Ecclesiâ sollicitus, quàm denique in omni re bonâ & optimâ promptissimus; & ea re noluerunt habere alium, cùm possent habere lectissimum. Neque enim illum juvit excusatio, Canonum authoritate praetensa, qui sicut unam Ecclesiam du∣obus esse Episcopis contradicunt, ita duas Ecclesias uni Episcopo fieri posse non permittunt. Cùm Johannes, inquiunt, dilectus Domini septem Eccle∣siis atque earum Episcopis praefuerit, & Beatus Paulus omnium sollicitudinem Ecclesiarum simul & magisterium habuerit. Talibus Beatus Pontifex ratio∣num testimoniis Lundanae urbis Antistes inthronizatur, non relinquens eam quam antè habuerat Ecclesiam, sed utrique praesidens, utramque regens, utri∣usque verus ac proprius Pontifex existens. Habes ergo, Sanctissime Pater, gladium Pauli, quem tibi coelitùs destinatum olim ipse detulerat & ad divi∣dendos Ecclesiae inimicos habendum tradiderat. Et quamvis prior ••ua Ponti∣ficalis potestas non absque vigore evangelicae disciplinae administrata sit; non tamen eam aut gladio aut personâ praesidentis praemonstrari oportuit; prop∣terea quòd neque virginem gladius decet, viros autem decet; neque immu∣tando locum mutâsti obsequium, cùm à virgine transires ad virginem, à matre Domini ad matrem Domini, à Beata Mariâ ad eandem Dominam. Accin∣gere ergo bellator fortissime, accingere gladio potentiae Dei, factus potens per eum, qui supra femur est potentissimus ad dimicandum adversùs mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae in coelestibus. Divi∣de illos, qui per nefarium scelus illicito abutuntur matrimonio; nec revocet ab inferendà ultione aut regalis potestas aut Romani Pontifiois singularis sub∣limitas. Da sententiam in populi seductores argentarios; & non priùs ad

sacrum altare die Pentecostes oblaturus procedas, quàm & illos vindicta feri∣at,* 1.134 & populo Dei justitia praeveniat. Ubique tuarum signa virtutum relin∣que; ubique dominicae crucis trophaea erige. Promereberis etenim post mo∣dicum gladium Petri, in quo innumera sicut Petrus omnium generum a∣nimalia occides, & in corpus Ecclesiae manducando trajicies. Promereberis, inquam, gladium Petri insignitum nomine omnipotentis filii Dei; ut in omni Anglorum latitudine ligandi solvendique potestas per illum tibi augeatur; nec valeat in ovile intrare ovium, qui reductore non ascenderit per ostium. Quàm meritò ostium horrei Dorobernia * 1.135 sonat; ut horreum sit amplitudo imperii Anglorum, Ostium verò principatus Ecclesiae Cantuariorum.

Excessit ergo humanis rebus, deductus Anglorum manibus ad paradisum,* 1.136 Princeps Sacerdotum Odo, vir clarus sapientiâ & virtute laudabilis, & nisi Dunstanus succederet, ab omni Anglorum orbe semper deflendus esset. Post cujus obitum cùm Rex Dunstanum adjuraret; ut Princeps fieret Sacerdo∣tum, nec † 1.137 ille adjuranti ullâ ratione assensum accommodaret; Assistunt qui∣dam (quorum manus Wentoniae Episcopus Alfsinus impleverat) postulantes confirmari illi summum sacerdotium. Hic enim & ante Odonem Summum Sacerdotium ** 1.138 ambierat; sed custos Ecclesiae suae Christus ambitionem illius impediebat. Itaque Rex eos qui muneribus Pontificis corrupti fuerant nihil suspiciens, & ob hoc simplici eos animo exaudiens, orbatam pastore Ecclesi∣am eidem tradidit gubernandam. Sed cùm Romam profectus fuisset, ut Pal∣lium* 1.139 à sede Apostolica susciperet; gravi inter Alpes frigore correptus miserè interiit; dignâ sibi ultione divinitus recompensatâ, ut qui ab amore coelestium, friguisset in corde; per frigoris asperitatem periret in corpore: Et qui alienos honores ambire praesumpsisset, ipse in alienâ regione mortuus honorem pariter & vitam amitteret. Iterum preces de Archiepiscopatu Dunstano funduntur, nec quicquam in animo illius confessionis operantur. Quapropter eligitur ad Patriarchatum Cantuariensis Ecclesiae Bryhtelmus Dorsatensium Episcopus,* 1.140 homo mansuetior quam industrio••, & qui ••uae magis quàm alienae vitae nosset consulere. Is post paucos suscepti Pontificatûs dies cogitans, quòd ad tantam rem minùs esset idoneus, jussus à Rege & omni populo Cantuariâ discedit, at∣que ad relictam nuper Ecclesiam suam non sine verecundiâ redit. Dominus namque agebat pro Dunstano; ut impleret verbumsuum, quod promiserat in manu Principum Regni sui.

Advertens autem Rex Edgarus horum reprobationem melioris esse vocatio∣nem, solumque in omnibus hominibus esse Dunstanum, cui nemo conserri, im∣mo [qui] omnibus posset praeferri, tertiò illum precibus fatigatum tandemque tum suiipsius tum omnium Episcoporum importunitate superatum primae Me∣tropolis* 1.141 Anglorum Primatem ac Patriarcham instituit. Quem st••tim ob ro∣bur Apostolicae fidei vel authoritatis ad Romuleam urbem Romanus Pontifex videre promeruit; eumque sacris Pontificalibus decoratum, quasi Angelum Domini exercituum ad exhibendam divinae legis scientiam, aut quasi columnam

lucis ad illuminandam faciem terrae, genti Anglorum transmisit. Ecce quem∣admodum impleta sunt, quae per gladium verbo Dei inscriptum ac beatâ Principis Apostolorum Petri legatione exhibitum tanto ante praenuncia••a sue∣runt? Sed quid sibi vult quòd de manu tertii Apostoli tertium gladium ac∣ceperit;* 1.142 cùm in Ecclesiâ, quae subejus nomine apud Rofensem [urbem] ve∣nerabilis habetur, Pontifex nequaquam sederit. Sedit planè potestate etsi non corporali sessione. Sedit, inquam, potestate, imperio sedit, defensione se∣dit, beneficiis sedit.

Sed ne virtutum illius gratiâ urbs Cantuaria esset privata, aut augmentum suscepti honoris diminutio praeteritae videretur fuisse virtutis; dignatus est Spi∣ritus Sanctus novis quibusdam gratiae suae principiis ita virum in Ecclesiâ Sal∣vatoris clarificare, ut mirabilis ipse extra naturam hominis videretur esse. Nam cùm die adventus sui primò sacris altaribus assisteret & populo Dei vi∣vificum* 1.143 panem distribuendo porrigeret; repentè contectâ nube domo colum∣ba in Jordane à Johanne olim visa iterum apparuit; quae quousque sacrificium suisset consumptum, super illum mansit. Cùmque consumptum fuisset sa∣crificium; requievit supra memoriam Beati Odonis, quae ad australem par∣tem altaris in modum pyramidis exstructa fuit. Ex qua die ita Pontisex me∣ritum ejusdem hominis Dei reveritus est; ut nunquam pertransiret, nisi ge∣nua flecteret, bonumque illum vocaret, ita dicens. Hic requiescit Odo bonus.

Per idem tempus quidam magnus videlicet & potens Salvatori aediculam in∣stituit; ad quam sacrandam & jure proprio possidendam venerabilis Pontifex Dunstanus invitatus accessit. Ubi enim ad ministerium dedicationis aqua de∣suisset, ac per hoc invitatori verecundia accessisset; ad vocem viri, quam per naturam non habuit, per gratiam Dei arida rupes aquam profudit. Quae de* 1.144 eadem rupe usque hodie manat, ac salutiferum fidelibus poculum praebens, Dunstani nomen celebre facit.

Dunstanus igitur candidâ apostolatûs sui stolâ à Romano, ut diximus, Pon∣tifice infulatus, & omni se Anglorum genti necnon & aliis regionibus Anglo∣rum regno suppositis Patriarcha destinatus, festinabat singulas regionum di∣gredi civitates; ut si quibus nomen fidei incognitum fuisset, praedicaret, & domesticos fidei apostolicâ traditione ad bonum opus instrueret. Nec facile erat quempiam auditorum ejus non esse docibilem; propterea quòd tanta illi rerum subtilitas inerat, tanta dicendi facultas; ut nihil esset aut inventu sapi∣entius, aut dictu ornatius, aut auditu jocundius. Cùm autem à forinfecis rebus requies data suisset; tunc conjunctiùs cum Deo manere, sacris vigiliis in∣sistendo, divinas Scripturas legendo, aut earum codices emendando; sum∣mumque studium erat, ut nunquam à divinis operibus vacaret. Sed nunc verum judicium inter virum & virum discernere, nunc impacatas hominum mentes placido sermone tranquillare, horum inepta dissolvere conjugia, illo∣rum haereticam refutare opinionem, hîc neglecta renovare, illic nova con∣struere, neque aut superfluas aedificationes aggredi, aut necessarias praetermitte∣re; viduis, orphanis ac peregrinis ex justis Ecclesiae redditibus subvenire, pe∣cuniam non lucri aestimatione sed pietatis acquisitione habere. Totam operam suam Patriae impendens, & magis expellere ejus excidia quàm propria pericula. Proinde Rex consilio ejus ut vitae suae credens, omne quod ab eo diceretur quasi ab omnipotentis ore prolatum fuisset, suscipiens, quaecunque statuenda [erant, statuit; quaecunque damnanda] damnavit. Hoc consiliario omnes diabolicae malignitatis ministros, fures, sacrilegos, perjuros, fidei violatores, veneficii compositores, libidinis appetitores; ad haec quicunque contra Patriam con∣spirâssent, qui in parentes manus extendissent, Mulieres etiam quae adulterinâ fraude viros suos interfecissent, postremò omnes quos irato Deo vivere s••iebat, ex omnibus regni sui finibus proturbatos, diuturno aut perpetuo relegavit ex∣ilio.

Hujus quoque consilio omnes Ecclesiarum ministros, qui spreto profes∣sionis suae ministerio aut venandi studio intenti, aut quaestuosis negotiis dediti, seu * 1.145 concumbendi insolentiâ detuibati, aetatem agere solebant, omnes hos aut districtà animadversione decre••it coercendos, aut citâ subversione de Ec∣clesiis expellendos. Ex quo factum est, ut quarundam clarissimarum Ministri Ecclesiarum, dum in eligendo quodcunque deliberarent, voluptatem honestati praeferrent, regali sanctione de eisdem Ecclesiis expulsi, melioribus se & al∣terius ordinis hominibus sua loca relinquerent. Propter haec igitur sanctissimae instituta disciplinae tantus in regno Anglorum divinitatis cultus excrevit; ut & nobilissimi quique aut in seculo potentissimi spretis omnibus mundi pompis ad divina confugerent servitia; & ii, quos jam ecclesiasticus ordo admiserat, de virtute contenderent, scientes neminem ad honorem posse pertingere, quem non virtutum merita juvarent. Ob hujus quoque disciplinae excellentiam tan∣ta pacis constantia, tanta rerum extitit opulentia; ut omnia mundi elementa ipsum quoque elementorum creatorem Deum Regiis temporibus arridere pu∣tares. Sic Pontificis sapientia dictabat Regis justitiam, Regis justitia obtinuit Dei misericordiam, Dei autem misericordia omnium rerum praestitit abun∣dantiam.

Sed haec communia totius Ecclesiae gaudia cupiens disturbare malignus, ac∣cendit animum Christianissimi Regis in amorem Deo devotae virginis; ut quoniam à tramite justitiae Dunstanum dejicere non potuisset, eum quem pre∣cipuè Dunstanus diligebat & super quem totius Religionis vigor incumbebat,* 1.146 dejicere temptaret. Perpetrato itaque in virginem peccato, atque ad publi∣cam populi audientiam perlato, Dunstanus tam pro culpâ quàm pro infamiâ Regis gravissimo dolore affectus, mox illum veluti alterum David cum Ber∣sabea dormientem alter ille sed valdè severior Nathan intrepidus adiit, furi∣bundus ad eum introiit. Assurgens autem Rex obviàm Pontifici extendit manum; ut eum ad Regium deduceret thronum. Qui renuens manu•• dare, oculos cum quadam animi indignatione in illum torsit, & ait: Tu Ponti••cis* 1.147 manum audes contingere, qui virginem deitatis munere arratam non timuisti praeripere? Sponsam conditoris tui adulterâsti, & amicum sponsi aliquo tuo obsequio existimas posse placari? Nolo amicus esse, cui Christus suerit ini∣micus. Territus ergo verborum tonitruo Rex, objurgantis se pedibus Pontifi∣cis extemplò prosternitur, scelus flebiliter faterur, veniam humiliter preca∣tur. Quod ut vidit Pontifex, expavit; perfusumque Regem lacrimis, lacri∣mis & ipse madens, tellure levavit. Deinde cùm magnitudinem peccati & amplificationem exposuisset, & paratum illum ad omnem satisfactionem red∣didisset; Septennem ei poenitentiam indixit. In toto spatio coronam regni* 1.148 sui non gestaret, jejunium in hebdomadâ biduale transigeret. Avitos pauperi∣bus thesauros largè dispergeret. Super haec sacrandis Deo virginibus Mona∣sterium quoddam fundaret; quatenus qui unam per peccatum Deo virginem abstulisset, plures ei per plura saeculi volumina aggregaret. Clericos etiam malè actionales de Ecclesiis propelleret, Monachorum agmina introduceret, justas Deoque acceptas legum rationes sanciret, sanctas conscriberet Scriptu∣ras, per omnes fines imperii sui populis custodiendas mandaret. Nihil ergo residuum erat, quod minùs aut segniùs Rex impleret, quàm à rectore vitae

suae praeceptum fuisset. Septimo autem anno cùm redeunte quasi jubileo ter∣mino poenitentiae tempus exactum fuisset; Sacer Praesul accitis omnibus im∣perii Anglorum Principibus, Episcopis, Abbatibus, & Universis Ecclesiasticae* 1.149 dignitatis Ordinibus, imposuit Regi coronam coram omni Anglorum multi∣tudine, laetantibus cunctis & ineffabilibus jubilationis vocibus Deum in Dun∣stano laudantibus.

Interea tantâ Clericalis Ordo quibusdam in locis confusione agebatur; ut non solùm à vita saecularium excellentius nihil haberet, verùm etiam impro∣bis actibus longè inferior jaceret. Qua de re pastores Ecclesiarum turbati Dunstanum, ut proprium Primatem, adeunt; res male gestas exponunt, correctionis consilia perquirunt. At ille in homines nefandos suae authorita∣tis proferens sententiam: Aut canonicè, inquit, est vivendum, aut Ecclesiis exeundum. Ex quo factum est, ut complurium Ecclesiarum Clerici, dum contemnerent propositâ conditione corrigi, authoritate Pontificis sunt expulsi. Qui Rege adito, vel quos Regis gratia proximos effecerat, Dunstanum inju∣riarum accusant; se virtutis amatores pronuntiant; ut in praesentiâ Regis conveniatur, orant. Dunstanus itaque his quae quasi irrationabilitèr postula∣bantur, contraire volens, coacto Concilio * 1.150 Wentoniam venit: ibi ex senten∣tiâ totius Concilii de adversariis victoriam cepit. Cúmque ex jure nihil sibi superesse conspicerent; usi auxilio Regis & Principum, ad preces se vertunt; quibus Episcopum flagitant, quatinus intromissae personae de Ecclesiis expel∣lantur, expulsae restituantur. Dubitante igitur viro Dei, nullumque ad ro∣gata responsum porrigente, Res mira & saeculis inaudita: Ecce Dominici cor∣poris* 1.151 forma vexillo crucis infixa atque mediocri domûs parte locata, huma∣nos exprimens modos, omnium voces compescuit, dicens: Absit hoc, ut fiat; absit hoc, ut fiat. Ad quam vocem Rex omnesque majores natu fere usque ad exalationem clamore pariter & Dei laudatione aerem complent.

Et his quidem adversariis viventibus cessatum est à contentionibus; quous∣que per successionem filiorum prior discordia renovata est. Qui abeuntes &* 1.152 iniquitatis suae desensorem Beornelmum Scotorum Pontificem assumentes, hominem videlicet tam ingenio quam loquacitate ferè insuperabilem, ad ho∣minem Dei in villam, quae vocatur Kalne, tendunt; turgenti spiritu scanda∣lum proponunt. Dunstanus autem longo quidem senio & magnis Ecclesiae laboribus effractus jam praeter orationem post tergum omnia posuerat. At∣tamen ne pars iniqua divino quondam miraculo victa, nunc de adipiscendâ gloriaretur victoriâ, hoc in hostes responsionis jaculum vibrat.

Quoniam, inquit, tanto tempore elapso calumniae causam non protendistis, nunc au∣tem senescente me ac taciturnitati operam dantem antiquis querelis deser∣vire contenditis; † 1.153 fateor vincere vos nolo; Ecclesiae suae causam Christo judici committo.

Dixit, & quod dixit irati Dei censura firmavit. Mox* 1.154 enim concussa est domus, coenaculum sub pedibus solutum, hostes solo prae∣cipitati ac ruentium trabium pondere oppressi sunt; ubi verò cum suis Sanctus accubitabat, ibi nulla ruinae suffusio fiebat.

At Rex Edgarus immaturâ morte praereptus, Edwardum filium suum & regni & morum haeredem reliquit. In cujus electione dum quidam Princi∣pes Palatini acquiescere nollent; Dunstanus arrepto crucis vexillo, quod prae se ex more ferebatur, in medio constitit. Edwardum illum ostendit, ele∣git, sacravit; Patrisque ac Magistri affectum quoad vixit ei impendit. Ver∣sumque in gaudium omnibus est, quod paulò antè triste putaverant; existi∣mantes juvenem Regem inhumanum futurum, consilia sapientum non curatu∣rum, sed pro libidine omnia acturum. Sed postquam secus esse cognovere, secus & ipsi rem tenuere; & displicuisse sibi Regem vehementer displicuit. Sed illo post triennii tempus novercali fraude occiso, Ethelredus, quem sama* 1.155 fratrem ejus loquebatur, regnandi sceptra obtinuit. Quae res quamvis infe∣sto fieret Dunstano, vel quia per effusionem sanguinis innocentis ad regnum pervenerit▪ vel quoniam parùm prudentiae ac fortitudinis illi inesset; non erat tamen consilium resistere, propterea quòd filius Regis & proximus tunc haeres videretur esse: Attamen in die Consecrationis suae post impositam * 1.156 coronam sertur Dunstanus hoc illi praedixisse.

Quoniam aspirâsti ad regnum per* 1.157 mortem fratris tui, quem occidit ignominiosa mater tua; non deficiet gla∣dius de domo tuâ, saeviens in te omnibus diebus vitae tuae, interficiens de semine tuo, qaousque regnum tuum transferatur in regnum alienum, cu∣jus ritum & linguam gens cui praesides non novit. Nec expiabitur nisi longâ vindictâ peccatum tuum, & peccatum matris tuae, & peccatum vi∣rorum qui interfuere consilio ejus nequam.

His temporibus contigit Ethelwoldum Wentanae Ecclesiae antistitem cum* 1.158 alio quodam Rofensi Episcopo Cantuariam venire, magnumque Dunstano de adventu suo gaudium praestare: propterea quòd ejus curâ alti, docti, ac per varias virtutum disciplinas ad summos Ecclesiae honores fuissent provecti. Plerisque ergo diebus in mutuâ sermocinatione simul & exultatione peractis, egreditur Archiepiscopus de civitate, volens ad locum Ecclesiae Christi mansi∣onarium proficisci. Illi verò comitabantur, deducentes eum quousque illos via dirimeret, quae unumquemque ab altero separatum ad locum quo ire dispone∣bat dirigeret. Cúmque imminente jam vesperâ procul adhuc à loco distarent (tardiusculè enim quàm hora postulabat de urbe exierant) deprecatur Archi∣episcopum Rofensis Antistes, ut ad vicinum Ecclesiae suae patrimonium diver∣tat, nocturnum tempus secum transigat, manè verò si ita placuerit migratio∣nem faciat. Cujus ille postulationi dignanter annuens, ait: si confrater no∣ster Ethelwoldus mecum venire voluerit; in me nulla veniendi mora erit. Assentiunt ergo Pontifices in eodem, pariterque paratum sibi habitaculum sub∣eunt. Jam aurea lux noctis fugaverat umbras, cùm Beati illi in viam pro∣gressi collem ascendunt, inde ab invicem vicariâ pacis relatione dividendi. Extendens autem manum summus Dei sacerdos, ut coessentes secum minores* 1.159 Pontifices benediceret atque dimitteret; extemplo erupit in fletum; fletum adeò magnum, ut vix de sancto pectore vocem valeret efferre. Expavescunt ad factum Pontifices insolitum, fletuum causas solliciti perquirunt; & post modicum hoc ad quaesita responsum accipiunt. Eâ, inquit, re fleo, quoni∣am* 1.160 vos in proximo morituros scio. Cùmque illi referrent. Noli, Sanctis∣sime Pater, tam dirâ nobis prophetiâ occurrere. Non enim moriemur, sed iterum atque iterum pariter nos incolumes videbimus. Tali, quod dixerat, responsione firmabat. Quod dixi necesse est fieri. Moriemini namque huic

saeculo, sed vivetis Deo. Moriemini, in hac vitâ diutius non mansuri; sed ad Deum vadetis aeternaliter cum illo victuri. Divertunt ergo Pontifices ab invicem moerentes pro invicem, magis tamen pro se quisque pio timore solli∣citus.* 1.161 Sed Roffensis Episcopus abiens in civitatem suam, mox ut intravit, vehementer aegrotavit; postque paucos dies, prout veriloquus praedixerat va∣tes, ex saeculo migravit. * 1.162 Athelwoldus verò priusquam ad propriae sedis urbem venisset, ultimo corporis languore correptus coelestis sedis habitatio∣nem suscepit. Super cujus morte venerabilis Pater admodùm contristatus sive quòd sanctissimae semper religionis fuerit, seu quòd magnam de substitu∣endo Sacerdote litis occasionem viventibus dereliquerit; deprecatus est Domi∣num desertae Ecclesiae benignum fore provisorem. Cui mox deprecanti assistit familiaris suus Andreas Apostolus; precibus ejus Deum dicit annuere; Ba∣thensem Abbatem nomine Elphegum monet adducendum, & ex divinitatis consilio Wentanae Ecclesiae Antistitem praeficiendum. Ita quicquid rerum ipse desiderâsset, per interpretem Apostolum confestim à Deo consequebatur: Sed & ille vicem honoris Apostolo persolvens, in omni obsequio illi studebat deferre, Basilicas in nomine ejus fabricare, fabricatas muneribus de∣corare.

Dum ergo quodam tempore praefatus Rex propter quasdam dissensiones ci∣vitatem obsideret Roffensem, & factâ capiendi illam difficultate, patrimoni∣um Beati Apostoli invaderet devastando; mandavit eidem Beatissimus Ponti∣fex ab stultitiâ quiescere; Andream sicut ad praestandum facilem, sic ad ulci∣scendum virilem in promptu esse, ut potentiam ipsius ipse experiatur, si hae∣reditatem illius vexare non destiterit. Contemptus à Rege Dunstanus iterum* 1.163 currentibus nunciis eadem suggerit, insuper argenti pondo centum transmit∣tit. Qui accipiens recessit ab obsidione. Quod simul atque Dunstano renun∣ciatum fuisset; miratus cupiditatem hominis, hoc illi scribere curavit.

Quoniam praetulisti pecuniam Deo, argentum Apostolo, meae voluntati* 1.164 tuam cupiditatem; velociter venient super te mala quae locutus est Domi∣nus, mala qualia non fuerunt ex quo gens Anglorum regnare coepit usque ad tempus illud. Attamen me vivente ista non * 1.165 fuerunt, quoniam & hoc locutus est Deus.

Quae omnia ita contigisse in Annalibus legere & nostris temporibus est videre.

Sed ut jam Beatum illum, de quo loquimur, fidentiùs pro obsequio allo∣quamur, & sic ad foelicem ejus transitum madentibus oculis transeamus. Quantae illud contemplationis est, Pater mirabilis, Pater inaestimabilis, quàm excedens omnium mortalium mentes, quòd vel Dei genetricem in hac mortali vitâ vel tuam genetricem in aeternâ videbas vitâ. In coelum namque deduce∣baris, intereras beatis agminibus illis; oblectabaris modulationibus Angelo∣rum, eandem genetricem tuam quasi nuptiali thalamo aeterno Regi copulan∣tium, & suave Kyrie eleison modulantibus organis resonantium. Cúmque de tuae taciturnitatis silentio arguereris; quòd inter tanta aeternae vitae gaudia solus tu à divinis laudibus cessares; cùm praecipuè tibi pro honore parentis gaudendum fuisset; referresque hujus tantae suavitatis inscium te esse; quàm breviter, quàm dulciter à civibus civitatis illius edoctus in has voces cantando erupisti.

