Gvlielmi Occhami, doctoris invincibilis et nominalium principis, Summa totius logicæ

GULIELMI OCCHAMI LOGICAE Pars Tertia. (Book 3)

CAP. I. De divisionibus syllogismorum.

COmpletis duobus tractatibus, nunc ad tertium tractatum de argumentis est accedendum; & quia inter omnes species argu∣mentationis syllogismus obtinet principatum, ideo de syllo∣gismo est primo dicendum: praemittendae sunt autem quaedam distinctiones ad propositum necessariae.

Unde sciendum, quod syllogismus accipitur aliquando pro uno com∣muni omni syllogismo, ita quod in propositione supponat pro uno com∣muni, & non pro aliquo significato singulari; & sic accipiendo syllo∣gismum, haec est falsa, Syllogismus est oratio, &c; & haec similiter, Syllogismus componitur ex tribus terminis, &c. Aliquando autem ac∣cipitur syllogismus significative, pro oratione in qua quibusdam posi∣tis, &c.

Secunda distinctio est, quod syllogismorum quidam sunt demonstra∣tivi, quidam topici, quidam nec topici, nec demonstrativi. Syllo∣gismus demonstrativus est ille, in quo ex propositionibus necessariis e∣videnter notis potest acquiri prima notitia conclusionis, sive cognitio. Sed topicus est, syllogismus ex probabilibus. Et sunt probabilia quae videntur omnibus, vel pluribus, vel maxime sapientibus; & illa descrip∣tio est sic intelligenda, quod probabilia sunt illa, quae cum sint vera & necessaria, non ••amen per se nota, nec ex per se notis syllogizabilia, nec etiam per experientiam evidenter nota, nec ex talibus sequentia; tamen propter sui veritatem videntur esse vera omnibus, aut pluribus, &c. Et ut sit brevis descriptio probabilium, sit ista, Probabilia sunt necessaria,

nec principia, nec conclusiones demonstrationis, quae propter sui veri∣tatem videntur omnibus vel pluribus, &c. Per primam particulam excluduntur omnia contingentia, & omnia falsa. Per secundam omnia principi••, & conclusiones demonstrationum. Et per tertiam exclu∣duntur quaedam necessaria, quae tamen apparent omnibus falsa, vel pluribus. Et sic articuli fidei non sunt principia demonstrationis, nec conclusiones, nec sunt probabiles; quia omnibus, vel pluribus, vel sapientibus apparent falsi: & hoc accipiendo sapientes pro sapientibus mundi, & praecipue innitentibus rationi naturali; quia illo modo ac∣cipitur sapiens in descriptione scientiae, vel philosophiae.

Ex istis sequitur, quod syllogismus topicus nunquam peccat in ma∣teria, vel in forma. Sequitur etiam aliud, quod nullus secundum com∣munem cursum potest evidenter & demonstrative cognoscere de aliquo syllogismo topico illum esse topicum; quamvis possit habere fidem, quod est syllogismus topicus. Sequitur etiam aliud, quod nullus syllogismus topicus facit praecise dubitationem, & formidinem: sed etiam frequen∣ter facit firmam fidem sine omni dubitatione; quia ita bene aliquando adhaeremus probabilibus, sicut evidenter notis.

Syllogismus qui nec est demonstrativus, nec topicus, potest dividi; quia quidam est ex improbabilibus, quidam non ex improbabilibus; sive quidam syllogismus peccat in materia, & quidam non peccat in materia. Alia distinctio, quidam est syllogismus uniformis: quidam mixtus. Quidam est uniformis ex propositionibus de inesse: quidam e•• modalibus; & illi sunt diversi, secundum quod invenitur diversitas in propositionibus modalibus. Quidam est mixtus ex necessario, & in∣esse; quidam ex necessario, & contingenti; & sic de aliis: de quibus omnibus dicetur inferius. Similiter syllogismus uniformis ex proposi∣tionibus de inesse, quidam est uniformis de propositionibus de praesenti, quidam de praeterito, quidam de futuro; quidam ex una de praesenti, & alia de praeterito, vel de futuro. Sciendum est tamen, quod defi∣nitio communis omnibus istis praedictis est ista: Syllogismus est ora∣tio i•• ••••a ex duabus praemissis, dispositis in modo & figura, de necessi∣tate sequitur conclusio. Et ad illam definitionem nihil refert an praemissae sint verae, vel falsae: hoc tamen est generale, quod nunquam praemis∣s•• sunt verae, & conclusio falsa; quamvis possit esse è converso. Un∣de in ista parte 〈…〉〈…〉, usque ad partem in qua tractabitur de syllo∣gismo demonstrativo, vel semper vel frequenter volo loqui de condi∣tionibus 〈…〉〈…〉 requisitis ratione particularum praedictae definitionis, & non amplius.

CAP. II. De uniformi generatione syllogismorum de inesse in ge∣nerali.

POsitis divisionibus & distinctionibus syllogismi, de quibusdam membris dividentibus in speciali est dicendum. Et Pri••••o de uni∣formi generatione syllogismorum de inesse. Secundo de uniformi modalium. Et Tertio de mixtis.

Circa primum, est primo dicendum de syllogismis ex omnibus d•• ines∣se, & de praesenti: Secundo de aliis. Sed antequam accedatur ad propositum videnda sunt quaedam praeambula.

Primum est, quod tantum sunt duae praemissae, & una conclusio in syllogismo, & tantum tres termini; scilicet major extremitas, minor extremitas, & medium. Est autem Medium, quod ponitur in utraque praemissarum; Major extremitas, quod cum medio termino ponitur in majori propositione; Minor extremitas est quae ponitur cum medio in minori propositione, hoc est, in secunda propositione.

Secundum est, quod tantum sunt 〈…〉〈…〉 figurae. Prima est, in qua me∣dius terminus subjiicitur in prima propositione, & praedicatur in secun∣da. Secunda figura est, in ••ua medius terminus praedicatur in utra∣que. Tertia figura est, in qua medius terminus subjicitur in utra∣que. Et non est apponenda quarta figura, quia si medius terminus praedicatur in prima propositione, & subjicitur in secunda, non erit nisi transpositio propositionum positarum in 〈…〉〈…〉 figura; ideo non se∣quitur aliqua conclusio, quam illa quae 〈…〉〈…〉ur ex praemissis dispositis in prima figura. Et ideo non est nega••••••m 〈…〉〈…〉in syllogismus pos∣sit fieri ex duabus praemissis, in quarū prima medius terminus praedicatur, & in secunda subjicitur: sed illa conclusio quae 〈…〉〈…〉 sequitur ex illis principaliter, erit eadem cum secunda quae sequitur e〈…〉〈…〉dem praemis∣sis dispositis in prima figura. Si enim arguatur 〈…〉〈…〉 homo est animal: Omne animal est substantia: ergo O〈…〉〈…〉 homo est substan∣tia; & illa eadem conclusio sequitur ex e〈…〉〈…〉 sic dispositis in prima figura, Omne animal est substantia: Omnes homo est animal: ergo Omnis homo est substantia.

Tertium praeambulum est, quod omnis syllogismus immediate, vel mediate, regulatur per dici de omni, vel dici de nulla. Syllogismi au∣tem secundae figurae, & tertiae reducuntur ad syllogismos primae figurae vel per conversionem, vel per impossibile, vel per transpositionem propositionum; & ideo mediate regulantur per dici de omni, vel per di∣ci de nullo; & quandocunque sic est, quod aliquis discursus regulatur per dici de omni, vel dici de nullo, sive mediate, sive immediate, ille

discursus est bonus. Per immediate intelligit syllogismos primae figurae, quia immediate regulantur▪ Per mediate intelligit omnes modos se∣cundae figurae, & tertiae, quae omnes reducuntur ad quatuor modos primae figurae, & sic regulantur mediantibus illis. Est autem dici de omni, quando nihil est sumere sub subjecto, quin de eodem dicatur prae∣dicatum: quod est sic intelligendum, non quod praedicatum vere con∣veniat cuilibet de quo dicetur subjectum, quia tunc non esset dici de omni nisi in propositionibus veris: sed sufficit quod per talem propositi∣onem denotetur, quod nihil sit sumere sub subjecto, quin de eodem dicatur praedicatum; & hoc denotatur per omnem propositionem uni∣versalem affimativam. Dici de nullo est, quando per eam denotatur, quod de quocunque dicitur subjectum, quod ab eo removetur praedica∣tum; & hoc denotatur per omnem propositionem universalem negati∣vam, sive sit vera, sive falsa.

CAP. III. De syllogismis primae figurae.

IStis visis, videndum est primo de syllogismis primae figurae. Et est primo sciendum, quod cum dictum sit syllogismos primae figurae regulari immediate per dici de omni, vel dici de nullo, oportet cir∣ca modos primae figurae servare duo.

Primum est, quod major sit propositio universalis; si enim esset ma∣jor particularis, manifeste patet, quod talis discursus non posset regula∣ri per dici de omni, vel dici de nullo. Tunc enim aliquis syllogismus regulatur per dici de omni, quando per primam propositionem denotatur de omni illo, de quo dicitur subjectum, dici praedicatum: & per secundam propositionem denotatur subjectum primae propositionis dici de aliquo assumpto. Sicut per istam propositionem, Omnis homo est animal, de∣notatur, quod de quocunque dicitur homo, de eodem dicitur animal: per istam autem secundam, Socrates est homo, denotatur, quod ly h••••o, quod fuit subjectum primae propositionis, vere dicitur de So∣crate, propter quod evidenter sequitur quod hoc praedicatum animal dicitur de Socrate; & ideo iste syllogismus est regulatus per dici de omni, Omnis homo est animal: Socrates est homo: ergo Socrates est animal.

Et eodem modo proportionabiliter dicendum est de syllogismo regu∣lato per dici de nullo; sed nihil tale potest denotari per propositionem particularem, ergo nunquam propositio particularis potest esse major in prima figura. Ex eodem patet, quod minor debet esse affirmativa, quia per minorem debet denotari, quod illud quod in prima propositio∣ne

fuit subjectum vere praedicatur de aliquo determinate assumpto, quod non potest esse nisi per propositionem affirmativam tantum.

Ex praedictis sequitur, quod in prima figura sunt tantum quatuor modi, in quibus fiunt utiles conjugationes. Nam combinando duas propo∣sitiones per universale & particulare; per affirmativum & negati∣vum; erunt sexdecim combinationes, in quarum duodecim peccabitur contra praedicta principia. Quod patet sic; si sint duae propositiones, aut utraque est universalis, aut utraque est particularis, aut una est par∣ticularis, & alia universalis. Si autem utraque ••••t universalis, aut utraque est affirmativa, aut negativa. Si utraque est affirmativa, tunc est primus modus, & est utilis: si utraque sit negativa, sic est com∣binatio alia, sed est inutilis, quia habet minorem negativam. Si autem una sit negativa, & alia affirmativa; aut major est negativa, & minor affirmativa: vel è contra. Si primo modo, habetur tertia com∣binatio, & est utilis: si est è converso, est quarta, & est inutilis, quia habet minorem negativam. Si utraque propositio sit particularis, sic fiunt quatuor combinationes, per affirmativam & negativam, si∣cut prius; sed omnes erunt inutiles, quia omnes habebunt majorem particularem. Si autem una sit particularis, & alia universalis; aut major est universalis, & minor particularis: aut è converso. Si pri∣mo modo, aut utraque est affirmativa, & sic habetur nona combinatio, & utilis; aut utraque negativa, & sic habetur decima combi∣natio, & inutilis, quia minor est negativa. Aut una est affirmativa, & alia negativa; & tunc aut major est affirmativa, & minor negativa, & fic est conjunctio undecima, & inutilis, quia minor est negativa: aut major est negativa, & minor affirmativa, sic est duodecima combinatio, & utilis. Si autem major sit particularis, & minor universa∣lis, sic fiunt quatuor combinationes per affirmativum & negativum; sed omnes erunt in••tiles; quia quaelibet illarum habet majorem particularem.

Ex quibus omnibus manifeste patet, quod tantum sunt quatuor mo∣di utiles, sive utilium combinationum; scilicet, primus, & tertius, & nonus, & duodecimus. Alii vero du••decim sunt inutiles; quia soli qua∣tuor possunt regulari per dici de omni, vel dici de nullo: alii autem non possunt, quia semper habent majorem particularem, vel minorem negativam; quorum utrumque repugnat syllogismo regulato per dici de omni, vel per dici de nullo.

CAP. IV. De modo probandi dictos syllogismos.

ISta narrata non possunt probari, nisi per modum quo probat Aristot. probando quod sunt quatuor modi utiles per hoc, quod non con∣tingit inferre instantiam. Unde servando talem modum arguendi ex duabus universalibus affirmativis, Omnis homo est animal: Omne risibile est homo: ergo Omne risibile est animal, impossibile est in∣venire instantiam, ubi praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Simi∣liter est sic arguendo: Nullus homo est asinus: Omne risibile est homo: ergo Nullum risibile est asinus. Similiter sic, Omnis homo est animal: Aliquod corpus est homo: ergo Aliquod corpus est animal. Similiter hic, Nullus homo est asinus: Aliquod animal est homo: ergo Aliquod animal non est asinus.

Alii autem modi sunt inutiles, quia contingit praemissas taliter dis∣positas esse veras, & conclusionem esse falsam. Unde quando utraque est universalis & negativa, patet instantia sic arguendo, Nullus homo est animal irrationale: Nullus asinus est homo: ergo Nullus asinus est animal irrationale, praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Eodem modo est de aliis, quia praemissae possunt esse verae, & conclusio falsa; sicut patet discurrendo: & ideo non valent.

Et est hic advertendum, quod ••d probandam combinationem inutilem, vel modum inutilem, non op••rtet invenire instantiam in terminis sub∣stantialibus; sicut quidam errantes dicunt: sed sufficit invenire in∣stantiam in quibuscunque terminis, sive substantialibus, sive accidenta∣libus, sive quibuscunque. Unde & Aristot. frequenter per tales ter∣minos instat in primo priorum, sicut manifeste patet ibidem. Et ideo quatuor modi primae figurae tenent in omnibus terminis; nec refert si sumatur terminus substantialis, sive accidentalis, quale quid, vel hoc aliquid, quantum, sive ad aliquid▪ sive quodcunque aliud, dummodo per primam propositionem denotetur praedicatum removeri, vel di••i, de omni de quo dicitur subjectum: & per ••••cund••m propositionem deno∣tetur illud, quod prius fuit subjectum n••n aequivoc•• acceptum, dici de assumpto: & postea in conclusione concluditur ill••••, quod fuit prae∣dicatum in una, sive in prima, dici, vel remov••ri, d••illo praecise, quod fuit subjectum in secunda propositione.

Ex isto sequitur, quod tales syllogism sur•• b••••i, Omne colora••um est: Omne album est coloratum: ergo Omne album est. Omne animal est homo: Omnis asia••s est animal: ergo Omni•• asinus est homo. Et ideo errat Magister abstractionum, assignando in praedictis syllogis∣mis fallaciam accidentis; cum isti syllogismi regulentur per dici de

omni, & sint ex se evidentes. Similiter tales syllogismi su••t boni, nisi aequivocatio impediat, Omnis homo continetur in genere substantiae: Album est homo: ergo Album continetur in genere substantiae. ••ullus homo est aggregatum per accidens: Homo albus est homo: ergo Homo albus non est aggregatum per accidens. Et est aggregatum per acci∣dens, homo habens aliquod accidens; sive quaecunque alia res habens accidens vocatur aggregatum per accidens. Similiter, Nullus homo distinguitur ab homine: Homo albus est homo: ergo Homo albus non distinguitur ab homine. Similiter, Nullus homo est genus: Animal est homo: ergo Animal non est genus; & caeteri hujusmodi: in quibus volunt aliqui novitii assignare fallaciam accidentis, nec scientes naturam syllogismorum, nec fallaciae accidentis.

Advertendum tamen est, quod nunquam syllegismus est regulatus per dici de omni, vel per dici de nullo, quando aliquis terminus aequivo∣cus sumitur: & ideo, quia in aliquibus exemplis praedictis potest termi∣nus accipi aequivoce in altera praemissa, & in conclusione; ideo ibi potest assignari fallacia aequivocationis: & conclusione accepta in uno sensu est bonus syllogismus, & accepta in alio sens•• non valet, sed est falla∣cia aequivocationis. Verbi gratia sic arguendo, Nullus homo est genus: Animal est homo: ergo Animal non est genus. Illa conclusio, Animal non est genus, est d••stinguenda; eo quod ly animal potest stare perso∣naliter, sive pro suis significatis: vel potest stare simpliciter, sive pro intentione animae, sive pro conceptu. Si primo modo, sic est bonus syllogismus regulatus per dici de omni: si secundo modo, sic non valet, nec est regulatus per dici de omni, nisi solum vocaliter, propter hoc, quod animal accipitur aequivoce in minori, & in conclusione.

Est igitur regula generalis, quod quando praemissae disponuntur in modo, & in figura; & propositiones sunt de praesenti; & adverbialis deter∣minatio, vel aequivalens, uniformiter accipiatur, si aliqua ponatur▪ semper est bonus syllogismus, nisi aequivocatio impediat, vel amphibologia: & sic de aliis fallaciis. Et tunc in uno sensu est bonus sylligismus, & in alio sensu est fallacia. Unde quando est aequivocatio, vel amphibo∣logia, vel alia fallacia, in illo sensu in quo fallit discursus, praemissae non disponuntur in modo & in figura praedicto modo. Unde sic arguendo, Quicquid est vivens semper est: Socrates est vivens: ergo Socrates est semper; si ly vivens componatur cum ly semper, ut sit sensus, quic∣quid est vivens semper est, praemissae non sunt dispositae in modo, & in figura; quia in propositione prima; subjectum est hoc totum, vivens semper: & in secunda propositione, hoc totum non est praedicatum, sed, vivens, tantum; & ita non est dispositio in figura. Sed si ly semper componatur cum ly est, tunc praemissae sunt dispositae in modo & figura, & sequitur illa regula generalis: ergo Socrate•• semper est.

Et ita illa est regula generalis, quod quando praemissae sunt dispositae in modo, & figura prima, si propositiones sint de praesenti, sive sint ac∣ceptae

cum determinationibus adverbialibus, sive aequivalentibus deter∣minantibus compositionem, sive non, dum illae determinationes ponen∣tur in majore, & in conclusione, & semper determinent verbum, syllogismus est bonus, & regulatus per dici de omni, vel de nullo; nisi aequivocatio, vel amphibologia, vel alia fallacia impediat.

Et hoc est verum qualecunque sit verbum, sive faciat propositionem modalem, sive non; sive etiam determinatio adverbialis faciat proposi∣tionem modalem, sive non; propter quod omnes tales syllogismi, se∣cundum intentionem Aristot. sunt boni. Omnis veniens cognoscitur à te: Choriscus est veniens: ergo Choriscus cognoscitur à te. Omnis persona divina de necessitate est Deus: Creans est persona divina: ergo Creans de necessitate est Deus. Omnis homo est ens per se: Homo albus est homo: ergo Homo albus est ens per se. Omnis homo per se est animal: Album est homo: ergo Album per se est animal. Omnis ignis per se est calefactivus: Siccum est ignis: ergo Siccum per se est calefactivum. Omnis aedificator per se aedificat: Album est aedificator: ergo Album per se aedificat. Nulla persona divina intelligitur à me: Deus est persona divina: ergo Deus non intelligitur à me. Omnis Deus scitur à philosophis esse immortalis: Quaelibet persona divina est Deus: ergo Quaelibet persona divina scitur à philosophis esse immor∣talis. Omnis anima intellectiva, à ponentibus intellectum esse acci∣dens, scitur esse substantia: Sed intellectus est anima intellectiva: ergo Intellectus scitur, à ponentibus intellectum esse accidens, esse substantia. Et multi tales syllogismi innumeri, qui negantur à modernis, sunt optimi syllogismi, & regulati per dici de omni, vel dici de nullo.

Quod enim tales syllogismi sint regulati per dici de omni, vel dici de nullo, secundum intentionem Aristot. patet manifeste. Nam per illam propositionem, Omnis Deus scitur à philosophis esse immortalis, denotatur quod de quocunque subjecto dicitur Deus, quod de eodem dicitur hoc praedicatum, scitur à philosophis esse immortalis. Et per illam, Quaeabet persona divina est Deus, denotatur quod illud quod suit subjectum in prima propositione, scilicet Deus, dicitur de hoc sub∣jecto, persona divina, universaliter accepto; ergo necessario sequitur conclusio, in qua denotatur illud quod fuit praedicatum in prima pro∣positione dici de hoc subjecto, persona divina, quod fuit subjectum in secunda propositione; & hoc per virtutem dici de omni: iste enim syllogismus, Omnis homo currit, Omne album est homo, ergo Omne album currit, non tenet, nisi quia per majorem denotatur, quod de quocunque dicitur hoc subjectum homo, quod de eodem dicitur hoc praedicatum currit: & per minorem denotatur, quod homo dicitur de hoc subjecto album universaliter sumpto; & ideo cum aequaliter inve∣nitur dici de omni, vel dici de nullo, in omnibus exemplis praedictis, & consimilibus; sicut invenitur in istis syllogismis, Omnis homo currit: Omne album est homo: ergo Omne album currit. Nullus homo currit:

Omne nigrum est homo: ergo Nullum nigrum currit; aeque boni syl∣logismi regulati per dici de omni, & dici de nullo, erunt praedicti syllo∣gismi, & consimiles; sicut isti ultimi, de quibus nullus dubitat, quin sint boni. Sic ergo praedicti syllogismi sunt boni; & similiter tales sunt boni: Omnis natura specifica est realiter communicabilis: Diffe∣rentia individualis est natura specifica: ergo Differentia individualis est realiter communicabilis. Omnis differentia individualis est de se haec: Natura specifica est differentia individualis: ergo Natura specifica est de se haec. Omnis intellectus divinus est principium producendi filium: Voluntas divina est intellectus divinus: ergo Voluntas divina est principium producendi filium.

Et si dicatur, quod tunc esset hic bonus syllogismus: Omnis essentia divina est Pater: Filius est essentia divina: ergo Filius est Pater. Si∣militer: Nullus Pater est Filius: Essentia divina est Pater: ergo Es∣sentia Divina non est Filius.

Dicendum est, quod Philosophus diceret tales syllogismos tenere, & regulari, per dici de omni, & per dici de nullo; & hoc, quia non ponit unicam rem simplicem esse plures res distinctas realiter: sed Theologi qui ponunt secundum veritatem unam rem numero esse plures, quia di∣cunt, quod essentia divina simplex & indivisibilis est plures personae distinctae realiter, habent dicere, quod praedicti discursus non valent, nec regulantur per dici de omni, vel dici de nullo. Et ratio est, quia per istam, Omnis essentia divina est Pater, non denotatur, quod de quocunque dicitur hoc subjectum, essentia divina, quod de eodem di∣catur hoc praedicatum, Pater; tunc enim necessario ille syllogismus re∣gulatur per dici de omni, Omnis essentia divina est Pater: Filius est essentia divina: ergo Filius est Pater: sed illa esset tunc falsa, Omnis essentia divina est Pater; sicut haec est falsa, De quocunque dic tur hoc subjectum essentia divina, de eodem praedicatur pater. Sed per istam, Omnis essentia divina est Pater, denotatur, quod omne illud quod est res absoluta, & omnis res respectiva quae est essentia, est pater; & hoc est verum: & tunc, si uniformiter accipitur minor, ipsa esset falsa; tunc enim per istam, Filius est essentia divina, denotatur, quod filius esset quaelibet res respectiva quae est essentia divina, quod est falsum; quia non est pater, & tamen essentia divina est pater. Sicut dictum est de illo syllogismo affirmativo, ita proportionabiliter dicendum de negativo adducto.

Talis ergo modus arguendi nunquam fallit, nisi quando accipitur terminus qui importat aliquam rem unicam numero, quae tamen est plures res numero: & accipitur alia res, de qua, & una alia, vere dicitur, quod illa unica res est vere illae duae res. Sed istum defectum non con∣tingit in aliis assignare, sicut manifeste patet. Unde hic non est talis defectus, Omnis Deus cognoscitur à philosophis esse immortalis: Quae∣libet persona divina est Deus: ergo Quaelibet persona divina cognos∣citur

à philosophis esse immortalis. Nam per istam, Omnis Deus cog∣noscitur à philosophis esse immortalis, denotatur, quod de quocunque dicitur hoc subjectum, Deus, de eodem dicitur hoc praedicatum, Cog∣noscitur à philosophis esse immortalis; & ideo necessario praedictus syllogismus est regulatus per dici de omni, secundum viam Aristot.

Et si dicatur, quod secundum ista sequitur, quod Philosophi cognos∣cerent tres personas esse in divinis. Dicendum, quod Philosophi non cognoverunt tres personas esse in divinis, quia ad notitiam illius pro∣positionis, Tres personae sunt, nullo modo poterant devenire: tamen de illo quod est tres personae, poterant scire, quod ipsum est immortale; & hujusmodi multa. Et propter hoc potest illud verificari, Quaelibet persona scitur à philosophis esse immortalis; quia per istam proposi∣tionem non denotatur, quod haec propositio sit scita à Philosophis, Quaelibet persona divina est immortalis, illa enim propositio nullo modo potest sciri evidenter ex puris naturalibus; quia nec illa potest sciri ex puris naturalibus, Aliqua persona est Deus, accipiendo per∣sonam, sicut Theologi accipiunt. Sed per istam, Quaelibet persona divina scitur à philosophis esse immortalis, denotatur, quod de quo∣libet, quod est persona divina, scitur quod est immortale.

Et si dicatur, quod tunc haec esset vera, De patre scitur à Philoso∣phis quod est immortalis, & per consequens philosophi sciunt, quod pater est immortalis. Dicendum quod haec est vera, De patre scitur à philosophis quod est immortalis, quia per istam non denotatur, quod haec fuit scita à philosophis, Pater est immortalis, quia nec illam, nec aliam consimilem poterant scire: sed per illam denotatur, quod de aliquo, qui est pater, fuit scitum à philosophis, quod est immortalis: hoc est, de Deo fuit scitum ipsum esse immortalem, & ille est pater, & tamen non fuit scitum à philosophis ipsum esse patrem. Unde illa est vera, Pater scitur à philophis esse Deus, & tamen haec non est vera, Deus scitur à philosophis esse pater. Unde istae stant simul, Quaelibet persona divina scitur à philosophis esse immortalis: & ta∣men quod haec non est scita à philosophis, Quaelibet persona divina est immortalis. Quod potest declarari per exempla.

Sit primum exemplum. Nam sit ita, quod illa nomina sint syno∣nyma, gladius, ensis; & tamen quod Socrates hoc ignoret, sed sciat significationem istius nominis gladius, & nesciat quid significat hoc nomen ensis. Tunc haec est vera, Ensis scitur à Socrate esse u∣num genus armorum, vel Ensis scitur à Socrate esse acutus, vel En∣sis scitur à Socrate esse ferrum; quia hoc praedicatum vere competit, & vere praedicatur de pronomine demonstrante illud pro quo supponit subjectum, ergo ista propositio est vera: & tamen nulla istarum pro∣positionum est scita à Socrate, Ensis est unum genus armorum, En∣sis est acutus, Ensis est ferrum. Ergo stant similiter simul, Quod quae∣libet persona divina scitur esse à philosophis immortalis: & tamen

quod illa non sit scita ab eis, Quaelibet persona divina est immor∣talis.

Aliud exemplum est. Ponatur (sicut ponunt philosophi, & credo esse verum, & alibi est sufficienter probatum, ut mihi videtur) quod essentia divina, & intellectus qui est in Deo, sint idem omnibus modis ex natura rei. Tunc si haec sit vera, Essentia divina scitur ab omni∣bus esse essentia divina, haec est vera, Intellectus divinus scitur ab omnibus esse essentia divina; & tamen cum hoc stat, quod haec sit scita ab omnibus, Essentia divina est essentia, & non ista, Intellectus divinus est essentia divina: & hoc, quia ad veritatem illius, Intel∣lectus divinus scitur ab omnibus esse essentia divina, non requiritur, nisi quod praedicatum vere praedicetur de pronomine demonstrante il∣lud pro quo subjectum supponit. Hoc autem verum est in proposito, cum pro eodem subjectum supponit in ista, Intellectus divinus scitur esse essentia divina, & Essentia divina scitur esse essentia divina.

Aliud exemplum est de generatione activa, & paternitate; quia si sint idem omnibus modis, impossibile est, quod paternitas credatur esse constitutiva patris, nisi credatur activa generatio esse constitutiva patris: & tamen à multis creditur ista esse vera, Paternitas est con∣stitutiva patris, à quibus non creditur ista esse vera, Activa genera∣tio est constitutiva patris. Similiter, si anima sensitiva in homine, & anima intellectiva sint simpliciter eadem forma, necessario, si anima intellectiva hominis scitur non esse distincta ab anima intellectiva ho∣minis, anima sensitiva hominis scietur non esse distincta ab anima in∣tellectiva hominis: & tamen haec est scita, Anima intellectiva ho∣minis non est distincta ab anima intellectiva hominis; quamvis haec non sit scita, Anima sensitiva hominis non est distincta ab anima in∣tellectiva hominis. Et ratio omnium praedictorum est, quia per talem propositionem, Anima sensitiva hominis scitur non esse distincta ab anima intellectiva hominis, non denotatur, nisi quod hoc praedicatum non esse distincta ab anima intellectiva hominis, scitur de illo, quod est anima sensitiva hominis, quamvis non sciatur de hoc subjecto, anima sensitiva hominis. Sicut per istam, Veniens scitur esse homo, deno∣tatur, quod ille qui est veniens, scitur esse homo; quamvis nesciatur an hoc praedicatum homo sciatur de hoc subjecto veniens.

Contra tamen praedicta exempla potest instari, quia in omnibus sup∣ponitur, quod duo subjecta duarum propositionum adductarum suppo∣nant pro eodem simpliciter; non sic autem est in istis, Quaelibet per∣sona divina scitur esse immortalis: Deus scitur esse immortalis; quia subjectum unius supponit pro persona divina, & subjectum alterius non, sed pro essentia divina; & ita non est simile de istis, & de exemplis adductis. Sed illud non obstat; quia quantum ad hoc est simile, quia persona divina est essentia divina, propter quam identitatem, quicquid convenit essentiae divinae, convenit & personae divinae; nisi oppositum

inveniatur in sacra Scriptura, vel sequatur evidenter ex talibus. Ideo si conceditur, quod Deus scitur esse immortalis, debet concedi quod per∣sona divina scitur esse immortalis; nec ex hoc aliquo modo sequitur, quod aliquis potest scire ex naturalibus, quod tres personae sunt in Deo; quia per illam, & consimiles, persona divina scitur esse immortalis, non denotatur, nisi quod de illo, quod est persona divina, scitur quod est immortalis; & hoc est verum, quia de Deo qui est persona divina scitur quod est immortalis.

Sic ergo nunquam talis discursus debet negari, nisi quando accipitur aliquis terminus importans aliquam rem, quae est plures res distinctae realiter: & adhuc non semper in tali casu; sed tunc solum quando non denotatur per majorem, quod praedicatum dicitur de omni illo quod est subjectum; sed quando solum denotatur, quod omne illud quod est for∣maliter illud quod importatur, quod de omni tali dicatur praedicatum. Quid autem sit esse formaliter aliquid, declaratum est alibi.

Cum ergo inter creaturas hoc non possit reperiri, quod una res sit plures res, nunquam in creaturis talis modus arguendi debet negari; nisi forte aliquando terminus includat aliquod syncategorema, quo ex∣presso patet quod talis discursus non valet. Unde si A significet idem quod hoc totum tantum animal, iste syllogismus non valebit, Omnis homo est substantia: A est homo: ergo A est substantia; quia expresso syncategoremate in ly A incluso, & etiam expresso termino incluso, manifestum est discursum non valere. Sicut non sequitur, Omnis homo est substantia: Tantum animal est homo: ergo Tantum animal est sub∣stantia.

Si dicatur, quod talis syllogismus regulatur per dici de omni. Nam per istam majorem, Omnis homo est substantia, denotatur, quod de quo∣cunque dicitur homo, de illo dicitur substantia: & per istam minorem, Tantum animal est homo, denotatur, quod homo dicitur de hoc toto tantum animal; sequitur ergo conclusio in qua substantia praedicatur de hoc toto tantum animal: igitur praedictus discursus regulatur per dici de omni. Dicendum quod non regulatur per dici de omni; & hoc, quia quamvis per minorem denotetur quod ly homo praedicetur de hoc toto tantum animal, tamen non tantum hoc denotatur; sed denotatur cum hoc, quod subjectum homo removetur à quolibet non animali, & propter hoc non sequitur conclusio praedicta; quia tunc arguitur per istam regulam, A quocunque removetur subjectum universalis, ab eodem removetur praedicatum, quae est falsa; & propter hoc non regu∣latur praedictus discursus per dici de omni. Similiter si A significet idem quod non omnis homo, tunc non regulabitur ille discursus per dici de omni, Omne album est substantia: A est album: ergo A est sub∣stantia; & ideo patet, quod sicut est in istis, ita in similibus. Et forte propter talem causam negantur aliqui syllogismi ab aliquibus authoribus: tamen aliter essent de se evidentes.

Unde si abstracta concretorum substantialium includant aliqua deter∣minata syncategoremata, sicut forte secundum modum loquendi ali∣quorum includunt, multi discursus apparebunt evidentes, cum tamen fallunt: sicut multae propositiones tunc essent falsae, quae tamen aliter essent verae. Si enim talia abstracta, humanitas, equinitas, anima∣litas, & hujusmodi aequivalenter includant talia syncategoremata, per se primo modo, vel necessario, vel aliquod hujusmodi; tunc erunt illae propositiones falsae, Humanit as est homo: Humanit as est animal: Hu∣manitas est animalitas: Humanitas est alba: Humanitas currit: & hujusmodi; & hoc, quia, expresso syncategoremate aequivalenter in∣cluso cum aliquo termino, patet falsitas earum. Haec enim est falsa, Homo necessario currit; & ista similiter, Homo necessario est home, vel Homo necessario est animal; & sic authores qui negant tales pro∣positiones de talibus abstractis sunt glossandi eodem modo.

Hoc supposito tales discursus non valebunt, Omnis homo currit: Humanitas est homo: ergo Humanitas currit. Nam iste discursus non valet, Omnis homo currit: Homo necessario est homo: ergo Homo ne∣cessario currit. Instantia enim patet in istis, Omnis persona divina est creans: Pater necessario est persona divina: ergo Pater neces∣sario est creans: nam praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Et per istum modum multae authoritates cuae sonant quod humanitas non sit homo, & quod humanitas non sit alba, debent solvi.

Sic ergo patet, quod omnis syllogismus regulatus per dici de omni, vel dici de nullo, est bonus, & de se evidens, nec indigens aliqua pro∣batione: & non refert quale sit illud quod subsumitur in minore, sive sit terminus substantialis, sive accidentalis, sive dicatur quale, sive quantum, sive quodcunque aliud. Ex quo patet quod non semper quando mutatur quid in quale, vel aliquid aliud, vel in quale quid, vel in ad aliquid est fallacia figurae dictionis. Tunc enim esset hic fallacia si dicatur, Omnis homo currit: Albū est homo: ergo Albū currit. Similiter hic, Omnis homo est animal: Aliquod bicubitum est homo: ergo Aliquod bicubitum est animal: & in multis aliis evidentibus syl∣logismis. Quod est manifeste falsum.

CAP. V. De re gulis quibus ostenditur an discursus regulatur per dici de omni, vel dici de nullo.

QUando autem syllogismus non regulatur per dici de omni, vel de nullo, tunc non oportet, quod discursus valeat, sed est fallacia accidentis, vel aliqua alia fallacia. Ad videndum autem quando discursus non regulatur per dici de omni, nec de nullo, intelii∣gendae sunt hae regulae ad praesens infra scriptae.

Prima est, quod quandocunque minor habet aliquam exponentem negativam, talis discursus non potest regulari per dici de omni, vel de nullo. Et ratio est, quia, sicut dictum est prius, per majorem non denotatur, nisi quod de quocunque dicitur subjectum de eodem di∣citur praedicatum, vel ab eodem removetur: ergo si in minore denota∣tur subjectum removeri ab aliquo alio, vel aliquid aliud removeri ab eodem, nullo modo regulari poterit per dici de nullo, vel dici de omni; quia in minori non debet denotari, nisi quod subjectum primae propositionis dicitur de aliquo. Et ita patet manifeste, quod quando minor habet aliquam exponentem negativam, non poterit syllogismus regulari per dici de omni, vel de nullo. Per hanc regulam excludun∣tur propositiones exclusivae, & exceptivae, & quaecunque aliae quae habent exponentes negativas, ne possint esse Minores in tali syllogismo. Et ideo discursus talis non valet, Omnis homo est animal: Tantum risibile est homo: ergo Tantum risibile est animal. Nec talis, Om∣ne album est corpus: Omne animal praeter corvum est album, ergo Omne animal praeter corvum est corpus. Nec ille, Omne ridens est homo: Socrates incipit esse ridens: ergo Socrates incipit esse ho∣mo. Nec talis; Omne sentiens est animal: Asinus desinit esse senti∣ens: ergo Asinus definit esse animal; & omnes alii habentes consimi∣lem defectum non valent.

Alia regula est, quod quandocunque in minori propositione denota∣tur praedicatum dici de subjecto, cum aliquo modo determinante com∣positionem non expresso in majore, qui modus positus vel non positus variat propositionem quantum ad veritatem vel falsitatem, talis dis∣cursus non regulatur per dici de omni, vel de nullo: modi autem tales sunt hujusmodi, necessario, contingenter, per se, velociter, bene, male, & hujusmodi. Nam haec est vera, Homo est albus, & haec falsa, Homo necessario est albus: similiter haec est vera, Homo est albus, & haec falsa, Homo per se est albus; & ita de multis aliis. Et ratio regulae est, quia per propositionem universalem majorem non denotatur, nisi quod de quocunque dicitur subjectum, de eodem

dicitur praedicatum, vel removetur; & non denotatur, quod de quo∣cunque dicitur subjectum cum aliquo modo, vel adverbio determi∣nante compositionem, quod de eodem dicitur praedicatum cum eodem modo vel adverbio; & ideo accipere in Minore aliquod tale adverbi∣um non est regulare talem syllogismum per dici de omni, vel de nullo. Et ita tales syllogismi non valent, Omnis homo est albus: Socrates necessario est homo: ergo Socrates necessario est albus. Nec tales, Om∣nis creans est Deus: Quaelibet persona divina contingenter est creans: ergo Quaelibet persona divina contingenter est Deus. Similiter, Om∣ne currens est homo: Socrates est velociter currens: ergo Socrates velociter est homo. Et est diligenter animadvertendum, an in Mi∣nore accipiatur aliquis terminus includens aequivalenter talem determi∣nationem adverbialem, vel aequivalentem, quamvis non exprimatur; quia si sic, non erit syllogismus regulatus per dici de omni, vel dici de nullo.

Alia regula est, quod quandocunque per majo••em non denotatur prae∣dicatum vere affirmari, vel vere negari de pronomine demonstrante quodcunque quod est realiter idem cum significato per subjectum; tunc accipiendo sub aliquid tale, non erit syllogismus regulatus per dici de omni, vel de nullo. Et ideo talis discursus non regulatur per dici de omni, Omnis essentia divina est communis tribus personis: Pater est essentia divina: ergo Pater est communis tribus personis; quia per istam, Omnis essentia divina est communis tribus personis, non denotatur, quod quaelibet res quae est realiter essentia divina sit com∣munis tribus personis: sed praecise denotatur, quod quicquid est reali∣ter & formaliter divina essentia est commune tribus personis; & ideo accipiendo sub essentia, patrem, nisi accipiatur sub essentia sic, Pater est realiter & formaliter essentia, non arguitur per dici de omni: Sicut est hic, Omnis homo currit: Album est homo: ergo Album currit. Nam per illam, Omnis homo currit, denotatur, quod quicunque est homo realiter, quod ille currat, & ideo accipiendo sub Album est homo, sequitur quod album currit. Sic autem non fit per istam, Omnis essentia divina est communis tribus personis; quia non denotatur, quod quicquid est essentia divina, quod sit commune tribus personis; hoc enim falsum esset. Et ita patet satis evidenter, suppo∣sito quod essentia divina unica & simplicissima sit tres personae▪ & ta∣men quod una non sit alia, quod ille syllogismus non regulatur per dici de omni: videlicet, Omnis essentia divina est communis tribus per∣sonis: Pater est essentia divina: ergo Pater est communis tribus perso∣nis. Et tamen ille regulatur per dici de omni, Omnis homo currit, Album est homo, ergo Album currit.

Est autem sciendum, quod quamvis, propter rationem dictam, nul∣lus discursus, ubi persona accipitur sub essentia vel è converso, regul••∣tur per dici de omni, vel dici de nullo: tamen multi tales valent & tenent; & multi non valent. Quando autem talis discursus valet, &

quando non, non potest sciri; nisi quando in Scriptura Sacra, vel ex de∣claratione Ecclesiae, vel ex eis mediante syllogismo evidente, habetur quod praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Sicut oportet credere, quod Omais essentia divina est Pater, & quod Filius est essentia di∣vina; & tamen haec est falsa, Filius est Pater: & ideo iste discursus non valet, Omais essentia est Pater: Filius est essentia: ergo Filius est Pater. Sed sic non est de isto discursu, Omais essentia divina est scita à philosophis esse immortalis: Pater est essentia divina: ergo Pater scitur à philosophis esse immortalis; non enim habentur prae∣missae in Sacra Scriptura, vel ex declaratione Ecclesiae, cum opposito conclusionis; nec illa consequentia sequitur ex illis evidenter. Ideo talis discursus est concedendus, nisi possit inveniri in Sacra Theologia, vel ex declaratione Ecclesiae, vel ex iis quae evidenter sequuntur ex tali∣bus, quod praemissae sint verae cum opposito conclusionis: & ideo talis discursus in creaturis nunquam debet negari; quia inter creaturas im∣possibile est, quod una res numero simplex & singularis, sit reali∣ter plures res distinctae.

Alia regula est, Quando in minori propositione ponitur aliquis mo∣dus, qui denotatur comperere toti propositioni, si in majore hoc non denotetur, non semper talis discursus regulabitur per dici de omni, vel dici de nallo; sed quia hoc tangit syllogismos ex modalibus, ideo de hoc ad praesens supersedeo.

Alia regula est, quod nullus terminus in praemissis, vel in conclu∣sione sumatur aequivoce; si enim aliquis terminus, sive in praemissis, sive in conclusione sumatur aequivoce, non poterit regulari discursus per dici de omni, vel per dici de nullo: & ideo talis syllogismus, Om∣nis canis currit, Coel••ste sydus est canis, ergo Sydus coeleste currit, non regulatur per dici de omni, si ly canis sumatur aequivoce. Nam per illam propositionem, Omnis canis currit, quando canis supponit pro animale latrabili, non denotatur, nisi quod de quocunque dicitur hoc subjectum canis quando supponit pro animali latrabili, quod de eodem dicitur praedicatum, & non plus; & ideo accipere postea, quod sydus coeleste est canis, accipiendo pro sydere coelesti, non est argue∣re per dici de omni: & sicut est de isto, ita est de aliis.

Alia regula est, quod nullum syncategorema, nisi forte signum universale vel particulare, additum subjecto, addatur vel auferatur in minore vel conclusione praeter illa quae sunt in majore. Et si aliquod tale syncategorema ponitur in majore, si in illa sit determinatio praedi∣cati, oportet quod in illa propositione in qua debet poni sit determi∣natio praedicati: si autem sit in illa determinatio compositionis debet etiam esse in alia determinatio compositionis, quia aliter non regulatur per dici de omni, & dici de nullo. Et ideo tales syllogismi non valent, Omnis homo est tantum animal, Socrates est homo, ergo Tantum Socra∣ates est animal; & multi tales deficiunt propter aliquem defectum ••actorum.

CAP. VI. Quomodo praemissae primae figurae possunt concludere plures conclusiones.

SCiendum est etiam, circa syllogismos per dici de omni regulatos vel de nullo, quod cum quatuor sunt modi; quorum Primus est ex duabus universalibus affirmativis inferentibus universalem affirma∣tivam per dici de omni; Secundus est ex majori universali negativa, & minori universali affirmativa inferentibus universalem negativam per dici de nullo; Tertius est ex majori universali affirmativa, & minori particulari affirmativa inferentibus particularem affirmativam; Quartus est ex majori universali negativa, & minori particulari affirmativa in∣ferentibus particularem negativam: Istae conclusiones praenominatae sunt primo sequentes ex praemissis; mediate tamen, & secundario se∣quuntur aliae conclusiones. Nam in primo modo praeter universalem conclusionem sequentem sequitur conclusio particularis, & conversa conclusionis universalis: & ita tres conclusiones sequuntur in primo modo, & ultima conclusio ponitur sequi in illo modo qui dicitur Bara∣lipto••.

Ex praemissis autem dispositis in Secundo Modo sequuntur quatuor con∣clusiones. Prima, universalis negativa, in qua negatur major extre∣mitas de minore. Secunda, conversa illius universalis, & tunc habetur ille modus qui dicitur Celantes. Tertia est particularis subalternata primae universalis. Quarta est particularis & negativa de terminis transpositis, quae est subalterna secunda conclusionis universalis.

Ex praemissis vero in Tertio Modo sequuntur duae conclusiones, scilicet particularis directa, & secundario conversa illius, & tunc habetur ille modus qui dicitur Dabitis.

Ex praemissis in Quarto Modo non sequitur, nisi una conclusio, & hoc, quia particularis negativa non convertitur: sed illa eadem conclusio particularis negativa sequitur ex universali affirmativa de terminis trans∣positis ipsius minoris, & universali negativa conversa majoris ipsius, propositionibus transpositis concludentibus conclusionem indirectam. Similiter ex conversa majoris & minoris, transpositis praemissis & in∣directe concludentibus; & tunc habentur illi duo modi Fapesmo & Fri∣sesmorum.

Omnia autem praedicta probantur per istas regulas quae semper sunt verae. Quicquid sequitur ad consequens, sequitur ad antecede••s: Quicquid sequitur ad consequens cum addita propositione, sequitur ad a••tecedens cum eadem propositione. Tales autem modi non possunt accipi penes aliquos modos per transpositionem propositionum. Nam

affirmativi non possunt reduci per conversionem in modos affirmativos; propter hoc, quod nec universalis affirmativa, nec universalis negativa potest converti in universalem affirmativam. Et eadem ratio est, quare penes modum universalem non potest sumi talis modus concludens in∣directe per transpositionem propositionum de terminis transpositis.

CAP. VII. Solvit multa argumenta quae videntur esse contra prae∣dicta.

PEr praedicta possunt solvi multa argumenta quae videntur esse contra praedicta, & sunt talia. Non videtur, quod iste syllogismus sit bonus, Omne animal si est sensibile est corpus animatū: Lapis est animal si est sensibile: ergo Lapis est corpus animatū. Nec iste, Omnis homo, vel asinus est rationalis: Iste asinus est homo, vel asinus: ergo Iste asinus est rationalis: & alii tales non videntur valere. Et est di∣cendum breviter, quod major utriusque syllogismi est distinguenda se∣cundum compositionem & divisionem, vel secundum amphibologiam; sicut in tractatu sequenti est declarandum. Unde major primi syllo∣gismi est distinguenda, eo quod potest esse conditionalis; & tunc est vera, sed discursus non valet, quia major non est categorica: si sit de conditionato subjecto; tunc major est falsa, & syllogismus est bonus, & regulatur per dici de omni.

Consimiliter est dicendum de secundo discursu; quia si major sit dis∣junctiva, tunc major est vera, sed discursus non valet, eo quod major non est categorica: si sit de disjuncto subjecto, tunc major est falsa; denotatur enim quod omne illud de quo dicitur hoc totum disjunctum, homo vel asinus, quod sit rationale; quod est simpliciter falsum. Et sicut dictum de talibus, ita proportionabiliter dicendum est de proposi∣tionibus, quae possunt esse de copulato extremo, vel temporali, vel de causali extremo.

Consimiliter est dicendum, quando subjectum est compositum ex duobus terminis mediante hoc toto, qui est, vel quod est; sicut si sic arguas, Omnis homo qui est albus, potest disgregare visum: Socrates est homo: ergo Socrates qui est albus, potest disgregare visum; si sit Socrates niger praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Nam si hoc totum sit distributum, Homo qui est albus; tunc syllogismus non valet, cum non reguletur per dici de omni, sicut manifeste patet: si autem homo tantum sit distributum, tunc aequivalet tali copulativae, Omnis homo est albus, & ille potest disgregare visum; & tunc ille syllogismus est bonus, quamvis non syllogismus categoricus, sed potest reduci ad syl∣logismos categoricos.

CAP. VIII. Ostendit, quod major in prima figura etiam possit esse sin∣gularis affirmativa, vel negativa.

SCiendum est etiam, quod sicut arguitur evidenter ponendo talem universalem affirmativam vel negativam, pro majori in prima figura: ita etiam sequitur evidenter, si major sit singularis affir∣mativa, vel negativa. Bene enim sequitur, Socrates est albus: Omnis homo est Socrates: ergo Omnis homo est albus. Similiter bene se∣quitur, Socrates non currit: Omnis homo est Socrates: ergo Nullus homo currit. Et ita sequitur, Socrates non currit: Aliquid album est Socrates: ergo Aliquod album non currit. Et ratio illorum est, quia quando propositio singularis est vera, si si•• affirmativa, subjectum non potest dici de aliquo, nisi de quo dicatur praedicatum: Si sit negativa, non potest removeri ab aliquo, nisi ab eo removeatur praedicatum. Et ideo talis syllogismus est bonus, sicut ille qui regulatur per dici de omni, vel de nullo: & hoc, quia subjectum universalis supponit actualiter pro omnibus suis significatis; ita etiam subjectum singulare supponit pro omni suo significato, cum non habeat nisi unum; & regulae quae dictae sunt prius, quando major est universalis, sunt etiam servandae quando major est singularis. Et propter hoc talis discursus non valet, So∣crates est animal: Tantum homo est Socrates: ergo Tantum homo est animal. Pater distinguitur à filio: Essentia est Pater: ergo Essentia distinguitur à filio: & hoc, quia per illam, Pater distinguitur à filio, non denotatur quod omne illud quod est pater distinguitur à filio. Et sicut est de istis: ita est de aliis proportionabiliter, sicut est declaratum ibidem.

