A description of Wales by Sr John Prise Knight.

His Pedegree.

Iohn the sonne of Edward Vaughan, the sonne of Moris Vaughan, the sonne of Rich▪ Vaughan, the sonne of Moris Vaug∣han, the sonne of Ievan Vaughan, the sonne of Llewelyn Vaughan, the sonne of Adam Vaughan, the sonne of Meredith, the sonne of Adam Vaughan of Trowsgoed, the sonne of Llewelyn Vaughan, the sonne of Griffith, the sonne of Eneon by his Wife Angha∣rad the daughter of Iestyn ••p Gurgant Lord of Glamorgan, which Eneon was the sonne of Collwyn.

Iohn Bodvel of Bodvel in the County of Carnarvon Esq. (late∣ly deceased) derived himselfe from Madoc the second sonne of Ievan ap Eneon ap Griffith ap Howel ap Meredyth ap Eneon ap Gwgan ap Merwydd ap Collwyn. He was the only sonne of Sr Iohn Bodvel Knight; In the late Warre he was a Colonell and Governor of Carnarvon for King Charles the First, and was one of those Members of the long Parliament that ••a••e at Oxford A. D. 1644. His only Daughter and Heire is married to the sonne and Heire of Iohn Lord Roberts of Truro Lord Privy S••a••e▪ Iohn Bodurda of Bodurda Esq. Thomas Wynne of Bodvean Esq.

(servant (both) to his late Majesty▪ Ch. 1. and also to Ch. 2. his Majesty that now Reignes) and others are descended from the house of Bodvel.

Tho. Madryn of Madrin Esq. the Family of the Owens of Plâs dû, from whence Iohn Owen the Epigrammatist was descended: Wynne of Penyberth, Wynne of Pennardd &c. are also descended from Collwyn.

Our Bards tell us of former Worthies of this Tribe, as Sir How∣el ap Griffith, and his brother Eneon ap Griffith, of Ievan ap E∣neon his sonne, of Howel ap Madoc, of Gryffith ap Iohn ap Gron∣wy a valiant Captain in the French Warres, & others. Iollo Goch a famous Bard in the time of K. Edw. 3. Rich. 2. and Hen. 4. writ Cowydds or Panegyricks to the said Sr Howel, & to Ie∣van ap Eneon ap Griff:, his Nephew. Gr. Grûg (who lived A. D. 1400) writ a Panegyrick to Eneon ap Griff. Evan Waed••a gives an account (in a Cowydd of his) of Ievan ap Eneon and his four sonnes; Inco Brydydd (who lived A. D. 1480) writ a Panegyricke to Howel ap Madoc. These Panegyricks are worthy to be pre∣served for their elegancy, if not for the History they containe.

Gweledigaeth Iollo Goch, or his Cowydd moliant to Sir Howell ap Griffith.

A welai neb, a wela Yn y nôs a jawn a wna, Pan fûm (mwya poen a fû) Yn buno anian benû, Cynta dim a wela yn wîr Caer fawrdêg accw ar fordîr, A Chastell gwych gorchestawl, A gwyr ar fyrddaû, a gwawl, A glasfôr wrth fûr glwysfaen Garw am groth twr grwn graen, A cherdd chwibanogl, a chôd, Gwawr hoynus, a gwr hynod; Rhianedd, nid rhai anwiw, Yn gwaû sidan glân gloiw liw, A gwyr beilch yn chware gar barth Towlbwrdd a Seccyr vwch talbarth, A gwr gwnllwyth Twrch trwyth trîn Nowswyllt yn rhoi barn Jessin Mewn gorflwch aûr goreurynn, Ai Law yn fy llaw yn llynn, Ar y Stondardd hardd hirddû, Ynhâl Twr (da filwr fû) A thri blodeûn gwyn gwiw Or un llûn dail arianlliw, Eres nad oes henuriad, Ar lawr Gwynedd (wleddfawr wlâd) Oes neb yr un syberwyd, Breddwydio'n brydd yr ydwyd, Y wal deg a weli di (Da dyddûn) dowed iddi Ar Gaer eglûr, ar greiglost, Ar garreg rûdd ar gwr grofft, Hon iw Criciaith (gwaith gwiw) Hên adâil, honno ydiw, Ar gwr llwyd cadr paladrddellt Yw Sir Howel mangddel mellt,