O Rex gentium dominator, salva genus humanum Christiano∣rum in terrâ adhuc peregrinantium; ut & ipsi post inimicitias ad gratiam* 1.166 revertantur.

Jam vero quibus exultationis labiis edicam, quod matrem

Domini Salvatoris, Reginam coeli, Dominam Angelorum, virgineis oculis vidisti, non vestali choro circumdatam sed virginali coronâ circumfusam? Foelices oculi tui, qui illam videre potuerunt, cujus castissima viscera coeli ac terrae opificem portare meruerunt. Foelices oculi tui, quibus datum est il∣lam videre, quam speciosam super filias Jerusalem Angeli venerantur, ho∣mines desiderant, pavescit Tartarus, & omnis creatura heram miratur. Nec inde solummodo foelix, quòd illud singulare totius orbis decus videre potuisti. Potuisti mellifluas ejus voces audire, quibus socias virgines ad collaudandum Regem saeculorum ex suâ carne temporaliter procreatum hortabatur, conci∣nens* 1.167 illud v••ri sapientis ac senatoris Sedulii.

Cantemus Domino sociae cantemus honorem▪ Dulcis amor Christi personet ore pio.

Cúmque ab aliis virginibus hoc fuisset exceptum; aliae qui sequuntur ver∣sus pronunciabant.

Primus ad ima ruit magnâ de luce superbus: Sic homo cùm tumuit, primus ad ima ruit. Unius ob meritum cuncti periere minores: Cuncti salvantur unius ob meritum. Sola fuit mulier, patuit quâ janua leti: Ex qua vita redit, sola fuit mulier.

Atque in hunc modum totius carminis bini ac bini versus procurrebant, illis semper repetitis, qui primi à matre Domini dicebantur.

Cantemus Domino sociae, cantemus honorem. Dulcis amor Christi personet ore pio.

Haec tu Pontificum dignissime acutissimâ vi corporalium oculorum in spi∣ritualem potentiam translatorum videre potuisti: haec tu intime coelestium ar∣canorum perscrutator audire potuisti: his tantis tamque stupendis rebus inte∣resse potuisti. O Sancta animi tui puritas & pura sanctitas; quam sic honorat supernae civitatis suprema dignitas! O decus ac praemium Virginitatis, cui sic aggaudet natura virgineae simul atque Angelicae dignitatis! Sed ecce su∣pra vires viventium est viventis tui in corpore laudibus immorari, quantò minùs transeuntis tui & cum Christo aeternaliter regnantis condignas laudes valebimus effari? Praestet omnipotens Deus per potentissima merita tua; ut vel finem vitae tuae quantulumcumque laudabili valeamus sermone describere; quatinus quem semper nobiscum corporaliter viventem non licuit habere, li∣ceat saltem ex consideratione preciosissimae mortis sempiternam tui vitam ag∣noscere, agnoscendo diligere, & diligendo beatae mercedis aliquid per te piis∣simum Patrem à Deo optinere. Discant interim devoti tantorum mirabili∣um auditores exemplo tui sobriè vivere, sacras frequenter excubias celebrate, castis orationibus inservire; quoniam & tu idcirco talibus tantisque gaudiis interesse meruisti, quòd aliis dormientibus ipse in sanctis desideriis vigilâsti* 1.168 orâsti, horamque ultimam sine intermissione cogitâsti. Nec tamen sufficiens erat in secreto cubiculi tui ista operari; nisi etiam nocturnis frigoribus aedem Beati Patris Augustini frequentares; & inde ad vicinum Beatae Virginis tem∣plum hanc gloriam Dei visurus procederes.

Anno igitur verbi incarnati duodecim minùs à millesimo, advent••s An∣glorum in Britanniam * 1.169 quingentesimo sexagesimo tertio, Sanctissimus Deo∣que dilectissimus Dunstanus transitoriam praesentis vitae deserens lucem, ad lu∣cem bearâ aeternâque jocunditate praeditam pervenit; ubi sicut sol ex claritate Dei resplendet, & diem aeternum aeternaliter possidet; Anno Patriarchatûs sui tricesimo tertio, nativitatis autem circiter septuagesimo; cum jam esset omnium virtutum carismate plenus, & Deum videndi desiderio fatigatus. Cujus venerabilis transitus tam à se quam ab aliis multiplici revelatione prae∣scitus sibi gaudium, aliis gravem ingessit moerorem. Sibi gaudium, quoniam quod per spem in vitâ jucundius habebat, id per rem se visurum & eo perpe∣tuo fruiturum gaudebat. Caeteris moerorem; quoniam qui similiter divinis & humanis rationibus excelleret, neminem deinceps in terrâ appariturum exi∣stimabant. Sed nos multiplicium revelationum multimodâ relatione postpo∣sitâ eorum quae proposuimus singula singulis tantum rationibus v 1.170 demonstra∣buntur. Dies ergo Ascensionis Christi festivus diem clarificationis Beati Dunstani praecessit tertius. Tantae itaque diei surgente aurorâ sacerdos qui∣dam nomine Algarus, doctrinae & actionis merito praecipuus, quem postea* 1.171 nobilem† 1.172 Melincham Episcopum claruisse accepimus, dum sacros Dominicae Ascensioni honores in Ecclesiâ Salvatoris pervigil impenderet, & mentem ad coelestia contemplanda extenderet, seipso & omnibus hujus mundi rebus tran∣scensis; Dunstanum Pontificali Throno conspicit praesidentem & Clero cano∣nica jura dictantem. Et ecce per omnes Ecclesiae januas irruentium Anglo∣rum* 1.173 infinita ingrediuntur agmina, stolis candidissimis fulgentia, coronis au∣reis rutilantia, Cherubin atque Seraphin sese proclamantia, & quasi divinum nuncium deserentia. Qui dum coactis ordinibus sedenti astarent Pontifici; hoc illi salutationis alloquium persolvunt. Salve, inquiunt, Dunstane no∣ster; si paratus es, veni, & nostro gratiosus utere contubernio. Respondit Dunstanus. Scitis, O Sancti Spiritus, hodie Christum coelos conscendisse, nostrique officii esse tam verbo quam sacramento populum Dei reficere; ide∣oque venire hodie nequeo. Dixerunt Sancti Spiritus: Paratus esto die Sab∣bati hinc nobiscum Romam transire, & ante Summum Pontificem sanctus aeternaliter canere.

Postquam ergo dies aeternae retributionis est indictus, & Dunstanus divinâ side ad consentiendum inductus; confestim qui apparuerunt Angeli disparue∣runt. At sacerdos, qui rerum tam evidens contemplator extiterat, exitus earum stupidus simul & tacitus explorator observabat. Cúmque inter sacro∣sancta ejusdem diei gaudia illa Evangelii lectio recitaretur, in qua Dominus magister Jesus Christus post resurrectionem suam discipulis apparuisse & ex∣probratâ incredulitate illorum atque duritiâ cordis mandatum legitur dedisse, ut in toto mundo Evangelium regni praedicarent, fidem ac baptismum annun∣tiarent, salutem proponerent credentibus, non credentibus minarentur con∣demnationem; cúmque ad haec confirmanda signorum illis faciendorum po∣testatem

delegaret, Daemonum ejectionem, linguarum novitatem, tollere ser∣pentes, mortiferae portionis virus extinguere, & super omnem aegritudinem salutiferam manuum impositionem. Cùm ergo ista Evangelii lectio pronun∣ciaretur; & post haec, quemadmodum videntibus illis quibus haec potestas delegata est, Christus in coelum ascenderit, subjiceretur: processit Pontifex de sacrario, latiùs haec eadem in populo tractaturus, & memoriam misericordia∣rum Dei cordibus eorum arctiùs impressurus. Locutus est ergo, qualiter nunquam antea fuerat locutus; ostendens qua ratione filius Dei carnem in∣duerit, cur humani generis salvationem non nisi moriendo compleverit, quem∣admodum resurgens à mortuis mortis Principem superaverit, & famulanti∣bus Angelis coelum ingressus fuerit. Deinde sanguinem Christi incompara∣biliter omnibus creaturis docuit esse praestantiorem; tantamque fiduciam in effusione sanguinis illius mundum habere posse; ut si unus aliquis totius mundi peccata haberet, neque de multitudine neque de magnitudine crimi∣num illi esset desperandum; si mediatorem Dei & hominum haberet advoca∣tum. Inter haec foelicia foelicis sponsionis gaudia Pontifex ad aram reducitur, transferens omnipotentissimis Domini verbis speciem panis & vini in veram substantiam carnis & sanguinis Christi. Jamque hora benedicendi populum advenerat; & iteratâ vice Beatus ille ad populum procedebat, volens illis ab∣scessum suum denunciare; sed amore dulcedinis filiorum revocabatur. Pro∣inde exhortatus est omnes; ut illuc totâ mentis intentione tendant, quo ca∣put nostrum principiumque Jesus Christus eâdem die processerat. Dataqué super illos suae authoritatis benedictione, orabat Spiritum Sanctum illis ad∣esse; quemadmodum filius Dei promiserat, cum redeuntem illum ad Patrem coelestis nubes suscipiebat. Ego, inquit, x 1.174 mittam vobis Spiritum veritatis, ut maneat vobiscum in aternum. Cùm his ergo disserendis Beatissimus Pontifex diutius immoratus suisset; videbant faciem ejus tanquam faciem Angeli Dei,* 1.175 ut verè ac visibiliter esset agnoscere, quòd is quem invocabat Spiritus Sanctus majestatis suae praesentiam dignatus fuerit demonstrare. Volente autem illo ad Altare converti, suspirabat populus post eum desiderans adhuc desiderabi∣les vultus ejus videre, & colloquio perfrui; proinde quasi ejusdem Spiritûs Sancti magisterio edocti, quòd illum ulterius in carne non essent visuri. Qui∣bus in amore aeternae Trinitatis tertiò confirmatis, post libatum Pacis & cari∣tatis suae osculum, non valuit imminentem sibi gloriam diutius contegere; sed rogat ut sui memores existant; diemque vocationis suae dicit instare, nec se ul∣terius in hoc mundo cum illis manere. Tunc tantam lugentis populi videres confusionem, tam permixtam lachrimis Cleri conclamationem, viduarum ac pupillorum miserabilem perturbationem; ut diem Judicii adesse & omnia sae∣cula in supremam horam coisse putares Sacerdos etiam, qui tam mirabilem in Ecclesiâ ecstasim induerat, cognito quòd non in imagine sed in rerum veri∣tate eandem sustinuisset, palàm omnibus & cum magnis gemitibus quae viderat absolvit. Quorum moestitiam [Pater] preciosissimus benignè consolatus, ad Altare rediit; susceptoque vitae aeternae epulo, tam se quàm omnes sibi commis∣sos aeterno Pastori consignavit.

Inde refectionis domum laetabundus ingrediens, omnes ad se confluentes & cibo corporis & spiritualis vitae alimoniâ saginavit. Post prandium verò vel magis ultimam coenam denuò cum fratribus Ecclesiam Christi ingreditur; signatoque Sepulchri sui loco omnibus ad Altare Christi ascendentibus conspi∣cuo, coenaculum pro modo aestivi temporis requieturus ascendit. Circundat pausantem luctifica Ecclesiae familia; quae sive metu sui seu morte illius turba∣ta, horrendos lachrimando questus insonuit. Quos illo sanctissimis ut sem∣per* 1.176 rationibus sovente atque ad spem suturi saeculi diligentiùs informante, con∣spiciunt virum invisibili quadam Dei virtute è terrâ moveri, motum ad su∣prema

domûs fastigia tolli. Ii autem, qui paulò antè propinquiores astite∣rant, miraculi insolentiâ territi, relictis sedibus devolant omnes. Stant au∣tem innixi parietibus & maceriarum liminibus de longè, sursum aspicientes, exitum rei videre cupientes. Existimabant namque aut sicut Heliam cum carne eum transferrendum, aut alio quovis & insolito more ab eis tollendum. Sed mox câ quâ subvectus fuerat suavitate depositus, convocat omnes qui fugam inierant, allocutione demulcens.

Vidistis, ait, filii, vidistis ca∣rissimi,* 1.177 quò me Deus vocat, quo Dei ineffabilis misericordia invitat. Semita itineris mei prae oculis ostensa est vobis; ut nullus vestrûm de prae∣mio capiendi coeli diffidat, qui vitae meae diligens sectator extiterit: Non herebi sedes animam meam tenebit, non ignis inextinguibilis, & vermis non moriens animam meam tenebit, non foeda facies profunditatis ani∣mam meam tenebit, non ignis inextinguibilis. Sursum est quod ample∣ctor, sursum quo gradior. Estote ergo vitae imitatores; si itineris mei cupitis esse sectatores. Discite voluntatem Dei semper nosse; & cùm eam noveritis, nihil ei velitis praeferre. Quòd si ab ejus voluntate faciendâ quantulumcunque vos exorbitasse cognoveritis; statim ad deprecandam ejus clementiam convertimini; ne dum minorem quam oporteat reveren∣tiam exhibueritis, non solùm praevaricatores verùm etiam infideles indi∣cemini. Nolite boni videti sed esse; nec tam mali non videri quàm non esse: hoc enim maximum inter homines malum est; quòd cupiunt boni videri, sed esse nolunt; nulli volunt mali videri, sed nolunt non esse mali. Pacem semper sectamini; nec priùs ab illa▪ sectandâ desinatis, quàm illam in coelo apprehendatis. Atque ut hanc efficaciter attingere valeatis; il∣lum semper in animo dulcissimum habete, illi continuò gratias agite, il∣lius praeceptis humiliter obedite; qui singulare pro omnibus sacrificium immolari voluit; in quo complacuit omnem plenitudinem inhabitare, & per eum reconciliari omnia, in ipso pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris sunt, sive quae in coelis. Praedico etiam vobis Anglorum* 1.178 gentem dira ac diuturna mala ab exteris gentibus esse passuram; sed in fine dierum miserationem Dei super illam▪ stillaturam. Vobis autem commodum erit horum verborum reminisci; ut sive haec ad peccatorúm emendationem, seu ad perficiendam virtutem contigerint, animas vestras divinae semper dispositioni subjiciatis; ne sicut mali filii diligatis blandi∣entem, crudientem quod à vobis remotum sit contemnatis. Profectò nullius hominum vel tam grave supplicium, vel tam excellens est meri∣tum; quo Dei omnipotentis visio, visio beatae aeternitatis, visio aeternae veritatis, Patris & Filii & Spiritûs Sancti valeat promereri. Magis au∣tem si naturalem clementiae suae bonitatem Deus non attenderit; ni∣hil homo patitur, quod sibi justo Dei judicio ex suâ culpâ non de∣beatur.

In his verbis sensit Beatissimus Pater vires corporis paulatim deficere. Ita namque facie serenus, sensu sobrius, docendi locutione assiduus, toto illo die ac sequenti feriâ sextâ permanebat; ut quicunque se commenda∣turi & benedictionem tanti Patris postulaturi advenissent, recreatos se & multipliciter in amore divinitatis confirmatos assererent. Et jam promissae beatitudinis Sabbatum illuxerat, jam tempus requiescendi ab omnibus labo∣ribus suis instabat Dunstano; cùm ecce multiplex filiorum caterva concur∣rit, filiorum quos ipse infra gremium matris Ecclesiae teneriùs nutrierat, atque ad excellentiorem spiritualis gratiae perfectionem adduxerat; clamo∣ribus & nimiis ejulatibus queritans, quòd se derelictis recederet, nec illis commori liceret. At ille in manus Dei omnipotentis [eos] commendans, & gratiosâ benedictione confirmans, jubet Sanctae communionis ministerium

ante se celebrari. Quod cum protensis manibus de coelesti mensâ porre∣ctum suscepisset; hac oratione Deo supplicare coepit.

Gloria tibi, om∣nipotens* 1.179 pater, qui timentibus te panem vitae de coelo dedisti; ut me∣mores simus mirabilium tuorum, quae in medio terrae operatus es, mit∣tendo nobis unigenitum tuum merum hominem de verâ Virgine natum. Tibi Sancte Pater meritas referimus grates; qui & nos dum non era∣mus creâsti, & dum peccatores essemus hujus gratiae participes fecisti, per eundem filium tuum Deum & Dominum nostrum, omnia tecum & cum Spiritu Sancto facientem, gubernantem, & per infinita saeculorum saecula regnantem.

Inter quae verba ex omnibus animi medullis ad De* 1.180 um, quem semper desideraverat, effusa videt, qui se ad coeleste convivium invitaverant, beatos Angelos assistentes & coeleste illi obsequium praeparan∣tes. Quorum venerandâ praesentiâ foelix anima illius gratulata, laeta egre∣ditur de habitaculo Sanctissimi corporis, proficiscens cum illis ad contem∣plandam claritatem aeterni conditoris. Ecce quomodo honoratus est, quem Deus honore dignum judicavit? Ecce quomodo in gaudium Domini sui intravit, qui in commissâ sibi doctrinae pecuniâ fidelis erogator exti∣tit? O viscera misericordiae Dei, quae sic semper dulcia expertus fuerat iste homo Dei! O cor viri ad voluntatem Dei semper parati, qui potuit dicere; y 1.181 Paratum Cor meum, Deus, paratum cor meum! Ecce nunc psallit in gloriâ suâ illustratus lumine visionis gloriae Dei.

Suscipiunt autem venerabiles Domini Sacerdotes venerabile corpus sum∣mi* 1.182 Sacerdotis, deferentes illud in basilicam magni Basilei domini Salvato∣ris, sub immenso murmure legentium populorum feretrum densissimè am∣bientium, facies suas dissecantium, palmis sese ferientium, atque amaris vocibus, Heu, heu, charissime Pater, clamantium. Ibi in loco, quem an∣te biduum ipse dictaverat, cum diligentiâ sepultus, & post haec eminen∣tioris operis structurâ decenter opertus, flebilem simul & amabilem cun∣ctis sive in choro psallentibus seu per gradus ad Altare ascendentibus sui memoriam dereliquit. Flebilem ideo dixerim, quòd ejus quotidie monu∣mentum prae oculis haberent, cujus venerandos aspectus videre non possent. Amabilem propterea, quòd licèt ejus visibili praesentiâ carerent, invisibilem tamen & incorporeum ejus spiritum in coelesti sede gaudere & pro eis apud Deum misericordiam enixiùs orare sciebant.

Post cujus mortem, si mors dicenda est cui vita aeterna successit, ita im∣nes res contrarium motum sumpsere; ut Dunstani mortem omnia deflere, nec ejus absentiam ferre posse viderentur. A summâ quippe pace fit com∣mutatio ad bellum intolerabile, ab immensâ laetitiâ ad enormem tristi∣tiam, ab omni rerum abundantiâ ad omnium rerum indigentiam. Deni∣que aer ipse immutatus est, naturales temporum vicissitudines discede∣bant invicem, coelum non exaudivit tellurem, nec tellus ea quae semina∣bantur in eâ. Hostilis incursio foedam ubique faciem dereliquit; dum eo∣rum irruptione urbes diruerentur, Ecclesiae spoliarentur, suffoderentur Al∣taria, & Sacerdotes Domini interficerentur. E quibus vir virtutum El∣phegus, qui quartus erat à magno Dunstano Cantuariorum Archiepisco∣pus,* 1.183 cùm multam hostium multitudinem ad Christianam Religionem con∣vertisset, & eos quos ab infidelitatis errore convertere non posset quotidianâ invocatione reprehenderet; tentus ab eisdem, post dirutam illius urbem, post cruentam innocentis populi caedem, post Templi sacri expolationem simul & combustionem, vinctus abductus est, & per septem menses variis tormentorum cruciatibus vexatus, & post haec omnia eorundem manibus* 1.184 lapidatus, spiritum cum triumpho direxit ad coelum. Sic ergo impleta sunt, quae vel de rerum prosperitate Angeli Dunstano, vel de adversitate

earum Dunstanus Regi Ethelredo praedixerunt. Sed in his tam gravibus tumultuantis populi angustiis non defuit supernae miseratio pietatis; quae tanta coruscantis gratiae prodigia ad memoriam illius ostendit; ut & re∣probis terrori & afflictis esset consolationi Neque enim aliter coelestis e∣jus spiritus operatus est, quàm si in terram redivivo corpore suo quotidie veniret. Verùm nos non omnia, quae de illo sunt, propter infirmitatem di∣cere poterimus; nec ab omnibus abstinendum putamus, ne nulla esse vi∣deantur quae dicamus. Et quaedam quidem de libris Miraculorum ejus, qui nunc minimè supersunt, excerpsimus; quaedam verò nostrâ aetate aut in alios facta vidimus, aut in nos patrata ipsi experti sumus. Sed hîc libelli hujus sit finis; ut quod intendimus, ab alio principio sumi possit.

Explicit Vita Sanctissimi Patris nostri Dunstani Cantuariensis Archiepiscopi & Confes∣soris, secundùm Osbernum, ejusdem Ecclesiae Christi Cantuariensis Commo∣nachum & Praecentorem.

Incipit Liber Miraculorum Beatissimi Patris nostri DUNSTANI Archiepiscopi Cantuariensis & Con∣fessoris: Seu OSBERNI Liber Secundus de Vitâ S. DUNSTANI.

PROLOGUS.

DIximus in superiori Libello, quibus parentibus Venerabilis Pater Dunstanus ortus claruerit, quorum Regum tempora nobilitaverit, quos virtutum processus habuerit, & quemadmodum ad coelestia regna gloriosus migraverit. Nunc autem propositum habemus ea narrare, quae post depositionem corporalis sarcinae foelix Spiritus ejus in hoc saeculo dignatus est operari; ut omnes futuri temporis Angligenae po∣puli agnoscant, quid tanti nominis viro honoris ac reverentiae debeant. Ve∣rùm quoniam eorum quae scribenda sunt, pleraque ac ferè omnia nostris temporibus facta cognovimus; pauca verò aliis quidem temporibus facta, sed nobis verissimâ verissimorum virorum relatione exposita accepimus: hâc ratione omnes, qui haec dignabuntur legere, ad credendum invitamus; ut sicuti sibi credi volent, si fortè aliqua suis temporibus facta scribere voluerint; ita nobis credant, cùm audierint ea narrari, quae à nobis potuere videri. Quam enim de se veri aestimationem à sequentibus haberi volent, eam rectè praecedentibus concedere debent. Quòd si nulla, quae scribi debeant, suis temporibus fieri contingant; non ideo nos statim salsitatis arguant; quasi quod alio tempore occultâ Dei providentiâ non fit, alio tempore pro corrigendis vel corripiendis hominibus fieri non possit: cùm semper opportunitatem re∣rum & temporum exigat gratia miraculorum. Num enim idcirco minùs credendum est Principem Apostolorum Petrum ad portam Templi speciosam claudum sanâsse; quod nostris temporibus istud non fecerit? Aut ideo bea∣tus Evangelista Johannes venenum sine laesione non bibit, & qui veneno de∣perierant non resuscitavit; quòd ista nescio quis impostor & calumniator non viderit? Quasi si quis nauclerum vel aurigam laudari audierit; quòd hic navim in procellâ gnaviter regere, ille equos artificio sciat in cursum ducere; supra humanam naturam hoc esse contendat, ideo illa fieri posse non credat. Non itaque hoc admittendum; sed quòd unaquaeque res tempus & ordinem spectet credendum. Dignentur ergo credere, qui haec dignabuntur legere; ut quemadmodum merito fidel nostrae, qua credebamus vera esse quae non vi∣deramus, actum est ut aliqua videre possemus; ita illi fidei praemium quan∣doque videre posse, quòd narrantibus nobis indubiâ fide potuerunt credere. Jam ad propositum transibimus; & quo ordine quaeque res acta sit, quantum possumus, breviter atque dilucidè narrabimus.

VITA S. ELPHEGI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, AUTHORE OSBERNO.

Epistola de Vitâ vel Passione S. EALPHEGI Archiepis∣copi Cantuariensis & Martyris.