Ultimo dicendum est, quod ea quae dicta sunt in istis capitulis de uniformi syllogizatione ex propositionibus de inesse, & de praesenti, sunt intelligenda, quando omnes propositiones sunt in recto, non in ob∣liquo. Nam illae quae sunt in obliquo specialem habent difficultatem, de quibus dicendum est in sequenti capitulo.

CAP. IX. Est de syllogismis ex obliquis in prima figurae.

CIrca syllogismum de obliquis est sciendum, qued quando major est de obliquo & minor de recto, semper sequitur conclusio de ob∣liquo, & regulatur per dici de omni vel de nullo: dummodo ob∣liquitas cadat à parte ejusdem extremi in conclusione, à parte cujus cadit in majore; ita quod si subjectum majoris sit terminus obliquus, oportet quod subjectum conclusionis sit terminus obliquus. Unde omnes tales syllogismi regulantur per dici de omni, vel dici de nullo; Omnem hominem videt asinus: Socrates est homo: ergo Socratem videt asinus. Cujuslibet hominis est asinus: Socrates est homo: ergo Socratis est asinus. Omnis homo videt asinum: Socrates est homo: ergo Socrates videt asinum. Nullum asinum videt homo: Brunellus est asinus: ergo Brunellum non videt homo. Nullus homo est asini: Socrates est homo: ergo Socrates non est asini.

Sciendum est etiam, quod variis modis esse potest terminus obliquus in syllogismo; quia aliquando utraque praemissarum est de obliquo: & aliquando altera tantum. Similiter aliquando utriusque subjectum est terminus obliquus; aliquando praedicatum utriusque: aliquando sub∣jectum unius est terminus obliquus; aliquando praedicatum alterius. Et aliis modis possunt fieri combinationes, quas longum foret enar∣rare.

Hoc tamen sciendum est, quod praeter praedictos modos regulatos per dici de omni, vel de nullo, in quatuor casibus est bonus discursus, & ubi aliqua praemissarum est de obliquo; & non in aliis.

Primus est, quando major est universalis negativa, cujus subjectum est terminus obliquus, & minor est affirmativa habens terminum prae∣dicatum obliquum; & tunc sequitur conclusio de recto, & non de ob∣liquo. Bene enim sequitur, Nullum hominem videt asinus: Omne risibile videt hominem: ergo Nullum risibile est asinus. Similiter bene sequitur, Nullius hominis est asinus: Omne risibile est hominis: ergo Nullum risibile est asinus; quia impossibile est quod conclusio sit falsa, si praemissae sunt verae. Sed talis modus arguendi ex affirmativis non valet; non enim sequitur, Omnem hominem videt asinus: Omnis equus videt hominem: ergo Omnis equus est asinus.

Secundus casus est, quando major est universalis negativa habens praedicatum obliquum, & minor est affirmativa habens subjectum obli∣quum, tunc sequitur conclusio de recto. Bene enim sequitur, Nullus asinus videt hominem: Omne risibile videt asinus: ergo Nullum risi∣bile est homo. Sed si praemissae sunt affirmativae, non sequitur conclusio;

non enim sequitur, Omnis homo videt asinum, Omnem equum videt homo, ergo Omnis equus est asinus.

Tertius casus est, quando major est universalis affirmativa de recto, & minor est affirmativa habens subjectum obliquum, tunc sequitur conclusio habens subjectum obliquum. Sicut bene sequitur, Omnis asinus currit, Socratis est asinus, ergo Socratis est currens. Bene etiam sequitur, Omnis homo est animal, Socratem videt homo, ergo Socratem videt animal. Sed si major sit negativa non sequitur; non enim sequitur, Nullus equus est asinus, Cujuslibet hominis est equus, ergo Nullius hominis est asinus.

Quartus casus est, quando major est affirmativa de recto, & minor habens praedicatum obliquum, et tunc sequitur conclusio habens prae∣dicatum obliquum. Nam sequitur, Omnis homo est animal: Asinus est hominis: ergo Asinus est animalis. Similiter bene sequitur, Omnis homo currit: Socrates videt hominem: ergo Socrates videt curren∣tem. Sed si major sit negativa non sequitur; non enim sequitur, Nul∣lum risibile est asinus: Omnis homo videt risibile: ergo Nullus homo videt asinum. In aliis casibus non tenet processus, quando aliqua prae∣missarum est de obliquo; sed semper servandae sunt regulae positae in prioribus capitulis: propter quod talis discursus non valet, Omnis homo videt asinum: Tantum risibile est homo: ergo Tantum risibile videt asi∣num. Omnis homo est asinus: Omne album praeter Socratem est homo: ergo Omne album praeter Socratem est asinus; et hujusmodi: sive argua∣tur ex terminis praecise importantibus res creatas, sive increatas.

CAP. X. De syllogismis secundae figurae ex rectis.

POst praedicta videndum est, quomodo talis syllogismus in secunda figura habet fieri ex popositionibus de recto.

Est primo sciendum, quod semper in secunda figura altera prae∣missarum debet esse negativa, nisi in duobus casibus de quibus dicetur inferius. Cujus ratio est, nam secunda figura est quando medius ter∣minus praedicatur in utraque; sed nunc est ita, quod superius praedica∣tur universaliter de quolibet inferiori, ubi tamen unum inferius uni∣versaliter negatur de reliquo: ergo per tale medium quod praedicatur de utroque, nunquam potest concludi unum extremum affirmari de re∣liquo, ergo per talem discursum praecise potest concludi unum extremum negari de reliquo; & per consequens oportet quod altera praemissarum sit negativa, cum ex affirmativis nunquam sequatur syllogistice conclu∣sio negativa.

Secundo sciendum est, quod in secunda figura oportet quod major

sit universalis; nam si major esset particularis, sive affimativa sive negativa, posset medium primo affirmari particulariter vel negari de superiore: & postea universaliter negari vel affirmari de inferiori ad illud superius; & tunc non sequitur illud superius universaliter nec par∣ticulariter negari ab inferiori. Verbi gratia, cum hoc quod animal particulariter affirmatur de substantia, & universaliter negatur à lapi∣de; non sequitur quod substantia universaliter vel particulariter nega∣tur à lapide. Non enim sequitur, Aliqua substantia est animal: Nullus lapis est animal: ergo Aliquis lapis non est substantia. Si∣militer ex hoc. quod animal particulariter negatur à substantia, & universaliter affirmatur ab homine, non sequitur, quod substantia ne∣gatur particulariter de homine. Non enim sequitur, Aliqua substan∣tia non est animal: Omnis homo est animal: ergo Aliquis homo non est substantia. Et ideo, causa, quare major in secunda figura non po∣test esse particularis, est; quia unum inferius puta A, potest particulari∣ter negari à suo superiori, puta à B; & illud praedicatum inferius, sci∣licet A, potest universaliter negari à C, quod est inferius ad B, & universaliter affirmari de D, quod est etiam inferius ad B: & tamen il∣lud superius, scilicet B, à nullo suo inferiori vere negatur, nec uni∣versaliter, nec particulariter. Sicut animal particulariter negatur à substantia; & universaliter negatur à lapide; & universaliter praedi∣dicatur de homine: & tamen substantia praedicatur de omnibus istis universaliter.

Ex istis duobus etiam sequitur, quod in secunda figura non sunt nisi quatuor modi combinationum utilium directe concludentium.

Nam si utraque praemissarum sit negativa, possunt fieri quatuor combinationes per universale & particulare, sed quaelibet erit inutilis; quia semper alteram praemissarum oportet esse affirmativam.

Si etiam utraque sit affirmativa, possunt fieri quatuor combinatio∣nes per universale & particulare, sed quaelibet erit inutilis; quia dictum est, quod in secunda figura oportet alteram praemissarum esse negati∣vam, & ita habemus quatuor combinationes inutiles.

Si autem una sit affirmativa, & alia negativa; aut ergo major est affirmativa, & minor negativa: aut è converso. Si primo modo, possunt fieri quatuor combinationes per particulare & universale; quia aut utraque est universalis; & tunc habetur secundus modus utilis, sci∣licet Camestres, in quo major est universalis affirmativa, & minor universalis negativa: Aut utraque est particularis; & tunc est combinatio inutilis, quia dictum est quod semper major debet esse universalis: Aut major est universalis affirmativa, & minor particularis negativa; & tunc est quartus modus scilicet Baroco: Aut major est particularis, & minor universalis; & tunc est combinatio inutilis, quia dictum est quod major debet esse universalis. Si autem sit è converso; scilicet quod major est ne∣gativa, & minor affirmativa, adhuc possunt fieri quatuor combinationes

per particulare & universale: quia aut utraque est universalis; & sic habetur primus modus secundae figurae, in quo major est universalis negativa, & minor universalis affirmativa, scilicet Cesare: aut utra∣que est particularis; & tunc est combinatio inutilis propter causam saepi∣us dictam: aut major est universalis, & minor particularis; & sic est tertius modus, scilicet Festino: aut major est particularis, & minor universalis; & sic est combinatio inutilis propter causam saepius dictam.

Sic ergo patet, quod, cum non possintfieri nisi sexdecim combinatio∣nes per istas quatuor differentias, universale, particulare, negati∣vum, affirmativum, duodecim sunt inutiles, & quatuor utiles; quo∣rum exempla sunt ista. Nullus lapis est animal: Omnis homo est ani∣mal: ergo Nullus homo est lapis. Omnis homo est rationalis: Nullus asinus est rationalis: ergo Nullus asinus est homo. Nullus homo est lapis: Quaedam substantia est lapis: ergo Quaedam substantia non est homo. Omnis homo est animal: Quaedam substantia non est ani∣mal: ergo Quaedam substantia non est homo.

Exempla combinationum inutilium sunt ista. Omnis homo est ani∣mal: Omnis asiaus est animal: ergo Omnis asinus est homo; et hoc exemplum sufficit ad probandum, quod ex omnibus affirmativis, qua∣litercunque combinantur per universale et per particulare, non contin∣git arguere in secunda figura: ex quo, cum ambabus universalibus affirmativis stat universalis negativa; et cum eisdem particularibus stat negativa de eisdem terminis. Pro ambabus negativis sit illud exemplum; Nullum animal est albedo, Nullus homo est albedo, & stat cum hoc, quod Omnis homo est animal; et sic habemus octo combinationes in∣utiles. Pro aliis quatuor sunt ista exempla; Quaedam substantia non est animal, Omnis homo est animal, et stat quod Omnis homo est sub∣stantia. Quoddam animal est substantia, Nullus lapis est animal, et stat quod Omnis lapis est substantia. Et ista exempla sufficiant ad pro∣bandum quod alii duo modi, quorum uterque est ex una particulari af∣firmativa et particulari negativa, non valent.

Et ideo sciendum est, quod quatuor praedicti modi ita tenent in ter∣minis accidentalibus, sicut in terminis substantialibus. Nam nihil penitus refert ad bonitatem syllogismi, an termini sint substantiales, an accidentales: et ideo commutatio unius praedicamenti in aliud; vel quale quid, in hoc aliquid; vel è converso: non facit fallaciam figu∣rae dictionis, nec accidentis, in praedictis, dummodo aliae circumst n∣tiae debitae observentur. Et ideo in talibus nulla est fallacia. Om∣nis essentia divina intelligitur à me: Nulla sapientia divina in∣telligitur à me: ergo Nulla sapientia divina est essentia divina. Om∣nis intellectus divinus est principium producendi Filium: Nulla vo∣luntas divina est principium producendi Filium: ergo Nulla voluntas di∣vina est intellectus divinus. Omnis voluntas divina est principium pro∣ducendi Spiritum Sanctum: Nullum velle divinum est principium pro∣ducendi

Spiritum Sanctum: ergo Nullum velle divinum est voluntas divina. Nullum veniens cognoscitur à me: Choriscus cognoscitur à me: ergo Choriscus non est veniens. Nulla differentia individualis est re∣aliter communicabilis: Omnis natura specifica est realiter communi∣cabilis: ergo Nulla natura specifica est realiter differentia individua∣lis.

Veruntamen, si aliquis terminorum positorum in praedictis syllogismis, vel in aliquo eorum, includit aequivalenter aliquod syacategorema, quo expresso syllogismus non tenet, quia non convenienter ordinatur in modo, & in figura; tunc talis syllogismus non valet: Sed hoc posset ita contingere in terminis substantialibus, sicut in accidentalibus. Unde sic arguendo, Omnis homo est risibilis: Nulla humanitas est risibilis: ergo Nulla humanitas est homo, non valet, si ly humanitas includat aequivalenter hoe syncategorema, per se primo modo. Et talis defectus posset hic assignari, Nullus homo est animal: Omne risi∣bile est animal: ergo Nullum risibile est homo, per alicujus deter∣minati syncategorematis inclusionem.

Ideo dicendum est, quod sicut in prima figura, quando praemissae sunt dispositae in modo & in figura, non potest aliquis defectus plus assignari, si omnes termini sint degenere accidentis, vel unus de genere substantiae & alius de genere accidentis; quam si essent omnes de genere sub∣stantiae, vel omnes de aliquo alio praedicamento: ita in secunda figura non plus peccat discursus, quando fit in terminis accidentalibus praecise, vel ex uno termino substantiali & aliis accidentalibus, sive è converso; quam si fieret in omnibus terminis substantialibus: & ideo ubicunque servatur talis modus arguendi est bonus syllogismus; nisi impediatur per aequivocationem, vel amphibologiam, vel compositionem & divisio∣nem, vel per accentum; vel per hoc, Quod aliquis terminus est im∣portans aliquam rem quae est plures res, cujusmodi est essentia divina; vel per aliquem talem defectum, quae ita potest inveniri in terminis substantialibus, sicut accidentalibus; & è converso. Et ideo Philo∣sophus in lib. priorum, ad probandum aliquos modos combinationum inutilium, non tantum instat per terminos substantiales, sed etiam per terminos accidentales: sicut per hujusmodi, albū, nigrū, corpus, cur∣reas, movens, animal; & hujusmodi. Et ideo omnes syllogismi aeque valeant in terminis accidentalibus, sicut substantialibus. Unde errant qui volunt semper assignare fallaciam accidentis, quando aliquid primo attribuitur rei subjectae, & postea accidenti; sic enim esset hic fallacia accidentis, Omnis homo est animal: Aliquod albū est homo: ergo Ali∣quod albū est animal: & hic, Nullus homo est albus: Omne calidū est albū: ergo Nullū calidū est homo; quod nullus diceret, nisi qui ignoraret modum argumentandi.

Sciendum est etiam, quod illae regulae, quae dictae sunt prius circa primam figuram, sunt etiam servandae circa secundum; & ideo tot

modis potest fallere discursus in secunda figura, & propter eosdem de∣sectus propter quos in prima. Unde sicut ex praemissis in prima figura aliquando sequuntur plures conclusiones, & propter hoc ponuntur aliquī modi concludentes indirecte: ita est etiam in secunda figura. Unde ex praemissis syllogismorum universalium sequuntur quatuor conclusio∣nes; scilicet duae directae, Universalis negativa, & sua subalterna: & duae indirectae; scilicet Conversa primae conclusionis universalis, & sub∣alterna ejusdem. Ex praemissis autem syllogismorum particularium, sequitur una sola conclusio, scilicet Particularis negativa; quia illa non est convertibilis, nec simpliciter, nec per accidens. Sed ex praemissis transpositis terminis non sequitur aliqua conclusio in secunda figura; quia tunc praemissae essent in tertia figura dispositae.

CAP. XI. De reductione syllogismorum secundae figurae in syllogis∣mos primae.

NOtandum est, quod syllogismi in secunda figura non sunt ex se apparentes, sed habent reduci ad syllogismos primae figurae; & hoc per conversionem, vel per impossibile. Per conversionem autem reducuntur tantum Tres Primi Modi.

Unde Primus modus reducitur per solam conversionem majoris; quia conversa majore fit syllogismus insprima sigura: sicut de se patet. Et patet talis modus arguendi per conversionem, per istam regulam, Quic∣quid sequitur ad consequens, sequitur ad antecedens ejusdem.

Secundus modus reducitur per conversionem minoris propositionis, & transpositionem propositionum, & conversionem conclusionis.

Tertius modus reducitur per solam conversionem majoris.

Sed Quartus modus non potest reduci per conversionem: quia si sua major converteretur, praemissae disponerentur in prima figura; sed major esset particularis, & ita non disponeretur in modo; minor autem non potest converti cum sit particularis negativa, quae non potest converti. Sed ille quartus modus, sicut quilibet alius, reducitur per impossibile. Unde ille quartus modus reducitur ad primum modum primae figurae, arguendo ex contradictorio conclusionis & majore, inferendo contra∣dictorium minoris. Ut si siat talis syllogismus in quarto modo secundae figurae, Omnis homo est animal: Quadam substantia non est animal: ergo Quaedam substantia non est homo, accipiatur contradictoria illius conclusionis, Quaedam substantia non est homo, quae est ista, Omnis substantia est homo: Et arguitur sic, Omnis homo est animal: Omnis substantia est homo: ergo Omnis substantia est animal, quae est con∣tradictoria primae minoris. Et tenet omnis reductio per impossibile per

istam regulam: Oppositū consequentis non stat cum antecedente: igitur consequentia est bona. Unde si talis syllogismus non valeret, tunc op-Positum conclusionis staret cum praemissis; sed hoc est falsum, quia tunc oporterer praemissas esse veras, & tamen oppositum conclusionis esset simul verum; & per consequens oppositum conclusionis, & una praemissarum, non inferret oppositum alterius praemissae, quia op∣positum staret. Et ita universaliter, quando ex opposito conclusionis cum altera praemissarum infertur oppositum alterius praemissae, semper discursus bonus est, per hanc regulam: Oppositum consequentis non stat cum antecedente: ergo Consequentia est bona.

Similiter Primus modus secundae figurae reducitur in secundum mo∣dum primae figurae, arguendo ex contraria conclusionis quae est univer∣salis affirmativa, ponendo eam loco minoris, & majore negativa; infe∣rendo contrariam minoris, quae est universalis negativa.

Secundus modus reducitur in primum modum primae figurae, ar∣guendo ex eadem majore qua prius, & contraria conclusionis, quae est universalis affirmativa inferendo contrariam minotis.

Tertius modus reducitur in secundum modum primae figurae, ar∣guendo ex eadem majore & contradictoria conclusionis, inferendo con∣tradictoriam minoris. Sic ergo omnes syllogismi secundae figurae re∣ducentur in syllogismos primae figurae: scilicet in duos primos modos, arguendo semper ex majore qua prius, & ex contraria vel contradictoria conclusionis, inferendo contrariam vel contradictoriam minoris, virtute illius regulae, Oppositum consequentis non stat cum antecedente; ergo prima consequentia bona. Unde sciendum est, quod nunquam valet syllogismus in secunda figura, nisi possit reduci in syllogismum primae figurae vel per conversionem, vel per impossibile: & propter hoc dictum est prius, quod omnis syllogismus regulatur per dici de omni, vel de nullo; mediate, vel immediate.

CAP. XII. De syllogismis secundae figurae ex obliquis.

EX istis dictis etiam patet, quando syllogismus ex obliquis valet in secunda figura.

Primo, quia si utraque praemissarum sit de obliquo à parte sub∣jecti, sequitur conclusio in recto: sic dicendo, Nullum equum videt asinus: Omnem hominem videt asinus: ergo Nullus homo est equus. Similiter sequitur, Cujuslibet hominis est asinus: Nullius risibilis est asinus: ergo Nullum risibile est homo. Similiter si utraque praemissarum haberet praedicatum obliquum, sequitur conclusio de recto: sic, Nullus asinus est hominis: Omnis bos est hominis: ergo Nullus bos est asinus.

Similiter si major affirmativa sit in recto, & minor habens subjectum obliquum, sequitur conclusio habens subjectum obliquum: sic, Omnis asinus est animal: Nullius hominis est animal: ergo Nullius hominis est asinus. Similiter si major sit de recto, & minor negativa habens praedicatum obliquum, sequitur conclusio habens praedicatum obliquum; sicut, Omnis homo est animal: Nullus asinus est animalis: ergo Nullus asinus est hominis. Similiter si major sit negativa habens praedicatum obliquum, & minor de recto, sequitur conclusio habens subjectum ob∣liquum. Unde bene sequitur; Nullus homo videt asiaū: Omne risibile est asinus: ergo Nullū risibile videt homo.

In aliis casibus non sequitur conclusio. Praedicta patere possunt con∣vertendo propositiones, & reducendo in primam figuram, vel arguendo ex opposito.

CAP. XIII. Ostendit in quibus casibus contingit syllogizare ex ambabus affirmativis in secunda figura.

QUamvis dictum sit superius, quod ex affirmativis non contingit ar∣guere in secunda figura: tamen ab ilia regula generali, sunt Duo casus excipiendi.

Primus, si medius terminus sit terminus discretus: tunc enim ex duabus affirmativis contingit inferre conclusionem affirmativam. Sicut bene sequitur, Omnis homo est Socrates: Plato est Socrates: ergo Plato est homo. Et potest talis syllogismus regulari; quia conversis pro∣positionibus erit syllogismus expositorius in tertia figura.

Secundus casus est, quando medius terminus sumitur cum signo uni∣versali: tunc semper contingit inferre conclusionem affirmativam, in qua major extremitas praedicatur de minori. Bene enim sequitur, Omnis homo est omne risibile: Socrates est omne risibile: ergo So∣crates est homo. Iste autem discursus probatur per hoc, quod semper talis propositio Major convertitur in unam universalem affirmativam, quia conversione facta, patet quod discursus est in prima figura regulatus per dici de omni. Bene enim sequitur; Aliquis homo est omne animal: ergo Omne animal est homo. Et ideo talis discursus est bonus in se∣cunda figura; Omne musicū est omnis homo: Socrates est omnis homo, vel homo: ergo Socrates est musicus. Nam conversa illa majore, Omne musicū est omnis homo, in illam, Omnis homo est musicus, syl∣logismus regulabitur per dici de omni in prima figura; sic arguendo, Omnis homo est musicus: Socrates est homo: ergo Socrates est musi∣cus.

Et est sciendum, quod in duobus praedictis casibus non solum con∣tingit

arguere ex universalibus affirmativis; sed etiam contingit arguer•• ex omnibus affirmativis particularibus: & eodem modo probantur tales syllogismi ex particularibus sicut ex universalibus. Et ideo tales re∣gulae generales, Ex particularibus nihil sequitur: Oportet alterā praemissarū in secunda figura esse negativā, intelligendae sunt, quod non semper contingit arguere ex particularibus, nec semper ex affirma∣tivis; tamen in praedictis casibus contingit arguere tam ex particula∣ribus, quam ex affirmativis. Et tenet talis discursus non gratia ma∣teriae; sed gratia formae: quia in omni materia, observato quod me∣dius terminus sit terminius discretus, vel sumptus cum signo universali in majori, discursus est bonus.

CAP. XIV. De syllogismis tertiae figurae ex rectis.

POst haec videndum est, quomodo in tertia figura fit syllogismus.

Est autem Primo sciendum, quod in tertia figura nunquam potest concludi conclusio universalis. Quod enim universalis affirma∣tiva non possit concludi in tertia figura, patet: nam duo superiora or∣dinata secundum superius possunt universaliter praedicari de eodem con∣tento; ergo ex hoc, quod aliqua praedicantur universaliter de eodem contento, non potest haberi quod unum praedicatur universaliter de re∣liquo. Quod etiam universalis negativa non potest concludi, patet: nam de eodem subjecto potest unum ordinatorum secundum superius & inferius universaliter negari, & reliquum universaliter affirmari; ficut de animali universaliter negatur lapis, & universaliter affirmatur substantia, & tamen lapis & substantia se habent secundum superius, & inferius: ergo ex talibus praemissis nunquam potest concludi unum ex∣tremum universaliter negari à reliquo.

Secundo sciendum est, quod in tertia figura semper minor debet esse affirmativa, ita quod nullo modo potest esse negativa: & ratio est ista, quia de eodem potest aliquod superius praedicari universaliter, & postea inferius removeri universaliter; & tamen ex hoc non potest concludi superius removeri ab inferiori, nec universaliter, nec particulariter. Unde animal praedicatur de homine universaliter, & asinus removetur universaliter ab homine: & tamen animal non negatur ab homine, nec universaliter, nec particulariter.

Ex praedictis, & etiam duobus principiis convenientibus omni syllo∣gismo, quorum unum est, Quod semper altera praemissarum debet esse universalis, vel singularis: & aliud, Quod semper altera praemissarum debet esse affirmativa; sequitur quod non sunt nisi sex modi utiles in tertia figura. Nam hic, sicut in aliis, per istas quatuor differentias

universale, particulare, affirmativum, negativum, possunt tantum fieri sexdecim combinationes. Scilicet octo in quibus semper utraque praemis∣sarum est negativa, vel utraque est particularis. Restant ergo aliae, Quia si utraque sit universalis, Aut utraque est affirmativa, & habetur primus: Aut major est negativa, & minor affirmativa; & habetur secundus modus: Aut è converso; & est tertius modus peccans contra principium proprium istius figurae. Si autem non utraque praemissarum sit universalis, sed altera; tunc aut major est universalis, & minor particularis: vel è converso. Si primo modo, aut major est affirmativa, & minor negativa; & non valet sicut patet: Aut è converso, & habe∣tur sextus modus: Aut utraque praemissarum est affirmativa; & habetur quartus modus. Si autem major sit particularis, & minor universalis: Aut utraque est affirmativa; & est tertius modus: Aut major negati∣va, & minor affirmativa; & est quintus modus: Aut major affirma∣tiva, & minor negativa; & non valet, quia peccat contra principi∣um istius figurae.

Exempla praedictorum possunt esse ista: Omnis homo est animal: Omnis homo est substantia, ergo Aliqua substantia est animal. Nul∣lus homo est asinus: Omnis homo est animal: ergo Quoddam animal non est asinus. Quidam homo est animal: Omnis homo est sub∣stantia: ergo Quaedam substantia est animal. Omnis homo est ani∣mal: Quidam homo est risibilis: ergo Quoddam risibile est animal. Aliquis homo non est asinus: Omnis homo est animal: ergo Aliquod animal non est asinus. Nullus homo est asinus: Quidam homo est animal: ergo Quoddam animal non est asinus.

Sciendum est etiam, quod praedicti modi ita tenent in terminis ac∣cidentalibus, sicut in terminis substantialibus. Unde tales syllogismi sunt boni: Nullus homo est ens per accidens: Aliquis homo est homo albus: ergo Aliquis homo albus non est ens per accidens. Nullus homo distinguitur secundum rationem ab homine: Aliquis homo est ho∣mo albus: ergo Aliquis homo albus non distingitur secundum rationem ab homine. Nulla essentia divina distinguitur secundum rationem ab essentia divina: Essentia divina est sapientiaa divina: ergo Sapientia di∣vina non distinguitur secundum rationem ab essentia divina. Omnis in∣tellectus speculativus informatur habitu speculativo: Intellectus specu∣lativus est intellectus practicus: ergo Intellectus practicus informatur habitu speculativo.

Veruntamen in quibusdam praedictis potest assignari fallacia aequivo∣cationis: sed hoc non obstat, quin ibi teneatur forma syllogistica in terminis accidentalibus, sicut in terminis substantialibus; quia talis defectus, scilicet aequivocatio, non potest contingere, quando ter∣mini sunt substantiales. Et ideo si de praedictis, vel aliquo consimili, in∣veniatur in aliquo Authore, quod praemissae sunt verae, & conclusio falsa, Authoritates sunt glossandae; vel quod loquitur aequivoce, vel non

de virtute sermonis. Unde quando arguitur sic, Nullus homo distin∣guitur ratione ab homine: Homo est homo albus: ergo Homo albus non distinguitur ratione ab homine; conclusio potest distingui, eo quod ly homo potest supponere personaliter & significative, & tunc est discursus bonus, & conclusio vera: vel potest supponere materiali∣ter, & simpliciter; & tunc syllogismus non valet, propter hoc, quod unus terminus aequivoce accipitur in una praemissarum, & conclusio∣ne. Et sicut dictum est de isto; ita potest dici de multis aliis consi∣militer.

Notandum est etiam, quod regulae datae de prima figura, & secun∣da, sunt etiam servandae in tertia: & propter hoc iste discursus non valet; Omnis homo est animal: Tantum homo est risibilis: ergo Tan∣tum risibile est animal; & ita est de aliis.

Notandum est etiam, quod sicut in prima figura aliqui modi conclu∣dunt indirecte: ita etiam in tertia figura. Nam quilibet modus affir∣mativus concludit duas conclusiones, scilicet unam directam, & suam contraversam: modi autem negativi concludunt tantum unam, quia parcularis negativa non convertitur.

Sciendum est etiam, quod omnes syllogismi tertiae figurae reducun∣tur in primam figuram, vel per conversionem, vel per impossibile. Unde primus modus reducitur in tertium modum primae figurae per conversio∣nem minoris. Secundus reducitur in quartum per conversionem mino∣ris. Tertius reducitur in tertiū per conversionē majoris, & transpositionē, & conversionem conclusionis. Quartus reducitur per conversionē mino∣ris. S••d Quintus non potest reduci per conversionem; quia non est in ea aliqua propositio convertibilis, nisi universalis affirmativa, quae non convertitur nisi in particularem: & tunc in syllogismo in prima fi∣gura utraque praemissarum esset particularis, quod non est verum; & ideo ille modus reducitur praecise per impossibile: sicut omnes alii per impossibile reducuntur.

Unde sciendum, quod quilibet syllogismus factus in tertia figura re∣ducitur in primam figuram arguendo ex opposito conclusionis & mi∣nore, inferendo oppositum contradictorium majoris. Et tenet talis re∣ductio per istam regulam: Oppositum conclusionis non stat cum antece∣dente: ergo consequentia bona. Sciendum est tamen, quod si in quin∣to modo major esset singularis, posset reduci per conversionem minoris. Veruntamen talis modus non plus deberet poni in illo quinto modo, quam in secundo; propter hoc, quod singularis non plus convenit cum particulari, quam cum universali; sed minus.

CAP. XV. De syllogismis ex obliquis tertiae figurae.

QUantum ad syllogismos ex obliquis in tertia figura est sciendum, quod in primo modo possunt fieri octo combinationes; quia, aut Utraque praemissarum est de obliquo: aut Altera. Si utraque, aut obliquitas est à parte subjecti in utraque: aut à parte praedicati in utraque: aut à parte subjecti in majore, & à parte praedicati in mi∣nore: aut à parte praedicati in majore, & à parte subjecti in minore.

Si primo modo, syllogismus non valet; non enim sequitur, Cujus∣libet hominis est asinus: Cujuslibet hominis est leo: ergo Leo est asinus, vel Leo est asini. Si secundo modo, non valet; quia non sequitur, Omnis asinus est Socratis: Omnis asinus est Platonis▪ ergo Plato est Socrates, vel Socratis; tamen si conclusio conclud••tur sic, Aliquid quod est Platonis est Socratis, consequentia est bona. S. tertio ••odo, non sequitur; sicut non sequitur formaliter, O•••••• 〈◊〉〈◊〉 ••i••••t ••s•• ••••s: Omnis homo videt bo••ē: ergo Bovē videt a••••nus, ••••l ••st as••••••••.

Si altera praemissarum sit de obliquo, Aut major, Aut minor. Si major, aut habet praedicatum obliquum, & tunc bene tenet: sicu•• sequitur, Omnis asinus est hominis: Omnis asinus est animal: ergo Aliquod animal est hominis. Aut habet subjectum obliquum, & v••••et sicut bene sequitur, Cujuslibet hominis est asinus: Omnis homo est animal: ergo Alicujus animalis est asinus. Si autem minor sit de obliquo; Aut est de praedicato obliquo, & valet: sicut bene sequitur, Omnis asinus est animal: Omnis asinus est hominis: ergo Hominis est animal. Aut est de subjecto obliquo, & sequitur conclusio de praedicato obliquo: sicut bene sequitur, Omnis homo est animal: Aliquē hominē videt asinus: ergo Aliquis asinus videt animal.

Praedictae combinationes possunt fier•• circa secundum Modum. Primo modo sequitur conclusio in recto; sicut Nullius hominis est asi∣nus: Cujuslibet hominis est leo: ergo Aliquis leo non est asinus. Se∣cundo etiam modo sequitur conclusio in recto; Nullus asinus est So∣cratis: Omnis asinus est Platonis: ergo Plato non est Socrates. Sed Tertio modo non valet; non enim sequitur, Nullū hominē videt asinus: Omnis homo videt risibile: ergo Risibile non videt asinū. Si Quarto modo, non sequitur; sicut non sequitur, Nullus homo videt asinum: Omnē hominē videt rudibile: ergo Rudibile non videt asinū, vel non est asinus. Quinto modo tenet; nam sequitur, Nullus asinus est hominis: Omnis asinus est animal: ergo Aliquod animal non est hominis. Sexto modo tenet, sicut patet. Septimo modo non tenet; non enim valet, Nullus asinus est bos: Omnis asinus est hominis: ergo Alicujus

hominis non est bos. Octavo modo non valet; non enim sequitur, Nullus homo est asinus: Alique hominē videt bos: ergo Aliquis bos non videt asinū. Per praedictum modum potest leviter sciri, quando syllogismus valet ex obliquis in aliis modis tertiae figurae; & quando non.

Ultimo pro tota ista parte de syllogismis, & pro sequentibus est sci∣endum, quod nunquam refert ponere indefinitam pro particulari, vel è converso, quando termini supponunt personaliter & significative: quia si termini, tam particularis quam indefinitae, supponunt personaliter, ge∣neraliter sine instantia particularis & indefinita convertuntur.

CAP. XVI. De syllogismis expositoriis.

PRaeter syllogismos praedictos sunt syllogismi expositorii, de quibus est nunc dicendum.

Unde sciendum est, quod syllogismus exposilorius est, qui est ex duabus praemissis singularibus dispositis in tertia figura, quae tamen pos∣sunt inferre conclusionem tam particularem, quam singularem, sive in∣definitam; sed non universalem: sicut nec duae universales in tertia figura possunt inferre universalem. Sed intelligendum est, quod ad pro∣positionem singularem, quae debet esse in syllogismo expositorio, re∣quiritur quod subjectum supponit pro aliquo, quod non est plures res quaecunque; nec est idem realiter cum aliquo quocunque, quod est plu∣res res, sive respective, sive absolute & praecise pro uno tali. Si au∣tem subjectum, sive sit pronomen demonstrativum, sive nomen pro∣prium, sive pronomen demonstrativum sumptum cum aliquo termino addito, supponat pro aliquo, quod quamvis sit univocum & simplex & unum numero & singularissimum, tamen est plures res, non ••tenet consequentia pro ratione syllogismi expositorii. Cujus ratio est, quia sicut quando terminus subjectus est communis non valet consequentia, arguendo ex particularibus, propter hoc quod terminus supponit pro di∣versis, ita quod una propositio potest verificari pro uno, & alia pro alio: ita quando illud quod demonstratur est plures res, poterit una propositio verificari pro una illarum rerum, & alia pro alia; & per consequens non contingit inferre praedicatum primae propositionis de praedicato se∣cundae. Unde sicut non sequitur, Homo est Socrates: homo est Plato: ergo Plato est Socrates: ita si haec humanitas una esset Socra∣tes & Plato, & simul cum hoc, Socrates & Plato essent plures homines; non sequeretur, Haec humanitas est Socrates: Haec humanitas est Plato: ergo Plato est Socrates. Quia haec propositio, Haec humanitas est Plato, verificatur; quia Plato est Plato: & haec propositio Haec

humanitas est Socrates, verificatur, quia Socrates est Socrates, propter hoc, quod haec humanitas est tam Socrates quam Plato. Ex isto patet, quare ille syllogismus non est expositorius; Haec essentia est Pater: Haec essentia est Filius: ergo Filius est Pater; quia scilicet haec essentia est plures personae distinctae. Similiter ille non est expositorius, Hic Pater est essentia: Hic Pater non est Filius: ergo Filius non est es∣sentia; & hoc quia Pater est realiter essentia divina, quae est tres per∣sonae distinctae realiter. Est tamen sciendum, quod aliquando talis modus arguendi tenet in illis terminis; quamvis non per virtutem syl∣logismi expositorii, sed per aliam rationem de qua tactum est prius.

Est ergo dicendum, quod syllogismus expositorius est, quando ar∣guitur ex duabus singularibus in tertia figura, quarum singularium sub∣jectum supponit pro aliquo uno numero, quod non est plures res, nec est idem realiter cum aliquo quod est plures. Et quia in creaturis nulla una res numero est plures res realiter quaecunque, ideo generaliter quando arguitur ex propositionibus singularibus praedicto modo fit syl∣logismus expositorius, hoc addito, quod minor sit affirmativa; quia si minor sit negativa non valet syllogismus. Sicut non sequitur, Socrates est animal: Socrates non est Plato: ergo Plato non est animal, propter eandem rationem propter quam dictum est, quod minor in tertia figura non potest esse negativa. Si minor sit affirmativa, sive major sit affir∣mativa sive negativa, semper est bonus syllogismus.

Unde omnes tales syllogismi sunt boni, Socrates non est aggregatū per accidens: Socrates est homo albus: ergo Homo albus non est ag∣gregatū per accidens; si termini supponant semper personaliter & significative. Similiter sequitur, Socrates non distinguitur à Socrate: Socrates est Socrates albus: ergo Socrates albus non distinguitur à Socrate. Choriscus cognoscitur à te: Choriscus est veniens: ergo Choriscus veniens cognoscitur à te. Socrates est alter à veniente: So∣crates est veniens: ergo Veniens est alier à Socrate. Hoc est Socrates (demonstrando quoddam universale, ita tamen quod sit unum & non plura:) Hoc est asinus: ergo Asinus est Socrates. Et universaliter in talibus non potest assignari fallacia accidentis, sicut aliqui assignant, non plus quam hic; Socrates est homo: Socrates est animal: ergo Animal est homo; & ideo multum errant qui in talibus assignant fal∣laciam accidentis, & destruunt omnem modum arguendi & omnem disputationem.

Notandum est hic, quod quamvis syllogismus expositorius fiat in tertia figura tantum: tamen arguendo in secunda figura ex duabus praemissis affirmativis in quibus ponitur terminus singularis, est bonus syllo∣gismus: secundum quod dictum est. Sicut bene sequitur, Homo est So∣crates: Animal est Socrates: ergo Animal est homo; & probatur iste syllogismus per conversionem majoris; sicut ista, Homo est Socrates, convertitur in istam, Socrates est homo. Nunc autem sequitur in

prima figura, Socrates est hom••: Animal est Socrates: ergo 〈◊〉〈◊〉 est 〈◊〉〈◊〉 quia dictum est prius, quod in prima figura non refert an ma•••••• s••t singularis, 〈◊〉〈◊〉 universalis. Sed si altera praemissarum talium in ••••cund•• figura sit negativa▪ discursus non valet; quia non sequitur, Aliquod animal non est Socrates: Homo est Socrates: ergo Aliquis homo non est animal.

N•••• potest aliquis illorum d••scursuum probari, sicut probatur primus. Non primus istorum, quia major cum sit particularis negativa non con∣vertitur. Nec secundus potest probari, quia minor in prima figura non potest esse negativa. Sic ergo patet, quod aliquis discursus in secunda figura valet ex omnibus affirmativis; sed ille discursus non disponitur in aliquo praedictorum. Patet etiam, quod aliquis discursus ex omnibus particularibus tenet; sed de talibus non loquitur Philosophus in libro priorum.

CAP. XVII. Qualiter syllogizandum est ex propositionibus de praete∣rito, & futuro in prima figura.

JAm visum est qualiter syllogizandum est ex propositionibus de prae∣senti & de inesse: nunc videndum est quomodo syllogizandum est ex propositionibus de praeterito & futuro.

Unde sciendum est, quod quando medius terminus est terminus com∣munis, si subjectum majoris supponit pro iis quae sunt, minor debet esse de praesenti & non de praeterito. Nam si minor propositio esset de prae∣terito, & non de praesenti, non regularetur per dici de omni, vel de nullo; quia in majore universali de praeterito, subjecto sumpto pro iis quae sunt, non denotatur quod de quocunque dicitur subjectum per verbum de praeterito, quod de eodem dicitur praedicatum, vel remo∣vetur praedicatum, per verbum de praeterito: Sed denotatur quod de quocunque dicitur subjectum per verbum de praesenti, quod de eodem dicitur praedica••••m, vel removetur▪ per verbum de praeterito; & ideo sumendo sub minori de praeterito, non regulatur per dici de omni, vel de nullo. Unde sic arguendo, Omne albū fuit Socrates, si album supponat praecise pro iis quae sunt alba: Plato fuit albus: ergo Plato fuit Socrates, non valet; sed est fallacia accidentis, & etiam figurae dictionis. Sed sic arguendo, Omne albū fuit Socrates: Plato est albus: ergo Plato fuit Socrates, est bonus syllogismus regulatus per dici de omni.

Si autem subjectum majoris supponat pro iis quae fuerunt, tunc non debet accipi sub minori de praesenti; quia, sicut manifeste patet, non tunc arguitur per dici de omni, vel de nullo: sed debet sumi sub minori de

praeterito; & non refert sive subjectum minoris supponat pro iis quae sunt, vel pro iis quae fuerunt. Unde iste syllogismus non valet, Om∣ne albū fuit homo: Asinus est albus: ergo Asinus fuit homo. Pona∣tur enim, quod nihil fuit ante album nisi homo, & quod multi asini sunt modo albi; tunc haec est vera, Omne albū fuit homo, sub hoc sensu, Omne quod fuit albū fuit homo. Sed iste syllogismus est bo∣nus, Omne albū fuit homo: Asinus fuit albus: ergo Asinus fuit homo; & regulatus per dici de omni.

Ex istis potest patere solutio aliquorum sophismatum, quae peccant per fallaciam figurae dictionis; puta talium, Quicquid fuit homo hodie est animal: Aliquod album fuit homo: ergo Aliquod album est ani∣mal. Quicquid heri vidisti hodie tetigisti: Album heri vidisti: ergo Album hodie ••etigisti. Unde ad videndum, an sit fallacia figurae dictionis, an fallacia accidentis, in talibus videndum est, an sub∣jectum minoris supponat pro iis quae sunt, & ••unc est fallacia acciden∣tis; vel pro iis quae fuerunt, & tunc non est fallacia, sed regulatur per dici de omni, vel potest reduci in ••••lem syllogismum per expositio∣nem propositionum.

Ista quae dicta sunt de propositionibus de praeterito proportionabiliter sunt servanda circa propositiones de futuro; ••a•• si subjectum majoris ac∣cipitur pro iis quae erunt, minor debet esse de futuro: si accipitur pro iis quae sunt, minor debet esse de praesenti. Et etiam intelligen∣dum est, quod quando major est de praesenti, nunquam minor debet esse de praeterito vel de futuro; nisi à parte subjecti majoris exprimatur verbum de praeterito, vel de futuro; & tunc debet minor esse singula∣ris, vel subjectum debet accipi pro eo quod est: & hoc, sive subjectum sit terminus communis, sive pronomen demonstrativum sumptum cum termino communi. Si enim subjectum majoris accipitur pro eo quod fuit, non valet discursus. Sicut non sequitur, Omne quod fuit album est homo: Nigrū fuit albū: ergo Nigrum est homo: sed est fal∣lacia accidentis in talibus, quandoque autem in talibus est fallacia fi∣gurae dictionis, ut patebit inferius.

Propter protervos vero est intelligendum, quod quamvis haec proposi∣tio sit vera, Socrates fuit albus, quamvis Socrates non sit: tamen talis discursus est bonus, Quicquid fuit album est animal: Socrates fuit albus: ergo Socrates est animal. Tamen sic arguendo, Quilibet homo qui fuit albus est animal: Socrates fuit albus: ergo Socrates est animal, non valet; & hoc si in ista, Quilibet homo qu•• fuit al∣bus, est animal, ly homo non supponit pro iis quae sunt homines. Haec dicta sunt de talibus syllogismis in prima figura.

CAP. XVIII. De syllogismis de praeterito & de futuro in secund•• figura.

CIrca syllogismos in secunda figura, si major sit de praeterito & de futuro, Est sciendum, quod quamvis in prima figura, si ma∣jor sit de praeterito, sive subjectum supponit pro iis quae sunt, vel pro iis quae fuerunt, non sequitur conclusio de praesenti, sed tantum de praeterito; tamen aliquando ex ambabus praemissis de praeterito in se∣cunda figura, sequitur conclusio de praesenti. Unde quando ambae praemissae sunt de praeterito in secunda figura, & utriusque subjectum supponit pro iis quae sunt, semper conclusio sequitur de praesenti, & de praeterito. Sicut sequitur, Nullū albū fuit homo: Omne nigrū fuit homo: ergo Nullū nigrū est albū, si subjectum utriusque accipi∣tur pro iis quae sunt; quia ex opposito conclusionis & majore, sequi∣tur oppositum minoris in prima figura: sicut ostensum est prius. Sed de praetetito non sequitur; quia si sequitur, tunc ex opposito conclusionis & majore sequitur oppositum minoris in prima figura; & per consequens in prima figura sub majore, in qua subjectum supponit pro iis quae sunt, contingeret accipere unam minorem sub de praeterito: quod est osten∣sum esse falsum.

Quod etiam talis discursus non valeat, patet per instantiam in ter∣minis; nam ponatur quod nihil currit, nisi homo, & quod nihil sit album, nisi asinus, & quod multi asini prius currebant; tunc haec est vera, Omne currens fuit homo, quia omne quod currit fuit homo per casum. Similiter haec est vera, Nullū albū fuit homo, sumpto albo pro iis quae sunt, quia quaelibet singularis est vera: & tamen haec est falsa, Nullū albū fuit currens, si subjectum supponat pro iis quae sunt vel quae fuerunt. Si autem supponit pro iis quae fuerunt, tunc sequitur conclusio de praeterito; quia ex opposito conclusionis & majore sequi∣tur oppositum minoris. Per idem patet, quod si subjectum minoris supponit pro iis quae fuerunt, sequitur conclusio de praeterito.

Sciendum est hic, quod non quilibet syllogismus factus in secunda figura est reducibilis in syllogismum primae figurae per conversionem sine omni variatione vocis praeter solam transpositionem terminorum: sed si debet reduci per conversionem, dicunt propositiones converti eo mo∣do quo dictum est prius de conversione talium propositionum▪

CAP. XIX. De syllogismis de praeterito & de futuro in tertia figur••.

IN tertia figura, si subjectum utriusque praecise accipitur uniformiter, semper sequitur conclusio de praeterito, subjecto conclusionis accepto pro eo quod fuit; quia ex opposito conclusionis quae erit de prae∣terito & cujus subjectum supponit pro iis quae fuerunt, & minore quae est de praeterito, sequitur conclusio de praeterito, in qua subjectum eodem modo supponet sicut supponit in minore; quia per casum subjectum praemissarum supponit uniformiter in utraque praemissarum syllogismi primi.

Propter quod sciendum est, quod quando arguitur ex propositionibus de praeterito in prima figura, subjectum conclusionis debet habere eandem acceptionem in conclusione & in majore. Si autem subjectum in una supponit pro iis quae sunt, & in alia pro iis quae fuerunt, tunc si supponit pro iis quae sunt in majore, & pro iis quae fuerunt in minore, nulla sequitur conclusio: sicut non sequitur, Omne albū fuit currens: Omne albū fuit nigrū: ergo Nigrum fuit currens.

Nam ponatur, quod omne quod unquam fuit nigrum fuit lignum, & quod tantum lignum fuit nigrum, & quod homo modo primo sit albus, & quod quilibet homo qui modo est albus currebat; tunc hae•• est vera, Omne albū fuit currens, quia omne quod est album fuit currens; & tamen haec est falsa, aliquod nigrum fuit currens. Si major accipitur pro iis quae fuerunt, ita non sequitur conclusio de praeterito, sed sequitur conclusio de praesenti: sicut patet manifeste. Si autem sup∣ponit pro iis quae fuerunt in majore, & in minore pro iis quae sunt, nulla conclusio sequitur: nam posito quod homo tantum fuit albus, & quod modo nihil sit album nisi lignum, tunc sunt istae praemissae verae, Omne albū fuit homo: Omne albū fuit lignū: ergo Aliquod lignū fuit homo.

Ex quo sequitur, quod ex una majore de praeterito, subjecto sumpto pro iis quae sunt, non sequitur conclusio de praeterito, subjecto supponente pro iis quae fuerunt. Si autem major sit de praeterito & minor de prae∣senti, si subjectum majoris supponit pro iis quae sunt, sequitur conclusio de praeterito, subjecto conclusionis sumpto pro iis quae sunt; quia ex opposito conclusionis cum minore sequitur in prima figura oppositum majoris: sicut patet ibidem. Si autem major sit de praesenti, & minor de praeterito, tunc nulla sequitur conclusio; quia ex opposito conclusionis cum minore, non sequitur oppositum majoris in prima figura.

Sciendum est etiam, quod si major sit de praeterito & minor de prae∣senti, sive subjectum majoris supponit pro iis quae sunt vel pro iis quae fue∣runt,

nulla sequitur conclusio: quia ex opposito conclusionis & majore, non sequitur oppositum minoris in prima figura; quia quando major est de praeterito in prima figura, non ••••q••••tur conclusio de praesenti. Si au∣tem in hac tertia figura major sit de praesenti, & minor de praeterito, non sequitur conclusio; quia ex opposito non sequitur, cum major in prima figura non debeat esse de praesenti respectu conclusionis de praeterito.

CAP. XX. De syllogismis ex propositionibus modalibus de necessario in prima figura.

TRactatum est de uniformi generatione syllogismorum de inesse, & specialiter quando nulla determinatio adverbialis ponitur in prae∣missa: ideo nunc restat dicere de syllogismis accipientibus ali∣quam talem determinationem adverbialem. Sed quia secundae regulae observand •• sunt circa tales adverbiales determinationes, & aliquas eis aequipollentes, & circa determinationes modales in propositionibus ac∣ceptis in sensu diviso, vel eis aequivalentibus: ideo non oportet de eis separatim tractare, sed dicendum est post praedicta de uniformi gene∣ratione syllogismorum modaliū. Et primo dicendum est de uniformi ex illis de necessario.

