Conciones sex ad Artium Baccalaureos habitae in Die Cinerum pro more in Templo B. Mariæ, ante publicas in scholis disputationes, per totam infequentem quadragefimam ab illis continuandos / per Johannem Prideaux ...

CONCIO VI^ta. Habita ad ARTIVM BACCALAVREOS IN DIE CINERVM, De Scala visibilium ad invisibilia. (Book 6)

ROM. 1. 20.

Invisibilia enim ipsius, à Creatione Mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur, sempi∣terna quo{que} ejus virtus, & Divinitas, ita ut sint inexcusabiles.

PRaeter tot disposita in Bibliothecis nostris, sive publicis, si∣ve privatis, volumina; Tres praecipuè sunt libri (Patres & Fra∣tres in Christo dilectissimi) ab omnibus, cujuscun{que} gradus aut conditionis, perpetuò in oculis habendi, Liber scilicet Naturae, Liber Creaturae, & Liber Scripturae. ••sti autem ita se invicem respiciunt, ut prior ad sequentem facilem parat aditum; sic ut Natura nobis insita, per adsitam Creatu∣ram instituatur, & institutio ista in quibus deficit, per Scri∣pturam demum faelicissime perficiatur. Unde Aposto∣lus hic noster Doctor Gentium, gentium dominos Romanos ita manuducit ad Evan∣gelium, ut praeposterè illis non aperit••Scripturae Catechismum, priusquam ex Naturae & Craeaturae pagina, promptiores illos reddidisset. A notioribus igitur ad ignotiora prudentissimè progreditur,* 1.1 & lacte alit ad solidiorem cibum, juxta summi praecep∣toris methodum, Multa habeo vobis dicere, sed nunc non potestis portare. Perinde ac si hoc sensu illos compellasset, Existimatis forsan (vos Romani) Justificationem quam praedicamus Evangelicam, per solam fidem; aut Judicantis aequitati aut ju∣dicandorum conditioni, aut judicii synceritati, parum convenire, ubi excluditur ope∣rantis

industria, & intervenit tantum in Mediatorem fiducia; patitur innocuus fide∣jussor, ut reus condemnandus, gratis absolvatur: Atqui si rationes libratiùs subdu∣cetis, constabit liquidò vel ex vestris principiis, aut ex tali mediatione solùm, aut ex medio nullo alio, vel liberationem à miseria, vel reconciliationem cum irritato ju∣dice, aut gratuitae salutis gloriam Judaeis, aut vobis Gentibus esse expectandam. At{que} ut de Judaeis deinceps alias seorsim agam, vobiscum (qui Philosophii auditis) sic argumentor. Patet (ut in confesso est apud omnes) ira Dei è Caelo adversus omnem impietatem, & hominum injustitiam, veritatem ipsius injustò detinentium. Liberatio igitur & reconciliatio, vel à justitia propria est quaerenda, vel ab aliena pro vobis praestita. Justitiam autem propriam quis audet è vobis pro tribunali Dei 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 asserere? vel confugiendum igitur est ad salutare fidejussoris 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; aut ultimus quadrans in carcere aeterno exigetur.* 1.2 Hic autem cum regerat Philosophus, veritatem illam Dei, Judeis tantum, non Gentibus innotuisse, ideo{que} non potuisse (si maxime voluissent Gentes ut objicit Apostolus) quasi captivam veritatem il∣lam detinere; Diluit hoc statim Paulus ex Naturae libro, qui notiones speculativas & practicas de Deo, de prima causa, de primo motore, de supremo Demiurgo, de bono & malo, de turpi & honesto ex intimo rationis recessu ad litem hanc contestandam sup∣peditat. Recipit nihilominus se Philosophus ad secundum subterfugium, nempe Invisibilia ista Dei, captum humanum longe superare, quomodo igitur non est il∣le excusandus, qui ignorat illud quod impossibile est ut apprehendat? Occurrit Apostolus ex Creaturae Libro Ethnicis etiam authentico, è cujus foliis patentissimis colligat ratio, quod Atheis omnibus praevaricantibus os obstrueret, Invisibilia enim (inquit) ipsius à creatione Mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciantur, aeterna vi∣delicet ejus, tum potentia, tum divinitas, ad hoc ut sint inexcusabiles.

• 2. In verbis observentur haec tria
  • 1. Doctrina.
  • 2. Docendi Methodus, &
  • 3. Vsus.

Doctrina est Philosophica-Theologica, de Invisibilibus, de potentia Dei, & Divinitate; methodus Logica est, non descendens (ut vulgò fit, vel saltèm fieri debet) ab univer∣salibus ab contractiora, qua inventa tradantur. Sed Ascendens à sensibilibus ad invi∣sibilia, quâ ignota inveniantur. Usus demum est Ethico-politicus, quo & suam sor∣tem, & judicis processum aequissimum, unusquis{que} apertè intueatur. Quid Doctri∣na sine methodo? quid Methodus, sine usu? Complicata aliquid praestant, distracta in Chimaeras evanescunt. Impetret igitur tantum à candore vestro (ingenui Bacca∣laurei) non affectata quidem mea, sed innat•• simplicitas; ut dum ista sine emendi∣catis, & vermiculatis Rhetorum Schematibus & ambustis verborum calamistris, in∣concinniùs percurro more meo, Peripateticos vos potius, quàm Cynicos, aut Aristar∣chos inveniam, accinctiores ad mecum ambulandum, quàm ad mordendum & un∣guibus utendum. Ita manuducit unà nos Apostolus ad Dei Invisibilia, de quibus ca∣ligante oculorum nostrorum acie, in vestibulo circumspectiùs est despicien∣dum.

3. Invisibilia enim ipsius] Doctrina (ut videtis) est de Invisibilibus, quae animan∣tibus ratione praeditis solum competat.* 1.3 Subjecta enim oculis & auribus, &▪ caeteris sensibus Bruta satis capiunt, eo{que} praecipue ab hominibus secernuntur, quia ad in∣visibilia hujusmodi non possunt aspirare. Invisibilia autem hujusmodi (ut distin∣ctius cuncta pateant) sunt vel Dei, vel Hominum. Dei invisibilia concipiantur, vel in eo esse, vel ab eo emanare. Hominum censeantur 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Anima cum omnibus ipsius facultatibus, notiones Deuteronoematicae, transcendentia, vel cujuscun{que} generis in Logicis, Physicis, Metaphysicis, Mathematicis Abstracta, vobis familiaria, quin & infra; Principia ista Aristotelica, Materia, Forma, & Privatio: supra, orbes isti Chrystallini & primum Mobile stellas conspicuas (ut putatur) circumrotantes, sen∣sus omnes effugiunt, & proinde ad Invisibilium classem merito referantur. Sed de istis non Philosophatur hic Apostolus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quae Textus praedicat sunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, In∣visibilia ipsius Dei. Invisibilia autem signanter dicit (ut notat Theodoretus) in plu∣rali numero, quia creatio, providentia, & justa ejus in omnibus sententia, unà cum multiplici in rebus administrandis ratione hìc ingeruntur. Invisibilia hic vocat

