Ecclesiastes Solomonis Auctore Joan. Viviano. Canticum Solomonis: nec non Epigrammata sacra, per Ja. Duportum. Accedunt Georgii Herberti Musæ responsoriæ ad Andreæ Melvini Anti-tami-cami-categoriam.

ECCLESIASTAE SOLOMONIS Paraphrasis.

CAP. I.

1

ORdire Musa Principis Sermonem Hebraei, quem suis Dictabat ille Davidis Propago regis inclyta, Dans jura Solymae nobili. O si benigno Numine Adspiret ille, qui sacro Regi haec praeibat Spiritus; Sancta ut queam vestigia Sequi Latinâ barbito, Mecúmque anhelantes pias Mentes, ad alta culmina Sionis, humanam supra Contagionem, purior Quae vestit aether sistere.

2

Mortalium vanissima, Dicebat, omnia, seu levi Quid vanitate vanius. Nil rebus est mortalium

3

Inanius. Quò tot juvat Frustra labores sub polo Perferre? quid reliquum est lucri Contentione ex tam anxia?

4

Volvuntur anni; & quae modò Vigebat aetas, defluit,

Génsque una deficit; altera Succedit: ipsa sed suo Fundata tellus stat gravis, Stabitque in aevum pondere.

5

Sic os decorum ut aethere Sol magnus extulit, gradu Fertur citato; vespere Anhelus ad suum redit Cubile, manè ut pulchrior Vultu resurgat aureo.

6

Ac ventus unà nubilas Rapitur ad Arctos, mox celer Austrum revisit, quam frequens Currit, recurrit orbitam, Terrísque oberrat omnibus.

7

Quàm multa terras permeant Fluenta aquae, prono ad mare Agmine feruntur, quod lacu Vasto receptat omnia, Faciéque eâdem permanet. Ast illa rursus ad sua Capita revolvunt, ut fluant Solito perennia alveo.

8

Abstrusa rerum exordia, Caussásque mortales suis Frustra volutant sensibus, Certíque nil extundere, Nil ore possunt eloqui. Nec enim notando quaelibet Fiet oculis unquam satìs, Non multa quamvìs hauriat

9

Expletur auris: & tamen Series perennis omnium Est una rerum: quod fuit, Adhuc erit: adeò nihil Natura molitur novi

Solis sub amplo hoc ambitu.

10

Idémque adhuc rerum tenor Versabit humana omnia. Quis proferet mî quod prior Non vidit aetas? omnia Olim fuere, & haec quoque Insueta rerum nescii Si quae putamus, gentibus Nova nec erant prioribus.

11

Sed longa paullatim dies Obvolvit illa; & clanculum Subrepit alta oblivio Aevi prioris: ut neque Mox insecuturi memor Erit ullus inter ultimo Demum futuros tempore.

12

Haec qui beatam Isacidûm Gentem docebam, regiis Solymae potentis sedibus, Sceptróque clarus aureo:

13

Huc, si quid animus perspicit, Vis si quid ingenî valet, Totus ferebar, ut notans Quaecunque teste sub polo Geruntur, ipsas omnium Caussas sagaci examine Rimarer. Hanc enim improbam Curam Deus mortalibus Immisit aegris, quâ super Tantum laborant anxii.

14

Hoc rerum amore singula Dum mente lustro, quae nitens Incingit aether, nil nisi Inane tandem repperi. Utcunque variis pascerem Sensus imaginibus, nihil

Solidi videbam, mens ubi Posset avida quiescere.

15

Quis illa denique perperam Quae multa fiunt aptiùs Concinnet, aut rebus modum, Quae tot feruntur sub polo Vanae atque inanes, imperet?

16

Tum mente solus conscia Mecum volutabam, meo Solióne quid beatius Fuisset unquam. Ceteris Quos terra, dicebam, haec tulit, Quotquótve mirata est duces, Incedo major, ingenî Sublimitate, exactior Doctrina conatus meos Promovit altè, quò pedem Nec ullus ante me tulit.

17

Ergò invium sapientiae Callem capesso, & funditùs Abstrusa rerum persequor; Quae recta, quae non; quid sibi Tantum arrogarent plurimi Mortalium, & modum omnibus Rebus parabam ponere. Sed deprehendi me hic quoque Sensus amore pascere

18

Nequiquam inani. quatenus Quò plura nôris, hoc magìs Cruciere, veri ad arduum Quid desit apicem, ut suspicis; Nempe altiùs quò evaseris, Eò labores ampliùs.

CAP. II.

1

AGè nunc, anime mi; quid ferat Dulcedo vitae protenus Expende mecum: fac bonis Fruare abundè: sed statim

2

Pedem repressi. Sic enim Mecum loquebar. Quid jocis Quàm ut diffluas ineptius? Quò vana tandem gaudia?

3

Ast nil inausum ut relinquerem, Cum mente pactus sum mea; Vitae ut tenore pristinae Paullum remoto, assuescerem Vino madere, ceteris Permistus & mortalibus Studióque eodem tangerer: Tantùm ut viderem quid boni Vita haec haberet, aut opus, Quo cuncta fervent sub polo Sine requie, quid hominibus Tandem pararet commodi.