OMnibus in fide Christi manentibus, indignus Sanctae Cantuariensis Metropolitanae Ecclesiae filius Osbernus, Gratia vobis & pax à Deo patre nostro & Domino Jesu Christo & amborum Spiritu Sancto. S•• coelestis sententia gravem in illum sanxit vindictam, qui accep∣tam pecuniam sudario reponere quàm mensae nummulariorum maluit appo∣nere; nequaquam mihi succensendum esse existimo; si hujus sententiae peri∣culum devitans, ea quae de glorioso Christi Martyre Elphego ipse agnovi, ali∣is quoque agnoscenda proponam. Erit autem providentiae & me veraciter dicentem & illos salubriter audientes ita retributionis suae beneficio donare; ut neque me laboriosae aliquantulum narrationis, neque illos usurariae poeni∣teat operationis. Illud quoque non mediocriter ad dicendum me invitat; quòd eos plerunque torporis accusamus; qui res, quas suis quidem tempori∣bus ad honorem Altissimi factas noverunt, dictitandi officio ad••equentes trans∣mittere noluerunt. Quorum nos desidiam aut certè vituperare non debemus; aut s•• ea; quae memoratu digna, scire poterimus, efferre; ne qua in re praece∣dentes improbamus, in eâ à subsequentibus multò maximè improbandi videa∣mur. Sanè veritatem rerum ita polliceor; ut nulla me, sublato si quis infue∣rit splendore verborum, dicturum profitear; quae non aut ab iis qui viderunt, aut à videntibus audierunt, acceperim, & eis fide simul & auctoritate pluri∣mùm praestantibus. Quorum quidem vocabula iccirco sponte refugio; quo∣niam dicendi primitias barbaricis appellationibus decolorare nolo. Aliqua tamen de his rebus non incommodè scripta inveni; quorum sententias exinde assumptas praesenti Scripturae congruo ordine inserenda judicavi. Illius ita∣que freti auxilio, cujus gratuitâ bonitate sumus quicquid bene sumus, cujus largifluâ miseratione sapimus quicquid bene sapimus; tangamus Psalterium, tangamus & Cytharam. In altero sempiternam Martyris gloriam exultando praedicemus; in altero corporales ejus Passiones imitando veneremur. Ac quemadmodum praecipiente invictissimo totius Latinitatis Magistro Lanfranco Archiepiscopo, Musicâ virum modulatione dudum extulimus; sic cogentibus iis, quas diximus, rationum causis, oratoriâ eundem narratione extollamus.

Incipit Vita & Passio Sancti Patroni nostri & Domini ELPHEGI Archiepiscopi Cantuariensis & Mar∣tyris.

PRincipium nascendi splendidissimis natalibus trahens Elphegus, maḡná prudentiâ & summâ humilitate vitam instituit. Cujus animi ingeni∣um simulque innocentiam vitae parentes admirati, & quasi quae per illum divinitas erat operatura futurorum praesagi, literali eum scien∣tiâ & Christianae religionis sapientiâ imbuendum tradiderunt. Quorum utrum∣que cùm vehementer adolescens amplexatus fuisset; tum hoc quidem vehe∣mentissimè, quod Christum sibi ostenderet, quod amorem vitae aeternae in se excitaret. Lectis ergo & perlectis quae saluti videbantur sufficientia, totum* 1.185 philosophiae studium convertit ad diligendum Deum, illum semper nosse, illi parere, illius jugo mancipari desiderans. Sed veritus ne pro desiderio mater∣nus obviaret affectus, nam piè & unicè à matre diligebatur, orabat sedulò Dominum, ut voluntas ejus in se fieret, & omne quod in conspectu illius gra∣tissimum foret, aut per occultam inspirationem seu per manifestam revelati∣onem edoceret; pollicens se non patris, non matris, non omnium parentum in∣stinctu omissurum, quicquid divina bonitas indicaret agendum.

Tactus itaque majestatis spiritu, paternae haereditatis negligens, maternum* 1.186 dolorem obliviscens, deserit mundum, intrat Monasterium, cui * 1.187 Derherste vocabulum; religionis habitum induit, cum habitu vitam composuit. Et quamvis idem locus raro incoleretur habitatore; eos tamen qui ibidem dege bant, virtus probatissimos reddebat. Dum omne quod animos illorum illice∣re posset, vivaci instantiâ respuerent, atque ad tolerandum singuli se praepa∣rarent. Horum igitur humili severitate & severâ humilitate supra quam dici potest adolescens animatus, coepit privata desideria ac solitarias voluntates abigere, cunctorum famulatui subjacere, atque, ut vulgo loquar, omnium se instrumentum facere: a 1.188 Dei ferventi spiritu infatigabiliter diligere; atque ut amplissimum ejus dilectioni in se locum exhiberet, multâ hanc jejunii & vigiliarum assiduitate comparare; Alterius incommodo commodum sibi non facere, immo suo incommodo alienam magnopere commoditatem quaerere. Atque ut sit ad summam dicere, quibuscunque potuit, profuit; quibus au∣tem non potuit prodesse, studuit non obesse.

Superatis autem aliquot annis, in plurimâ religione transactis, cùm vide∣ret tempus adolescentiae praeterire, parumque reputaret quicquid laborum propter Deum sustinuisset; arctioris vitae semitam arripere, singulare cum maligno hoste certamen inire contendit. Egressus itaque de Monasterio,

iturus quocunque illum divina gratia deducere vellet, pervenit ad locum, qui* 1.189 linguâ Anglorum * 1.190 Bathan, Latinâ verò Balneum, vocatur, propterea quòd calida aqua ibidem emergens Balneorum usum pro voluntate utentium prae∣stet. Quò ille perveniens, habitaculum struit, structo sese includit, inclu∣sum rigore incredibili constringit. Nec mora; confluunt ad eum Nobiles, quaeque suarum vulnera animarum detegentes▪ & coeleste ab eo consilium perquirentes. Qui postquam ea, quae samâ vulgante acceperant, recogno∣vissent; magnis eum beneficiorum donariis honorant; quibus tam se quàm omnes sibi adhaerentes ab injuriâ famis & frigoris protegere posset. Alii sae∣culari ambitione sepositâ cingulum solvunt, atque sub ejus disciplinâ vitam simul & habitum mutaturi accedunt. Unde factum est, ut non parva Mona∣chorum turba brevi ibidem congregaretur; quae ferinâ consuetudine propulsâ mansuetissimis rationibus animum tuebatur, eandem vitae sinceritatem ubi∣que praetendens, eandem morum rectitudinem per omnia servans. Ad quos pietatis studio informandos talem se tantumque vir Sanctus proponit; ut nullâ qua instruerentur lectione opus esset, sed omnes in ejus vitâ legerent quid quis∣que vitare quidve imitari deberet.

Culpabat non modicùm, qui saecularem habitum mutarent, vitam non mu∣tarent.

Si enim, inquit, ii qui quomodolibet mentiuntur, divino judicio improbantur, dicente Scripturâ: b 1.191 Os quod mentitur, occidit animam: quid de iis fiet, qui calculum veri nunquam tenent, sed omni tempore omnium oculis speciem obtendunt falsitatis? Annon mendacii plenus ti∣bi videtur, qui quod non est esse se ostentat; cùm aliud simulat in veste, aliud gestat in corde? Neque enim solo motu labiorum falsitas operatur, sed ostentatione signorum. Quapropter hinc colligere sensatus debet, in die perditionis impiorum quantus dolor, quanta eos confusio co∣mitabitur, quos nunc omnium vox justos appellat; tunc autem in oculis totius creaturae aeternae ultionis sententia premet. Homo scit, crede mihi, (nam [hic] jurandi mos erat viro) satius est vestem non mutare, quàm sub veste vitam negligere.

Et licèt haec pessimum quempiam ac suae pro∣fessionis vel ignarum aut negligentem respicerent; eos tamen praecipuè, qui propter inopiam aut arctiorem disciplinam proprias Ecclesias deserentes, & in Anglicam terram venientes, bonarum rerum vacui & miseriarum pleni, huc illucque incertis sedibus vagabantur. Ubi autem amplissimâ mansione per∣fectâ,* 1.192 sobrietatis legem discipulis indixisset; atque ut carnales appetitus rati∣onis fraeno moderentur, edocuisset; ipse in angustissimam sese domunculam tulit, delegato qui eis victualia ferret idoneo Praeposito. Summorum tamen negotiorum causae ad illum referebantur.

At quoniam sine admixtione malorum vix vivitur in concione bonorum; donec dies elucescet, & quis igni, quis autem horreo aptus sit elucescat; ple∣rique discipulorum ejus monita parùm facientes, fidei & professionis imme∣mores, saeculi vias iterare disponunt; & quo dispositum opportuniùs exple∣ant

meditantur. Nihili igitur communem vitam habentes, mediis noctibus* 1.193 furtivos cibos edere, ebrietati operam dare, lascivire, & prorsus quae inhonesta forent, quantum latens audacia sinebat, operari; nam in scientiâ patris au∣sum nemo arriperet. Sed ira omnipotentis propter virum, quem illuserant, nolens illos impune transire, eum qui in scelere capitalis erat, horrendo subi∣toque judicio exanimavit, involvit, occidit. Nocte verò, quae sepulturae il lius successerat diem, Elphego sacras de more excubias celebrante, & suave Domino sacrificium semel offerente, contigit validas infra ambitum Monaste∣rii voces audire, voces quasi vim inferentium aut quasi illatam sustinentium. Ratus autem vir Dei aut sacrilegos in sacro deprehensos, aut invidiâ Daemo∣num Fratres incommodi quippiam dormiendo perpessos, propere surgens con∣cito gradu ad Monasterium tendit. Cúmque pro foribus aulae, in qua vesci consueverant, transitum fecisset; auditus clamor clariùs insonuit. Sistit ita∣que gradum Sanctus, attonitis auribus sonum captat, verba discernit: Dehinc domum irrumpit. Et ecce is, qui nuper obierat, miserè afflictus solo jacebat. Super quem horridi aspectûs & sordidissimi amictûs homines stabant, qui tau∣reis eum atque ignitis serpentibus flagellabant. Ejulante quidem illo ac prae doloris angustiâ diros ululatus emittente; ii quos tortores patiebatur, talia illi improperando jactitant. Nec tu Deo, nec nos tibi. Atque eadem saepiùs repetentes, captivum extrahunt loco.

Tum Sanctus animo deficiens, & totum se in lachrimas effundens, com∣plosis manibus recessit; sicque recedens dixit:

O infoelicem horam, qua nos nativitas perduxit in lucem! Quanto foeliciùs pecora essemus, quàm talium exactorum tyrannidi post mortem traderemur? Pecus namque dum moritur cum vitâ perdit poenam; hominis dum vivit continuus est la∣bor.

Dum moritur, si malè moritur, aeternus dolor. Dixit, & quod re∣liquum noctis erat flens ac moerens insomne duxit. Jamque sidera solaris splendor fugaverat; cùm Sanctus insimul discipulos compelleret, dicturus quae manifestante Domino ipse vidisset. Postquam itaque res in commune audita est; videres alios pallorem in faciebus inducere; alios flere, quosdam formidine victos veluti insanire, omnes vero trepidare. At ii, quos mortui scelus sodales habuerat, dum vident secretorum nihil patrem latere; medii prosiliunt, errorem fatentur, pravè gesta postulant ulcisci; ne divinae ultioni remaneant obnoxii. Requisiti autem, ubi conveniendi & convivandi usum habuissent, eum illi designant locum, quo defuncti animam spiritus nequam cruciaverant. Sic pius Deus propter optima viri merita, dum unius scelus noluit latere, omnium mala voluit detegere: Et dum uni noluit parcere, omnium morbos voluit sanare.

Interea foelicis memoriae * 1.194 Athelwaldo Wentano Episcopo ex hac luce sub∣tracto atque ad coelestia regna translato, quis relictam Ecclesiam digne regen∣dam susciperet, magnum certamen fuit: Aliis aliud hinc inde volentibus, nullis autem ad effectum suae voluntatis pervenire valentibus. Siquidem Cle∣rici ejusdem Ecclesiae sceleratissimam vitam agentes, contra canonum statuta per omnia viventes, cùm à praefato Antistite saepiùs correpti pravos mores cor∣rigere nollent, immo quae pravè gesserant pertinaci spiritu defendere vellent;

regali sanctione decretum fuerat eos extrudi, & alios qui digniores essent, eo∣rum vice sungi debere. Itaque Clericis in exterminium datis, timentes Dó∣minum Monachi admittuntur. Ex quo factum est, ut in electione Sacerdotis Clerici Clericum, Monachi Monachum, utrique suae voluntatis fautorem, utrique suae professionis authorem vellent. Qualiter autem hujus contentio∣nis lis non humano ingenio sed divinitatis consilio finem acceperit; postea clarebit.

Quo tempore Dunstanus Sanctae Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopus universis urbibus in Anglicâ regione constitutis, necnon & aliis regionibus An∣glorum regno suppositis, Primas praesidebat. Vir quidem per omnia justus, & ultra humanam aestimationem divini amoris igne succensus. Quem antè sanctificatum quàm genitum sic omnipotentis gratia provexerat atque protexe∣rat; ut omnem aetatem absque notabili reprehensione transigeret, ipsisque Regibus ac Tyrannis cùm animi virtute tum sanctitatis authoritate potenter imperaret. Non enim erat is homo, quem potestas deterreret, quem favor illiceret; sed in quocunque hominum, in quocunque Nobilium, divinas in∣jurias conspiceret, mox in illum sine dilatione acriùs vindicaret. Nemo enim eum à vero & justo unquam detorquere potuit; nemo eum personam in judicio alicujus accepisse vidit; sed omnibus aequali jure servato, nec pauperi, ut sere fit, propter inopiam contra jus favit, nec divitem ut solent propter substantiam palpavit. Ita terribilis quidem malis, venerabilis omnibus appa∣ruit bonis. Testantur ejus consilia & sapientiam bella suo tempore restincta, pax confirmata, largitas divinae benedictionis, quae tantam rerum copiam mortalibus effudit, quantam eatenus nemo veteranus vidit. Quis etenim op∣timas leges sanxit, nisi ille? Quis justas adinvenit mensuras, nisi ille? Quis postremò plenam Ecclesiis Anglorum authoritatem contulit nisi ille? Aut quando impius & sceleratus cum illo vivere potuisset; qui nec ipsos bonos praeter disciplinam manere sivisset? Ad haec cum munditiâ vitae concordabat facundia linguae; ut si abstinentis vitam vidisses, & evangelizantis ipsius ver∣ba audisses; quid in homine potissimum mirareris, omnino nescisses. Ita ille utriusque rei gratiâ praeditus, nec alios docuit & ipse facere neglexit, nec ip∣se fecit & alios docere nescivit.

Hic itaque soelix comperto, quòd praefatus Antistes occubuisset, quódque de eligendo sacerdote non parva partium dissensio facta suisset, metuens ne sub tali scandalo plurimarum fieret animarum destitutio, ad orationis munus ani∣mum intendit; Deum, cui futurorum scientia patet, supplicans, quatinus eâ pietate qua caetera dignaretur ostendere, quis regendae Ecclesiae idoneus debe∣ret pastor succedere. Cúmque illi litem, Dunstanus multiplicaret precem; ecce divini bajulus nuncii adest Andreas Apostolus, tali oraculo usus:

Quid, inquit, carissime contristaris? Quid tam lugubres questus lachri∣mando effaris? Surge ergo, & Elphego Abbati manum impone; eumque sacrâ unctione perfusum, desolatae Ecclesiae sacerdotem constitue. Nec te aliquorum potentia prohibeat: quoniam non à quoquam homine, sed ab omnipotentis Dei ore haec de illo sententia processit. Ac ne de personâ tecum loquentis ambiguum te reddam; Andream me filii Dei Apostolum tuaeque salutis diligentissimum esse custodem noveris.

Sic dixit, & su∣am sic dicendo praesentiam subtraxit. Pontifex ergo laetissimus tali oraculo effectus, quae ex Apostolicâ relatione acceperat, palatinis auribus ex∣ponit; facit intentos auditores, monet ut partium desinant esse faü∣tores.

Facto itaque conventu omnes transiere [in] sententiam, clamantes id se velle quod Dens vellet, quodque Dei Pontifex deliberaret: At Regem Athel∣redum non modica duabus de rebus laetitia obtinuit; vel quia talem in Regno Monachum haberet, qui divino sultus testimonio ad Pontificium promoveri,

vel quòd tanti meriti Pontifex repertus fuisset qui pro illo promovendo dignus esset exaudiri. Mox accitis sacerdotibus, qui sacrandi Pontificis studio Can∣tuariam confluxerant, apprehensum Patrem Elphegum dextrâ laevâque per∣trahunt ad Ecclesiam; & causas electionis suae turbis astantibus manifestant. Oritur ingens clamor populi, immensis laudibus quae illi ostensa sunt magnalia Dei prosequentis. Vivat, clamitant, Episcopus annis innumeris. Vivat Deo gratus, vivat hominibus charus. Et sedato tumultu, * 1.195 quae Praesulis sunt El∣phego Praesules impendunt. Deinde propriam disponit invisere sedem. Quo accepto, populi Wentani sive Wentaniâ longè remoti, omnes ac si divino magisterio edocti, omnes ac si uno spiritu adducti, obviàm prosiliunt, Bene∣dictus qui venit, acclamantes. Existimabant namque foelices se futuros; si quem tantis hominum studiis exquisitum, tam ingenti miraculo ostensum ac∣ceperant, eum suae vitae doctorem mererentur habere simul & tutorem. Ne∣que enim eos opinio fefellit. Nam ex quo idem Beatus adeptae dignitatis thronum ascendit; tam strenuè, tam efficacitèr se in cunctis agebat; ut nemo dubitaret, quin is cordi ejus moderator sederet, cujus antè fuerat electione pròmotus. Quocirca ubique metus, ubique reverentia; nusquam pauperum oppressiones, iniquae divitum exactiones nusquam. Magis autem qui in faci∣endâ ejus voluntate promptior fuisset, is foelix & sibi & omnibus praedica∣batur. Unde populus ab injuriâ liber audiendo verbo Dei libere va∣cabat.

Crescebat in dies virtus in viro, de virtute fama, de famâ populorum fre∣quentia. Exultant itaque rerum Ecclesiasticarum provisores, propterea quòd talem illis socium divinitus datum conspicerent; cujus nec scientia bene agen∣di voluntatem refugeret, nec voluntas scientiae inopiam accusaret. Laetantur illustres heroum catervae; quoniam quem in subveniendo sciebant humanis∣simum, eum Regiae potestati viderent amicissimum. At Elphegus ita se om∣nium moribus condonavit; ut & omnibus carus esset, & nemo, quod rarum inter homines est, ejus gloriae invideret. Cúmque omnia in illo essent inve∣nire, quae virum bonum & sanctum decerent, hoc tamen in illo praecipuam populis admirationem praebebat, quod cùm in omnes summae fuerit miseri∣cordiae ac beneficentiae, in se impius atque crudelis apparebat. Unde enim no∣stram perlatum est conscientiam ab iis, qui secretorum illius scientissimi fue∣runt, hiberno tempore, cùm tota terra glaciali frigore concreta rigeret, & profundus omnes homines somnus occuparet; ipse clam de strato surgere at∣que extrarium locum petere consuevit. Ibi nudus pedes, simplicem vestem indutus, tamdiu orando stetit; quousque minores stellas Sol oriens fugaret, & ipse veri Solis praesentiam adesse intelligeret. Zetam verò cùm veluti pran∣surus intraret, tam vacuus ferè à mensâ surrexit, quàm vacuus ad mensam accessit; ita ut nec edisse à considentibus redargui potuisset. Ut corpus illius tantâ attenuatum est macie, ut tempore Sancti sacrificii cùm manus Ecclesi∣astico more tensas in altum porrigeret per medias palmarum juncturas clari∣tas aeris perspici posset, si forte prae se fenestram haberet, quam sola∣ris radius clarè perfunderet. Quae res nonnullis nonnullo spectaculo fuit.

Jam verò quanta misericordiae ac munificentiae in illo virtus claruerit, puto quod nec humanus animus valeat conjicere, nedum lingua explicare. Om∣ni etenim generi hominum suum scivit contemperare sermonem & animum. Verùm ad hoc utcunque edocendum satis erit signi, quòd neque parochialium

quempiam publicè unquam mendicitati servire siverit, neque alterius loci pauperem vacuum abire permiserit; immane horrendumque nefas reputans, si quod natura commune instituit, hoc velit homo usurpare privatum. Qua∣propter* 1.196 nec dominici corporis membrum esse, qui pauperum indigentiis nollet subvenire, vigilanter disputabat. Nam patiente uno corporis membro com∣patiuntur caetera; manifestum est ejusdem corporis membrum non esse, quod patiente alio, compatientis affectum nescit habere. Alienum namque est cre∣dere ad corpus Christi pertinere, qui qua in re inimicos Christi superare de∣bent, in ea quam maximè ab eisdem superantur; nec modo superantur, ve∣rùm superati in blasphemiam Christi deridentur.

Attende, ait, Judaeum; intuere Paganum; observa quanto sibi invicem pro religionis suae custodiâ amore foederantur; & videbis inter eos rei penuriâ familiaris neminem la∣borare, quem non statim congesta in virum pecuniâ studeant relevare. Qui dum nos ejus virtutis inopes conspiciunt, ad quam ii quidem per natu∣ralem affectum trahuntur, illi verò per divinam eruditionem instruuntur; blasphemo ore impetunt Christum, Christianorum fidem [&] religionem, futurae beatitudinis expectationem. Quos igitur ista blasphemia principa∣liter respicit, nisi eos qui miseris adesse despiciunt per affectum compassio∣nis?

Hisce sermonibus tantùm ad largiendas elemosynas divitiarum pos∣sessores animantur, quantùm clangore tubarum quibus committendi [bellum] animus est incitantur. Ob quam rem in eâdem Provinciâ nemo egenus re∣mansit; sed idem Beatus tum per se, tum per hujus saeculi potentes, tum certè per cognationem eorum qui indigebant, omnibus subvenit. Deinde ubi illa defecissent, quae ex jure Ecclesiae ministerio pauperum competere potuissent; thesauros Ecclesiae, quos ipse multiplices paraverat, jubet distribui; docens ad hoc ornatissima quaeque Ecclesias possidere, ut tempore foelicitatis sint ho∣nestati, tempore vero necessitatis sint utilitati. Si quem autem sua beneficia ad honorem extulissent; non facilè eum pro quavis causa abjicere volebat, grandem in humanis rebus pronuntians praerogativam, si quis operibus & beneficiis saveat suis, nec meritum spectet alienum, sed suae gratiae munus in∣tendat▪ Ergo, ut diximus, viro honestatisomnia habenti, odium in se, pie∣tas in alios quàm maxime fuit.

De signis autem ab eo in episcopatu perpetratis nihil attinet dicere; cum & virtutes possederit, per quas resplenduerunt qui signa facere potuerunt, & nostrae intentionis sit ea potissimum narrare, quae de ejus glorioso martyrio verâ potuimus relatione cognoscere. Et haec ordine faciemus; si de ejus Pa∣triarchatu pauca dixerimus. Praefatus igitur justitiae defensor Dunstanus ac∣cepto rumore, quo magnus & admirabilis in populo praedicabatur Beatus El∣phegus, excelsas omnipotenti Deo laudes libat, qui tantâ luminis claritate patrias oras se vivente resperserat. Sed quoniam merita sua, immo Dei do∣na, mox coronanda esse praesciverit; & Ecclesiam Dei per malorum successi∣onem turbari metuebat; sollicitis obsecrationibus aures divinae misericordiae pulsat, quatenus Elphegum Patriarchatûs sui haeredem relinquat. Cui sta∣tim exaudito quod postulat promittitur; quamvis haud statim, sed tempore decu••so, quod promissum fuerat adimpletur. Quod eâ re dilatum fuisse arbitror; ut & omnibus manifestum fieret, quantùm Deus Dunstanum dili∣geret, cui quod viventi tam benigne promiserat, hoc defuncto longè [pòst] veraciter exhibebat: & Elphegum illa potissimum tempora invenirent, quae eum ad martyrii gloriam proveher•• possent. Nam * 1.197 quinquennio, quo simul

vixerant Pontifices Dunstanus atque Elphegus superato, Dunstano autem* 1.198 cum frequenti Angelorum comitatu in gaudium Domini sui ingresso, terni post illum ex ordine sibi succedentes Patriarchae sunt instituti. Qui cum pa∣tribus apponendi supremum arbitrium foeliciter incurrissent; universi Anglo∣rum Pontifices cum omni Senatorio ordine sibi invicem occurrentes, quatinus qui omnibus praeesse deberet communi deliberatione tractarent; Elphegi no∣men omnes attollunt, Elphegum concordi voce magnificant, Elphego certa∣tim manus dare contendunt. * 1.199 Anno igitur incarnatae Divinitaris millesimo* 1.200 sexto, indictione quartâ, ab adventu Anglorum in Britanniam quingentesi∣mo septuagesimo octavo, Elphegus de Wentoniâ Cantuariam translatus, Ar∣chiepiscopus levatus est, annos natus quinquaginta duos; cùm jam diutinâ ecclesiasticarum disciplinarum exercitatione fuisset emeritus, & quantum ho∣minis est, universitate gratiae repletus. Quis tunc moeror, quod murmur Wentanos invaserat cives; & me & omnium mentes fugit, nisi qui populum Cantuarinum ovantem vidissent. Nam horum laetitia, quanta fuerit, illorum moestitia multo indicio est. Quantùm enim ipsi de suscepto patre laetificati, tantum illi de amisso fuerant moestificati.