Angelos (addit Oecumenius) omnem{que} caelestem exercitum. Facta vero ea quae sunt visibilia, puta Caelum, terram, mare. Sed ista ab Origine prius excogitata, ut minus apposita rejicit Theophylactus, rejiciunt omnes poene Recentiores. Gorrano invisibilia Dei sunt Deus ipse invisibilis, quod non minus videtur coactum. Omnia ista (ut consentiunt omnes) rectè invisibilia dicantur, sed ea Invisibilia ista non sunt, de quibus hic loquitur noster Philosophus, patet ex textu. Invisibilia (inquit) sed addit, Aeterna ipsius tum potentia, tum Divinitas. Divinitas igitur, & Dei poten∣tia sunt ea tantum invisibilia sub quibus caetera omnia comprehendit Apostolus. Objectum ergo generale Studiorum nostrorum sunt Dei Invisibilia, quae speciatim referuntur ad ejusdem potentiam & Divinitatem. Deum nemo vidit unquam Io. 1. non videat illum homo & vivat. Exod. 33. Posteriora tantum ipsius vidit Moses non faci∣em, ib. 23. condidit quidem tam invisibilia quam visibilia, Colos. 1. 16. non ex invisibilibus visibilia, sed ex nihilo. Heb. 11. 3. quod est contra vestrum Aristote∣lem. Eo{que} fine ut ex visibilibus praecipue, de Invisibilibus fides nostra corroboretur. ib. v. 27.

4. Videtis (Baccalaurei) Invisibilia esse scopum illum ad quem collimare de∣bent nostra omnia molimina, & conatus. Sed quotusquis{que} interim à nobis est qui perpendet ista ut oportet, & non ad sensus allicia, non d••co contra fidem, (eous{que} in nostro hoc discursu non ascendimus) sed contra rationis scientiam, re∣luctante conscientia, contra ipsorum Ethnicorum Ethica, illiberaliter seipsum di∣mittit? Concupiscentia carnis,* 1.4 concupiscentia oculorum & fastus vitae, incantantes istae sunt Sirenes quae nos ab invisibilibus istis (de quibus hic loquitur Apostolus) videntes, & volentes in naufragos hujus mundi nos abripiunt scopulos. Nimium profecto sumus nos omnes Thomistae Jo. 20. nisi videro, nisi digitum immisero, nisi obversetur sensibus, ut palpem & amplexibus teneam, praesens & titillans com∣modum; Invisibilium ista spes, & praedicatio parum afficiet. At quia non vides a∣nimam tuam, aut cujus{que} alterius, dubitabis te esse animatum? aut quia turban∣tem non conspexerunt Angelum, aquam Bethesdae, negarent Judaei piscinam motam fuisse vel turbatam? Equo profectò & Mulo illum ego postponerem, qui non ulte∣rius sapit quàm videt, aut palpat. Isagoge Porphyriana in vestibulo nostrae institu∣tionis, saniora multò suggerit, Vniversalia scilicet non corporea esse sed incorporea, non sensibus obvia, sed à rebus singularibus avulsa. Abstrahunt (ut nostis) Physica & omnes artes à materia sensibili, & individuali, non cogitant Mathematici de subje∣cto hujus vel illius Trianguli, aut Quadrati, an ferreum sit, vel ligneum, sed cujus sit di∣mensionis. vix descendit Metaphysicus infra transcendentia. Ita ablactat nos qua∣si à cunis tota Encyclopaedia, ut ab invisi••ilibus istis trivialibus, ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Dei subli∣miora adaptaremur. Quot de Materia, de Privatione, de Formis evolvistis vos (Bac∣calaurei) molestissima volumina? at Materiam, formam, aut privationem quis è vobis unquam conspexerit? Mitto reliqua infinita ad Invisibilium classem referenda, gustum sit satis praebuisse. Sed Invisibilia ista nostra sunt; Dei autem Invisibilia, hic urget tantum Apostolus quae cujusmodi sunt in specie, ex Textu est discendum. Sunt autem

5. Aeterna ejus virtus & Divinitas,* 1.5 de quibus etiam seorsim aliquid est adjicien∣dum. Patrum aliquis (verba sunt Theophylacti) ex hisce verbis Trinitatem conatur elicere. Probare hoc videtur Gorranus, Abaielardus•• fidenter asserit. Sed satis est his opponere constantem istam Aquinatis regulam, cum quis ad probandam fidem Christianam inducit rationes non cogentes, cadit in irrisionem infidelium, credunt enim quod ejusmodi rationibus innitimur, & propter eas credimus. Part. 1, q. 32. art. 1. Trinitas autem hìc non insinuatur, sed nota quaedam attributa. Attributa autem sunt vel absoluta & incommunicabilia, ut Aeternitas, Immensitas, Simplicitas, Immu∣tabilitas, Independentia, & si quae sunt alia infinitae ejusdem perfectionis essentialis, quae Deo quasi à priori competunt; vel respectiua, ut Omnipraesentia, Omnipotentia, O∣mniscientia, Iustitia, Gratia, Misericordia, Bonitas, Veritas, & Liberalitas quae Creaturas quasi à posteriori respiciunt. de hisce vero tam è priscis quàm recentioribus nonnullis, dum audactèr nimis & curiose libuit quibusdam Philosophari, ex praecipiti rationis ductu, abs{que} Scripturae Canone; Haereticis & licenter sciolis praebuerunt ansam, inpervestigando haec fidei mysteria, per Scepticam suam prophetandi libertatem, Sceptica prorsus reddere. Quis enim de Idaeis, Processionibus, Emanationibus, Notioni∣bus,

relationibus proprjis & appropriatis, lascivientem dicam an prophanam probave∣rit Scholasticorum Matiologiam? Aquinatem inter istos modestissimum, urinantem in istis vorticibus abs{que} certa bolide, quis aliàs occupatum utiliùs▪ non optaverit? Ex Scotistis Nicholaus de Orbellis in tractatu quodam, haud ita prolixo de Terminis Theologicis, tam implicata, & non extricanda congerit, ut dementent potius Infi∣delem, quam Christianum instituant. Et quo Scopo è recentioribus Conradus Vorsti∣us, & alij, ijsdem se immerserant abyssis, noverit cordium Scrutator, sed quo suc∣cessu videmus. Excitarunt siquidem tot •• rixarum turbines, quibus Exegeses & Apo∣logiae postliminares, sopiendo non sunt. Quid Ke••kermanus noster & Jacobus Marti∣ni, annon dum de adorando Trinitatis Mysterio Metaphisice nimis argutentur á Goslavio & caeteris Socinianis, rigidiùs habiti, non multùm á suis probati redeunt? Interpono haec tantum (Adolescentes) in vestram gratiam & cautelam, ne nimium audeat vestra Philosophia in hujusmodi Theologiae adytis. nostis quid accidit Icaro, alta nimium petenti,* 1.6 vel potius Nadab & Abihu ignem alienum coram Domino apponentibus. Si concutiatur & vacillat arca, Vzzae cujuslibet manus non est ad∣movenda. Videmus hìc quàm cautè, & providè Apostolus ad potentiam & Divinita∣tem Dei, sempiterna haec revocat omnia Dei Invisibilia, quae ex Creaturae libro pos∣sunt constare, ne plura subtilius ingerendo, altercandi potius periculosè, quàm piè meditandi suppeditaret materiam.