4

Hâc mente ductus dum feror, Quid non eorum quae putant Vitam beare audaciùs Aggressus, aut quos non meos Exegit orsus dextera? Sic mole magnâ regias Centum superbis, marmore Non antè genti cognito Posui columnis. Collium Aprica complens vitium Lectissimâ propagine,

5

Depressa plantis praetuli, Solo ut tepenti narium Halaret omnis copia,

Succi aut salubres corpori. Tum silva longos ordines Péndebat alta ac plurimis Terris petitae ut arbores Vario sapore fructuum, Quantum & figurâ, laetiùs Distinguerent pomaria:

6

Feci lacunas fontium Allapsibus, ut hinc quod satìs Esset novello germini Roraret, ac speciosiùs Vireret arborum coma.

7

Quid lecta nutus ad meos Mille famulorum corpora, Vernaeve dicam quot meis Armenta septis clauderent, Gregúmque quantum non prior Aetas amoenae viderit Dumeta Solymae pascere?

8

Sed nec potentum quis meas Regúmve populorúmve opes Aequâsset, auri pondere Potior, vel argenti, aut mari Bacca petita ab ultimo. Ad haec legebam qui mihi Curas levarent, barbito, Seu voce mallem limpida Juvenum, & puellarum choros Et lecta virgo ab exteris Mî serviebat gentibus: Mî capta bello copia Praestantiorum: ut jam nihil Hac esse vita blandius, Ultráve posset expeti.

9

Hâc sorte rerum verticem Altè efferebam, nobilis

Ut nullus unquam gesserit Qui sceptra Solymes, omnium Quae moliebar, exitus Ferens secundos, & mihi Mens cúmque rerum provida Fidelis adstitit comes.

10

Tum dulce quidquid sensibus, Quidquídve amicum, prodigens, Et nil ut adversum foret Intentus, animum gaudiis Explebam, & hunc fructum mei Tuli laboris maximum.

11

Verùm ut parata exactius Mecum voluto, quo mihi Starent labore, examine Libróque iusto singula: Me cuncta rerum comperi Movisse nequicquam, & meam Lusisse mentem evanidis Tantùm figuris; ac nihil, Quidquid sub hoc fiat polo, Diutiùs consistere.

12

Ergò relabor quò prius, Consulta rerum evolvere; Quae recta, quae vel ordine, Modóve nullo perperam Ferrentur. An quis par suo Incedat, inquam, Principi, Aut moliendo, aut omnium Caussam explicando quae gerit?

13

Vidíque, quàm gratum malis Jubar tenebris, tam virum Praestare stulto, quem rapit Insanus error quò lubet

14

Caecutientem; cùm nihil Attentet ille non priùs

Secum peractum: res tamen Unum utriusque comperi Quòd sortiantur exitum.

15

Mecúmque tandem quò mihi Hausti labores, intimae Sapientiae ut perrumperem Arcana? quò mentem acriùs Meam fatigo, cùm cadant Successu eodem singula Stulto mihíque? Ergò hìc quoque Mihi videbar ut priùs Caussas inanes nectere.

16

Damnare namque pervicax Dies tenebris omnia Obliviosis, te pede Stultúmque eodem conteret: Per quam nihil mortalium Obdurat aeternum, ac pari Doctus ruinâ, quâ greges Insanientum decidunt.

17

Commotior quin his super Odíque vitam, & taeduit Contentionum, fervere Quas vana circum comperi; Adeóque mentem involvere.

18

Odíque quidquid sub polo Sudavi, ut heredem meo

19

Beem labore, qui mihi Nec notus ille, an degener Futurus, an qui perfrui Sciat relictis, hic tamen Potietur omnium, mea Quae cura prudens, seu labor Parârit: inquam, at num queat Quidquam hoc videri inanius?

20

Viámque inibam denique

Pertaesa mens ut quaereret

21

Finem huic labori. Nam licet Quis arte praestet, provido Usúque rerum, congerat Et multa frugalis operi Instando; partem desidi Ponere videbam, qui nihil Illi adlaborâsset: malum Et judicavi, maximam Quòd vanitatem proderet Rerum sub aethere omnium.

22

Nam quid perenni proderit Angore vitam obtundere? Quid tot labores volvere?

23

Defessus animo ut dormias Nunquam quiescente, ac dies Molestiores perferas, Pertaesus usque perperam Tam multa ferri sub polo.

24

Quàm sanior quisque, ut sibi Frui paratis blandiùs Indulget, ac cibo satur Potúque vitam transigit. Sed & haec amici profluunt Benignitate Numinis.

25

Quam, si quis unquam, plurimam Expertus ego, non conditis Opibus peperci: lautior Sed vita quantum posceret, Deprompsi abundè, nil meis Ut rebus esset clarius.

26

Sic nempe visum Numini Piis adesse, quos dabit Augustius sapientiae Subire limen, & suo Humana quaeque ponere

Loco, modóque, condiet Et cuncta dulci gaudio Ut cuique amicum: at impios Curis edacibus, ac gravi Addixit operi, ut congerant Laboriosi, non sibi Opes; sed ipse cui Deus Eas reservat, ô nihil Inanius! juvat tamen Sic usque mentem obtundere.

CAP. III.

1

SUnt certa rebus tempora Sunt & animorum motibus, Vicésque crebrae sub polo, Queis stant, cadúntque singula.

2

Est quando nasci convenit: Est quando vitam ponere. Et unus ut seras dies Proclivis: alter ac feret Exculta quondam evellere.

3

Est ut trucides: est quoque Bilem ut remittas, vulneri Manum applicando. Sic dies Ut diruendis aedibus: Alter struendis pronior.