Paucis admodum diebus evolutis, quibus incogniti honoris moderamina disposuit, urbem cunctis excelsiorem adire instituit. Jamque Ausoniam in∣gressus, quod primum occurrit oppidum subintrat. Ubi cùm itineris magni∣tudine fessus quiesceret; oppidani hominem incognitum habentes, suae ava∣ritiae consulentes, domum irrumpunt, res diripiunt, ipsumque Sanctum om∣ni supellectili privatum, tum verbis tum verberibus exire compellunt. At ille suas contumelias leviter ferens, suorum verò mediocriter dolens, vià qua ve∣nit regressionem facit. Nec dum ab oppido longè secesserat; & ecce horren∣dae* 1.201 faces moenia corripiunt, quae cinerem aedificiis, jacturam civibus minantur. Excitus itaque populus ab igne, strata relinquit, & praeceps ad omnia limpha∣to gressu discurrit. Cúmque in immensum flamma excrescens multa perva∣gâsset, nec evadendi incendii spes aliqua in civibus infuisset; saniore sensu effecti, qui virum perturbaverant, ne forte ad vindictam ignis ei deserviret, animo pertractant. Et exeuntes cum inclytis loci, hominem requirunt, inveni∣unt, adorant, plorant. Ille verò semper pietatis animum tenerrimum habens; redeamus, inquit, ut ignem comminùs videre valeamus. Stans quoque* 1.202 Pontifex ignem intuetur, lachrimas distillat, Deum compellat. O potentiam creatoris! O clementiam Salvatoris! Elphegus flevit, ignem amovit; populus plaudit. Protinus in aere ignis suspenditur; perque innumeras do∣mos trajectus, extra loci moenia invenitur. Ad cujus facti contemplationem omnes quamvis modicùm sensati experrecti, Angelica sibi famulata ministe∣ria gloriantur. Sed cognito authore miraculi omne vulgus per portas, sicut aqua per rimas, effluere, optanda dicere, munera offerre. Quibus Sanctus Elphegus respondens: Vobis, ait, sint vestra; nobis autem sufficiunt nostra. Veruntamen si quod offensa promeruit laxari votum habetis; neminem dein∣ceps de domibus vestris peregrinum perturbetis; quin potiùs omnes suscipe∣re, susceptis quae officii sunt impendere curate. Bonorum namque virorum Deus inhabitator est; & idcirco magnopere gratulandum, si quo in homine

Deus suscipitur, eum alius aequè homo suscipere meretur. Quod si te inter∣dum tua fe••ellerit opinio; ut quem religiosum [putaveris, eum postea animad∣vertas irreligiosum;] non te eâ re mercedis alienum existimes, propterea quòd non tam quid fiat, quàm quo animo quicquid fiat, internus arbiter contuetur. Sic fatus sua recepit, & turbam cum suis redire praecepit.

Perveniens denique Romam, Romano Pontifici praesentiam exhibuit, col∣loquia* 1.203 quaesivit. Qui dum omnem loquendi opportunitatem tribuisset; tanto inter loquendum sibi foederati sunt amore; ut eum idem Apostolicus propriâ Apostolatûs sui stolâ circumdaret, & ad memoriam coelestis clavigeri coram omni Romano Senatu honoraret. Dum haec ita agerentur, & mutuâ sermoci∣natione dies protraherentur; unâ dierum gravis Elphegum moeror invasit, qui eum consuetudinis penitus oblitum redderet, & omnino ad alios quàm habere solebat motus disponeret. Mirati itaque comites insolentiam viri, vicissim arte succedunt, conantes doloris causas addiscere, animumque illius prudenti consolatione relevare. Sed ille coeptae prosequens luctum moestitiae; Nemo, ait, hodie me hilarem videbit; quoniam * 1.204 is qui mihi successit Wentanus Episcopus, hominem exuit. Illi autem nec faciles credendi, propterea quòd nemo adventâsset, qui rem gestam nunciavisset; nec iterum credendi diffici∣les, quoniam viro Deum inesse noverant, & eâ re mentiri illum non posse cre∣debant; signant diem, qui instabat; ut experirentur utrumnam ore vatidico an sub opinionis ambiguo ista praelibasset. Deinde salutato ac resalutato alter∣utrum* 1.205 Papâ & Archiepiscopo, laeti ac tristes regrediuntur. Jamque reflexo pede Elphegus superaverat Alpes; cùm pleraque Anglorum nobilitas accur∣rit, quae sive orandi studio seu videndi desiderio electa, Urbem Romam at∣tingere temptat. Qui requisiti super Episcopo jampridem à servo Dei con∣clamato, eâ die fatentur hominem vitâ decessisse, qua die constitit Elphegum flevisse. Quem jam praetereat, quantum divinae gratiae hujus Beati sulsit in pectore, qui cognovit patrios motus à Patriâ longè remotus, & Wentani Prae∣sulis animam de carnis habitaculo egressam, dum adhuc sub peregrino nomi∣ne incoleret Romam. Cujus rei fama longè latéque in Patriâ discurrens, ampliùs multò, quàm de homine aestimari potest, de illo aestimandum persua∣sit; qui rerum absentium tam facilis cognitor tamque verus assertor esse po∣tuerit.

Sed ut virum, unde profectus est, restituamus; Elphegus Britanniam ap∣pulsus, atque in sede Patrum locatus, non modò prioris vitae statum non mi∣nuit, verùm incomparabiliter auxit. Ab illo namque tempore frequenter &* 1.206 opportunè non desivit Concilia celebrare, orthodoxam fidem Patribus expo∣nere; ne qui aliorum errores tollere deberent, ipsi erronei & à viâ veritatis devii exorbitarent. Peccantes, ut ad Dominum converterentur, si verbis non posset, beneficiis provocabat; nil quod suâ interesset negligens: Dum quos admonitio verbi non corrigeret, liberalitas beneficii superaret. Omnium pec∣cata ipse deflere; ac pro omnium salute per singulos dies vicibus salutarem hostiam offerre. Quòd si praecipua Solennitas instaret, in qua illum sacerdo∣talem pro populo gratiam exhibere oporteret; deductus sacerdotum manibus* 1.207 in sacrarium, ilico se in partem tulit, & inter hymnos festivo clamore decan∣tatos privatas Missas tantò devotiùs, quantò à conspectu populi remotiùs, a∣gebat. Inde plenus Deo ad Altare rediens, quod prius incoeperat officium▪ peragebat. Ipse autem in vestitu candido, desuper amictus pallio, mitrâ

caesariem constrictus, diem transigebat; quatenus per exteriorem habi∣tum vestis interiorem conciret habitudinem virtutis; & spectatores sui eò fierent devotiores ad reverentiam, quò illum spectarent decentiorem ad gratiam.

Ornatum Ecclesiae, cujus ipse auctore Christo moderator sedebat, multis & praeclaris opibus ampliabat; quas postea aut Elphegus in usus pauperum expenderat, aut Paganus in proprios abusus rapiendo asportabat. Pudicitiae virtus tantum in illo obtinuit principatum; ut nemo in audientiâ illius obscoe∣num verbum proferre, nedum in aspectu turpe factum auderet efferre; dice∣batque hanc esse primam atque praecipuam conservandae castitatis magistram, ut quos animorum corruptrix temeritas praecipitat, eos morum latrix vere∣cundia compescat. Sed quid meritorum illius caetera prosequar; cùm ad so la misericordiarum illius praeconia enarranda omnis periti succumbat facetia? Totus erat clementiâ profluus, totus in lachrimas resolutus, pauperum piissi∣mus* 1.208 consolator, liberalis in dando, accipiendo difficilis. Una spes omnibus ad se venientibus afflictis, unicum refugium in hâc terrâ afflictis. Ex qua re contigit, ut dum nihil superesset, quod de suo proximis largiri potuis∣set; hoc ipsum quod erat, dare non metueret; malens huic vitae mori∣endo* 1.209 deesse, quàm proximis vivendo non prodesse. Quod nunc in ejus nomine aggrediar dicere, cujus clementi bonitate factum est, ut ita pos∣sem dicere.

Per idem tempus Piratae pessimum genus praedonum, propterea quòd illos & egestas audaces, & error investigabiles, & desperatio facit invincibiles; Ducibus Swano & Thurkyllo, Principibus Danorum fortissimis, nonnullam* 1.210 terrae Anglorum maculàm intulerant. Sed Swano ab omnipotenti Deo terri∣biliter occiso, Thyrkillus malignae haereditatis Principatum sortitus est. Hoc Duce Piratae omnes portus maris oberrantes, & nunc hîc nunc illic è navibus prosilientes, magno quam vicinis damno quam longinquis sormidini fuere. Non enim erat illa gens inimicorum, quae pietatem coleret, quae ante fidem cui∣quam parceret. Hoc solum inerat boni, promissam fidem nolle mentiri: Et hoc interdum. Caeterùm cultus Dei apud eos nullus; & si cultus, nulla cul∣turae religio. Aequè etenim omnes anni dies celebrare, aequè omnes omnibus vesci. Mysteriorum sacra non solùm non accipere, sed neque Ecclesiam in gredi, legitima conjugia procul spernere; sed quae sanguine propinquior, ea complexu gratior. Et quoniam actio in eis non praetendebat religionem; mi∣nuebatur pietas, crudelitas indies augebatur. Proinde quasi lex erat; ut ibi* 1.211 quisque terminum mali poneret, qua potentia deficeret. Igitur cessante ob∣staculo, hostis per omnem Angliam spargitur; & quicquid obstaret, tum cae∣de tum incendio comminuit. Desertâ itaque extrinsecus ab incolis terrâ, ad urbes vicinas undique confugitur. Jacet itaque terra praedonum furori ob∣noxia, nullo cultore beata. Rex namque Anglorum Ethelredus imbellis* 1.212 quia imbecillis, Monachum potiùs quam militem actione praetendebat. Ho mines verò divitiis corrupti, voluptatibus obligati, haud quicquam praeter com modum corporis honestum putabant. Quapropter militiam dicere, rem ali∣quam fortiter facere, pro patriâ mori velle, ne quod sibi quisquam parârat id∣eo moriente in jus vicinum transiret, stultum penitus ducebant execran∣dumque. Ita quisque dum sibi & rebus suis timet, omnes temperant bello; nemo pro omnium causâ certamen experiri tentabat: Cùm eâ re magis certandum esset, ut quod quisque suum esse vellet, pro eo quàm splendidissimè pugnaret. Singuli tamen Principes quisque sua lo∣ca quantâ poterant virtute tuentes, frequentes & nobiles de hostibus tri∣umphos referebant; interdum quoque & hostes de ipsis non ignobiliter triumphabant.

In tanto igitur rerum discrimine Elphegus, id quod factu difficillimum erat,* 1.213 hostes adire solebat, verbum eis vitae praedicare, captivos dato pretio redi∣mere, & eos quos fames opprimebat alere. Tantumque placendi hostibus di∣vina illi gratia concessit, ut non solùm captivos à temporali, verùm etiam captivatores eorum ab aeternâ liberaret servitute, dum & fidei expertes ad fidem vocaret, & quos fides admiserat ad fidei opera invitaret. Sed cùm pleraque populi turba credentium numero addita fuisset, pars tamen non modica infi∣delitatis errore detenta sociorum saluti invidebat, auctoremque salutis eorum infandâ conspiratione interficere cogitabat. Metuebant namque, ne sublatis iis, quibus auxiliariis bellandi consuetudinem agere solebant, minorem vel nocendi licentiam aut resistendi potentiam, cùm res deposceret, haberent; & eâ re dolebant bestiales hominum mentes in rationabilem transiisse qualitatem, crudelitatem religione superari, praeliandi negotium meditandi otio commu∣tari. Unde quantùm à fideli populo colebatur, venerabatur, diligebatur;* 1.214 tantùm itidem ab infideli multitudine contemnebatur, deridebatur, occide∣batur. Sed Beatus ille malens cum Domino Beelzebub quàm cum Pharisaeo Rabbi vocari, non destitit incoepto operi operam dare, fideles in fide conforta∣re, infideles ad fidem vocare, summâ cum authoritate omnia facere. Neque enim fas erat, ut aliquorum ille formidini cederet, qui divinum spiritum suae rectorem mentis & maximam populi partem suae voluntatis fautricem ha∣beret.

Sed totius malignitatis magister simul ac minister Diabolus, Diabolus in∣quam totius malignitatis magister simul ac minister, dum infidelium paucita∣tem ad injustam justi hominis necem propter copiam fidelium impellere non potuisset, aliam patrandi sceleris artem aggreditur, per quam illi omni socio∣rum timore sublato, quod nequissimè cogitaverant, crudelissimè exsequeren∣tur. Quendam namque Edricum Rex totius imperii sui Praefectum statue∣rat,* 1.215 hominem humili quidem genere, sed cui lingua divitias & nobilitatem comparaverat, callentem ingenio, suavem eloquio, & qui omnes id temporis mortales tum invidiâ atque perfidiâ, tum superbiâ & crudelitate superaverat.

Hujus inquam fratrem primò nobilitati Cantuariorum in praesentiâ Regis* 1.216 gratuitò maledicentem, deinde ea, quae unicuique ex paternâ haereditate pro∣venissent, violentâ damnatione invadentem: Hujus inquam fratrem lubri∣cum ac superbum eadem Nobilitas aggressum intersecerat, aedes succenderat. Justo Dei judicio agente, ut qui in alios injustè exarsisset, ipse justae vindictae poenas exsolvisset. Cujus sanguinem frater superstes saeviens, ultionem à Re∣ge postulat. Denegat Rex postulata, jure fratrem peremptum pronunciat, qui tantam nobilitatem tantâ animi mobilitate Regali in Palatio impetere prae∣sumsisset. Praefectus colorem mutatus Palatium egreditur; Junctisque se∣cum* 1.217 decem millibus viris quàm optimè armatis, occisum fratrem ulcisci co∣natur. Sed dum conatus suos parum processisse conspiceret, resistentibus iis quos importunissimos adversarios habebat, & ingenti virtute contra certanti∣bus; elatus in iram, Danorum conciliabula expetit, auxilia perquirit, non jam ad Cantuaritas solos debellandos, sed ad totius Britanniae fines invadendos. Quorum ignaviam maledictis increpitat; quòd tot annos laborando nihil effe∣cerint; cùm praesertim Rex * 1.218 senio & languore, Principes otio, omnes divi∣tiis ac voluptatibus contabescant. Opus tantummodo esse incoepto, caetera rem ipsam expedire. Regnum post victoriam aequâ sorte dividendum, se ori∣entalibus

Anglis principari, illos verò aquilone potiri. Cujus hominis polli∣citationibus Principes Danorum arrecti, simul & memores sociorum per do∣ctrinam Pontificis sibi praereptorum, socios se infatigabiles ad quodcunque du∣cere vellet promittunt, dextras dant & accipiunt, sacramenta exigunt & porrigunt.

Itaque maturato consilio Dani & Angli, Dani relictâ statione, quam hie∣mandi* 1.219 gratiâ propter Lundoniam coeperant, cum innumerâ classe & non seg∣niter armatâ portum Sandwicum subeunt; eâ videlicet ratione, quòd illum & ad receptionem navium habilem & civitati ad quam tendebant acceperint proximum. At Edricus cum innumerâ pedestri multitudine & ipse pedes oc∣currens, excrcitum intolerabilem facit. Hostes Pontifici, Praefectus nobili∣tati, omnes Cantuariae necem intentant. Cujus rei famâ civitas Cantuario rum vehementer permota, propterea quòd neque alimentorum subsidia in ea fuissent, nec illis comparandis tempus jam idoneuth suppeteret, totas spes at∣que res suas in manus summi Sacerdotis commendant; templumque Domini quod excellentissimâ omnium populorum veneratione ibidem colitur, assiduâ supplicatione frequentat. Arbitrabantur etenim sese propter loci sanctitatem ibi tutari posse, & omnia magis fieri, quàm se violentiâ inimicorum manu in∣de evelli. Sed verus ac sempiternus Deus non est, ut Dii gentium; qui non modò peccandi impunitatem suis tribuunt cultoribus, verùm etiam variis eos∣dem observationibus atque oblectationibus ad peccandum inducunt; dum me∣tuunt indebitos sibi honores ab hominibus denegari, si non eisdem per morti∣feras voluptatum execrandarum licentias studuerint placere. Hinc adulato∣ria Comoediarum figmenta comperta. Hinc ludi Scenici instituti; & quic∣quid instituendis animabus malignissimi Daemones abinvenerunt, Dii adulteri & illiberales, qui nullam sibi culturae possunt exhibere reverentiam, si non ho∣minibus peccandi tribuerint licentiam. At Deus omnipotens & Dominus noster, ut in nullo bonorum nostrorum se indigere, ac per hoc verum se Deum esse manifestet; sic culturam exigit, ut vivendi praecepta dare non metuebat; sic vivendi praecepta dat, ut ea servantibus praemia, contemnentibus verò supplicia proponat. Quodque parum intelligentibus aequè videtur asperius, quos prae caeteris familiariùs diligit, eorum ille peccata graviùs punit. Unde cum regnum David corroborandum promisisset; de posteritate filiorum illi∣us ista subnexuit, dicens: d 1.220 Si autem dereliquerint filii ejus legem meam, & in judiciis meis non ambulaverint; si justitias meas prophanaverint, & man∣data mea non custodierint; visitabo in virgâ iniquitates eorum, & in verberi∣bus peccata eorum; misericordiam autem meam non dispergam ab eo. Ac per hoc nullo modo à bono Deo deseruntur, qui tali modo deseri vi∣dentur.

Mox universa Nobilitas, quae olim in legis violatorem vindictam exercue∣rat, universa inquam Nobilitas lachrimabili questu Pontificem circumdat; orat ut urbem exeat, vitae consulat; in vulgi morte damnum quidem esse, sed quovis modo tolerabile; illius verò vitam omnium in terrâ vitas excellere. Sentiens autem Beatus ille suasionem, tametsi piam, suâ tamen aestimatione indignam.

Longè, inquit, aliâ mihi viâ gradiendum puto; dum praete∣ritos* 1.221 mecum labores reputans, aeternam Dei retributionem cogito. Vide∣mini namque tale mihi consilium dare; ut quod in vitâ jocundius habe∣bam, pro minimo contemnam, & quod omni semper desiderio à Deo ex∣petebam, id ab eo oblatum sponte projiciam. Sed absit, ut gloriam me∣am ignominiâ commutem; ut immortalitatem, quae auctore Deo omnibus proposita est, timore mortis evadam. Quòd si qualicunque de causâ turpi vel honestâ immortalitas captari posset; esset equidem omnibus elaboran∣dum viribus, ut ad illam quomodocunque pertingere possemus. Nunc au∣tem cum tanta moriendi pro illâ honestas existat; ut laudabilior sit qui

animam suam perdere voluerit, quàm is qui eandem servare contenderit; quis non ultro se ingerat in mortem, si eum amantissimi etiam sui praepe∣dire velint à morte. Neque sceleratorum maleficia commisimus; ut ex∣hinc mortis supplicia pertimescere debeamus. An vero * 1.222 illud erit in cri∣mine, quòd eorum delectos à Paganissimis erroribus retraximus, atque ad unius veri Dei agnitionem cultumque attraximus? Sed beatum me, si tali in causâ mori contingat; pro qua ut morerentur elaboraverunt om∣nes Christi Martyres. An forte ibi offendimus, cùm gentis nostrae capti∣vos perditae libertati restituimus; & quos restituere non potuimus, in cap∣tivitate pascere non dubitavimus. Sed utinam pro tali offensâ tot in [me] mortis vulnera de••aeviant, quot in me membrorum varietates natura for∣mavit. Jam verò si inde furoris exarsit immanitas, quòd vitam illorum flagitiis ac facinoribus coopertam quotidianâ invectione reprehendebam; illius me coegit auctoritas, qui sanguinem impii de manu meâ dicit esse re∣quirendum; si eidem scelus suum non fuerit annunciatum. Quòd si alia non sunt, quae pro illorum studio in me culpari valeant; & haec ipsa talia esse noscuntur, ut sui magis dignitate Deum mihi concilient quàm indigni∣tate exacerbent; alienum prosectò à meis orationibus esse existimo, opti∣mis civibus in mortis periculo derelictis, de singulari meâ salute, quae nec salus dicenda est, cogitare. Mercenarius esse potero; si videns oves meas à lupo devorari, ipse incipiam fugam meditari. Proinde quibus Deus in∣spiravit, ut bona malaque juxta perpeti velint; hîc quae nobis praeparata sunt pariter expectent.

Postquam accepere ea homines, quibus omnia quàm mors & cruciatus cor∣poris cariora erant, citato mox concilio, diversi alius alio se transserunt; plu∣res verò placandi gratiâ Danos accedunt, rati se apud hostes tutos fore, qui infra muros civitatis tuti esse non possent. Sed è contra omnia venere: Sed me piget ista narrare. At Elphegus convocatis pauperibus populi sui, hor∣tabatur* 1.223 eos bono animo esse, Deum prae oculis habere, praeter eum qui corpus & animam in gehennâ perdere potest nihil formidare. Admonebat etiam eos humilitatis Christi ac patientiae; qui cùm Deus esset, & omnia Pater illi in munus dedisset, non solùm se de inimicis ulcisci noluit, sed & saevientem Petri* 1.224 amorem ab ultione prohibuit, gladiumque illius Malchi sanguine cruentum vaginâ recondidit. Docebat nihilominus duas esse hominum liberationes; quarum alteram publicus, alteram occultus probaret excursus: nec magno curandum opere, si ea non proveniat, quam humani favoris judicium ex∣pectat; propterea quòd illam malus quispiam participare valeat, illam verò aliam quae divini secreti scientiam fatetur, eo magis optimam atque infestis viribus appetendam, quòd ad eam nemo [nisi] bonus aspirare praevaleat. Ad* 1.225 haec proponebat constantias Martyrum, & victorias eorum, qui fidem non verbis sed tormentis ostendebant; quibus Christiana innocentia non tam ho∣nori quam supplicio quoad viverent erat. His illos sermonibus institutos ad

quaecunque tormenta persecutor impelleret, Beatus ille paratissimos reddebat. Deinde episcopali super illos benedictione effusâ, pacis communione in osculo* 1.226 sancto libatâ, dum divini epuli▪omnes participes efficeret, se illis, illos sibi, utrosque autem omnium protectori Deo commendavit.

Jamque dies aderat, primos visura tumultus. Ecce tota civitas hostili ag∣mine circumvallata omnem exeundi civibus libertatem negabat. At illi pro muris consistentes resistendi audaciam non tam ostendebant quàm simulabant. Vicesimo autem obsidionis die, exhausto quicquid ad usum vitae paraverant, mittitur à Pontifice qui Dano suggerat, ut ab incoepto desistat, populum in∣nocenter obsidionem pati, cavere ne divinae correptionis flagello pro filiorum castigatione ad tempus concesso nimis insolenter abutatur; fieri plerumque, ut quem pater haeredem vult baculo percutiat, baculum pòst in ignem proji∣ciat. Sed Angli, nam illi ad impietatem procliviores extiterant, quo ampli∣ùs cognatum populum afflictari cernebant, eò ferociores instare, vineas agere, turres extruere, arietibus murum ferire, igneas faces jacere, nihil intactum habere. Inde feralis per contiguas domos ignis conceptus horrendos crines at∣tollit,* 1.227 ac saeviente Austro per omnia loca se dilatando spargit. Cernere tibi videreris aut Romanas flammas Neronem mirari, aut Trojana incendia Aene∣am deflere. Tum verò miseranda inter cives cunctatio, utrumnam desertis murorum propugnaculis ad proprias domos convolarent. Vicit communem* 1.228 utilitatem privata affectio, filiorum dulcis recordatio, tuendae familiae innata compassio. Currunt itaque furore praecipites, animositate audáces, neque vitae memores, neque mori potentes. Rapiunt è mediis ignibus conjuges & caros liberos, hostili gladio statim feriendos. Sed illis ad cineres aedificiorum attentiùs occupatis, ecce quod dictu quoque miserabile est, effractâ urbe ex∣ercitus ingreditur; terribilis sonitus ex clamore vocum simul & ex clangore tubarum attollitur; adeò ut omnia civitatis fundamenta concuti vide∣rentur.

Quae tunc facies rerum, quàm miserabilis confusio malorum, sub nullius scientiam cadere potest, qui non ejusdem calamitatis spectator affuerit. Alii namque ferro jugulati, alii flammis consumpti, plures verò supra muros prae∣cipites dati; nonnulli, quod dicere pudet, per verenda suspensi deficiunt. Matronae, quas caeteris clariores nobilitas effecerat, dum thesauros quos non* 1.229 habebant coguntur prodere, capillis per omnes civitatis plateas distractae, ad ultimum flammis injectae moriuntur. Super omnia in minorem aetatem cru∣delitas desaevit; dum parvuli à matrum uberibus evulsi aut lanceis exciperen∣tur, aut superacto plaustro minutatim contererentur. Jam verò ea quae se∣quuntur mala prae doloris magnitudine vix enarrare valeo▪ Ecce etenim ve∣nerandus Pontifex non ferens tantam suorum depopulationem, dum fortè plangentium turba Monachorum in Ecclesiâ Salvatoris circumseptus fuisset, repente manibus tenentium se lapsus de Ecclesiâ evasit; currensque ad locum cadaveribus plenum, inter densissimos hostium cuneos se ingerit, talia gemi∣nando inclamitans.