Et est primo sciendum, sicut est dictum frequenter, quando dictum propositionis ponitur cum modo, illa propositio est distinguenda se∣cundum compositionem vel divisionem, vel secundum amphibologiam. In sensu composito, denotatur quod iste modus praedicatur de tota illa propositione: in sensu diviso, denotatur quod praedicatum praedicatur de subjecto mediante verbo determinato per talem modum, vel medi∣ante verbo taliter modificato. Sicut per istam, Albū esse nigrū est possibile, in sensu composito denotatur quod ille modus possibile veri∣ficatur de illa tota propositione, Album est nigrum: in sensu diviso de∣notatur quod hoc praedicatum nigrum verificetur de hoc subjecto album mediante hoc verbo est determinato uno adverbio, vel aliqua alia deter∣minatione aequivalente correspondente tali modo, vel mediante verbo correspondente, adjecto hoc infinitivo esse; sic, Album potest esse ni∣grum: & manifestum est quod ille sensus est verus, & alius falsus. Et sicut est de praedicta propositione▪ ita proportionabiliter dicendum est de aliis.

Quamvis autem ista distinctio communis posset sustineri, nec velim eam improbare: tamen potest 〈◊〉〈◊〉 distingui, & forte magis artifici∣aliter. Eo quod dictum propositionis potest sumi materialiter, non ut supponat prose, sed pro propositione cu•••••• est dictum; & ille sensus est idem cum illo qui ponitur sensus compositus: vel potest sumi signifi∣cative,

& tunc est idem sensus cum sensu diviso. Sed quia, sive distin∣guatur uno modo, sive alio, non est variatio quantum ad veritatem & falsitatem propositionum, nec quantum ad modum arguendi; ideo volo uti communi distinctione in processu.

Unde circa primam figuram est sciendum, quod quando praemissae de necessario sunt acceptae in sensu composito, vel accipiuntur propo∣sitiones aliae aequivalentes talibus propositionibus in sensu composito, semper est bonus syllogismus infe••ens consimilem conclusionem quan∣tum ad sensum compositum, vel aequivalentem. Unde ille syllogismus est bonus, Omnem hominem esse animal est necessarium: Socratem esse hominem est necessarium: ergo Socratem esse animal est necessarium. Similiter iste syllogismus est bonus, Haec est necessaria, omnis homo est animal: & Haec est necessaria, Socrates est homo: ergo Haec est necessaria, Socrates est animal. Et tenet talis discursus per illam re∣gulam, Praemissae in syllogismo regulato per dici de omni, vel de nullo, sunt necessariae, ergo Conclusio est necessaria. Utrum autem deb•••••• dici, quod talis syllogismus, Omnē hominē esse animal est necessariū: Socratē esse hominē est necessarium: ergo Socratē esse animal est necessariū, sit syllogismus ex universalibus, vel non, non est magna c••ra; quia haec est magis difficultas vocalis quam realis. Vocando enim syllogismum ex universalibus omnem syllogismum habentem propositionem un versalem, quae ideo dicatur propositio universalis, quia subjectum propositionis su∣mitur cum signo universali; sic manifestum est, quod praedictus syllo∣gismus est ex universalibus; & sic vocat Philosophus propositionem uni∣versalem, & syllogismum ex universalibus in libro priorum.

Sic igitur circa tales syllogismos non est difficultas, quando proposi∣tiones sunt acceptae in sensu composito, vel eis aequivalentes, quin sequatur conclusio, tam directa, quam indirecta; sicut in illis de inesse. Sed quando omnes propositiones sumuntur in sensu diviso, vel eis aequiva∣lentes, tunc semper sequitur conclusio directa; sed non semper sequitur conclusio indirecta.

Primum patet, quia omnis syllogismus talis regulatur per dici de omni, vel de nullo; nam per propositionem talem universalem deno∣tatur, quod de quocunque dicitur subjectum, quod de eodem dicitur praedicatum cum modo necessitatis. Sicut per istam, Omnis homo de ne∣cessitate est animal, denotatur, quod de quocunque dicitur hoc sub∣jectum homo, quod de eodem dicitur hoc praedicatum animal cum modo necessitatis. Et ita proportionabiliter de universali negativa; ergo ac∣cipiendo sub minori affirmativa, in qua subjectum dicatur de aliquo cum modo necessitatis, arguitur per dici de omni, vel de nullo. Unde sequitur, Omnis homo de necessitate est animal: Socrates de necessi∣tate est homo: ergo Socrates de necessitate est animal.

Sed conclusio indirecta, scilicet conversa conclusionis, sine omni va∣riatione praeter transpositionem terminorum non sequitur: & hoc, quia

non semper illa de necessitate in sensu diviso, nec aequivalens ei, est con∣vertibilis in talem: sicut ostensum est prius. Et ideo quamvis sequitur, Quaelibet persona divina de necessitate est Deus: Creans de necessi∣tate est persona divina: ergo Creans de necessitate est Deus: tamen ista conclusio, Deus de necessitate est creans, non sequitur; quia praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Sed sequitur ista conclusio in∣direct•• conversa prioris conclusionis, Aliquid quod de necessitate est Deus, est creans.

Ex isto sequitur, quod illi quinque Modi primae figurae conclud••ntes indirecte non concludunt in uniformi de necessitate conclusionem de ne∣cessitate, praemissis sumptis in sensu diviso. Similiter si praemissae su∣mantur in sensu diviso, vel aequivalentes, & conclusio in sensu com∣posito, vel aequivalentes ei, non valet discursus. Sicut non sequitur, Quaelibet persona divina de necessitate est Deus: Quodlibet creans de necessitate est persona divina: ergo Haec est necessaria, creans est Deus, sive Deus est creans; quia praemissae sunt verae, & conclusio falsa.

Et si dicatur, quod minor propositio est falsa, ista scilicet, Creans de necessitate est persona divina; nam possibile est quod creans non sit Deus. Dicendum, quod haec est simpliciter vera, Creans de necessitate est persona divina, quamvis sit contingens, & posset esse falsa. Nam per illam propositionem, Creans de necessitate est persona divina, non plus denotatur, nisi quod Aliquis est creans, & Ille de necessitate est persona divina: sicut illa, Album potest esse nigrum, aequivalet illi copulativae, Aliquid est album, & Illud potest esse nigrum. Et mani∣festum est, quod illa copulativa potest esse vera, Aliquis est creans, & ille de necessitate est persona divina; quia Pater est creans, & ille de necessitate est Deus; ergo illa est modo vera, Creans de necessitate est persona divina. Quia tamen copulativa potest esse falsa, eo quod prima pars potest esse falsa, ideo illa Creans de necessitate est persona divina, potest esse falsa, tamen modo de facto est vera. Nec est in∣conveniens propositionem veram de necessario esse contingentem, quam∣vis propositio necessaria non sit contingens.

Si autem Major sumatur in sensu composito vel aequivalenti, & Minor in sensu diviso, sequitur conclusio in sensu diviso, sed non in sensu composito. Primum patet, quia bene sequitur, Quamlibet per∣sonam divinam esse Deum est necessarium: Creans de necessitate est persona divina: ergo Creans de necessitate est Deus; sed non sequitur, ergo Haec est necessaria, Creans est Deus.

Si autem Major sumatur in sensu diviso vel aequivalenti, & Minor in s••n••u composito, sequitur conclusio in sensu diviso, & in sensu com∣posito. Et ratio est, quia impossibile est aliquid per se inferius, vel per accidens inferius necessario praedicari de aliquo, ita quod propositio 〈◊〉〈◊〉 necessaria; nisi etiam propositio sit necessaria in qua superius ad illud inferius praedicatur de eodem.

CAP. XXI. De eisdem in secunda figura.

QUando omnes propositiones de necessario in secunda figura sumūtur in sensu composito, vel aequivalentes eis, semper sequitur con∣clusio de necessario sumpta in sensu composito vel aequivalens ei, quando syllogismus ex illis de inesse tenet: Quia talis syllogismus tenet per istam regulam, Si praemissae sint necessariae conclusio erit necessaria. Et ideo bene sequitur, Nullum hominem esse asinum est necessarium: & Omne rudibile esse asinum est necessarium: ergo Nullum rudibile esse hominem est necessarium. Probatur etiam talis syllogismus aliter, scilicet per reductionem talis syllogismi in syllogismum primae figurae per conversionem; quia dictum est prius, quod illa de necessario in sensu composito, vel aequivalens ei, convertitur sicut sua de inesse.

Si autem omnes praemissae sumantur in sensu diviso, vel aequivalentes ei, non semper valet syllogismus. Unde Philosophus negaret illum syllogismum esse bonum, Omne lucidum de necessitate est corpus coeleste, vel elementum: Corpus mixtum de necessitate non est corpus coeleste, nec elementum: ergo Corpus mixtum de necessitate non est lucidum. Nam si nihil esset lucidum nisi corpus coeleste vel elementum, prae∣missae essent verae secundum opinionem Aristot. & conclusio falsa, sicut manifeste patet. Quod enim major esset vera, patet; quia quaelibet singularis est vera per casum; ergo universale est verum. Similiter ponatur quod Deus suspendat actionem cujuscunque agentis creati, ita quod nullum activ••m creatum aliquid producat; tunc sunt istae prae∣missae verae, Omnis producens de necessitate est Deus: Omnis natura creata de necessitate non est Deus; & tamen haec est falsa, Omnis na∣tura creata de necessitate non est producens. Quod enim major sit vera patet, quia quaelibet singularis est vera per casum. Et ita patet, quod talis conclusio de necessario non sequitur; tamen sequitur alia conclusio de inesse, talis scilicet, Aliquid quod de necessitate non est Deus non est producens.

Similiter si major sit universalis negativa non valet syllogismus. Nam ante incarnationem fuerunt istae praemissae verae, Omnis homo de ne∣cessitate non est Deus: Omnis persona divina de necessitate est Deus: & tamen conclusio est falsa, Omnis persona divina de necessitate non est homo. Et ita talis syllogismus non valet. Nec talis syllogismus potest perfici, nec reduci in primam siguram per conversionem; quia dictum est prius, quod illa de necessitate non convertitur in illam de necessario quando sumitur in sensu diviso vel aequivalens ei. Et sic non sequitur, Aliquis creans de necessitate est Deus: ergo Deus de ne∣cessitate

est creans; sed sic, Aliquid quod de necessitate est Deus, est creans. Et ideo quamvis iste syllogismus sit bonus in prima figura, Omnis Deus de necessitate non est homo: Quaelibet persona divina de necessitate est Deus: ergo Quaelibet persona divina de necessi∣tate non est homo: tamen iste discursus non valet, Omnis homo de necessi∣tate non est Deus: Quaelibet persona divina de necessitate est Deus: ergo Quaelibet persona divina de necessitate non est homo: & hoc, quia illa major in secunda figura, scilicet Omnis homo de necessitate non est Deus, non convertitur in istam, Omnis Deus de necessitate non est homo.

Sic igitur patet, quod quamvis omnes propositiones sumantur in sensu diviso, vel sint aequivalentes eis, quod discursus non valet in se∣cunda figura. Si autem major sumatur in sensu composito, & minor in sensu diviso, valet discursus respectu conclusionis sumptae in sensu divi∣so: & hoc, quia conversa majore tenet in prima figura; sicut dictum est prius. Si autem major sumatur in sensu diviso, & minor in sensu composito, non sequitur conclusio in sensu composito. Nam non sequitur, Nullā creaturā esse Deū est necessariū: Omne produ∣cens de necessitate est Deus: ergo Nullū producens esse creaturā est necessariū; quia praemissae sunt possibiles, & conclusio impossibilis. Sed conclusio in sensu diviso bene sequitur; quia conversa majore, sequitur in prima figura.

CAP. XXII. De eisdem intertia figura.

IN tertia figura, quando omnes praemissae sumuntur in sensu compo∣sito▪ tenet syllogismus sicut ex suis de inesse; quia arguitur per istam regulam, Si praemissae sint necessariae conclusio erit necessaria. Si autem omnes sumantur in sensu diviso, omnis discursus valet & syllogismus: quia quamvis illa de necessario non convertitur in illam de necessario, semper tamen convertitur in illam de inesse.

Nunc autem in prima figura, majore existente de necessitate in sensu diviso, & minore de inesse, sequitur conclusio de necessario in sensu diviso; sicut posterius ostendetur: & quicquid sequitur ad consequens, sequitur ad antecedens; igitur ex eadem majore & minore de necessario quae convertitur in illam de inesse, sequitur conclusio eadem in tertia figura.

Per idem pate••, quod Quartus & Sextus valent ex talibus propositi∣onibus: sicut b••ne sequitur, Quaelibet persona divina de necessitate est Deus: Aliqua persona divina de necessitate est Pater: ergo Pater 〈◊〉〈◊〉 necessitate est Deus. Et sic potest probari Tertius Modus. Vel po∣test

probari per expositionem sic; Aliquod creans de necessitate est Deus: & Omne creans de necessitate est persona divina: igitur Ali∣qua persona divina de necessitate est Deus. Quia si aliquod creans de necessitate sit Deus, sit illud A: tunc A de necessitate est Deus, & A de necessitate est persona divina; ex quibus sequitur, quod Persona divina de necessitate est Deus. Et per istum modum proba∣tur Quintus modus. Nam iste syllogismus est bonus; Aliquis homo de necessitate non est Deus: Omnis homo de necessitate est natura intellectualis: ergo Aliqua natura intellectualis de necessitate non est Deus. Quia si haec sit vera, Aliquis homo de necessiate non est Deus, sit ille homo A: tunc A de necessitate non est Deus, & A de necessitate est natura intellectualis; quia omnis homo de necessitate est natura intellectualis per minorem: nunc autem sequitur, A de neces∣sitate non est Deus: A de necessitate est natura intellectualis: ergo Aliqua natura intellectualis de necessitate non est Deus.

Si autem major sumatur in sensu composito & minor in sensu diviso, non sequitur conclusio in sensu diviso, nec in sensu composito. Non enim sequitur, Omne falsum esse falsum est necessarium: Aliquod fal∣sum de necessitate est illa proposito Tusedes: ergo Illa propositio tu sedes de necessitate est falsa. Nec etiam sequitur, igitur istam propositionem esse falsam & necessariam. Si autem major sumatur in sensu diviso, & minor in sensu composito, semper sequitur conclusio in sensu diviso, & non in sensu composito. Quod enim illa in sensu di∣viso sequitur, patet; quia minor convertitur in illam de inesse, ex qua cum majore sequitur conclusio de necessario in sensu diviso, & non in sensu composito: quod enim illa sequitur in sensu diviso inferius ostendetur. Haec dicta sunt quemadmodum ad illos modos qui redu∣cuntur per conversionem: & ex istis potest faciliter sciri, quid dicen∣dum est de aliis modis qui non reducuntur sic.

CAP. XXIII. De syllogismis ex propositionibus de possibili in prima fi∣gura.

POst uniformem modum generationis syllogismorum de necessario, dicendum est de uniformi generatione syllogismorum de possibili: & accipio hic, possibile, pro possibili quod est commune omni propositioni, quae non est impossibilis.

Et est sciendum, quod in omni figura, si accipiantur omnes propo∣sitiones de possibili in sensu composito▪ vel eis aequivalentes, non va∣let syllogismus; quia tunc arguitur per istam regulam: Si praemissae sunt possibiles conclusio erit possibilis, quae est falsa. Unde non

sequitur, Omne coloratum esse album est possibile: Omne nigrum esse coloratum est possibile: Omne nigrum esse album est possibile: simi∣liter non sequitur, Omne animal esse homine est possibile: Omnem asinum esse animal est possibile: ergo Omnē asinū esse hominē est possibile.

Et ita ista regula est falsa, Praemissae sunt possibiles, ergo Con∣clusio est possibilis. Sed illa vera est, Si praemis••ae sint possibiles & compossibiles conclusio est possibilis: nunc autem aliquando praemissae possibiles sunt incompossibiles; & ideo nunquam forma syllogistica uniformis ex illis possibilis tenet in sensu composito. Sed si illa de possibili sumatur in sensu diviso vel alia aequivalens; cujusmodi sunt tales propositiones, Omnis homo potest esse albus: Albū potest esse nigrū, & hujusmodi; tunc est illa propositio distinguenda penes secun∣dum modum aequivocationis; eo quod subjectum potest supponere pro iis quae sunt, vel pro iis quae possunt esse: hoc est, quod subjectum potest supponere pro iis de quibus verificatur per verbum de praesenti; vel pro iis de quibus verificatur per verbum de possibili, sive denotatur posse supponere. Quod dico ad excludendum unam cavillationem; sicut si dicam sic, Omne albū potest esse homo, Unus sensus est iste, Omne quod est albū potest esse homo; & ille sensus est verus, si nihil sit al∣bum nisi homo: Alius sensus est iste, Omne quod potest esse albū, potest esse homo; & hoc est falsū, sive tantū homo sit albus, sive aliud ab homine.

Ista distinctione visa, videndum est ex talibus quomodo potest syllo∣gizari, & quomodo n••n; & Primo in prima figura.

Et est sciendum, quod si subjectum majoris accipitur pro iis quae possunt esse, qualitercunque sumatur subjectum minoris, semper est syllogismus uniformis bonus, & regulatus per dici de omni vel de nul∣lo; & hoc, servatis principiis communibus syllogismi de inesse. Ut sic arguendo, Omne album potest esse homo, hoc est, Omne quod potest esse albū, potest esse homo: Omnis asinus potest esse albus: ergo Omnis asinus potest esse homo. Si autem subjectum majoris supponit pro iis quae sunt; tunc talis syllogismus uniformis non valet. Non enim sequitur, Omne quod est albū potest esse homo: Omnis asi∣nus potest esse albus: ergo Omnis asinus potest esse homo; quia si ni∣hil sit album nisi homo, praemissae sunt verae & conclusio falsa. Eo∣dem modo non sequitur, Omne producens potest esse Deus: Omnis ignis potest esse producens: ergo Omnis ignis potest esse Deus; quia si nihil producat aliquid nisi Deus, quod est possibile, praemissae essent verae, & conclusio falsa. Si autem major sit de possibili in sensu composito, & minor de possibili in sensu diviso, nulla sequitur con∣clusio; sicut non sequitur, Omnē hominē esse Deū est possibile: Ali∣qua humanit as potest esse homo: ergo Aliqua humanitas potest esse Deus, vel Aliquā humanitatem esse Deum est possibile. Si autem major accipitur in sensu diviso, & minor in sensu composito, non se∣quitur

conclusio, nec in sensu composito, nec in sensu diviso; nisi mi∣nor sit singularis. Sed si minor sit singularis, semper sequitur con∣clusio, si subjectum majoris supponit pro iis quae possunt esse; sed si sup∣ponat pro iis quae sunt, non valet.

Primum, scilicet quod non sequitur conclusio in sensu composito, pa∣tet. Nam istae praemissae sunt verae, Omne quod potest esse verum con∣tingens ad utrumlibet potest esse falsum: Omne verum contingens ad utrumlibet, esse verum contingens ad utrumlibet est possibile; & tamen haec conclusio est falsa, Omne verum contingens ad utrumlibet esse falsum est possibile, ipsa accepta in sensu composito. Quod etiam non sequitur conclusio in sensu diviso, patet. Nam istae praemissae sunt verae, Omne quod potest esse album potest esse coloratum: Omnem sub∣staatiam creatam esse albam est possibile: & tamen haec est falsa, Omne quod potest esse substantia creata potest esse coloratum; nam Angelus potest esse substantia creata; & tamen non potest esse coloratus.

Secundum, scilicet quod si minor sit singularis sequitur conclusio, patet. Nam bene sequitur, Omne verum contingens ad utrumlibet potest esse falsum: Hoc verum esse verum contingens ad utrumlibet est possibile: ergo Hoc verum potest esse falsum; sed non sequitur illa de possibili in sensu composito, Hoc verum esse falsum est possibile.

Ratio autem quare plus sequitur talis conclusio de possibili, quando minor est singularis; quam quando minor est universalis est, quia semper singularis de possibili in sensu composito infert singularem de possibili in sensu diviso, quamvis non è converso; nisi subjectum sin∣gulare sit praecise pronomen demonstrativum, vel nomen proprium; tunc enim sensus compositus, & sensus divisus convertuntur.

Per idem patet, quod si minor fuerit particularis, sequitur conclusio particularis in sensu diviso; nam particularis in sensu composito semper infert particularem in sensu diviso. Sequitur enim, Haec est possibilis, Homo est Deus: ergo Quod potest esse homo potest esse Deus; quamvis non sequitur semper è converso. Non enim sequitur, Quod potest esse albū potest esse nigrū; igitur haec est possibilis, Albū est nigrū. Nec sequitur, Quod potest esse suppositum humanum potest esse assumptum à persona divina; igitur haec est possibilis, Suppositum humanum est assumptum à persona divina.

Circa istam generationem in prima figura sunt duo intelligenda. Pri∣mum, quod quamvis aliquando syllogismus teneat uniformis de possibili, sicut in talibus casibus, de quibus dictum est: non tamen omnino in illis semper sequitur conclusio indirecta, quae scilicet differt à con∣clusione directa per transpositionem terminorum. Quia non sequitur, Omne quod potest esse falsum non-possibile▪ potest esse impossibile: Aliquod verum potest esse falsum non-possibile: ergo Ali ••uid quod est impossibile potest esse verum. Et tamen illa conclusio directa, Aliquid quod est verum potest esse impossibile, bene sequitur, quamvis

conclusio directa sit convertibilis; qualiter debeat converti, dictum est prius.

Notandum est etiam, quod sicut in illis de inesse non refert an major sit universalis vel singularis; sic in illis de possibili non refert. Unde iste syllogismus est bonus, Socrates potest esse albus: Omnis substantia potest esse Socrates: ergo Omnis substantia potest esse alba. Sed oportet quod subjectum minoris & conclusionis uniformiter accipiatur; quia si in minore accipitur pro iis quae sunt, & in conclusione pro iis quae possunt esse, non valeret. Sicut non sequitur, Socrates potest esse pater Platonis: Omnis homo qui est potest esse Socrates: ergo Omnis homo qui est potest esse pater Platonis.

CAP. XXIV. De eisdem in secunda figura.

IN secunda figura, si subjecta utriusque supponant praecise pro iis quae sunt, syllogismus non valet. Non enim sequitur, Omnis persona divina potest non esse creans: Pater potest esse creans: ergo Pater potest non esse persona divina. Nec sequitur, Omnis persona divina potest non esse creans: Omnis homo qui est potest esse creans: ergo Omnis homo qui est potest non esse persona divina. Quia ponatur, quod nullus homo sit nisi Christus; illo posito praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Si autem subjectum utrius{que} accipitur pro iis quae possunt esse, sic non tenet syllogismus. Nam non sequitur, Omnis homo potest non esse albus: Omne risibile potest esse album: ergo Omne risibile potest non esse homo. Sicut non sequitur, Omnis persona divinae potest non esse creans: Omnis persona producta potest esse creans: ergo Omnis persona producta potest non esse persona divina. Et ratio est, quia negativa de possibili non convertitur in negativam de possi∣bili; non enim sequitur, Quaelibet persona divina potest non esse creans: ergo Omne quod est creans vel potest esse creans, potest non esse persona divina. Et ita talis syllogismus de possibili non potest re∣duci in primam figuram per conversionem; quia nullus syllogismus se∣cundae figurae reducibilis per conversionem potest reduci, nisi per con∣versionem universalis negativae. Quare autem non teneat talis syllo∣gismus in quarto modo ratio est; quia non potest reduci nisi per im∣possibile: sed hoc patebit inferius.

Et si dicatur, quamvis negativa de possibili non convertatur in illam de possibili, convertitur tamen in illam de inesse: sic, Omnis persona divina potest non esse creans: igitur Aliquid quod potest non esse creans est persona divina; imo in illam de possibili potest converti,

Aliquid quod potest non esse creans potest esse persona divina; igitur per talem conversionem potest reduci in primam figuram.

Dicendum, quod illud argumentum concludit oppositum. Nam uni∣versalis negativa de possibili quamvis praedicto modo posset converti in illam de inesse vel de possibili, secundum quod subjectum aliter & aliter accipitur in antecedente: tamen nunquam convertitur nisi in particu∣larem. Quia bene sequitur, Aliquid quod est persona divina potest non esse creans: igitur Aliquid quod potest non esse creans est per∣sona divina. Similiter bene sequitur, Quodlibet quod potest esse per∣sona divina potest non esse creans: igitur Aliquid quod potest non esse creans potest esse persona divina; & ita patet, quod universalis ne∣gativa de possibili non convertitur nisi in particularem. Sed quando syllogismus secundae figurae reducitur per conversionem in primam figu∣ram, semper conversa universalis negativae debet esse major in prima figura; & per consequens, si talis syllogismus reduceretur in prim••m figu∣ram per conversionem, conversa negativae quae est particularis esset major in prima figura, quod est impossibile, & tunc non regulatur per dici de omni, vel de nullo. Si autem altera praemissarum sumatur in sensu composito, & alia in sensu diviso, qualitercunque termini accipiantur, non tenet syllogismus; & ita patet quod qualitercunque propositiones de possibili combinentur in secundae figura, nunquam valet uniformis de possibili in secunda figura. Et ra••o est, quia idem ab eodem potest removeri & affirmari cum modo possibili; & ita ex tali negativa vel affirmativa non sequitur negativa ejusdem à se: sicut patet in exemplis superius adductis.

CAP. XXV. De eisdem in tertia figura.

IN tertia figura si utraque praemissarum sumatur in sensu diviso, & subjectum utriusque supponat pro iis quae sunt, sequitur conclusio de possibili sumpto subjecto pro eo quod potest esse. Sequitur enim, Omnis homo potest esse albus: Aliquis homo potest esse niger: ergo Quod potest esse nigrum, potest esse album. Similiter sequitur, Omnis homo potest esse albus: Aliquis homo potest esse niger: ergo Nigrum potest esse album. Hoc probatur, quia dictum est, quod talis minor convertitur in istam de inesse sic, Aliquis homo potest esse niger: ergo Aliquod quod potest esse nigrum est homo. Nunc autem sequitur per syllogismum regulatum per dici de omni, Omnis homo potest esse albus: Aliquid quod potest esse nigrum est homo: ergo Aliquid quod potest esse nigrum potest esse album; sic igitur talis syllogismus probatur per conversionem.

Similiter si subjectum utriusque supponit pro iis quae possunt esse, se∣quitur conclusio de possibili, subjecto sumpto pro eo quod potest esse; quia illa de possibili, sumpto subjecto pro eo quod est, semper sequitur ad illam de possibili subjecto sumpto pro eo quod potest esse; si fuerit uni∣versalis, & posita constantia subjecti consequentis. Sed uniformis ex illis in quibus subjectum supponit pro iis quae sunt tenet generaliter: igitur & ex aliis; quia quicquid sequitur ad consequens, sequitur ad ante∣cedens; potest etiam probari per conversionem, sicut prior uniformis.

Si autem subjectum in majore sumatur pro eo quod est, & in minore pro eo quod potest esse, & similiter è converso, tenet syllogismus. Et uterque probatur per hoc, quod ad illam de possibili sumpto subjecto pro illo quod potest esse, sequitur illa de possibili, sumpto subjecto pro eo quod est. Sed conclusio de possibili sumpto subjecto pro eo quod est, non se∣quitur. Sicut non sequitur, Omnis homo potest esse albus: Omnis homo potest esse intelligens: igitur Quod est intelligens, potest esse album; quia si nullus homo esset intelligens, sed tantum Angelus, praemissae es∣sent verae, & conclusio falsa.

Si autem major sumatur in sensu diviso, & subjectum supponat pro eo quod potest esse, & minor sit de possibili in sensu composito, sequitur conclusio in sensu diviso, non in sensu composito. Quod enim sequitur in sensu diviso, patet. Nam sequitur, Omne quod potest esse homo, potest esse album: Haec est possibilis, omnis homo est niger: igitur Ali∣quid quod potest esse nigrum, potest esse album. Et ratio istius est, quia semper ista de possibili singularis in sensu diviso, & in sensu com∣posito convertuntur, si in praemissis supponat pronomen demonstrativum vel nomen proprium; quia quicquid sequitur ad quodcunque singulare alicujus particularis cum aliquo, sequitur ad illam particularem cum eodem; per illam regulam, Quicquid sequitur ad quodlibet antecedens alicujus consequentis, sequitur ad illud consequens. Et virtute illius regulae tenet probatio syllogismorum, quando probantur per syllogismum expositorium de quo dictum est prius. Et ita in illa probatione non arguitur per illud medium, Quicquid sequitur ad singulare sequitur ad particulare, quod est falsum; sed per illud medium, Quicquid sequitur ad quodlibet antecedens alicujus consequentis, sequitur ad illud conse∣quens. Probatur ergo talis syllogismus, Omne quod potest esse homo, potest esse album: Haec est possibilis, Aliquis homo est niger: ergo Aliquid quod est nigrum, potest esse album. Quia si haec sit possibilis, Aliquis homo est niger, aliqua singularis erit possibilis, & sit illa A; tunc sic, Haec est possibilis A est nigrum, ergo A potest esse nigrum: sicut dictum est prius. Nunc autem ille syllogismus est bonus, A potest esse nigrum: A potest esse album: ergo Nigrum potest esse album; ergo primus syllogismus fuit bonus. Similiter si major sumatur in sensu composito, & minor in sensu diviso, bene sequitur per eundem modum conclusio de possibili in sensu diviso.

CAP. XXVI. De syllogismis ex ambabus de contingenti non necessario in prima figura.

CIrca uniformem generationem syllogismorum de contingenti non necessario, Est primo sciendum, quod in nulla figura est talis uniformis generatio conveniens, si omnes propositiones sumantur in sensu composito, vel si omnes sint talibus aequivalentes: & hoc, quia argueretur per illam regulam, praemissae sunt contingentes, ergo & conclusio; quae regula falsa est, quia ex contingentibus potest sequi, tam necessarium quam impossibile. Sicut sequitur, Nullum album est asinus: Omnis homo est albus: ergo Nullus homo est asinus, ubi praemissae sunt contingentes, & conclusio necessaria. Similiter sequitur, Omne animal est homo: Omnis asinus est animal: ergo Om∣nis asinus est homo, ubi praemissae sunt contingentes, & conclusio impossibilis.

Tamen sciendum est, quod nunquam possunt praemissae esse contin∣gentes, & conclusio impossibilis, nisi praemissae repugnent: sicut patet in exemplo praedicto. Sic ergo patet, quod uniformis generatio de contingenti in nulla figura tenet, si omnes propositiones sumantur in sensu composito. Et ideo dicendum est de aliis: & primo de prima figura.

Ubi sciendum est, quod sicut illa de possibili habet duplicem ac∣ceptionem; ita & illa de contingenti. Potest enim subjectum accipi pro eo quod est, vel pro eo quod contingit esse: sicut in illa, Contingit album esse hominem, si nullus homo sit albus, tunc haec est falsa, Con∣tingit album esse hominem, subjecto sumpto pro eo quod est: sicut haec est falsa, Aliquid quod est album contingit esse hominem, quiae quaelibet singularis est falsa. Si autem subjectum sumatur pro iis quae contingunt, vera est; haec enim est vera, Quod contingit esse album contingit esse hominem.

Ista distinctione posita, sciendum est, quod si subjectum majoris su∣matur pro iis quae contingunt, uniformis est bonus respectu conclusionis de contingenti, subjecto eodem modo sumpto sicut sumitur in minore; quia est syllogismus regulatus per dici de omni, vel de nullo. Unde bene sequitur, Omne quod contingit esse hominem, contingit esse album: Omne quod contingit esse nigrum, contingit esse hominem: ergo Omne quod contingit esse nigrum, contingit esse album. Nunc iste syllogismus non indiget aliqua probatione, sed est de se evidens. Similiter patet, quod syllogismus valet si subjectum tam in minore quam ••n conclusione sumatur pro iis quae sunt: & eodem modo patet, quod

valet syllogismus quando major est universalis negativa de contingenti. Similiter si subjectum minoris supponit pro iis quae sunt, & subjectum conclusionis pro iis quae contingunt, uniformis non valet. Non enim sequitur, Omnem hominem contingit esse album: Omnem substantiam creatam intellectualem contingit esse hominem: ergo Omnem sub∣stantiam creatam intellectualem contingit esse albam; quia posito qu••d homo sit intelligens & nullus Angelus sit, conclusio est falsa, & praem ssae sunt verae.

Et est advertendum, quod quando uniformis talis generatio de con∣tingenti tenet, & omnes propositiones sumantur in sensu diviso, con∣tingit arguere ex negativis; & ex una negativa & alia affirmativa, sive minor suerit affirmativa sive negativa. Et ratio est, quia tales pro∣positiones convertuntur per oppositas qualitates; & ideo quicquid se∣quitur ex affirmativa sequitur ex negativa, & è converso. Et ideo hic est bonus syllogismus, Contingit nullum hominem esse album: Con∣tingit nullum migrum esse hominem: igitur Contingit nullum nigrum esse album.

Si autem Major sumatur in sensu composito, & Minor in sensu diviso syllogismus non valet. Nam non sequitur, Omnem hominem esse Deum est contingens: Quamlibet personam divinam contingit esse hominem: ergo Quamlibet personam divinam contingit esse Deum, nam prae∣missae sunt verae, & conclusio falsa; si enim nullus homo esset nisi Christus, haec est vera, Omnis homo est Deus; & tamen modo falsa, & per consequens est contingens. Similiter, si major accipitur in sensu diviso, & minor in sensu composito non valet. Non enim sequitur, Omnem humanitatem contingit assumi à persona divina: Haec est con∣tingens, omnis homo est humanitas: ergo Contingit omnem hominem assumi à persona divina; nam praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Quod enim major sit vera, patet; quia omne quod potest esse vel est humanitas, potest assumi à persona divina. Quod etiam sit minor vera, patet; quia haec est modo falsa, Omnis homo est humanitas, & potest esse vera, quia fuit vera ante incarnationem verbi secundum opinionem Aristot. sicut alias ostensum est▪; & eadem ratione posset esse vera, ergo est contingens. Quod autem conclusio sit falsa, patet, quia si in ista, Contingit omnem hominem assumi à persona divina; ly homo supponat pro iis quae sunt, sic habet unam singularem falsam, illam sci∣licet, Istum hominem, demonstrando verbum, Contingit assumi. Iste enim homo, cum sit filius Dei, non potest assumi à verbo, sed ab ipso est assumpta humanitas sua.

CAP. XXVII. De eisdem in secunda figura.

IN secunda figura uniformis generatio de contingenti non valet, & hoc qualitercunque combinentur propositiones. Et potest hoc con∣similiter probari, sicut probatum est prius, quod uniformis de pos∣sibili in secunda figura non valet; quia universalis negativa de con∣tingenti non est convertibilis in aliquam universalem, sed in parti∣cularem tantum illo modo quo potest converti; quae tamen deberet esse major in prima figura, quod est impossibile.

Quod autem talis negativa de contingenti non convertatur, patet ma∣nifeste. Nam non sequitur, Contingit omnem hominem non esse album: ergo Contingit omne album non esse hominem; nam antecedens est verum, & consequens falsum. Quod autem antecedens sit verum ma∣nifestum est: nam omnis homo potest esse albus, & potest non esse albus. Falsitas consequentis patet: nam aliquod album de necessi∣tate non est homo, puta Cygnus.

Quod etiam talis uniformis generatio de contingenti non valeat, patet per instantiam in terminis. Nam non sequitur, Contingit omnē hominē esse albū: Contingit nullū equū esse albū: ergo Contingit nullū equū esse hominē. Et per eosdem terminos potest probari, quod talis uniformis non valet in aliquo modo; nec etiam valet, Contingit omnē hominē esse albū: Contingit nullū risibile esse albū: ergo Contingit nullū risibile esse hominē. Nec etiam sequitur, Contingit quamlibet personā divinā esse creantē: Contingit Patrē non esse crenatē: ergo Contingit Patrem non esse personā divinā; quia praemissae sunt verae & conclusio falsa. Et per illos terminos patet, quod nulla sequitur con∣clusio ex talibus praemissis, scilicet, nec illa de contingenti; nec illa de possibili; nec etiam illa de inesse.

Patet etiam, quod qualitercunque praemissae accipiantur, sive in sensu composito, sive in sensu diviso; sive una in sensu diviso, & alia in sensu composito, qualitercunque etiam subjecta supponant, talis uniformis ge∣neratio non valet; quia in praedicto exemplo praemissae sunt verae, & conclusio falsa.

CAP. XXVIII. De eisdem in tertia figura.

IN tertia figura si ambae praemissae sumantur in sensu diviso, & sub∣jectum utriusque supponat pro iis quae sunt, sequitur conclusio de contingenti; subjecto conclusionis sumpto pro eo quod contingit, & non pro eo quod est. Nam sequitur, Omnem hominem contingit esse albū▪ Omne hominē contingit esse scientem: ergo Quod contin∣git esse sciens contingit esse albū; sed non sequitur ista conclusio, Quod est sciens contingit esse albū. Nam posito, quod nullus homo aliquid sciat, sed tantum angelus, praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Si∣militer posito, quod tantum equus sit albus, tunc sunt istae praemissae verae, Omne risibile contingit esse hominem: Omne risibile con∣tingit esse album; sed haec conclusio est falsa, Quod est album con∣tingit esse hominem, cum quaelibet singularis est falsa.

Similiter si subjectū utrius{que} praemissae supponat pro iis quae contingunt, sequitur conclusio de contingenti, subjecto sumpto pro iis quae contin∣gunt, non pro iis quae sunt: quod patet per exemplū praecedens. Similiter si subjectum in una supponat pro iis quae sunt, & in alia pro iis quae con∣tingunt, sequitur consimilis conclusio: sed si una praemissarum sumatur in sensu composito, & alia in sensu diviso, non sequitur conclusio: non enim sequitur, Omnē hominē esse Deū est contingens: Omnē hominē contingit esse humanitatē: ergo Aliquā humanitatē contingit esse Deū; & hoc si subjectum minoris sumatur pro iis quae sunt. Nam praemissae sunt verae; & conclusio falsa.

Quod enim major sit vera, patet; nam ista, Omnis homo est Deus, est modo falsa; & tamen potest esse vera. Nam si nullus homo esset nisi Christus, tunc esset, haec est contingens, vera: & per conse∣quens omnis homo est Deus: ergo major est vera. Etiam posito, quod natura assumpta à verbo esset deposita, tunc minor esset vera, quia tunc omnis humanitas esset homo; quia suppono ad praesens, quod alias est probatum, quod haec est vera de virtute sermonis, Omnis homo est humanitas, nisi humanitas includat aliquod syncategorema, vel aequi∣valens alicui tali propter quod falsificetur: sed hoc non impedit pro∣positum, quia volo quod illud nomen humanitas semper supponat pro illa natura creata sine inclusione alicujus syncategorematis, sive cu∣juscunque alterius determinationis; & tunc patet quod minor est vera, & tamen tunc erit conclusio falsa; nam illa natura creata nullo modo potest esse Deus. Unde de facto quamvis homo sit Deus, tamen illa natura creata non est Deus: sicut quamvis album sit homo, tamen ista albedo inhaerens homini nullo modo est homo.

Et per idem patet, quod si major accipitur in sensu diviso, & mi∣nor

in sensu composito syllogismus non valet. Similiter si subjectum propositionis acceptae in sensu diviso supponat pro iis quae contingunt, non valet syllogismus. Non enim sequitur, Omne quod contingit esse ens contingit creari: Haec est contingens Omne ens est Deus: ergo De∣um contingit creari. Utrum ant illi propositio, Omne ens contingit creari, possit de virtute sermonis habere talem sensum, Omne quod contingit esse ens contingit creari, non est modo curandum; quia illa foret magis difficultas vocalis quam realis, eo quod voces significant ad placitum. Sic igitur patet, quod non contingit arguere••ex illis de con∣tingenti in tertia figura.

Probat autem Aristot. talem syllogismum in libro priorum per con∣versionem minoris propositionis: ut si arguatur sic, Contingit omne B esse A: Contingit omne •• esse C: ergo Contingit aliquod C esse A. Nam conversa minore sic: Contingit omne B esse C: Contingit ali∣quod C esse B, erit uniformis in prima figura, sic; Contingit omne B esse A: Contingit aliquod C esse B: ergo Contingit aliquod C esse A; & ita talis uniformis in tertia figura de contingenti reducitur in pri∣mam figuram per conversionem. Sed illud videtur repugnare prius dicto. Dictum est enim in praecedenti capitulo, quod illa de contin∣genti, subjecto sumpto pro eo quod est, non convertitur in illam de con∣tingenti: igitur talis syllogismus non potest praedicto modo probari in tertia figura.

Dicendum, quod Aristot. per illam conversionem non probat nisi uniformem de contingenti in tertia figura, subjecto utrius{que} accepto pro iis quae contingunt praecise, & illa de contingeti, accepto subjecto praecise pro iis quae contingunt, convertitur in illam de contingenti, sub∣jecto consequentis sumpto eodem modo. Et ideo probatio Aristot. est sufficiens ad intentum suum, nec repugnat dicto priori.

Alii autem uniformes, de quibus dictum est quod tenent, non proban∣tur illo modo: tamen ex supra dictis Philosophi isto loco, & in aliis partibus Logicae potest elici probatio eorum.

Ad cujus evidentiam est sciendum, quod propositio de contingenti potest habere triplicem sensum penes acceptionem subjecti. Potest enim subjectum accipi praecise pro iis quae sunt: potest etiam accipi, tam pro iis quae sunt, quam pro iis quae contingunt: tertio modo potest accipi praecise pro iis quae contingunt. Utrum autem isti duo sensus ultimi fint de virtute sermonis, vel alter tantum; & si alter eorum, quis eorum; non curo ad praesens; tamen prius locutus sum, quando dixi uni∣formem valere secundum duos priores sensus. Et tunc quando subjectum alterius, scilicet majoris, accipitur pro iis quae sunt, probatur talis syllogis∣mus per conversionem minoris in illam de inesse; sic arguendo, Con∣tingit omnem hominem es••e album: Contingit omnem hominem esse scientem: ergo Contingit scientem esse album. Convertitur illa minor sic, Contingit omnem hominem esse scientem, subjecto stante

praecise pro iis quae sunt, in illam, Aliquid quod contingit esse sciens▪ est homo. Nunc autem sequitur evidenter in prima figura, Omnem ho∣minem contingit esse album, subjecto sumpto pro iis quae sunt praecise: Aliquid quod contingit esse sciens est homo: ergo Aliquid quod con∣tingit esse sciens contingit esse album; quae aequivalet conclusioni pri∣mi syllogismi; & ex illo, & ista propositione de contingenti, sumpto sub∣jecto praecise pro iis quae sunt, convertitur in illam de ••nesse, cum ista regul•• infallibili, Quicquid sequitur ad consequens sequitur ad antecedens. Et ita patent probationes omnium aliorum.

Sed si subjectum majoris accipitur praecise pro iis quae contingunt, & subjectum minoris praecise pro iis quae sunt, uniformis non valet. Si∣cut non sequitur, Omne quod contingit esse ens contingit ereari: Om∣ne quod est ens contingit esse creans: ergo Aliquid quod contingit esse creans contingit creari, quia si nihil esset nisi Deus praemissae es∣sent verae▪ & conclusio falsa: & si minor particulariter sumatur praemissae de facto erunt verae, & conclusio falsa; illud tamen exemplum tantum gra∣tia exempli adducitur. Similiter si transponantur tales propositiones diversimode acceptae non valet: patet igitur quomodo contingit argu∣ere ex omnibus de contingenti, & quomodo non.

Est etiam sciendum, quod sicut in prima figura non refert arguere ex affirmativis de contingenti & negativis, nisi quod negativus syllo∣gismus perficitur per conversionem propositionum negativarum per op∣positas qualitates: ita in tertia figura contingit arguere eodem modo ex omnibus negativis vel indifferenter ex altera, & perficiuntur tales syllo∣gismi per conversionem per oppositas qualitates.

CAP. XXIX. De syllogismis ex propositionibus de impossibili.

POst praedicta de uniformibus propositionibus, de impossibili est dicendum.

Et est sciendum, quod si omnes propositiones sumantur in sen∣su composito talis discursus non valet, quia argueretur per istam regu∣lam falsam, Praemissae sunt impossibiles, ergo Conclusio est impossi∣bilis. Similiter, si omnes propositiones de impossibili sumantur in sensu diviso non valet talis discursus; quia nullus talis in prima figura potest regulari per dici de omni vel de nullo. Unde sic arguendo, Omnis homo impossibiliter est asinus: Omne rudibile impossibiliter est homo: ergo Omne rudibile impossibiliter est asinus, patet quod non valet, nec regulatur per dici de omni: quia per minorem non denotatur subjectum majoris verificari de aliquo, sed magis removeri; & ita cum quaelibet de impossibili aequivaleat alicui negativae, & ex omnibus negativis non

contingit arguere, manifestum est, quod ex propositionibus de im∣possibili non contingit arguere.

CAP. XXX. De syllogismis ex propositionibus modalibus non usitatis.

OStenso quomodo contingit syllogizare per syllogismum unifor∣mem ex propositionibus modalibus quae usitate vocantur moda∣les, restat videre quando ex aliis modalibus contingit arguere.

Est autem primo sciendum, quod tales propositiones ita bene possunt habere duos sensus, sicut aliae de quibus dictum est. Similiter pos∣sunt esse aliquae aequivalentes talibus sensibus compositis, & divisis. Et ideo pro sensibus compositis talium propositionum est ista regula gene∣ralis; quod Quando aliquod tale nomen modale potest verificari de praemissis absque hoc quod verificetur de conclusione, imo potest vere removeri à conclusione, uniformis ex talibus in sensu composito non valet, nec ex aequivalentibus eis: Quando autem de praemissis non potest verificari talis modus, nisi etiam verificetur de conclusione. uni∣formis ex talibus semper tenet. Et ideo sic arguendo, Omnē hominē esse animal est verū: Socratē esse hominē est verū: ergo Socratē esse animal est verū. Omnē hominē esse animal est opinabile vel credibile: Socratē esse hominē est opinabile vel credibile: ergo Socratem esse animal est opinabile vel credibile: accipiendo credibile pro illo cui potest intellectus assentire sive evidenter sive non, conve∣nienter arguitur pro hoc, quod discursus tenet per tales regulas veras, Praemissae sunt verae: ergo Conclusio est vera. Praemissae sunt credi∣biles: ergo Conclusio credibilis; praedicto modo accipiendo credibile.

Sed tales syllogismi non valent, Omnem hominem esse album est scitum ab aliquo: Socratem esse hominem est scitum ab aliquo: ergo Socratem esse album est scitum ab aliquo. Omnem figuram planam tribus lineis contentam habere, &c. est indemonstrabile: Omnem triangulum esse figuram planam, &c. est indemonstrabile: ergo Om∣nem triangulum habere, &c. est indemonstrabile. Omnem intel∣lectum esse formam substantialem est dubitabile: Aliquam qualitatem quae non est forma substantialis esse intellectum est dubitabile: ergo Aliquam qualitatem quae non est forma substantialis esse formam sub∣stantialem est dubitale; & hoc quia tales regulae sunt falsae; videlicet, Praemissae sunt scita: ergo Conclusio est scita; Potest enim una prae∣missa sciri ab uno, & alia ab alio, & tamen vere ab utroque ignoratur conclusio; Praemissae sunt verae indemonstrabiles: ergo Conclusio est indemonstrabilis; Praemissae sunt dubitabiles: ergo Conclusio est dubitabilis.

Unde ad sciendum quando talis syllogismus est bonus & quando non, observandae sunt tam verae quam falsae regulae infra scriptae. Unde istae regulae sunt falsae. Praemissae sunt falsae: ergo Conclusio est falsa. Prae∣missae sunt scitae: ergo Conclusio est scita. Praemissae sunt creditae: ergo Conclusio credita. Praemissae sunt indemonstrabiles: ergo Con∣clusio est indemonstrabilis. Praemissae sunt dubitabiles: ergo Con∣clusio dubitalis. Praemissae sunt primo verae: ergo & conclusio. Prae∣missae sunt per accidens: ergo & conclusio. Praemissae sunt indutabi∣les: ergo & conclusio. Praemissae sunt intellectae: ergo & conclusio. Praemissae sunt probatae: ergo & conclusio. Praemissae sunt auditae: ergo & conclusio: & tales consimiles sunt falsae; & ideo uniformes ex talibus propositionibus non tenent.

Sed istae regulae sunt verae, Praemissae sunt evidentes & cognoscibiles: ergo Conclusio est evidens & cognoscibilis. Praemissae sunt credibi∣les: ergo & conclusio: & multae tales. Et uniformes ex talibus mo∣d libus, sumptae in sensu composito vel, aequivalentes eis, sunt boni syllogismi tenentes per istam regulam, Praemissae sunt tales: ergo Con∣clusio est talis.

Si autē tales praemissae sumantur ambae in sensu diviso in prima figura, semper est syllogismus regulatus per dici de omni vel de nullo, quando ex suis de inesse est bonus syllogismus; nisi ratione modi includatur ae∣quivalenter propositio negativa: quod dico propter illum modum fal∣sum, & si aliquis sit sibi similis. Quia non sequitur, Omnis homo est animal: Omnis asiaus false est homo: ergo Omnis asinus false est animal. Similiter iste syllogismus non valet. Omnem lapidem esse animal est falsum: Omnē hominē esse lapidē est falsū: ergo Omne hominē esse animal est falsū; quamvis omnes praemissae sumantur in sensu diviso.

Sed alii uniformes valent, quando uniformes de inesse correspondentes eis valent, & ex modalibus sequuntur suae de inesse. Unde iste uniformis est bon••s. Omnis homo per se est animal: Socrates per se est homo: ergo Socrates per se est animal. Similiter sequitur, Omne albū scitur esse homo: Veniens scitur esse albus: ergo Veniens scitur esse homo. Similiter talis uniformis negativus tenet in prima figura; quia regula∣tur per dici de nullo: & ideo tales uniformes sunt boni, Omnis forma substantialis scitur non esse qualitas: Intellectus scitur esse forma substantialis: ergo Intellectus scitur non esse qualitas. Omnis crea∣tura scitur non esse Deus: Creatio est creatura: ergo Creatio scitur non esse Deus.

Si autem major talis uniformis in prima figura sumatur in sensu composito, & minor in sensu diviso, cum aliquo modo tenet respectu con∣clusion••s in sensu diviso, & cum aliquo modo non tenet. Unde iste discur∣sus tenet. Haec est per se vera. Omnis homo est animal: Corpus per se est homo: igitur Corpus per se est animal. Iste autem non tenet, Haec

est dubitata à Socrate, Omne albū est homo: Plato dubitatur à So∣crate esse albus: ergo Plato dubitatur à Socrate esse homo. Similiter si major sumatur in sensu diviso semper tenet, nisi sit talis modus qua∣lis est falsum, respectu conclusionis in sensu diviso, & non in sensu composito. Non enim sequitur, Omne albū scitur esse homo: Haec est scita, Calidū est albū: ergo Haec est scita, Calidū est homo: sed sequitur, igitur Calidū scitur esse homo. Tamen forte cum aliquo modo non tenet talis discursus; sed quia dicere in particulari quomodo valet discursus ex una modali in sensu composito, & alia in sensu divi∣so, longum foret propter numerositatem modorum; ideo ipsius inquisi∣tionem modo duxi studiosis relinquendam, quae per praedicta & dicenda faciliter scire possunt.