4

Nonne lacrymis certas vices, Certásque sentis risui, Et usque luctu tempora Alacriora involvier? Non saxa nuper molium Neglecta quae disperseras, Nunc illa malis undique Operi futuro congeri? Quin ipsa fert dies modum Amplexibus, & ut nauseet

Quis expetita ad oscula.

6

Utque illa quondam maximo Sudata nisu, negligat Incuriosus, & paret Contentione quae gravi Congessit olim perdere.

7

Sic cura nuper vestibus Ut dissuendis: nunc magis Voles easdem consui. Has fert refert dies vices. Ut & tacendi sit locus,

8

Sit & loquendi. Nec ferat Aetas amorem quaelibet, Altera minarum fertilis. Hinc bella nata: hinc pax redit Vultu renidens aureo.

9

Quid amplius, quisquis suam Noctes diésque fervidus Mentem fatigârit, feret

10

Hac sorte rerum? sed Deus Immisit hunc mortalibus Aegris laborem, cui juvat Ardore tanto incumbere.

11

Nam quaeque concinna ut suo Tempore locóque Conditor Facit, ac tuetur omnia: Sic illa sensibus tamen Exponit humanis, nihil Conatus ut licet arduus Cognoscere penitus queat Quae facta, quaevè post erunt, Quocunque rerum haec machina Stabit, stetítve tempore.

12

Ast vita, dixi, certior Si quis creatis utitur Rebus benignè, ac quod dies

Addit caduca, gaudio

13

Apponit. O si cui Deus Usum fruendi indulgeat Suis laboribus, ut satur Potu, cibóque molliter Tranquilla condat tempora: Nae munus ille à Numine Tulerit amico maximum.

14

Securus hic nihil suo Labore posse accedere Rebus creatis, nec sibi Tantis operibus arrogat Mutare quidquam, quae Deus Completa numeris omnibus Exegit; ut mortalium Sensus retusi assuescerent Pio timore Numinis Ter maximi mansuescere.

15

Perennis interim tenor Festinat orbis, nectere Praesentia elapsis, quibus Mox & futura colliget Sub lege eadem. Sic suo Incumbit operi maxima Mens, fluxa supplens; ordine Et cuncta ab aeterno movet.

16

Haec dum voluto, me tamen Sublime cernere impios Solio sedere, ceteris Et jura dantes sub polo, Tractare leges & sacras Manu execranda; jam ferè

17

Loco movebat. Stat quidem Aeterna, dicebam, Dei Lex, cuique reddens quod suae Manus patravere, ac videt

Si quod sub imo pectore Retunditur piaculum.

18

At ipse mecum: Numinis Magna haec voluntas, conscius Ut quisque mortalis suae Sortis, nec esse ceteris Praestantiorem animalibus Agnosceret demissior.

19

Homo & pecus sub casibus Vivunt iisdem, sub pari Vitámque ponunt exitu, Et anima ab una spiritum Ducunt eundem; nec manet Quidquam ex utroque; cùm fluat Inane quidquid vescitur Humentis aurâ sideris.

20

Creata cuncta nam locum Petunt eundem: ut quae rudi Conflata pulvere, pulverem Rursus in eundem diffluant.

21

Ac quis mihi mortalium Extundat hominis spiritum Convexa supera; belluae Ad ima terrae pergere?

22

Sic cuncta rerum dum frequens Mecum voluto nil prius Vitâ putavi, quae frui Sciret paratis, gaudio Condita puro, háudque amplius Quidquam ex labore percipi. Si quis nec anxius in diem Post se futurum, quem nefas Praenôsse cuiquam, quaerere.

CAP. IV.

1

SUccessit hinc alius labor Mecum revolventi, quibus Quantísque premerent improbi Calumniis innoxios. Nec esse mirabar, quibus Indigna cordi res foret Sub aethere hoc: quin acriùs Instare grassantes, neque Ulla lacrymis solatia, Non auxili quidquam undique Oculos volutans repperi.

2

Ergò beatos, qui diem Clausere, vivis praetuli.

3

At sorte utrisque dispari Feliciorem, cui neque Vitam attigisse contigit, Qui nec malorum conscius Quae tot patrantur sub polo.

4

Quid enim tot arduas adit Contentiones vir viro Quàm ut invidendo proterat Ut quemque possit? Omnium Huc sudat incassum labor

5

Summa expetentum. At infima De plebe inertior, manus Recondit in sinum, & diem Trahendo, rem sensim atterit.

6

Abjectus hic: sed nec suam Mutare sortem diviti Cogitat acervo: ut otium Rémque tenuem, sudoribus Potentiorum comparat, Quos usque curae percoquunt Imo aestuantes pectore

7

Conversus hinc insaniam Insiginorem ut discerem,

8

Attendi avarum, qui licèt Sit solus ipse, filius Nullus, vel agnatus: tamen Perstare noctes ac dies Inhiantem acervis: non satur Retorquet ille lumina, Secúmve nunquam: Quò mihi Tot jam labores? cui paro Intacta, rebus abstinens Geniúmque fraudo? Sic miser Cruciatur, ac rebus tamen Inhaeret usque inanibus.

9

Nam vita dici quî pote Jucunda solius, sine Vitae fideli compare?

10

Quis vel labanti dexteram Properet amicam tendere? Sed dulcis aequales juvat Fructus laborum conscios;

11

Torúsque concordes fovet Parili calore, deficit

12

Qui secubantem. Ut ingruat Quaecunque tempestas, duo Animis parati certiùs Hostem retundunt: nec citò Disrumpitur funis triplex.