Parcite, ait, parcite; & si viros vos esse cognoscitis, innocentem aetatem persequi definite. Non est victoria, qua lactentium perimitur innocentia; nec laudi ascribetur, quicquid in supplices bellando peragitur. Si gloriam de victoria expetitis; hanc vobis potissimum ejus jugulum praestabit, quem coelestis potestas omnibus praeesse constituit. En me, qui ut Christianum populum augerem, multo vos milite spoliavi; & qui vestrae impietatis crimina libero semper ore damnavi! En qui Captivos Patriae horrendo multatos ergastulo pavi, vestivi, redemi! Si gratuitò ma∣los esse delectat; in me praecipuè vestra ira desaeviat; quem prae omnibus tot peccandi modis vos offendisse constat.

Protinus ergo innumeris mani∣bus fortissimus Athleta carpitur; ac intercepto gutture vox loquentis praepe∣ditur; vinculis palmae innectuntur, genae unguibus dissecantur; pugnis &

calcibus latera tunduntur. Inter haec servus Dei muto simillimus, ne uno quidèm verbo dolorem prodere; sed Sancti Spiritûs consolatione roboratus, summa tantummodo labia quasi cum Deo loquens movere. Sicque ad atrium templi non tam deductus quàm impiorum manibus impulsus, jubetur novi flagitii spectator assistere; quatinus mortem ante mortem videret, nullumque mortis genus existeret, quod illum sive patientem sive suis condolentem praete∣riret. Accedunt itaque filii Diaboli ad templum filii omnipotentis Dei; cup∣pas super invicem positas inflammant; tectum exinde molientes amburere. Jam plumbi materies à facie ignis resoluta coepit introrsum defluere; cùm bea∣ta* 1.230 Monachorum plebs caput pallio cooperta, amaris lachrimis saciem rigata, in Dominum per omnia confisa egrediebatur, datura pro Salvatore quod pro omnibus ille dignatus est impendere. Ad quam ferro excipiendam trux car∣nisex occurrens mirabili atque miserabili eandem caede devastat. Quid tunc quaeso Pontificis agebatur in animo? Cùm videret totius Regni matrem mi∣serandis cineribus involutam jacere, filiorum multiplices catervas per diversas diversarum mortium strages interire; se vinculis irretitum, vulneribus affli∣ctum,* 1.231 saturatum opprobriis, destitutum solatiis. Sufficeret namque ad com∣munem regni perniciem aut sola Pontificis injuria, aut sunesta urbis excidia; ne dum utroque Anglia decore privata, [esset] nunquam deinceps ad priorem* 1.232 esset statum reformanda. Sed quicquid illud sit, quod aeterna hoc in facto sa∣pientia providerit; magnum quiddam ac praeclarum esse dinoscitur, quod tam pio tam excellenti Pontificem Martyrio decoraverit; ut alterum esset, quòd de morte filiorum doleret, & alterum quòd mortem ipse sustineret. Igitur* 1.233 ex omni numero, qui ad octo millia hominum protendebatur, quatuor solum∣modo Monasticae professionis, octingentos autem inferioris ordinis viros re∣mansisse accepimus; quos primùm beneficii gratiâ pro decimis computatos, deinde verberibus acriter exaratos, aut pecuniariâ redemptione dignos judi∣caverunt, aut servilibus mancipandos operibus secum abduxerunt. Quibus eâ solùm re Danos existimo pepercisse; ut nullis deinceps temporibus dees∣sent, qui cruentam illorum victoriam praedicare possent. Sed qui hominum malis bene utitur Deus, quod illi ad testimonium crudelitatis, hoc ille parabat ad restaurationem posteritatis.

Hactenus urbis excidia deflevimus; nunc ad deflendam Sancti viri mortem* 1.234 lachrimas reparemus. Jam populo caeso, Jam urbe flammatâ, Jam denique Christi templo violato, perscrutato, spoliato, extrahitur Sanctus, toto cor∣pore vinctus, furentis populi manibus occidendus. Cúmque ad portam sep∣tentrionis praecedentium raptu ac subsequentium pulsu traheretur; ecce ii, quos solos paulò antè ex omni civitatis ruinâ superfuisse commemoravi, pedes trabibus inserti, sub militari custodiâ tenebantur. Qui viso Pontifice, & quae erga Pontificem agebantur, indignitate malorum elatis in coelum manibus cum ingenti rugitu exclamant, Deum tantae crudelitatis inspectorem fore postulantes. Omnes enim captivi eum viderunt, & elevatâ voce fleverunt. Subsistens autem summus Sacerdos, ut fractos eorum animos oratione firma∣ret, repentè ab impellentibus se gravi per summos humeros vulnere saucia∣tur; adeo ut profluente sanguinis undâ à toto corpore humerus divisus appa∣reret. Exhorrent facinus compediti, exhorrent ipsi Dani, exhorrent qui∣cunque erant animo humani. Nec ille seciùs Deum orare, sed oculos ad coe∣lum, animos verò ad eum qui supra coelum est, infatigabiliter habere. Du∣citur itaque hostia Christi de urbe ad classem, de classe ad carcerem, de car∣cere ad judicem iniquitatis. Carcerem pronuncio, quem horror tenebrarum foedavit, quem angustia parietum foedavit, quem ranarum importunitas foe∣davit.

Ibi virum Dei menses septem duodeno milite septum servavere; rati il∣lum Ecclesiae patrimonia spoliaturum, ac pro sui liberatione iis daturum. Sed Elphegus nihil sanè ad hoc intentus, quippe cui serum videbatur, quòd* 1.235 huic mortali vitae subtractus aeternâ Dei praesentiâ frueretur. Quocirca pa∣tientissimè omnia sustinere, passiones Christi pro potestate ibidem celebrare, grata Deo contriti cordis solennia agere.

Interea coepit Ira omnipotentis Dei in homicidam populum adeò desaevire; ut parvo temporis intervallo duobus eorum millibus per diros internorum* 1.236 cruciatus prostratis, caetera quoque multitudo simili morbo percussa simile op∣periretur exitium. Commoniti autem à fideli populo, ut reos se in Chri∣stum, templum ac populum illius agnoscant, dicant, defleant, de caetero au∣tem Pontifici satisfaciant; consilium salutis differunt, opinati non tam divinâ voluntate quam fortunae instabilitate hoc illis infortunium accidisse. Praevaluit interim clades super omnes carnem, quae Pontifici intenderat mortem; & nunc denis, nunc vicenis, nunc pluribus his terribili viscerum dolore captis, tortis, absumptis, magnam subinde mortis formidinem viventibus incussit. Citato igitur consilio mox ad eum ab omnibus curritur; patratum facinus quamvis invitis lachrimis deploratur; ut ad coeli Regem supplicatio fiat obse∣cratur. Erat autem solennis ille reconciliationis dies, in quo sanctissimum corporis & sanguinis sui mysterium Salvator discipulis commendavit. Tum ille, quem paulo ante malignitas tortorum vehementer angebat, nunc eorun∣dem manibus ad publicos populi aspectus honorificè delatus, atque in sellâ gestoriâ positus, has de sacro pectore edidit voces.

Et si vestra incessabilis crudelitas nullum sibi promerendae veniae locum relinquat; nostri tamen interest officii non tam quod vos pati conveniat, quàm quod nos agere de∣ceat intueri. Habemus namque maximum hujus speculationis documen∣tum in hodierno Christi Domini facto, qui cùm suorum dignatus fuisset lavare pedes Discipulorum, non modo illum non exclusit, à quo se traden∣dum esse praescivit; immo etiam Sancto pane sanctissimis manibus libato eundem cibavit. Inde cùm ad locum comprehensionis illius ventum fuis∣set; primò omnes Pharisaicae impietatis ministros potentiae suae verbo elisit, sed consestim pro dignitate beneficii eosdem ipsos erigendo sanavit. Ita omnibus quae de illo sunt diligenti ratione consideratis, invenimus eum bo∣nitatis suae clementiam hominibus semper praerogâsse, non eorum mala fa∣cta per condignam suppliciorum poenam vindicâsse. Quodque magnae bo∣nitatis insigne est, quos quotidie mandatis coelestibus pertinaci animo videt resistere, eos in coelo sedens adhuc patitur vivere, immo humanis rebus plurimùm caeteris praestare; dum eis & clementia coeli & foecunditas terrae, filiorum gratia, famulantium clientela, pecuniae augmentum, ac subjectio arrideat inimicorum. Huc accedit quòd vobis quoque hominibus quidem, sed canino semper more viventibus, longanimem sui patientiam praetendit; quos olim furoris sui gladio peremisset si non poenitentiam quàm mortem vestram maluisset. Quapropter quùm exemplorum illius devotus cupio imitator existere; oblitus incendia civitatis, oblitus inquam quae in me acta est, praeteritae impietatis; oblitus innocentium caedis; sicut ipse pa∣trem pro suis crucifixoribus, ita ego pro meis ipsum tortoribus interpella∣bo. Afferte ergo panem, statim▪ vobis reddendum salutarem; quatinus ex hoc refecti & cupitae salutis beneficium adepti, aut solemnes Salvatori gratias reddatis, aut sceleratiores blasphemi remaneatis.

Postquam Praesul finem dicendi secit; invocato mundi auctore Christo, da∣toque omnibus pane à se benedicto, omnes de exitiali liberavit clade. Qui liberati & ab homine confortati, nihil minus praestiterunt in quo coepto con∣stiterunt. Expectato autem sacrosancto Dominicae requiei Sabbato, cùm per∣fectae salutis integritatem se recepisse nec quempiam ex omni populo per to∣tum

triduum obiisse conspicerent; legant Principes legionum quatuor, qui* 1.237 Pontifice adito primò quidem pro impenso beneficio gratias exhibeant, deinde hujus conditionis alloquium proponant; ut si vitâ ac libertate velit potiri, sexaginta argenti talenta persolvat, singulis talentis quinquaginta librarum pondere appensis. Praeter haec spondeat se suasurum Regi; ut quoniam im∣possibile sit absque grandi pecuniâ Anglos Danis conciliari, ducenta supe∣rioris ponderis talenta solvantur: Sicque foedus inter utrosque populos fir∣mum constituatur. Quo ille accepto nuncio, tale fertur responsum dedisse.

Legatio, inquit, legitima non est; cùm id petitur, quod petenti jure dene∣gari potest. Jure autem denegari potest, quod ratione haberi non potest. Ratione verò haberi non potest, quod aut ignis devoravit aut praedo aspor∣tavit. Quòd si ad explendam animi vestri dominatricem cupiditatem eâ vos ratione ducimini; ut existmetis me aut Ecclesiasticas possessiones ex∣poliaturum, aut contra Patriae decus Regi suasurum; fallimini, propterea quòd Christiani hominis non sit Christianorum carnes Paganis dentibus conterendas dare. Ego equidem id faciam; si quod paupertas ad vitam paraverat, vestris hoc morsibus abutendum tradam.

Accedentes autem ii, quorum gratiâ familiariùs utebatur, rogabant eum* 1.238 mitiùs loqui, sigillo suo scripturam firmari, quae ad depraedandas Ecclesiae reli∣quias circumquaque mitteretur; quatinus redemptionis pretium exinde con∣sequeretur. At ille, qui semper erat Pater pauperum & invictus Patriae de∣fensor, indignè ferens eos indigna locutos, ita respondit.

Si istud mihi flagitium persuadere potueritis; quicquid usquam flagitii est persuadere potueritis. Sed satius est per virtutem emori, quàm tali modo vitam mer∣cari. Quid namque indignius dici potest, quàm ut Elphegus in ultimâ aetate crudelis esse discat, quem clementiae ac mansuetudinis virtus ab ipsis infantiae cunabulis decorabat? Aut quam mercedis gratiam ab aequissimo omnium remuneratore Deo sperabo; si quae fidelium operâ ad honorem Ecclesiae parta sunt, haec meo opere distracta perierint? Excidi•••• animis, quàm laudabili ratione Beatissimus Martyr Laurentius thesauros Ecclesiae* 1.239 absconderit, ne illos violenta manus inveniret persecutoris. Quid quod eosdem tam liberali diligentiâ pauperibus distribuit? Quòd si ille quos acceperat laudabiliter thesauros occuluit; ego quos non accepi crudeliter exquiram, crudeliùs prodam? Et si ille quod non habebant egentibus da∣bat; ego quae habent eisdem diripiam? Nisi fortè mi••ius sit quod suum est pauperibus auferre, quàm quod nostrum est non largiri. Videte ergo, quàm id impiè dixeritis, quod sobriè vos dixisse putabatis.

Haec ille, nec ad haec illi.

Sed postquam in castris audita fuissent, quae ipse dixisset; tum quidem om∣ne furoris sui venenum spirare, clamorem dentium stridore mixtum attollere, & quid de viro statuendum foret malignâ mente tractare. Nihil ergo prior fames, nihil catenae, nihil militaris custodia valuere. Nova omnia cuduntur, & ea multiplicatis tortoribus cumulantur. Eratque miserabilis rerum condi∣tio, & quam non solum muta animalia, verùm etiam ligna & lapides expave∣scerent; dum qua die universa mundi elementa de resurrectione Conditoris laetabantur, eâ ipse inauditis tormentorum quaestionibus puniretur. Sed ille* 1.240 propter spem, quam habebat in Domino, omnibus his malis quasi epulis de∣lectabatur.

Exarsit itaque malignus furor impii Draconis; crediditque se diro invidiae mucrone perire, si suis artibus victus non cederet, quem suorum militum tor∣mentis vincere non posset. Tegit ergo argumentum furoris velamine pieta∣tis; fraude conatur elidere, quem terroris magnitudine non potuit su∣perare. Fit virtus specie, non veritate: Angelus ore, non operatione.

Quintâ igitur Paschalis Festi luce peractâ, aggreditur filium lucis auctor te∣nebrarum;* 1.241 mentitur se de supernis sedibus destinatum, quatinus levi vigiles somno demulceat; illum verò ad communem gentis salutem de squalore carceris educat. Nec vererentur ignavi militis vocabulo notari; cùm neque Petro esset sublimior, nec Paulo esset robustior; quorum alterum sporta con∣texit, alterum verò carcerali stridore gravatum Angelus absolvit. Christi quoque venerandos teneret pedes, qui ut lapidantium se manus effugeret, de templo exivit, ac fugiendi licentiam evangelico praecepto suis mandavit. His ille sermonibus veluti unguentis delibutus, carcerem egreditur▪ illum sequens praevium itineris, qui filium Dei in deserto temptare praesumpsit. Plurimis autem aquarum alluvionibus per obscuras noctis umbras transvada∣tis, is qui ore Luciferum agebat, repentè disparuit. Tum Sanctus pestiferi ductoris machinas intelligens, ex imo pectoris dolorem anhelat; mediisque se paludibus injectans, cum maximo fletu Salvatorem implorat.

O vitae* 1.242 dator, O stirpis Adam unice moderator, cur senem me tua gratia destituit, quem in floridâ aetate nunquam destituere suevit? Tamdiu misericordi∣ter servatum in extremo vitae pateris perire abjectum? O totum quod cu∣pio, totum quod frui desidero, quid juvat in praelio longum diem victo∣rem fuisse, si peracto die praedam victus victorem abripiet? Aut quae laus natandi perito, si medium pelagi naufragus evasit, ad littus verò invisae mortis naufragium sustinuit? Quoties te in hujus vitae naufragio Salvato∣rem inveni? Experiar nunc quaeso consolatorem in hac Daemonis illusione, adjutorem in opportunitatibus, in tribulatione. Adjutorem inquam in tribulatione experiar te consolatorem, experiar te consolatorem in hâc Dae∣monis illusione. Carcer à tergo, a fronte flumen, tenebrae in girum, au∣ctor earum juxta. Elphegus omnibus his criminibus inclusus, Tibi soli derelictus est pauper:

pupillo tu eris adjutor.

Talia vir ille non clarus Pontificio, sed vilis opprobrio, gemebundâ voce commemorans, divinis auribus opplorare non desivit. Sed is qui in mediis tenebris creavit columnam lucis, ut in invio haereditas ipsius viam inveniret; dignatus est erranti viam ostendere, qua loco unde discesserat inclytus bella∣tor redderetur, & coronam coelitus sibi promissam sine aliquo obstaculo reci∣pere* 1.243 mereretur. Mox igitur cum surgente diei aurorâ apparuit vera verae lu∣cis aurora. Juvenis aureo splendore amictus, divini signaculi vexilla praefe∣rens, itaque viro alloquium persolvens.

Quò te, ait, tui distrahunt pedes? Quò impetus fugae? Quò ductoris invidia? Siccine iter ad coronam, fu∣giendo certaminis luctam? Aut potest bravio palmae fulgescere, qui cur∣rendi metas in stadio noluerit perficere? Cui cùm retulisset Sacerdos, non se fugere,

Sed divini nuncii paruisse imperio;

Non hoc, ait, imperium fuit divinitatis, sed diabolicae malignitatis commentum; nec tam te ille de carcere educere, quàm extra carcerem voluit seducere. Urget namque illum & praeteritae vitae tuae pia operatio, & in tantis tribulationibus praesens semper tibi Sancti Spiritûs consolatio; cujus praesentia hominibus donat constantiam, constantia victoriam, victoria gloriam; & eâ re maluit om∣nia temptare, quàm à te confusus abire. Redi ergo ad locum, amice, co∣ronae* 1.244 coelitus deputatum;

sciturus quòd te die crastino Pater honorabit in coelo honore illo maximo, ut in aeternum sis cum ejus filio. Elphegus igitur ad locum certaminis ab Angelo revocatus, laetus expectabat horam, qua à Deo perciperet Coronam.

Sed cùm prope fuisset, ut terrificum antrum intrare debuisset, comprehen∣sus à turbulentâ carnificum turbâ, plagis afficitur maximis▪ insuper cerebro capitis violato semianimis ergastulo includitur. Ubi accenso foco, & quicquid ••oetidissimum fumum vel generaret vel generatum nutriret, per singulas diei

horas injecto, relicto illo intrinsecus, quem talibus poenis cruciandum putâ∣runt. Sed Dei agonista memor eorum, quae pro se filius Dei perpessus fuisset, pro minimo habuit quicquid ipse pro illo sustinere potuisset. Plerâque igitur sequentis noctis parte exactâ, cùm illucescente Octavarum Sabbato aeternum viro Sabbatum praepararetur in coelo, coepit terrifica domus coelestis gratiae participium suscipere, aeternae vitae odoramina spirare, hymnos mellifluis San∣ctorum vocibus modulatos personare. Quos Beatus ille in magnâ cordis laeti∣tia* 1.245 intuitus, Dunstanum quondam Archiepiscopum vultu ac veste gloriosum conspicit assistentem, protensis ad illum manibus ita dicentem.

Ad te aeter∣ni Regis invictissime miles, ad te nostro honorandum obsequio, venimus, missi ab illo, qui tibi & victoriam praestitit de inimico, & sempiternam co∣ronam praeparavit in coelo. En quorum collegio post mortem carnis in perpe∣tuum frueris? Cives Jerusalem coelestis, ac domestici Dei, si ea quae de∣sunt passionum Christi in carne tuâ patienter suppleveris. Vidimus nam∣que multiplices urbis labores, templi incendia, filiorum necem, tua cum vinculis opprobria, & post impensa beneficia duplicata tormenta. Quod ergo reliquum est, deitatis potentiâ vallatus, libens excipe; sciens non esse condignas hujus temporis passiones ad superventuram gloriam, quae reve∣labitur in te. Unus namque & hodiernus dies ad supplicium, sed jugis ac sempiternus erit ad praemium.

Inter haec laxantur nodi vinculorum, strin∣guntur hiantia vulnerum; & absolutâ ad integrum omni corporis plagâ Elphegus & psallens cum psallentibus, exultans cum exultantibus incedit.* 1.246

Pavefacti rerum magnitudine custodes nunciant iis, qui in extremo agmine curabant locum tremendo quondam horrore damnatum, nunc Deorum excu∣biis magnifice delectari. Qui celeri cursu turmatim ruentes, procumbunt innixi parietibus, praesentem Dei virtutem cernere volentes. Sed eâdem ci∣tius dictu percussi resiliunt. Quod simul atque Principes exercitûs accepissent, socios videlicet à se catervatim defluere, atque ad hominem Dei certatim con∣fluere; statim in illum mortis sententiam promulgant, ne illo diutius viven∣te* 1.247 contra invicem armati procedant, graviúsque à se quàm ab exteris gentibus occisi depereant. Proinde mifsâ armatorum manu non parvâ, Elphegus de loco horroris ducitur ad concilium furoris, de domo foeditatis ad judicium va∣nitatis. Et quoniam pedes illius diuturnâ religatione olim noverant fuisse exesos; ad maturandam flagitii immanitatem hanc viro exhibuere humanita∣tem, ut eum jumento imponerent, & ita ad synagogam Sathanae pertraherent. Planctus ingens fidelium luctu & lachrimis divinum equitem prosequentium. Quorum ille medius spectaculum factus angelis & hominibus, orat ne sibi ad∣versùs mundi principem praelianti impedimento fiant; sed magis orationum suarum auxilia praetendant. Jam tibi in mentem veniret filius Dei aut vili asello residens, aut crucem humeris ferens, plangentium mulierum miseran∣dae lachrimae, insultantes Pharisaei & milites crucifigentes. Cúmque adhuc spatio volitantis sagittae procul fuisset; vasto murmure omne Concilium ista infremuit. Episcope, aurum, aut hodie mundo eris spectaculum. At ille* 1.248 suorum manibus reverenter exceptus, primò quidem prae lassitudine paulu∣lum siluit. Deinde postquam accepto flatu respirâsset, ita respondit.

Au∣rum vobis divinae sapientiae propono; ut relictâ vanitate quam diligitis, ad unum vivum verum aeternumque Deum studia convertatis. Quòd si con∣silium Dei per me annunciatum vobis obstinatâ mente spreveritis; pejori profectò quàm Sodoma morte peribitis, nec in hac terrâ in perpetuum radicabitis.

Tum verò Satellites Diaboli venenato spiritu crudelitatem spumantes, nec jam pondus verborum illius ferre potentes, impetu acerrimorum leonum è se∣dibus prosiliunt, aversis securibus virum dejiciunt. Deinde alii atque alii eum lapidibus obruunt. Jamque ad ingressum vitae erat; cùm memor Chri∣sti

Domini pro omnium salute in cruce pendentis dextrum genu sinistrum verò* 1.249 pedem telluri impressit: Hanc cùm pro se tum pro iis, qui se infatigabiliter fatigabant, orationem assumens.

Altissimi Patris unigenite fili Domine Jesu, qui per uterum intactae virginis venisti in hunc mundum peccatores salvos facere; Et me in pace suscipe, & istis miserere.

Ac prolapsus in terram, iterumque resurgens, Denuò sic ait:

Pastor bone, Pastor singu laris, filios Ecclesiae, quam tibi moriens commendo, tuere.

Accurrens autem quidam, quem & ipsum de sacro fonte susceperat, cùm videret virum in confinio mortis diutiùs laborantem, impiâ pietate motus, securim capiti illius infixit. Qui statim in aeternâ pace requiescens, victorem spiritum ••um triumpho dirigit ad coelum. Quis unquam post eos, qui primi omnium Do∣minici gregis ductores fuerunt, aut hoc homine innocentiùs vixit, aut vitam mansuetiùs finivit? Aut quorum merita ita fuere similia, ut hujus nostri bellatoris & Stephani Protomartyris? Nisi quòd ille divina potuit mysteria conficere, huic verò licuit offerre. Ambo namque erogandis Ecclesiae stipen∣diis gnari, ambo ad correptionem malorum vehementissimi, in mortis gene∣re pares, in dilectione inimicorum oequales. Sed ecce lapides Sanctuarii per transeuntium pedibus quondam conculcati, nunc summo angulari lapidi Chri∣sto sunt conjuncti; qui illos quamvis è diverso venientes, unum in se, amore, voluntate, beatitudine, aeternitate facit.

At Principes Danorum cupientes & suum facinus & Elphegi gloriam ob* 1.250 scurare, coacti in unum statuunt corpus illius Martyris flumine immergi; rati sceleris enormitatem eo faciliùs contegi posse, quò ejus ab hominibus memo∣ria tolleretur. Verùm quod Danus ad contumeliam, Christus Elphego pa∣ravit ad gloriam. Protinus namque omnis populi multitudo, quae illo docen te errorem abjecerat, armata procedit, malens cum defuncto pariter occum bere, quàm illud corpus, cujus ministerio sanctificationis susceperat mysteri∣um, flumineae voragini absorbendum tradere. Ita vas illud magnificum, in quo dum viveret Spiritus Sanctus multipliciter operabatur, ab uno ac diverso populo servatum, nec mergebatur nec sepeliebatur. Sole autem vergente ad occasum utriusque partis Senatores conveniunt; ut tantae contentionis litem suis rationibus determinent. Factaque est uno omnium assensu ista Concilii deliberatio; ut in commune omnes Sanctum deposcant, quatinus si quid va∣leat, in hoc ambiguo potentiae suae virtutem ostendat. Cúmque in hoc quae∣stio terminum inveniret; ut virtutis genus inimici Dani eligere debuissent:

Ecce, inquiunt, remus de ramo fraxini excisus succo & cortice omnimodis* 1.251 nudatus. Si hunc ejus sanguine litum matutina lux virentem inveniret; Justum nos & Sanctum occidisse constabit; & quo illum honore sepeliatis, penès vos erit. Sin verò in pristinâ lignum ariditate permanscrit; errâsse vos in ejus amore dicemus, nostri autem arbitrii erit quid de ejus cadavere statuere velimus.