6. Virtus autem sempiterna quae primo occurrit, utcun{que} in hominibus ab 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 discrepet,* 1.7 sic ut aliud sit in nobis Potentia, aliud Potestas. (multi siquidem 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 seu potentiam habent, hoc, vel illud agendi, qui tamen 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 potestate, seu au∣thoritate prorsus destituuntur, & è contra) In Deo interìm haec coalescunt; quia non majori pollet potentia quam potestate, nec illud velit, quod non valet perfice∣re. Ergo El gibbor,* 1.8 El shaddai, Pantocrator in scripturis passim dicitur. In Symbolo Apostolico, Omnipotentia prae••••gitur, reliquorum omnium attributorum vice, qua il∣lud quod vult Deus efficit, & quod non vult non facit. Ubi cautè removendae sunt à Deo (juxta Scholasticos) Actiones,* 1.9 1. Culpabiles, ut mentiri, seipsum negare. 2. Paenales ut metuere,* 1.10 dolere. 3. Corporales, ut Dormire, edere, bibere, quae Deo attributae 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sunt à nobis concipiendae. 4. Actiones inconve∣nientes, quae repugnant vel ipsius. 1. Potentiae, ut facere se majorem, vel aequalem. 2 Vel veritati, ut efficere contradictoria simul esse vera, vel quod praeteritum est futurum. 3. Vel Bonitati, ut damnare Petrum & Judam servare. hujusmodi enim non arguunt Libertatem sed Labilitatem.* 1.11 Quaedā non potest Deus (inquit Augustinus) quia est omnipotens est ideo est omnipotens quia ista non potest. Potest si vellet, sed impossibile est ut vellet, quia immutabilis in aeternum perstat, & habet potentiā tantùm activam, non passivam, quicquid suggerit in contrarium Vorstius.* 1.12 Interim rectius dicitur ista non posse fieri, quàm Deum non posse facere, ut ostendit Zanchius ex Aquinate, quoniam obstaculum cur non fiant,* 1.13 ex parte rei non ex parte Dei observatur, Usus & abusus hujus de Dei poten∣tia doctrinae, quàm latè diffundunt ramos, indigitasse mihi sufficiat, vestrum erit (Baccalaurei) prout res tulerit, in studiorum vestrorum curriculo accomodare, Si∣quidem qui Deum sempiternâ pollentem virtute, hoc est omnipotentem esse seriò se∣cum meditatur, non haesitabit de Creatione mundi ex nihilo, non de Resurectione cor∣poris, non de animae immortalitate, (de quibus vestri Peripatetici, & Sociniani illis no∣centiores Scrupulum inijciunt;) animosè & fidenter quosvis haereticos, adorire & exossare. Promptus erit cum Abrahamo ad amplectandas omnes Dei promissio∣nes, utcun{que} naturam ipsam videantur oppugnare.* 1.14 Non animum despondebit sub vexillo crucis, aut in tentationis lucta. Nam si Omnipotens (inquit mihi sit à de∣xtra, si ambulavero per vallem umbrae mortis non timebo malum, quoniam tu mecum es virga tua, & bacculus tuus, ista consolantur me. Nec deerit demum gratitudinis copiosa messis.* 1.15 Si enim Deus pro liberrimo suo beneplacito, potest omnia omnib••s praestare, & nobis tamen ea indulserit privilegia quibus destituuntur alij, qui tam benignae forsan culturae fructus uberiores reddidissent; si oculi & aures nostrae reficiantur praecipue iu hoc loco, ista faelicitate, quam reges plurimi ardenter ambierunt, nec vi∣derunt tamen aut audierunt;* 1.16 quas victimas, quae holocatomata, quam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (ut habet cap. 12. hujus Epistolae noster Apostolus) pro tam immensis in nos beneficijs, quibus impares omnino sumus, Deo reddamus? quicun{que} sapi∣ens est observabit haec & advertet animum tàm ad potentiam, quàm ad Jehovae mise∣ricordias,

Psal. 107. Triplex autem nihilominus hinc emergit Elenchus, á vobis at∣tendendus in vestro Peripato (Baccalaurei) primus est quando á posse ad esse, secundus, quando â non esse ad non posse; Tertius, cum ab Impossibili ad Esse, Sophista argutatur. Ex primo, sic nugatur Papicola, potest Christus Panem in Corpus suum Transubstantiare, ergo facit. Ex secundo Politicus, Non liberat Deus Ecclesiam á tyrannide Antichristi, ergo non potest. Ex Tertia, Vbiquitista, Nunquid aliquod verbum Impossibile est a∣pud Deum? Ergo facit ut corpus filii illocaliter sit & ubi{que}, & nullum locum occu∣pet, dum omnem nihilominus impleat. Cujusmodi vero sunt istae consequentiae, vestra Logica despiciat,* 1.17 dum nos ad alterum Attributum nempe Divinitatem ejus provehamur.

7. Sempiterna ejus virtus & Divinitas] Inter 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hic recte (ut mi∣hi videtur) distinguit Beza, (utcun{que} Piscator & Pareus distinctionem illam non probant.) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 enim est ipsa Deitas, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vero Divinitas. Illa unam indicat essentiam, quae creavit omnia, tribus personis distinctam; haec Divinitatem propo∣nit, quae disponit & conservat omnia. De Attributis autem hic loquitur Apostolus, quae ex libro Naturae, & Creaturae manifestantur; mysterium Trinitatis, ex revelatis principiis, fidei est peculium, ideo{que} rationis decempedam immensùm excedit; ut cum praeceptore Aquinate ostend••nt summistae ad 1. part. q. 32. Art. 1. Divinitas igitur illa est conservatrix Creatoris virtus, qua sustentat & disponit ea omnia quae fecerit, attingens à fine ad finem fortiter, & disponens omnia suaviter ut habetur Sa∣pient. 8. 1. in ipso enim vivimus, movemur & sumus. Act. 17. 28. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Rom. 11. 36. ex eo, per eum & in ipsum sunt omnia. Est su∣pra omnes, per omnes, & in omnibus, Ephes. 4. 6. si ipse avertet faciem turbantur o∣mnia, si auferat Spiritum deficiunt & in pulverem suum revertuntur omnia Ps. 104. 29. Nec latuit hoc Latinorum Poetarum principem, quod à Graecis tam Philosophis, quam Poetis accepisset

Principio coelum & terras campos{que} liquentes Lucentem{que} globum Lunae,* 1.18 Titania{que} astra Spiritus intus alit, totam{que} infusa per artus Mens agitat molem, & magno se corpore miscit.