13

Vis summa providentiae Manus hebentes Principis, Jam pace longâ, quem piget Rectè monentum, deprimit; Juvenémque praefert, vivida Cui corde virtus, infimo Nec genere natum praeterit.

14

E carcere hic ad aurea

Decore multo culmina Transcendit: alius regia De stirpe vitam inglorius Rebus in egenis transigit.

15

Ast omnis aetas sub novo Intenta rege gaudiis,

16

Odit priorem. Nunc favor, Nunc fausta quaeque, nec modus Turbae insequentum, cùm tamen Mox mox futuri posteri Ne{que} hunc probabunt Principem. Heu spes caducas! irritas Contentiones! ac nihil Mortalium consistere!

CAP. V.

1

UTcunque sacratissima Delubra adis, gressus tuos Circumspice, ut praesens sies Gustare ritus quid sacer Importet ille perperam Cultus profano qui suum Cuncta pietatis ad modum Expendit, haud mente integrâ, Sensúve, nec videt Deum Sua improbare munera.

2

Tu nè quid ore concipe, Vel corde praeceps: sed priùs Tecum peractum, Numine Coram potenti, sobrius Effare paucis, ac tuae Esto usque sortis conscius Terrae jacentis incola, Deúmque sublimem aetheris Tenere vasti regiam, Despicere & infima omnia.

3

Est nempe cura ut anxios Inordinata, insomnio Agitat inani: futiles Sic verba multa involvere.

4

Tum corde rectus solvere Ne vota differ: nam Dei Aversa inanium preces

5

Constans voluntas, praeferet Vovere pigrum perfido.

6

Sed os coerce: nè nefas Quod excidat, vitam gravi Involvat ut piaculo. Neque excubanti ad omnia Contende, culpae ut angelo Quidquid sit, eleves: Dei Moturus hoc bilem ob scelus, Quoscunque praesentem tuos Manuum labores perdere.

7

Insomniorum multiplex Ut vanitas rebus quoque, Verbísque inanibus omnia Referta. Sanum nil, nisi Pio in timore Numinis Sanctissimi acquiescere.

8

Nec si quis insontem opprimi, Legésve cernat, ac loco Sedere supremo urbium Mentita jura: nè scelus Ob tam nefandum protinus Animos remittat. Nam potens Supra potentem hunc excubat Alius, utrisque & imperat Major potestas, cui neque Vis certet ulla obsistere.

9

Quò tot tumultus, sufficit Si justa tellus cuilibet

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

Quantum necesse? non opes Regum requirat; cui bene Cultura agelli arriserit, Fructúsque profert annuos.

10

Sed nunquam avaros improba Fames habendi deseret, Quaerétque semper, lumina Ut cuique praestrinxere opum Grandes acervi, fervido Mentem inquietam ludere.

11

An possidentem copia Ultrà beabit, quàm suis Ut spectet oculis, hoc magè Multos vorantes, dum vigil Incubat acervis, nescius

12

Dulcis soporis. Interim Utcunque pastus vernula Operum solutus, languida Membra explicat, toto & capit Placidam quietem pectore.

13

Quin peste majore aestuant Mortalium praecordia, Ut saepe perniciem in suam Quis condat immensas opes

14

Partas dolore, nam dolor Comitatur alter maximus Sic diffluentes, ut nihil Nato supersit, quem suae Columen domûs eduxerat.

15

Nudúsque vitalem aetheris Hauserit ut auram, sic humum Repetit parentem, nil ferens Secum ex acervo, quem gravi Animi tumultu aggesserat.

16

Heu lex iniqua, & impotens Conatus hominum avertere,

Nè sorte, quâ quisque attigit Auram patentem, decidat. Sed truditur dies die Amore rerum inanium.

17

Vita ac tenebris obsita, Vix dulce quidquam pertulit. Omnia querelis, omnia Angore plena, atque miseris Contentionum fluctibus.

18

Sic varia caussans, denique Dixi hunc beatum, qui lare Nitente vitam temperet Modico labore, & gaudio, Quàm longa carpat Numinis Benignitate tempora,

19

Nec trepidat ultra. Nae Deus Si cui peculium, & dedit Usum fruendi, ut suaviter Decurrat aetas, ceteris Donatiorem hunc praeferam.

20

Non vita queis obvolvitur Horret pericula, undique Favore amici Numinis Vallatus, almo & gaudio.

CAP. VI.

1

NUnc fata quae passim ingruunt Diversa multùm prosequar. Ut queisque mecum pervigil

2

Custos oberravi. Haud malum Acerbius, si cui Deus, Quae magna turba contulit Opes, honores, ac nihil Si poscat ultrà, deneget: Sed cordis haud tantum, ut frui Miser paratis audeat,

Ignotus haec ab exteris Veniens ut oris, prodigus Liguriat: quid inanius Curâ hac, vel exquisitiùs Insana ludat pectora?

3

Fac ille centum liberos Numeret, & orbes plurimos Sol annuus revolverit Superstiti, nec adhuc bona Gustaret ulla, quae sibi Haec cunque vita indulgeat, Quin his memoritur, neque Quis munus abjecto ultimum Parat cadaveri: huic ego Praeferre abortum non putem

4

Injuriosum; Qui venit Ut frivolus, sic excidit Mersus tenebris, nomine Sub sole nullo cognitus.

5

Non astra vidit aurea, Sensítve solem vivido Jubare emicantem: sed neque Peric'la vitae expalluit Properantis, ac in limine Emarcuit tranquilliús.