Ai wraig sy'r wregis eûraid, Howel lân, ryfel in rhaid, Ai llaw forwynion ton têg Oeddent bob yn ddeûddeg Yn gwaû sidan glan gloywliw Wrth haul belydr drwyr gwydr gwiw Tau olwc ti a welyd Ystondardd ys hardd o hyd, Pen sêl Syr Howel yw hwn Myn Beuno mae'n i benwn, Tri fflowr dy lis oris erw, Yn y sabl; nid an syberw Eingan mab Gruffydd rudd rôn Ymlaen am i elynion, Ymygniaw gwna yn y gwaed Aniweirdref tôn eyrdraed Ysgythrwr câd atcas gaythrûdd, Esgid i droed esgid rûdd, Ysgythredd blaydd ysgythreing, Ascwrn hên yn angen ing, Pan rodded rowsced rwysgainc Y Ffrwyn ymhen brenin Ffrainc, Barbwr fû fal mab Erbin, A gwayw a chledd, tromwedd trîn A gollwng gynta gallai Y gwaed dros draed, trîst i rai, Anwyl fydd gan wyl Einiort, A mael i Bheirdd, •• mawl i fort, Cadw'r bobl mewn Cadair bybyr, Cadw'r Castell, gwell na gwyr, Cadw dwy lins, Ceidwad loywlamp Cadw'r ddwy wlâd, cadw'r gâd, cadw'r gamp, Cadw'r mordarw, cadw'r mordîr Cadw'r mordyray, cadw'r tai, cadwr tîr Cadw'r gwrser yn cadw'r Garsiwn Cadw'r tîr yn hîr a wna hwn Cadw'r gwledydd oll cadw'r glew∣dwr, A chadw'r gaer, iechid i'r gwr.

Jolo Goch ai Cant.

This Sir Howel ap Griffith (whom his Countrymen re∣member by the name of S. Howel y Bhwyall, from his Poll-axe) lived in the time of King Edward the 3d. and served under the black Prince at the battell of Poictiers, wherein Iohn King of France was taken prisoner: It is a tradition that goeth currant among Sir Howells Countrymen, that it was He, that first took him, which might be occasioned by some lines in the foregoing Cowydd of Iollo Goch's to him. And History leaving it doubt∣full who took him, he might be the man as well as any other; Paulus Aemilius, De Serres, and other French Historians say, there were severall challenged the honour of it; and that Denis Morbec a French man, but then a Captain in the English Army, seeing the French King so distressed that it was impossible for him to escape the hands of the English did only speak to him, at some distance, and advise him to surrender himselfe; So that it is very probable some other person took him, or (which is as much) forced him to yeeld himselfe a Prisoner, and that be∣ing known to be the King, he was in civility suffered to deliver

himselfe into the hands of his own Countryman Denis; But however it were, it is most certain Sir Howell behaved him∣selfe valiantly in that Battell, and performed some signall service with his axe there, as may be gathered from his reward, which was Great and Noble, for he had conferred on him the honour of Knighthood, the Constableship of the ancient Castle of Crickieth in Carnarvonshire, a new Coat of Armes, the farme of the Mills at Chester for life, and other things of great value; Besides, he had allowed in perpetuall memory of his service a Messe of meat to be carried before his Axe or Partisan for ever; Which messe after his death was carried down to be given to the Poore for the good of his soule; the said Messe had eight Yeomen attendants, found at the Kings charge, which were af∣terwards called Yeomen of the Crowne, and had eight pence per diem of standing wages, and continued to the beginning of Q. Elizabeths Reigne; Sergeant Roberts of Havod y ••wch neare Wrexham, who had been at first Yeoman of the Crowne heard it as a tradition in the Kings house, that the beginning of that Or∣der of Yeomen of the Crowne was from thence; This he told his Brother in Law Robert Turbridge of Caeruallen neare Ruthin Esq. who upon the other mans credit related it to Sir Iohn Wynne of Gwedir Knight and Baronet, from whose MS. History (remaining in the house of Gwedir) this relation was taken.