Sed in secunda figura pauci tales discursus valent, si omnes praemissae sumantur in sensu diviso. Et ratio est, quia tales propo∣sitiones de modo raro vel nunquam convertuntur in propositio∣nes de consimili modo. Unde non sequitur, Nullum albū scitur esse homo: ergo Nullus homo scitur esse albus; quia 'talis propositio universalis negativa non convertitur, vel non est convertibilis de modo comsimili in illam de inesse universalem, sed particularem: ideo talis syllogismus non potest perfici per conversionem universalis negativae; quod tamen requiritur ad hoc, quod esset bonus syllogismus in tali mo∣do secundae figurae. Non potest etiam perfici per impossibile, sicut posterius ostendetur: patet per instantiam in terminis, quia talis discursus non valet: non enim sequitur, Omne album per se est ani∣mal: Omnis lapis per se non est animal: ergo Omnis lapis per se non est albus; tamen cum illo modo verum est bonus discursus. Et ratio est, quia talis propopositio de modo & illa de inesse convertuntur; quando autem non convertuntur tunc discursus non valet in secunda figura: sed si una sumatur in sensu diviso, & alia in sensu composito, aliquando tenet & aliquando non; sed quando tenet, & quando non, discutiant studiosi.

In tertia figura quando ambae praemissae sumuntur in sensu diviso, & modalis infert suam de inesse, semper sequitur conclusio in sensu diviso. Sicut sequitur, Omnis homo scitur esse albus: & Omnis homo scitur esse veniens: igitur Veniens scitur esse albus. Et potest talis unifor∣mis probari, s••cut probatur uniformis de necessario, & de possibili. Secundus modus probatur per syllogismum expositorium, ut ibi. Si autem altera sumatur in sensu diviso & altera in sensu composito, si mi∣nor sit in sensu composito, tenet respectu conclusionis in sensu composito.

CAP. XXXI. De mixtione ex una de inesse, & altera modali de ne∣cessario in prima figura.

VIso quomodo uniformis diversimode fit ex diversis propositionibus, de syllogismis mixtis est tractandum. Et primo de syllogismo mixto de inesse & modali. Secundo de syllogismo ex modalibus de modis diversis.

Circa primum, Primo dicendum est de syllogismo mixto ex proposi∣tione de inesse, & modali de necessario. Circa quod Primo sciendum est, quod ex majori de necessario sumpta in sensu diviso, & minore de inesse, semper sequitur conclusio de necessario in sensu diviso, non in sensu composito. Quod enim sequitur conclusio de necessario in sensu diviso, patet; quia talis syllogismus regulatur per dici de omni, vel de nullo. Unde sic arguendo▪ Omnis homo de necessitate est animal: Homo albus est homo: ergo Homo albus de necessitate est animal, ar∣guitur per dici de omni: nam per istam propositionem, Omnis homo de necessitate est animal, non denotatur nisi quod quicquid quod est homo de necessitate est animal; cum igitur per minorem denotatur quod homo albus sit homo, sequitur per dici de omni, quod homo albus de ne∣cessitate est animal.

Unde sciendum, quod sicut per universalem affirmativam denotatur quod de quocunque dicitur subjectum de eodem dicitur praedicatum; & propter hoc, sumendo minorem in qua praedicatur subjectum primae pro∣positionis de aliquo, contingit inferre praedicatum primae propositionis de minori extremitate per dici de omni: ita per propositionem in sensu diviso, & aequivalentem tali, denotatur quod de quocunque dicitur sub∣jectum, quod de eodem dicitur praedicatum cum modo necessitatis; & propter hoc, sumendo minorem in qua subjectum primae propositionis praedicatur de aliquo, contingit inferre praedicatum idem vere praedicari de eadem minori extremitate per dici de omni.

Ex ••uo patet, quod in tali mixtione nihil refert si minor sit de inesse simpliciter, vel de inesse ut nunc. Unde ille syllogismus regulatur per dici de omni, Omne animal de necessitate est substantia: Omne albū est animal: ergo Omne albū de necessitate est substantia. Sed si con∣clusio sumatur in sensu composito discursus non valet: ut non sequitur, Quaelibet persona divina de necessitate est Deus: Creans est persona divina: ergo Haec est necessaria Creans est Deus; sed sequitur, ergo Creans de necessitate est Deus. Ex illa autem non sequitur ista, Haec est necessaria Creans est Deus: plus quam ex illa, Album potest esse ••••g••um, sequitur illa, Haec est possibilis album est 〈◊〉〈◊〉. Ex isto

etiam sequitur, quod indirecta conclusio de necessario non sequitur in tali mixtione. Ut non sequitur, Quaelibet persona divina necessario est Deus: Creans est persona divina: ergo Deus necessario est creans. Et ratio est; quia illa, Creans necessario est Deus, non convertitur in illam, ergo Deus necessario est creans: sed in illam, ergo Aliquid quod necessario est Deus est creans.. Et ita bene sequitur, Quaelibet per∣sona divina necessario est Deus: Creans est persona divina: ergo Aliquid quod necessario est Deus est creans; quia ista conclusio indi∣recta est convertibilis cum illa directa.

Ex quo patet, quod aliquando propositio de inesse convertitur in illam de necessario; sed tunc oportet in illa de inesse poni modum necessitatis, eo quod in illa non est determinatio compositionis principalis. Si autem major in tali mixtione sumatur in sensu composito, non semper valet talis mixtio: sed oportet quod minor subsumpta sit de inesse simpliciter; quia si minor est de inesse ut nunc non valet mixtio.

Ad cujus evidentiam est sciendum, quod illa major est de inesse sim∣pliciter, in qua non potest praedicatum competere subjecto in uno tem∣pore, & negari in alio; sed semper uniformiter se habet, ita quod semper vere praedicatur, vel nunquam. Illa autem dicitur de inesse ut nunc, in qua potest praedicatum uno tempore vere affirmari de subjecto, & in alio tempore vere negari; & talis minor nunquam debet sumi sub majore de necessario. Unde non sequitur, Omnē personā divinā esse Deū est necessarium: Aliquis homo est persona divina, pu••a Christus: ergo Aliquem hominem esse Deum est necessarium. Nec sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium: Homo albus est homo: ergo Ho∣minem album esse animal est necessarium. Sed talis mixtio tenet, Omnem personam divinam esse Deum est necessarium: Albedo est persona divina: ergo Albedinem esse Deum est necessarium.

Ista dicta sunt quantum ad veritatem: tamen secundum intentionem Philosophi, ad hoc quod mixtio sit bona, sufficeret sumere sub aliquid per se in genere importans rem distinctam absolute; ita quod non esset nomen connotativum, nec relativum. Unde secundum intentionem Philosophi iste syllogismus est bonus, Omne animal esse coloratum est necessarium: Omnis homo est animal: ergo Omnem hominem esse colo∣ratum est necessarium; ita quod secundum eum▪ quandocunque sumitur sub illo aliquid absolutum, quod non est relativum nec connotativum, semper est mixtio bona: sed illud secundum veritatem non est verum. Nam illa mixtio non valet, Omne e••s esse in actu est necessarium: Omnis homo est ens: ergo Omnem hominem esse in actu est necessarium; nam praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Quod enim major sit vera, patet: nam haec est necessaria, Omne ens est in actu, & minor etiam est manifeste vera; & tamen conclusio est falsa, sive sumatur in sensu com∣posito, sive in sensu diviso: nullus enim homo necessario est ens in actu, haec etiam non est necessaria, Omnis homo est ens in actu.▪ Si autem

major sumaur de inesse, & minor de necessario in sensu diviso vel aequi∣valenti ei, discursus non valet. Non enim sequitur, Quaelibet persona divina est creans: Pater de necessitate est persona divina: ergo Pater de necessitate est creans; quia praemissae sunt verae, & con∣clusio falsa. Si autem minor sumatur in sensu composito, etiam non valet discursus: ut non sequitur, Omnis Deus est creans: Quamlibet personā divinā esse Deum est necessarium: ergo Quamlibet personam esse creantē est necessarium; nam praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Et ratio est; quia aliquid potest praedicari contingenter tam de superiori quam de inferiori, non obstante quod praedicatio superioris de inferiori sit necessaria: & ita est de aliis.

Notandum est autem, quod si major sit de inesse simpliciter talis mixtio valet; quia quando aliquid non potest praedicari de aliquo in uno tempore, & negari in alio; sed vel semper praedicatur, vel nunquam: non potest subjectum de aliquo praedicari cum modo necessitatis, nisi praedicatum praedicetur de eodem cum eodem modo.

Et si dicatur, quod Philosophus negat unam, & concedit aliam; ergo falsum est quod hic dicitur, quod valet una sicut alia. Dicendum est, quod Philosophus loquitur de illa de necessario in sensu diviso; & tunc patet evidenter, quod majore existente de necessario & minore de inesse, sequitur conclusio de necessario; & hoc sive minor sit de inesse sim∣pliciter, sive de inesse ut nunc: non sic autem valet talis discursus si major sit de inesse, & ideo negat unam mixtionem, & concedit aliam.

Et si dicatur, quod Philosophus dicit uniformem discursum de ne∣cessario esse bonum in omni figura: sed dictum est prius, quod uni∣formis de necessario in sensu diviso in secunda figura non valet: ergo Philosophus non loquitur de illis de necessario in sensu diviso, sed in sensu composito. Dicendum est, quod Philosophus aliquando loquitur de illis de necessario in sensu diviso, & aliquando in sensu composito; & ideo ubi docet uniformem ex illis de necessario loquitur de eis in sensu composito, & de eis aequivalentibus: quando autem docet mixtionem in prima figura, loquitur de illa in sensu diviso, & de ei aequivalente: & hoc facit ut sciatur quomodo arguendum est ex talibus modalibus, sive in uno sensu sive in alio. Unde ex dictis suis, ubi loquitur de proposi∣tionibus modalibus in sensu composito, & ex illis locis in quibus loquitur de eis in sensu diviso, potest studiosus elicere, quod non semper arguen∣dum est ex talibus qualitercunque sumantur in quacunque materia se∣cundum quamcunque combinationem.

Sciendum est igitur, quod si major sit de inesse simpliciter, mixtio tenet, sive minor sumatur in sensu diviso, sive in sensu composito. Nec hoc negat Philosophus; sed negat, quod universaliter ex majore de inesse, & minore de necessario, sequitur conclusio de necessario: sed non negat quando major est de inesse simpliciter; quia tunc praemissae non possunt esse verae conclusione existente falsa; quia si sit de inesse

simpliciter, & vera, etiam est necessaria; & si sic est, sequitur conclusio de necessario.

CAP. XXXII. De eadem mixtione in secunda figura.

IN secunda figura, si illa de necessario sumatur in sensu composito, ad hoc quod mixtio sit bona, requiritur quod illa sit de inesse sim∣pliciter: si enim esset de inesse ut nunc, qualiscunque fuerit de necessario non sequitur conclusio de necessario. Si enim affirmativa fuerit de necessario non sequitur: sicut non sequitur, Omnē Deū esse in actu est necessariū: & Nullus homo est in actu: ergo Nullū hominē esse in actu est necessarium; nam si nullus homo esset in actu, praemissae essent verae, & conclusio falsa. Similiter non sequitur, Omnem ho∣minem esse susceptibilem disciplinae est necessarium: Nullus homo albus est susceptibilis disciplinae: ergo Nullum hominem album esse suscepti∣bilem disciplinae est necessarium; nam si nullus homo esset albus, prae∣missae essent verae, & conclusio falsa. Similiter si negativa sit de ne∣cessario non valet syllogismus: non enim sequitur, Nullum hominem esse asinum est necessarium: Omne album est asinus: ergo Nullum album esse hominem est necessarium. Nec sequitur, Nullum Deum esse humanitatem est necessarium: Omnis homo est humanitas: ergo Nullum hominem esse Deum est necessarium.

Sciendum est tamen, quod in secunda figura, quando negativa est de necessario, & in affirmativa accipitur sub medio aliquod inferius ad medium, sive sit per se inferius sive per accidens, semper discursus est bonus; tenens per istam regulam veram, Quandocunque aliqua uni∣versalis negativa est necessaria, quaelibet universalis negativa in qua removetur idem praedicatum ab aliquo inferiori ad subjectum est ne∣cesaria. Et sequitur ex ista regula, A superiori ad inferius negative & cum distributione est bona consequentia. Voco autem hic inferius, omnem terminum qui non potest esse in plus, potest tamen esse in minus: & propter haec talis syllogismus est bonus, Nullum hominem esse asi∣num est necessarium: Omnis asinus albus est asinus: ergo Nullum asinum album esse hominem est necessarium; & hoc quia ille terminus, Asinus albus, est inferius ad asinum, quamvis per accidens. Et debet talis discursus reduci in primam, per conversionem universalis ne∣gativae de necessario, quae semper convertitur in universalem negativam de necessario, quando sumitur in sensu composito; sicut dictum est prius. Et ideo in prima figura in syllogismo negativo, majore existente de ne∣cessario in sensu composito, & sumpto sub aliquo inferiori ad subjectum, sive minor sit de inesse simpliciter, sive de inesse ut nun••, semper est

bona consequentia. Unde hic est bonus discursus, Nullum hominem esse asinum est necessarium: Homo albus est homo: ergo Hominem album non esse asinum est necessarium.

Sed si in secunda figura affirmativa sit de necessario in sensu compo∣sito, & universalis negativa de inesse, non sequitur conclusio de ne∣cessario. Non enim sequitur, Omne ens in actu esse ens est neces∣sariū: Nullus homo est ens: ergo Nullū hominē esse ens in actu est necessarium. Nec sequitur secundum opinionem Aristot. Omnē homi∣nē esse animal est necessariū: Nullus homo albus est animal: ergo Nullū hominē albū esse animal est necessariū: & tamen in affirmativa propositione accipitur aliquid inferius ad medium terminum; sicut patet de se. Et ratio est, quia aliquod potest cum modo necessitatis praedicari de aliquo, & tamen quod non praedicetur de inferiori cum tali modo.

Et ex hoc sequitur, quod à superiori distributo ad inferius affirmati∣ve non semper est consequentia bona simplex. Unde hic non est consequentia simplex secundum rei veritatem, Omne animal est albū: ergo Omnis homo est albus; & per consequens non est hic consequen∣tia simplex, Omnis homo currit: ergo Omnis homo albus currit. Ratio aut quare prima consequentia non est simplex est ista; nam si nullus homo esset in rerum natura, & omne aliud animal esset album, antecedens est verum, & consequens est falsum. Et ratio, quare talis consequentia non est consequentia simplex, est; quia medium per quod tenet non est necessarium: haec enim non est necessaria, Omnis homo est animal, sed est contingens. Similiter haec consequentia, secundum opinionem Aristot. non est consequentia simplex, Om∣ne animal albū est coloratum: ergo Omnis homo albus est coloratus. Et ideo sicut in prima figura ex affirmativa de necessario, & affirmati∣va de inesse, quantumcunque minor extremitas sit inferius ad medi∣um terminum, non sequitur conclusio de necessario: ita in secunda figura, si affimativa sit de necessario, non sequitur conclusio de necessario.

Sciendum est etiam, quod in quarto Modo secundae figurae, sive propositio sit affirmativa de necessario, sive negativa, non sequitur con∣clusio de necessario, quantumcunque in affirmativa praedicatur supe∣rius de inferiori. Nam non sequitur, Aliquod ens non esse animal est necessarium: Omnis homo est animal: ergo Omnē hominē non esse ens est necessarium; nam praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Vel sic arguitur, Aliquod ens non esse animalitatem est necessarium: Om∣nis humanitas est animalitas: ergo Aliqua humanitatē non esse ens est necessarium, Nec etiam sequitur, Omne personā divinā esse De∣um est necessarium: Aliquod ens non est Deus: ergo Aliquod ens non esse personā divinam est necessarium. Sic igitur patet, quomodo valet mixtio necessarii & de inesse in secunda figura, quando illa de

necessario sumitur in sensu composito. Et secundum istum modum debet exponi Philosophus de ista materia in libro priorum.

Si aut illa de necessario sumatur in sensu diviso, non valet mixtio, sive affirmativa sive negativa fuerit de necessario. Quod enim non valeat si affirmativa fuerit de necessario, patet. Nam non sequitur, Omnis homo de necessitate est Deus: Nulla humanitas est Deus: ergo Omnis humanitas de necessitate non est homo; quia si nullus homo esset nisi Christus, praemissae essent verae, & conclusio falsa: haec e∣nim esset vera, Omnis homo de necessitate est Deus; nam praedicatum necessario inest cuilibet pro quo subjectū supponit illo casu posito. Nam illo casu posito homo non supponeret nisi pro Filio Dei, quia tantum Filius Dei esset homo, & manifestum est quod Filius Dei de neces∣sitate est Deus, igitur tunc esset haec vera. Similiter minor esset vera, imo esset necessaria. Nam haec est necessaria, Nulla humanitas est Deus; quia quamvis de facto homosit Deus, tamen haec esset falsa, Humanitas est Deus, imo nec aliqua humanitas potest esse Deus; sicut nec humanitas potest esse immortalis vel aeterna. Quod autem conclu∣sio esset falsa illo casu posito, patet. Nam humanitas Christi quam∣vis non sit homo, potest tamen esse homo; quia si deponeretur à Fi∣lio Dei, statim eo ipso esset homo.

Similiter iste discursus non valet, Omnis persona de necessitate est Deus: Nulla humanitas seu nulla intellectualis creatura de necessita∣est Deus: ergo Omnis humanitas seu omnis intellectualis creatura de necessitate non est persona. Si enim nullus homo esset nisi Christus, nec aliquis Angelus, adhuc esset haec vera, Omnis persona de neces∣sitate est Deus: nam quaelibet singularis est vera, certum est; & ta∣men conclusio est falsa. Nam adhucaliqua natura intellectualis, scili∣cet illa assumpta à verbo, posset esse persona, quia si deponeretur esset persona. Et similiter illo casu posito istae praemissae essent verae, Om∣nis persona de necessitate non est assumpta à verbo: Omnis natura in∣tellectualis creata non est assumpta à verbo: & tamen haec conclusio esset falsa, Omnis natura intellectualis creata de necessitate non est persona, & per consequens talis discursus non valet.

Similiter secundum opinionem Aristot. talis discursus non valet, Omne albū de necessitate est cygnus: Nullus asinus est cygnus: ergo Omnis asinus de necessitate non est albus; quia si nihil sit album nisi cygnus, praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Haec enim esset vera, Omne albū de necessitate est cygnus; quia quaelibet singularis est vera, igitur illa est vera; & certum est quod minor est vera, & mani∣festum est, quod conclusio est falsa; ergo talis discursus non valet. Verun∣tamen quod dictum est de illo exemplo non est dictū nisi gratia exempli.

Si autem negativa sit de necessario adhuc discursus non valet; quia non sequitur, Omne albū de necessitate non est asinus: Omne rudi∣bile est asinus: ergo Omne rudibile de necessitate non est albū; nam

si nullus asinus sit albus, tunc praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Tunc enim major est vera, ista scilicet, Omne albū de necessitate non est asinus: nam quaelibet singularis est vera; quocunque enim albo demon∣strato haec est vera, Hoc de necessitate non est asinus; quia ex quo per casum nullum album est asinus, Omne album est aliud ab asino, & per consequens non potest esse asinus, & ita de necessitate non est asinus. Et ratio veritatis talium propositionum est ista, quia ut frequenter est tactum, per istam, Omne album de necessitate non est asinus, non denotatur quod illa propositio sit necessaria in qua praedicatum remo∣vetur à subjecto, puta ab hoc subjecto album; sicut non denotatur quod haec sit necessaria, Nullum album est asinus; similiter nec per istam, Album potest esse nigrum, denotatur quod haec sit possibilis, Album est nigrum: sed per istam, Omne album de necessitate non est asinus, denotatur quod quaelibet propositio, in qua hoc praedicatum asinus, per verbum de praesenti removetur à pronomine demonstrante quodcunque quod est album, sit necessaria; ita quod si tantum sint tria alba, quod tunc per istam, Omne album de necessitate non est asinus, non denotatur nisi quod quaelibet illarum trium propositionum sit ne∣cessaria, quod esset verum; sicut si tantum tres homines essent albi, tunc ista propositio de necessario esset vera, quia quaelibet est vera, non tamen illa de necessario erit necessaria; quia poterit multas singulares habere falsas; & per consequens erit falsa. Et ita talis aliquando de necessario est vera; quando scilicet quaelibet singularis est vera: & ali∣quando est falsa; quando scilicet aliqua ejus singularis est falsa.

Et hoc est summe necessarium ad sciendum, quando propositio de modo in sensu diviso, vel aequivalens ei, vel quaecunque propositio habens adverbialem determinationem determinantem compositionem, est vera, & quando est falsa. Sic igitur patet, quamvis negativa sit de necessitate non sequitur conclusio de necessario: sicut non sequitur, Omne agens de necessitate non patitur: Omnis creatura patitur: ergo Omnis crea∣tura de necessitate non est agens. Nec sequitur, Omnis homo de ne∣cessitate non est Deus: Quaelibet persona divina est Deus: ergo Quae∣libet persona divina de necessitate non est homo; nam ante incarna∣tionem fuerunt praemissae verae, & conclusio falsa. Sic ergo patet, quod si illa de necessario sumatur in sensu diviso, vel aliqua aequivalens ei, quod discursus mixtus non valet in secunda figura, nec potest reduci in primam siguram per conversionem: quia dictum est prius, quod talis de necessario non convertitur in illam de necessario, sed tantum in illam de inesse. Ex duabus autem de inesse non sequitur conclusio de neces∣sario in prima figura, sicut dictum est: quia talis negativa universalis non convertitur in universalem, sed in particularem de inesse. Major enim non potest esse particularis negativa in prima figura; similiter minor in prima figura non potest esse particularis de necessario: sicut dictum est superius.

CAP. XXXIII. De eadem mixtione in tertia figura.

QUando autem debet fieri mixtio necessarii & inesse in tertia figura, sciendum est, quod si illa de necessario sumatur in sensu composito vel aequivalens ei, mixtio non valet generaliter, sive major fuerit de necessario sive minor. Si enim major fuerit de ne∣cessario patet instantia hic, Omnem personam divinam esse Deum est necessarium: Omnis persona divina est creans: ergo Aliquē creantē esse Deum est necessarium; quia praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Similiter si minor sit de necessario patet instantia hic, Quaelibet per∣sona divina est creans: Omnem personam divinam esse Deum est ne∣cessarium: ergo Aliquem Deum esse creantem est necessarium.

Est tamen sciendum, quod si minor sit de inesse simpliciter tenet mixtio; quia conversa minore sequitur conclusio de necessario in se∣cunda figura. Similiter si major sit universalis negativa de necessario, & minor particularis affirmativa, & praedicatur inferius de superiore, est bonus discursus, sive minor sit de inesse simpliciter, sive de inesse ut nunc: non autem est sic de affirmativa. Et ratio est; quia semper à superiori distributo ad quodcunque inferius, tenet consequentia sim∣plex negative, & non affirmative. Unde haec est consequentia simplex, Nullum animal currit: ergo Nullus homo currit: sed haec non est consequentia simplex, Omne animal currit: ergo Omnis homo currit. Sed si illa negativa sit particularis de necessario valet mixtio, si in uni∣versali affirmativa praedicatur superius de inferiori. Unde iste discursus est bonus, Aliquem hominem non esse asmum est, necessarium: Omnis homo est homo albus: ergo Aliqud album non esse asinum est necessarium. Et ratio est; quia quicquid negatur necessario parti∣culariter ab aliquo superiori, negatur etiam particulariter à quolibet inferiori quod potest praedicari de superiori sumpto, quia non contingit reperire instantiam.

Ex praedictis potest elici quomodo uniformiter dicendum est de omnibus in tertia sigura, si illa de necessario sit sumpta in sensu com∣posito: sed si illa de necessario sumatur in sensu diviso, quando major est de necessario & universalis, semper sequitur conclusio in sensu di∣viso; quia tunc semper conversa minore quae est de inesse est syllo∣gismus regulatus per dici de omni vel de nullo in prima figura respectu ejusdem conclusionis. Sicut sequitur, Omnis homo de necessitate est animal: Omnis homo, vel aliquis homo est albus: ergo Aliquod album de necessitate est animal. Similiter sequitur, Omnis homo de ne∣cessitate non est asinus: Omnis homo vel aliquis homo est albus: ergo

Aliquod album de necessitate non est asinus; quia in omnibus praedictis conversa minore quae est de inesse, sequitur conclusio de necessario in prima figura. Si autem major sit particularis affirmativa valet mixtio. Unde sequitur, Aliquis homo de necessitate est animal: Omnis homo est albus: ergo Aliquod album de necessitate est animal. Talis autem syllogismus reducitur in primam figuram per conversionem majoris in unam de inesse, & conversionem conclusionis in unam de inesse, & per transpositionem propositionum, sic, Omnis homo est albus: Aliquid quod de necessitate est animal est homo: ergo Aliquid quod de ne∣cessitate est animal est album; qui est syllogismus regulatus per dici de omni. Si autem major sit particularis negativa discursus valet; quia sequitur, Aliquod producens de necessitate non est asinus: Omnis pro∣ducens est persona divina: ergo Aliqua persona divina de necessitate non est asinus. Probatur autem talis syllogismus per syllogismum ex∣positorium; si aliquis producens de necessitate non est asinus sit iste A, tunc, A de necessitate non est asinus: & A est persona divina, per minorem propositionem: igitur Aliqua persona divina de necessitate non est asinus.

Sic igitur patet, quod semper mixtio est bona si major sit de neces∣sario in sensu diviso, vel aequivalens ei. Sed si minor sit de necessario non valet mixtio; unde non sequitur, Omnis homo est albus: Omnis homo de necessitate est animal: ergo Aliquod animal de necessitate est album. Similiter non sequitur, Omnis persona divina creat: Omnis persona divina de necessitate est Deus: ergo Deus de necessitate creat. Nec sequitur, Nulla persona divina est incarnata: Omnis persona di∣vina de necessitate est Deus: ergo Deus de necessitate non est in∣carnatus; nam ante incarnationem fuerunt praemissae verae, & conclusio falsa.

CAP. XXXIV. De mixtione ex una de inesse & altera de possibili in prima figura.

POst mixtionem de inesse & necessarii, dicendum est de mixtione de inesse & de impossibili. Et primo in prima figura.

Unde primo est sciendum, quod si illa de impossibili sumatur in sensu composito, vel aequivalenti ei, sive major fuerit de possibili sive minor, non valet talis mixtio universaliter; quia contingit praemissas esse veras, conclusione existente falsa. Sic, Omnē hominē esse albū est possibile: Omne nigrū est homo: ergo Omne nigrū esse albū est possi∣bile. Nullum hominem esse Deum est possibile: Omnis Filius Dei est homo: ergo Nullum Filium Dei esse Deum est possibile. Similiter,

Nullus creans est Deus: Omnem personam divinam esse creantem est possibile: ergo Omnem personam divinam non esse Deum est possibile. In his enim exemplis possunt praemissae esse verae conclusione existente falsa.

Sciendum tamen est, quod si minor sit de inesse simpliciter, sive major, valet mixtio. Similiter si in syllogismo negativo sumatur ali∣quod inferius ad medium terminum, sive minor sit de inesse simpliciter, sive de inesse ut nunc, valet mixtio. Ut bene sequitur, Nullū hominē esse Deū est possibile: Omnis homo albus est homo: ergo Nullū hominē albū esse Deū est possibile. Sed in syllogismo affirmativo non sufficit accipere sub inferius ad medium terminum. Et ratio est; quia à supe∣riori distributo ad quodlibet inferius est consequentia simplex negative, & non affirmative; sicut dictum est prius.

Si autem illa de possibili sumatur in sensu diviso, vel aequivalenti ei, Aut major est de possibili, Aut minor. Si major, aut subjectum stat pro iis quae sunt, vel pro iis quae possunt esse. Si primo modo, semper est mixtio bona; quia semper talis discursus regulatur per dici de omni, vel de nullo. Ut bene sequitur, Omne albū potest esse homo: Socrates est albus: ergo Socrates potest esse homo; quia per majorem deno∣tatur quod omne illud quod est album potest esse homo, & per minorem denotatur quod Socrates est albus; ex quibus sequitur quod Socrates potest esse homo. Si autem subjectum supponat pro iis quae possunt esse, adhuc mixtio valet; nam semper illa de possibili universalis, quando subjectum sumitur pro iis quae possunt esse, infert illam de possibili in qua subjectum sumitur pro iis quae sunt; & ex secunda & illa de inesse sequitur talis conclusio de possibili, ergo ex alia, quia quicquid sequitur ad consequens sequitur ad antecedens. Si autem minor sit de possibili, & major de inesse, non valet mixtio; quia non sequitur, Omne albū est homo: Omnis asinus potest esse albus: ergo Omnis asinus potest esse homo; etiam qualitercunque sumatur subjectum in illa de possibili.

Sciendum est etiam, quod quamvis quando mixtio est bona sequitur conclusio directa, non tamen sequitur conclusio indirecta de possibili; quia, sicut dictum est prius, illa de possibili non semper convertitur in unam de possibili; sed aliquando in unim de inesse. Est etiam sciendum, quod in conclusione subjectum non debet stare nisi pro iis quae sunt, ex quo minor est de inesse in tali mixtione.

CAP. XXXV. De eadem mixtione in secunda figura.

EX propositione de possibili in sensu composito vel aequivalente ei, sive fuerit negativa, sive affirmativa, & altera de inesse, nulla se∣quitur conclusio in secunda figura. Patet, quia si negativa fuerit de possibili, reducetur in primam figuram per conversionem istius ne∣gativae: sed dictum est prius, quod talis mixtio non valet in prima figura, & hoc universaliter; aliquando tamen valet, & in illo casu etiam valebit in secunda figura. Similiter si affirmativa fuerit de possi∣bili non valet, quia in prima figura minore existente de possibili non valet mixtio; hoc etiam patet per instantiam. Nam non sequitur, Possibile est nullū Deū esse hominē: Omnis persona divina est homo: ergo Possibile est nullā personā divinā esse Deū; quia si quaelibet persona divina esset incarnata, praemissae essent verae, & conclusio falsa. Similiter non sequitur, Possibile est omnē personā divinā esse incar∣natā: Nullus Deus est incarnatus: igitur Possibile est nullū Deū esse personā divinā; quum ante incarnationem fuerunt praemissae verae, & conclusio falsa. Et sicut non valet mixtio talis in syllogismis univer∣salibus, ita nec in particularibus.

Si autem illa de possibili in sensu diviso sumatur, vel aequivalens ei, non valet talis mixtio. Non enim sequitur, Omnis persona divina potest esse incarnata: Nullus Deus est incarnatus: ergo Quilibet Deus potest non esse persona divina. Nec sequitur, Omnis Deus potest non esse homo: Omnis persona divina est homo: ergo Persona divina potest non esse Deus. Nec potest reduci in primam figuram, quia re∣ducetur per conversionem negativae; sicut dictum est prius, quod uni∣versalis negativa de possibili non convertitur nisi in particularem de in∣esse, quae tamen deberet esse major in prima figura, quod non est possi∣bile, cum sit particularis.

CAP. XXXVI. De eadem in mixtione in tertia figura.

SI autem in tertia figura illa de possibili sumatur in sensu composito, sive fuerit affirmativa sive negativa, non sequitur universaliter ali∣qua conclusio de possibili in sensu composito. Unde non sequitur, Omnē hominē esse albū est possibile: Omnis homo est niger: ergo Aliquod nigrū esse albū est possibile. Quando tamen utraque est

affirmativa, sequitur conclusio de possibili sumpta in sensu diviso sic, Possibile est omnē hominē esse albū: Omnis homo est niger: ergo Ali∣quod nigrū potest esse albū; quia si possibile est omnem hominem esse album aliqua singularis est possibilis, tunc haec est possibilis, Hoc est albū, & per consequens potest esse album; quia dictum est prius, quod talis singularis in sensu composito, & in sensu diviso convertuntur. Nec sequitur, Hoc potest esse albū: Hoc est nigrū: ergo Nigrū potest esse albū.

Si autem illa de possibili sit negativa, nulla sequitur conclusio: non enim sequitur, Possibile est nullū hominē esse Deū: Omnis homo est pater: ergo Pater non potest esse Deus. Si autem illa de possibili sumatur in sensu diviso; tunc si major sit de possibili qualitercunque sumatur subjectum, sequitur conclusio de possibili; & potest reduci in primam figuram, per conversionem minoris vel majoris in illam de in∣esse, per transpositionem propositionum, inferendo unam de inesse, quae est conversa conclusionis primae de possibili.

Si autem major sit de inesse & minor de possibili, si subjectum suma∣tur pro iis quae sunt, tunc valet mixtio si utraque fuerit universalis. Bene enim sequitur, Omnis homo est albus: Omnis homo potest esse niger: ergo Nigrum potest esse album; subjecto sumpto pro iis quae possunt esse, & non pro iis quae sunt. Similiter sequitur, Nullus homo est asinus: Omnis homo potest esse albus: ergo Aliquod album potest non esse asinus.

Si autem minor de possibili fuerit particularis, & subjectum sumatur pro iis quae possunt esse, non valet mixtio: sicut non sequitur, Omne album est homo: Aliquod album potest esse asinus: ergo Aliquis asinus potest esse homo. Nec sequitur, Nullus homo est Deus: Aliquis homo potest esse Pater, vel Verbum: ergo Pater vel Verbum potest non esse Deus. Prima mixtio probatur per syllogismum expositorium, si major sit particularis; nam si Aliquis homo est albus, & Omnis homo potest esse niger, detur Ille homo qui est albus▪ tunc Ille est albus, & Ille potest esse niger, ergo Aliquid quod potest esse nigrum est album.

Si dacatur quod consimiliter potest probari si minor sit particularis de possibili: sic, Omne album est homo: Aliquod album potest esse asinus: ergo Aliquid quod potest esse asinus est homo, & per conse∣quens, Potest esse homo; quia si haec minor sit vera, detur illud & sit A; tunc sequitur, A potest esse asinus: A est homo: ergo Aliquid quod potest esse asinus est homo, & per consequens, Potest esse homo. Dicendum est, quod talis probatio in illo casu non valet, nam dato quod A potest esse asinus, non haberetur per majorem quod A est homo; quia subjectum non supponit pro A, quamvis in minore supponat pro A: hoc autem requiritur ad hoc, quod talis probatio valeret per syllogismum expositorium, quomodo est in aliis ut dictum est.

CAP. XXXVII. De mixtione ex una de inesse, & altera de contingenti non necessario in prima figura.

VIso quomodo valet mixtio de inesse & de possibili, videndum est quomodo valet mixtio ex de inesse & contingenti non necessario; & Primo in prima figura.

Est ergo Primo sciendum, quod si illa de contingenti sumatur in sensu composito sive fuerit major sive minor, non sequitur conclusio de con∣tingenti. Sicut non sequitur, Contingit omnē hominē esse album: Omnis homo niger est homo: ergo Contingit omnē hominē nigrum esse album. Nec sequitur conclusio de contingenti in sensu diviso: non enim sequitur, Contingit omnē hominē esse Deum: Verbum est homo: ergo Verbum contingit esse Deum. Sed bene sequitur conclusio de possibili; & quia semper illa de contingenti infert illam de possibili, ex qua, & illa de inesse sequitur conclusio talis de possibili: sicut dictum est prius. Similiter non sequitur, Omnis homo est Deus: Contingit omne naturā humanā esse hominē: ergo Contingit naturā humanā esse Deum. Nec sequitur conclusio de possibili.

Est autem sciendum, quod quamvis majore existente negativa de possibili, & sumpto in minore aliquo inferiori sub medio termino, se∣quitur conclusio de possibili; non tamen illa regula est vera, si major sit de contingenti. Non enim sequitur, Contingit nullum album esse asinum: Omnis homo est albus: ergo Contingit nullum hominē album esse asinum. Si autem illa de contingenti sumatur in sensu diviso; si sit major, Aut subjectum accipitur praecise pro iis quae sunt, Aut pro eis quae contingunt. Si Primo modo est syllogismus regulatus per dici de omni vel de nullo, dummodo minor sit affirmativa. Sicut sic arguendo, Contingit omne hominē esse album: Socrates est homo: ergo contingit Socrate esse album. N••m per istam majorem denotatur, quod de quocunque dicitur subjectum per verbum de praesenti, quod de eodem dicatur praedicatum cum hoc verbo contingit: & per minorem deno∣tatur, quod illud quod fuit subjectum primae propositionis vere sic dici∣tur de subjecto minoris; igitur ille syllogismus regulatur per dici de omni, & eodem modo regulatur per dici de nullo si major fuerit ne∣gativa.

Si autem subjectum majoris praecise supponit pro iis quae contingunt, non valet mixtio, nec regulatur per dici de omni vel de nullo. Unde iste discursus non valet, Omne en•• contingit creari: Deus est ens: ergo Deum contingit creari; si sensus majoris sit iste, Omne quod contingit esse e••s contingit creari; quia per minorem non denotatur, quod con∣tingit

Deum esse ens, & per consequens non regulatur per dici de om∣ni. Si autem subjectum majoris supponit tam pro iis quae sunt quam pro iis quae contingunt, sic est mixtio bona & regulata per dici de om∣ni vel de nullo; quia talis de contingenti infert illam de contin∣genti in qua subjectum supponit praecise pro iis quae sunt.

Si autem minor sit de contingenti non sequitur universaliter conclu∣sio; quia non sequitur, Nullus homo est Deus: Contingit omnē hu∣manitatē esse hominē: ergo Contingit nullā humanitatē esse Deū. Similiter non sequitur, Omne albū est homo: Contingit omnē equū esse albū: ergo Contingit omnē equū esse hominē.

Sciendum est tamen, quod si major sit de inesse simpliciter sequitur conclusio de contingenti, & hoc, si minor sit sumpta in sensu com∣posito vel diviso. Hoc tamen intelligendum est, si major sit affirma∣tiva sequitur conclusio de contingenti: si autem major sit negativa se∣quitur conclusio de possibili. Quod enim non sequitur de contingenti, si major sit negativa, patet: nam non sequitur, Nullus asinus est in∣telligens: Contingit omne rudibile esse asinū: ergo Contingit nul∣lum rudibile esse intelligens; quia praemissae sunt verae, & conclusio falsa: sed ista conclusio sequitur, Omne rudibile potest non esse intelligens.

Est autem sciendum, quod quando minor est de inesse non refert an major sit negativa vel affirmativa, dummodo minor sit affirmativa: sed quando minor est de contingenti refert an minor sit affirmativa vel negativa; & hoc, quia illa de contingenti convertitur in oppositam qualitatem. Sciendum est etiam, quod eaedem regulae quae dictae sunt de universalibus, dicendae sunt de syllogismis particularibus in tali mixtione contingentis & de inesse.

CAP. XXXVIII. De eadem mixtione in secunda figura.

SI illa de contingenti fuerit negativa in secunda figura, & sumatur in sensu composito, quamvis illa de inesse sit de inesse simpliciter, non sequitur conclusio de contingenti. Non enim sequitur secundum opinione Aristot. Omne album est homo: Contingit nullum nigrum esse hominē: ergo Contingit nullum nigrum esse album. Similiter non sequitur, Omnis homo est albus: Contingit nullum equum esse al∣bum: ergo Contingit nullum equum esse hominē. Similiter si affir∣mativa fuerit de contingenti, non sequitur conclusio de contingenti sumpta in sensu composito. Similiter etiam quamvis affirmativa sit de inesse simpliciter, non sequitur conclusio de contingenti in sensu com∣posito. Non enim sequitur, Contingit nullum hominē esse album:

Omnis cygnus est albus: ergo Contingit nullum cygnum esse hominem; & tamen minor secundum intentionem Philosophi est de inesse sim∣pliciter.

Nec sequitur secundum veritatem, Contingit nullam humanitatē esse in actu: Quaelibet persona divina est in actu: ergo Contingit nullā personā divinā esse humanitatē; & tamen minor est de inesse simpliciter; tamen conclusio de possibili bene sequitur. Si autem nega∣tiva fuerit de inesse, & affirmativa de contingenti, non, sequitur con∣clusio de contingenti. Non enim sequitur, Nullus equus est homo: Contingit omnē scientē esse hominē: ergo Contingit nullum scientē esse equum. Nam praemissae sunt verae, & conclusio falsa; vocando sci∣entem illum solum qui habet scientiam creatam, per quod excluditur Deus. Si autem illa de contingenti sumatur in sensu diviso, si nega∣tiva fuerit de contingenti & affirmativa de inesse, non sequitur con∣clusio de contingenti. Non enim sequitur secundum opinionem Aristot. Contingit nullū hominē esse albū: Omnis cygnusest albus: ergo Con∣tingit nullū cygnū esse hominē. Nec etiam sequitur, Contingit nul∣lū Deū esse incarnatū: Quaelibet persona divina est incarnata: ergo Contingit nullā personā divinā esse Deū. Sed si illa affirmativa fuerit de inesse simpliciter, sequitur conclusio de possibili.

Si autem affirmativa fuerit de contingenti, & negativa de inesse sim∣pliciter, sequitur conclusio de possibili, sic; Nullus asinus est intel∣ligens: Contingit omnē hominē esse intelligentē: ergo Omnis homo potest non esse asinus. Et sic exponendus est Aristot. in libro prio∣rum, quando dicit, quod si affirmativa fuerit de contingenti sequitur conclusio sumpta de possibili: si autem negativa fuerit de contingenti, quamvis altera de inesse fuerit de inesse simpliciter, non sequitur con∣clusio de possibili; & hoc, si subjectum illius de contingenti sumatur praecise pro iis quae contingunt. Non enim sequitur, Contingit nul∣lum ens esse in actu: Omnis Deus est in actu: ergo Contingit nullum Deum esse ens; minor est de inesse simpliciter, & major est vera sub isto sensu: Haec enim est vera, Omne quod contingit esse ens contin∣git non esse in actu; & sic loquitur Philosophus in libro priorum. Et p••r illam distinctionem & alias, quae positae sunt & ponentur, solven∣dae sunt contrarietates quae videntur esse inter dicta hic & dicenda, & illa quae dicit Aristot. in lib. priorum, quarum solutiones propter brevitatem dimitto studiosis.

CAP. XXXIX. De eadem in tertia figura.

QUando illa de contingenti in tertia figura sumitur in sensu com∣posito, non sequitur generaliter conclusio nec de contingenti nec de possibili in sensu composito. Non enim sequitur, Contingit omnē hominē esse album: & omnis homo est niger: ergo Contingit album esse nigrum: & tamen si utraque sit universalis affirmativa, & subjectum illius de contingenti supponit pro iis quae sunt in actu, & acci∣pitur in sensu diviso, sequitur conclusio de possibili in sensu diviso; unde ex praedictis praemissis sequitur ista conclusio, Aliquod nigrum potest esse album. Quod potest probari per syllogismum expositorium sub universali de contingenti, sumendo aliquam singularem de possibili quae convertitur cum illa de contingenti in sensu diviso. Similiter si minor sit particularis de inesse, & major de contingenti, sequitur con∣clusio consimilis: si autem major sit particularis, confimilis conclusio sequitur. Si autem subjectum illius de contingenti sumatur pro iis quae contingunt, non sequitur conclusio: non enim sequitur, Omne ens contingit creari: Omne ens est Deus: ergo Deum contingit creari.

Est tamen sciendū, quod in prima Figura, in secunda, & in tertia quan∣docunque illa de contingenti est affirmativa, potest poni loco ejus ne∣gativa de contingenti; & hoc, quia illa de contingenti convertitur per oppositas qualitates. Similiter quando minor est de inesse in primo Modo, secundo, quarto, & sexto perficitur syllogismus per conver∣sionem minoris: & ideo tunc semper oportet subjectum majoris suppo∣nere pro iis quaesunt, vel quae contingunt.

CAP. XL. De mixtione ex una de inesse & altera de impossibili.

POst praedicta videndum est, an ex illa de inesse & impossibili possit fieri syllogismus mixtus.

Et est primo sciendum, quod semper illa de impossibili aequi∣valet alicui propositioni de necessario: & ideo ex praedictis, circa mix∣tionem necessarii & de inesse, potest patere, quomodo potest argui ex propositione de inesse & de possibili. Propter quod sciendum est, quod in prima figura ex majore de impossibili aequivalente universali de necessario sumpta in sensu composito, & minore de inesse simplici∣ter, sequitur conclusio de impossibili in eodem sensu; & aliter non.

Et deo non sequitur, Omne falsum esse verum est impossibile: Tese dere est falsum: ergo Te sedere esse verum est impossibile: tum quia major aequivalet particulari de necessario, scilicet isti, Aliquod fal∣sum non esse verum est necessarium, & ita syllogismus non valet: tum quia minor est de inesse ut nunc; etiam manifestum est, quod prae∣missae sunt verae, & conclusio falsa.

Similiter non sequitur, Omne verum esse necessarium est impossibile, Deum esse est verum: igitur Deum esse necessarium est impossibile: quia non obstante quod minor sit de inesse simpliciter, tamen major aequivalet uni particulari de necessario, ideo non valet discursus. Sed iste discursus est bonus, Aliquod verum esse falsum est impossibile: Deum esse est verum: igitur Deum esse falsum est impossibile; quia minor est de inesse simpliciter. Sed iste non valet, Aliquod verum esse falsum est impossibile: Te sedere est verum: ergo Te sedere esse falsum est impossibile; & hoc, quia minor est de inesse ut nunc. Sed primus discursus est bonus, quia major aequivalet isti, Nullum verum esse falsum est necessarium; & conclusio isti, Deum esse non esse falsum est necessarium. Et sic patet, quod ex illa de necessario, & minore de inesse simpliciter, sequitur conclusio de necessario; & per idem patet, quod secundus discursus non valet: & ita in istis necessarium est scire aequi∣pollentiam propositionis de impossibili, ad propositionem de necessa∣rio; & hoc sufficit ad sciendum, quando talis mixtio valet, & quando non.

Si autem illa de impossibili sumatur in sensu diviso, & minor de in∣esse simpiciter, sequitur conclusio de impossbili in sensu diviso, retentis principiis convenientibus primae figurae, per syllogismum regulatum per dici de omni vel de nullo. Unde bene sequitur, Omnis homo non po∣test esse asinus: Album est homo: ergo Album non potest esse asinus. Tamen hic sciendum est, quod quando arguitur ex propositione de impossibili in qua modus impossibilitatis negatur, semper termini de∣bent supponere pro iis quae sunt; quia in syllogismis universalibus, si terminus supponeret pro iis quae possunt esse, syllogismus non valeret. Unde non sequitur, Omnis homo non potest esse asinus: Omne al∣bum est homo: ergo Omne quod potest esse album non potest esse asi∣nus. Et sicut dictum est de ista mixtione in prima figura; ita consimiliter dicendum est in aliis figuris; sicut dictum est prius de mixtione neces∣sarii & de inesse: & non oportet aliquid scire nisi aequipollentiam inter propositionem de necessario & impossibili, de qua inferius patebit.

CAP. XLI. De una mixtione propositionum de inesse & altera modali non usitata in prima figura.

POst mixtiones ex propositionibus de inesse & propositionibus mo∣dalibus, quae ab omnibus conceduntur esse modales; dicendum est de mixtione propositionum de inesse & de aliis propositionibus mo∣dalibus, de quibus prius diximus quod non ab omnibus conceduntur esse modales. Et Primo in prima figura.

Est autem sciendum, quod quando aliquis modus positivus accipitur, cujusmodi sunt, scitum, notum, demonstrabile, per se notum, primo verum, & hujusmodi; raro vel nunquam, si major sumatur in sensu com∣posito & minor de inesse, sequitur conclusio de tali modo in sensu com∣posito, sive minor sit de inesse simpliciter sive ut nunc.

Ad sciendum tamen quando sequitur, & quando non, videndum est an talis modus possit competere propositioni universali; & si competat, an cuilibet consequenti ad illam universalem, vel non. Si non, nun∣quam talis discursus valet; hujusmodi autem sunt tales modi, scitum, dubitatum, primo verum, per se notum, creditum, opinatum, con∣cessum, & affirmatum, & hujusmodi. Et ideo tales syllogismi non valent, Omnē triangulū habere tres angulos est scitū à me: Iste tri∣angulus est triangulus: ergo Istum triangulū habere t••es angulos est scitū à me. Omnē Deum esse immortalē est scitum à me: Pater est Deus: ergo Patrē esse immortale est scitum à me. Omnē hominē esse risibilē est primo verū: Socrates est homo: igitur, &c. Et sicut dictum est de istis, ita de multis aliis.

Si autem talis modus non posset competere uni propositioni univer∣sali, nisi competat cuilibet consequenti, tunc tenet syllogismus. Talis autem modus est ly verū: & ideo iste syllogismus est bonus, Omnē ho∣minē esse animal est verum: Albū est homo: ergo Albū esse animal est verum; quia universalis non potest esse vera, nisi quodlibet consequens sit verum. Et si sit aliquis modus alius qui non posset competere pro∣positioni universali, nisi etiam competat cuilibet propositioni qui se∣quitur ad eam, mixtio ex tali propositione & propositione de inesse valet. Si autem modus non sit talis, mixtio non valet generaliter; quamvis in aliquibus terminis & cum aliqua determinata minore valeat: sed quando valet, & quando non, relinquo studiosis discutiendum.

Si autem talis modus sit negativus, sicut ly falsum, tunc non valet talis mixtio. Sed si illa de modo sumatur in sensu diviso, vel aequi∣valens ei, semper talis mixtio valet respectu propositionis de consimili modo in sensu diviso, vel aequivalentis. Unde quando talis propositio

sumitur in sensu diviso, ille modus non est determinatio totius proposi∣tionis. Et si sumatur adverbialiter vel aequivalenter est determinatio compositionis; & si non sit determinatio adverbialis semper aequivaler uni propositioni habenti adverbium determinans compositionem. Sicut ista in sensu diviso, Contingit omnē hominē currere, aequivalet isti, Omnis homo currit contingenter: & ista, Omnis homo potest currere, aequivalet isti, Omnis homo possibiliter currit. Sed tunc in ista, Omnis homo contingenter currit, non denotatur quod omnis homo currat: sed quod omnis homo potest currere, & quod omnis homo potest non cur∣rere. Et sic est de istis duabus, Omnis homo possibiliter currit, & Omnis homo potest currere: & tunc subjectum in istis, Omnis homo contingenter currit, Omnis homo possibiliter currit, potest habere con∣similes acceptiones quales habet in aliis, alias non aequivalerent.