Non quod Deus ipse sit mundi anima (ut levitèr hic ineptiunt quidam) sed quod Dei Divinitas sit mundum quasi animans, ut quaelibet in eo Creatura suis vicibus, suas vires, & virtutes ad gloriam disponentis exerat. De hujus Divinitatis influxu in creaturas omnes, confluxu cum secundis causis in effectus omnes particulares, defluxu per illuminationem illam, qua illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum Io. 1. 9. in promptu esset infinita pene congerere,* 1.19 fi non utilia potius quam subtilia à nobis essent selegenda: quid autem aliud diffusum habemus à Lombardo, per quatuor Sententiarum libros, & tot plaustris commentariorum dilatatum, de toto hoc negotio, nisi quod compendio exhibet haec thesis unica, Deus unus essentia, Personus trinus, Sapientissimus, Potentissimus & Liberrimus, us patet Lib. 1. Sent. Di∣stinctionibus 48. Est rerum omnium causa Efficiens l. 2. Distinctionibus 44. Reficiens per Christum, virtutes, dona, mandata, l. 3. Distinctionibus 40. Perficiens per Sacramen∣ta & quatuor novissima, l. 4. Distinctionibus 50. cui methodo etiam, Summistae fere o∣mnes se accommodant. Sed ista omnia sunt pererga & tantum non titivilitia, si cum usu (à nobis praecipue attendendo & urgendo) co••erantur. Illum enim quem aeternum, quem infinitae potentiae & potestatis, quem immensae Majestatis & Di∣vinitatis esse agnoscis, audebis tu (miselle) irreverenter adire, aut oscitanter au∣dire,* 1.20 aut praecipientem posthabere, aut promittentem, vix respicere, vel interminan∣tem contemnere? Quid autem à nobis postulat Dominus (Patres, Fratres, & Fi∣lii) nil aliud profectò, nisi quod omissum queritur Apostolus ab Ethnicis de quibus hic loquitur, cognoscentes (inquit) Deum, non ut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt. Omnis siquidem honor & gloria omnipotenti Demiurgo esset ascriben∣da; non ascripserunt. omnium bonorum largitori gratiae perpetuae essent referen∣dae; non retulerunt.* 1.21 hoc autem ut studiosius facerent, quâ in Schola, quo ductu, qua Methodo fuerunt edocti, ut ad invisibilia hujusmodi perducerentur, succedit ut secundo in lòco ex textu habeamus.

8. A creatione Mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciantur] Quo abstrusiora sunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quae caligantibus oculis proponuntur conspicienda, eo accuratiori

opus est Methodo, ut dexteriùs conspiciantur. In Methodo autem quis haec non ani∣madvertit, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 scilicet & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, unde, & Per, Terminum à quo, & Media per quae, ad terminum Ad quem instituimus progressum signantèr indigitare? Apostoli autem est hoc artificium in praesenti Systemate, Terminus â quo sive unde, est â Creatura Mundi. Media per quae, sunt ea quae facta sunt, ut ex illis conspectis, & intellectis ad invisibilia assurgamus. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉] Vulgaris interpres haec reddit ob∣jectivè à creatura mundi, unde alienae istae antiquorum glossae, quas A Lapide recen∣set, & alli,* 1.22 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 contra Syntaxin grammaticalem in idem conflarent; ac si à Creatura Mundi, & Per ea quae facta sunt omnino coinci∣derent. Atqui cespitarunt (ut constat) haud ita solliciti in apicibus,* 1.23 & phraseo∣logia. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 enim hic non idem sonat quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉] illud siquidem denotat rem sub∣jectam,* 1.24 sed à vel ab quod designat temporis initium. ut idem valeat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hoc in loco, quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Mat. 25. 34. & Hebr. 9. 26. Inde à Creatione mundi, à mundo condito. Men Tarmideth de holma, à fundatione mundi, ab eo tempore quo incaepit mundus, ut cum Syro interpretantur Recentiores. Non 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 igitur, vel 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hodie aut heri incepit tandem Dominus gentibus creaturarum Scholam aperire. Nec Physiologia ista (ut Chymica, vel Ramistica, aut Sociniana) nuper erat excogitata; sed ab ipsis mundi deducitur incunabulis. Quot igitur in∣de supputantur temporum intervalla, tot in orbem rediere quasi ad determinan∣dum, & gradum ulteriorem suscipiendum Comitia & Quadragesimae. Veniam igi∣tur profectò non merentur (inquit hic Theodoretus) qui cum hujusmodi praecepto∣res habuerunt, ex tot Disciplinis nullam utilitatem perceperint, & pudeat tanto temporis tractu, per tot revolutionum & saeculorum periodos, nihil omnino didi∣cisse, praesertim cum ad manum fuerunt tam illustria & apposita ad discendum media de quibus deinceps est agendum.