The Armes of Sir Howell ap Griffith. S. Poll-Axe A. between three flower de luces. A Cowydd moliant to Ievan ap Encon ap Griffyth.

Pwy sydd o rym passio r jaith Pwyn dilid top hên dalaith Penayth mawr i bap anwyl, Parch gwlâd cynheiliad cann hwyl, Pwys dwy Ynys pôst henaûr, Pen gwlâd ai pinagl aûr, Jevan yn dy ran ir aeth Fab Einion fyw yn bennaeth, Hynod iw dy henw da, Had Gruffudd, hyd Gayr Offa, Ysgwier gwych, oes gwr gwell, A cheidwad mwy na Chadell, Sirri mawr dros wyr a medd, Troes i enw•• tros Wynedd, Gwraidd dâf •••••• ag ir-a••dd dyfiad Gallu yn hîl Gollwyn ai hâd, Dyn îrddewr mewn dawn urddas, Dragwn ai sel drwy gan sais, Cym••r faner Yfionydd, Cae mamr o few•• Cymru fydd, Os yn y tir y syn trû Ardydwy aeth ar dy dû Coed Pascen drwy ne•• yn jaith Crû dilesg yn caù'r dalaith, Rhwydd a gwy••h y rhoi ged Rhywogaeth LIrien reged

Brîg bonedd bro Gwynedd gain, Blodeûog ô blaed Owain, A cheidwad eyrwych ydwyd, Ai segr oll ai swcwr wyd, Ai daioni ym••ob din••••, Ai grym urddedig, ai gras, Ai tryssor Nei' r wttressen, Ai pont urddeddig, ai pen; Dewr a chadarn, drych ydwyd, Dwyfol a chall, difa••ch wyd, Cynheiliad ar dyfiad ton Calonog ayr ddoniog ddy••ion, Caer fawr rhag gwyn ô foroedd, Côst llai yn i Cestill oedd, Llys Fwg yn llawes y ffordd, Lletty yn braff lled hên briffordd, Cwrr hynod is llyn fro-dîr, Cell y gwin Celliwi•• ir, Mae dayoni mwy dynion, At hîl y fam a••lwyd hon, Llownwych frenhinlle hynod Lletty'r gler llei tarrie'r glôd, Llewyrch y drych a drychwn Lliw dy frig, fel cerrig hwn Cynheliad ych Tâd ich Tû Cann hannedd y cawn hynny Trewaist aûr tr••s dy werin Tynnu holl waed tunnell win Trysor mawr i ragor wyd Tros wledydd trosol ydwyd Torr di gwy•• mewn tro••dog aûr, Tâd arwyddion tid ryddaûr, Cadarnedd Gwynedd i gîd Tro r fei trwy wyr o fowyd Tân ym wyd o enaû môn Ar gwyr ••chod iwr gwreichion Barwn o wr in bro ni By•• ai olyd fal Beli, Drwy faynol tir Y fionydd Tra fych a fynych a fydd, Gwell rydraws gallu Rhodri Na thr••an does o••h ran di Sylfayn jaith sy o ••••aen neb Sem daioni syn d'wyneb Swyddog mewn gras Jwl Casar Sai ith garn sy fyw ath gâr

Jolo goch.

Ir un Gwr.

Jevan ddewr of••wn i ddawn Fwya bonedd fab Eneawn Fab Ryffyth wayw rûdd wiwrâs Fab Howel glêdd bual glâs Gwyr yw a wnai gair ewybr Garw i aith dawn beniaith dan wybr Garw ir drail a giriaid rôn Goreu îr feistr ar Gaer ar vôn Sydd Gynheliad nis gwada Sic y Gaer dîr ywr gwyr da A fflowrdeli•• gl••••w ddewis gl••dd A fflaid ag Enaid Gwynedd A ffwys y gaer loew gaer lain A ffais dew a ffôst Owain Costiog conglog diwg dai Castell Crickiaith in costiai, Mae'n Y fionydd ddedwydd dâl Castell ysydd ddaû Cystal Jevan awch darian wych Dwr Yw'n eastell ni an Costiwr Evan Eneon ywr mowrdôn mau Ai feibion dewrion Dyrau, Howel Vaughan gwiwran gwr D•• hydwyll ywr Deheudwr Twry saner torf uniawn Yw Madog ddi oriawg ddawn Twr enwog mewn tair ynys