Utrum autem de virtute sermonis aequivaleant, vel non, non curo ad praesens: tamen ad minus posset sic institui, & tunc talis propositio sine tali adverbio, & cum tali adverbio aequivaleret. Hoc autem est semper verum, quod illa propositio de Modo quocunque modo sumpta in sensu diviso; vel aequivalet uni propositioni habenti adverbialem deter∣minationem determinantem compositionem: vel aequivalet uni pro∣positioni habenti verbum modale indicativi modi cum verbo infinitivi modi sequente. Sicut ista, Omnē hominē esse animal est scitum à me, aequivalet isti, Omnis homo scitur à me esse animal: & ista, Omnē ho∣minē vivere est scitum à me, aequivalet isti, Omnis homo scitur vivere à me. Ex isto potest patere, quod idem modus arguendi debet servari e•• talibus propositionibus, & ex quibuscunque aliis habentibus aliqua verba indicativi modi sine omni verbo sequente, & ex propositionibus habentibus alias determinationes adverbiales, vel aequivalentes eis, deter∣minantes compositionem. Et ideo ex tali de quocunque modo, & minore de inesse, sequitur conclusio de consimili modo in sensu diviso, vel ae∣quivalens; & hoc in prima figura. Et ide•• omnes tales syllogismi sunt boni, Omnis homo scitur à me esse animal: Homo albus est home: ergo Homo albus scitur à me esse animal. Omne animal scitur à me esse sensibile: Homo caecus est animal: ergo Homo caecus scitur à me esse sensibilis.

Et si dicatur, quod praemissae sunt verae conclusione existente falsa. Puta si sciam, Omne animal esse sensibile, & tamen nesciam, Aliquod animal esse caecum; quamvis multi homines sint caeci, sed hoc nesciam. Dicendum, quod omnes tales syllogismi sunt boni, & per dici de omni vel de nullo regulati. Unde per istam, Omne animal scitur à me esse sensibile, denotatur quod hoc totum, Scitur à me esse sensibile, con∣venit cuilibet animali: & ideo si homo caecus sit animal, oportet quod homini caeco conveniat quod denotatur per conclusionem; & ideo talis syllogismus regulatur per dici de omni. Nec obstar quod adducitur, quod si haec sit vera, Omne animal scitur esse sensibile; & haec simi∣liter,

Homo caecus est animal, oportet quod haec simpliciter sit vera, Homo caecus scitur à me esse sensibilis; sed simul cum hoc stat, quod nesciam aliquem hominem esse caecum, & quod nesciam illam, Homo caecus est animal. Sicut enim cum ista, Album potest esse nigrum, stat quod haec est impossibilis, Album est nigrum: ita cum ista, Homo caecus scitur à me esse sensibilis, stat quod haec non sit scita à me, Homo caecus est sensibilis. Et si dicatur, sequitur, Homo caecus scitur à me esse sensibilis, ergo Sensibile scitur à me esse homo caecus. Dicendum est, quod illa consequentia non valet, sed debet inferri ista, Aliquid quod scitur à me esse sensibile, est homo caecus: haec autem patet per praedicta in tractatu secundo, in parte de conversione propositio∣num.

Sic ergo dico quod tales syllogismi sunt boni. Omnis aedificator per se aedificat: Homo albus est aedificator: ergo Homo albus per se aedificat. Omne album per accidens aedificat: Aedificator est albus: ergo Aedifi∣cator per accidens aedificat. Omnis anima intellectiva scitur à me esse substantia: Intellectus est anima intellectiva: ergo Intellectus scitur à me esse substantia. Omnis natura specifica scitur à me esse communi∣cabilis: Differentia individualis est natura specifica: ergo Differentia individualis scitur esse communicabilis. Sed secundum opinionem A∣ristot. qui non ponit aliquam unam rem esse plures res distinctas realiter, tales syllogismi sunt boni. Omnis Deus scitur à me esse immortalis: Pater est Deus: ergo Pater scitur à me esse immortalis. Omnis Deus creditur à philosophis esse aeternus: Filius productus est Deus: ergo Filius productus creditur à philosophis esse aeternus. Sed qualiter se∣cundum Theologos talis processus potest impediri, & qualiter non, dictum est prius.

Sic ergo dicendum est, quod omnes tales syllogismi sunt boni ae si omnes essent de inesse, nec est aliter arguendum ex talibus in prima figura quam ex illis de inesse. Sed propter cavillationes est sciendum, quod non quaelibet propositio in qua ponitur talis modus est propositio modalis: sed ad hoc quod fit propositio modalis duo requiruntur. Unum, quod modus non sit praecise pars alterius extremi; & propter hoc tales non sunt modales, Illud quod scitur à me esse animal est al∣bum. Illud quod per se aedificat est calidum. Illud quod potest ••ur∣rere est homo sedens. Aliquid quod potest esse impossibile est verum. Aliud requiritur, quod ex forma propositionis denotatur ille modus alicui propositioni de inesse competere, quamvis non semper denotatur competere sua de inesse. Sicut per istam, Album potest esse nigrum, denotatur quod aliqua propositio sit possibilis in qua praedicatur nigrum de albo. Similiter per istam, Homo albus scitur à me esse animal, de∣notatur quod aliqua propositio sit scita à me: & tamen non denotatur quod ista sit scita à me, Homo albus est animal. Et propter istud secun∣dum tales propositiones non sunt modales, Omnis homo cognoscitur à me.

Omnis homo intelligitur à me; & sic de aliis. Tamen quantum ad modum arguendi non refert accipere tales propositiones modales, vel illas de inesse.

CAP. XLII. De eadem mixtione in secunda figura.

IN secunda figura si talis de modo accipitur in sensu composito raro vel nunquam valet syllogismus, quando modus aliquid addit ultra istum modum: verum cujusmodi sunt tales modi, scitum, demon∣stratum, per se notum, primo verum; & hujusmodi. Quod autem mixtio talis non valeat, patet per instantiam in terminis. Non enim sequitur secundum opinionem Aristot. Omnē hominē esse animal est per se: Nullum album est animal: ergo Nullum album esse hominē est per se. Nec sequitur, Omnem personam divinam esse Deum est per se: Nullus homo est Deus: ergo Nullum hominem esse personam divinam est per se. Nec sequitur, Nullam humanitatem esse Deum est per se: Ali∣quis homo est Deus: ergo Aliquem hominem non esse Deum est per se. Et sicut est de illo modo per se, ita est de multis aliis.

Si autem illa de modo accipitur in sensu diviso, vel aequivalenti ei, etiam raro vel nunquam valet mixtio, sive affirmativa sive negativa fuerit de modo respectu conclusionis de consimili modo affirmato. Sicut non sequitur, Omne album scitur à Socrate esse homo: Nullus asinus est homo: ergo Omnis asinus scitur à Socrate non esse albus. Nam posito quod nihil sit album nisi Plato, & quod Socrates hoc nesciat, nec etiam sciat an aliquis asinus sit albus, vel non, & tamen sciat quod Plato est homo, tunc praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Haec enim tunc est vera, Omne album scitur à Socrate esse homo, quia nihil scitur esse album nisi Plato, & Plato scitur à Socrate esse homo, ergo Omne album scitur à Socrate esse homo: & certum est quod illa est vera, Nullus asinus est homo, & tamen haec est falsa per posi∣tum, Omnis asinus scitur à Socrate non esse albus. Et si dicatur, quod haec non est vera isto posito, Omne album scitur à Socrate esse homo, quia Socrates nescit an aliquod album sit homo. Hoc non va∣let, quia quamvis Socrates nesciat istam, Omne album est homo, tamen haec est vera, Omne album scitur à Socrate esse homo; quia per illam non denotatur nisi quod praedicatum competit omni illi pro quo sub∣jectum supponit, & hoc est verum, quia subjectum non supponit nisi pro Platone, & notum est quod Platoni competit praedicatum; haec enim est vera, Plato scitur esse homo, cum hoc tamen stat quod nesciat istam, Aliquod album est homo. Sic ergo patet quod talis mixtio non valet.

Similiter non sequitur, Omne album per se non est homo: Omne ••isibile est homo: ergo Omne risibile per se non est album. Nam si nihil sit album nisi asinus, praemissae sunt verae & conclusio falsa. Haec enim est vera, Omne album per se non est homo; quia quaelibet singu∣laris est vera: & quod minor est vera certum est, & conclusio falsa; quia omne risibile per accidens non est album. Similiter non sequitur, Nullus homo est Deus: Quaelibet persona divina per se est Deus: ergo Quaelibet persona divina per se non est homo. Nam ante incarnatio∣nem fuerunt praemissae verae & conclusio falsa. Et sicut est de istis modis, ita est de aliis multis.

Et si dicatur, quod tales conclusiones, Omnis homo scitur non esse albus, Omnis homo creditur non esse asinus, & hujusmodi, sunt affir∣mativae, ideo non debent sequi. Dicendum est, quod quamvis tales sint affirmativae quantum ad compositionem modalem, hoc est, quamvis modale verbum affirmetur in eis; tamen aliud verbum negatur: & hoc sufficit ad intentum meum. Unde ista ponitur negativa, Omnis homo potest non esse asinus, quamvis verbum modale affirmetur. Patet igitur, quod dictum est prius, quod non sequitur conclusio de modo affirmativa in tali mixtione; sive modus ille fuerit verbum, cujusmodi sunt talia verba, scitur, creditur, demonstratur, & hujusmodi: sive ille modus sit adverbium vel aequivalens adverbio, cujusmodi sunt tales, per se, primo verum, per accidens, & hujusmodi. Si autem in conclusione fuerit modus negatus, frequenter sequitur conclusio talis. Nam iste dis∣cursus est bonus, Omne album scitur esse homo: Nullus asinus est homo: ergo Nullus asinus scitur esse albus. Similiter sequitur▪ Omne album per se non est homo: Omne risibile est homo: ergo Nullum risibile per se est album; forte tamen quibusdam aliis modis non valet.

Ex praedictis patet, quod quamvis ex talibus propositionibus de modo sumptis in sensu diviso, vel eis aequivalentibus, sit omnino idem modus arguendi in prima figura, sicut si omnes propositiones essent de inesse: non tamen sic arguendum est ex eis in secunda figura. Et ratio est, quia tales propositiones non convertuntur sicut illae de inesse. Unde ille syllogismus, Omnis homo non est asinus: Omne rudibile est asi∣nus: ergo Omne rudibile non est homo, potest probari per hoc, quod ista, Omnis homo non est asinus, convertitur in istam, Omnis asinus non est homo, ex qua & minore sequitur conclusio praedicta in prima figura per syllogismum regulatum per dici de nullo; sic arguendo, Omnis asinus non est homo: Omne rudibile est asinus: ergo Omne rudi∣bile non est homo. Unde non sic est de isto syllogismo, Omne album per se non est asinus: Omne rudibile est asinus: ergo Omne rudibile per se non est album: quamvis iste syllogismus in prima figura, Omnis asinus per se non est albus: Omne rudibile est asinus: ergo Omne ru∣dibile per se non est album, sit bonus syllogismus & regulatus per di••i

de nullo; & hoc, quia ista, Omne album per se non est asinus, non convertitur in istam, Omnis asinus per se non esse albus; quia posito quod nullus asinus sit albus, antecedens est verum eo quod quaelibet singularis sit vera, & tamen consequens est falsum. Sed ista, Omne album per se non est asinus, convertitur in istam, Aliquid quod per se non est asinus est album. Nunc autem manifestum est, quod ille syllo∣gismus non valet in prima figura, Aliquid quod per se non est asinus est album: Omne rudibile est asinus: ergo Omne rudibile per se non est album; eo quod major est particularis in prima figura, & similiter affirmativa, & conclusio negativa; quae repugnant primae figurae. Per idem patet, quod si universalis negativa sit de inesse & affirmativa de modo, non valet talis mixtio; quia tunc in prima figura ex majore de inesse & minore de tali modo, sequitur conclusio de tali modo: quod falsum est.

CAP. XLIII. De eadem mixtione in tertia figura.

IN tertia figura, si illa de modo sumatur in sensu composito, non valet mixtio respectu conclusionis de modo consimili addente aliquid super hunc modum, verum, sumptum in sensu composito.

Et ideo sciendum est primo, quod nunquam loquar postea de hoc modo, verum; & hoc, quia propositio de inesse, & propositio de hoc modo verum correspondens, convertuntur; & hoc si sit propositio. Sci∣endum est ergo, quod mixtio ex illa de inesse & illa de modo in sensu composito non valet. Non enim sequitur, Omnē hominē esse animal est scitū à te: Omnis homo est albus: ergo Aliquod albū esse animal est scitū à te: nam posito quod aliquod animal sit album & hoc ne∣scias, praemissae sunt verae & conclusio falsa; sicut manifeste patet. Si∣militer non sequitur, Omnis homo est albus: Omnem hominem esse animal est scitum à te: ergo Aliquod animal esse album est scitum à te; patet per idem. Nec sequitur, Nullus homo est albus: Omnem ho∣minem esse animal est scitum à te: igitur Aliquod animal non esse album est scitum à te. Nec sequitur, Nullum hominem esse asinum est scitum à te: Omnis homo est albus: ergo ••liquod album non esse asinum est scitum à te. Nec sequitur, Omnem hominem esse animal est scitum à te: Omnis homo est albus: ergo Aliquod album esse ani∣mal est scitum à te. Similiter non sequitur, Omnem hominem esse ani∣mal est per se: Omnis homo est albus: igitur Aliquod album esse ani∣mal est per se.

Si autem illa de modo sumatur in sensu diviso, vel aequivalens ei, si major sit de inesse & minor de modo, non valet mixtio. Non enim

sequitur, Omnis homo est albus: Omnis homo scitur esse animal: ergo Aliquod animal scitur esse albū. Nec sequitur, Omnis homo est quantitas: Omnis homo per se est animal: ergo Aliquod animal per se est quantitas. Nec sequitur, Nullus homo est albus: Omnis homo scitur esse animal: ergo Aliquod animal scitur non esse album. Tamen si modus sit negativus bene sequitur; nisi sit modus negativus vel pri∣vativus formaliter vel aequivalenter, sicut est iste modus falsum.

Si autem major fuerit de modo & minor de inesse, si major fuerit universalis, est mixtio bona; quia semper per conversionem illius de inesse reducitur in primam figuram, ex qua & majore erit syllogismus regulatus per dici de omni vel de nullo. Et ideo iste syllogismus est bonus, Homo per se est animal: Omnis homo est albus: ergo Aliquod albū per se est animal. Et iste, Omnis homo scitur à te esse animal: Aliquis homo est veniens: ergo Aliquod veniens scitur a te esse animal. Similiter iste, Socrates scitur à te esse homo: Socrates est veniens: ergo Veniens scitur à te esse homo. Et iste, Omnis anima intellectiva scitur à Socrate esse substantia: Omnis anima intellectiva est voluntas: ergo Voluntas scitur à Socrate esse substantia. Sed ista consequentia non valet, Voluntas scitur à Socrate esse substantia: ergo Aliqua sub∣stantia scitur à Socrate esse voluntas. Similiter si major fuerit parti∣cularis valet mixtio: sicut sequitur, Aliquis homo per se est animal: Omnis homo est albus: ergo Aliquod albū per se est animal. Et simi∣liter sequitur, Aliquis homo per se non est asinus: Omnis homo est animal: ergo Aliquod animal per se non est asinus; & probatur talis syllogismus per syllogismum expositorium de quo dictum est prius.

Et ideo sciendum est, quod in syllogismo expositorio semper, si major sit de modo & minor de inesse, valet mixtio: sed si major fuerit de in∣esse & minor de modo, non valet. Unde bene sequitur, Socrates scitur esse animal: Socrates esse albus: ergo Albū scitur esse animal: sed non sequitur, Socrates est albus: Socrates scitur esse animal: ergo Aliquod animal scitur esse albū. Et ideo tales syllogismi non valent, Anima intellellectiva est intellectus: Omnis anima intellectiva scitur à Socrate esse forma substantialis: ergo Aliqua forma substantialis scitur à Socrate esse intellectus. Similiter non sequitur, secundum Philosophum, Deus est persona divina: Deus scitur esse immortalis: ergo Aliquod immortale scitur esse persona divina. Sicut non sequitur, Hic Deus est immortalis: Hic Deus creditur ab aliquibus esse corpus: ergo Ali∣quod corpus creditur ab aliquibus esse immortale. Tamen si major in omnibus praedictis exemplis esset de modo & minor de inesse, esset mixtio bona. Et tota illa diversitas & multa alia oriuntur ex hoc, quod dictum est prius, quia praedicatum appellat suam formam, & non sub∣jectum: hoc est, quod ad veritatem propositionis de modo in sensu di∣viso requititur, quod propositioni in qua ipsum praedicatum, vel aliud omnino idem cum ••o significans, praedicatur de pronomine demon∣strante

illud pro quo subjectum supponit, conveniat ille modus expressus. Non autem requiritur, quod propositioni in qua subjicitur ipsum sub∣jectum, vel aliud omnino idem significans cum eo, respectu praedicati vel respectu pronominis demonstrantis illud pro quo praedicatum sup∣ponit, conveniat talis modus per praedicationem. Sicut ad hoc, quod haec sit vera, Album scitur esse musitum, requiritur quod aliqua talia sit scita, Hoc est musicum, Illud est musicum, demonstrando aliquid pro quo subjectum supponit: sed ad hoc, quod haec sit vera, Albū scitur esse homo, non requiritur quod aliqua talis sit scita, Albū est, vel albū est illud, quicunque homo demonstretur; nec requiritur quod aliqua propositio sit scita, in qua album subjicitur.

Breviter ergo haec est differentia inter terminum qui ponitur à parte subjecti, & praedicati; quod si sit propositio de modo, ad veri∣tatem talis propositionis requiritur, quod alicui propositioni in qua ipsum praedicatum praedicatur, vel aliquid omnino idem cum eo significans (quod dico propter aliquas cavillationes quae possunt fieri contra aliqua dicta prius) conveniat talis modus: sed non requiritur quod talis modus conveniat cuicunque propositioni in qua ipsum subjectum, vel aliquid omnino idem cum eo significans, subjiciatur. Et ex isto ori∣untur multa dicta & dicenda. Et est summe advertendum & me∣moriter retinendum, ad sciendum quae propositiones sunt verae de mo∣do, & quae falsae; & quomodo convertuntur, & quomodo non; & quo∣modo ex eis syllogizatur, & quomodo non: & etiam ad sciendum quae propositiones de praeterito & futuro sunt verae, & quae falsae; & ad sciendum conversiones, & modum syllogizandi ex iis de quibus dictum est.

CAP. XLIV. De mixtione ex una de necessario & altera de possibili in prima figura.

POstquam dictum est de mixtionibus ex propositionibus de inesse & modalibus, nunc dicendum de mixtione ex propositionibus de ne∣cessario & caeteris modalibus. Et Primo de mixtione necessarii & possibilis in prima figura: & Primo quando utraque sumitur in sensu composito.

Et est primo sciendum, quod si major fuerit de necessario & minor de possibili, sequitur conclusio de possibili in eodem sensu. Sicut se∣quitur, Omnē hominē esse animal est necessariū: Omne albū esse homine est possibile: ergo Aliquod albū esse animal est possibile. Et sic est in aliis modis. Et tenet iste modus per istam regulam, Si una praemissarū est necessaria & alia possibilis, conclusio erit possibilis. Et

sequitur ex istis tribus propositionibus seu regulis. Videlicet, Omne neces∣sarium est possibile: Nullū possibile repugnat formaliter necessario: Si praemissae sint possibiles & compossibiles conclusio est possibilis. Et eodem modo, si major fuerit de possibili & minor de necessario, sequitur conclusio de possibili, per eandem regulam: sed ex talibus praemissis non sequitur conclusio de inesse nec de necessario. Sicut non sequitur, Nullū hominē esse asinū est necessariū: Omne albū esse hominē est possibile: ergo Nullum album est asinus, sive Nullum album esse asinum est necessarium; & ita est de aliis.

Secundo videndum est de mixtione, quando illa de necessario sumitur in sensu composito, & illa de possibili in sensu diviso. Circa quod sciendum est, quod si major sit de necessario & minor de possibili, se∣quitur conclusio de possibili sumpta in sensu diviso; ita tamen quod subjectum conclusionis habeat eandem acceptionem quam habet in mi∣nore. Unde iste syllogismus est bonus, Omnē hominē esse animal est necessarium: Omne album potest esse homo: ergo Omne album potest esse animal. Similiter iste syllogismus est bonus, Nullum hominē esse asinum est necessarium: Omne album potest esse homo: ergo Omne album potest non esse asinus. Sed conclusio de inesse, & de necessario non sequitur. Similiter si illa de necessario sit minor & major de possibili, sequitur conclusio de possibili, non de inesse nec de necessario, subjecto conclusionis habente eandem suppositionem quam habet sub∣jectum majoris. Sicut sequitur, Omne animal potest esse album: Omnē hominē esse animal est necessarium: ergo Omnis homo potest esse albus. Sed si subjectum majoris accipitur pro iis quae sunt praecise, & subjectum conclusionis pro iis quae possunt esse, non valet talis mixtio. Non enim sequitur, Omne coloratum potest esse musicum: Omne album esse coloratum est necessarium: ergo Omne quod potest esse album potest esse musicum. Nec sequitur, Omne producens potest esse Deus: Omne generans esse producens est necessarium: ergo Omne quod potest esse generans potest esse Deus; quia posito quod nihil producat aliquid nisi Deus, praemissae sunt verae, si subjectum majoris accipitur pro eo quod est, & conclusio falsa.

Tertio videndum est de illa mixtione, quando illa de necessario su∣mitur in sensu diviso, & illa de possibili in sensu composito. Et est sciendum, quod si major sit de possibili & minor de necessario, non sequitur conclusio de necessario nec de inesse, sed de possibili, sumpta conclusione in sensu composito. Sequitur enim, Omnē hominē esse album est possibile: Socrates de necessitate est homo: ergo Socratē esse album est possibile; & consimiliter est in aliis modis. Sed si major sit de necessario & minor de possibili non valet mixtio. Non enim sequitur, Omne producens de necessitate est Deus: Ignē esse produ∣centē est possibile: ergo Ignē esse Deum est possibile. Nec sequitur, Omnis homo de necessitate non est Deus▪ Personā divinā esse hominē

est possibile: ergo Personā divinā non esse Deum est possibile; nam ante incarnationem praemissae fuerunt verae, & conclusio falsa.

Quarto videndum est de illa mixtione, utraque praemissa sumpta in sensu diviso. Circa quod sciendum est, quod si major fuerit de neces∣sario & minor de possibili, non valet mixtio. Sicut non sequitur, Omne sciens de necessitate est Deus: Omnis homo potest esse sciens: ergo Omnis homo potest esse Deus. Nec sequitur, Omnis homo de necessitate non est Deus: Filius Dei potest esse homo: ergo Filius Dei non potest esse Deus. Sed si major fuerit de possibili & minor de necessario, semper valet mixtio, & regulatur per dici de omni vel de nullo. Quod patet, quia semper illa de necessario infert illam de inesse: sed dictum est prius, quod ex majore de possibili & minore de inesse sequitur con∣clusio de possibili, quamcunque acceptionem habeat subjectum majoris. Oportet tamen, quod subjectum conclusionis non accipiatur pro iis quae possunt esse, si subjectum majoris accipitur praecise pro iis quae sunt.

CAP. XLV. De eadem mixtione in secunda figura.

IN secunda figura si illa de necessario sumatur in sensu composito, si negativa fuerit de necessario, sequitur conclusio de possibili. Sicut sequitur, Nullum hominē esse asinum est necessarium: Omne rudi∣bile potest esse asinus: ergo Omne rudibile potest non esse homo. Si∣militer si utraque sumatur in sensu composito sequitur conclusio de possi∣bili. Et utrumque patet, quia conversa negativa de necessario sequitur conversa conclusionis in prima figura. Similiter si affirmativa fuerit de necessario sequitur conclusio de possibili. Sequitur enim, Omne corpus triangulare esse substantiam est necessarium: Omne corpus potest non esse substantia: ergo Omne corpus potest non esse corpus trian∣gulare. Similiter sequitur, si illa de possibili sumatur in sensu com∣posito. Et utrumque probatur; quia à quocunque potest negari superius vel convertibile, ab eodem potest negari inferius vel convertibile: nunc autem quando universalis affirmativa est necessaria, necessario praedi∣catum est superius vel convertibile cum subjecto; & ideo si praedicatum poterit removeri ab aliquo, subjectum poterit removeri ab eodem.

Secundo videndum est de mixtione, quando illa de necessario sumitur in sensu diviso, & illa de possibili in sensu composito, & tunc sequitur conclusio de possibili sic: Omnis homo de necessitate non est Deus: Quamlibet personam divinam esse Deum est possibile: ergo Quamlibet personam divinam non esse hominem est possibile. Similiter sequitur si affirmativa fuerit de necessario. Similiter, si utraque sumatur in sensu composito, sequitur conclusio de possibili.

CAP. XLVI. De eadem mixtione in tertia figura.

IN tertia figura, si illa de necessario sumatur in sensu composito, & illa de possibili similiter, sequitur conclusio de possibili. Sicut se∣quitur, Nullū hominē esse asinum est necessarium, Omnē bomi∣nē esse albū est possibile: ergo Aliquod album non esse asinum est possibile. Similiter sequitur, Omnē hominē esse album est possibile: Omnē hominē esse animal est necessarium: ergo Aliquod animal esse album est possibile. Si autem utraque sumatur in sensu diviso, si major fuerit de necessario & minor de possibili, non sequitur conclusio de possibili, nisi subjectum conclusionis sumatur pro eo quod potest esse. Sicut non sequitur, Quaelibet persona divina de necessitate est Deus: Quaelilibet persona divina potest esse homo: ergo Aliquis qui est homo potest esse Deus: sed sequitur: ergo Aliquid quod potest esse homo potest esse Deus.

Si autem major fuerit de possibili semper sequitur conclusio de possi∣bili, sumpto subjecto conclusionis pro eo quod est. Sicut sequitur, Quaelibet persona divina potest esse homo: Quaelibet persona divina de necessitate est Deus: ergo Aliquis Deus potest esse homo. Simili∣ter si illa de necessario sumatur in sensu composito, & similiter minor, sequitur conclusio de possibili; sicut in priori. Si autem illa de necessario fuerit major, & de possibili minor, sequitur conclusio de possibili in sensu diviso, subjecto sumpto pro eo quod potest esse. Si autem illa de possibili sumatur in sensu diviso, & illa de necessario in sensu com∣posito, si illa de necessario fuerit major, sequitur conclusio de possi∣bili, subjecto sumpto pro eo quod potest esse: Si autem illa de necessa∣rio fuerit minor, sequitur conclusio de possibili.

CAP. XLVII. De mixtione ex una de necessario & altera de contingenti in prima figura.

POst praecedentem mixtionem dicendum est de mixtione necessarii & contingentis. Et Primo in prima figura: & Primo quando utra∣que sumatur in sensu composito, vel aequivalenti.

Et est primo sciendum, quod si major fuerit de necessario affirmati∣va, & minor de contingenti, non sequitur conclusio de contingenti. Sicut non sequitur, secundum opinionem Aristot. Omne albū esse colo∣loratum

est necessarium: Omnē hominē esse album est contingens: ergo Omnē hominē esse coloratum est contingens; quia secundum eum praemissae sunt verae, & conclusio falsa: tamen secundum rei veritatem difficile est invenire instantiam, ubi praemissae tales sunt verae, & con∣clusio falsa. Similiter si major fuerit negativa de necessario non sequi∣tur conclusio de contingenti; quia non sequitur, Nullum hominem esse asinum est necessarium: Omne ridens esse hominem est contingens: ergo Nullum ridens esse asinum est contingens; quia praemissae sunt ve∣rae & conclusio falsa: tamen ex praemissis taliter dispositis sequitur con∣clusio de possibili. Et similiter, si major fuerit de necessario affirmativa, sequitur conclusio de possibili. Pro qua intelligendum, quod quan∣docun{que} mixtio necessarii & contingentis est bona respectu conclusionis de contingenti, semper mixtio necessarii & contingentis est bona re∣spectu conclusionis de possibili: per istas regulas, Quicquid sequitur ad consequens sequitur ad antecedens: & Illa de contingenti semper in∣fert illam de possibili.

Et est etiam sciendū, quod quandocun{que} major est de necessario nega∣tiva & minor de contingenti, si in minore sumatur subjectum inferius ad subjectum majoris, semper sequitur conclusio non solum de possibili, sed etiam de inesse. Et per istam regulam debent glossari multa dicta Aristot. quae videntur esse contra aliqua dicta, & aliqua dicenda. Sed si major fuerit affirmativa non sequitur conclusio de inesse, quamvis in minore sumatur sub inferius ad subjectum. Si autem major fuerit de contingenti & minor de necessario non sequitur conclusio de contingen∣ti. Sicut non sequitur, Omne album esse dulce est contingens: O∣mne lac esse album est necessarium: ergo Omne lac esse dulce est contin∣gens. Similiter non sequitur, Omne producens esse Deum est contin∣gens: Patrem esse producentem est necessarium: ergo Patrem esse Deum est contingens. Similiter non sequitur, Nullum ens in actu esse humanitatem est contingens: Omnem Deum esse ens in actu est necessarium: ergo Nullum Deum esse humanitatem est contingens; nam praemissae sunt verae, & conclusio falsa; tamen de possibili bene sequitur, sed non sequitur conclusio de inesse, quamvis inferius suma∣tur sub medio termino in minore.

Secundo videndum est de praedicta mixtione, quando illa de ne∣cessario sumitur in sensu composito & illa de contingenti in sensu divi∣so. Et est primo sciendum, quod si illa de necessario sit major, & illa de contingenti minor, in syllogismo affirmativo non sequitur con∣clusio de contingenti. Sicut non sequitur, Omnem materiam infor∣matam forma ignis esse informatam est necessarium: Hanc materiam contingit esse informatam forma ignis: ergo Hanc materiam contingit esse informatam forma; quia praemissae sunt verae & conclusio falsa, secundum opinionem Aristot. Similiter non sequitur, Nullum homi∣nem esse asinum est necessarium: Contingit ridentem esse hominem:

ergo Contingit ridentem non esse asinū; & ita non valet talis mixtio in syllogismo negativo.

Tertio sciendum, si major fuerit de contingenti & minor de ne∣cessario, si subjectum majoris sumatur praecise pro iis quae sunt, vel tam pro iis quae sunt quam pro iis quae contingunt, semper valet mixtio, & est syllogismus regulatus per dici de omni vel de nullo, respectu con∣clusionis de contingenti: quia dictū est prius, quod talis mixtio de inesse & contingenti valet, sed illa de inesse est consequens ad illam de neces∣sario, igitur, &c. Et si subjectum majoris sumatur praecise pro iis quae contingunt non valet mixtio: sicut non sequitur, Omne quod contingit esse ens in actu contingit creari: Omnē Deum esse ens in actu est necessarium: ergo Omnē Deum contingit creari: ideo etiam non sequitur ibi conclusio de possibili▪ quia praemissae sunt verae & con∣clusio falsa.

Quarto videndum est de illa mixtione, quando illa de contingenti sumitur in sensu composito & illa de necessario in sensu diviso. Et est Primo sciendum, quod si illa de necessario fuerit major, & illa de contingenti minor, non sequitur conclusio de contingenti: sicut non sequitur, Omnis homo de necessitate non est Deus: Omnē personā divinā esse hominē est contingens: ergo Omnē personā divinā esse Deum est contingens; quia praemissae sunt verae conclusione existente falsa. Per eosdem terminos patet quod non valet syllogismus negati∣vus, tamen conclusio de possibili sequitur. Secundo sciendum, quod si major fuerit de contingenti, & minor de necessario, non valet mix∣tio; quia non sequitur, Omne suppositum esse Deum est contingens: Quaelibet persona divina de necessitate est suppositum: ergo Quam∣libet personā divinā esse Deum est contingens. Nec sequitur, Nul∣lum ens actu esse humanitatē est contingens: Quaelibet persona divi∣na de necessitate est ens in actu: ergo Nullā personā divinā esse humanitatē est contingens.

Quinto videndum de illa mixtione, quando utraque sumitur in sensu diviso. Et est primo sciendum, quod si major fuerit de necessario & minor de contingenti non valet mixtio. Non enim sequitur, Omnis homo de necessitate est Deus: Omnē humanitatē contingit esse homi∣nē: ergo Omnē humanitatē contingit esse Deū; nam supposito quod nullus homo sit nisi Christus, praemissae essent verae, & conclusio fal∣sa. Similiter, secundum principium Aristot. non sequitur, Omne corpus coeleste luminosum de necessitate est substantia: Contingit lu∣nā esse corpus coeleste luminosum: ergo Contingit lunā esse substan∣tiā. Per eosdem terminos patet quod syllogismus negativus non valet, tamen conclusio de possibili sequitur. Si autem major fuerit de con∣tingenti, & minor de necessario, semper sequitur conclusio de con∣tingenti, sumpto subjecto conclusionis praecise pro iis quae sunt, vel tam pro iis quae sunt quam pro iis quae contingunt; quia semper talis syllo∣gismus

regulatur per dici de omni vel de nullo. Si autem subjectum majoris sumatur praecise pro iis quae contingunt, non valet: sicut non sequitur: Contingit omne ens creari, hoc est, Omne quod contingit esse ens contingit creari: Deus de necessitate est ens: ergo Deum conlingit creari.

CAP. XLVIII. De eadem mixtione in secunda figura.

IN secunda figura, si utraque praemissarum sumatur in sensu com∣posito, non valet mixtio. U•••••• non sequitur, Nullū hominē esse asinū est necessariū: Omne animal irrationale esse asinū est con∣tingens: ergo Nullū animal irrationale esse hominē est contingens. Similiter non sequitur, Omnē personā divinā esse in actu est necessa∣riū: Nullā humanitatē esse in actu est contingens; ergo Nullā huma∣nitatē esse personā divinā est contingens.

Secundo videndum est, quando illa de necessitate sumitur in sensu composito, & illa de contingenti in sensu diviso. Et est sciendum, quod simpliciter talis non valet, sive illa fuerit de necessitate affirma∣tivs, sive negativa.

Tertio videndum est, quando illa de contingenti sumitur in sensu composito, & illa de necessario in sensu diviso. Et est sciendum, quod simpliciter talis mixtio non valet.

Quarto videndum est, quando utraque sumitur in sensu diviso. Et est sciendum, quod si negativa fuerit de necessario non sequitur con∣clusio de contingenti ad utrumlibet: sed sequitur conclusio negativa de possibili de inesse. Sicut iste syllogismus non valet, Omnis chimaera de necessitate non est in actu: Contingit omne hominē esse in actu: ergo Co••tingit omnē hominē non esse chimaerā: sed sequitur ista, ergo Omnis homo potest non esse chimaera; & similiter ista, Nullus homo est chimae••a. Si affirmativa fuerit de necessario similiter sequitur conclusio de inesse & de possibili, non autem de contingenti.

CAP. XLIX. De eadem mixtion•• in tertia figura.

CIrca mixtionem contingentis & necessarii in tertia figura, quando utraque sumitur in sensu composito, est primo sciendum, quod semper sequitur conclusio de possibili, sed non sequitur con∣clusio de contingenti. Sicut non sequitur, Omne producens esse Deū est contingens: Omne producens esse ens in actu est necessariū: ergo Aliquod ens in actu esse Deū est contingens. Nec sequitur, Omne producens esse ens in actu est continges: Aliquod producens esse Deum est necessarium: ergo Deum esse ens in actu est contingens. Similiter non sequitur, Nullam humanitatem esse Deum est necessarium: Omnem humanitatem esse animalitatem est contingens: ergo Aliquam anima∣litatem non esse Deum est contingens.

Secundo videndum est, quando illa de necessario sumitur in sensu composito, & illa de contingenti in sensu diviso. Et est sciendum, quod si illa de necessario fuerit major & minor de contingenti, si subjectum minoris supponat pro eo quod est, non sequitur conclusio de contin∣genti, sed de possibili, sumpto subjecto conclusionis pro eo quod potest esse. Si autem subjectum minoris sumatur pro eo quod contingit so••um, non sequitur conclusio de contingenti, sed de possibili. Si autem major fuerit de contingenti, & minor de necessario, si subjectum majoris sumatur tam pro eo quod est quam pro eo quod contingit, sequitur con∣clusio de contingenti, subjecto habente consimilem acceptionem. Si autem subjectum majoris sumatur praecise pro eo quod contingit, non sequitur.

Tertio videndum est de illa mixtione, quando illa de contingenti sumitur in sensu composito, & illa de necessario in sensu diviso. Et est sciendum, quod talis mixtio non valet respectu conclusionis de contin∣genti, quamvis valeat respectu conclusionis de possibili.

Quarto videndum est de illa mixtiore, quando utraque sumitur in sensu diviso. Et est sciendum, quod si major fuerit de necessario & minor de contingenti, non sequitur conclusio de contingenti. Sicut non sequitur, Omne producens de necessitate est Deus: Contingit omne pro∣ducens esse creans: ergo Contingit creans esse Deū: sed sequitur con∣clusio de possibili, sumpto subjecto conclusionis pro eo quod potest esse. Si autem major fuerit de contingenti & minor de necessario, & sub∣jectum majoris sumatur tam pro eo quod est, quam pro eo quod con∣tingit, sequitur conclusio de contingenti. Sed si subjectum majoris su∣matur praecise pro iis quae contingunt, non sequitur conclusio de con∣tingenti. Non enim sequitur, Omne quod contingit esse producens con∣tingit

esse in actu: Omne producens de necessitate est Deus: ergo Con∣tingit Deum esse in actu.

CAP. L. De mixtione necessarii & impossibilis.

DE mixtione necessarii & impossibilis dicendum est post haec. Et est sciendum, quod, sicut dictum est prius, quaelibet propositio de impossibili aequivaleat alicui propositioni de necessario: & ideo ad sciendum quando mixtio necessarii & impossibilis valet, & quando non, oportet scire aequivalentiam propositionis de impossibili & pro∣positionis de necessario; & quando uniformis de necessario valet, & quando non. De uniformi dictum est prius. De aequipollentia autem inter propositionem de necessario & de impossibili dictum est alibi; ideo ad praesens haec de illa mixtione sufficiant.

CAP. LI. De mixtione propositionum de necessario & de aliis modis ab istis quatuor in prima figura.

ULtimo circa istam partem videndum est de mixtione propositio∣num de necessario, & de aliis modis ab istis quatuor.

Et est primo sciendum, quod in prima figura, quando ambae praemissae sumuntur in sensu diviso, raro vel nunquam valet mixtio re∣spectu conclusionis de alio modo quam de necessario. Sicut non sequitur, secundum principia Aristot. Omne animal esse coloratum est neces∣sarium: Omnē hominē esse animal est per se: ergo Omnē hominē esse coloratū est per se. Veruntamen quando unus modus est inferior ad necessarium, tunc semper sequitur conclusio de necessario. Sicut se∣quitur, Omnē hominē esse coloratū est necessariū: Socratē esse ho∣minē est per se: ergo Socratem esse coloratū est necessariū. Sed quando modus ille non est inferior ad necessarium, tunc nihil valet mixtio talis respectu conclusionis de necessario, nec respectu conclusionis de illo modo. Sicut non sequitur, Omne albū esse coloratū est neces∣sariū: Omnē hominē esse albū est scitū à me: ergo Omnē hominē esse coloratū est scitū à me: nec sequitur ista conclusio, ergo Omnē hominē esse coloratū est necessariū. Aliquando tamen sequitur con∣clusio de tali modo: sicut sequitur, Omnē triangulū habere tres est ne∣cessarium: Isoscelē esse triangulum est scibile: ergo Isoscelē ha∣bere tres est scibile. Unde quando aliquis modus non potest competere antecedenti nisi competat consequenti, tunc in tali mixtione sequitur

conclusio de tali modo; hujusmodi autem sunt tales modi, scibile, large accipiendo, cognoscibile, credibile, apprehensibile, & hujusmodi.

Si autem utraque sumatur in sensu diviso, semper valet syllogismus quando illa de modo infert suam de inesse; sicut in illis de inesse respectu conclusionis ejusdem modi de quo est major: ita quod si major sit de necessario, conclusio erit de necessario; si major sit de alio modo, conclusio erit de alio modo. Et ideo tales syllogismi valent. Omnis homo per se est animal: Socrates de necessitate est homo: ergo Socrates per se est animal. Omne ens scitur à te esse in actu: Persona divina de necessitate est ens: ergo Persona divina de necessitate scitur à te esse in actu. Omnis homo de necessitate est animal: Socrates scitur esse homo: ergo Socrates de necessitate est animal. Et ratio est, quia quandoque in talibus minor infert suam de inesse; nunc autem dictum est prius, quod semper ex tali majore & minore de inesse sequitur con∣clusio de consimili modo, & quicquid sequitur ad consequens sequitur ad antecedens; ergo talis mixtio est bona. Si autem illa de modo non inferat suam de inesse, tunc non valet mixtio. Sicut non sequitur, Omne immortale de necessitate est Deus: Intelligentia inferior Deo creditur esse immortalis: ergo Intelligentia illa de necessitate est Deus: nec etiam sequitur, ergo Creditur esse Deus. Sicut non se∣quitur, Omnis Deus de necessitate est persona divina: Aliquod immor∣tale creditur esse Deus: ergo Aliquod immortale creditur est persona divina. Et ita patet, quod talis mixtio ex propositione de modo quae non infert suam de inesse, non valet. Modi autem tales sunt hujus∣modi, credibile, opinabile, apprehensibile, intelligibile, & hujusmodi.

CAP. LII. De eadem mixtione in secunda figura.

IN secunda figura, quando utraque propositio sumitur in sensu com∣posito, raro vel nunquam valet mixtio, nisi modus sit inferior ad necessarium. Unde non sequitur, Nullum hominē esse asinum est necessarium: Omne album esse asinum est scitum à me: ergo Nullum album esse hominē est scitum à me; vel ergo Nullum album esse ho∣minē est necessarium. Sicut non sequitur, Nullum hominem esse asinum est necessarium: Brunellum esse asinum est primo verum: ergo Brunellum non esse hominem est primo verum; nec etiam sequitur, ergo Brunellum non esse hominem est necessarium. Sicut non sequitur, Nullum lapidem esse corpus animatum est necessarium: Omne animal esse corpus animatum est primo verum: ergo Nullum hominem esse lapidem est primo verum; quia praemissae sunt verae, & conclusio falsa. Nec sequitur, Omnem Deum esse tres personas est necessarium: Nul∣lum

immortale esse tres personas est creditum à te: ergo Nullum im∣mortale esse Deum est creditum à te; vel Nullum immortale esse Deum est necessarium.

Similiter, si illa de necessario sumatur in sensu diviso, non valet prae∣dicta mixtio: sicut patet per eosdem terminos. Similiter, si utraque sumatur in sensu diviso, non valet mixtio generaliter. Sicut non se∣quitur, Omnis Deus de necessitate est tres personae: Nallum immortale scitur esse tres personae: ergo Nullum immortale scitur esse Deus; vel Nullum immortale de necessitate est Deus. An valeat cum aliquo alio modo, discutiant studiosi.

CAP. LIII. De eadem mixtione in tertia figura.

IN tertia figura, siutraque sumatur in sensu composito, raro vel nun∣quam valet talis mixtio. Sicut non sequitur, Omnē personā esse re∣lativā est necessarium: Omnē Deum esse immortalē est scitum à te: ergo Aliquod immortale esse personā relativā est scitum à te. Si autem illa de necessario sumatur in sensu diviso, non valet talis mixtio: sicut patet per eosdem terminos.

Si autem utraque sumatur in sensu diviso, si major sit de necessario & minor de alio modo, semper sequitur conclusio de necessario, si minor inferat suam de inesse: & hoc, quia ex majore de necessario in sensu diviso & minore de inesse, sequitur conclusio de necessario; & per con∣sequens sequitur eadem conelusio ex antecedente ad illam de inesse & eadem majore. Unde iste syllogismus est bonus, Omnis homo de ne∣cessitate est animal: Omnis homo scitur esse albus: ergo Album de ne∣cessitate est animal. Si autem major fuerit de alio modo & minor de necessario, sequitur conelusio de eodem modo de quo est major, non de necessario. Unde sequitur, Omnis homo scitur esse albus: Omnis homo de necessitate est creabile: ergo Aliquod creabile scitur esse al∣bum: sed non sequitur, ergo Aliquod creabile de necessitate est album. Si autem illa de modo inferat suam de inesse, mixtio non valet.

CAP. LIV. De mixtione ex propositionibus de possibili & de contin∣genti in prima figura.

VIso quomodo valet mixtio de propositionibus de necessario & cae∣teris modalibus, videndum est quomodo valet mixtio ex proposi∣tionibus de possibili & caeteris modalibus. Et primo de mixtione de possibili & contingenti. Et primo in figura prima.

Et est Primo sciendum, quod si utraque sumatur in sensu composito nulla sequitur conclusio. Non enim sequitur, Omne hominē esse album est possibile: Omne nigrum esse homine est contingeas: ergo Omne ni∣grum esse album est possibile. Nec sequitur, Omnem hominem esse album est contingens: Omne nigrum esse album est possibile: ergo Omne nigrum esse album est contingens, vel Est possibile.

Nec etiam valet si altera sumatur in sensu composito, & altera in sensu diviso. Sicut non sequitur, Omne album esse hominem est contingens: Omnis asinus potest esse albus: ergo Omnis asinus potest esse homo. Nec sequitur, Omne album potest esse homo: Omnem asinum esse al∣bum est contingens: ergo Omnis asinus potest esse homo. Sicut non sequitur, Omnis homo potest ridere: Omne animal esse hominem est contingens: ergo Omne animal potest ridere; nam praemissae sunt verae, & conclusio falsa, qualitercunque subjectum supponit. Nec etiam sequitur, Omnis homo potest esse albus: Omne nigrum esse hominem est contingens: ergo Omne nigrum es••e album est contingens. Nec sequitur, Omne album esse hominem est possibile: Contingit omnem asinum esse album: ergo Contingit omnem asinum esse hominem.

Tertio videndum est, quando utraque sumitur in sensu diviso, vel aequivalenti. Et est primo sciendum, quod si major sit de possibili, & minor de contingenti, si subjectum majoris supponit pro iis quae possunt esse, & subjectum minoris supponat tam pro iis quae sunt, quam pro iis quae contingunt, sequitur conclusio de possibili. Sicut sequitur, Omne quod potest esse homo potest esse album: Omne quod est risibile vel con∣tingit esse risibile contingit esse hominem: ergo Omne risibile con∣tingit esse album. Si autem subjectum majoris supponat pro iis quae sunt praecise, non valet mixtio. Sicut non sequitur, Omne album potest esse homo: Contingit omnem asinum esse album: ergo Omnis asinus potest esse homo. Si major sit de contingenti & minor de possibili, si subjectum majoris supponat tam pro iis quae sunt quam pro iis quae con∣tingunt, valet syllogismus respectu conclusionis de contingenti: si antem supponat pro iis quae sunt non valet syllogismus, hoc patet per eosdem terminos.

CAP. LV. De eadem mixtione in secunda figura.

IN secunda figura, si utraque propositionum sumatur in sensu com∣posito, non valet mixtio. Sicut non sequitur, Omnem Deum esse hominem est contingens: Nullam personam divinam esse Deum est possibile: ergo Nullam personam divinam esse Deum est possibile. Nec sequitur, Nullum Deum esse hominem est possibile: Omnem per∣sonam divinam esse hominem est contingens: ergo Nullam personam divinam esse Deum est contingens. Patet per eosdem terminos quod non valet mixtio, si altera praemissarum, vel utraque, sumatur in sensu diviso.

CAP. LVI. De eadem in tertia figura.

IN tertia figura, si utraque propositionum sumatur in sensu composito, non valet mixtio. Sicut non sequitur, Omnē hominē esse Deum est possibile: Omnē hominē esse humanitatē est contingens: ergo Ali∣quā humanitatē esse Deum est possibile. Nec etiam valet si major sit de contingenti & minor de possibili. Patet per eosdem terminos, quod non valet mixtio si altera sumatur in sensu composito, & altera in sensu diviso. Si autem utraque sumatur in sensu diviso, si subjectum illius de possibili supponat pro iis quae possunt esse & sit major, sequitur con∣clusio de possibili. Sicut sequitur, Omnis homo potest esse humanitas: Omnem hominem contingit esse Deum: ergo Deus potest esse huma∣nitas; subjecto utriusque sumpto pro iis quae possunt esse, & pro iis quae sunt; aliter non valet.

CAP. LVII. De mixtione possibilis & impossibilis.

SEquitur videre de mixtione possibilis & impossibilis. Sed de ea potest patere ex illis quae dicta sunt circa mixtionem necessarii & possibilis; pro eo, quod semper illa de impossibili aequivalet alicui de necessatio; & de ea non plus ad praesens.

CAP. LVIII. De mixtione possibilis & aliorum modorum à quatuor fa∣mosis in prima figura.

DE mixtione propositionis de possibili & aliorum modorum à qua∣tuor famosis, dicendum est post haec. Et primo in prims figura dicendum est, quod talis mixtio non valet, si ambae praemissae su∣mantur in sensu composito. Sicut non sequitur, Omne animal esse hominē est scitum à te: Omnē asinum esse animal est possibile: ergo Omnem asinum esse hominem est scitum à te, vel est possibile.

Tamen quandocunque aliquis modus sumptus est inferior ad necessa∣rium, cujusmodi sunt tales modi, per se, demonstrabile, per se notum, & hujusmodi; somper ex tali••••••••ore de tali modo, & minore de possibili, sequitur conclusio de possibili; & •• major fuerit de possibili & minor de tali modo. Et ratio est, quia illa propositio de tali modo infert illam de necessario in eodem sensu; sed dictum est prius, quod ex tali de ne∣cessario & tali de possibili, mixtio valet respectu conclusionis de possibili. Proportionabiliter dicendum est de illa mixtione, quando altera sumitur in sensu diviso, & altera in sensu composito. Si autem utraque sumatur in sensu composito, & major fuerit de possibili, & minor de alio modo quae infert unam de inesse, ex tali de possibili & illa de inesse se∣quitur conclusio de possibili, in eodem sensu, sicut dictum est prius. Si autem major non inferat suam de inesse, non valet. Non enim se∣quitur, Omnis homo potest esse Deus: Socrates creditur esse homo: ergo Socrates potest esse Deus. Si autem illa de possibili fuerit minor, raro vel nunquam valet mixtio. Sicut non sequitur, Omnis homo scitur esse Deus: Humanitas potest esse homo: igitur Humanitas potest esse Deus, vel scitur esse Deus.