9. Per ea quae facta sunt intellecta conspiciantur.] Media quae hic suggeruntur sunt duplicia,* 1.25 Apprehendenda, & Apprehendentia; Apprehendenda sunt 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ea quae facta sunt; Apprehendentia sunt rursus duo, Consp••ctus & Intellectus. Id enim quod fa∣ctum est sensum afficit, sensus informat intellectum, Intellectus per collationem & illationem, Invisibilia amplectitur. ergo quid per 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 hic intelligit Aposto∣lus, non colligendum est ex vocabuli latitudine, sed ex textus scopo. Opera enim u∣niversim (ut vertit Erasmus) aut facta, ut vulgaris, in censu generatim hic non ve∣niunt, sed ea tantum (ut recte animadvertit Beza) quae hominum oculis sunt ex∣posita, quo fit ut Oxymeron aliquod Paranomasticon observertur in textus elegantia. Invisibilia per visibilia videntur. Quid autem aliud est conspicuum hujus mundi Theatrum, quàm 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut mag∣nifice exprimit Basilius. In hac Schola sex ista, Pulchritu••o rerum admirabilis, varie∣tas ineffabilis, Diuturnitas incredibilis, Perfectio maxima, Amplitudo summa, Compa∣ges partium jucundissima, quò aliò humi repentes, & natali glebae affixos nos ad∣ducunt, quàm ad illum qui talem pulchritudinem indiderit, varietatem distinxe∣rit, diuturnitatem sanxerit, perfectionem dedolaverit, amplitudinem dilatave∣rit, compagem contesseraverit, ut ab hisce obviis ad superiora, quasi per scalam as∣cendamus, donec tandem in aliquo supremo fastigio acquiescat investigatio? Ad scrutinium hoc (inquit Lombardus) à duobus saltem quilibet adjuvatur, à Natura, nempe,* 1.26 quae rationalis est, & ab operibus à Deo factis. Ad istam veritatem juxta Patres (ut ibidem ostendit) quadruplici pervenitur medio. ab opere (assurgendo) ad opificem, quod est Ambrosii, à Mutabili ad Immutabile, à corporeo ad incorporeum, à sensibi∣li ad intelligibile; quae omnia sunt ex Augustino. & in istis omnibus, aeternitas Creato∣ris, ex Creaturarum perpetuitate;* 1.27 ex magnitudine, omnipotentia; ex ordine, sapientia; ex gubernatione bonitas, sicut in speculo aliquo laevigatissimo conspiciatur. Aqui∣nas ex vestro Aristotele ad ista (de quibus agitur) invisibilia quintuplicem aperit as∣censum, primus est à subordinatim motis & moventibus ad primum motorem immobilem qui movet tantum & non movetur. secundus à Causarum efficientium conspicua depen∣dentia, qua inferior semper nititur superiori donec ad primam tandem perveni∣tur. tertius colligit à possibili & necessario, si possibilia sint ea (quae circumspicimus) omnia, aut omnino non fuisse, vel aliter esse potuisse, vel non esse, ascendat neces∣se est discursus ad unum necessarium à quo ista habuerunt omnia, ut essent, quando non essent, & quando sunt, ut maneant. quartus ascensus est ex diversis rerum gra∣dibus;

ubi magis & minus, vilius aut praestantius aestimandum semper venit ab in∣tervallo, quo aliquid proprius accedit, aut recedit ab illo quod est optimum. Sed quin∣tus à stupenda rerum dispositione ad fines proprios, & sinium propriorum ordinatione, ad ultimam metam & perfectionem analyticè progreditur, & in eodem acquiescit fine, unde omnia suum duxere exordium.

10. Supervacaneum forsan videbitur istis addere quod subtilissime proponit Wiclevus in Trialogo omnem proprietatem quae essentialiter inest Deo,* 1.28 posse proba∣ri Logice ex hoc unico principio. Deus est quicquid est melius esse, quàm non esse. nam melius est simpliciter non esse Angelum quam esse Angelum, quia melius est esse De∣um quàm Angelum. At Deum esse est optimum, Optimum ergo quod simpliciter est, est Deus. Sed si talia videantur obscuriora, in luce sunt alia, quae de votis & jura∣mentis apud omnes nationes, de miraculis, de illimitato animae appetitu, de rerum creatarum dispositione provida, & libera, de admirandis (ut habet vester Aristo∣teles) Auditionibus, de terroribus conscientiae: de lucis mira proprietate, quae ab a∣liis passim congeruntur. Quaenam enim gens tam aspera est, & emotae rationis, quae in votis aut juramentis Deum aliquem supremum non agnoverit? non hor∣ruerit ad fulgura, tonitrua, terrae motus, inundationes, incendia, ostenta & por∣tenta quaevis factum aut captum humanum excedentia? quis invenit aliquid in tota hujus mundi pompa quod satisfecerit, immo quod taedium cito & nauseam non attulerit? Possidet montes aureos? ad mundos nihilominus anhelabit Smarag∣dinos avaritia. mundum subjugasti cum Alexandro? ad alios mundos nondum creatos intumescit ambitio. quis terminum posuit luxuriae? aut dominandi li∣bidini? quis librorum helluo vel Solomone ipso instructior, qui non sudat, alget, vigilat ut plura semper intelligat? non satiatur oculus videndo, nec expletur auris audiendo,* 1.29 ut praedicat Coheleth. uti possumus his omnibus ut mediis, non frui ut ••i∣ne, sicut recte urgent Scholastici ex Augustino.* 1.30 Elevarent nos profecto haec omnia ad invisibilium classem, ubi id quod satisfaciat, (aut nusquam) inveniamus. postremo qui in luce hac versamur, & per lucem caetera conspicimus, de luce quam multa desputamus? de lumine, de radiis, de splendoribus, de reflexioni∣bus, Optica & Catoptrica profitemur, profitemur tamen nos eadem opera, de lu∣cis natura, motu, aut virtute, quae caetera nobis reddit visibilia, ut noctuae as solem caecutire. Non me latet (Baccalaurei) quid in Scholis vestris vulgo jactatur, quod lumen non sit corpus, non sit spiritus, non forma substantialis sed qualitas, verum de or∣tu ejus ignoto, de motu ejus instantaneo, de penetratione diaphani imperceptibili, de influxu ejus occultissimo, quis è vobis innumera aenigmata extricaverit? quaenam est via, qua in partes dissilit lux, dispergente Euro super terram? Problema est Al∣tissimi è turbine Iob. 38. 24. cui quid respondebit vester Aristoteles? Sane ut res ve∣rae sunt in mundo invisibili (juxta Trismegistum in Paemandro) ita in Germania no∣stra (ut ita loquar) inferiori, umbrae rerum tantum apparent, & videmus hic per speculum in aenigmate 1. Cor. 13. Sed ut ex umbra corporis, rerum moles metimur: ita lumen hoc circumfluens,* 1.31 ad lucem istam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 de quo loquitur Apostolus, saltèm aliquam facem praeferat, ut in lumine isto videamus, & amplectamur istam lucem quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, & per lumen hoc aspectabile ad 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 illud 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉,* 1.32 admirabile illud lu∣men Patris luminum, lumina nostra nictantia & caligantia aperiamus.

11. Sed verendum est ne splendor hujus lucis coruscantior, oculos nostros 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 glaucomate afficiat, sufficiat igitur hac vice hanc primaevam Dei creaturam, quae nec corporea recte dici potest, nec incorporea, nec substantia nec acci∣dens, nec qualitas caelestis, aut terrestris sic in confinio visibilium & invisibilium col∣locari, ut per hanc ad illa facilior pateat transitus. Induamus igitur è Textu conspicilla, quae omnia ista invisibilia, oculis mentis nostrae patentiora subjiciant. quid ista Domini ad Iob tonitrua,* 1.33 ubi est via qua lux habitat, & tenebrarum ubi est locus? ut ducas unumquod{que} ad terminos suos, & intelligas semitas domus ejus numquid est pluviae pater? aut quis genuerit stillas roris? an satis considerasti de litias, Pleiadum aut gyrum Orionis, aut Arcturi cum filiis suis? hanc cum ipse recolo, vene∣randam caelestiloquentiam, halbutire mihi videntur, & pipire Demosthenes omnes & Ci∣cerones. Cum tanta majestate attrahit humi-repentes lumbricos, ad intuenda sua ex visis, invisibilia. Attendite Regem & Prophetam ad eundem scopum vo•• manudu∣centem,