Parth yr haûl y Porth yw Rhys, Twr Dwnsiwn pan draethwn pwy Goreu o Wynedd yw Gronwy Llaw••nydd bôb dydd i daw Llyna Gastell llawn gostiaw Llés ir beirdd llys a bâr Lle da i gyrchu llydd i garchar Lle aberthog llu a bortha Llawn yw o ddawn llynn o dda Cof na châd wastad ystyr Castell a fae well o wyr Cyffûr ffawd caiff ar y ffydd Corff Einiawn Caer yfionydd Cariad mawr Cyriad y medd Ceir ynghanol cyrn Gwynedd Dau well i bencerdd diwyd I byrth na chestyll y byd Mwyn jawn ffrwyth nid main ffriw Maen yw adel Mûr ydiw Ag er y gwyr a fay gwell Iawn gostiau Evan Gastell Ab Einiawn ddawn ddi ylch Ai Dyrau yw gau'n i gylch Yn gaer dal yn geyrw dilyth Yn gydernyd ywn byd byth.

Evan Waed da ai Cant.

Ievan ap Eneon had foure sonnes, Howel the eldest, to whom he gave the House of Bronyvoel with the lands thereunto belong∣ing; from this Howell, Owen Ellis of Bronyvoel and Stymllyn, Lloyd of Gwen Eingan and others are descended. Madoc the second, to whom he gave Berkin, from him are descended, Vaughan of Berkin, the Family of Bodvel before mentioned, Vaughan of Talhenbont or Plâs hên. Richard Vaughan late Bi∣shop of Bangor, after of Chester, and (last of all) of London descen∣ded from Thomas the fift sonne of Robert Vaughan of Talhen∣bont, ap Griffith ap Howel ap Madoc ap Ievan ap Eneon, and so to Collwyn, as above. The Whites of Anglesey are descended from Iohn Wynne third son to the said Robert Vaughan, who li∣ving in England was the first that changed his name from Wynne to White, he was the Father of Richard White, the father of Rowland White, Sir Rich: White Knight, and Robert White, as Lewis Dwn saith A. D. 1608. Rees the third had given him by his father Wheelog, from him the Lloyds of Wheelog &c. Gronwy the fourth had Gwnbhryn, from him comes Wynne of Gwnfryn, &c.

A Cowydd or Panegyricke to Eneon ap Griffith, Brother to Sir Howell ap Griffith, and Father to Ievan ap Eneon forementioned.

Y post hardd hapus dewrddoeth Wy••o frig gwaed difreg coeth, A gardd binagl gwraidd bonedd Gyrr dy vawl o grûd i fedd Einion dwg jawn vn digoll Vab Gryffydd ywch gwledydd oll Oes gwr well ysgwier wyd Yn geidwad well nag ydwyd Yn dy râdd hynod roddiad Ith roes ••••••••wy waith ystad Gwyddost walch oréugost wisg Gael arian yn golerwisg Wyr Howel gorff rheol gwych Hîl Fred ydd hael srau ydych Clau wyd eurwalch clôd Vrien Call o jawn hâd Collwyn hên O hwnn dwg hu enw digoll Heb prinhau i arfau oll Aeth dyro gwpl ith darian A thri Flowerdelis ith rann Yn gydwnion i gadu Y sydd jawn mewn maes o ddu Aeth y rhain dal ith rann di O dâd i dâd yw dodi Yngwynedd nid rhyfeddod Oll ywch ben•• eraill ych bod Rhwng bonedd a rhinweddau Rhoed ytt happ yr hediad dau Wrth goffhau dy gampau di Ath enwog waith ddaioni Dewr a doeth benadur dawn A di einig waed Einiawn A glain nod hael galon nudd Brau o faner bro Efion••dd Ath annedd perffaith hynod Yw Chwilog lys ychel glôd Nevadd wenn newydd anwyl I bonn down bob hynod wyl Cwrt hir isllaw bro dîr llyn Yw yn cynnal naw canyn Llyna' r gaer llei llenwir gwin Llys egored lles gwerin Llei roed tad llaried tau Waed dethol llei rwyd dithau Yn rhannu fy ner bynod Yma i gler aur am glôd A diwarth rhoi da wrth raid A rhyw gynnal rhai gweiniaid Ag yno rhowch gann a rhost I bawb irber byburbost Rhwydd fawr gun wyd rhoddvawrged Rhowiawg walch Vrien rheged Dinam yw mewn da enw mawr Diflin walch wyd o flaenawr A di ball enaid y byd I tyvodd gras ytt hefyd O bob ssyniant ai wrantur Vwch pawb mewn gwych enw pur Hwyr weled dewr ir wlâd honn Hael tyner ail ytt Einion Yn wrol anian eryr Ar dy gas goeth velwas gwyr Ag yno yn oen gwynn in waith Anwylwch i wann eilwaith Cyfiowna cun cefnog coeth Cryfddewr wytt haw•• arosddoeth Brenhinol bor iawn hynod Brau at enw clau Bryttwn clôd Hawdd i cevaist hûld cyfiawn Arwydd stad urddas dawn Ath roddion bennaeth rwyddwych Ar bawb a ffoed, hîr i bych.