Placuit itaque omnibus statuti conditio: conditionem sequitur facti approbatio. Ut igitur constaret omnibus, quòd post mortem viveret Elphegus; contra ordinem naturae aridum lignum sub unius noctis tempore coepit frondere. Quod serò Dani telluri fixerunt, & manè surgentes florere viderunt. Nihil ergo contradictionis ulteriùs habentes Dani certatim in amplexus defuncti ruere, crebra oscula figere, cervices supponere, lachrimis prorsus & ejulatibus omnia complere. Sublatum ergo coeleste margaritum bajulantium humeris inimicorum ad arborem ejus triumpho insignem defer∣tur; comitantibus innumeris signorum prodigiis potenti virtute coelitus o∣stensis. Denique mox salus languidis innovatur, caecis lumen clarè perfundi∣tur, audiendi munus surdis tribuitur, linguae organum mutus recipit, compo∣sito gradu loripes incedit. Ibi orationis super illum domo fabricatâ plerique Danorum Magnates ex aquâ & Spiritu in eâdem regenerati, ad gremium San∣ctae matris Ecclesiae convolârunt.

At ubi rumor paratae crudelitatis Lundoniam volâsset, virtus quoque sig∣norum linguas omnium in praeconia martyris solvisset; interpositâ fide Danos jam pro novâ religione mitiores effectos adeunt, multâ pecuniae summâ ac diversis pactionibus id agentes, ut sanctissimi corporis possessores fieri mere∣rentur. Quorum importunitati vix illis adquiescentibus, suscipiunt * 1.252 Lundani thesaurum omni auro pretiosiorem, commeantibus ad portam urbis non mi∣nùs duodecim millibus Danis & Anglis, & perpetratum facinus amaris lachri∣mis deplorantibus. Inde cum ineffabili totius civitatis tripudio susceptus, ad Ecclesiam Sancti Pauli Doctoris Gentium advectus, in eâdem conclamatus, honoratus, collocatus est. In qua Basilicâ plurimis annis in plurimâ virtutum claritate perfectis, cùm pacis tempora redirent, à magnifico Rege Cuntone toto adhuc corpore levatus, atque ad Ecclesiam Patriarchatûs sui, quam vi∣vens semper amore coluerat, virtute corroboraverat, pro qua etiam & qua∣cum mortem sustinuerat, translatus est. Caeterùm autem quicunque Dano∣rum post mirificum illud virentis arboris miraculum ad veram catholicamque fidem converti nolebat, horrendo statim flagello correptus acerbâ morte inte∣ribat. Possem equidem dicere, qui Daemonicâ vexatione lacerati, qui can∣cri ulcere percussi, qui pelago absorpti, qui manu propriá intersecti. Et quod plus mireris, si quis illorum aliquas vestimentorum ejus particulas usurpâsset; nocturnae visionis imagine territus nolens easdem reddebat, reddens expirabat. O fidele veritatis testimonium ad comprobanda viri merita declaratum; dum ad ejus exequias & fideles aegri mirabiliter sanabantur, & infideles sani terrì∣biliter vexabantur. Haec inquam dicere possem, si lectoribus meis fastidio esse non timerem.

Sed jam ista omnipotenti Domino, qui facit mirabilia solus, commendan∣tes, narrationis cursum ad orationis effectum vertamus. Magni Regis mag∣ne miles Elphege, qui lavisti stolam tuam magni Dei cruore, filiorum ad te clamantium preces admitte; & quos honorâsti tuâ sanctâ passione, subleva piâ intercessione. Auxilio divino fortis superâsti Principem mortis; nos Pa∣ter adversùs illum robora, atque ut vincamus adjuva. Misertus lapidantium, miserere supplicantium; nec plus obtineat furentium commotio, quam dili∣gentium devotio. Portas mortis & inferni nesciant tui servuli; sed portas Pa∣radisi resera potestate tibi à Salvatore traditâ: Qui cum aeterno patre & am∣borum coaeterno Spiritu vivit & regnat, unus, solus & verus Deus per infi∣nita saecula saeculorum. Amen.

Explicit Vita & Passio Sancti Patroni nostri Elphegi Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopi & Mar∣tyris gloriosi.

OSBERNI Historia de Translatione Corporis S. ELPHEGI ARCHIEPISCOPI CANTUARIENSIS, à LUNDONIA ad CANTUARIAM.

Incipit de Translatione Sancti Patroni nostri ELPHEGI Cantuariensis Ecclesiae Archiepiscopi & Martyris gloriosi.

QUia venerandam Beati Martyris Elphegi Passionem literalibus quondam monumentis applicavimus; placuit etiam voluntati il∣lorum gratiam praestare, qui quemadmodum sacratissimum cor∣pus ejus de Lundoniâ Cantuariam translatum sit, ardentissimâ cu∣piunt devotione agnoscere. Et quidem quòd translatum sit, in fine Passionis illius breviter attigimus; sed modum Translationis minimè exposuimus. Eum ergo nunc exponemus. Anno igitur ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi Millesimo duodecimo, indictione decimâ, advesperante Sabbato Pas∣chalis Ebdomadae, & inchoante Dominicâ die octavarum Paschae, tertio deci∣mo Kalendas Maii, gloriosissimus urbis Cantuariae Pontifex Elphegus glorio∣sissimâ pro omnibus simul & cum omnibus sibi à Deo creditis passione occum∣bens, immarcescibilem aeternae gloriae coronam suscepit, Anno Patriarchatûs septimo, * 1.253 Nativitatis autem ejus quinquagesimo nono. Cujus venerabile corpus sive gratiâ seu pretio à fideli populo receptum, de loco Martyrii ejus ad urbem Lundoniam delatum & in Ecclesiâ Beati Pauli Apostoli cum innu∣meris coruscantis gratiae prodigiis ést humatum. Mox denique salus langui∣dis innovatur, caecis lumen clarè perfunditur, audiendi munus surdis tribui∣tur, recto gressu claudi incedunt, omnibusque fideliter petentibus divina promptissimè beneficia perveniunt. Sed illos, qui mortis ipsius auctores ex∣titerant, non sine terribili vindictâ vindex Dei ira transire sinebat.

Ut enim pauca de pluribus prolixa breviter attingam; propono Ducem* 1.254 Haconem proprio se mucrone transverberantem; vatem, Matheseos discipli∣nis intentum, gutturi suo stilum infigentem; Presbyterum collariam Marty∣ris crucem pertinaciter abscondentem, ejusdem Martyris manibus occisum; aliumque ejusdem ordinis virum sandalia illius temerè portantem, à Daemone invasum, & quousque de pedibus suis traherentur, coram omni Lundanae civi∣tatis populo dirissimè vexatum. Ex quibus rebus tam vehemens cunctos Da∣norum Principes formido invasit; ut vix eos terra teneret, sed marinis se tem∣pestatibus dantes existimabant in pelago Martyris iram effugere posse, quos ab ejus irâ tellus tueri non posset. Sed mox ut in altum spumantibus remis edu∣ctum fuisset; centum sexaginta naves adversis ventorum flatibus actae in pro∣fundo maris summersae sunt. Quadraginta verò itemque viginti quinque ad exteras atque ignotas regiones appulsae▪ & quasi quae insidiarum gratiâ venis∣sent, ab eisdem miserabiliter interemptae. Remansit tamen in Angliâ male audax Princeps malorum Thyrkyllus, pauco tempore praedo futurus, sed in aeternum damnati spirit••s praeda mansurus. Nam parvo tempore evoluto, venit Princeps Danorum * 1.255 Cnut cum multo navigio in terram Anglorum; diffidensque ab illo propter quasdam res malè ac perfidè actas, quicquid resi∣duum infandi populi esse poterat, sicut tabulae stilo deleri solent, delevit; ip∣sumque Ducem sex tantummodo navibus munitum in Danamarcam fugavit. Qui cùm ad terram evasisset; suspectus Danorum Principibus, ne intestina bella moliretur, statim per cuncta Regionis illius loca agitatus, ad ultimum ab ignobili vulgo occisus, ferisque & avibus est miserabiliter projectus. Sic ergo de terrâ & mari sublati sunt, qui virum Sanctum & cum honore nomi∣nandum Elphegum Archiepiscopum occiderunt.

At Princeps Danorum Cnut, cùm videret populum suum ab exercitu An∣glorum sine intermissione dirissimè caedi, & jam ferè propter rerum difficul∣tatem ad deditionem se compelli; accersitis omnibus, qui ad se confugerant, sapientioribus Anglis, consuluit eos, quid causae esset, quòd tot sibi adversa contigissent. Qui omnes uno ore respondentes dixerunt: Prophetia est ve∣nerandi Martyris Elphegi; qui cùm à patribus tuis crudeli interrogatione cir∣cumventus fuisset, praedixit iis, quòd in regno Anglorum perpetuò non essent radicaturi, sed pejori quàm Sodoma morte perituri. Nunc ergo si vis illum tuis temporibus placabilem facere; hujus te pollicitationis foedere apud illum constringe; ut cùm foelix rerum fuerit successio, venerabiles corporis illius Reliquias de loco, in quo conditae sunt, tollas, atque ad sedem Patriarchatûs sui servato more antiquorum transferre studeas. Assensit itaque Princeps se∣natorum [consilio; consilium sequitur] divinae propitiationis declaratio. Non post multos etenim dies Cnut pacem obtinuit, post pacem regni dimidi∣um, post dimidium totum. Cúmque ab omni bellorum tumultu requies un∣dique data fuisset; recordatus quid Beato Elphego quondam promisisset, di∣rectâ legatione vocavit Egelnothum Archiepiscopum, qui tunc temporis sum∣mum in sanctâ Dorobernensi Ecclesiâ gerebat sacerdotium: Vir sanctus & bonus, & Regi propterea quòd illum sancto Crismáte livisset valde acceptus. Qui Sabbato vigiliarum Pentecostes Lundoniam adveniens, mandavit Regi in

balneas fortè descendenti se adesse, & quid ipse velit statuere in Ecclesiâ Beati Pauli Apostoli expectare. Quo ille excepto, sine morâ de lavacro surgit, chla∣myde solummodo nudum corpus obtegit, simplices pedibus subtalares inducit, sicque ad Praesulem impigro gradu tendit; mandans omnibus familiae suae mi∣litibus, quos linguâ Danorum Huscarles vocant, ut eorum alii per extremas civitatis portas seditiones concitent, alii pontem & ripas fluminis armati obsi∣dant, ne exeuntes eos cum corpore Sancti Lundanus populus praepedire valeat.

Ingressus ergo Rex Ecclesiam, amplexatur Archiepiscopum, osculans il∣lum; statimque obseratis foribus laetabundâ simul ac tremebundâ voce ait: Ecce dies, quem fecit Dominus, ut in eâ transferatur thesaurus reliquiarum Domini Elphegi de domo hospitii ad domum Patriarchatûs sui. Ad quod di∣ctum tremefactus super quàm dici potest Sacerdos, non enim sciebat cujus rei gratiâ à Rege vocatus fuisset, in magni animi angustiâ dixit.

Non tibi imputet Omnipotens Deus, Domine mi Rex, quòd hoc facere voluisti, & non indicâsti mihi consilium animi tui, quatinus instructior ac per omnia paratior advenirem; ne in medio civitatis hujus tam magnae peremptus oc∣cumberem. Aut si placuit rem tam difficilem incipere; cur saltem non adduxisti viros, qui hujus operis possent ministri existere; cùm lapis ad monumenti ostium positus tanti ponderis existat, ut vix à multis boum pa∣ribus valeat moveri, nedum à duobus, qui soli praesentes assunt, debeat Monachis revolvi. Inepta est ista consideratio. Aliud tempus & aliae vi∣res considerandae sunt. Cui Rex in Domino plurimùm confortatus, ait: In hoc, Pater Sancte, maximè apparebit, quòd nobiscum Beatus ille volet transire; si quod impossibile hominibus est, ipse suâ virtute fecerit esse pos∣sibile. Semper enim difficultas miraculum gignere consuevit. Vestra i∣gitur sanctitas Deo se in oratione prosternat; Monachi ad aperiendum se∣pulchri ostium fidenter accedant. Ego valvarum januis ostiarius incum∣bam.

Itaque petitâ atque acceptâ benedictione Pontificis, Monachi, quorum alter Godricus ejusdem martyris quondam discipulus ac post aliquot annos Cantuariae Ecclesiae Decanus, à quo haec omnia, quae narramus, dili∣genter perquisita accepimus; Alter vero Alfwardus cognomento Longus vo∣cabatur, cui datum est magno quondam adhaelisse Dunstano. Hi ergo ac∣ceptâ benedictione arripiunt ferreum, quod è regione stabat, candelabrum; molientes effractionem superioris structurae murali opere firmissimè agglutina∣tae. Atque ut illi asseruerunt, qui testem assertionis suae Deum invocaverunt, vix leviter manus Monachi admoverant, cùm minores lapides caementum & quicquid operis desuper eminebat, quasi arborum folia sub primâ hyeme agita∣ta, cadebant. Cúmque ventum suisset ad lapidem patentis monumenti oper∣torium; flexis genibus solo procumbunt, subpositis humeris eundem impel∣lunt, moxque in alteram facili motu partem avellunt. Quod revera supra quàm credibile est admirabile; cùm sicut praediximus, quem multa boum paria non traherent, eum bini tantummodo Monachi levi impulsu lapidem re∣volverent. Accurrunt itaque admiratione perterriti Rex & Archiepiscopus, lachrimantibus oculis introrsum aspiciunt, vident organum quondam Spiri∣tûs Sancti incorruptum jacere, nec quippiam putris in toto corpore laesionis inesse. Et computantes annorum seriem, comperiunt illum * 1.256 annum esse de∣cimum, ex quo idem Sanctus illic conditus fuerat. Exclamat itaque Rex for∣titer

prae gaudio, talesque permixtas lachrimis preces effundit.

Pater, in∣quit, Sanctissime, super omne delectamentum suavissime, Pater Beatissime, super omnes mundi thesauros pretiosissime, hujus peccatoris miserere; nec mihi obsistat vel prima indignitas, vel parentum meorum in te contra ju∣stum & bonum expleta crudelitas. Ego te potentissimum aeterni Regis fa∣teor amicum; ac deinceps quoad vivam, meum constituam Advocatum. Salva me, salva omnes tu aeternâ salvatione salvate; & nobiscum magnam filiis tuis facturus laetitiam proficisci dignare.

Accedens autem propiùs summus Dei Sacerdos, ut suis manibus vene∣randum corpus tractaret ac levaret, aestuabat animo, nusquam tabulam reperiens cui suppositum ad navim deferri valeret. Cúmque in magnâ desperatione dubius staret; animadvertit ligneam corpori tabulam sub∣stratam, ita ad mensuram corporis per longum & latum extensam; quasi ad hoc solum▪ primi eam conditores supposuissent; ut inde aliquando sine aliqua difficultate intacto corpore idem Sanctus levari debuisset. Laeti ergo ac praeter spem hilares effecti, accipiunt lintheum, quod ad obse∣quium Pontificis minister Godricus secum detulerat; & in illo sacrosan∣ctos artus subjacente ligno pariter involvunt. Sed cum aliqua pars corporis adhuc discooperta remaneret; cucurrit praefatus Monachus ad Altare Sancti Pauli Apostoli, rapiensque sindonem desuper jacentem, dimidiam pro sindone auri libram reposuit; rapidoque cursu ad obvolvendum quod residuum erat rediit. Tum levato in humeris Monachorum pretioso pretiosi corporis the∣sauro, descendunt angusto itinere per viam, quae ducit ad flumen Tamisium, prosequentibus illos Rege & Archiepiscopo, utroque illorum totâ animi vigi∣lantiâ ad Deum intento. Jamque ad flumen appropinquare coeperunt; cùm ecce Regia navis aureis rostrata Draconibus, armigeris repleta militibus, ve∣nienti Martyri obvia offertur. Quam citius dictu Rex insiliens, expansis bra∣chiis Martyrem suscepit, deinde protensâ dexterâ Pontificem induxit. Mox remotâ à littore navi sedebat Rex, gubernaculum tenens, Navim ad ripam flu∣minis contrariam dirigens. Videres ergo magnam Dei potentiam obsequio Martyris favere. Dum hinc pontem & totas fluminis ripas loricatis stratas militibus conspiceres; illinc per extremas urbis portas simulatorias seditiones excitatas audires; attenderes Regem navem regentem, remigem nobilem re∣mos trahentem, orantem Archiepiscopum, & sanctos Monachos obsequium praestantes. Inde confestim apprehensâ tellure, primus de navi Rex egreditur, acceptum corpus vehiculo imponit. Post haec validâ cum manu militum prae∣mittit. Ipse verò cum Archiepiscopo in ultimo pontis margine sedebat; quo∣usque ii qui praecesserant ab urbe longiùs remoti existerent. Timebat nam∣que civium irruptiones. Deinde surgens & liberalibus jocis Archiepiscopo alludens.

Liberatus es, inquit, & meo munere de periculo mortis, de qua te liberari non posse arbitrabaris. Jam securus ad Sanctum proficiscere; atque ut nostris saveat temporibus, humiliter deprecare. Ego vobiscum pariter irem; si magnis, ut nosti, regni negotiis occupatus non essem▪ Regina cum filio meo Hardecnut Cantiam incolit; illi ut vobis cum totâ nobilitate occurrat mandabo.

Divisus ergo à Rege Archiepiscopus cum ingenti Huscarlium turbâ praece∣dentes subsequitur. Cúmque jam ita propè fuisset; ut à praecedentibus ocu∣losque semper post tergum deflectentibus, pulvis in coelum elatus videri potu∣isset; suspicati iidem ipsi, qui praecedebant, Cives de civitate egressos, maturè cum paucis Monachos ministros & Martyrem praemittunt. Ipsi autem ad vi∣cum Plumstede venientes, obsident angusta loca, tribus turmis tria praedia in∣stituentes, animum pro amore Beati Martyris mori paratum habentes. Sed viso cominus Crucis vexillo, agnoscunt socios quos timebant adversarios; & majus quàm putaverunt gaudium invenerunt. Sic ergo gradientibus illis, & eâdem nocte in villâ quae dicitur Earthea manentibus, occurrit infinita Cantiae

multitudo, equitibus permixti pedites, mulieres viris, senibus adolescentes; singuli per turmas suas choros ducentes, cytharas percutientes, & quasi arcam soederis Domini in jubilo deducentes. Credas non aliter filios Israel conc••ne∣re, vel cùm eos Propheta Dei Moyses de medio Rubri maris siccis pedibus e duxisset, vel cùm arcam Domini de medio Aminadab in civitatem suam Rex David transserret.

At cives Cantuarini, cùm audissent, quòd Pater vitae & socius mortis eo∣rum advenisset, sicut Jacob propter Joseph de gravi somno quasi excitati, & prae gaudio in lachrimas resoluti, obviàm prosiliunt; laetantes, quòd illum possent iterum videre, cujus beneficia tam in vitâ quam in morte parentes sui multiplicia sensere. Super omnes homines majorem Monachi Ecclesiae Chri∣sti laetitiam gerebant; dum solenni ritu Templum ornarent, levitica ac sacer∣dotalia vestimenta induerent. Hi crebris motibus crepitantia tintinnabula di∣ducerent; illi lucernas, Evangelia, gemmatas in manibus cruces gestarent; & canoris vocibus ultra longa civitatis pomoeria obvii procederent. Inde cum ineffabili totius Cantuarinae urbis tripudio susceptus, ad Ecclesiam non Docto∣ris Gentium sicut olim, sed Salvatoris omnium, quam vivens semper amore coluerat, virtute corroboraverat, pro qua etiam & quacum mortem sustinue∣rat, translatus in eâdem non quasi noviter conclamatus, sed quasi cum Deo in perpetuum vivens honoratus, collocatus est.

Cumque tertius illucesceret dies; Regina Emma cum omni, quae secum aderat, Nobilitate advenit; oblatisque muneribus in diversis cararum rerum speciebus, benedixit Deo viventi, qui ad honorem & gloriam nominis sui in tantâ magnificentiâ illum reduxit, quem ad ejus blasphemiam cum tanto op∣probrio inimicus abduxit. Atque ut aliquam filiis idem sacratissimus Pater gratiae suae micam ostenderet: Post septem dies muto cuidam reddit loquelam, Alium post paulum ferro vinctum confracto ferro reddit solutum.

Haec * 1.257 sunt gaudia festivitatis hodiernae, ista solennitas diei; Quae idcirco statuta est singulis annis in Ecclesiâ Salvatoris Cantuariae in Comitatu Cantua∣riensi, sexto Idus Junii celebrari; ut nullâ valeat oblivione deleri; quemad∣modum Beatus Martyr Elphegus de alieno ad sua dignatus fuerit transferri. Et quamvis diem Passionis illius cum omnibus in commune celebramus; diem tamen Translationis illius prae omnibus celebrare debemus. In illo namque unam ac simplicem laetandi causam habuimus: In isto autem duplicis laetitiae dona suscepimus. Ibi illum in coelum sublatum praedicamus; Hîc illum & in coelo coronatum & in terrâ nobis à Deo datum. Benedictus Dei Filius; qui illum & in coelo coronavit, & nobis in terrâ propitius donavit. Qui cum Pa∣tre & Spiritu Sancto vivit & regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

Explicit Translatio Sancti Patroni nostri Elphegi Archiepiscopi Ecclesiae Chri∣sti Cantuariae Martyris gloriosi.

Ne vacuis Paginis crebro hiaret Opus; visum est levidensia quaedam interponere. Hîc loci igitur Praefationem Adelardi Monachi Blandiniensis ad Dunstani Vitam à se scriptam dabo.

Epistola ADELARDI ad ELPHEGUM Archiepisco∣pum de Vitâ Patris DUNSTANI.

DOmino verè Sancto Aelphego, Sanctae Dorobernensis Ecclesiae Ar∣chiepiscopo, Adalardus Sancti Blandiniensis Coenobii exiguus fa∣mulus. Patrem tuum Sanctum Dunstanum voluisti & litteris & Musis. Sed quoniam vel jussus parui, & indignus dignum pecca∣tor Sanctum tangere praesumpsi; veniam humi stratus peto. Nam pungit me memoria Ozae Sacerdotis, arcana Dei Israel irreverenter tangentis. Et quamvis jumentum Balaam officium sumpsi aut Angeli aut hominis Sancti; tamen respiro confidens pro me tam tuis quàm etiam filiorum tuorum satis∣fieri votis. Suscipe Pater obedientiae debitum; ex quo & si debentem nulla suis meritis respexit gratia; te tamen pro piè imperato debita respiciet corona. Scias autem in opere isto historiam Vitae ejus non contineri, sed ex eâdem vitâ quasi brevem sermonis versiculum, ita compactum & ita distinctum, ut & in conventu piorum auditorum totus quasi historialiter recenseatur, & vice Ser∣monis inter sacras Vigilias in lectiones ter quaternas distinguatur; eâ videlicet ratione, ut ab exordio usque ad sanctam consummationem Vitae, eodem ferè sensu, eisdem miraculis, & Responsoria Lectionibus suis, & Lectiones respon∣deant Responsoriis suis. Vale, Praesul gloriose.