Psal. 8. quum respicio caelos opus digitorum tuorum, Lunam & Stellas, quas statuisti, quid est mortalis quod memor sis ejus, aut filius hominis quod visites e∣um? Psal. 19. Coeli enarrant gloriam Dei, & opera manuum ipsius annunciat fir∣mamentum, Dies dici eructat verbum, & nox nocti indicat scientiam: Usum eundem inculcat Psalmus 104. quam magnifica sunt opera tua ô Jehovah, quàm ea omnia sa∣pienter fecisti? plena est terra possessione tua, ut & mare spaciosum, ibi Leviathan & a∣lia squamosa & reptilia quorum non est numerus. ô quàm subsidunt, & sordent Poetica ista vestra, de via lactea, & caeteris nugis, prae hisce Scherei Hamagnoloth gra∣duum Canticis, quae in sublime rapiunt piam animam. à visibilius hisce ad condi∣toris invisibilia?

Hac iter est superis ad magni tecta tonantis.

Hinc remittit Solomon ad formicae solicitudinem, Isaias ad bovis & asini gratitudinem,* 1.34 Jeremias ad gruis & Ciconiae providentiam ut pe••siculatiùs has ascensiones cogite∣mus. Et nonne horsùm cogit, hisce omnibus praestantior Salvator per volucres, per lilia, per Passeres, ne haereamus socordes in natali luto,* 1.35 sed ad sublimiora ista invisi∣bilia aspiremus? Credite vobis dictatum illud, Lucae 12. cum videritis nubem exorien∣tem ab occasu, statim dicitis, imber venit, & ita fit. Et cùm Austrum flantem, dicitis; aestus erit, & fit aestus. Hypocritae, faciem terrae, & coeli nostis explorare, hoc autem praestitu∣tum tempus, quî fit ut non exploretis? & cur per vos ipsos non discernitis quod justum est? Cordibus vestris sunt ista recondenda (Baccalaurei) ut ascendatis hac caelesti methodo ad invisibilium magisterium.* 1.36 Inter Scholasticos (quos tanti facitis) Doctorem Angelicum ductorem hich habetis, qui in Aquila summitatem rupis incolantem, su∣perbiam; in milvo, fraudulentiam; in accipitre rapacitatem, in Porphyrione hypocri∣sm, in porco, lutulentiam, in cane ad vomitum reditum adumbrari ostendit, quo defae∣catiores assurgamus ad superiora haec invisibilia. Volumen essst effundendum in singulis consectandis. familiaria vobis, ut attingam tantùm in transitu: quo Prae∣dicamentorum classes vos adducunt, nisi ad transcendentia Ens, unum, verum, & bonum in quibus terminatur hic ascensus? In Physicis. Uranologicis, Meteorologicis, Ele∣mentis, sensibilibus, Vegitabilibus & hujusmodi, quis adeo stipes est, ut non ob∣servet tri••am ad Iuvisibilia Creatoris semitam? In Ethicis, quo dirigit actio ista virtutis perfecta (vestri Aristotelis) in vita perfecta, nisi ad horum invisibilium sum∣mum bonum, si pie ut oportet accommodentur? Pythagorei, Platonici, Plinius, Ga∣lenus, Plutarchus (& caeteri ejusdem studii) quos progressus fecerunt in hac ascen∣tionis scala, nec vacat mihi dicere, nec vobis audire. Hinc Christianorum habe∣mus exactiora Anagogica, Eusebii praeparatoria Evangelica, Epiphanii, Physiologica, Fulgent••i Mythica, & Recentiorum Reductoria, Theologiam Naturalem, Zoopaedi∣am, Creaturarum scalas, & Triumphos Biblicos quae sternunt nobis aditum ad haec in∣visibilium adyta. Sed manum de tabula. media accepistis apprehendenda, ab ex∣tra (ut loquuntur) indicata, restant internè apprehendentia à nobis paucioribus per∣currenda.

12. Intellecta conspiciuntur] Ista duo sunt Conspectus,* 1.37 & Intellectus. Primum emer∣git ex verbo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, secundum ex Participio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tantùm hoc in loco in Scripturis invenitur, ut constat ex Stephano, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ingerit non videndi tantum facultatem, sed intentionem. unde per pervidere exprimunt Recentiores, quod plus est quam conspicere, ut reddit hic Vulgaris. Videt aliquis quod evenit, sed cur id accidit, non pervidet juxta Columellam. Ergo non 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tantum, sed 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Aristotelicum illud quadratum omnium scientiarum fundamen∣tum, in hac unica Apostolica 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 comprehenditur. Ecquid magis jactatum in Scholis vestris, Nil inveniri in intellectu quod non prius fuerit sub sensu?

Per varios sensus, Artem experientia fecit Exemplo monstrante viam.—Dixerit nescio

quis Poetarum. sed illustrius est illud Apostoli, cibum solidum, hoc est, Doctrinam, non Elementarem, sed sublimiorem adultioribus tantum esse proponendam, qui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, per habi∣tum habent sensus exercitatos, ad discretionem boni & mali. Quapropter ut habitus com∣parentur in sublimioribus, sensus exercendi sunt in obviis, ut ex habitibus sic compa∣ratis in boni & mali, veri & falsi diacrisi, intellectus suum munus dexteriùs exer∣ceat, Inter sensus autem visum & auditum quis valvas esse praecipuas ad intellectum