Gr. Grûg ai Cant.

A Cowydd Moliant to Howell ap Madoc ap Ievan ap Eneon.

Y gwr ir a gwar arian, Ar osgle aur ar wâs glân, Mae rediad fal tyfiad hîr, Ath arswyd mwy na theirsir, Mae bonedd a byw ynod, Mewn y fath mae'n iawn ifôd Howel eryr hael eirian Hîl Madoc oludog lân Llîn Jevan llew un asael Llawn topp llîn Llywelyn hael Llîn Ferwydd mewn cynnydd cû Llin Gollwyn yn llawn gallu Aer drûd o Rys ap Tewdur, Ergyd pell ar y gwaed pûr, Ednyved fawr ged fûr gwaith Uychan tarrian y teiriaith, Nid adwen wr dî-dwn iâch, Pa du orau i bedeiriach, Gwinwydd Yfionydd faenol Gwres gwlâd ai cheidwad jchol, Trysor im wyt tros wyr Môn Drwy Lûn gwaed reiol inion Tra gwrol at wyr goraû▪ Tyn ir allt trwy 'r tan ar iau, Drwy fawr gariad y tad hael, Treiaist hailioni'r trihael, Nûdd Rydderch nowddwr roddiad Mor-da coel am eirda i cad; Mawr ydoedd i ymwaredion, Am wr sy well mwy iwr sôn, Brawd Ivor llei bae'r dafarn Brawd Cadwn gofynwn farn Brawd dyrus yn bwrw dewrion Brawd ffwng lle bae raid a ffon Cynheliad ar dyfiad wyt Cadar heb gnycciaû ydwyt, Cyff rowiog waredog wraidd Cwmpas teyrnas tyhyrnaidd, Cait randdwys Coed hirion ddewr Cwnpassddadl walch campûs ddewr Cymro îr, ple caen wr well, Cystal a nerth y Castell, Aeth ofn dros eithafon draw O hyd Yfionydd î Fanaw, O did ddyn yt at deinioes Brych wyn dêwr breyach yn dy oes A••on wydyr o Fôn ydwyd Arf ai n••rth i Ryfain wyd Eryr balch ar wyr y byd Y Cawn nerth Cy••ion wrthid, Sardia fêilch yn sorod fân Od oes gwg nid ysgogan, Tynn didawl at wroliaeth, Tân a dwr tanad aeth, Gwr wyd a roddwyd i râs Anwc aur am i guras, Trysor mawr tros wyr a maeth, Tes a gwr Twysogaeth Llew Gwynedd anrhydeddir, Llwyn o waed da ynllenwi'r tîr Llowydd gwledydd goludawc Or dull y ceid Iarll y Cawc Mae dy glôd yn gorfod gwyr, Mewn moliant mwy na milwyr, Mab ydwyt yn byw attiel Man llei bych myn oll y bêl, Trawst euraid teiroes derwen, Drwy eigion byd trig yn ben.

Inco Brydydd ai cant.

Notes

• Geraint ap Erbin one of K. Arthur's Knights.
• aml
• rwystad rwystyr.
• Cerdd iniawn.
• meini