Notes

• * 1.1

  Wythre∣dus Rex Constituit esse in perpetuum cunctas Ec∣clesias regni sui in generali Concilio suo potestate libe∣ras a•• omni dominatione & actione Re∣gum cujuslibet terrenae.
• a 1.2

  f. tandem.
• * 1.3

  Cuthbertus Archiepisco∣pus fabricavit Ecclesi••m in orientali parte majoris Eccle∣siae Christi, in honore Sancti Johan∣nis Baptistae, & in o••dem Baptisteria: & examinationes judiciorum pro diversis causis ad correctionem scelerum inibi celebrantu••.
• * 1.4

  Sanctus Breg∣winus obiit septimo an∣no Archiepis∣copatus sui, & sepelitur in Ecclesia Chri∣sti in oriente in capellâ Sancti Johannis Baptistae post tumbam Sancti Thomae. Iste fuit primus qui erat sepultus in Ec∣clesiâ Christi post Augustinum Anglorum Apostolum qui obtinuit privilegia Sepulturae Ecclesiae Christi Cantuariae.
• 1 1.4.1

  Hinc patet Notas Marginales ab alienâ manu accessisse post annum 1170. Forte appositae erant à Ricardo Stone Mo∣nacho Cantuariensi; qui integrum Codicem, ex quo isthaec omnia Osberni Opera descrip∣simus, exaravit paulò post annum 1500.
• * 1.5

  Nota. Dani applicuerunt Cantiam cum tribus navibus postmortem Sancti Breg∣win••. Nota bene de Sepulchro Sancti Breg wini.
• * 1.6

  Nota Archam frumenti per pavimentum latissimè spar∣sam.
• * 1.7

  Nota miracu∣lum Sancti Bregwini de quodam ca∣rente manibus
• * 1.8

  Nota Miracu∣lum Sancti Bregwini de pueris timen∣tibus severita∣tem Magistri.
• * 1.9

  De quodam Cleric Stigan∣di Archiepis∣copi, qui qua∣dam vice le∣ctum sibi su∣per locum quietis Sancti Bregwini jus∣sit extruere.
• * 1.10

  Vorax flamma consumpsit to∣tam veterem Ecclesiam Cantuariensem cum Ecclesia Sancti Johannis Baptistae postmortem Cuthberti Archiepiscopi. Lanfrancus Archiepiscopus reparavit novam Ecclesiam Christi Cantuariensem; in qua imposuit & reverenter collocavit corpora Sanctorum Archiepisco∣porum & sub singulis Locellis decenter ordinavit in aquilonali parte super magnum voltum, cum privilegiis Romanorum Pon∣tificum & Regum & Principum Regni.
• b 1.11

  viz. forni∣cem.
• * 1.12

  Nota miracu∣lum de quo∣dam fratre qui irreverenter posteriora sua ad Sepul∣chrum Beati Bregwini ver∣tit in loco sa∣cro; & acci∣disse sibi justo Dei judicio vindictam, Nota miracu∣lum de quo∣dam fratre Teutonico Lamber••o no∣mine tempore Henrici Regis Angliae. Lambertus succensus est desiderio ha∣bendi corpus Sancti Breg∣wini & in ter∣ram suam transferendi illud. Lambertus supplicatus est Reginam pro corpore Sancti Bregwini Ar∣chiepiscopi.
• c 1.13

  l. transferre.
• d 1.14

  l. autem. Lambertus su∣bitâ morte correptus, progredi ultra nequivit. Cantuariam repor••atus, & in er mortuos fratres sepeli∣tur. Sanctus Breg∣winus apparu∣it cuidam Mo∣nacho istius Ecclesiae Chri∣sti, indicans ei de opinatâ morte Lamberti. Translata sunt corpora Sanctorum Archiepiscoporum Bregwini & ••legmundi, & supra Altare Sancti Gregorii in uno scrinio collocantur.
• * 1.14.2

  l. inopinatâ.
• * 1.15

  Ex Danis itaque originem traxit. Ingvar enim & Hubba Duces erant Ex∣peditionis Danicae omnium immanissimae circa annum 870.
• a 1.16

  l. iterum.
• b 1.17

  l. profici∣scendi.
• * 1.18

  Edwardus Rex obiit anno 927. qui successit Alfredo Patri anno 900. die 26. Octobris. Ante annum igitur 900. Odo Romam iter suscepit. Edwardo successit Ethelstanus. Obiit is anno 941. die 27. Octobr. Alias quidem periodos Malmesbu∣riensis, Ethelwerdus, &c. exhibent. Istas tamen pro compertis habeo.
• † 1.19

  Eodem anno pugnam istam commis∣sam esse perhibent Chronologia Saxonica & Florentius Wigorniensis, in loco qui di∣citur Brunanburgh.
• c 1.20

  ••. magis.
• d 1.21

  ••. aether clamore vel aethera cla∣mor.
• * 1.22

  Quomodo Sanctus Odo habitum Mo∣nachi suscepit ab Abbate Floriacensi.
• e 1.23

  ••. actibus.
• * 1.24

  Odo factus est Archiepisco∣pus Ecclesiae Christi Can∣tuariae.
• * 1.25

  Rex Edmun∣dus fuit mali∣tiosè interfe∣ctus. Edredus fr••∣ter Edmundi unctus in Re∣gemab Odone. Sanctus Dun∣stanus Abbas Glastoniensis habebarur honorabilis omni populo.
• † 1.26

  Fraus facilè pellucet. Osbernus Lan∣••ranci assecla fuit, arctissimis illi vinculis astrictus. Lanfranco maximè cordi erat; ut Ecclesiae Anglicanae Transubstantiati∣onis dogma antehac incognitum induceret. Ut rem itaque promoveret; Osbernus hanc fabulam Odonis Vitae intexuit. Ipse enim Odo panis, & vini elementa in sub∣stantia naturali post consecrationem mane∣re credidit; nisi verò ab universa Ecclesia Anglo-Saxonica diversa senserit. Ecclesiae istius in hac re fidem abunde testantur Elfrici Sermones & Epistolae; quae pub∣licâ authoritate receptae & in Libros Poe∣nitentiales descriptae sunt; Transubstanti∣ationem autem data opera acerrimè im∣pugnant.
• * 1.27

  De errore quorundam Clericorum de sacramento Altaris; & quomodo per Sanctum Odo∣nem miracu∣lo••è ab illis depul••us est.
• f 1.28

  subst••ntivam Miraculum de pane confra∣ctionis Christi; & quomodo coepit gutta∣tim de••••u••re.
• * 1.29

  Sanctus Odo prae gaudio uberes lachri∣mas fundit.
• * 1.30

  Miraculum Sancti Odonis in Ecclesiâ Christi Cantu∣ariensis fa∣ctum.
• * 1.31

  Non pluit an∣nis tribus in∣tra terminos Ecclesiae Christi in re∣novatione Ec∣clesiae per ora∣tionem Beati Patris nostri Odonis nec in∣tra muros ci∣vitatis. Edredus Rex permutavit hujus transi∣toriam vitam. Edwynus Rex filius Edredi associaverat si∣bi consilia ju∣venum, & spernit consi∣lia senum.
• * 1.32

  Edwyus Rex in die corona∣tionis suae luxuriosè se maculavit.
• * 1.33

  Nota: Dun∣stanus Abbas mittitur ad impium Re∣gem Edwvum. Edwyus Rex pro sua mala damnavit in exilio Dun∣stanum Ab∣batem extra Angliam; quia extraxit eum ab illicitis.
• * 1.33.3

  sortè malitiâ.
• * 1.34

  Sanctus Odo exulabat con∣cubinam Regis Edwy in Hy∣berniam, & ipsam ferro candenti in ••a∣cie maculavit.
• h 1.35

  ••. post. Meretrix Ed∣wy Regis re∣venit de Hy∣berniâ ad vil∣lam Gloce∣stram; & ab hominibusser vi Dei Odonis comprehensa, & malâ morte sublata est.
• * 1.36

  Rex Edwyus miserā morte o〈…〉〈…〉t. Nota: Edga∣rus frater ejus vir bonus con∣firmatus est in throno Regio. Edgarus Rex revocavit Dunstanum Abbatem ab exilio, & in Episcopatum Wigornien∣s••m promovit, & Beato Odo∣ne consecrante eum, sedverbis quae super Ar∣chiepiscopum proferrentur eidem.
• * 1.37

  Verba conse∣crationis Sancti Odonis Archiepiscopi super Dunstanum Wigorniensem Episcopum. Nota: De Prophetiâ Sancti Odonis de regimine Ec∣clesiae Dei.
• * 1.38

  De obitu San cti Patris Odo nis ex hoc s•• culo, transitu∣ri cum An••e lis ad coele∣stem civitatem
• * 1.39

  Nota benè quod Alfsinus Wentanus E∣piscopus cog∣nomento Lip∣pe, datâ pecu∣niâ principi∣bus, obtinuit Archiepisco∣patum. Alfsinus sus∣ceptus, ad se∣pulchrum Sancti viri Dei Odonis acces∣sit▪ exprobrans & maledicens. Alfsinus trium∣phans & ex∣p〈…〉〈…〉 & maledicens Sanctum vi∣rum Dei Odo∣nem. Alfsinus indig∣nanter percu∣tiens tumbam Sancti Odonis, & inde reces∣sit. Beatus Odo apparuit cu∣stodi Ecclesiae Salvatoris vultum lacte∣um habens. Sanctur▪ Odo praedixit Alfsi∣no; quòd ma∣re transfretaret, Alpes ascendens, nec Pallium Patriarchatûs Ecclesiae Dorobernensis obtineret. Nota: Secundâ vic▪ San∣ctus Odo apparuit eidem. Nota: Item tertiâ vice Sanctus Odo apparuit eidem, increpans & monens eum acriter.
• * 1.40

  Erravit Osbernus & hic & paulò su∣periús. Non enim Edwius obiit, statim atque eliminatus est regno ab Edgaro fra∣tre; sed integro biennio superfuit, & Au∣stralem regni partem tenuit. Neque Els∣sinus & Brithelmus Sedi Cantuariensi ab Edgaro, sed ab Edwino Rege praefecti sunt. Cantuaria enim in Edgari ditione non erat, nondum defuncto Edwio; erant autem Wigornia & Londonia, quippe ab Aquilonari Parte Thamesis fluvii (qui li∣mes erat regnorum) sitae; ut istis Sedibus Antistitem dare penès Edgarum suerit; qui proinde Dunstanum utrique prae∣fecit.
• † 1.41

  Refert Malmsburiensis Odonem non Custodi Ecclesiae sed ipsi Elssino apparuis∣se. lib. 6. 1. de gest. Pontif. f. 114.
• * 1.42

  Denunciavit custos Ecclesiae Episcopo Alf∣sino de visione Sancti Odonis.
• * 1.43

  Alfsinus mare transiit, ad Pal ium defe∣rendum; sed in er Alpes ni∣mio frigore resolutus, pe∣des suos in ventribus equorum im∣misit, & cru∣ciabatur divi∣no furore; & sic Spiritum suum in me∣diis nivibus exhalabat.
• * 1.44

  Brythelmus Dorsetensis E∣piscopus in Pontificatu Cantuariae sub∣stituitur. Onus illius Ecclesiae reliquit humi∣lis. Ad suum ovile quietu∣rus rediit.
• * 1.45

  De sententiâ domini & pro∣phetiâ Sancti Odonis in Dunstanum Lundoniensem Episcopum. Ad Patriar∣chatum totius Britanniae suc∣cessor Odoni tubrogatur & instituitur. Spiritus Sanctus in columbae specie beato Dunstano apparuit in die Pentecostes; divertit se su∣per tumbam Sancti Odonis, & ibi requievit. Nota: Sanctus Dunstanus nunquam transiret post hoc ante illius se∣pulchrum, nisi genua flecteret. In maternâ linguâ solebat vocare Odo Se gode, quod interpretatur Odo Bonus.
• * 1.46

  Linguâ Saxonicâ illo tempore vul∣gatâ, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hodie, The Good.
• a 1.47

  I. probabili∣bus.
• * 1.48

  Intelligit Adalardum Monachum Blandiniensem; qui Vitam Dunstani à se scriptam in plures Lectiones distri∣buit.
• † 1.49

  Vult Saxonicum Sacerdotem B. [Bridferthum fuisse Mabillonius conjicit] qui Dunstani Vitam uberi quidem sed hor∣ridiori stilo compositam Alfrico Archiepis∣copo Cantuariensi nuncupavit.
• b 1.50

  I. in.
• * 1.51

  Ecclesia Cantuariensis incendio confla∣gravit eo circiter tempore, quo Lanfrancus Archiepiscopatum suscepit, sc. anno 1070. authore Gervasio in Chronic. p. 1291.
• † 1.52

  Athelstanus regnum iniit anno 925. juxta Chronologiam Saxonicam, anno 926. juxta Ethelwerdum, veriùs autem anno 927. Angli Britanniam advenerunt anno 449. à quo ad annum usque 928. quo primus Ethelstani annus desiit, efflux∣erunt anni 479. ut inversus videatur iste numerus Librarli vitio, qui annos 497. substituit.
• * 1.53

  Nativitas San∣cti Dunstani.
• c 1.54

  I. hostibus.
• d 1.55

  I. tueretur.
• e 1.56

  Deut. X. 9.
• f 1.57

  Act. III. 6.
• † 1.58

  Eadem refert Wolstanus in Vitâ E∣thelwoldi, Gervasius in Chronico, Johan∣nes Tinmuthensis in Historiâ Aurea MS. lib. 21. cap. 47. 56. Chronicon Wintoni∣ense MS. à Spelmanno citatum (Concil. Angl, Tom. 1. p. 434.) Capgravius in Legenda nova, f. 144. aliique. Monaste∣ria nempe Angliae ante reformationem à Dunstano & Edgaro Rege institutam toti∣dem erant Conventus Clericorum Saecu∣larium; qui amplissimis possessionibus do∣tati, & certis sibi invicem regulis astricti, officia sacra in Ecclesiis suis quotide fre∣quentarunt; omnibus interim aliorum Cle∣ricorum privilegiis; atque ipsa uxores du∣cendi licentia gaudebant: Sicut in Eccle∣siis Collegiatis hodienum apud nos fit.
• † 1.59

  Patricium Juniorem vocat author Vitae Dunstani ad Alfricum (quem Brid∣ferthum appellare liceat) cap. ••▪ Gla∣stonienses autem contendebant Magnum illum Patricium Seniorem▪ Hiberniae A∣postolum, Monasticam religionem apud ipsos instituisse▪ primi Abbatis dignitatem tulisse, & ibidem sepultum esse: Utque rem probarent, plurima scripta, diplomata, Testamenta & ejusmodi alia con••inxerunt. Quicquid autem ventosi Monachi delirâ∣rint; non magis Patricius ille Magnus sed neque Patricius Junior, (quem Senioris filiolum vulgò perhibent) apud illos ver∣satus fuit; quàm Josephus Arimathaeensis▪ quem Fundatorem suum stolidissima arro∣gantiâ jactitarunt.
• g 1.60

  ••. ubertas.
• h 1.61

  Amos VI. 4.
• * 1.62

  Hic Dunstanus proficiscitur ad Athelmum Cantuariorum Archiepisco∣pum.
• * 1.63

  Hinc Osbernus mendacii clarissimè convinci potest. Dunstanum enim natum fuisse anno 928. ipse superiùs prodidit. Obiit autem Ethelstanus Rex anno 941. Dunstano nondum decimum tertium aetatis annum egresso. Non potuit igitur Dun∣stanus sacros Ordines sub Ethelstano Rege suscepisse, multò minùs Judicis partes in Aula Regis obiisse, seu Presbyter ab Elfe∣go Wintoniensi Episcopo ante Athelstani mortem ordinari; quod inferiùs Osber∣nus tradit. Annum itaque Nativitatis ma∣lè positum opinor. Elfegum enim, à quo Presbyter ordinatus suit, anno 951. obiisse constat. Quin & ipse Athelmus, Dunsta∣ni Patronus, ante annum 928. defunctus est. Illum tamen Dunstano patruum & favoris in Aula Regia Conciliatorem fuisse Adelardus etiam testatur in Vita ejus, Lect. 3.
• * 1.64

  Miraculum de Cytharâ S. Dunstani.
• * 1.65

  Dunstanus re∣pellitur de cu∣riâ Regis per∣instigationem Diaboli.
• i 1.66

  l. ex inspi∣ra••o. Hic Dunstanus renunciabat saeculo & pompis ejus.
• * 1.67

  Hic postulat Dunstanus re∣ligionis habi∣tum.
• * 1.68

  Destina apud Scriptores nostros est Aedificium parvum, parieti majoris exteri∣ùs appositum. Vide Bedam, Hist. Eccl. l. 3. c. 17.
• * 1.69

  Nota de cellâ Sancti Dunsta∣ni.
• k 1.70

  l. quaedam.
• * 1.71

  Verba Diaboli cum Sancto Dunstano in Dormitorio.
• * 1.72

  Hic Dunstanus traxit Diabo∣lum tenaculis ignitis.
• * 1.73

  Verba Diaboli postea clamo∣sa.
• l 1.74

  Marc. IX. 28.
• * 1.75

  Illam Osbertus Elsgivam vocat, Brid∣serthus Aethelfledam, Aelfledam Westmo∣nasteriensis, qui eandem Aethelstani Regis neptim fuisse prodit (ad an. 929.) Non∣dum scilicet in Ecclesiâ exoleverat turpissi∣ma foeminarum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 consuetudo. Praeclarum illius exemplum in Aldhelmo Episcopo Scireburnensi supra habuimus. Plura alia inferioris saeculi annotari pos∣sent; de quibus forsan aliás.
• m 1.76

  l. affinitate.
• * 1.77

  Miraculum de Beatâ Mariâ.
• * 1.78

  Idem Miraculum Historia Abendoni∣ensis ab Ethelwoldo Abbate confectum re∣sert. Sic solent mendaces Monachi in configendis Miraculis alter alterum de∣scribere.
• * 1.79

  Dunstanus vi∣dit Spiritum Sanctum in specie colum∣bae.
• * 1.80

  Nil de Extrema Unctione aegrotae data Bridferthus habet; solam Corporis & Sanguinis Christi Communionem ab ea perceptam commemorat.
• * 1.81

  Visio ostensa Sancto Dun∣stano de se∣pulturâ cujus∣dam Presby∣teri.
• * 1.82

  Edmundus frater Ethel∣stani Regis.
• * 1.83

  ••Rom. XIII. 1.
• * 1.84

  Miraculum de Rege per Sanctum Dun∣stanum.
• * 1.85

  Cuns••anus ac∣cepit potesta∣tem super Regiam man∣sionem in Gla∣stonia.
• * 1.86

  Verba Bridferthi hac de re notatu dig∣na sunt.

  Rex apprehensa ejus dextera osculatus est illum; ducensque ad sacer∣dotalem Cathedram, & imponens illum in eam, dixit: Esto Sedis istius prin∣ceps potensque insessor, & praesentis Ecclesiae fidelissimus Abbas; & quic∣quid tibi, &c. Igitur post haec servus Dei Dunstanus jam dictam dignitatem jussu Regis regendam suscepit; & hoc praedicto modo saluberrimam S. Bene∣dicti sequens institutionem, primus Ab∣bas Anglicae nationis enituit.

  Nec dissimilia habet Adelardus in Vita Dunstani MS. Lect. 3.

  Unde pri∣mùm, inquit, eliminato quicquid ocu∣los superni inspectoris offendebat, Mo∣nachus & Abbas effectus, Monacho∣rum ibi Scholam primò primus insti∣tuere coepit.
• * 1.87

  Dunstanus Primus Abbas Glastoniae.
• † 1.88

  Longum Episcoporum & Abbatum ex familia Glastoniensi, hoc potissimùm saeculo, prodeuntium catalogum texuit Author Historiae Glastoniensis. in Mona∣stico Angl. ••om. 1. p. 8, 9.
• * 1.89

  Diabolus ap∣paruit Sancto Dunstano in specie supi & vulpis.
• * 1.90

  Hic Dunstanus adhibuit San∣ctum Andre∣am vitae suae •• arronum.
• ** 1.91

  Natus est anno 943. juxta Wigorni∣ensem & Westmonasteriensem; qui ean∣dem de concentu Angelico fabulam refe∣runt.
• * 1.92

  Vox Angelo∣rum in nativi∣tate Edgari Regis.
• * 1.93

  Hic Dunstanus vidit animam cujusdam dis∣cipuli ejus ab Angelis sus∣ceptum.
• * 1.94

  Diabolus sal∣tavit coram Sancto Dun∣stano & equi∣tantibus se∣cum.
• * 1.95

  Obiit Edmundus Rex anno 946. die festo S. Augustini, juxta Chronologiam Saxonicam. Occisum à latrunculo quo∣dam Leof nomine, Malmsburiensis confir∣mat, lib. 2. de gest. Reg. cap. 7.
• * 1.96

  Rexocciditur, regnum muta∣tur.
• * 1.97

  Edredus fra∣ter Edmundi Regis.
• † 1.98

  Obiisse Elphegum anno 951. die festo S. Gregorii Chronologia Saxonica tradit. Illi Dunstanum Successorem à Rege dele∣ctum esse Adelardus & Osbertus etiam confirmat. Bridferthus tamen illum non Elphego Wintoniensi sed Aethelgato Cri∣dionensi substitutum ab Edredo fuisse re∣fert; atque ipsius dignitatem recusantis lo∣co Aelfwoldum delectum addit. Aethel∣garus obiit Anno 953. ex Florentii fide.
• * 1.99

  Mors Elphegi Wentanensis Episcopi.
• † 1.100

  Paria de Dunstani nomine supra ad∣notaverat, petrae firmitatem significare di∣cens. Osbertus & Adalardus montanum lapidem ab eodem denotari volunt. Sanè antiqua Saxonum lingua Dun montem, ••••an lapidem seu petram significat.
• o 1.101

  l. restitantem
• * 1.102

  Dunstanus vi∣det Petrum & Paulum cum Sancto Andrea in visione Sancta.
• p 1.103

  Joan. I. 1.
• * 1.104

  Verba Beati Andreae Apo∣stoli ad San∣ctum Dunsta∣num.
• * 1.105

  q Matth. XI. 29.
• * 1.106

  Verba Regis de visione sanctâ.
• * 1.107

  Obiit Anno 955. ex fide Chronologiae Saxonicae, Malms∣buriensis, Florentii, & Westmo∣nasteriensis.
• * 1.108

  Nota de mor∣te Edredi Re∣gis.
• * 1.109

  Vox de coelo so••uit de mor∣te Edredi Re∣gis.
• * 1.110

  Edwy filius Edmundi Re∣gis. Edwy secta∣batur consilia juvenum.
• * 1.111

  Edwy er••t li∣bidine plenus.
• * 1.112

  Miraculum de trabe.
• * 1.113

  Diabolus ap∣paruit Sancto Dunstano o∣ranci, in speci∣em ursi.
• * 1.114

  Dunstanus frangit bacu∣lum pastora∣lem super Di∣abolum.
• * 1.115

  Edwy commi∣sit peccatum adulterii eo die quo con∣secratus fue∣rat in Regem.
• * 1.116

  Dunstanus traxit Regem à moechali thoro.
• † 1.117

  Communis illa Monachorum querela. Singuli sua Coenobia ab Edwio Rege Dun∣stani odio oppressa clamitant. Si quis ta∣men rei veritatem excutiat; duo solum∣modò Coenobia tunc temporis religionem Monasticam juxta Dunstani institutionem sectantia reperiet; Glastoniense sc. cui ipse praefuit, & Abendoniense, cui Ethelwol∣dum ante plures annos praefecerat. Hinc Tinmuthensis in loco superiùs citato. Nam usque tunc non crant Monachi in gente Anglo∣rum, nisi in Glastoniâ & Abendoniâ. Eadem ferè verba habet Wolstanus in Vita Ethel∣woldi, p. 615.
• * 1.118

  Diabolus ex∣ultabat in exi∣lio Dunstani.
• * 1.119

  Sanctus Dun∣stanus appli∣cuit in Flan∣driam.
• * 1.120

  Invidia mu∣licris in vi∣rum Dei.
• † 1.121

  De loco, quo exul delituit, ista habet Adalardus Blandiniensis in Vita ejus MS. Lect. 7.