6

Par exitus mortalium Delibat omnia, ad locum Cogit & eundem: ac quid juvet Vixisse longa secula Qui laeta nunquam viderit?

7

Sed enim quid amplius potest Conatus omnis, quàm cibos Ut elaboret corpori;

8

Semper iterandos? hac nihil Nam parte praestat providus Stulto, aut inerti, qui tamen

Quae vita poscit paucula Natis, sibíque comparet.

9

At splendor ingens si domi Res lauta ridet, pulchrius Quàm vita cui tantùm in diem Parvo assuëto suppetit. Sic passim inani ut fascino Oculos voluptas allicit Amabili vesaniâ.

10

Ut cuncta verses, ad tuam Sortem relabêre, infimae Colone telluris, tibi Natura legem hanc dixerat Lucem haurienti. quid juvet Potentiori congredi,

11

Quàm mentem inanem ut plurimo Sermone prodas futilis, Nil & reportes hinc lucri?

12

Quin ipse nescis quae sequi, Quaeve fugere expedit, diu Ut cunque vita suppetat Inanis ista, quae tibi Effluit ut umbra; nec pote Mox mox futurum quid trahat Volucris aetas prospici.

CAP. VII.

1

ESt fama suavior bona Odore quolibet, nitens Quo fragret unguentis coma Perfusa delectissimis. Hinc crebriùs ob oculos dies Summus recurrerit, die Natali, ut omnia exitus

2

Depascat idem: qui sapit His immoratur, nec epulo

Frequentior, quàm planctibus Lugentium supervenit.

3

Moerente vultu pascitur Animus, & assurgit, mala Pertaesus ut tot ingruunt Impunè passim, quae levi Transîsse nolit gaudio.

4

Praestò est querenti, nec jocis Intentus aures applicat;

5

Vultúmque malit quamlibet Gravem increpantum, inania Quàm blandientis carmina.

6

Flamma ut sonore plurimo Suggesta ahenis spinea Exultat incassùm, irritos Crepitus ciens, neque latices Intus calescunt: futilis Sic risus auram verberat Stultorum inanem evanidus.

7

Atqui haec monentem inanitas Me, rebus usque pervia, Obvolvit eadem: quatenus Et saepe vidi fluctibus Calumniarum cedere Corda sapientum, quàmlibet Exculta, multúmque obrui.

8

Cujúsque ni exitus rei Exordio praestantior Cuncta retegeret, ac spiritu Sedatiore concitos Ferendo quaeque vincerent.

9

Nè laxa habenas pectori Irâ intumenti, clanculum Furore gliscente, intimis Insanientum quae lues Affixa sub praecordiis.

10

Ac vana sectantum dolor Exasperatur, aurea Dum sec'la majorum vocant; Suáque malorum flumina Immanium devolvere. Nè fortè credas pectoris

11

Sani has querelas. Ast opes Si curat ullus jungere Ritè sapientiae, diem Non damnat ullum, quo poli Faciem nitentis suspicit.

12

Est multus argento color, Sapientiae multus: sed hic Praelucet illi, quòd potis Donare vitam cui volet.

13

Attende porrò Numinis Clarissima opera, non, nefas, Ut arte praesumas tuâ Mutare prava quae putas,

14

Normâ aequiore: sed bono Ut perfruare; dum datur, Diésque declines malos. Alterna namque volvier Sic alta mens sanxit, vices Fecítque crebras omnium, Curam futuri ut irritam Mortalium retunderet.

15

Omnia revolvi quamdiu Vita haec inanis adfuit, Vidíque recti in tramite Deficere justum saepiús: At prava sectantes, suos Fundare gressus, & viâ Diu malignâ insistere.

16

Est nempe justitiae modus Tenendus: & sapientiae

Arcana si quis altiùs Adire praesumat, stupor Occurret ingens lumina Audacium perstringere.

17

At devio qui in tramite Incuriosus, ac malo Indormit insanus, diem Mors ante justum hunc demetit.

18

Insigne munimen, viam Quicunque mediam cautior Sectatus, humanas vices Sibi subjicit, dum sobrius Divina degustat, Dei Timore praevio hinc & hinc Extrema vitans noxia.

19

Justi tenacem non viri Decem potentes, qui suae Urbi imperent praesentiùs, Ac sola protegit omnium Potentior sapientia.

20

At nullus unquam deligi E gente mortali queat Sic mente rectus undique, Quin saepe lapsus arduam Veri relinquat orbitam.

21

Túque haec volutando, memor Sortis caducae, tetricas Remitte censuras, levis Errata ferre, nè tuus (Quod non putabas) te cliens

22

Ipsum refellat, conscium Intus, pari quàm crimine Alios frequens offenderis.

23

Haec cuncta quisquam me priùs Non ausus alter penitiùs Haurire retrusa, ut adyta

Jam mî patere crederem Sapientiae: illa sed celer Hôc fugit à me longiús.

24

Heu quàm remota Numinis Consilia summi, sensibus Quis illa tam caligine Demersa vastâ pervaget?

25

Quin illa potiùs pervia Rerum legamus: si datur Rimando singula assequi Quae recta rectis & suas Ferre rationes; alterâ Ac parte discere impias Fraudes inanium, rapit Quos coecus error, omnium Rerum imperitos quò lubet.