CAP. LIX. De eadem in secunda figura.

SI utraque illarum propositionum sumatur in sensu composito non valet mixtio, si ille modus non sit inferior ad necessarium, vel aequi∣valens, in secunda figura. Sicut non sequitur, Nullū Deum esse ho∣minē est scitū à te: Quamlibet personā divinā esse hominē est pos∣sibile: ergo Nullā personā divinā esse Deū est possibile▪ Nec sequitur, Omnē Deum esse hominē est scitum à te: Nullā personā divinā esse bominē est possibile: ergo Nullā personā divinā esse Deum est possi∣bile.

Si autem illa de modo inferat illam de necessario sequitur conclu∣sio de possibili. Similiter si altera sumatur in sensu composito, & altera in sensu diviso, si illa de modo non inferat illam de necessario, non valet mixtio: si inferat eam, valet respectu conclusionis de possi∣bili. Si autem utraque sumatur in sensu diviso, & illa alia de modo non inferat illam de necessario, non valet mixtio. Sicut non sequitur, Omnis Deus scitur esse homo: Quaelibet persona divina potest non esse homo: igitur Quaelibet persona divina potest non esse Deus. Nec sequitur, Omnis persona divina potest esse homo: Omnis Deus scitur esse homo: ergo Omnis Deus potest non esse persona divina. Si autem illa de modo inferat illam de necessario valet talis mixtio, quando ex illa de necessario & alia de possibili valet mixtio.

CAP LX. De eadem mixtione in tertia figura.

QUando autem praemissae tales disponuntur in tertia figura, si utraque sumantur in sensu composito, si illa de modo non infe∣rat illam de necessario, non valet mixtio. Sicut non sequi∣tur, Omaē homiaē esse Deum est scitum à te: Omnem hominem esse humanitatem est possibile: ergo Aliquam humanitatem esse De∣um est possibile. Sed si illa de modo inferat illam de necessario mixtio est bona, tenens virtute istius regulae, Si praemissae sint possibiles & compossibiles conclusio est possibilis; & virtute istius, Omne necessa∣rium est possibile. Si autem illa de possibili sumatur in sensu composi∣to, & altera in sensu diviso, si illa de possibili fuerit major, non sequitur conclusio de possibili, si illa de modo non inferat illam de necessario. Sicut non sequitur, Omnem hominem esse Deum est possibile: Omnis homo scitur esse humanitas: ergo Aliquam humani∣tatem esse Deum est possibile. Similiter non valet, si minor fuerit de possibili per eosdem terminos.

Si autem illa de possibili sumatur in sensu diviso, & illa de alio modo in sensu composito, si illa de possibili fuerit major, non sequi∣tur conclusio de possibili, si minor inf••rat suam de inesse. Et hoc est verum quando major est universalis: è converso est quando major est particularis. Et ratio est, quia illa de modo, sicut dictum est, infert suam de inesse; sed ex tali de possibili, & ex illa de inesse est talis mixtio inconv••niens; sicut dictum est prius. Si autem illa de possibili fuerit minor valet mixtio. Sicut sequitur, Omnem homi∣nem esse Deum est scitum à 〈◊〉〈◊〉: Omnis homo potest esse humanites; ergo Aliqua humanitas potest esse Deus▪ ••••mpto subjecto conclusionis pro eo quod potest esse. Si autem utraque sumatur in sensu ••••viso, valet

inixtio respectu conclusionis de possibili, quando illa de modo infer∣suam de inesse.

CAP. LXI De mixtione contingentis & aliarum modalium non usita∣tarum in prima figura.

VLtimo videndum est de mixtione propositionis de contingenti & caeterarum propositionum modalium. Et primo de mixtione ex propositione de contingenti & de impossibili. Sed ista patet ex mixtione contingentis & necessarii, propter causam saepius dictam▪ ideo dicendum est de mixtione contingentis & aliarum modalium; & primo in prima figura.

Et est sciendum, quod si utraque sumatur in sensu composito, si illa de modo non inferat illam de necessario, mixtio non valet. Sicut non sequitur, Omne animal esse hominē est scitū à te: Omnē asinū esse animal est contingens: ergo Omnē asinū esse hominem est contingens, vel possibile. Nec sequitur: Omne animal esse hominem est contingens: Omnē asinū esse animal est scitū à te: ergo Omnem asinum esse ho∣minem est possibile, vel contingens. Si autem illa de modo inferat illam de necessario mixtio est bona; quia ex tali de necessario & de possibili sequitur conclusio de possibili, sicut dictum est prius; sed illa de pos∣sibili sequitur ad illam de contingenti, ergo, &c. Si autem illa de contingenti sumatur in sensu composito, & alia in sensu diviso, si illa de contingenti fuerit major, non valet mixtio. Sicut non sequitur, Omne album esse hominem est contingens: Omnis asinus scitur esse albus: ergo Omnem asinum esse hominem est possibile. Si autem illa de modo inferat illam de necessario mixtio est bona.

Similiter dicendum est, si illa de contingenti sit minor: si autem illa de contingenti sumatur in sensu diviso, si sit major, semper sequitur conclusio de possibili, quando minor infert suam de inesse, & aliter non; quia dictum est prius, quod ex tali contingenti & illa de inesse, sequitur conclusio de possibili. Si autem minor non infert suam de in∣esse non valet mixtio; sicut non sequitur, Omne album esse homi∣nem est scitum à te: Omnis asinus contingenter est ••lbus: ergo Omnis asinus potest esse homo. Si autem uraque sumatur in sensu diviso, s•• major fuerit de contingenti sequitur conclusio de possibili quando mi∣nor infert suam de inesse; sed quando non infert suam de inesse, non valet. Si autem illa decontingenti fuerit minor non valet: sicut non sequitur, Omne album scitur à te esse homo: Omnis asinus contin∣genter est albus; ergo Omnis asinus potest esse homo.

CAP. LXII. De eadem in secunda figura.

IN secunda figura si utraque propositio sumatur in sensu compositò non valet mixtio, respectu conclusionis de contingenti, nec respectu conclusion••s de possibili; nisi illa de alio modo inferat illam de ne∣cessa••••o. U••de n•••• sequit••••, Omnē Deum esse hominē est scitū à te: Qua••ubet personā divinā non esse hominē est contingens: ergo Quamlibet personā divina non esse D••ū est possibile. Nec sequitur, Nullū Deū esse homine est s••••tū: Q••••••libet personā divinā esse ho∣mine est contingens: ••rgo Quamlibet personā divinā non esse Deū est possibile. Si aut••m illa de modo infert illam de necessario mixtio est bona: si autem illa de contingenti sumatur in sensu composito, & illa de alio modo in sensu diviso, si illa de contingenti fuerit negativa, non valet mixtio. Sicut non sequitur, Nullum Deum esse hominem est con∣tingens: Quaelibet persona divina scitur esse homo: ergo Quaelibet persona divina potest non esse Deus.

Similiter si affirmativa fuerit de contingenti non valet. Non enim sequitur, Omnem Deum esse hominem est contingens: Quaelibet persona divina scitur non esse homo: ergo Quaelibet persona divina potest non esse Deus. Si autem illa de contingenti sumatur in sensu di∣viso, & alia in sensu composito, non valet mixtio: patet per eosdem terminos. Et si utraque sumatur in sensu diviso etiam mixtio non valet: sicut patet per eosdem terminos.

CAP. LXIII. De eadem in tertia figura.

IN tertia figura, si utraque sumatur in sensu composito, non valet mixtio respectu conclusionis de contingenti, vel respectu conclusio∣nis de possibili; nisi illa de alio modo inferat illam de necessario. Si∣cut non sequitur, Omnē hominē esse Deū est scitū à te: Omnē ho∣minē esse humanitatē est contingens: ergo Aliquā humanitatē esse De•• est possibile. Consi••iliter est dicendum, quando illa de con∣tin•••••••• sumitur in sensu composito, & alia in sensu diviso. Si autem illa d•• contingenti sumatur in sensu diviso, & subjectum supponat pro iis quaesunt, & fuerit universalis, & alia de modo inferat suam de in∣esse, sequitur conclusio de contingenti: & similiter est quando est è converso. Si autem utraque sumatur in sensu diviso, valet mixtio

quando illa de alio modo inferat suam de inesse. Et ista de mixtioni∣bus ad praesens sufficiant; quamvis multa causa brevitatis sint omissa, quae tamen à studiosis elici possunt. Si quae autem dicta Aristot. istis contrarientur, per aliqua superius dicta possunt solui, quorum etiam solutio patebit expressius supra librum priorum, si contingat me illum librum exponere.

CAP. LXIV. De mixtione ex propositionibus modalibus & aliorum modorum ab illis quatuor.

SI autem fiat mixtio ex propositionibus modalibus aliorum modorum ab illis quatuor, Aut utraque propositio sumitur in sensu compo∣sito, sive in tali sensu per quem denotatur modus verificari de sua de inesse: Aut sub alio & alio sensu. Si primo modo raro vel nun∣quam valet mixtio; quia nunquam valet nisi quando tales modi non possunt verificari de praemissis, nisi aliquis illorum verificetur de con∣clusione sequente ex praemissis: quod non semper tenet; quia quamvis una praemissa sit scita, & alia credita, non oportet conclusionem credi vel sciri; & ita est de aliis▪ Si autem praemissae sumantur in alio sensu, tunc si minor inferat suam de inefse in prima figura, semper conclusio sequitur in eadem figura, de eodem modo, de quo est major: sicut sequi∣tur, Omnis homo per se est animal: Aliquod albū scitur esse homo: ergo Aliquod album per se est animal; quia ex eadem majore, & illa de inesse, sequitur eadem conclusio; & per consequens eadem conclu∣sio sequitur ex majore & antecedente ad illam de inesse.

Per praedicta potest studiosus cognoscere, quando mixtio in talibus valet, & quando non, etiam in aliis figuris.

CAP. LXV. De syllogismis ex propositionibus reduplicativis, vel al∣tera reduplicativa.

POstquam visum est, quomodo syllogismus fit ex propositionibus tam de inesse quam de modo, quae plures exponentes non habent: vi∣••dendum est quomodo syllogismus fit ex propositionibus plures ex∣ponentes habentibus; cujusmodi sunt exclusivae, exceptivae, & redu∣plicativae, & hujusmodi; de quibus dictum est prius. Pro quibus utendum est ista regula generaliter, quod Quandocunque quael••bet exponens conclusionis, vel ipsa conclusio: sequitur ex talibus exponenti∣bus

praemissarum, vel ex una exponente unius praemissae, semper est bonus syllogismus; & aliter non. Et ideo ad videndum an talis discur∣sus sit bonus, vel non, oportet diligenter videre quae sunt exponentes talium praemissarum & conclusionis, & quomodo se habent secundum consequentiam ad invicem.

Sicut ad videndum an iste discursus sit bonus, Omnis homo in quan∣tum risibilis est homo: Animal est homo: ergo Animal in quantum risibile est homo; oportet videre exponentes majoris & conclusionis. Un∣de exponentes majoris sunt istae, Omnis homo est homo, Omnis homo est risibile, Omne risibile est homo, Si aliquid est homo ipsum est risibi∣le. Exponentes conclusionis sunc istae, Animal est homo, Animal est risibile, Omne risibile est homo, Si aliquid est risibile ipsum est ho∣mo. Nunc autem sequitur, Omnis homo est homo, ergo Animal est homo: Similiter sequitur, Omnis homo est risibilis, ergo Animal est ri∣sibile: sic duae exponentes conclusionis sunt exponentes majoris. Ex quo patet, quod omnes exponentes conclusionis sequuntur ex antece∣dente, & ita discursus est bonus.

Et ideo omnis talis discursus est bonus, Quilibet Logicus in quantū Logicus differt à Grammatico: Grammaticus est Logicus: ergo Grammaticus in quantum Logicus differt à Grammatico; sed major est falsa. Ex isto patet, quod semper in prima figura ex majore redu∣plicativa, & minore reduplicativa vel non reduplicativa, sequitur con∣clusio reduplicativa. Sicut sequitur, Omnis homo in quantum ratio∣nalis est susceptivus disciplinae: Animal est homo in quantum rationale: ergo Animal in quantum rationale est susceptibile disciplinae. Omne agens in quantum agens differt à passo: Aliquod passum est agens: ergo Aliquod passum in quantum agens differt à passo. Et non so∣lum sequitur conclusio reduplicativa, sed etiam sequitur conclusio sine reduplicatione quae est praejacens illius reduplicativae. Quod autem omnes tales syllogismi sunt boni, patet, quaelibet exponens consequentis sequitur ex aliqua exponente antecedentis, vel ex alia exponente & mi∣nore, vel est eadem cum aliqua exponente majoris. Sed si minor fu∣erit reduplicativa, & major non, quamvis sequatur conclusio sine re∣duplicatione, non tamen sequitur conclusio cum reduplicatione. Un∣de non sequitur, Omne susceptibile disciplinae est album: Omnis ho∣mo in quantum rationalis est susceptibilis disciplinae: ergo Omnis homo rationalis est albus; quia ista exponens consequentis, scilicet, Si aliquid est rationale illud est album, non sequitur ex aliqua exponente majo∣ris, nec etiam cum majore: sicut patet inductive.

Quae autem dicta sunt, intelligenda sunt quando reduplicatio sumitur proprie, & manet non negata. Si enim reduplicatio fuerit negata in majore, & affirmata in conclusione, non valet discursus. Unde quamvis iste discursus sit bonus, Omnis homo in quantum albus non est musicus: Socrates est homo: ergo Socrates inquantum albus non est

musicus; sed sequitur ista conclusio, ergo Socrates non est musicus in quantum est albus.

In secunda figura quaecunque praemissa sumatur cum reduplicatione, & alia sine, non sequitur conclusio reduplicativa. Sicut non sequitur, Omnis homo in quantum animal est sensibilis: Nullum album est sen∣sibile: ergo Omne album in quantum animal non est homo. Nec potest talis syllogismus reduci ad primam figuram per conversionem, quia re∣duplicativa non convertitur. Non enim sequitur, Omnis homo in quan∣tum animal est sensibile: ergo Aliquod sensibile in quantum animal est homo; quia conditionalis exponentis consequentis, non sequitur ad conditionalem exponentem antecedentis, nec ad aliquam aliam; sicut manifeste patet. Quamvis autem in secunda figura ex talibus pro∣positionibus, non sequitur conclusio reduplicativa: sequitur tamen con∣clusio in qua negatur reduplicatio; & per consequens non est redupli∣cativa. Unde bene sequitur, Omnis homo in quantum animal est sen∣sibilis: Nullum album est sensibile: ergo Nullum album in quantum animal est homo: & hoc, quia ex praedictis praemissis sequitur ista con∣clusio, Nullum album est homo; & sequitur, Nullum album est homo, ergo Nullum album in quantum animal est homo. Si autem omnes prae∣missae sint reduplicativae, ita quod in utraque reduplicatio cadens super idem sit affirmata, sequitur conclusio reduplicativa.

In tertia autem figura, si major universalis fuerit reduplicativa & alia non, sequitur conclusio reduplicativa. Sequitur enim, Omnis homo in quantum animal est sensibilis: Omnis homo est albus: ergo Aliquod album in quantum animal est sensibile; quia conversa minore fit syl∣logismus regulatus per dici de omni in prima figura. Sed si minor fuerit reduplicativa, non sequitur conclusio reduplicativa: non enim se∣quitur, Omnis homo est albus: Omnis homo in quantum animal est sen∣sibilis: ergo Aliquod sensibile in quantum animal est album.

CAP. LXVI. De syllogismis ex propositionibus exclusivis vel altera ex∣clusiva.

CIrca exclusivas sciendum est, quod in prima figura ex omnibus ex∣clusivis contingit inferre exclusivam: sicut sequitur, Tantum homo currit: Tantum animal est homo: ergo Tantum animal currit. Similiter ex majore exclusiva & minore universali non sequitur conclusio, nec particularis nec universalis: sicut non sequitur, Tantum animal est homo: Omnis asiaus est animal: ergo Aliquis asinus est homo. Sed ex majore universali & minore exclusiva sequitur conclusio particu∣laris, sed non conclusio exclusiva.

In secunda figura ex omnibus exclusivis non sequitur exclusiva: sicut non sequitur, Tantum animal est homo: Tantum non homo non est homo: ergo Tantum non homo non est animal. Nec sequitur, Tantum ens est homo: Tantum non homo non est homo: ergo Tantum non homo non est ens; quia conclusio infert istam, Non homo non est ens, quae est falsa cum ejus opposita sit vera, scilicet, Omnis homo non est ens.

In tertia figura ex omnibus exclusivis non sequitur exclusiva; quia non sequitur, Tantum animal est homo: Tantum animal est asinus: ergo Tantum asiaus est homo. Sicut nec ex duabus universalibus affirma∣tivis in secunda figura. Si autem major sit universalis & minor ex∣clusiva, sequitur conclusio particularis.

CAP. LXVII. De syllogismis ex propositionibus exceptivis vel altera ex∣ceptiva.

CIrca exceptivas est sciendum, quod ex omnibus exceptivis in prima figura non sequitur conclusio exceptiva: sicut non sequitur, Omnis homo praeter Socratem currit: Omne animal praeter irrationale est homo: ergo Omne animal praeter irrationale currit. Similiter ex majore exceptiva, & minore non exceptiva sive de inesse, non sequitur generaliter conclusio: non enim sequitur, Omnis substantia praeter sub∣stantiā incorporeā est substantia corporea: Homo est substantia: ergo Homo est substantia incorporea. Similiter in secunda figura, & tertia non valet. Per praedicta à principio hujus tractatus potest sciri quo∣modo syllogizandum est differenter ex illis de modo etiam ex aliis pro∣positionibus habentibus plures exponentes.

Per praedicta etiam à principio istius tractatus, & praecedentis, potest sciri quomodo differenter syllogizandum est ex illis de modo, & aliis propositionibus habentibus plures exponentes, quando propositiones sunt de praesenti, & quando de praeterito, & quando de futuro; quando sunt in recto, & quando sunt in obliquo. Et ista de syllogismis ad praesens sufficiant.

CAP. LXVIII. De syllogismis hypotheticis.

DIcto de syllogismis categoricis, dicendum est de syllogismis hypo∣theticis: & Primo de syllogismis ex conditionali. Unde primo est sciendum, quod semper ex conditionali, & antecedente vel cum aliquo antecedente, ad antecedens illius conditionalis sequitur con∣sequens.

Sicut sequitur, Si homo currit animal currit: Homo currit: ergo Animal currit. Similiter sequitur, Si homo currit animal currit: Sed omnis substantia currit: ergo Animal currit. Sed ex conditionali, & consequente, non sequitur antecedens. Non enim sequitur, Si homo currit animal currit: Animal currit: ergo Homo currit. Similiter ex conditionali majore, & conditionali minore, habente pro consequente antecedens primae conditionalis, est bonus syllogismus. Sicut sequitur, Si homo currit animal currit: ergo Si Socrates currit animal currit. De aliis hypotheticis dictum est prius, in tractatu de propositionibus; & quia ex ibi dictis potest elici modus arguendi ex aliis propositionibus hypotheticis, ideo propter brevitatem ad praesens pertranseo.

Finit Prima Pars Tertiae Partis.

Incipit Secunda Pars Tertiae Partis.

CAP. I. De definitione demonstrationis & acceptionibus scire.

POstquam dictum est de syllogismis in communi, sequitur nunc tractare de speciebus syllogismi; & quia nobilior est de∣monstratio, ideo primo de demonstratione oportet disserere. Omnis autem demonstratio componitur ex propositionibus, & propositiones ex terminis. Unde quia terminorum & propositionum, ex quibus constat demonstratio, sunt quaedam conditiones propriae, non omnibus terminis competentes; ideo Primo dicendum est de conditio∣nibus eorum: Secundo de propositionibus requisitis ad demonstratio∣nem: Tertio de demonstratione.

Oportet autem primo scire, quod secundum doctrinam Aristot. De∣monstratio est syllogismus faciens scire; ista enim definitio, scilicet, Faciens scire, est definitio exprimens quid nominis illius termini de∣monstratio; & ideo sicut in omni disputatione, & etiam veritatis in∣quisitione, oportet significata vocabulorum supponere; ideo bene vo∣lenti tradere notitiam demonstrationis & suarum partium, oportet prae∣mittere, quid per hunc terminum demonstratio importatur; quod non

est aliud, quam definitionem exprimentem quid nominis declarare. Dico ergo, quod omnes de demonstratione loquentes per hunc terminum demonstratio, non intelligunt, nisi Syllogismum facientem scire; sed quia scire in diversis locis accipitur aequivoce, videndum est, quomodo scire in hac definitione accipitur.

Unde sciendum est, quod quamvis scire diversis modis accipi possit, tamen sufficit ad praesens dicere, quod tribus modis dicitur. Uno modo scire dicitur, evidens comprehensio veritatis; & sic dicuntur sciri non tantum necessaria, sed etiam contingentia; sicut scio te sedere & me vivere. Secundo modo dicitur scire, evidens comprehensio veritatis, quae non potest esse falsa; & sic dicuntur sciri tantum necessaria, & non contingentia. Tertio modo dicitur scire, Comprehensio unius veri∣tatis necessariae, per evidentem comprehensionem duarum veritatum necessariarum; puta, duarum praemissarum in modo & figura disposi∣tarum, & illae duae veritates faciunt tertiam veritatem evidenter sciri, quae aliter esset ignota; & sic accipitur scire in praedicta definitione.

Omnes enim recte loquentes de demonstratione, per demonstrationem intelligunt syllogismum compositum ex duabus praemissis necessariis no∣tis, per quas scitur conclusio, quae aliter foret igno••a; nisi in eodem forte tempore simul concurrant cum illis praemissis aliae prae••issae suffi∣cientes ad causandum notitiam ejusdem conclusionis. Quamvis ergo probari non possit, quod demonstratio est syllogismus faciens scire modo praeexposito; sicut nec significatum vocabuli, nec definitio exprimens quid nominis probari potest, nisi per usum loquentium: figendum tamen est pro fundamento, quod demonstratio est syllogismus fa∣ciens scire, super quo omnia dicenda in sequentibus fundabuntur, & per ipsum probabuntur, quando necesse erit probationem adducere.

CAP. II. De terminis qui ingrediuntur demonstrationem.

EX quo omnis demonstratio est syllogismus, necesse est demon∣strationem tres terminos ad ejus constitutionem requirere. Non omnes autem termini possunt ingredi demonstrationem affirma∣tivam ex propositionibus mere de inesse, & de praesenti: illi enim ter∣mini qui de nullo possunt praedicari nisi contingenter, vel false, ipsis sumptis significative, nunquam possunt esse partes demonstrationis talis: & ideo tales termini, chimaera, corpus infinitum, & hujusmodi, non possunt, si significative sumantur, esse termini in demonstratione tali; quamvis in demonstratione negativa possunt esse, quia in negativa possunt de aliis necessario praedicari. Similiter quamvis tales termini, Album, nigrum, calidum, & hujusmodi, non possunt esse partes pro∣positionum

necessariarum mere de inesse & de praesenti affirmativarum: tamen possunt esse partes propositionum de possibili necessariarum; ideo talem demonstrationem ingredi possunt. Unde breviter secundum di∣versitatem demonstrationum, de qua dicetur inferius, omnes termini aliquam demonstrationem ingredi possunt: sed non omnes ingredi pos∣sunt demonstrationem potissimam, de qua dicetur inferius. Termini autem qui demonstrationem potissimam ingredi possunt, sunt praecise, passio, subjectum, & definitio.

Ad cujus evidentiam sciendum est, quod passio non est aliqua res in∣haerens illo modo subjecto, quo calor inest igni: sed passio est quoddam praedicabile distinctum à subjecto realiter, importans illud idem quod importat subjectum, & aliquid plus; vel saltem illud idem alio modo. Et eodem modo est de definitione. Et isti termini ex quibus componitur demonstratio mentalis sunt ita distinctae res in mente existentes, sicut voces correspondentes eis in demonstratione vocali sunt distinctae voces in aëre; de quibus diffusius dicetur inferius.

CAP. III. Ostendit quae oportet praecognoscere ante demonstrationem.

NOn solum autem oportet istos terminos ad demonstrationem con∣currere; sed etiam quandocunque demonstrationem ingrediun∣tur, antequam conclusio concludatur, oportet eos praecognoscere: non tamen semper oportet omnes aequaliter praecognoscere. De Sub∣jecto enim oportet praecognoscere quid est, & quia est. Oportet enim praecognoscere de subjecto, cum sit terminus, quid significat; & haec praecognitio consequentis est omni termino cujuscunque syllogismi vel ar∣gumentationis. Si autem sit demonstratio affirmativa & categorica non oportet tantum de subjecto praecognoscere quid significat, sed oportet praecognoscere quia est: hoc est, oportet praecognoscere quod esse non impossibiliter praedicatur de subjecto significative sumpto. Et ratio est, quia ad hoc quod habeatur demonstratio, oportet praemissas cognoscere, ergo oportet quod illa praemissa in qua praedicatur aliquid de subjecto significative sumpto, vel è contra, sit cognita, & per consequens est vera; & si sit vera, & scita esse vera, oportet quod sibi non competat impossi∣biliter esse; ex quo propositio est affirmativa.

De Passione autem, quamvis ingrediatur demonstrationem affirma∣tivam, non oportet praecognoscere nisi tantum quid importatur per no∣men; sed non oportet quod praecognoscatur quod sibi non repugnat esse. Et hoc quidem verum est, si major illius demonstrationis sit conditio∣nalis, vel aequivalens tali; tunc enim non oportet, quantumcunque cognoscatur illa praemissa in qua ponitur passio, quod cognoscatur esse

posse convenire passioni. Quando autem major est affirmativa non aequivalens conditionali, ita bene oportet praecognoscere de passione, quia est, sicut de subjecto. Nec hoc negat Aristot.; sed vult, quod quandoque oportet praecognoscere quia est de subjecto, quamvis non oporteat praecognoscere quia est de passione.

Breviter ergo dicendum est, quod, secundum principia Aristot. de Subjecto in demonstratione tam categorica quam hypothetica, & tam in composita ex una hypothetica conditionali & alia categorica, oportet praecognoscere de subjecto quid significat, & quia est: & hoc est, quod sibi non repugnat esse, ita quod propositio praedicans esse de illo non includat contradictionem. De Passione autem in demonstratione simpli∣citer categorica & affirmativa, oportet praecognoscere tam quia est quam quid est, propter eandem rationem propter quam oportet de sub∣jecto praecognoscere quia est: sed in aliqua demonstratione non oportet de passione praecognoscere quia est; de ejus autem definitione oportet praecognoscere quia est. Et haec de terminis demonstrationis ad prae∣sens sufficiant.

CAP. IV. De divisione propositionum requisitarum ad demonstratio∣nem.

DIcturus autem de propositionibus requisitis ad demonstrationem, Primo praemittam aliquas divisiones earum. Est autem primo sciendum, quod propositionum requisitarum ad demonstrationem quaedam sunt partes demonstrationis, sicut praemissae & conclusio: & quaedam non sunt partes demonstrationis, & vocantur dignitates, & maximae vel suppositiones, quae sub propria forma non ingrediuntur de∣monstrationem, virtute tamen illarum propositionum aliquo modo sci∣untur praemissae demonstrationis. Verbi gratia, ista est una propositio prima praecise nota per experientiam, Omnis calor est calefactivus, quae non potest esse pars demonstrationis, saltem potissimae & universalis; virtute tamen istius tenent tales demonstrationes. Omne calidum est calefactivum: Omnis aër est calidus: ergo Omnis aër est calefactivus. Istae sunt distinctae propositiones; Omnis calor est calefactivus: Omne calidum est calefactivum: & Prima est prior, & Secunda posterior: & tamen secunda non potest proprie demonstrari per primam; & secunda ingreditur demonstrationem, & non prima; & tamen virtute primae tenent multae demonstrationes qua•• non potest ingredi: & sicut est de ista, ita est de multis aliis.

Propositio autem requisita ad demonstrationem non tanquam pars subdividitur; quia Quaedā sunt tales, quod necesse est quemlibet docentē

••as habere; cujusmodi sunt tales, Quodlibet est vel non est; De quolibet est affirmatio vel negatio, & hujusmodi: quaedam sunt tales quas non est necesse quemlibet docentem habere; sed necesse est aliquos arguent••s eas habere: sicut est de istis, Aliquod est mobile; Si ab aequalibu•• ae∣qualia demas, &c.

Propositio autem quae est pars demonstrationis subdividitur, quia Quaedam est praemissa tantum, quae scilicet est indemonstrabilis: Quaedam est conclusio tantum, quae scilicet potest demonstrari, sed non potest esse principium demonstrationis, sive demonstrandi aliquam pro∣positionem: Quaedam est praemissa & conclusio, quae potest demon∣strari per alias praemissas, & potest esse principium demonstrandi aliam conclusionem. Alia divisio potest esse, quia propositionum requisitarum ad demonstrationem, quaedam sunt principia, quaedam sunt conclusiones. Principia dicuntur illae propositiones quae non sunt conclusiones, & ta∣men requiruntur ad demonstrationem; sive sint partes demonstrationis, sive non sunt partes ejus. Et vocantur principia prima, quae subdividi possunt; quia Quaedam principia prima per se sunt nota, quibus scilicet intellectus statim assentit ipsis terminis apprehensis, ita quod si sciatur quid significant termini statim sciuntur. Quaedam autem principia prima non sunt per se nota, sed tantum per experientiam sunt nota: sicut est de ista propositione, Omnis calor est calefactivus; & de multis aliis quae non possunt fieri notae nisi per experientiam, de quibus specialiter lo∣quitur Aristot. in primo metaphysicae, & in secundo posteriorum in fine.

CAP. V. De proprietatibus propositionum requisitarum ad demon∣strationem.

IStis praemissis, videndum est de proprietatibus propositionum ad de∣monstrationem requisitarum. Illarum autem proprietatum, quaedam sunt communes omnibus propositionibus requisitis ad demonstratio∣nem: quaedam sunt propriae praemissis: quaedam sunt propriae conclu∣sionibus: quaedam sunt propriae principiis non ingredientibus demon∣strationem. Una enim proprietas communis omni propositioni requisi••ae ad demonstrationem est necessitas: nulla enim propositio requisita ad demonstrationem est contingens vel impossibilis; sed quaelibet est ne∣cessaria. Quod enim conclusio est necessaria, patet ex definitione de∣monstrationis, quia Demonstratio est syllogismus faciens scire propositio∣nem necessariam, ergo conclusio erit necessaria: sed necessarium quam∣vis posset inferri ex contingentibus vel impossibilibus, non tamen potest sciri per impossibilia vel contingentia, ergo necessario praemissae propter

quas scitur conclusio sunt necessariae: sed propositiones rectificantes de∣monstrationem sunt priores & notiores praemissis, ergo illae sunt neces∣sariae. Et ita patet, quod omnes propositiones requisitae ad demonstra∣tionem sunt necessariae; & sicut sunt necessariae, ita sunt perpetuae & in∣corruptibiles. Quod non est sic intelligendum, quod illae propositiones sunt quaedam entia necessaria & perpetua: hoc enim falsum est, solum enim Deus est perpetuus & incorruptibilis; nec aliquid aliud à Deo po∣test esse perpetuum simpliciter & incorruptibile, quando per aliquam potentiam possit fieri non ens.

Propter quod sciendum est, quod perpetuum, necessarium, incor∣ruptibile, capiuntur dupliciter. Uno modo dicitur aliquid necessarium, perpetuum, & incorruptibile, quia per nullam potentiam potest in∣cipere vel desinere esse: & sic Deus est perpetuus, necessarius, & im∣mortalis. Aliquando dicitur necessarium, perpetuum, & incorruptibile, propositio quae si formetur non potest esse falsa, sed vera tantum: & illo modo demonstratio est necessariorum, perpetuorum, & incorrupti∣bilium; hoc est ex propositionibus quae non possunt esse falsae, sed verae tantum.

Ex quo patet, quod quamvis repugnat dictis Aristot.; tamen secundum rei veritatem nulla propositio, quae importat res corruptibiles, mere affirmativa, mere categorica, & mere de praesenti, potest esse principium demonstrationis, vel conclusio; quia quaelibet talis est contingens. Si enim aliqua talis esset necessaria, hoc maxime videretur de tali, Homo est animal rationale; sed haec est contingens, quia sequitur, Homo est animal rationale mortale, ergo Homo est animal; & ultra, ergo Com∣ponitur ex corpore & anima intellectiva: sed haec est contingens; quia si nullus homo esset, ipsa esset falsa propter falsam implicationem, quia implicatur aliquod componi ex corpore & anima intellectiva, quod tunc foret falsum. Nec valet dicere, quod ista, Homo est animal ra∣tionale mortale, aequivalet isti, Si homo est, homo est animal rationale; quia haec est conditionalis, & non categorica: & ita stat primum dictum, quod nulla talis mere categorica, & mere de praesenti est ne∣cessaria. Et ideo dico, quod nulla talis potest esse principium vel con∣clusio demonstrationis: hoc tamen non obstante dicendum est, quod multae propositiones compositae ex talibus terminis possunt esse principia vel conclusiones demonstrationis; quia propositiones conditionales, vel aequivalentes eis, possunt esse necessariae. Haec enim est necessaria sim∣pliciter, Si homo est, animal est; & ista, Si homo ridet, animal ridet; & ista, Omnis homo potest ridere; si subjectum stet pro iis quae possunt esse: & propositiones eodem modo eis aequivalentes sunt necessariae.

Et ex isto patet, quomodo non obstante, quod genera & species, & quaecunque alia universalia distincta à cognitione Dei, sint simpliciter corruptibilia, sic quod possunt esse nihil; tamen de eis possunt fieri de∣mōstrationes scientiae: propter hoc, quod non obstante quod possunt sim∣pliciter

destrui; tamen de eis possunt formari propositiones necessariae, quae possunt sciri scientia proprie dicta.

Ex isto etiā patet, quomodo de contingentibus potest esse scientia; quia secundum quod veniunt in demonstrationem sunt necessariae; hoc est, quod propositiones formatae ex terminis importantibus talia contingentia quae veniunt in demonstrationem sunt necessariae, quae non sunt mere de praesenti, & de inesse categoricae & affirmativae; sed vel sunt negativae, vel hypotheticae, vel de possibili, vel aliquo modo eis aequivalentes.

CAP. VI. Ostendit quomodo propositiones requisitae ad demonstratio∣nem sunt de omni.

ALia conditio, tam praemissarum quam conclusionis demonstra∣tionis, est, quod tam praemissa quam conclusio potest esse de omni. Est autem de omni, non quando praedicatum convenit alicui contento sub subjecto, & alicui non; nec quando uno tempore competit, & alio tempore non competit sibi: sed quando praedicatum competit omni contento sub subjecto, & omni tempore. Unde differentia est inter dici de omni, de quo loquitur Aristot. in primo priorum, & inter dici de omni, de quo loquitur in primo posteriorum. Nam ad hoc, quod aliquod dicatur de omni in prioribus, non requiritur nisi quod per talem propositionem denotatur praedicatum praedicari de tali subjecto univer∣saliter; sive vere praedicetur de eo, sive non: unde, secundum veritatem loquendo, haec est de omni, Omnis homo est asinus, non obstante quod sit falsa; quia est universalis. Ad dici de omni, de quo loquitur Aristot. in primo posteriorum, requiritur, quod praedicatum vere competat sub∣jecto universaliter sumpto, & pro omni tempore.

CAP. VII. Ostendit quod propositio requisita ad syllogismum est per se vera.

NOn solum autem quaelibet propositio requisita ad demonstrationem est necessaria, sed etiam quaelibet est per se vera: ut autem scia∣tur quae propositio est per se vera, & quae non; videnda est mul∣tiplicitas & aequivocatio hujus termini perse.

Est autem sciendum, quod distinctio est secundum Boetium inter mo∣dos dicendi per se, & modos essendi per se, & modos causandi per se; aliquod enim est per se tripliciter. Primo modo esse per se dicitur, ita

quod per se, vel excludit omnem causam; & sic solus Deus est per se, hoc est, solus Deus non habet causam per quam sit: vel excludit causam materialem; & sic intelligentiae carentes materia sunt per se, hoc est, non habent materiam in qua earum forma consistat: vel excludit sub∣jectum; & sic substantia est per se, hoc est, substantia non habet sub∣jectum in quo subsistat. Et si quaeratur quare tot modis aliquod dicitur per se. Dicendum est, quod causa universalis non potest assignari nisi voluntarius usus loquentium.

Alius autem est modus causandi per se, quando scilicet aliquod est causa per se alicujus; sicut interfectio est causa per se quare ille interiit: & potest iste modus non tantum competere causae efficienti; sed etiam causae finali.

Praeter istos modos per se, sunt aliqui modi dicendi per se, quibus scilicet aliquod praedicatur per se de altero. Et sunt duo modi, quorum Unus est, quando praedicatum ponitur in definitione subjecti: Alius est quando subjectum ponitut in definitione praedicati. Circa istos autem modos est primo advertendum, quod iste terminus per se, secundum quod reperitur in propositione, dupliciter accipitur: scilicet, large & stricte. Large dicitur propositio per se, quando subjectum cadit in definitione praedicati, vel è converso; vel per se superius ad unum de∣finit reliquum, vel definitur per reliquum. Et illo modo haec est per se, Omnis homo est animal; & ista, Omnis homo est rationalis; & ista, Omnis homo est risibilis; & hujusmodi. Aliter accipitur per se stricte; & sic cum prioribus conditionibus, ad hoc quod propositio sit per se, re∣quiritur, quod ipsa sit simpliciter necessaria, ita quod nec potuit nec potest esse falsa. Et sic accepto per se, quamvis secundum opinionem Aristot. qui ponit quod generatio & corruptio rerum est perpetua, & quod multae propositiones categoricae de praesenti & de inesse sunt per se; ta∣men secundum veritatem, tales de terminis importantibus praecise res corruptibiles sive creatas non sunt per se; quia non sunt necessariae, sicut dictum est. Unde sic accepto per se, haec non est per se, Homo est animal; quia potest esse falsa, puta posito quod nullus homo sit. Verun∣tamen propositiones de possibili, & eis aequivalentes, compositae ex talibus terminis, sunt per se: Unde ista est per se, Omnis homo potest esse ani∣mal, sumpto subjecto pro eo quod potest esse.

Viso igitur quod, ad hoc quod propositio sit per se, requiritur, quod pro∣positio sit necessaria. Ulterius est sciendum, quod ad hoc, quod pro∣positio sit per se, strictissime sumpto illo termino per se, requiritur, quod sit praedicatio propria & directa; per quod excluduntur propositiones ubi inferiora praedicantur de suis superioribus particulariter sumptis, & subjecta de suis passionibus, & una passio de alia passione; propter hoc, quod tales propositiones quamvis sint necessariae, non tamen sunt per se, strictissime accipiendo per se. Cujusmodi sunt tales, Aliquod animal est homo, vel Aliquod animal potest esse homo, Omne risibile est homo,

Omne risibile potest esse homo, Omne risibile est susceptibile discipli∣nae, & hujusmodi; quamvis essent necessariae.

Ulterius est sciendum, quod aliquod potest cadere in definitione al∣terius vel in recto, vel in obliquo: & secundum hoc, potest praedi∣cari in recto vel in obliquo.

Istis visis dicendum est, quod sola illa propositio est per se, quae est necessaria, in qua praedicatum definit subjectum, vel aliquod per se superius ad subjectum; vel subjectum definit praedicatum, vel aliquod per se inferius ad praedicatum. Et hoc intendit Lincolniensis quando dicit, 'Dicitur per se alterum de altero, quando quidditas unius essentia|'liter, non per accidens, à quidditate alterius egreditur. Non enim intendit, quod praedicatum realiter egreditur à subjecto, vel è con∣verso, eo modo quo effectus realiter efficitur à sua causa, cum subje∣ctum & praedicatum sunt termini quorum neuter est causa alterius: sed egredi hic à quidditate alterius vocatur declarate seu importare, sive significare aliquod, quod significatur per reliquum. Est ergo breviter intentio Lincolniensis & Aristot. quod quando praedicatum per se defi∣nit subjectum vel per se superius ad subjectum, sive sicut definitio, sive sicut pars definitionis, vel è contra, tunc est propositio per se.

Et est primus modus quando praedicatum definit subjectum, vel per se superius ad subjectum; propter quod, si tales essent necessariae essent per se, Omnis homo est animal rationale, Omnis homo est animal, Omnis homo est rationalis, Omnis homo componitur ex corpore & anima; quia in omnibus istis praedicatum definit subjectum. Simili∣ter tales si essent necessariae essent per se, Omnis homo est corpus, Omnis Homo est substantia, Omnis homo componitur ex materia & forma, Omnis homo habet materiam; quia quamvis ista praedicata non definiant illud subjectum; tamen dicuntur per se superiora ad subjectum, & ideo essent per se.

Secundus autem modus est, quando subjectum, vel per se superius ad subjectum, definit praedicatum, vel per se inferius ad praedicatum. Un∣de ista est per se, si sit necessaria, Omnis homo est risibilis; quia in de∣finitione exprimente quid nominis, risibilis, ponitur homo. Simi∣liter haec est per se, si sit necessaria, Omnis homo est susceptibilis con∣trariorum; quia in definitione praedicati ponitur substantia vel corpus, quod est per se superius ad subjectum, quod subjectum est homo; quia homo definit hoc praedicatum, Esse susceptibile talium contrariorum, de∣monstratis aliquibus quae non possunt competere nisi homini, & illud est per se inferius ad hoc commune susceptibile contrariorum; & ideo haec est per se, Omnis homo est susceptibilis contrariorum. Ex prae∣dictis patet, quod omnes tales sunt per se: Omnis homo potest dealba∣ri: Omnis materia potest suscipere formam: Omnis creatura potest à Deo creari: Deus est creativus: Galor est calefactivus; & caeterae hujus∣modi.

Oportet autem scire, quod illa quae dicta sunt intelligenda sunt de propositionibus affirmativis. Nam aliquae negativae sunt per se, in qui∣bus tamen praedicatum non definit subjectum, nec è converso. Est autem sciendum, quod omnis negativa necessaria, in qua terminus subjectus & praedicatus sunt mere absoluti, & non relativi nec conno∣tativi, est per se. Unde haec est per se, Omnis homo non est asi∣nus; & similiter haec, Omnis homo non est albedo: quamvis secun∣dum opinionem Aristot. haec non sit per se, Omnis homo non est quanti∣tas. Similiter, quando aliqua talis negativa est per se, illud quod est per se, tanquam proprium quod praedicatur de uno illorum affirmative per se, praedicatur de reliquo negative. Unde si haec fit per se, Nullus homo est asinus; & haec sit per se & primo vera, Omnis homo est risibilis: haec erit per se, Nullus asinus est risibilis. Si autem ta∣le praedicatum praedicetur de uno illorum, non tanquam proprium sibi, non oportet quod de alio praedicetur negative, nec per se vere. Unde quamvis haec sit per se, Nullus homo est asinus; & quod haec sit per se, Omnis homo est susceptibilis contrariorum: non oportet quod haec sit per se, Omnis asinus non est susceptibilis contrariorum.

CAP. VIII. Quomodo principium & conclusio demonstrationis potest esse primo vera: & quid est propositio primo vera: & de erroribus qui contingunt in assignatione universalis.

SIout autem tam principiū, quam conclusio demonstrationis potest esse per se vera; ita tam principium, quam conclusio demonstrationis potest esse primo vera.

Est autem propositio primo vera, quando praedicatum nulli subje∣cto communiori illo subjecto, nec alicui subjecto non praedicabili de illo subjecto, prius competit quam illi subjecto. Et tale praedicatum respectu talis subjecti vocatur Universale; & illud subjectum vocatur primum subjectum illius praedicati, saltem si sit praedicabile secundo modo dicendi per se. Per primam particulam excluditur à primo sub∣jecto omne inferius; quia secundum Aristot. contingit tripliciter erra∣re in assignatione universalis.

Primo, si credatur praedicatum aliquod competere alicui primò; quia non est aliquid in actu praeter illud quod assignatur cui possit compe∣tere: sicut si passio Solis assignatur primo competere isti Soli, quia non est alius Sol ab isto. Secundo, si aliquod praedicatum ambiguum assig∣natur alicui determinato nomini, propter hoc, quod non est aliquod commune nomen omnibus illis de quibus praedicatur illud ambiguum praedicatum. Tertio, si non sit manifesta differentia inter genus &

speciem, & propter ipsius differentiae latentiam assignatur passio gene∣ris illi speciei primò. Istis modis primo peccatur attribuendo universa∣le alicujus communioris minus communi: per secundam particulam excluditur concretum alicujus abstracti cui primo competit. Unde si nihil esset calefactivum nisi calor, tunc hoc praedicatum calefactivum non competeret primò calido; quia haec non esset primo vera, Omne calidum est calefactivum, sed haec est primo vera, Omnis calor est calefactivus; quia haec non potest esse vera, Omne calidum est cale∣factivum, nisi haec esset vera, Omnis calor est calefactivus: sed è contra bene potest, & ita est prior, & per consequens calefactivum praedicaretur primò de calore.

Et si dicatur, quod quando praedicatur primò aliquod de aliquo, de nullo praedicatur nisi de quo praedicatur suum primum subjectū; sicut de nullo praedicatur esse risibile, nisi de quo praedicatur homo; sed esse cale∣factivum praedicatur de calido, de quo tamen non praedicatur calor, ergo calor non est primum subjectum calefactivi. Dicendum est, quod universale nunquam praedicatur de aliquo, nisi de quo praedicatur suum primum subjectum, vel contentum sui primi subjecti: unde de quo∣cunque praedicatur calefactivum, de eodem praedicatur calor vel cali∣dum, si calefactivum sit universale primo competens calori.

Ex praedictis patet, quae propositio affirmativa est primo vera; quia tales sunt primo verae, Omnis homo est animal, Omne corpus est substantia, Omnis calor est qualitas, si non sit genus medium inter calorem & qualitatem. Et tales, Omnis homo est risibilis, Omnis substantia intellectualis simplex est susceptibilis disciplinae; & hujusmodi.

Ex praedictis etiam potest patere, quod est primum subjectum alicujus passionis, & quod non est subjectum primum ejusdē. Oportet autem scire, quod sicut propositio affirmativa est primo vera; ita aliqua negativa est primo vera. Unde illa propositio negativa, in qua praedicatum non po∣test vere negari ab aliquo communiori quam sit subjectum, nec ali∣quod praedicatum communius potest vere negari universaliter ab illo subjecto, est primo vera, & vocatur propositio negativa immediata; hujusmodi autem est talis propositio, Nulli substantia corporea est in∣corporea. Et ideo secundum opinionem Aristot. haec non est primo vera nec immediata, Nulla substantia est quantitas; quia haec non est ve∣ra secundum principia sua: & si innumeretur, quod diceret talem esse immediatam; esset respondendum, quod hoc diceret secundum opinionem aliorum, vel gratia exempli.

CAP. IX. De proprietatibus convenientibus conclusioni quae non possunt competere praemissis.

DEclaratis quibusdam proprietatibus quae possunt competere omni∣bus propositionibus demonstrationis potissimae, videlicet tam praemissis quam conclusioni, dicendum est de proprietatibus seu conditionibus convenientibus conclusioni, quae non possunt competere omnibus praemissis demonstrationis potissimae.

Quarum una est, quod omnis conclusio demonstrationis est dubi∣tabilis, ita quod non est per se nota. Cum enim demonstratio est syl∣logismus faciens scire, & nihil facit scire aliquod praescitum; necesse est, si apprehendatur conclusio sine praemissis, quod illa conclusio potest ignorari; & per consequens de ea potest aliquis dubitare, cum non posset sciri esse falsa. Hoc enim vult Lincolniensis in primo poste∣riorum, unde dicit sic in diversis locis,

Non docemur neque adisci∣mus, nisi illud quod cum primo concipimus est nobis dubitatum, vel apparet falsum.

Dicendum est ergo, quod omnis conclusio demonstrationis est dubi∣tabilis propositio; quia quaelibet conclusio demonstrationis est quaestio: quaestio autem est dubitabilis propositio, secundum Boetium. Quamvis autem omnis conclusio demonstrationis sit dubitabilis propositio; non tamen oportet quod semper dubitetur quousque per demonstrationem certificetur, quia conclusio demonstrationis duabus viis cognosci po∣test. Aliqua enim cognosci potest per demonstrationem, quando ex notitia praemissarum devenitur in notitiam conclusionis. Alia autem non solum sic cognosci potest, sed cognosci potest per experientiam, illo modo quo Aristot. docet, primo metaphysicae, & secundo posterio∣rum, principia cognosci per experientiam. Sicut enim aliquis potest per experientiam cognoscere, quod omnis talis herba sanat; ita potest per experientiam cognoscere, quod Luna sit eclipsabilis. Oportet etiam scire, quod non solum omnis conclusio potest dubitari, sed etiam ali∣qua principia demonstrationis sunt dubitabilia, quamvis non omnia: unde omnia principia quae non nisi per experientiam cognosci possunt, dubitabilia sunt; quantumcunque sunt prima, ita quod ex aliis de∣monstrari non possunt.

CAP. X. Ostendit quomodo aliqua principia sciri possunt per experi∣entiam.

QUia dictum est, quod aliqua principia & aliquae conclusiones sciri possunt per experientiam, de illo modo deveniendi ad notitiam principii vel conclusionis est breviter discutiendum.

Unde sciendum, quod in sensu apprehendente aliquod sensibile po∣test virtus phantastica idem imaginari, & non solum phantastica, sed etiam intellectus potest idem apprehendere, quo apprehenso potest evi∣denter intellectus alias conclusiones contingentes cognoscere. Sicut ap∣prehenso calore per sensum potest intellectus eundem calorem cognoscere & scire quod ille est calidus, & quod ille etiam approximatus alteri calefacit illud aliud; & quod illud non esset calidum, nisi prius illud calidum approximaretur ei; & ita evidenter intellectus cognoscit hanc propositionem, Hoc calidum calefacit. Ista autem propositione nota, & scito, quod quando aliquod competit uni individuo, potest consimile competere alteri individuo, aceipit istam propositionem universalem, Omnis calor est calefactivus; cum non sit major ratio quare unus calor sit magis calefactivus quam alius: ista propositione sic nota, per experi∣entiam est notum unum universale, quia est propositio universalis; quae si aliter cognosci non potest quam sic per sensum, est principium artis & scientiae. Si autem possit cognosci illo modo, & praeter hoc possit cognosci sine sensu, per propositiones notas dispositas in modo & in figura, est conclusio scientiae & demonstrationis.