  Dunstanus autem exilio pro justitia ascriptus, mare transiit, regiae stirpis virum magnum videlicet adiens Arnulfum. Hic tempore eodem nobi∣le quoddam Coenobium, nomine Blan∣dinium, à Sancto quodam Amando structum, in majori elegantia renovavit; ibique magnum Dei Sacerdotem Wan∣dregisilum cum sociis Archipraesulibus nutu Dei transtulit. Quo B. Dunstanus aliquamdiu moratus, exempla lucis imi∣tanda reliquit.
• * 1.122

  Dunstanus ex∣ulat.
• * 1.123

  Sc. Claudiocestriam, hodiè Glocestri∣am, Civitatem Glavorniensem Osbertus vocat.
• † 1.124

  Mota est haec Rebellio anno 957. juxta Florentium, Simeonem Dunelmensem, & Florilegum. Quòd eam Spiritu Dei ex∣citatam Osbernus affirmat, nil mirum. Ut excitaretur enim summoperè interfuit Or∣dini Monastico, quem Edwius insensissimo odio prosecutus est.
• * 1.125

  Edgarus, fra∣ter Edwy, constituitur in Regem.
• * 1.126

  Regnum An∣glorum divi∣ditur in duos Reges.
• * 1.127

  Dunstanus re∣vocatur de exilio.
• * 1.128

  Kinewaldo seu Coenwalchio in Sede Wigorniensi substitutus est anno 957. au∣thoribus Florentio, & Florilego. Brid∣ferthus illum in Synodo Bradanfortensi in Episcopum ordinatum fuisse, ut Regi à consiliis esset; postea verò Cynewaldo Wigorniensi Successorem datum esse re∣fert. Vix credibile tamen est Dunstanum nulla Sede, quam obtineret, designata E∣piscopum ordinatum esse; quamvis binos Episcopatus Wigorniensem & Londonien∣sem, & postea Cantuariensem & Roffen∣sem, simul retinendo sactos Canones po∣stea impunè violaverit.
• f 1.129

  s. divinis.
• * 1.130

  Anima Regis Edwytraditur ignibus gehen∣nalibus & li∣beratur per o∣rationes Sancti Dunstani.
• * 1.131

  Clamores dae∣monum de a∣missione ani∣mae Regis.
• * 1.132

  Responsum Sancti Dun∣stani daemoni∣bus pro animâ Regis.
• * 1.133

  Edwius Rex fato cessit anno 959. ex fide Historicorum ferè omnium, praeter Chronologiam Saxonicam, quae illum obi∣isse male refert anno 9••••. quo ab Edgato fratre imperii parte spoliatus est. Cautè quidem animae ejus miserti sunt Monachi; ne mutilaretur deinceps solennis illa Char∣tarum à Regibus impetrandarum formula: In salutem animae nostrae, & animarum omnium Antecessorum nostrorum. Si verò Dunstanus tanta blasphemia refertum, quale O••bernus exhibet, responsum Daemonibus dederit; vereor ne desit qui animae ipsius misereatur. Mitiora autem sentienda sunt. Sic enim saepe evenit; ut stulti Monachi Sanctos, quos nulla veritatis ratione habita laudare volunt, in monstra convertant.
• * 1.134

  Sanctus Dun∣stanus dedir sententiam in die Penteco∣stes super ar∣gentarios se∣ductores.
• * 1.135

  Insulsa Etymologia; quam tamen An∣glorum lingua non respuit.
• * 1.136

  Odo Cantua∣riensis Archi∣episcopus obiit.
• † 1.137

  Non sic solebat Dunstanus oblatos honores respuere. Delatum fuisse illi ab Edgaro Rege post Odonis atque iterum post Alfsini obitum Archiepiscopatum Cantuariensem, merum est Osberni fig∣mentum. Quod in Dissertacione enim de verâ Successione Archiepiscopum Can∣mari••nsium ostendi••us; jus Archiepiscopum Cantuariensem nominandi tunc temporis penès Edgarum non fuit, sed penès Edwi∣um, qui Dunstanum angue & cane pejùs odit.
• ** 1.138

  Adversarios suos, & in his Alfsinum, Monachi strenuè calumniari solent. Cer∣tè Alfsimus Sedem Metropoliticam pariter cum Odone ambivisse minimè credendus est; qui Sedem Suffraganeam non nisi post tredecim circiter annos accepit.
• * 1.139

  Alfsinus obiit miserè inter Alpes.
• * 1.140

  Brythelmus eligitur in Archiepisco∣patum Cantu∣ariensem.
• * 1.141

  Dunstanus eli∣gitur in Archi∣episcopatum Cantuarien∣sem.
• * 1.142

  Dunstanus erat Archie∣piscopus Can∣tuaricnsis & Episcopus Rofensis simul.
• * 1.143

  Spiritus San∣ctus apparuit in specie co∣lumbae ipso assistente sa∣cris altaribus. Spiritus San∣ctus requievit supra memo∣riam Beatl Odonis. Dunstanus nunquam prae∣teribat nisi di∣ceret, Hic re∣quiescit Odo bonus.
• * 1.144

  Arida rupes profudit aquam.
• * 1.145

  Nota est Dunstani in Clerum conju∣gatum rabies; quot machinas adhibuerit, quot portenta commentus fuerit, ut nup∣••arum licentiam illis extorqueret. Nil tamen aliud effecit; quàm ut Clerici Ec∣clesiarum Conventualium Monachis aut locum cederent, aut conjugio renunciarent, quod pauci admodum admittere volue∣runt.
• * 1.146

  Edgarus com∣misit pecca∣tum luxuriae in virginem Deo dicatam.
• * 1.147

  Sanctus Dun∣stanus noluit extenderema∣num ad Regem propter pec∣catum suum.
• * 1.148

  Sanctus Dun∣stanus indixit Regi septen∣nem poeniten∣tiam, & quòd in toto spatio non gestaret coronam Re∣gni.
• * 1.149

  Dunstanus im∣posuit Regi Edgaro coro∣nam septimo poenitentiae suae anno.
• * 1.150

  Concilium Wintoniense anno 975. in interregno habitum volunt Florentius & Westmonasteriensis. Rectiùs Chronicon Wintoniense MS. (à Spelmanno citatum, Concil. Angl. Tom. 1. p. 491.) illud anno 9••8. habitum ponit. Anno autem 975. Concilium Calnense coactum videtur. Certè sub Edwardo Martyre celebratum fuisse omnes consentiunt. Obiit is ineunte anno 978. Funcum igitur Lectori facit Os∣bernus: qui integram aetatem duobus Con∣ciliis intercessisse prodit.
• * 1.151

  Miraculum de cruce domini.
• * 1.152

  DeBeornelino Scottorum Episcopo.
• † 1.153

  Meliùs Capgravius (in Legendâ No∣vâ, fol. 94.) Dunstani verba sic refert: Fateor, vinci nolo.
• * 1.154

  Ultio divina in adversarios Sancti Dun∣stani.
• * 1.155

  Ethelredus frater Edwar∣di Regis.
• * 1.156

  Coronatus est à Dunstano apud Kyng∣ston anno 978. 18. Cal. Maii. juxta Flo∣rentium; anno 979. 8 Cal. Maii, die Domnicâ, juxta Westmonasteriensem. Rectiùs ille.
• * 1.157

  Prophetia Sancti Dunsta∣ni de tempore Ethelredi Re∣gis.
• * 1.158

  De Archiepis∣copo Cantua∣riensi & duo∣bus aliis Epis∣copis scilicet Wyntoniae & Roffensi.
• * 1.159

  Dunstanus e∣rupit in fletum benedicendo Episcopos.
• * 1.160

  Prophetia Sancti Dunsta∣ni de morte duorum illo∣rum Episco∣porum.
• * 1.161

  Roffensis Epis∣copus mortu∣us secundùm Prophetiam Sancti Dun∣stani. Athelwoldus etiam morie∣batur ante∣quam ad se∣dem propri∣am veniret. Andreas appa∣ruit Sancto Dunstano, di∣cens quod sa∣craret Elphe∣gum Abbatem Bathensem E∣piscopum Wentanae Ecclesiae.
• * 1.162

  Ethelwoldus obiit anno 984. Calendis Augusti; testibus Flo∣rentio & Chronologia Saxoni∣ca.
• * 1.163

  Dunstanus re∣misit centum pondo argenti pro obsidione.
• * 1.164

  Prophetia Sancti Dunsta∣ni de gente Anglorum.
• * 1.165

  ••••. fient.
• * 1.166

  Dunstanus vi∣dit beatam virginem Ma∣riam corpore∣is oculis cum aliis virgini∣bus.
• * 1.167

  Carmina Bea∣tae Mariae & aliarum virgi∣num.
• * 1.168

  Sanctus Dun∣stanus fre∣quentabat ae∣dem Beati Augustini in nocturn is fri∣goribus.
• * 1.169

  Annus Christi 988. incidit in annum ab adventu Anglorum 539. Parem erro∣rem Osbernus in exordio hujus vitae inie∣rat. Porrò obiit Dunstanus anno Pontifi∣catûs sui Archiepiscopalis non 33. sed 29. anno itidem aetatis suae non 70. sed 61. modò Osbernus illum primo Ethelstani Regis anno natum supra rectè posuerit. Istum tamen calculum erroneum esse quam∣vis omnibus Vitae Dunstani Scriptoribus communem, crediderim, & Dunstanum ante 19. circiter annos sub Edwardo Regenatum.
• v 1.170

  l. demon∣strabimus.
• * 1.171

  De Algaro Sacerdote.
• † 1.172

  Lege Helmeham. Algarum enim Helmeamensem Episcopum postea fuisse confirmat Malmesburiensis; qui Visionem illius de Dunstani obitu totidem ferè ver∣bis enarrat, lib. 2. de gestis Pontif. Angl. f. 135.
• * 1.173

  Angeli inter∣veniunt per januas templi ad S. Dunsta∣num in die Ascensionis Domini. Verba Ange∣lorum ad Sanctum Dunstanum. Responsum Sancti Dunsta∣ni ad Angelos. Responsio An∣gelorum ad Sanctum Dun∣stanum.
• x 1.174

  Joan. XIV. 16.
• * 1.175

  Facies Sancti Dunstani re∣splenduit sicut facies Angeli.
• * 1.176

  Dunstanus ele∣vatur à terrâ mirabiliter.
• * 1.177

  Verba Dunsta∣ni post eleva∣tionem à ter∣râ.
• * 1.178

  Prophetia Sancti Dunsta∣ni de gente Anglorum.
• * 1.179

  Oratio Sancti Dunstani ante mortem ejus.
• * 1.180

  Sanctus Dun∣stanus iterum videt Sanctos Angelos sibi assistere ante mortem. De obitu Sancti Dun∣stani.
• y 1.181

  Psal. CVII. 2.
• * 1.182

  Sepultura San∣cti Dunstani.
• * 1.183

  Elphegus quartus erat. à Beato Dun∣stano Archie∣piscopus Can∣tuariorum.
• * 1.184

  Elphegus Can∣tuariorum Ar∣chiepiscopus occiditur à Danis.
• * 1.185

  Puer Dei El∣phegus totum convertit seip∣sum ad studi∣um philoso∣phiae. Diligebatur à matre.
• * 1.186

  Elphegus de∣serit mundum cum paternâ haereditate, obliviscens maternum do∣l••rem. Elphegus in∣trat Monaste∣rium cui De••∣herst vocabu∣lum. Induit habitum San∣ctae religionis.
• * 1.187

  De eodem Willelmus Malmsburien∣sis, de gest. Pontif. Angl. lib. 2. f. 139.

  Adolescens alteravit habitum apud Di∣herst, tunc exiguum Coenobium, nunc inane antiquitatis simulachrum.

  Insig∣nem Deorhurstae Abbatiam suo tempore fuisse Beda commemorat. Situm erat in agro Gloucestrensi; quod postea collap∣sum S. Edwardus Rex Monachis S. Dio∣nysii in Galliâ donavit. S. Elphegum hu∣jus Coenobioli olim professum fuisse dici∣tur etiam in Chartâ eidem data ab Hen∣rico VI. Rege (in Monastico Angl. Tom. 1. p. 548.) prout in Legendâ ipsius S. Elphegi pleni••s apparet.
• a 1.188

  a. Deum. Elphegus dili∣gens Deum cum Spiritu ferventi, & as∣siduè semper fuit in oratio∣nibus, vigiliis & jejuniis. Elphegus vidit tempus suum adolescentiae praeterire; arctiorem vi∣tam arripuit.
• * 1.189

  Elphegus e∣gressus de Monasterio Derherst vo∣cato; per di∣vinamgratiam pervenit ad locum, qui Bathan voca∣tur.
• * 1.190

  Civitas Bathonia in agro Somerse∣tensi. Hinc Florentius aliique Elphegum Abbatem Bathonicum appellant. Illum à Prioratu Glastoniensi ad Abbatiam Batho∣niensem evectum esse Author Antiquita∣tum Britannicarum scribit. Authorem quidem non laudat. Neque tamen deest. Sic enim Historia Glastoniensis illustres viros ex isto Coenobio prodeuntes recen∣sens [Monastic. Angl. Tom. 1. p. 8.] S. Elphegus Martyr, ex Monacho & Pri∣ore Glastoni•• factus est Abbas Bathoni••, dein Episcopus Wintoniae, postea Archiepi∣scopus Cantuariae. Procaciùs igitur E∣ditores Antverpienses Sanctorum Aprilis, Vol. 2. p. 633. hoc nomine perstringunt, quasi obscurum quendam fabulatorem, An∣tiquitatum Britan. Authorem; quo rerum Anglicarum scientiorem non aetas sua, sed neque nostra, tulit.
• b 1.191

  Sap. I. 11.
• * 1.192

  Elphegus in∣dixit disci∣pulis suis le∣gem sobrie∣tatis.
• * 1.193

  Nota de illis, qui noctanter & furtivè so∣lebant cibis & ebrietatibus & lasciviae o∣peram dare; & quid inde eis accidit. Contigit El∣phegus audire voces validas infra ambitum Monasteril.
• * 1.194

  Obiit Ethelwoldus anno 984. Calen∣dis Augusti. Ex discordia autem de ele∣ctione Successoris mota, patet illum non adeò plenam de conjugatis Ecclesiae suae Ca∣nonicis victoriam tulisse; quin plures ad∣huc pristina libertate fluerentur, & ambi∣tioni Monasticae constanter obsisterent. Certè ipse Dunstanus in Ecclesia sua Me∣tropolitana votum attingere nequaquam potuit; rem verò Alfrico post Ethelgarum & Siricium successori absolvendam reli∣quit.
• * 1.195

  Consecratus est anno 984. die 14. Calend. Novembr. inthronizatus die festo SS. Simonis & Judae; teste Chronologiâ Saxonica, p. 560.
• * 1.196

  N••ta de cari∣tate Elphegi.
• * 1.197

  ••mmo vix quadriennio simul vixe∣runt Dunstanus & Elphegus; quod cuivis calculos subducenti facilè pate∣bit.
• * 1.198

  Dunstanus & Elphegus si∣mul vixerant pontifices▪ Elphegus post Dunstanum tertius ex or∣dine succedit in Patriarcha∣tum.
• * 1.199

  Annus ab adventu Saxonum in Bri∣tanniam 578. componitur cum anno Christi 1027. Pari errore Osbernus plus semel in Dunstani Vita tempora ab ad∣ventu Anglorum falsò supputavit, annos circiter viginti justo numero plures adjici∣ens. Caeterùm Elphegum anno potiùs 1005. ad Metropolim Cantuariensem tran∣slatum, vide supra in Dissertatione de vera Successione Archiepiscoporum Cantua∣riensium.
• * 1.200

  Elphegus de Wintoniâ Can∣tiam translatus & in Archie∣piscopatum Cantuarien∣sem levatus est anno aetatis suae quinqua∣gesimo secun∣do.
• * 1.201

  Nota bene de igne Dei vin∣dictae descen∣dente de coelo.
• * 1.202

  Pia benignitas in Sancto El∣phego.
• * 1.203

  Sanctus Elphe∣gus perveniens Romam cum Romano Pon∣tifice colloquia quaesivit; in∣terloquendum sibi soederati sunt amore. Gravis moeror invasit Elphe∣gum.
• * 1.204

  Kenulfus is fuit; qui Elphego in E∣piscopatu Wintoniensi suffectus, eodem anno defunctus; est, authore Florentio. E∣andem Elphegi visionem Malmsburiensis breviter narrat. (lib. 1. de gestis Pontif. Angl. f. 116.) & de Kenulfi obitu factum esfe disertè affirmat.
• * 1.205

  De salutatione alterutrum Pa∣pae & Archie∣piscopi, laeti ac tristes re∣grediuntur.
• * 1.206

  Sanctos Elphe∣gus frequenter celebravit Consilia san∣cta, & saepius exponens fi∣dem ortho∣doxam, & tol∣lens errores malorum.
• * 1.207

  Quomodo Sanctus Elphe∣gus devotiùs privatas Mis∣sas; & de or∣natu vestimen∣torum suorum ad Altare.
• * 1.208

  Sanctus Elphe∣gus erat ••••e∣mentiâ proflu∣us, & consola∣tor pauperum.
• * 1.209

  Sanctus Elphe∣gus malens hu∣ic vitae mori∣endo deesse, quam proxi∣mis vivendo non prodesse.
• * 1.210

  Nota bene de adventu Dano∣rum in Angli∣am. Swanus & Thyrkillus. Swanus dux Danorum ab omnipotenti Deo terribili∣ter occisus. Nota. Tyrkil∣lus dux Dano∣rum sortitus est principa∣tum malignae haereditatis.
• * 1.211

  Minuebatur pietas, crude∣litas indies augebatur.
• * 1.212

  Rex Anglorum Ethelredus imbecillis e∣rat, praetende∣bat potiùs Monachum quàm militem▪
• * 1.213

  Sanctus Elphe∣gus tempore persecutionis Danorum so∣lebat praedica∣re verbum vi∣tae, & redimere captivos, alere samelicos.
• * 1.214

  Sanctus Elphe∣gus à fideli populo cole∣batur, venera∣batur, dilige∣batur; multi∣tudine infide∣li contemne∣batur, deride∣batur, occide∣batur.
• * 1.215

  Rex Ethelre∣dus statuerat Edricum Prae∣fectum totius imperii sui.
• * 1.216

  Nota sratrem Edrici Praefe∣fecti virum superbum.
• * 1.217

  Edricus Prae∣fectus armatis secum decem millibus viris occisum fra∣trem ulcisci conatur.
• * 1.218

  Rex Ethelredus nondum quadragesi∣mum sextum aetatis annum assecutus fue∣rat; siquidem, quod Florentius prodit, Edgarus pater Alstrytham matrem anno 964. duxerit.
• * 1.219

  Dani armatâ classe portum Sandwicum subeunt. Edricus facit exercitum in∣tolerabilem contra civita∣tem Cantuari∣am. Civitas Cantu∣ariorum vehe∣menter per∣mota com∣mendat in ma∣nus summi Sa∣cerdotis res suas.
• d 1.220

  Psal. LXXXVIII. 31, &c.
• * 1.221

  Nota bene re∣sponsionem Beati Elphegi suadentibus sibi fugere mortem.
• * 1.222

  Ista omnia, quae & hîc & superiùs Osbernus ingerit, de conversis ad fidem ab Elphego Danis, conficta ab illo viden∣tur; ut Martyrii titulum illi conciliaret. Lanfrancus enim, quo jubente Osbernus Elphegi vitam concinnavit, Elphegum ve∣rum suisse Martyrem denegavit; eò quòd occisus fuerit non pro confessione nominis Chri∣sti, sed quia pecuniá se redimere non voluit: referente Eadmero in vitâ Anselmi lib. 1. Aliam itaque Eadmerus rationem excogi∣tavit; sc. quòd post captam civitatem, Da∣nis saevitiam & tyrannidem summa libertate increpans, hostium furorem in se concita∣rit, atque ea de causa ab iis è medio sub∣latus sit. Conversio autem Danorum ante civitatem obsessam ab Archiepiscopo facta, Eadmero in mentem non venit.
• * 1.223

  Sanctus Elphe∣gus convocans populum su∣um, hortaba∣tur eos esse in bono animo.
• * 1.224

  Sanctus Elphe∣gus docebat populum duas liberationes hominum esse.
• * 1.225

  Sanctus Elphe∣gus propone∣bat populo constantias Martyrum & victorias eo∣rum.
• * 1.226

  Sanctus Elphe∣gus dedit E∣piscopalem benedictio∣nem super po∣pulum; & commendavit eos omnipo∣tenti Deo, protectorisuo, Civitas hostill agmine cir∣cumvallata Cantuariae.
• * 1.227

  Nota dé in∣cendio civita∣tis Cantuariae per crudelissi∣mos Danos.
• * 1.228

  Privata affectio vicit commu∣nem utilita∣tem. Rapiunt è me∣diis ignibus conjuges & caros liberos. Exercitus Da∣norum ingre∣ditur. Terribilis sonitus tuba∣rum attollitur. Magna crude∣litas Danorum.
• * 1.229

  Trahuntur matronae per capillos per omnes plateas civitatis, ad ultimum flam∣mis injéctae moriuntur. Parvuli verò ab uberibus matrum di∣vulsi ut Lan∣ceis excipe∣rentur. Turba plan∣gentium Mo∣nachorum in Ecclesiâ Sal∣vatoris. Sanctus Elphe∣gus radargui•• crudelissimos Danos.
• * 1.230

  Beata Plebs Monachorum confisa in Do∣minum.
• * 1.231

  Strages Mona∣chorum.
• * 1.232

  Anglia priva∣ta, nunquam deinceps re∣formanda.
• * 1.233

  Decimatio po∣puli.
• * 1.234

  Plebs Cantua∣ria deflet mor∣tem Sancti viri De populo cae∣so, urbe flam∣matâ, templo Christi viola∣to. Sanctus extrahitur per portam sep∣tentrionis. Ibi fuit populus clausus in vin∣culis. Omnes captivi in carcere in∣clusi Sanctum viderunt, fle∣verunt. Sanctus Elphe∣gus ab impiis Danis gravi percussus in∣ter humeros vulnere. Com∣pediti ab∣horren•• atque Dani vulnera ejus. Sanctus Elphegus ducitur ab urbe Cantuariae ad classem, de classe ad carcerem, de carcere ad judicem.
• * 1.235

  Sanctus Elphe∣gus recludi••ur in carcere, menses sep∣tem, ibidem celebrans & a∣gens solennia.
• * 1.236

  Ira Dei in ho∣micidam po∣pulum desaevit. Dani commo∣niti à fideli po∣pulo, ut Chri∣stum agno∣scant. Praevaluit cla∣des in Danos impiissimos.
• * 1.237

  Principes Da∣norum legant quatuor Prin∣cipes legionum ad Sanctum Elphegum. Dani petunt sexaginta ar∣genti talenta pro vitâ ac li∣bertate Sancti Elphegi. Re∣sponsio Elphe∣gi ad quatuor Legatos Dano∣tum.
• * 1.238

  Accedentes rogabant San∣ctum Dei El∣phegum scri∣pturam firma∣ri sigillo suo. Sanctus Elphe∣gus respondit Danis de hac causâ.
• * 1.239

  Exemplum Sancti Lauren∣tii de thesauris Ecclesiae.
• * 1.240

  Elphegus ha∣bebat semper spem suam in Domino.
• * 1.241

  Angelus ma∣lus aggreditur quintâ Pascha∣lis festi, edu∣cens Sanctum Dei Elphegum de squalore carceris in lo∣cum deser∣tum.
• * 1.242

  Sanctus Elphe∣gus in mediis paludibus inje∣ctatus sic ora∣bat Deum cum fletu.
• * 1.243

  Quidam juve∣nis apparuit Sancto viro Elphego, ami∣ctus splendore aureo, cum vexillo divini signaculi, col∣loquium sibi persolvens.
• * 1.244

  Angelus bonus confortans sanctum Dei Elphegum, & ab eo revoca∣tus ad locum certaminis. Sanctus Dei comprehen∣sus à turbulen∣tâ turbâ carni∣ficum includi∣tur ergastulo.
• * 1.245

  Beatus Dunsta∣nus apparuit Sancto Elphe∣go in carcere, confortans e∣um, loquens ••i de regno Dei.
• * 1.246

  Sanctus Elphe∣gus psallens cum psallenti∣bus.
• * 1.247

  Dani promul∣gant sententi∣am mortis in Sanctum El∣phegum. San∣ctus Elphegus ducitur de lo∣co horroris ad judicium va∣nitatis. Ingens Plan∣ctui fidelium populorum.
• * 1.248

  Sanctus Elphe∣gus deductus est ad specta∣culum. Dani proclamant aurum. Sanctus Elphe∣gus respondit Danis impiis∣simis. Prophetia Sancti Elphegi contra i••••quos Danos.
• * 1.249

  Impii D••ni 〈◊〉〈◊〉 San∣ctum dei Mar∣tyrem Elp••••∣gum. Sanctus Elphe∣gus assumens hunc oratio∣nem sequen∣tem pro ini∣mi••is Danis. Quidam ••••∣curr•••• quem ipse sus•••• perat de sacro ••••nte, impiâ pietate motus in••••xit securim capiti illius glo••••osi Martyris El∣phegi. Spi∣ritum emisit omnipotenti Deo creatori suo.
• * 1.250

  Principes Da∣n••rum cupien∣tes immergi corpus illius Martyris in flumine, u•• tol∣leretur memo∣ria ejus ab ho∣minibus.
• * 1.251

  Nota de remo exciso de fra∣xino succo & cortice nudato
• * 1.252

  Minùs conveniunt, quae de Elphegi Sepulturâ habet Florentius; corpus sc. die Martyrium sequenti (viz 12. Cal. Maii.) Lundoniam delatum, & ab Episcopis Ead∣notho (alii Aescwinum volunt) Lindicoli∣nensi & Alfhuno Lundoniensi in Ecclesia S. Pauli sepultum esse.
• * 1.253

  Natus est igitur Elphegus anno circiter 1054▪ ad Episcopatum Win∣toniensem evectus anno aetatis tri∣cesimo.
• * 1.254

  Ultio de ini∣micis S. El∣phegi.
• * 1.255

  Annc▪ 1014. Canutus Rex à Danis Angliam insidentibus loco Swani Patris recens defuncti electus est. Anno 1016. post Ethelredi Regis obitum à plurima etiam Anglorum parte in Regem delectus; anno demum 1017. Edmundo Rege è vivis sublato, imperium solus tenuit. Nondum tamen Turkillus Comes exu∣lavit. Is anno 1021. cum uxore Edgi∣tha in Danemarchiam à Canuto relega∣tus suit ante Festivitatem S Martini. Sic Wigorniensis, Dunelmensis, & West∣monasteriensis.
• * 1.256

  Minùs subtiliter Osbernus calculos subduxit. Annus enim undecimus tunc vertebatur. Siquidem Elphegi corpus anno 1023. translatum esse una est omnium Historicorum nostratium sententia.
• * 1.257

  Hinc constat Historiam istam in Ec∣clesia Cantuariensi legi solitam die anniver∣saria Translationis Elphegi. Puto etiam Vitam ipsius ab Osberno scriptam die Pas∣sionis legi solitam. Authore enim Eadme∣ro (lib. 1. de Vita Anselmi) Lanfrancus Archiepiscopus Elphegi Historiam ab Osber∣no editam auctorizavit, auctorizatam in Eccle∣siâ Dei legi cantarique instituit.