26

Hìc nil ego efficacius Muliere vividos viri Tardare comperi impetus, Quae morte saevâ immitior Animas rapit, tot subdolis Quos spirat ore casibus Plagásque supponit, sibi Addicat uni ut compede Durâ revinctos quos tenet. Haec qui benigno Numinis Favore summi nititur, Ridebit, utcunque arctiùs Irretiantur impii.

27

At disce quò mihi labor Redierit omnis, dum sacri Praeses Sionis, omnia Mecum voluto, singulis Et immorando persequor

28

Ubi ratio exstaret, mea Quam mens requirit. Et hìc quidem

E mille selegi viris Unum, sui qui nominis Non degener: sed feminas Haud inter omnes unicam Qualem volebam, repperi.

29

Et fine tandem hoc restiti: Hominem priorem, dexterâ Dei potentis, pectore Recto creatum, & simplici, Ipsúmque semet plurimùm Ratiocinando obtundere, Simpléxque verum haud consequi.

CAP. VIII.

1

VEri sagacem quis potis Aequare? quisvè certior Obscura promere? hinc decor Pudore mistus enitet Vultu modesto plurimus.

2

Sic os verendum Principis Quo sancta majestas sedet, Demissus observa, ut Dei Jurata decreta haurias.

3

Tum nè labora eludere Oculum sagacem, neu malis Confise nequiquam artibus Insiste. Quidlibet potens Patrare Regum dextera,

4

Ac verba inevitabili Suffulta robore personant, Cuiquam haud levia refellier.

5

Dicto audiens sed cautiùs Peccata vitabis, quibus Corda sapientum obsistere

6

Tempúsque, normáque omnibus Praescripta rebus, ordine

Docent perenni: sed sibi Mortalis ultrò fabricat Perplexa quisque incommoda.

7

Dum nil futura praevidens Cuncta experitur, irritis Conatibus, nec anxio Ostendit ullus quo cadent Ventura quaeque sub exitu.

8

Quis ferre legem flatibus Praesumat aurae, ut reprimat, Laxétve dum lubet? diem Sistátve mortis, si manum Injecit illa? quis animos Ad bella suggerat? ac neque Fides malignis artibus Poenam prementem evadere.

9

Perspecta longo proloquor Usu priús: nec destiti Secretiora persequi Si quae laterent maximo Sub aethere. An hominum genus Pronum imperare, nesciat Modum nocendi cuilibet?

10

Hoc usque calle stat tamen Securus impius, suo Senex sepulchro & conditur, Et tot nefanda, tot sacra Elusa, vidi civium Oblivione obvolvier. Quae maxima est inanitas.

11

Sic lenta vindicis manus Dum scelera differt, hoc sibi Indulget audendo, nefas In omne propensum genus Ab usque prima origine.

12

At ipse non, si centies

Peccatur, ultor nec manum Urget potentem extendere: Metuam bonis quin omnia Cessura prosperè, ut Dei Verenda majestas, pio Tremore mentes occupat.

13

Malísque contrà, queis fluet Inanis aetas, qualibet Celerior umbrâ: quòd nihil Pavore tanguntur Dei Nutu tenentis omnia.

14

Inde aliud occurrens malum Multam facessebat mihi Molestiam: ut justos frequens Haberi iniquorum loco, Malósque contrà, ceu bene Vitam ordinantes comperi. Quin vidi utrósque non sui Referre meriti praemium, Mecúmque mirabar nihil Non vanitati obnoxium.

15

Quis inter haec non efferat Hunc laude, vitae qui sciat Florem beatae carpere, Et mente purâ fructibus Vesci laborum, quamdiu Decurrat aetas, Numinis Concessa amici munere?

16

Hìc ego tamen quid tendere Mens posset ultrà, cùm diu Noctúque somni nescios Homines viderem involvier Multo labore, exactiùs Mecum parabam expendere.

17

Omnémque mentis impetum In opera converti Dei,

Quae multa; sed nefas tamen Hoc ingenî modulo assequi Ut quaeque concinnet, licet Omnia revolvens omnia Tecum fatiges▪ non sacra Arcana si quis altiùs Adîsse praesumat, putet Se quid profecisse ampliús.

CAP. IX.

1

OMnia peregi ambagibus Ut me explicarem. Quid Dei Si sancta continet manus Justi tenaces, si pios, Res & piorum. Non tamen Hoc clariora conspici Indicia amoris? at neque Apparet odio quo malos Justè execretur; cùm ferant Successum eundem singula, Quaecunque candens maximo Obvolvit aether ambitu.

2

Justos, & injustos, pios, Puros, profanos sors manet Aequa, ut frequens, sic infrequens Cultor sacrorum, nec bonum Distinguit illa ab improbo, Purámque conscientiam Juratus, idem qui pavens Retrusa cordis pandere.

3

Hinc caussa labis, dum nequit Discrimen ullum cernere Mortalium in rebus, malum In omne praeceps gens ruit Vesana, sensímque ingruens Immensa vitiorum lues

Adhaesit altè sensibus; Hac quisque tandem & orbitâ In vinc'la mortis decidit.

4

Ac cui fides hac in hominum Contagione perfrui Placidâ quiete? aut aestimet Quis lucis usuram? hac tamen Cum sorte potior sit canis Vivens leone, belluis Sueto imperare, lumina Si saeva jam mors clauferit.

5

Scit namque quisquis aethere Vescitur aperto quae sibi Calcanda restant limina, Mortémque nulli parcere: At mortuus nil sensibus Valet, nec ullum percipit Fructum laboris, obrutus Oblivionum nubibus.