Est autem sciendum, quod aliquando talis propositio habet pro sub∣jecto speciem specialissimam; & aliquando habet pro subjecto aliquod communius illa. Quod autem habet pro subjecto speciem specialissi∣mam, potest evidenter cognosci per notitiam unius singularis: sicut evi∣denter scito, quod hic calor calefacit, posset cognosci evidenter, quod omnis calor est calefactivus: unde notitia evidens unius talis sin∣gularis contingentis, ut Hic calor calefacit, sufficit sine aliis singularibus ad habendum notitiam evidentem de universali. Si autem illa univer∣salis habeat pro subjecto aliquod communius specie specialissima, re∣quiritur semper vel frequenter, quod cujuslibet speciei contentae sub illo cognoscatur aliqua singularis; & ita ad cognoscendum talia requiruntur plura singularia.

Oportet etiam scire, quod ut frequenter ad cognoscendum universale requiruntur multa singularia, quamvis subjectum talis universalis sit spe∣cies specialissima: quia ut frequenter non potest evidenter aliqua sin∣gularis contingens cognosci, sine multis apprehensionibus singularium.

Unde non facile est scire, quod haec herba sanavit aliquem infirmum▪ & nec quod iste chirurgus sanavit talem infirmum; sic de multis aliis: quia non est facile capere experimentum, eo quod idem effectus specie potest esse à multis causis specie differentibus.

CAP. XI. Ostendit quomodo prima evidens notitia conclusionis accipi potest per propositiones dispositas in modo & figura.

SIcut autem conclusio debet esse dubitabilis; ita debet esse talis, quod ejus notitia prima evidens possit accipi per propositiones necessarias evidenter notas, & dispositas in modo & in figura. Hoc patet, quia demonstratio est syllogismus faciens scire, sed non potest facere scire praescitum, ergo conclusio quam debet facere scire non est necessario praescita; & potest sciri virtute demonstrationis, ergo prima ejus noti∣tia potest acquiri per praemissas demonstrationis.

Veruntamen aliquando praescitur conclusio sine ipsis praemissis, quod duplicitur potest contingere. Uno modo, quia quandoque est praecognita per experientiam; & quandoque per alias praemissas: non enim est in∣conveniens, quod eadem conclusio per diversa principia demonstretur. Et si quaeratur an notitia accepta per experientiam alicujus conclusionis, & notitia ejusdem accepta per demonstrationem, sint ejusdem speciei▪ & similiter notitia accepta per diversas praemissas, sit ejusdem speciei. Potest probabiliter dici, quod si talis notitia praecise sit notitia conclu∣sionis, & nihil aliud, non est inconveniens ponere, quod talis notitia sit ejusdem speciei specialissimae. Nulla enim hic apparet necessitas ponendi illas notitias specie distingui, nisi quia causantur à distinctis causis: sed hoc non obstat, quia non est impossibile effectus ejusdem speciei à causis specie distinctis causari.

CAP. XII. Ostendit quod non omnis passio demonstrari potest de suo subjecto.

EX praedictis patere potest, quod non quaelibet propositio in qua praedicatur passio de suo subjecto, potest esse conclusio demon∣strationis. Haec enim est talis, Omnis calor est calefactivus, si nihil sit calefactivum nisi calor; & tamen ex quo non potest evidenter cognosci, nisi per experientiam, manifestum est quod demonstrari non potest. Et si dicatur, quod illa potest sic demonstrari, Omne pro∣ductivum

caloris est calefactivum: Omnis calor est productivus caloris: ergo Calor est calefactivus; ibi per definitionem passionis concluditur passio de subjecto. Dicendum est, quod haec non est demonstratio, sed petitio principii: unde universaliter, quando pro medio accipitur defi∣nitio exprimens quid nominis, in tali illatione est petitio principii. Cujus ratio est, quia ante omnem demonstrationem, & ante omnem conclusionem debet praecognosci quid nominis, tam subjecti quam passionis; propter quod ante conclusionis illationem aequaliter est not•• passio de subjecto, & definitio exprimens quid nominis illius passionis; & ita minor erit & ignota, & aeque nota cum conclusione; propter quod in tali illatione erit petitio principii, & non demonstratio, ut patet. Est ergo sciendum, quod aliqua propositio in qua praedicatur passio de suo subjecto primo est demonstrabilis, & aliqua non.

Ad cujus evidentiam est notandum, quod aliqua passio praecise impor∣tat in recto idem quod subjectum, & in obliquo aliquam formam realiter sibi inhaerentem. Et alia passio praecise importat in recto illud idem quod importatur per subjectum, & in obliquo importat aliquam rem non sibi inhaerentem, nec essentialem, nec accidentalem. Alia autem passio importat idem in recto quod importat subjectum, & in obliquo importat partes illius, & etiam aliam rem non sibi inhaerentem. Alia autem passio importat idem in recto quod subjectum importat, & negative in obliquo importat partes subjecti.

Exemplum primi, ut calefactibile respectu sui subjecti primi; nam calefactibile nihil importat, nisi quod importatur per subjectum & calorē in obliquo; quod patet ex definitione exprimente quid nominis, quae est, Aliquid potens habere calorem. Exemplum secundi, creativum; nam creativum nihil importat, nisi Deum in recto & creaturam in ob∣liquo: sicut patet ex definitione exprimente quid nominis, quae est Ali∣quid potens creare aliquid. Exemplum tertii, Habens tres angulos ae∣quales duobus rectis; nam ista passio in recto significat triangulum, & in obliquo partes ejus, & etiam alios angulos qui sunt partes ejus. Ex∣emplum quarti, ut corruptibile respectu substantiae; nam corruptibile in recto & affirmative significat substantiam illam quae est corruptibilis, negative autem vel in obliquo significat partes ejus; quod patet ex definitione exprimente quid nominis, quae est Aliquid cujus partes pos∣sunt non esse, vel Cujus una pars potest ab alia separari.

De prima passione universaliter dico, quod nulla talis passio potest demonstrari de suo subjecto primo; quia fi talis passio ignoretur de suo subjecto primo, non potest sciri de eo nisi per experientiam tantum; patet inductive: & eodem modo dicendum est de passione secunda. Sed passio tertio modo dicta, & quarto, potest demonstrari de suo sub∣jecto; quia potest ignorari de suo subjecto primo, quamvis sciatur quid significatur per subjectum, & quid etiam significatur per passionem: postea autem cognito cujus & quales sunt suae partes, sine ulteriori ex∣perientia

de passione, potest eadem passio sciri de subjecto; & hoc per definitionem exprimentem illas partes, quae in obliquo vel negative im∣portantur per passionem. Et tales demonstrationes sunt Mathematicae, propter quod in eis parva vel nulla requiritur experientia, & demon∣strantur de eis semper vel frequenter per definitionem subjecti tanquam per medium. Et quia in paucis scientiis proprie habemus definitiones à priori nisi in Mathematicis, in quibus communiter passio demonstratur de suo subjecto proprio per definitionem subjecti tanquam per medium; ideo frequenter dicit Aristot. quod passio est demonstrabilis de sub∣jecto, & quod definitio est medium: non quod omnis passio demon∣strabilis sit de subjecto suo proprio, sed quod omnis passio est demon∣strabilis de aliquo subjecto, & in Mathematicis ut semper vel frequenter passio est demonstrabilis de suo subjecto primo. Nec intendit Aristot., quod in omni demonstratione medium sit definitio: sed intendit, quod in omni demonstratione in qua demonstratur passio de suo subjecto pri∣mo, medium est definitio, in aliis non oportet.

CAP. XIII. De proprietatibus principiorum demonstrationem ingredi∣entium.

POst praedicta, videndum de proprietatibus principiorum demonstra∣tionem ingredientium, quae non possunt esse conclusiones: talia enim principia oportet esse prima, sic scilicet quod per priora probari nec demonstrari possunt. Unde non ideo dicuntur principia esse prima, quia nulla sit propositio quocunque modo prior eis, hoc enim non est verum: nam secundum opinionem Aristot. aliqua est pro∣positio necessaria negativa prima; & tamen omni negativa est aliqua affirmativa prior, per quam tamen affirmativam demonstrari non potest, cum non sit processus in infinitum in demonstrationibus, & propositio negativa sive praemissa negativa demonstrari non potest. Ista enim pro∣positio affirmativa, Omne calidum est calefactivum, sive Omne habens calorem est calefactivum, habet aliam propositionem priorem ea, istam scilicet, Omnis calor est calefactivus; quia tamen ista demonstrari non potest, ideo dicitur prima. Similiter omni propositione de terminis specialibus priores sunt animi conceptiones de terminis communibus: sicut omni tali propositione, Omne calidum est calefactivum, prior est ista, Quodlibet est vel non est: per istam tamen propositionem de∣monstrari non potest, ergo est aliqua propositio prima, & aliquo modo est alia prior illa.

Oportet autem scire, quod quamvis principia demonstrationis sint prima, sic quod non sunt demonstrabilia; tamen aliqua propositio no••

necessaria, quae non est principium demonstrationis alicujus, potest esse prima. Unde sicut est ordo inter propositiones necessarias, & aliqua est prima vel prior, & alia posterior: ita est ordo inter propositiones con∣tingentes, quod aliqua est prior vel prima, & alia posterior. Sicut ista, Socrates est, est prior ista, Socrates est homo; quia sequitur tanquam à priori, Socrates est, & Socrates non est non homo, ergo Socrates est homo: & ita est de aliis.

CAP. XIV. Ostendit principia esse immediata, & indemonstrabilia.

EX hoc autem, quod principia dicuntur esse prima, sequitur quod dicuntur esse immediata, & indemonstrabilia. Propositio enim immediata est illa, qua non est altera prior per quam possit demon∣strari. Oportet autem scire, quod quamvis omnia principia quae sunt prima sunt immediata, & è converso; ita quod isti termini, principia, prima, & immediata, sunt convertibiles: tamen isti termini diversas possunt habere definitiones exprimentes quid nominis, propter quod non sunt termini synonymi, & ideo sine negatione possunt poni à parte ejusdem extremi; & quia omne primum est prius alio, ex hoc quod principia sunt prima, sequitur quod sunt priora conclusione.

Est autem advertendum, quod aliter capitur prioritas in rebus extra animam quae non sunt signa, & in terminis incomplexis, & in proposi∣tionibus. Nam inter res dicitur una prior alia, vel quia praecedit eam tempore; vel quia potest esse sine ea, & non è converso; vel quia est perfectior ea. Inter terminos autem incomplexos dicitur unus prior alio, quia est communior eo; vel quia respectu esse existentiae ab uno ad alium est bona consequentia, & non è converso. Inter autem pro∣positiones dicitur una prior alia, vel quia una est magis explicativa ejus∣dem rei, vel plurium rerum, quam alia; vel quia una est ex terminis communioribus quam alia; vel quia una consequentiâ naturali infert aliam, & non è converso. Sicut ista, Omnis triangulus habet tres, &c. est prior ista, Omnis Isosceles habet tres, &c. tum quia prima habet terminum communiorem; tum quia prima consequentiâ naturali infert secundam, & non è converso. Similiter ista, Omnis res composita ex materia & forma est corruptibilis, est prior ista, Omne corpus est cor∣ruptibile; quia prima explicat res quas non explicat secunda, & non è converso; sicut definitio explicat plures res quam definitum.

Ista autem prioritas non habet locum in illis propositionibus, quarum una accipit definitum, & alia definitionem exprimentem quid nom ••••s tantum: & hoc, quia significatum vocabuli non potest sciri sine defi∣nitione exprimente quid nominis, si habet quid nominis. Potest autem

significatum vocabuli haberi sine definitione exprimente quid rei, quam▪ vis habeat definitionem exprimentem quid rei. Et ideo illa prioritas in propositionibus, quarum una accipit definitum, & alia definitionem ex∣primentem quid rei, non habet locum: propter quod arguendo à de∣finitione exprimente quid nominis ad definitum, est petitio principii; non autem definitione exprimente quid rei ad definitum.

CAP. XV. Ostendit principia esse causas conclusionum.

NOn solum autem principia sunt priora conclusionibus, sed etiam sunt causae conclusionum; quod multipliciter potest intelligi.

Uno modo, quod notitia principiorum efficiat notitiam con∣clusionis; quod est verum de notitia quorumcunque principiorum re∣spectu conclusionis, in habentibus demonstrationem facientem scire; quia semper notitia principiorum vel praemissarum in tali facit notitiam conclusionum. Alio modo potest intelligi, quod ideo principia dicuntur causae conclusionis, quia principia exprimunt causam propter quam sic est à parte rei, sicut denotatur per conclusionem. Verbi gratia, istae propositiones, Quando terra interponitur diametraliter inter Lunam & Solem, Luna eclipsatur, Quando Luna est in tali situ, tunc Terra diametraliter interponitur inter Lunam & Solem; exprimunt causam quare Luna eclipsatur; & ideo istae praemissae dicuntur causae illius conclusionis. Aliter potest dici, quod praemissae sunt causae conclusionis, quia conclusio componitur praecise ex terminis positis in praemissis; non sic autem principia praecise componuntur ex terminis positis in con∣clusione. Propter quod dicit aliquando Aristot. quod praemissae sunt causa materialis conclusionis, & non è converso. Aliter potest dici principium causa conclusionis, quia consequentiâ naturali infert con∣clusionem, & non è converso.

Oportet autem scire, quod quamvis principia sint causae conclusionis, primo modo intelligendo, tamen potest contingere è converso, quod conclusio sit causa principii: quia potest contingere, quod aliquis ex notitia conclusionis deveniat in notitiam principii, sicut inferius osten∣detur.

CAP. XVI. Ostendit omnes praemissas demonstrationis esse notiores con∣clusione.

COmmune autem est omnibus praemissis cujuscunque demonstra∣tionis, sive illae praemissae sint principia tantum, sive etiam sint conclusiones, quod praemissae sunt notiores conclusione. Patet ex definitione demonstrationis, quia ex quo omnis demonstratio est syl∣logismus faciens scire, & nihil ignotius potest facere scire notius, nec aeque ignotum facit scire aeque notum, necesse est quod praemissae sint notiores conclusione. Non autem solum praemissae sunt notiores conclu∣sione; sed etiam quaelibet praemissarum potest cognosci ante conclusio∣nem. Potest enim ista major, Omnis triangulus habet tres, &c. cognosci, hac conclusione ignota, Ille triangulus habet tres angulos, propter igno∣rantiam istius minoris, Iste triangulus est triangulus. Similiter potest ista sciri, Iste triangulus est triangulus, hac ignota, Iste triangulus habet tres angulos, &c. si ignoratur ista major, Omnis triangulus habet tres, &c. Sed si▪ nota illa majore, Omnis triangulus habet tres, &c. sumatur sub illâ minor, Iste triangulus est triangulus, simul cognosce∣tur ista conclusio, Iste triangulus habet tres angulos, &c. Et ita semper vel frequenter major praecognoscitur conclusione; sed scita majore, & scita minore, simul cognoscitur conclusio; propter quod ante demon∣strationem conclusio scitur in universali, & ignoratur in particulari: hoc est, ante demonstrationem scitur una universalis sub qua continetur con∣clusio, & ignoratur conclusio; ita quod non est nota cognitione propria sibi, sed est nota una communi cognitione sibi & omnibus aliis sibi similibus; & talis notitia generalis sufficit ad hoc, quod investigans sciat illud esse quod quaerit, si occurrat ••i.

CAP. XVII. Est de multiplici differentia demonstrationum.

POstquam tractatum est breviter de terminis, & propositionibus ad demonstrationem pertinentibus, restat dicere de demonstratione.

Et est primo sciendum, quod cum demonstratio est syllogismus faciens scire, (accipiendo scire pro notitia evidenti, & certa sive neces∣saria quae sequitur ex propositionibus necessariis,) & talis syllogismus sit multiplex, necesse est quod multiplex sit demonstratio; propter quod oportet scire, quod Quaedam est demonstratio cujus praemissae sunt sim∣pliciter

priores conclusione; & talis demonstratio vocatur demonstratio à priori sive propter quid. Alia est demonstratio cujus praemissae non sunt simpliciter priores conclusione, sunt tamen notiores sic syllogi∣zanti, per quas devenit sic syllogizans in notitiam conclusionis; & talis demonstratio vocatur demonstratio quia, sive à posteriori. Verbi gratia, si aliquis nesciens Lunam nunc eclipsari, sciens tamen con••ursus & motus Planetarum, consideret istas praemissas, Quando Luna est in tali situ, tunc Luna eclipsatur, Sed Luna est nunc in tali situ, & ex illis propositionibus deveniat nunc in notitiam istius conclusionis, Luna nunc eclipsatur, talis habet notitiam sive demonstrationem à priori, & propter quid; quia praemissae exprimunt causam propter quam sic est à parte rei, sicut significatur esse per conclusionem. Si autem sit alius è converso videns Lunam eclipsari, & nesciens Terram interponi, & arguat sic, Quando Luna eclipsatur Terra interponitur inter Solem & Lunam, Luna nunc eclipsatur, ergo, &c. talis facit demonstrationem à posteriori, & scit▪ quod Terra interponitur, & tamen nescit quare interponitur; & ita scit quod ita est, sed nescit causam propter quam ita est; quia tamen per propositiones sibi notas acquirit notitiam ignoti necessarii, ideo habet demonstrationem. Est tamen sciendum, quod praedicti syllogismi tantum adducti sunt gratia exempli, non quod ita sit, sed ut sentiant qui addiscant.

Ex praedictis sequitur, quod possibile est duos formare eundem syllo∣gismum, & tamen unus demonstrabit, & alius non demonstrabit; sicut ••nus ex praemissis acquiret notitiam conclusionis, et alius ex eisdem prae∣missis non acquiret notitiam conclusionis; propter quod idem syllo∣gismus est uni demonstratio, et alteri non, sicut praemissae in uno faciunt notitiam conclusionis, et non in alio: et ideo scire non ponitur in defi∣nitione demonstrationis tantum sicut importans causam finalem demon∣strationis; sed ponitur in definitione demonstrationis tanquam pars definitionis, exprimens illud quod significatur per demonstrationem in obliquo. Unde hoc nomen demonstratio non tantum talem syllogismum significat, sed etiam ipsam scientiam conclusionis natam causari à notitia principiorum; et quia ita est, ista definitio Syllogismus faciens scire, potest esse medium notificandi caeteras definitiones de demonstratione, quae quidem definitiones significant aliquid, quod nec in recto nec in obliquo significat hoc nomen demonstratio. Sicut si haec oratio, potens s••••ndere dura, sit definitio exprimens quid nominis Serrae, ista oratio potest esse medium notificandi quod serra debet esse acuta et ferrea; et sic de alii••. Et sic loquuntur multi, quando dicunt, quod definitio sumpta à causa finali est medium demonstrandi definitionem, sumptam à causa materia•• de definito: et hoc non est verum, quando definitio sumpta à causa finali est definitio exprimens quid nominis; sed tamen talis pro∣ssus non erit proprie demonstratio, sed erit notificatio quaedam.

CAP. XVIII. Ostendit definitionem quid nominis non posse esse medium demonstrationis.

SEd isti repugnare videtur, quod dictum est prius, quod scilicet defini∣tio exprimens quid nominis non potest esse medium demonstran∣di, eo quod in tali illatione est petitio principii. Non videtur etiam veritatem habere, quod demonstratio significat scientiam natam acquiri per praemissas demonstrationis; quia si sic esset, demonstratio non esset per se inferius ad syllogismum: nunquam enim significatur aliquid per se inferius in recto nec in obliquo, nisi idem illud eodem modo significatur per superius per se. In hoc enim differt inferius per se, ab inferiori per accidens. Cum ergo syllogismus nec in recto, nec in obliquo significat scientiam, nec demonstratio significabit scientiā; & per consequens illa oratio, syllogismus faciens scire, non erit de∣finitio exprimens quid nominis demonstrationis. Sed istis non obstan∣tibus dicendum est, sicut prius, quod haec oratio est medium notifi∣candi alias definitiones de demonstratione; & quod haec est oratio ex∣primens quid nominis demonstrationis.

Unde sciendum est, quod quamvis haec oratio, syllogismus faciens scire, non possit esse medium demonstrandi aliam definitionem de hoc nomine demonstratio, eo quod significatum vocabuli est praesupponendū demonstrationi, & ita una praemissarum non est magis nota quam con∣clusio: tamen illa oratio est medium notificandi, quod illud quod est demonstratio est tale, quale denotatur esse per definitionem aliam, & est medium demonstrandi illam aliam definitionem de nomine, quod praecise significat illos syllogismos qui sunt demonstrationes, non conno∣tando scentiam; & quia tale nomen non habemus, sed frequenter uti∣mur hoc nomine demonstratio, ac si praecise significet syllogismos illos qui sunt demonstrationes, non connotando aliquid aliud; ideo dicit Lincolniensis, quod definitio materialis demonstrationis demonstratur de demonstratione per definitionem sumptam à causa finali tanquam per medium.

Propter secundam autem objectionem dico, quod hoc nomen de∣monstratio aequivoce accipitur. Nam aliquindo accipitur ut sit nomen connotativum, & non praecise absolutum, & sic demonstratio non est per se inferius ad syllogismum; & hoc, quia significat aliquid in obliquo, quod non significatur in recto nec in obliquo per syllogismum. Sed non est inconveniens hoc nomen aequivoce accipi, cum fere omnia nomina in diversis locis accipiuntur aequivoce. Dico ergo, quod haec est definitio exprimens quid nominis demonstrationis, syllogis∣mus

faciens scire: propter quod, quamvis aliquis arguat ex principiis ad conclusionem, non oportet quod demonstret; quia non acquirit sci∣entiam conclusionis per praemissas. Et sic unus ex eisdem praemissis evidenter notis acquirit scientiam conclusionis; & alius tantum appre∣hendit praemissas & conclusionem, sed per praemissas non devenit in notitiam conclusionis: & sic unus demonstrat & alius non; & ita idem syllogismus est uni demonstratio, & alteri non est demonstratio.

CAP. XIX. Ponit differentias inter demonstrationem propter quid, & demonstrationem quia.

OStenso quod alia est demonstratio quia, & alia propter quid, videndum est quomodo differunt illae demonstrationes in genera∣li, & quomodo differunt scientia propter quid, & scientia quia.

Pro quo sciendum est, quod illa vocatur demonstratio propter quid, quae est ex propositionibus necessariis prioribus, qua habita cessat omnis quaestio circa conclusionem. Sicut si scitur, quod Luna eclipsatur, per hoc quod terra interponitur inter Solem & Lunam, cessat omnis quaestio de illa conclusione, Luna eclipsatur. Nec enim quaeretur utrum Luna eclipsatur, nec quare Luna eclipsatur; forte tamen non oportet quod cesset omnis quaestio circa quamlibet praemissarum. De∣monstratio autem quia, est illa quae non ex prioribus, vel qua habita non cessat omnis quaestio circa conclusionem.

Exemplum primi, quia si demonstretur, quod terra interponitur inter Solem & Lunam, per hoc, quod Luna eclipsatur, praemissae non sunt priores conclusione, sed posteriores. Exemplum secundi est, si arguitur sic, Nullum non animal respirat, Planta est non animal, ergo Planta non respirat, ille syllogismus ex prioribus est, adhuc ta∣men contingit quaerere quare planta non respirat; & propter hoc iste syllogismus non est demonstratio propter quid, sed quia: & hoc, quia per talem syllogismum sufficienter scitur quod Planta non respirat, sed non sufficienter scitur quare non respirat.

CAP. XX. Ostendit quomodo in eadem scientia differt demonstratio quia est à demonstratione propter quid.

ISta demonstratio sive scientia quia, secundum Aristot. duobus modis specialiter differt à demonstratione propter quid. Uno modo in eadem scientia, Alio modo in diversis scientiis.

Propter quod est primo sciendum, quod hoc nomen scientia dupliciter accipitur ad praesens. Uno modo significat collectionem multorum habi∣tuum principiorum & conclusionum, ordinem determinatum haben∣tium; & sic accipit hic Philosophus scientiam. Aliter accipitur pro aliquo habitu uno & non pro aliqua collectione plurium habituum; & sic Philosophus loquitur in diversis locis de scientia. Accipiendo igi∣tur scientiam primo modo, uno modo differt demonstratio quia à de∣monstratione propter quid, in eadem scientia; sicut scientia quia, à scientia propter quid: & hoc dupliciter, secundum quod tactum est in praecedenti capitulo. Uno modo quia demonstratio quia, licet fit per prius, non tamen per causam immediatam, hoc est, non est per medium convertibile: Aliquando autem demonstratio quia, est per posterius, ita quod in praemissis non accipitur aliquid importans causam quare sic est sicut denotatur per conclusionem, sed magis è converso. Verbi gra∣tia, causa quare planetae non scintillant est, quia prope sunt; tunc si arguitur sic, Planetae sunt prope, ergo non scintillant, est demon∣stratio propter quid: si arguitur è converso, est demonstratio quia. Et ita universaliter, quando propositio prior scitur evidenter per hoc, quod praemissae posteriores sciuntur evidenter, est demonstratio quia; imo etiam sufficit quod una praemissarum sit posterior conclusione. Si∣militer quando demonstratur effectus non per causam immediatam, sed per remotam tantum, est demonstratio quia. Sed sciendum est, quod talis demonstratio semper est negativa, & in secunda figura, ita quod affimative non contingit demonstrate; & vocatur hic causa remota non aliqua res quae est causa causae, vel causa plurium: sed vocatur hic causa, negatio alicujus ex qua sequitur negatio alterius; & non è conver∣so. Sicut sequitur, Hoc non est animal, ergo Non respirat, sed è con∣verso non sequitur; & tale medium non potest esse medium nisi in se∣cunda figura. Et eodem modo, sicut potest negative syllogizari in secunda figura, per talem causam non convertibilem cum effectu: ita potest syllogizari negative in secunda figura, per effectum non conver∣tibilem; & utraque est demonstratio quia, & non propter quid

Oportet autem scire, quod sicut in eadem scientia unus demonstrat effectum per causam, & habet demonstrationem propter quid; &

alius è converso, demonstrat eandem causam per eundem effectum, & habet demonstrationem quia: ita idem potest primo demonstrare eundem per effectum, & postea per causam, eo quod non est inconveniens, quod idem sit effectus unius, & causa alterius. Tamen pro modo lo∣quendi, oportet scire, quod nullus demonstrat causam per effectum, vel è converso, ita quod causa extra vel effectus intrant demonstrationē, cum demonstratio non componatur nisi ex conceptibus seu intention ibus animae, vel vocibus, vel scriptis: sed ideo dicimus causam demonstrari per effectum, vel è converso; quia quando{que} praemissae exprimunt causam quare sic est sicut denotatur per conclusionem, & quandoque è con∣verso. Unde pro protervis oportet prompte scire aequivocationem hu∣jus nominis, causa, de qua breviter tractatum est prius, & ampli∣us dicetur inferius.

CAP. XXI. Ostendit idem in diversis scientiis.

ALio modo differt demonstratio quia, à demonstratione propter quid, sicut scientia quia, differt à scientia propter quid; per hoc, quod scientia quia habetur in una scientia, & scientia propter quid habetur per aliam, quae se habent ad invicem, sicut sci∣entia subalternans, & scientia subalternata.

Ad cujus evidentiam est sciendum, quod non ideo dicuntur aliquae scientiae subalternans & subalternata, quia eandem conclusionem scit una scientia quia est, & alia eandem scit propter quid; nunquam enim nisi forte per accidens eadem conclusio est scita in scientia subalternante, & subalternata; non plus quam eadem conclusio est scita in diversis sci∣entiis: & ideo sicut eadem conclusio potest esse scita in scientiis diversis distinctis demonstrationibus, ita eadem conclusio potest sciri in scientia subalternante & subalternata, licet hoc non sit, quia una estsubalternans, & alia subalternata. Non ergo propter hoc dicitur una scientia subalter∣nans, & alia subalternata, quia una scit unam conclusionem quia, & alia propter quid: sed ideo dicitur scientia subalternans, & alia subal∣ternata, quia scientia subalternata cognoscit conclusionem; scientia subalternans scit principium universale conclusionis illius. Unde uni∣versaliter, quando per aliquam scientiam evidenter cognoscitur aliqua conclusio, & non principium; & per aliam scientiam evidenter scitur principium, & non conclusio, tunc est una subalternans, & alia sub∣alternata: sicut Nauta multas conclusiones scit, & nescit principia: & è converso, Astrologus scit principia & nescit conclusiones; quia ad eum non pertinent.

Et si quaeratur quomodo unum est principium, & reliquum con∣clusio,

ex quo idem non potest cognoscere utrumque, cum omnis con∣clusio possit per sua principia demonstrari. Dicendum est, quod talis conclusio potest per tale principium demonstrari, sed non per illum solum qui habet scientiam subalternantem, nec per illum qui habet so∣lum scientiam subalternatam, sed per illum qui habet utram{que} scientiam. Oportet autem scire, quod cum scientia subalternans & scientia subal∣ternata sint quaedam collectio multorum habituum habentium ordinem determinatum, non est impossibile, quin aliqua scientia secundum unam partem subalternetur uni scientiae, & non secundum aliam partem; sicut Perspectiva secundum aliquam sui partem subalternatur Geometriae & non secundum omnem partem. Similiter possible est, quod una scientia secundum eandem partem subalternetur diversis scientiis; quan∣do scilicet una scientia scit unum principium respectu unius conclusionis, & alia scientia scit aliud respectu ejusdem conclusionis.

Est autem advertendum, quod semper vel frequenter principium cog∣nitum in scientia subalternante est ex terminis universalioribus, & si ex illo debeat quis demonstrare conclusionem scitam in scientia subalter∣nata, si velit propriissimam demonstrationem facere, non accipiat illud principium in sua communitate, sed addet alicui termino alium ter∣minum, ut compositum ex istis duobus sit minus quam prius: & hoc est, quod vult Aristot. & Lincolniensis, quod talia principia debent appro∣priari, quando ex eis demonstratur talis conclusio.

Sciendum est etiam, quod una pars unius scientiae potest subalternari uni scientiae, & altera alteri scientiae; sicut una pars Scientiae Naturalis potest subalternari Geometriae, & altera Arithmeticae. Veruntamen una scientia talis non dicitur subalternata respectu alterius, propter unam conclusionem vel paucas, nisi tota scientia vel pro majore parte sit sibi subalternata: propter quod una & eadem scientia non est subalternans & subalternata respectu ejusdem; quamvis non sit impossibile quod una pars unius naturalis scientiae sit subalternans secundum aliquam partem alterius scientiae naturalis, & alia pars ejusdem scientiae totalis sit sub∣alternata alteri parti alterius scientiae totalis.

Et est sciendum quod hoc nomen, scientia subalternans, similiter hoc nomen, scientia subalternata, dupliciter accipitur, scilicet large & stricte.

Large potest dici scientia subalternans, vel secundum se vel secundum aliquam partem sui, quandocunque aliqua scientia totalis cognoscit prin∣cipium universale alicujus conclusionis vel proprium, & alia scientia totalis cognoscit conclusionem; ita tamen quod illae scientiae non con∣stituunt unam totalem scientiam, per quod excluduntur scientiae de per se inferiori & per se superiori. Et sic locutus sum prius de scientia sub∣alternante & subalternata: & sic vult Philosophus quod Medicina quan∣tum ad aliquam sui partem subalternatur Geometriae; quia Medicina cognoscit hanc conclusionem, Vulnera circularia tardius sanantur quam

oblonga; & Geometria cognoscit principium universale illius conclusio∣nis, scilicet, quod Circulus est figura cujus latera secundum omnem di∣mensionem maxime distant. Et isto modo non est inconveniens, quod Logica & Metaphysica secundum aliquas partes subalternant sibi aliquas partes scientiarum particularium. Scientia subalternans Stricte accipitur, quando principium scitur per unam scientiam & conclusio per aliam, & simul cum hoc, subjectum unius est per accidens inferius ad subjectum alterius, & aliquod subjectum unius importat partem significatam per subjectum alterius: & sic accipit Philosophus & Lincolniensis scientiam subalternantem, & scientiam subalternatam; & sic sorte Logica nul∣lam aliam scientiam sibi subalternat, nec forte etiam Metaphysica.

CAP. XXII. Ostendit ad quam scientiam pertinent conclusiones consti∣tutae ex primis intentionibus & secundis.

JUxta praedicta poterit aliqualiter apparere, quid dicendum est de conclusionibus, tam primas intentiones quam secundas habentibus pro terminis, ad quam scientiam debeant pertinere; cujusmodi sunt tales, Animal est genus, Homo est species, Rationale est differentia ho∣minis, Album est accidens corporis; & hujusmodi. Videtur enim quod tales ad Logicam non pertinent, cum tales sciri non possunt, nisi per∣fecte sciatur natura significari per subjectum. Impossibile enim est, quod sciatur ista propositio, Rationale est differentia hominis, nisi scia∣tur quod anima intellectiva est pars hominis; & per consequens nisi sciatur quod homo componitur ex anima intellectiva & corpore. Si∣militer impossibile est, quod ista sciatur, Sensibile est differentia essen∣tialis hominis, nisi sciatur quod sensibilitas est pars essentialis hominis; & sic de aliis: & per consequens tales perfecte sciri non possunt, nisi sciatur perfecte natura hominis; & sic de consimilibus. Sequeretur etiam, quod si tales propositiones per se ad Logicam pertinerent, quod Logicus non possit perfecte scire Logicam, nisi cognosceret naturam omnium rerum; imo etiam nisi cognosceret omnes conclusiones, & omnia principia omnium scientiarum: quia impossibile est aliquam conclusionem, vel aliquod principium in aliqua scientia reperiri, quin ex il a d••pendeat notitia alicujus propositionis compositae ex illa in∣tentione prima, & illa intentione secunda.

Propterea dicendum est, quod de talibus propositionibus non se habet Logicus intromittere, nisi forte gratia exempli. Potest enim Logicus de talibus bene exemplificare in tradendo notitiam Logicae, sed non pertinet ad Logicum scire eas. Sicut autem non per se pertinent ad Logicam, ita non pertinent per se ad aliam Scientiam particularem;

quia aliter scientiae particulares non solum dependerent à Logica, sicut ab instrumento usitato tantum in aliis scientiis particularibus; sed etiam aliae scientiae particulares dependerent tanquam ex principiis ex pro∣positionibus demonstratis in Logica; quod negat Commentator se∣ptimo Metaphysitae, & primo posteriorum.

Ideo dicendum est, quod tales propositiones vel pertinent ad Meta∣physicum; sub cujus consideratione cadunt tam primae intentiones quam secundae, & quae dicitur Logica, secundum quod Logica est modus sci∣endi. Etiam accipiendo propositiones consideratas in Logica, vel tales pertinent ad aliquam scientiam specialem, ita quod aliquae per∣tinent ad unam scientiam specialem, & alia ad aliam, quae quodam∣modo subalternantur tam Logicae quam aliis scientiis particularibus; quae tamen scientiae in distinctis tractatibus non sunt traditae à Philo∣sophis, sed sine omni difficultate, nota Logica, & notis aliis scientiis, tales propositiones sunt notae. Scita enim Logicâ & cognita perfecte natura hominis, statim sine difficultate, supposita vocabulorum notitia, scitur an rationale sit differentia hominis, vel non: & sic de omnibus propositionibus consimilibus, propter quod non est multum necesse de talibus fieri distinctos tractatus.

CAP. XXIII. Est de scientia propter quid, & demonstratione propter quid, & de diversis generibus quaestionum.

POst scientiam & demonstrationem quia, sequitur videre de scientia & demonstratione propter quid. Ad cujus notitiam habendam oportet Primo scire, quod omne demonstrabile est dubitabile, & per consequens quaesibile: & non è converso, omne dubitabile est de∣monstrabile; nec per consequens, omne cuaesibile est demonstrabile. Ut autem sciatur quid est demonstrabile demonstratione propter quid, & quid non, oportet primo scire, quot sunt dubitabilia & quaesibilia ad demonstrationem pertinentia.

Et est sciendum, secundum Aristot., quod quatuor sunt genera quae∣sibilium; sicut quatuor genera vere scitorum, hoc est evidenter cogni∣torum.

Omnis enim demonstrator, si dubitat aliquid quod debet scire, aut dubitat de aliqua propositione in qua praedicatum importat aliam rem, vel eandem rem alio modo ab illo quod importatur per subjectum: sicut potest dubitare de tali propositione, Luna est eclipsabilis, & tunc potest tripliciter quaerere circa talem propositionem. Primo enim potest quae∣rere an talis propositio sit vera. Secundo potest quaerere, supposito quod sit ••••rtum apud eum quod est propositio vera, Quod est medium per

quod potest fieri notum, quod propositio illa est vera. Et istos duos modos quaerendi comprehendit Aristot. sub quaestione, quia est, ita quod haec conjunctio, quia, non est ibi nota quaerendi, ita quod per hanc conjunctionem quia fiat quaestio; sed magis est nota terminandi & respondendi. Scito autem quod haec propositio est vera, sicut scito quod Luna eclipsatur, & scito quod est aliquod medium per quod certificari potest quod Luna eclipsatur, & scito quod est illud medium, utpote scito quod est aliquis effectus vel aliquid aliud per quod certificari potest quod Luna eclipsatur, contingit ulterius quaerere quare & propter quid Luna eclipsatur. Unde potest aliquis scire evidenter quod Luna eclipsatur, & per consequens habet aliquod medium per quod scitur quod Luna eclipsatur; tamen potest ignorare causam quare Luna eclipsa∣tur, & ita potest quaerere propter quid Luna eclipsatur: & tunc est alia quaestio scilicet propter quid; & tunc quaeritur propriissimum me∣dium per quod potest sciri quod Luna eclipsatur, & ista est alia quaestio scilicet propter quid. E••••stae sunt duae quaestiones ponentes in numerum; quia videlicet quaerunt de rebus diversis, quia subjectum & praedicatum important diversas res, vel saltem eandem rem alio modo.

Aliter potest demonstrator dubitare de aliquo An sit, utpote dubitat, an Deus sit vel esse possit; & tunc quaerit an sit medium deveniendi in notitiam hujus, & quod est medium deveniendi in notitiam hujus. Hoc autem scito, quaerit ulterius quid est, sicut scito quod Deus est, quaerit ulterius quid est Deus; & tunc quaeritur medium propriissimum per quod sciri potest quod res est. Et istae duae quaestiones non ponunt in numerum; quia subjectum & praedicatum non significant res distinctas distinctis modis.

Ex praedictis patet, quod omnis quaestio vel quaerit, Si est medium deveniendi in notitiam prius quaesiti, sicut quaestio quia, & quaestio si est: vel quaerit Quid est illud medium; sicut quaestio quid est, & quaestio propter quid est. Ex quo patet, quod omnis quaestio est quodammodo quaestio medii. Sed sciendum est, quod medium non accipitur hic pro medio syllogistico, sicut dicit Lincolniensis; sed vocatur hic medium, omne illud per quod decurrit ratio in notitiam prius ignoti: & ita ex∣perientia potest hic vocari medium, quia quandoque aliquis per experi∣entiam cognoscit illud quod prius ignoravit.

Oportet etiam scire, quod quandoque omnes istae quatuor quaestiones exiguntur ad aliquam conclusionem, vel terminos illius conclusionis de∣monstrabilis, de quibus non est necesse praecognoscere quia est; & in illo casu verum est quod dicit Li••colae••. scilicet quod quaerentes duo, scilicet si est, & quia est, non quaerimus aliud quam illud per quod fit discursus inferens, scilicet medium syllogisticum ordinatum in esse de∣bito ad extrema. In isto enim casu omnes quaestiones quaerunt medium syllogisticum per quod demonstrari potest conclusio. Verbi gratia, si haec conclusio sit demonstrabilis, Luna eclipsatur, & de Luna non potest

esse quaestio, cum debeat praecognosci quia est, non potest fieri quaestio, nisi Utrum Luna eclipsatur, vel Si est eclipsis, vel Quid est eclipsis; & omnes istae quaestiones quaerunt aliquo modo medium, per quod demon∣strari potest quod Luna eclipsatur. In illo casu quaestio quid est, & propter quid idem sunt; & similiter medium & causa idem sunt: hoc est, definitio passionis explicat causam propter quam respondetur ad quae∣stionem factam per propter quid, & ita tunc medium & causa idem sunt, hoc est, medium syllogisticum explicat causam propter quam ita est sicut denotatur per conclusionem.

Verbi gratia, sit haec conclusio demonstrabilis, Luna eclipsatur, isti conclusioni & demonstrationi per quam demonstrari debet praesuppo∣nendum est, quia est, & quid est de Luna; & de Eclipsi praesuppo∣nendum est, quid est quod dicitur per nomen. Unde praesupponitur ista definitio exprimens quid nominis; Eclipsis est carentia luminis in aliquo receptivo, ex interpositione corporis impedientis corpus lumi∣nosum causare Iumen in corpore susceptivo luminis. Omnibus istis praesuppositis potest demonstrator dubitare an Eclipsis sit in rerum na∣tura, vel esse possit, hoc est, an carentia luminis in aliquo receptivo, &c. sit vel esse possit; & certificato quod sit per experientiam, quia videmus defectum luminis in aliquo, ex hoc quod lignum vel paries interponitur inter candelam & aliquod illuminabile. Hoc autem facto vel noto, per aliam viam potest dubitare quid est carentia luminis, quod non est aliud quam dubitare cujusmodi est illud corpus quod impedit influentiam lu∣cis; & notificato quod est corpus opacum vel aliquid tale, potest ulterius quaeri, utrum Luna sit eclipsabilis, & ostenso per experientiam vel per aliam viam quod sic, & ita dato aliquo medio per quod evidenter cognoscitur quod Luna est eclipsabilis, potest quaeri quate Luna est eclipsabilis, & cum sciverit quod Luna est eclipsabilis, propter hoc quod Terra potest poni inter Lunam & Solem, cessat omnis quaestio circa istam conclusionem, Luna eclipsatur.

Patet autem ex isto processu, quod definitio exprimens quid nominis pas∣sionis praesupponitur omni quaestioni, & quod prima quaestio est quaestio si est de passione, quae quaerit medium vel viam deveniendi in notitiam pas∣sionis quod est possibilis, hoc est, quod esse de ea possibiliter praedicatur.

Secunda autem quaestio est quaestio quid est de passione, quia sicut illud quod sua definitio exprimens quid nominis explicat in generali, ita quaestio quaerit in speciali, quod quidam quaesitum est generale ad illud propter quid Luna eclipsatur, quia corpus opacum est commune ad Terram.

Scito autem si est, & quid est de passione, quaeritur ulterius an passio sit praedicabilis de illo subjecto, & quod est medium deveniendi in noti∣tiam illius, quo scito quaeritur in speciali causa propter quam passio com∣petit isti subjecto, & ita quid & propter quid quaerunt idem; sed quae∣stio quid est de passione quaerit magis in generali, & quaestio propter

quid magis in speciali. Et propter ista vult Philosophus, quod in ta•••• processu quaestio quid est, & propter quid quasi idem sunt, & quod medium & causa idem sunt; quia medium syllogisticum explicat causam frequenter in tali processu propter quam ita est à parte rei sicut de∣notatur esse per conclusionem demonstrationis. In multis autem casi∣bus non sunt ista vera, nec multa alia quae dicit Aristot. circa istam materiam, nec in aliis vult ea intelligi generaliter.

CAP. XXIV. Ponit quasdem objectiones contra praedicta.

COntra praedicta possunt multae fieri pueriles objectiones, quas ex∣pedit solvere propter juvenes, & etiam propter protervos.

Videtur enim primo quod non sunt tantum quatuor genera quaestionum, nam quaeritur Quantus est Socrates, & Qualis est homo, & tamen tales quaestiones ad nullam istarum quatuor sunt pertinentes.

Item videtur, quod non eadem sunt quaesibilia & vere scita, quia nihil vere scitur nisi per demonstrationem cognoscitur; sed non omne quaesibile est demonstrabile, nam quaeritur propter quid Luna eclipsa∣tur, & tamen hoc demonstrari non potest.

Item utrum omnis triangulus habet tres angulos, &c. est quaesibile, & tamen utrum omnis triangulus habet tres angulos, &c. non est scibile, quia non est verum.

Ad primum istorum dicendum est, quod tales quaestiones non pertinent ad demonstrationem, vel si pertinent habent reduci ad quaestionem quia est. Verbi gratia, si quaeritur qualis est Luna, illa quaestio implicat multas quaestiones, videlicet Utrum Luna sit illumi∣nata, Utrum eclipsata, Utrum sit perspicua, & sic de multis aliis quae sunt quaestiones quia est, si pertineant ad demonstrationem; & ita illa quaestio quae implicat illas, ad quaestionem quia est reduci debet.

Ad secundum dicendum est, quod omne quaesibile est vere scibile, non accipiendo vere scibile pro illo quod demonstrari potest, sed ma∣gis generaliter pro evidenter cognoscibili.

Ad tertium dicendum est, quod utraque illarum, Utrum omnis triangulus habeat tres, &c. est quaesibile, & Utrum omnis triangulus h••beat tres, &c. est scibile, distingui potest secundum amphibologi∣am: Unus sensus est iste▪ hoc totum est scibile & quaesibile, Utrum omnis triangulus habet tres, &c. & iste est falsus, & iste sensus infert istam, Utrum omnis triangulus habet tres angulos, &c. est verum. Alius sensus est iste, aliquis potest quaerere & scire, Utrum omnis triangulus habet, &c. hoc est, potest scire istam, Omnis triangulus habet, &c. & quaerere istam, Utrum omnis triangulus, &c. & sic

non infert aliam. Si dicatur quod arguitur ab inferiori ad superius, ergo est bona consequentia. Dicendum est, quod quamvis sit bona consequentia ab inferiori ad superius, quando non est aequivocatio, vel amphibologia, vel fallacia compositionis vel divisionis, &••; tamen quando aliqua praedictarum fallaciarum potest assignari, non oportet quod consequentia sit bona, nisi in uno sensu, & non in alio; & ita est in proposito. Sicut est hic, Homo est species, ergo aliquod animal est species, nam hic arguitur ab inferioriad superius, & tamen si homo stet in antecedente simpliciter non valet consequentia, sed si stet personaliter est bona consequentia, sed antecedens est falsum: ita est in proposito, quia consequentia potest habere diversos sensus ex usu loquentium, sicut antecedens, ideo consequentia est bona in uno sensu, & non est bona in alio sensu.

CAP. XXV. Ostendit quomodo terminatur quaestio si est.

VIso numero quaestionum, videndum est quomodo diversae quaesti∣ones diversimode possunt determinari, & quomodo illa quae per diversas quaestiones quaeruntur diversimode possunt fieri nota▪ quia sicut patet ex praecedentibus, quaestio Si est est prima quaestio, ideo videndum est prius de quaestione st est.

Et est primo sciendum, quod quaestio si est terminatur per hoc, quod evidenter cognoscitur si res est; quod fit si sciatur propositio in qua esse existentiae per propositionem de inesse vel de possibili praedicatur de subjecto; ideo videndum est quomodo talis propositio evidenter cognosci potest. Et oportet scire, quod talis propositio dubitabilis vel habet pro subjecto nomen mere absolutum affirmativum, vel aliquod aliud nomen pro subjecto, puta nomen negativum vel connotativum vel re∣spectivum; & propositio mentalis, vel vocalis tali mentali corre∣spondens, in qua subjicitur nomen absolutum mere affirmativum nul∣lo modo cognosci potest evidenter, nisi res importata per subjectum intuitive & in se cognoscitur: puta nisi aliquo sensu particulari sentia∣tur, vel nisi sit intelligibile non sensibibile, & ab intellectu videatur illo modo proportionabiliter quo potentia visiva exterior videt visibile. Unde non potest quis evidenter cognoscere, quod Albedo est vel esse potest, nisi viderit aliquam albedinem: & propter hoc, quamvis credere possim narrantibus, quod Leo est, & quod pardus est, & sic de aliis; tamen talia evidenter non cognosco.

Veruntamen ad sciendum evidenter tales propositiones, non oportet sic apprehendere omnia significata per subjectum, sed quandoque suffi∣cit unum solum apprehendere, & quandoque plura: & ita talis qu••st••o

si est, non poterit terminari nisi per experientiam, hoc est notitiam sensitivam quae est principium experientiae; & de tali loquitur Philos∣phus cum dicit, 'Qui ignorat quid est nescit si est, quemadmodum 'habemus quia est sic habemus quid est. Unde quantum aliquis scit de aliquo tali quid est, tantum scit si est; & è converso. Verbi gratia, si aliquod compositum ex pluribus partibus, & per notitiam intuitivam seu visivam in particulari sciatur quod una pars est & non alia, tantum scitur quod illa pars est pars quidditatis & essentiae rei, & non alia; quando autem sentiuntur omnes partes rei, tunc scitur perfecte quod res illa est, & quid est illa res.

Et si dicatur de Deo scimus quod est, & tamen nescimus quid est. Dicendum est, quod nullam propositionem mentalem, in qua subji∣tur terminus omnino simple•• & mere absolutus conveniens Deo vel supponens pro Deo, possumus pro statu isto habere; possemus enim scire de eo quid est, si sciremus si est: possumus tamen habere proposi∣tionem mentalem in qua subjicitur terminus communis Deo & aliis, & ideo de aliquo contento possumus scire quid est, & si est; & quantum scimus si est, tantum scimus quid est, & è converso.

Ex quibus patet, quod talis propositio nullo modo potest demonstra∣ri nec à posteriori, nec à priori▪ nisi forte dicatur, quod propositio particularis, large sumendo demonstrationem, dicatur posse demon∣strari: sicut si haec sit nota praedicto modo, Omnis albedo est, vel esse potest, & arguatur sic, Omnis albedo est vel potest esse: Aliquis color est albedo: ergo aliquis color est vel potest esse.

CAP. XXVI. Ostendit quomodo propositio est de secundo adjacente, quan∣doque potest demonstrari, & quandoque non.