non observaverit?* 1.38 Lucerna corporis oculus est (inquit Salvator) si igitur oculus tu∣us erit simplex, totum corpus Lucidum erit; sin oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. nec auditus dispar est ratio. Quoties illud ad pa∣rabolam de semento, & in Epistolis missis ad septem Ecclesias, Qui habet aurem ad au∣diendum, audiat,* 1.39 ingeminatum legimus? ut vero in Sacris, aurem arrigit ad fidem verbi divini praedicatio, & oculos dirigunt Sacramenta: Sic in exotericis hisce, perci∣peret parum Intellectus, nisi plenis velis invectum per quin{que} sensuum portas. Unde scite Tertullianus, praemisit Deus Naturam, Magistram; submissurus & Prophetiam, quo facilius credas Prophetiae Discipulus Naturae. Ecce quam exposuit se invisibilis rerum sator, oculis tuis & auribus? quàm admovet se ulteriùs reliquis tuis sensibus? ut aeternam ipsius potentiam & Divinitatem gustes & palpes? ut odor sit tibi vitae ad vi∣tam, non mortis ad mortem? contemplari illum potes in his quae te circumstant, tanquam in speculo, persequi ut in vestigio, recognoscere quasi in libro, exaudire ut in Cithara, considerare velut in pictura, ut passim inculcant Patres. Quisquamne igi∣tur est, qui imagines alias ludicras, quae Mechanicorum figmenta sunt & pigmenta, vice talium librorum ad cultum peteret? non videbis (crede Apostolo) in hoc specu∣lo, ementitas rerum species, non ducêris per haec vestigia ad gnabadah zara, alieni cultus objectum, non recognoscas in hoc libro Chimaeras, hypocentauros & larvas re∣rum invisibilium, non audias ex hac Cithara, meretricantes sonos, vel ex talium picturarum admiratione, facile pellicieris in Papisticam Idololatriam. Icones ingeni∣orum delineat Philologus quidam recens, in diversarum nationum geniis: At quas icones, quales ideas, qualia Hieroglyphica potiora, excogitabit quivis Poeta, quam patientiae in Jobo exploratae, in Davide humiliato, Sapientiae, in Solomone exercitato? In hisce premendis, & urgendis Concionator Apostolicus, Musicus fit vere harmoni∣cus, qui adaptat corda nostra ad caelestes chordas, ut exultet fides ex concentu talium fidium. quod si istae tres Harpyae (superhia, quae Deum; Invidia, quae proximum; & Ira, quae nosmetipsos à nobismetipsis eripiunt) interveniant, quod nimium frequenter fit, & contactu suo conspurcant omni; orandus est misericors Pater, ut per filium suum dilectum, educeret nos faetentes cum Lazaro è sepulchro, ejiciat è sensibus no∣stris, carnis, mundi & Diaboli praesidiarios, abstergat lepram clamantium peccatorum, claudicantes erigat ad currendum in ipsius semitis, Surdastris purgat aures, ad im∣bibendum, & Collyrio caelesti inungat oculos ad contemplanda ipsius magnalia, ut ita sensus defaecati, syncerè informent intellectum, quod secundum est medium apprehendens, apprehendens immediatè, haec (de quibus agimus) invisibilia, de quo jam suo lo∣co est agendum.

13. Intellecta] Hujus vocis Etyma,* 1.40 & varia significata, ulterius expaciandi co∣piosissimam suppeditant segetem. quis enim de Intellectu, de intellectis, de intelligi∣bilibus, de intelligentiis, de intelligendi modo verba faciens, non plurima proferat 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (ut de Pauli multis, Petrus testatur) quae ipse non intelligit? inter Spiritum, ingenium, mentem, intellectum, quis è vestris Philosophis ut oportuit distinxerit? de in∣tellectu agente, An sit, quid sit, qualis sit, quomodo se habet ad intellectum possibi∣lem aut phantasmata, illuminando, & abstrahendo ad noematum fabricam, quo∣modo in se reflectit ad proprium Scrutinium, suas{que} apprehensiones cùm simplici∣um, tum compositorum, sive axiomaticas, sive dianoeticas, illativas, vel ordinativas; quomodo ponit, componit, disponit, reponit, exponit; quis consensus pene est inter ve∣stros Philosophos qui omnia se putant intelligere? de intellectu Scaligeri (si non ma∣le memini) Adepto (qui ex innatis, non illatis speciebus format theoremata) mu∣neris non est mei diatriben instituere.* 1.41 Tria hic habemus apud nostrum Apostolum, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, facta, intellecta, invisibilia; facta ordinantur ad intelle∣cta, intellecta ad invisibilia, invisibilia, non percipies nisi intellectus instituatur, non instituitur intellectus Physice saltèm loquendo) nisi ex sensuum ministerio. Sed quàm infinita pene sunt (ut nostis Baccalaurei) quae stabilitum sapientissimè à benignissimo conditore, nostra perversitate, aut neglectu, hunc perturbant ordi∣nem? Poemata in sensus incurrentia, ut vulgaria sus{que} de{que} habemus, aut superfi∣ciem tantum distringimus, aut corticem, ut succi parum inde ad intellectum e∣manet. quàm multi sunt oculi aversi, aures perversae, sensus inversi qui videndo, au∣diendo, aut sentiendo, nihil inde, aut quod distortum est, intelligunt? Contulit tibi (mi frater) creator tuus haec omnia salutis organa, ut ex horum usu debito, &

opportuno ad intelligenda ipsius invisibilia assurgeres. Cur aciem igitur oculo∣rum non intendis? Aures non arrigis ad hanc nativam & perennem Philosophiam? cur facultates tanti pretii, & non aestimandi commodi, ad otium, ad torporem, ad crapulam, belluino more, ad propriam ignominiam, & interitum dimittis, & prostituis? O ubi sunt pii nostri Antonii qui abs{que} paginae alicujus literariae con∣spectu, ex caeli & terrae intuitu summus evasit Philosophus! Benardus profitetur aliquo∣ties, se quicquid ex Scripturis didicisset, in Sylvis & agris meditando, & orando, praecipue accepisse; nullos{que} aliquando Magistros habuisse praeter quercus & fagos. Clamat quaevis Creatura (vox est Hugonis) Accipe beneficium, Redde officium, Fu∣ge supplicium. Augustini est illud soliloquium, Non sum ego, sed per ipsum sum ego. quem quaeris in me; ipse fecit me. super me, quaere eum qui regit me, qui fecit te, Haec tam posita sunt in luce, tam sensibus omnium apposita, tam exposita cujus∣que ratiocinantis captui; ut si non attendat, non recolat, non fructum inde pa∣ratissimum percipiat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, inexcusabilis prorsus invenietur. quod usum inculcat ulteriùs tertio in loco ad coronidem praecedentibus imponendum.