6

Sic penitus omnis concidit Vigor animorum; non amor, Odium nec ultrà quid potest, Non mentis ardor; at neque Pars restat ulla in omnibus Sub hoc creatis aethere.

7

Quin potiùs illis, dum datur, Utens benigniùs, dapes, Uvaeque succum condias Mentis quietae gaudio, Dictantis intùs res tuas Summo placere Numini.

8

Incede veste splendidâ, Nec, dum licet, odorem comis Remittat unquam spargere Fragrantis unguenti nitor:

9

Ac vive, carae & conjugis

Indulge amori, volvitur Quàm longa inanis haec tibi Concessa vita sub polo. Hac sorte rerum nam tibi Utcunque trepides, haud erit Quidquam amplius decerpere.

10

Tum quaeque, recta quae putas, Aggredere fortiter, priùs Quàm vana imago desidis Cogare ad Orci regiam Non molliendam, quam neque Clarabit ulla consilî Vis, aut labores impigri, Doctrináque, & sapientiae Torpebit omnis impetus.

11

Sed & hîc videbam crebriùs Cursu valentes; non tamen Palmam referre: aut praelio Redire victorem manu Ut quisque praestaret: ferè Et providentes vivere Rebus in egenis: ast opes Homine ab inerti condier. Quin saepè ineptis gratia Spreto sciente arriserit. Ut tempus, & variae vices Sub sole versant omnia.

12

Tum turba piscium ut plagis Capitur malignis, & parùm Cautae volucres incidunt In vinc'la: sic mortalium Praevisa nulli, mors pede Doloso in omnes irruit.

13

At inter haec tot casibus Perplexa quantumvis, tamen Sapientiam adverti, mihi

Et visa multùm excellere.

14

Exilis urbs erat, neque Viris abundans. Principis Cui fusa circum illudere Latè tyranni, viribus Confisa maximis manus. Jámque pavor intùs (heu brevi Tanta aggerum molimina Sublata conatu!) omnium Turpis animos invaserat.

15

Hic ni repertus vir foret Praesentiore pectore Neglectus anté: at irritos Penitùs repressit impetus, Patriámque virtus inclyta Nutu in supremo liberat.

16

Hîc ego potentem extollere Sapientiam, non viribus Domabilem: sub paupere Sed usque tecto ingloria Alget, nec aurem quis parat Vocem ad monentis tendere.

17

Aft illa leni nectare Mentes quietas dulciùs Instillat: aures quàm ferit Strepitus potentium, quibus Insana corda personant.

18

Sapientiae non bellica Quis arma conferat sacrae Inefficacia: at malo Qui mersus errore, heu bona Quàm facilè perdit plurima!

CAP. X.

1

UT doctus unguentum artifex Odore saturo condiat:

Si quae ex levi fortè agmine Strepitante circum adhaeserit, Vitámque linguat: protinus Putrescit intùs, & gravi Foetore totum disperit. Vis tanta morbi; sic honor Quicunque, virtus & sacra Elanguet animis, paullulùm Insaniae ut subrepserit.

2

Mens dextra sanis pectore: At laeva stultum deficit

3

Frustrà ordientem plurima, Prodat ut inanem insaniam.

4

Te si qua tentet avidior Rerum cupido, nè tamen Nè tuta deseras, quibus Assuetus antè, ac sanior Compesce tumidos spiritus, Ut gravia declines mala.

5

Tum quis potentem sub polo Non cuncta credat, ut cadunt, Opes, honores, spargere;

6

Dum cernis insanum altiùs Caput efferentem, inglorium Sedere fortem pectore?

7

Quàm saepe vidi, qui priùs Viles ministri, mox equis Tolli superbos, maxima Turba in clientum; Principes Et sorte versà, lumine Humi rejecto incedere!

8

At fallitur quisquis malae Confidit arti, Si scrobem Fodit dolosam, corruet Huc primus. Ilsum & diruet Qui septa vicini, latens

Coluber ruinis impetet.

9

Omnia peric'lis obsita, Omnia labore: transferat Quicunque moles, pondere Lapidum fatigatur, suo Quisque & peric'lo robora Instat bipenni findere.

10

At hic retuso si paret Secare ferro, nec aciem Utramque terget, quámlibet Ingeminet ictum, & arduus Operi ingemiscat; vix tamen Proficiet, ars sed porriget In rebus anxiis opem, Quíque sapiet praesentior Damna reparabit quaelibet.

11

Neglecta si non torpeat Vis ingenî: at nil ceteris Arcana doctus murmura Praestat, tacentem perfidus Si dente serpens strinxerit.

12

Verba sapientum profluunt Mellita ab ore: at futilis Garritus insanum arguit,

13

Stultè ordientem, ut exitu Inaniore desinat.

14

Neque minùs ille quidlibet Sermone frustrà plurimo Aggreditur. At fas nemini Praenôsse ventura, nec habet Mortalis haec unde hauriat.

15

Labore pariter irrito Insanus idem, cùm modum Servare vitae nesciat, Noctes diésque inaestuat.

16

Heu! misera regna, queis puer

Dat jura, summi & Principes Manè epula tractant, ac jocis Ignava condunt tempora.

17

Sed terra floret, dum praeest Quem laus parentum exuscitat Praeclara: non sub hoc caput Gulae minister exerat: At pura virtus, & cibum Vires foventem sumere.

18

Quàm firma contignatio Assurgat aedium, manus Si possidentis torpeant, Sensim labascit, & imbribus Hiscit inimicis undique.