14. Ita ut sint inexcusabiles] De eventu,* 1.42 non de fine exponunt haec Graeci inter∣pretes, non eo fine, haec in medio reliquit Deus Philosophis, ut manerent inexcusabiles, sed accidit ex eventu contracto ipsorum perversitate, sic Chrysostomus. nec aliter Theophylactus, qui addit talem Scripturae esse proprietatem, ut cum de fine plurima proponantur, per eventum, illorum reddatur ratio. Sic Oecumenius non studio Dei hoc factum fuerit, absit, quanquam ita evenerit! In eundem sensum Piscator (à Beza dissentiens) simplicius mihi videtur ut statuamus hic notari eventum, ac pro∣inde 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dictum esse 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, adeo ut sint, sicut reddit Vulgaris, non ad hoc, ut sint inexcusabiles. ita Gualterus quod gentium vitio factum fuit, hoc Deo per accidens tribuitur, eo quod gentium ingratitudine bene usus est: postremò accedit Pareus & passim alii. Calumniae igitùr sunt istae maleferiatorum qui sententiam tam feralem, nostris impingunt, ac si Dei tribueremus decreto, quod usui solum accidentario (ut habet quidam è nostratibus) ascribimus. Saecula fuerunt specula quae illustria tum potentiae, tum virtutis divinae exhibuerunt spectacula, quibus cum non usi fuerunt Philosophi in rem suam, ut potuerunt, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉,* 1.43 Stulti facti sunt & evanuerunt in ratiocinationibus suis, ut habet Apostolus: cum contra Creaturarum dictata, contra rationis propriae dictamen, mutarunt glori∣am incorruptibilis Dei, tam eminenter radios spargentem, per totius mundi thea∣trum, in efformatam imaginem corruptibilis hominis, & volucrium, & quadrupedum & reptilium, Hic autem quid comminisci potuerunt quo colorem aliquem, tam deli∣ranti superstitioni inducerent? quibus sophismatis, qua arte, quo Marte, adeo co∣gentis veritatis argumenta declinare conerentur. prodeat hic vester Aristoteles èpriscis, (ut notum est) 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & cum Apostolo nostro manum conserat. Num causabitur nativas tenebras, quasi fatalem quandam contagionem vel acutissimis inge∣niis incubuisse? at quis te in has angustias compulit, reponet Apostolus, & tam de∣plorandam imposuit necessitatem ò Philosophe? num Creatoris tyrannis? absit. Sed libera tua & majorum originalis defectio. Dices, defuisse vobis institutionem ad meliora: convincent te Rationis & Creaturarum patentissima volumina: regeres, in∣stitutionem istam, ad salutem non sufficere; At hoc non quaeritur ô Phylosophe, num se sanare potest contracta parentum vitio, naturalis impotentia, sed an tantum didisceris quantum potuisti, & tantum praestiteris, quantum didicisti. Dictat ratio u∣nicum esse Deum, cur tu plures introduxeris? & Mechanicorum deliramentis te pro∣straveris? dictat Logica tua, hunc Deum esse invisibilem, immensum, aeternum, cur fabricas tu idola ex tuo cerebro, ut quod infinitum est & invisibile, limitibus com∣pingeres, & coloribus exprimeres? horret conscientia ad stupra, caedes, proditiones, aut quaevis id genus flagitia? Cur praeceps interim in talia proruis? & quod pro∣hibes in Ethicis, perpetras in Oeconomicis, & Politicis? quocun{que} igitur subterfugies, nullum invenies refugium, Accusare teipsum potes, excusare non potes.

15. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. igitur erunt temperans Socrates, justus Aristides, divinus Plato, severus Zeno, aequabilis Aristoteles, qui sorte potius dicantur cespitasse, quàm studio; & excusandae erunt praevaricationes nostrae (Patres & Fratres) qui in meridia∣na Christianismi luce, ad quemvis lapidem impingimus? resilit pia meditatio, ad ef∣fraenes, effrontes, ad repetitos, nec sine quadam gloriatione expositos Acade∣micorum

lapsus. O Deus! si gentium Heroës causa cadunt, cum tot adducunt sâltèm quae misericordiam moveant, quae nostra erit Apologia? qui tot praeceptis, tot exemplis, tot beneficiis exciti, pedem tamen referimus, & Philosophis ipsis Ethnicis de∣teriores evadimus. Talenta tot accipimus, & nulla Villicationis reddenda erit ra∣tio? clamabit incassum Salvator (ut olim ad Hierusalem) quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas: & noluistis? quid agimus (P. & F.) quo in loco vivimus? cui bono oleum & operam hic impen∣dimus? nunquid ut bibamus, edamus, dormiamus, inter nos rixemur, & inexcu∣sabiles tandem in opprobrium loci & disciplinae, scenam egrediamur? Si qua igitur consolatio (nostis cujus sunt stimuli) in Christo Jesu, si quod charitatis solatium,* 1.44 si qua communio Spiritus, si quae viscera, & miserationes, addam ego, si qua spes mes∣sis fides promissorum, reverentia summi Episcopi nostri, Pastoris, & Agonothetae; si in appropinquantibus (quàm propè Deus solus noverit) supremis Comitiis, ulterio∣ris alicujus caelestis gradus, & laureae immarcessibilis ceperit nos desiderium; non de∣tineant nos in imis hisce subselliis larvae rerum visibilium & crepundia. à tergo non respiciamus cum uxore Lot ad Sodomaeas, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ad dextram aut sinistram non de∣clinemus, à vocationis salutaris semita. Sarcinas, quaecun{que} gravant, abjiciamus, non meditemur, ambitionis, otii, luxuriae praetextus noxios, & sophisticas Apologias: sed ad palmam supernae vocationis in Christo Jesu, per omnia elargita nobis media, sensuum, intellectus, gratiae, fidei, Naturae, Creaturae, Scripturae, alacriter & in∣defesso molimine properemus donec illam tandem in gaudio Domini nostri, & Creatoris faelicissimè consequamur per Jejum Christum, Salvato∣rem nostrum, cui cum Patre, & Spiritu Sancto, sit omnis Honor, Laus, & Gloria in Saecula Saeculorum. AMEN.

FINIS.

Notes

• * 1.1

  1. Cor. 3. 2. Io. 16. 12.
• * 1.2

  Math. 5.
• * 1.3

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.4

  1. Ioh. 2. 16.
• * 1.5

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.6

  Levit. 10.
• * 1.7

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉
• * 1.8

  Gen. 17. 1.
• * 1.9

  Apoc. 1. 8.
• * 1.10

  Aquin. p. q. 25
• * 1.11

  De Civit. Dei l. 5. c. 10.
• * 1.12

  In not. ad disp. 4. thes. 34. p. 212.
• * 1.13

  Part. 1. q. 25. art. 3.
• * 1.14

  Heb. 11. 19.
• * 1.15

  Ps. 23.
• * 1.16

  Luc 10. 24▪
• * 1.17

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.18

  Vid. Virgil. Eclog. 6. Zanch. de Nat. Dei l. 2. c. 2.
• * 1.19

  Isaia 48. 17.
• * 1.20

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 V. 22,
• * 1.21

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.22

  Anselmus Chrysost.
• * 1.23

  Theodoret.
• * 1.24

  Theophyl.
• * 1.25

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.26

  1. Sent. D. 3.
• * 1.27

  De Civ. Dei l. 8. c. 6.
• * 1.28

  L. 1. c. 4.
• * 1.29

  Eccles. 1. 8.
• * 1.30

  1. Sent. D. 1. De Doct. Christ. l. 1. c. 3.
• * 1.31

  1. Tim. 6. 16.
• * 1.32

  1. Pet. 2. 9.
• * 1.33

  c. 38. 39. ••
• * 1.34

  Prov. 6. ls. c. 1. C. 8.
• * 1.35

  Math. 6.
• * 1.36

  2. 2. q. 102. art. 6.
• * 1.37

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.38

  Mat. 5. 22.
• * 1.39

  Apoc. 2. 3.
• * 1.40

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.41

  Exer. 307.
• * 1.42

  〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉.
• * 1.43

  Rom. 8.
• * 1.44

  Philip. 2▪ 1.