19

Dum quisque praefert gaudiis Immergier mero, & jocis Addictus, & pecuniae Humana parent omnia.

20

At inter haec nè Principem, Rerum & potentes carpere, Vel mente tacitâ, dum tuo Lates cubili, absque arbitro Praesume: nè praetervolans Avis imprecantem deferat, Et prodat incautum, tuum Quam nesciebas in caput Volucre pennâ elabier.

CAP. XI.

1

INsiste nil minùs bono Largus in egenos, alveo Panémque qui praeterfluit Committe, longa quem tibi Demum reportabit dies Non absque largo foenore.

2

Effunde abundè quod tua

Offert facultas, & manus Pateat adhuc, ac praeripe Occasiones, dum licet, Bene faciendi: Nam mala Non cuncta nôsti, quae pede Properante terras permeant.

3

Suspice patentis aetheris Facies benigna, ut nubibus Distenta, largis imbribus Operum labores recreet Sinu refuso. Tum plagam Quicunque ad Austri decidat Notíve truncus, non potis Prolapsus ultrà assurgere.

4

At omnia incusat, manus Cui lenta torpet: non seret Ut haeret anxius, notans Ventos, & imbrium timens Semper fragores, nec metet.

5

Non ipse nôsti spiritus Unde animet ossa, maximo Formata mirac'lo fovet Quae foeta matrix: sic Deus Non cetera capis quae facit, Non mista magno ut corpori Mens alma verset omnia.

6

Te sole primo, te juvet Vergente in umbras, semina Mandare sulcis, nescium Utrùm hoc, an hoc generosius Surget in aristas, an pares Utrumque messes proferet.

7

Lux dulcis, ac jubare aureo Nil gratius solis, oculos Quod recreat, vitam & facit

8

Suavem, dies si plurimos

Quis cernat: ille ast ut memor Componet adversis bona Ut quaeque perpessus: nihil Non judicabit maximâ Inanitate involvier.

CAP. XII.

1

VItae sed indulge, decor Dum floret, aetate integrâ, Laetúsque properantem bonis Satia juventam, cor tibi Utcunque dictat, nec oculis Quae grata subtrahe: at memor Haec inter esto judicis Ut ante sistendus Dei Clarum tribunal, singula Qui pendet aequo examine.

2

Bilémque remove pectore, Neque cruciare singulis Nimiùm immorando: labitur Inanis aetas, ut prior Vix nota puero: sic sequens Utcunque matura effluet.

3

Primis ab annis sed Dei Imbibe timorem, qui manu Te finxit artifice, priùs Quàm te senectus improba Deprendat, atque ad omnia Quae grata quondam nausees.

4

Sol antequam tibi aureus Caliget, atque argentea Luna, vigilésque siderum Globi nitorem subtrahant, Et nigra nubes imbribus Densata, surgat undique Convexa supera offundere.

5

Quàm membra, queis compaginis Stat cura totius, gravi Tremore sensim elangueant, Custode deserta ut domus Dilabitur: tum crurium Viror remittat: ac neque Sufficiat ultra dentium Vix numerus haerens, tundere Ingesta; cara & lumina Jam sentias tenebrescere.

6

Tum labra claudendo sonus Frustratur effoetum, molâ Versante nequicquam: obstupet, Simul avis arboris comam Dimovit errans: fit modos Hebes ad omnes, quámlibet Placentis olim carminis.

7

Casúmque ab alto, nec minùs Depressa formidat, viâ Non tutus ullâ: tum coma Florere, fit caro & sibi Ignava pondus; & vigor Ille omnis expleri inscius, Tandem fatiscit. Nam domum Jam migrat aeternam, & frequens Hunc turba circum munera Properat suprema solvere.

8

Sed antè disce Numinis Reverentiám, quàm diffluat Liquor medullae argenteus, Ac vita cordis capsulâ Erumpat aureâ, antequam Et testa rumpatur supra Fontem esfluentem dum suos Revolvitur in orbes rota, Haud apta rursus tendier

Puteo liquorem ut hauriat.

9

Tum pulvis in terram redit Primam parentem; spiritus Afflatus à Deo, suam Revolvitur ad originem.

10

Inania hìc, inania Iterabat ille regius Antistes omnia, ac nihil Consistere usquam, ceteris

11

Hoc doctior mortalibus Quòd vana sciret omnia. Hinc ille veri insistere Populos docebat tramite Ab ore pendentes sacro, Reclusa rerum, dum priùs Peracta secum, examine Promit profundo plurima.

12

Sic singulis expendere Quae sensa mentibus forent Perstabat, hinc ut posteris Quae veriora ex ordine, Stylo & decente traderet.

13

Sermo sapientum spicula Infigit altè mentibus, Atque resides exuscitat. Summúsque consiliis viros Praefecit Arbiter, quibus Dedit ora junctim solvere, Legés{que} sanctas condere, Quae, clavus ut adamantinus Defixus alto vertici, Perstent inevitabiles.

14

Hinc tu nec ultra inquirere Praesume, fili, cùm modus Haud ullus unquam maximo Librorum acervo, nec lucri

Aliud reportes, quàm frequens Ut cura sensus torqueat.

15

At vita jam mortalium Quo volvat omnis cardine, Cui quisque perstet muneri, Audita dudum. Maximum Venerare Numen, & pius

16

Capesse jussa: Nam nihil Latêre quem pote arbiter, Expendet aequo examine Nefanda, fandáque omnia.

FINIS.