SI autem propositio dubitabilis, in qua praedicatur esse existentiae per demonstrationem de inesse & de possibili, habeat pro subjecto nomen connotativum vel respectivum vel negativum vel unum compositum ex multis nominibus talibus, quandoque potest demonsra∣••i, & quandoque non. Talis enim propositio semper aequivalet uni propositioni, in qua praedicatur passio de suo subjecto, saltem large sumendo passionem. Sicut ista propositio, Eclipsis est, aequivalet isti, Aliquid eclipsatur; & ista, Calefactivum est, aequivale•• isti, A∣liquid est calefactivum; & ista, Habens tres angulos aequales duobu•• rectis est, aequivalet isti, Aliquid est habens tres angulos, &c. & ideo sicut dictum est de propositionibus quibus aequivalent, quod sunt demonstrabiles, vel non; ita dicendum est de istis.

E•• si large accipiendo demonstrationem, dicatur quod quaelibet talis

habens pro subjecto aliquid communius quod sit subjectum primum talis passionis, est syllogizabilis per primum subjectum tanquam per medium, & per consequens est demonstrabilis: potest dici, quod quaelibet talis est demonstrabilis, large accpiendo demonstrationem. Si tamen dicatur, quod nulla est demonstratio, nisi quando major potest prius tempore cognosci quam conclusio, ita quod major potest esse nota, & conclusio potest ignorari, & tamen apprehendi: potest dici, quod aliquae tales propositiones sunt demonstrabiles, & aliquae non; puta quando passiones sunt demonstrabiles de suis propriis subjectis tunc sunt tales propositiones demonstrabiles; quando autem passiones non sunt demonstrabiles de suis subjectis primis, tunc non sunt de∣monstrabiles. Ut ista, Calefactivum est vel potest esse, demonstrari non potest; sed tantum scitur per experientiam, sine syllogismo in qu•• major potest esse nota & conclusio apprehendi & ignorari.

CAP. XXVII. Ostendit idem esse esse rei cum re.

ET quia tactum est de esse existentiae, aliquantulum disgrediendo considerandum est, qualiter esse essentiae se habet ad rem; utrum etiam esse & existentia rei sint duo extra animam distincta inter se. Et mihi videtur quod non sunt talia duo, nec esse existentiae aliquid significat distinctum à re. Quia si sic, Aut esset substantia, Aut accidens; non accidens, quia tunc esse existentiae hominis esset quantitas vel qualitas, &c. quod est manifeste falsum, sicut inductive patet: nec potest dici quod substantia, quia omnis substantia est ma∣teria, vel forma, vel compositum, vel substantia abstracta; sed ma∣nifestum est, quod nullum illorum potest dici esse, si esse sit alia res ab entitate rei.

Item si essent duae res, Aut facerent per se unum, Aut non. Si sic, oportet quod unum esset actus & reliquum potentia, & per conse∣quens unum esset materia & aliud forma, quod est absurdum. Si vero non facerent per se unum, igitur faciunt unum aggregatione tantum, vel facerent unum tantum per accidens, ex quo sequitur quod unum erit accidens alterius.

Item si essent duae re•• non esset contradictio, quod Deus conservaret entitatem in rerum natura sine existentia, vel è converso existentiam sine entitate, quorum utrumque est impossibile. Ideo dicendum est, quod entitas & existentia non sunt duae res, sed illa duo vocabula, res, esse, idem & eadem significant, sed unum nominaliter, & aliud ver∣b••liter, propter quod unum non potest convenienter poni loco al∣terius, quia non habent eadem officia.

Unde esse potest poni inter duos termines sic dicendo, Hominem esse animal, & non est sic de hoc nomine res vel entitas. Unde esse signi∣ficat ipsam rem: sed entitas significat causam primam simplicem quan∣do dicitur de ea, non significando ipsam ab alio dependere; quando autem praedicatur de aliis, significat ipsas res dependentes, & ordinatas ad pri∣mam causam: & hoc, quia illae res non sunt res, nisi sic sint dependen∣tes & ordinatae ad causam primam; sicut non sunt aliquando. Unde quando homo non dependet, sicut tunc non est, ita tunc non est homo; & ideo non est plus imaginandum, quod essentia est indifferens ad esse & non esse, quam quod est indifferens ad essentiam & non essentiam; quia sicut essentia potest esse & non esse, ita esse potest esse essentia & non esse essentia. Et ideo talia argumenta, Essentia potest esse & non esse, ergo esse distinguitur ab essentia, Essentia potest esse sub opposito, ergo essentia distinguitur ab esse, non valent: sicut nec talia valent, Essentia potest non esse essentia, & potest esse essentia, igitur essentia distinguitur ab essentia; Essentia potest esse sub opposito essentiae, igi∣tur essentia distinguitur ab essentia; & ideo non plus sunt esse & essen∣tia duae res, quam essentia & essentia.

Et haec est sententia Lincolniensis, quando dicit secundo posterio∣rum,

Omne dictum de causa prima non probat, nisi ipsam essentiam causae primae omnino simplicem esse; dictum vera de aliis non probat, nisi ordinem & dependentiam eorum ab ente primo quod est per se▪ & haec ordinatio vel dependentia nihil multiplicat in essentia dependente ab ente primo, sive quaeratur de ente primo, sive de re dependente ab ente primo, An sit, haec quaestio non ponit in numerum.

Causa autem, quare sancti & alii dicunt Deum esse ipsum esse, & non creaturam, est; quia Deus sic est esse quod non potest non esse, imo necesse est esse & ab alio non est: Creatura autem sic est esse, quod non est necesse esse, sicut nec necessario est res, & ab alio est res effe∣ctive: & ideo non differunt quid est & quo est in Deo, quia non est aliquid aliud à Deo quo Deus est; sed in creatura differunt, quia illud quod est creatura, & quo est sunt distincta simpliciter, sicut Deus & creatura differunt.

CAP. XXVIII. Ostendit quomodo terminatur quaestio quid est, gratia cujus ponit varias distinctiones definitionum.

VIso quomodo terminatur quaestio si est, videndum est quomodo terminatur quaestio quid est; hoc est, quomodo potest eviden∣ter cognosci propositio in qua praedicatur definitio de de∣finito.

Est autem sciendum, quod definitionum Quaedam est definitio expri∣mens quid nominis, et Quaedam est definitio quid rei. Definitio ex∣primens quid rei est illa, quae non est necessaria disputanti scienti sig∣nificatum vocabuli; sicut ad hoc, quod aliquis sciat quid significat hoc nomen homo non est necessarium scire, quod homo componitur ex tot partibus, vel ex talibus partibus. Unde quilibet potest disputare cum alio, quamvis ignoret definitionem exprimentem quid rei, sed igno∣rata definitione quid nominis exprimente, non potest quis cum alio dis∣putare. Et ideo quando aliquis addiscit significata terminorum, tunc addiscit definitiones exprimentes quid nominis, quamvis non addiscit definitiones exprimentes quid rei; non est igitur definitio exprimens quid rei necessaria disputanti, quia talis definitio non tantum exprimit quid nomen significat, sed exprimit etiam quid res est.

Talis autem definitio duplex est, Quaedam enim definitio talis est, quae nihil importat extrinsecum rei alio modo quam importat rem vel partem rei; et talis definitio vocatur definitio propriissime dicta, quae non potest esse nisi substantiarum vel nominum substantiarum; quia talis definitio non potest esse nisi compositorū tanquam illorum quorū essen∣tia exprimitur per orationem, cujusmodi composita per se una non sunt nisi substantiae: talis est definitio, Animal ratio tale, cum sit animal genus et rationale differentia; quia animal importat torum hominem, et ra∣tionale importat partem hominis, sicut suum abstractum. Alia est de∣finitio importans quid rei, quae simul cum hoc quod importat rem im∣portat vel exprimit aliquid aliud quod non est de essentia rei: sicut est definitio animae quae est ista, Anima est actus corporis physici orga••••ci, &c. ut habetur in secundo de anima, quae importat animam et corpus, quod non est pars animae nec anima; et ista vocatur definitio per addi∣tamentum, et tales definitiones importantes quid rei convertuntur cum nominibus mere absolutis affirmativis.

Aliae sunt definitiones importantes quid nominis, quae non sunt nisi orationes exprimentes quid nomina significant; et tales definitiones pro∣priissime sunt nominum negativorum et connotativorum et respecti∣vorum: sicut ista definitio, habens albedinem, sive informatum al∣bedine, non exprimit nisi quid significat hoc nomen album; et ideo ista definitio est necessaria cuilibet disputanti cum alio.

CAP. XXIX. De definitione exprimente quid rei.

DEfinitio exprimens quid rei, non data per additamentum, semper continet pro prima parte aliquod genus definiti, & pro alia parte vel aliis partibus continet differentiam vel differentias essenti∣ales, vel aliquos obliquos significantes per se & primo partes rei; & istae partes sunt diversae. Nam genus importat totum, aliae partes signifi∣cant seu important partes determinatas rei, sive partes distinctas.

Prima pars definitionis, puta genus, nec à priori, nec â posteriori po∣test demonstrari de definitio: sicut, quod Homo sit animal, demonstrari non potest; sed propositio talis sine syllogismo acquiritur, mediante notitia intuitiva. Unde istis conceptibus existentibus in intellectu, & aliquo homine viso, statim scitur quod homo est animal: non quod isti conceptus praecedant notitiam intuitivam hominis; sed iste est pro∣cessus, quod primo homo cognoscitur aliquo sensu particulari; deinde idem homo cognoscitur ab intellectu, quo cognito habetur una notitia generalis, & communis omni homini, & illa cognitio vocatur con∣ceptus, intentio, passio, qui conceptus communis est omni homini, quo existente in intellectu statim intellectus scit quod homo est aliquid sine discursu; deinde apprehenso aliquo animali, alio ab homine vel aliis animalibus, elicitur una notitia generalis omni animali, & ista notitia ge∣neralis est communis omni animali, & vocatur passio, seu intentio animae, sive conceptus communis omni animali, quo existente in anima potest in∣tellectus componere istum conceptum cum conceptu priori, quibus com∣positis ad invicem, mediante hoc verbo est, statim intellectus assentit illi complexo sine omni syllogismo▪ & ita quaelibet talis propositio in qua praedicatur genus de definito propriissime dicto habetur sine syllogismo. Et hoc est universaliter verum de omni genere respectu speciei quae est mere absoluta, quia talis propositio statim scitur cognitis terminis perfecte.

Sed forte dices, quod hic est syllogismus ex prioribus, Omne animal est substantia, Omnis homo est animal, ergo, &c. ergo haec demon∣stratio est à priori.

Praeterea, secundum dicta, quaelibet talis propositio esset per se nota, quia quaelibet talis propositio cognosceretur cognitis terminis secundum ••stum processum; & ita ista esset per se nota, Homo est animal, & ista, Albedo est qualitas, & hujusmodi; quod videtur falsum cum multae tales sunt multum dubiae.

Praeterea, viso aliquo à remotis potest ignorari, An sit animal, & post∣ea sine u••••eriori experientia potest certificari, Quod est animal; ergo Quod homo est animal potest demonstrari.

Ad primum istarum dicendum est, quod non omnis syllogismus ex prioribus est demonstratio, quia non quilibet talis syllogismus facit scire: & hoc, quia conclusio non potest esse ignota, & postea per illum syllogismum tanquam per causam efficientem fieri nota, quod requiritur ad demonstrationem; & sic est in proposito, igitur ille syllogismus non est demonstratio.

Ad secundum sciendum est, quod quaelibet talis propositio mentalis, in qua subjiciuntur & praedicantur tales conceptus mere absoluti, est per se nota; quia statim sciuntur cognitis terminis▪ tamen non quaelibet pro∣positio vocalis est per se nota. Nam ex quo voces significant ad placitum, voces mere absolutae possunt imponi eodem modo diversis significatis de quibu•• habemus, vel alii habent, tales vel tales conceptus; & tunc aliquis qui tales conceptus non habet potest scire significata vocabulorum, & si∣mul cum hoc potest nescire ea, eo quod alios conceptus mentales non ha∣bet: sed habet conceptus mentales plures, quorum aliqui si componantur ad invicē totū resultans ex eis erit convertibile cum illa voce: & ita talis propositio vocalis non erit per se nota; quia non quaelibet notitia, quâ scitur quid termini significant, sufficit ad sciendum talem propositionem. Et sicut illa propositio vocalis non est per se nota, ita illa mentalis quae componitur ex conceptibus compositis non est per se nota, quia potest haberi quamvis nesciatur. Unde ego modo de facto scio quid significat hoc nomen leo, & scio quid significat hoc nomen animal; & tamen ignoro istam propositionem, Leo est animal, quamvis credam eam esse veram, & habeo propositionem mentalem, cujus subjectum est unum compositum ex multis notitiis incomplexis, quarum nulla est simplex & propria leoni; sed propositionem mentalem, cujus subjectum est sim∣plex & mere absolutum proprium leonibus non habeo; quia si talem pro∣positionem mentalem haberem statim sine syllogismo scirem eam.

Sed nunquid propositio mentalis in qua subjicitur tale compositum, & etiam propositio vocalis sunt demonstrabiles, ex quo sunt dubitabiles? Potest dici quod large accipiendo demonstrationem tales sunt demon∣strabiles: & hoc, quia conclusio potest esse ignota & dubia, & postea, scita propositione majore, in qua praedicatur idem praedicatum de con∣ceptu mentali acquisito per notitiam intuitivam rei, & scita minore, in qua praedicatur idem conceptus de subjecto conclusionis, potest con∣clusio fieri nota. Et ita talis propositio, large accipiendo demonstra∣tionem, potest fieri nota per demonstrationem, ex quo potest concludi syllogismo faciente illam conclusionem esse evidenter notam, quae prius erat dubia vel apparuit esse falsa.

Ad tertium concedo, quod viso aliquo à remotis potest dubitari an sit animal, & potest per aliquos effectus sieri notum quod est animal, & ta∣men non erit demonstratio: quia demonstratio non est de singularibus, una autem tantum propositio singularis fit tibi nota: & posito, quod demonstratio esset de singularibus, adhuc non esset demonstratio ibi pro∣positionis

mentalis habentis conceptum simplicem & mere absolutum & proprium de subjecto; sed esset demonstratio propositionis habentis unum conceptum compositum pro subjecto. Unde de talibus dico pro∣portionabiliter, sicut dixi alias de illa propositione, Deus est, quam for∣mat beatus videns essentiam divinam, & de ista propositione quam nos habemus modo de facto: quia sicut illae sunt distinctae propositiones, ita istae propositiones, quarum unam posset habere de leone ille qui videt vel vidit substantiam leonis intuitive, & illa propositio quam modo de facto habeo de leone, sunt distinctae propositiones: & Una est de∣monstrabilis large accipiendo demonstrationem, & Alia nullo modo est demonstrabilis. Similiter illa propositio quam format caecus à nati∣vitate de coloribus, dicendo, Albedo est color, est distincta ab illa quam ego formo, vel mentalis in mente, dicendo quod Albedo est color; & una est simpliciter indemonstrabilis, & alia forte est demonstrabilis, large accipiendo demonstrationem.

CAP. XXX. Ostendit propositionem in qua praedicatur genus absolutum de specie absoluta non posse demonstrari, licet bene illam demonstrari in qua praedicatur differentia de specie.

QUamvis propositio, in qua praedicatur genus absolutum de specie mere absoluta, composita ex conceptibus simplicibus demonstrari non possit, nec à priori, nec à posteriori; tamen propositio, in qua praedicatur differentia de specie tali à posteriori demonstrari potest. Nam differentia, sicut dictum est prius, importat unam partem in ob∣liquo; cum igitur per effectus demonstrari potest talem rem habere talem partem, ideo per effectus demonstrari potest differentia talis de specie tali.

Verbi gratia, si aliquis habeat notitiam propriam animae sensitivae, & per consequens sciat quod significat hoc vocabulum sensitivum, & videat aliquod corpus, cujus habeat notitiam simplicem & propriam talibus cor∣poribus, & tamen ignorat an habeat animam sensitivam, iste per ali∣quos effectus, cuilibet tali corpori competentes, potest demonstrative probare, quod omne tale corpus habet animam sensitivam, & per con∣sequens quod est sensltivum. Et per talem modum probavit Aristot. per transmutationem & motum, quod in istis generabilibus & corrupti∣bilibus est materia distincta à forma; & per consequens quod sunt mate∣rialia, cum tamen materiale sit differentia essentialis eorum. Per talem etiam modum demonstrative probari potest, quod in homine sint plures formae; quamvis forte hoc non sit facile multis, imo forte quamvis de multis nulli sit hoc possibile pro statu isto.

Oportet tamen scire, quod propositio in qua praedicatur differentia de notitia distincta & perfecta, quando scilicet nihil quod potest cognosci latet cognoscentem, nullo modo est demonstrabilis; quia forte talis no∣titia est notitia definitiva. Sed quicquid sit de hoc, dico quod de talibus conceptibus specificis substantiarum, quales nos de facto habemus, potest differentia demonstrari à posteriori, licet non à priori: quod saltem verum est de specie cui primo competit, sive possit demonstrari per me∣dium sumptum à causa extrinseca de aliquo contento sub specie prima, sive non. Et illud quod dictum est de differentia, quae scilicet praedi∣catur in recto de specie, intelligendum est de illis quae praedicantur in obliquo de specie, et significant partes essentiales rei. Unde sicut à po∣steriori demonstrari potest, quod animal est materiale; ita à posteriori demonstrari potest, quod animal componitur ex materia et forma: et ita de aliis proportionabiliter dicendum est.

CAP. XXXI. Ostendit definitionem non posse demonstrari à priori de defi∣nito, & de diversis modis investigandi definitionem.

EX praedictis patere potest, quod definitio non potest à priori de∣monstrari de specie definita, definitio enim de nullo potest prius praedicari quam de definito; & per consequens per nullum medium potest demonstrari de definito à priori. Nec potest etiam talis definitio demonstrari à posteriori de specie, quae sit conceptus mentis proprius & simplex praecise significatus per speciem; quia quamvis una pars talis definitionis esset demonstrabilis à posteriori de subjecto, tamen aliqua pars non est demonstrabilis de tali subjecto, neque à priori, neque à posteriori. Veruntamen de subjecto, quale n••s habemus de facto, non est forte inconveniens definitionem posse demonstrari, saltem large capiendo demonstrationem. Et per istum varium modum probandi possunt exponi multae authoritates Aristot. quae videntur tam inter se quam praedictis repugnare: quandoque enim loquitur de uno modo de∣monstrandi, & quandoque de alio; & quandoque loquitur de praedi∣catione definitionis de definito simplici & proprio, quandoque loquitur de praedicatione definitionis de definito composito & proprio tantum.

Est ergo duplex modus deveniendi in talem definitionem. Unus est per notitiam intuitivam partium illius rei. Qui enim intuitive cognosceret partes rei, statim posset formare conceptus demonstrabiles, importantes illas partes in obliquo, & importantes totum in recto. Sed adhuc non est necesse, quod habebat definitionem, quia deficeret sibi genus, quod non potest haberi nisi per notitiam intuitivam alicujus sin∣gularis, aut ejus speciei, vel aliquorum singularium diversarum specierum,

quo habito, potest intellectus illum conceptum praeponere aliis concepti∣bus demonstrabilibus, & sic habetur definitio; quod si praedicatur de definito, erit illa propositio evidens sine omni syllogismo, & ita inde∣monstrabilis erit. Si autem partes non omnes rei intuitive videantur, sed totum videatur intuitive, non tamen videns possit discernere inter omnes partes totius, si tamen hoc sit possibile, tunc illa pars quae est genus accipitur per notitiam illam, & per notitiam alterius vel aliorum singularium.

Alii autem conceptus demonstrabiles à posteriori concluduntur de definito, & ita accipitur definitio, sic quod una pars per notitiam intui∣tivam, et aliae per effectus; et tunc istis habitis e••t talis propositio nota in qua praedicatur definitio de definito. Nec illud negat Aristot. sed in∣tendit Aristot. principaliter hoc probare, quod per nullum syllogismum à priori potest fieri evidenter notum, quod talis definitio praedicatur de definito, et quod sufficienter exprimit essentiam definiti.

Et hoc idem intendit Lincolniensis quando dicit, demonsiratio quae concludit definitionem de definito non facit nos cognoscere orationem definitivam in quantum illa est definitiva explicans quid est res; sed facit nos cognoscere solam illam definitionem in quantum ipsa est prae∣dicativa quod hoc est hoc: quamvis Lincolniensis de tali definitione non intendit, sed de ea de qua dicetur inferius. Sic ergo apparet per quem modum pars definitionis scitur de definito, et per quem modum definitio scitur de definito.

Et ad istum processum multum faciunt regulae datae in octavo topi∣corum: per istud tamen non habetur ars definiendi, s••d ars definiendi accipitur per divisionem. Unde quamvis aliquis sciat evidenter omnes propositiones, in quibus praedicantur partes definitionis de definito; si tamen nesciat illas partes in una oratione recto ordine ordinare, nescit definire nec habebit definitionem. Unde qui sic ordinaret partes defi∣nitionis hominis, Rationale animal mortale, non haberet definitionem. Est ergo ars definiendi per quam partes definitionis debite ordinantur, et hoc est per divisionem; ut prius ponatur genus, deinde dividatur genus et accipitur illa differentia quae scitur competere definito, quam∣vis hoc nesciatur per divisionem, sed aliquo modo praedictorum modo∣rum, deinde adhuc subdividatur, et sic procedendo ••t addendo quousque perveniatur ad orationem convertibilem.

Duobus autem modis contingit sic divisive proced••re.

Uno modo, ut Primo dividatur genus; Secundo accepta differentia quae competit definito, dividatur illa differentia, vel genus convertibile cum illa differentia; deinde dividatur alia differentia vel aliud genus: ita quod semper sicut divisiones sunt diversae, ita divisa sunt diversa. Sicut posito, quod homo sit substantia, et homo debeat definiri: divi∣datur substantia per corporeum et incorporeum, et addatur corporeum substantiae, et dicatur sic substantia corporea; deinde dividatur hoc

totum, substantia corporea, vel corporeum, vel hoc genus corpus, scilicet, corpus aliud animatum, aliud inanimatum, & addatur ista differentia animatum substantiae, sic, Substantia corporea animata; deinde divi∣datur corpus animatum sic, aliud sensibile aliud insensibile, & addatur toti orationi praecedenti ista differentia sensibile; deinde dividatur ani∣mal quod est genus convertibile cum sensibili, dicendo, animalium aliud rationale, aliud irrationale & addatur praedictae orationi haec differentia rationale; & tunc habetur haec definitio hominis, Substantia corporea animata sensibilis rationalis; & haec est completa definitio hominis.

Aliter contingit per divisionem procedere, ut semper idem divida∣tur, & non diversa. Sicut si debeat definiri ternarius, & accipitur primo genus ternarii, puta numerus, & dividitur numerus prius sic. Numerorum alius par, alius impar, & addatur ista differentia impar isti generi numerus, sic numerus impar; deinde dividatur idem ge∣nus scilicet numerus, & non hoc totum numerus impar, nec aliud convertibile, sic, Numerus alius utrobique primus, alius non utro∣bique primus, &c. & addatur ista differentia utrobique primus isti to∣ti numerus impar, & habebitur ista oratio, numerus impar utrobi∣que primus, quae est convertibilis cum definito scilicet cum ter∣nario.

Sic ergo patet, quod duobus modis contingit definitionem per di∣visionem accipere. In Primo processu non solum oratio tota est conver∣tibilis cum definito, sed etiam una differentia est convertibilis cum definito; & de tali modo accipiendi definitionem loquitur Aristot. 7. Meta. In Secundo processu nulla pars definitionis est convertibilis cum definito, sed quaelibet erit in plus, & tota oratio erit convertibilis. Sed hoc generale est, quod nihil scitur de definito per divisionem, nisi dicas quod tota oratio nunc scitur de definito per divisionem, propter hoc, quod intellectus primus non componit tilem propositionem, sed quicquid scitur de definito scitur per aliam viam; hoc tamen habetur in fine, quod scitur quod haec oratio est definitio talis definiti; non tamen per hoc scitur, quod haec definitio significative sumpta praedi∣catur de definito significative sumpto.

Et hoc vult Aristot. quando probat, quod per divisionem non syl∣logizatur nec demonstratur definitio de definito in quantum explicans quid est definitum, secundum quod eum exponit Lincolniensis. Unde per artem definiendi non cognoscitur definitio de definito significative sumpto, in quantum scilicet explicat quid est res, sed hoc potest prae∣cedere artem definiendi; sed per artem definiendi partes definitionis debite ordinantur, & per hoc scitur quod talis oratio est definitio talis definiti. Et hoc intendit Lincolniensis quando dicit methodus defi∣nitiva concludit orationes tales, Animal rationale mortale est definitio hominis; & haec est oratio composita ex secundis intentionibus; & non est haec oratio, oratio definitiva solum explicans quid est homo, sed

haec est oratio praedicativa hujus secundae intentionis definitio, de hac definitione, Animal rationale mortale. Propter quod, Aristot. & Lincolniensis volunt, quod nunquam definitio potest demonstrari de definito per definitionem definitionis: quia per tale medium non potest demonstrari definitio significative sumpta; sed semper praecise de pro∣pria definitione, supponente pro se & non pro suo significato.

CAP. XXXII. De definitione data per additamentum.

DEfinitio data per additamentum non solum explicat essentiam rei, sed etiam simul cum hoc explicat aliquid aliud à re: & hoc, vel negative, vel affirmative; & ideo talis definitio non solum componitur ex aliquo praedicabili per se primo modo, sed etiam com∣ponitur ex aliquibus praedicabilibus secundo modo, quae sunt passiones definiti. Et ideo ad sciendum quomodo definitio talis scitur de definito, videndum est quomodo diversae partes diversimode sciuntur de eodem. Unde illa pars quae explicat essentiam rei, quae est genus, non potest sciri de definito per syllogismum, sed per notitiam intuitivam alicu∣jus rei tantum; sicut dictum est prius.

Aliae autem partes definitionis diversimode sciuntur de diversis defini∣tis, secundum quod diversae passiones diversimode sciuntur de diversis substantiis. Sicut quaedam passiones demonstrantur de subjectis suis primis; & quaedam non possunt demonstrari de subjectis suis primis, sed tantum possunt per experientiam sciri de subjectis, ita quod par∣tes talis definitionis possunt demonstrari vel demonstrative probari de definitis, & quaedam non possunt demonstrari de eis; & sicut quaedam passiones possunt demonstrari à priori de subjectis, & quaedam à poste∣riori, i••a quaedam partes talis definitionis possunt probari de definitis à priori, & quaedam à posteriori.

Verbi gratia, si haec sit definitio Albedinis, Color disgregativus visus, Prima particula quae est genus albedis nullo modo potest demon∣strari de albedine, sed tantum potest fieri evidenter nota per notitiam intuitivam & non per syllogismum: Secunda autem particula potest fieri nota per experientiam; si enim nullus experiatur albedinem disgre∣gare visum, nullus sciret, a••••••bedo esset dis••••••gativa visus. Similiter si haec sit definitio Angeli, Substantia incorruptibilis, Prima pars non potest demonstrari d•• ••ngel••, Secunda pars potest aliquo modo demon∣strari sic, Omne ••••re•••• parte, sive Omne simplex est incorruptibile, Angelus est simplex, ergo Angelus est incorruptibilis, vocando in∣corruptibile illud quod non potest desinere esse per separationem unius partis ab alia. Constat itaque ex praedictis, quod nulla definitio ali∣cujus

mere absoluti affirmativi & simplicis potest de definito demon∣strari, quia semper una pars est indemonstrabilis de tali definito.

CAP. XXXIII. Quod non solum definita absoluta definiuntur, sed etiam definita connotativa.

NOn solum autem definita absoluta definiuntur, sed etiam defi∣nita connotativa; & illa sunt in duplici differentia. Quaedam enim sunt talia de quibus significative sumptis impossibiliter praedicatur esse; cujusmodi sunt, Chimera, Hircocervus, Vacuum, Corpus infinitum, & hujusmodi. Alia sunt de quibus non impossibi∣liter praedicatur esse, Sicut Album, Nigrum, Risibile, Calefacti∣vum, Creativum, & hujusmodi.

Prima habent praecise definitiones exprimentes quid nominis; sicut Chimera habet definitionem exprimentem quid hoc nomen Chimera significat, sed non habet definitionem exprimentem quid est illa res quam Chimera significat, quia nulla talis res est nec esse potest. Alia autem connotativa, hoc est, illa quae significant diversa, vel idem di∣versimode, hoc est affirmative vel negative, in recto vel in obliquo, vel aliquibus talibus diversis modis, possunt habere duplicem definitio∣nem. Unam quae exprimat quid nominis tantum, & Aliam definitionem quae exprimit quid rei. Illa autem quae exprimit quid nominis tantum, est proriissima definitio talis definiti; propter quod vocatur à nonnullis definitio formalis & definitio secundum speciem. Alia exprimens quid rei est, quae non est propriissima definitio talis definiti: propter quod frequenter dixi quod tale connotativum non habet definitionem nisi exprimentem quid nominis tantum, & non definitionem exprimentem quid rei; quia talis oratio non est propriissima definitio talis definiti, imo forte non est definitio sua; & propter hoc talis definitio vocatur definitio materialis ab aliquibus.

Verbi gratia, hoc nomen Serra potest dupliciter definiri. Uno modo sic, Serra est aliquid quo possumus dividere lignum, ita quod haec sit sua definitio quid nominis, exprimens quid debemus intelli∣gere per hoc nomen serra, ita quod si sit aliquid cui non convenit haec oratio, eo ipso non significatur per hoc nomen saltem in recto: illa oratione nota, de hoc definito Serra possumus ignorare, an sit aer, vel aqua, vel lignum, vel lapis, &c. & ita ignorare qualis res est ferra; & ideo definitio exprimens illas res quibus, & non aliis, potest competere haec oratio, Aliquid quo possumus dividere ligna, est oratio expri∣mens quid est serra, puta quod ferrum sit tale quo possumus divide∣re ligna. Quae tamen non est definitio propriissime dicta, quamvis

exprimat quid est serra, hoc est quamvis exprimat quae res est serra; & hoc quia si esset aliquid aliud à ferro quo possemus dividere ligna il∣lud esset serra, & tamen non esset ferrum quo possemus ligna dividere.

Illae autem duae definitiones Serrae (si essent definitiones, quia ex∣empla non ponimus ut vera sint, sed ut sentiant qui addiscunt) sic se habent, quod quicquid significatur per definitionem secundam, signifi∣catur per primam, quamvis generalius; & ita est frequenter quod tali∣um orationum, quarum una est exprimens quid nominis, & alia de∣finitio exprimens quid rei, una accipit pro prima parte aliquid com∣munius, & alia accipit pro prima parte aliquod inferius ad illud com∣mune, & caeterae partes sunt eaedem in utraque oratione.

Veruntamen praeter definitionem quid nominis possunt dari aliae de∣finitiones exprimentes alias causas; puta si in definitione exprimente quid nominis ponatur causa finalis. Possunt etiam dari aliae definitiones accipientes alias causas quae non erunt definitiones exprimentes quid no∣minis, nec erunt definitiones exprimentes quid rei, proprie loquendo de definitione exprimente quid rei. Oportet tamen quod semper vel frequenter quando dantur diversae definitiones per diversas causas, hoc est per diversa nomina exprimentia diversas causas, & Una illarum est definitio exprimens quid nominis, & Alia quid rei, quod in una earum ponatur nomen importans causam efficientem, & in alia pona∣tur nomen indicans causam finalem; & ita de aliis.

CAP. XXXIV. Ostendit qualiter diversae definitiones possunt cognosci de suis definitis.

DEclarata praemissa divisione definitionum, videndum est quomodo istae definitiones possunt cognosci de definitis. Et est sciendum, quod generaliter definitio exprimens quid nominis non potest demonstrari de definito, sed illa praesupponitur omni demonstrationi vel omni syllogismo. Si talis definitio sit vocalis, vel signum ad placitum institutum, tantum scitur per doctrinam in addiscendo ab aliis loquen∣tibus significata vocabulorum, vel instituentibus talia signa ad significan∣dum: & ideo de tali definitione non est magna difficultas, quamvis propter ignorantiam talium definitionum multae difficultates, & infinitae opiniones, & multae opininionum varietates, tam in Philosophia quam in Theologia, consurgant. Sed de alia definitione est major diffi∣cultas.

Et est sciendum, quod tales definitiones possunt esse diversae, quan∣doque enim propter definitionem exprimentem quid nominis potest à qualibet causa sumi definitio, si ibi sint quatuor causae; & si ibi tantum

sit causa finalis & efficiens, potest ab utraque illarum sumi definitio: & illae definitiones quae summuntur à causa formali & finali vocantur defi∣nitiones formales, Illae autem quae sumuntur à causa materiali & effi∣ciente vocantur definitiones materiales; & Illae definitiones sic se ha∣bent, quod definitio materialis potest demonstrari per definitionem formalem. Verbi gratia, supposito significato vocabuli hujus termini domus, & praesupponatur definitio exprimens quid nominis, qua nota acquiritur sine demonstratione difinitio sumpta à causa finali domus, ut sciatur, quod Domus est cooperimentum prohihens nos à frigore, ven∣tis, & pluvia, & caumatibus, & hujusmodi; quo facto potest demonstrari quod domus componi••ur ex lignis, lapidibus, & sic de aliis hujusm••di, per tale argumentum, Omne prohibens nosà frigore pluvia, &c. componitur ex lignis lapidibus, &c. ex quo scitur, quod talia possunt resistere frigori, & pluviae &c. sed domus est cooperimentum prohi∣bens nos à frigore, &c. ergo Domus componitur ex talibus.

Ista ergo conclusio ignota fit nota non per experientiam, sed per propositiones notas dispositas in modo & in figura, & ita una definitio demonstratur per aliam de definito: sed hoc nunquam verum est nisi quando definitum est connotativum sicut sunt omnia nomina artificialia. Et similiter, si illa oratio Syllogismus faciens scire, esset definitio in∣dicans quid nominis demonstrationis, per istam definitionem sumptam à causa finali demonstrationis potest demonstrari illa definitio ex primis veris & immediatis, &c. Et ideo quia aliquindo Authores utuntur hoc nomine demonstratio non tanquam nomire connotativo, dicunt quod Aristot. per unam definitionem demonstrationis demonstrat aliam de demonstratione.

Ex praedictis patet, quod praeter definitionem exprimentem quid nominis, possunt ejusdem passionis & ejusdem nominis esse plures de∣finitiones, quarum una est demonstrabilis, & alia indemonstrabilis; propter quod ex omni tali demonstratione potest elici definitio, & ex omni tali definitione potest haberi demonstratio. Sed praeter istas de∣finitiones est una complectens utramque, quae non differt à demonstrati∣one nisi situ. Verbi gratia, sit haec demonstratio, Omne cooperimen∣tum prohibens nos à ventis, à pluvia, &c. componitur ex, lignis lapi∣dibus, &c: Domus est cooperimentum prohibens nos, &c: ergo Domus componitur ex lapidibus, et lignis, &c.

In ista demonstratione ponuntur duae definitiones, quarum una est medium, et alia praedicatum conclusionis, quae conjunguntur ad invicem sic, Domus est cooperimentum quoddam compositum ex lignis et lapi∣dibus prohibens nos à frigore, &c. patet ergo, quod quicquid poni∣tur in demonstratione ponitur in hac definitione, sed diverso ordine. In demonstratione autem praeponitur definitio sumpta à fine, et in ista definitione completa vel composita praeponitur definitio sumpta à par∣tibus domus. Oportet ergo scire quod quando duae definitiones con∣junguntur

ad invicem, ut faciant unam definitionem completam, non sunt secundum se totas conjungendae, quia tunc in ista tota definitione esset negatio; sed posita una definitione conjungenda est tota alia prae∣ter illud quod jam acceptum est: sicut patere potest in praedicta defini∣tione domus.

Notandum est etiam, quod in hac parte non tantum vocatur causa materialis illa pars distincta realiter à forma componens cum ea ipsam recipiendo; sed materialis vocatur hic pars integralis rei: quomodo ligna et lapides vocantur materia domus, et duae praemissae et conclu∣sio vocantur materia demonstrationis sive syllogismi.

CAP. XXXV. Ostendit quomodo terminatur quaestio, quia est, & quomodo passio de suo subjecto primo non demonstratur sine deter∣minatione.

OStenso quomodo terminatur quaestio si est, & quomodo terminatur quaestio quid est, videndum est quomodo terminatur quaestio quia est; & hoc est, quomodo propositio per se secundo modo dubitabilis potest evidenter cognosci.

Et est primo sciendum, quod quandoque Passio praedicatur de suo subjecto primo sine determinatione omni specificante seu modificante: quandoque praedicatur de suo subjecto primo cum alia determinatione seu modificatione: quandoque praedicatur de aliquo inferiori ad suum sub∣jectum primum: quandoque de superiori: quandoque de contentis sui subjecti primi: vel de aliquo de quo dicitur illud contentum. Exem∣plum primi, ut Omnis triangulus habet tres angulos, &c. Exemplum secundi, Quandocunque Luna est in tali scitu tunc Luna eclipsatur. Ex∣emplum tertii, ut Isosceles habet tres angulos. Exemplum quarti, ut Aliqua figura habet tres, &c. Exemplum quinti, ut Omne calidum est calefactivum, si calor sit primum subjectum calefactionis. Exemplum sexti, ut Omnis ignis est calefactivus.

Primo autem videndum est, quomodo propositio dubitabilis in qua praedicatur passio de suo subjecto primo, sine omni determinatione ex∣tremi vel compositionis, potest evidenter cognosci. Et primo praesup∣posita definitione hujus nominis passio quae posita est supra, videndum est, quomodo potest evidenter cognosci propositio in qua praedicatur passio importans praecise illud idem in recto quod importat subjectum, & aliam formam inhaerentem sibi in obliquo; de qua dico, quod nullo modo potest demonstrari de suo subjecto primo sine omni determina∣tione. Sicut si ista propositio sit primo vera, Omne corpus est colora∣bile, nullo modo potest demonstrari; quia si sic, oporteret quod colo∣rabile

alicui primo inesset, per cujus notitiam posset intellectus deve∣nire in notitiam illius propositionis; sed hoc non est verum, quia si sic, cum talis propositio non possit esse nisi universilis affirmativa, oporteret quod hoc praedicatum colorabile prius & noti••s competeret alicui alteri subjecto; & tunc vel definitioni subjecti, vel alicui alteri. Non alteri à definitione, manifestum est; nec ipsi definitioni, quia nunquam potest talis propositio in qua colorabile praedicatur de definitione cor∣poris evidenter cognosci, nisi per experientiam cognoscatur quod omne corpus est colorabile, & per consequens una non potest dici medium de∣monstrandi aliam.

Dicendum est ergo, quod omnes tales propositiones, Omne corpus est colorabile, Aqua est calefactibilis, & hujusmodi, si sint primae non sunt demonstrabiles, sed tantum per experientiam acquiritur evidens notitia earum; sicut patet inductive.

Et si dicatur, quod omnis effectus demonstratur per suam causam, vel saltem demonstrari potest.

Respondendum est, quod quamvis omnis passio, importans effectum alicujus causae inhaerentem alteri una cum alia causalitate, sit demon∣strabilis per medium importans illam causam; tamen non est demon∣strabilis illa passio sine determinatione sumpta de quolibet subjecto, nec est demonstrabilis de aliquo subjecto quocunque modo sumpto.

Verbi gratia, sit colorabile passio ipsius corporis tanquam subjecti primi, & sint qualitates primae causae colorum inhaerentium corporibus compositis, illa non potest demonstrari, Omne corpus est colorabile▪ sed prima ejus notitia accipitur per sensum & experientiam. Ex hoc enim, quod videmus corpus colorari, accipimus quod Omne corpus est colorabile; & ultra, ex hoc, quod videmus quod tale corpus ad prae∣sentiam ignis vel Solis habet talem colorem, & ad praesentiam aliorum corporum habentium alias qualitates habet alium colorem, & sic de aliis, accipimus per experientiam quod tales qualitates sunt causae talium co∣lorum; & ista possunt esse principia rectificantia demonstrationes quas non intrant. Unde arguitur sic, Omne corpus approximabile in tali distantia tali est colorabile ab eo, Lapis est hujusmodi: ergo, &c.

Et per talem modum contingit demonstrare per omne genus causae: cum hoc tamen stat, quod omnis passio quae praecise importat idem in recto quod importat subjectum, & formam inhaerentem sibi in oblique, non sit demonstrabilis de suo subjecto primo sine omni addito.

CAP. XXXVI. Ostendit quomodo eadem passio demonstrari potest de suo subjecto primo cum determinatione.

QUamvis autem passio talis non posset demonstrari de suo subjecto primo sine omni determinatione specificante sen modificatione, poterit tamen demonstrari de suo subjecto primo mediante aliqua determinatione. Sicut si illuminabile sit prima passio Lunae, quamvis haec non possit demonstrari, Luna est illuminabilis, haec tamen poterit demonstrari, Si Luna est in tali situ Luna est sic illuminata à Sole; & argueretur sic, Quando inter Solem & Lunam nullum est medium opa∣cum Luna erit illuminata à Sole: Sed quando Luna est in tali situ nullum medium est inter Lunam & Solem: ergo, &c. Et talis de∣monstratio rectificabitur per illud principium, Luna est illuminata, vel Luna est illuminabilis à Sole, quod per solam experientiam sciri potest, si passio Lunae sit illuminabile tanquam subjecti primi; & tunc illud principium non intrabit demonstrationem; & sic talis passio potest demonstrari cum tali demonstratione, ita potest demonstrari de inferio∣ribus ad suum subjectum primum. Et per consimilem modum contingit demonstrare per omnes causas, secundum quod docet Aristot. secundo posteriorum, & aliqualiter patebit inferius.

CAP. XXXVII. Ostendit quomodo eadem passio demonstrari potest de infe∣rioribus ad proprium subjectum.

ET ista passio licet non possit demonstrari de suo subjecto sine omni determinatione, potest tamen demonstrari de inferioribus ad sub∣jectum suum primum, quando utraque praemissarum potest esse evidenter nota ante conclusionem, & ipsis notis potest accipi evidens notitia conclusionis, tunc talis conclusio potest per illas praemissas de∣monstrari. Potest enim evidenter sciri, quod Omne corpus est alte∣rabile, quamvis nesciatur quod Omnis homo sit alterabilis. Et similiter potest evidenter sciri, quod Omnis leo est corpus, quamvis nesciatur, quod Omnis leo est alterabilis.

Et per istum modum contingit demonstrare per omne genus causae; cum hoc tamen stat quod talis passio, quae praecise importat idem in recto quod importat subjectum, & formam inhaerentem sibi in obliquo, non sit demonstrabilis de suo subjecto primo sine omni addito; & tamen

istis praemissis notis potest fieri nota ista conclusio, Omnis leo est alte∣rabilis, quamvis prius fuerit ignota: & ideo talis conclusio per istas praemissas est demonstrabilis, & in tali demonstratione non erit me∣dium nec definitio subjecti nec passionis; sed primum subjectum talis passionis erit medium demonstrandi passionem de qualibet specie infe∣riori. Et per talem modum possunt multae passiones de Deo demon∣strari. Unde hic potest esse demonstratio, Omne ens est unum: Deus est ens: ergo Deus est unus; & sic de consimilibus: quamvis talis passio, quae importat illud idem quod subjectum in recto & rem inhae∣rentem illi in obliquo, non posset Deo competere, eo quod nulla res Deo inhaeret, quamvis multae aliae passiones sint Deo attribuendae.

CAP. XXXVIII. Ostendit idem de passione importante aliam rem à subjecto quae est effectus vel causa ejus.

SIcut dictum est de passione, quae importat in recto illud idem quod suum subjectum significat, & in obliquo rem inhaerentem sibi; quòd non potest demonstrari de suo subjecto primo sine omni determi∣natione addita, & tamen cum determinatione addita potest demonstrari de suo subjecto primo, & absolute sine omni determinatione potest de∣monstrari de inferioribus ad suum subjectum primum per subjectum pri∣mum tanquam per medium: ita proportionabiliter dicendum est de pas∣sione importante idem in recto quod significat suum subjectum, & in obliquo rem aliam quae est effectus vel causa, vel aliquam attributionem habens ad rem importatam per suum subjectum primum: quia talis passio sine omni determinatione de suo subjecto primo demonstrari non potest; sed talis propositio praecise potest evidenter sciri per experien∣tiam, sive experientia sumatur per notitiam sensitivam & intuitivam, vel per notitiam intuitivam tantum. Unde ista, Calor est calefactivus, nullo modo potest demonstrari per syllogismum, sed ejus prima notitia per experimentum capietur; nisi enim aliquis experiretur quod ad prae∣sentiam caloris sequitur calor in alio, nunquam plus sciret quod calor est productivus caloris, quam quod albedo est productiva albedinis. Et consimiliter tales, Anima est susceptibilis disciplinae, Anima est beati∣ficabilis, Anima est peccabilis, & hujusmodi, demonstrari non possunt: & ita tales passiones de suis primis subjectis demonstrari non possunt sine omni determinatione; tamen cum determinatione addita possunt de∣monstrari: sicut demonstrari potest, quod calor approximatus ligno comburit lignum, vel calefacit si non impediatur; & similiter est de aliis.

Possunt etiam demonstrari de multis inferioribus, saltem de illis quae

non oportet praescire ante cognitionem universalis. Quamvis autem non possunt demonstrari de ••uis subjectis primis, tamen quando sub∣jectum primum alicujus passionis est nomen formae informantis rem•• tunc posset demonstrari de illo de quo primo praedicatur concretum illius subjecti. Verbi gratia, sit calefactivum prima passio caloris, & sit ignis illud de quo primo praedicatur calidum quod est concretum caloris, ita quod nihil sit nec esse possit calidum nisi ignis; quo posito, dico quod de igne potest demonstrari calefactivum per concretum caloris tanquam per medium, sic arguendo, Omne calidum est calefactivum: Omnis ignis est calidus: ergo Omnis ignis est calefactivus; in illo enim syl∣logismo major est prior & notior conclusione, eo quod per medium terminum in obliquo exprimitur illud quod importatur per subjectum primum calefactionis, & non sic per subjectum conclusionis. Similiter minor est notior conclusione, quia potest esse nota tempore ante con∣clusionem.

Oportet etiam scire, quod talis passio quae primo competit nomini formae, quandoque praedicatur de toto composito ex forma & subjecto; & quandoque de subjecto: sicut esse susceptibile disciplinae praedicatur de anima intellectiva, & de toto composito ex corpore & anima intellectiva, puta de homine; sed calefactivum praedicatur de igne qui non compo∣nitur ex subjecto caloris & calore, & forte quandoque praedicatur de utroque vel de nomine utriusque. Quando autem talis passio praedi∣catur de toto sive de nomine totius, tunc debet demonstrari de illo per concretum significans totum in recto & formam in obliquo: ut esse susceptibile disciplinae debet demonstrari de homine per animatum, quod debet significare animam in obliquo & hominem in recto, sic ar∣guendo, Omne animatum anima rationali est susceptibile disciplinae: Omnis homo est animatus anima rationali: ergo Omnis homo est susce∣ptibilis disciplinae. Quando autem illa passio non praedicatur de toto composito, sed de subjecto, tunc debet fieri demonstratio per concretum importans subjectum in recto & formam in obliquo; sicut expressum est de c••lefactivo.

Et quod dictum est de passione competente primo nomini formae, idem proportionabiliter dicendum est de passione competenti primo no∣mini materiae; quia per concretum illius potest fieri demonstratio de no∣mine totius tanquam per medium. Et sicut tales passiones possunt de∣monstrari de illis de quibus praedicantur concreta, quae praecise im∣portant totum, per subjecta absoluta talium formarum: ita possunt tales passiones demonstrative probari de conceptibus compositis vel connota∣tivis, de quibus necessario praedicantur prima subjecta, si possunt tales propositiones esse dubiae.

Propter quod, de illo subjecto quod habemus pro statu isto de Deo, possunt tales passiones demonstrative probari, creativum, immortale, ••ternum. Et erit medium talium demonstrationum signum simplex

& proprium & absolutum Dei, quale medium pro statu isto habere non possumus; propter quod, nec tales demonstrationes nobis sunt possi∣biles: sed tamen Beatus, qui primo dubitavit in via istam, Deus est crea∣tivus, vel istam, Deus est, vel aliam consimilem, reciperet easdem cogni∣tiones & apprehensiones quas prius, & formaret unam propositionem in qua idem sit praedicatum & subjectum quod in illa quam habemus, Deus est creativus; & subjectum sit aliqua cognitio absoluta simplex & pro∣pria Deo, & illud idem subjectum praedicetur de isto subjecto nostrae propositionis, Deus est creativus, dico quod concludit istam conclusio∣nem quam nos habemus, Deus est creativus; & ille syllogismus erit sibi demonstrativus, quia per praemissas evidenter sibi notas acquiret noti∣tiam conclusionis prius sibi dubiae.

CAP. XXXIX. Quomodo contingit demonstrare per omnia genera causa∣rum.

EX praedictis poterit apparere quomodo contingit demonstrare per omnes causas, hoc est, per nomina vel signa omnium causarum. Per causam enim materialem contingit demonstrare, ponendo concretum pro medio quod significat subjectum alicujus accidentis; sicut prius exemplificatum est. Et similiter contingit demonstrare per causam formalem exprimendo in medio causam effitientem alterius, sic ar∣guendo, Omne corpus mixtum approximabile igni est calefactibile: Lignum est hujusmodi: ergo, &c. Similiter per causam finalem sic, Omnis habens cibos non supereminentes in ore stomachi est sanus: Omnis ambulans post caenam habet cibos non supereminentes in ore stomachi: ergo Omnis ambulans post caenam est sanus. Ex quo ulte∣rius patet, quod cum quandocunque ejusdem rei sint plures cause, tunc non est inconveniens quod eadem conclusio per diversa media de∣monstratur: & quamvis ita sit, tamen cum hoc stat, quod passio prima altero istorum modorum non potest demonstrari de suo subjecto primo sine omni determinatione addita.

Et est sciendum, quod praedicta exempla, sicut multa alia, non sunt adducta ut syllogismi illi sint vere demonstrationes; sed tantum gratia exempli.

CAP. XL. De passionibus importantibus in obliquo partes rei.

DIcto de passionibus importantibus praecise illud quod significatur per subjectum in recto, & alias res inhaerentes in obliquo vel non inhaerentes in obliquo, videndum est de aliis passionibus quae significant in obliquo partes illius quod significatur per subjectum. De quibus dicendum est, quod saltem multae earum, vel forte omnes, pos∣sunt de suis subjectis primis demonstrari; & hoc per definitionem sub∣jecti tanquam per medium. Nam tales passiones possunt de suis sub∣jectis primis dubitari, sicut inductive patet; & quamvis sic dubitatur, tamen si natura rei importatae per subjectum perfecte & distincte cogno∣sceretur, unà cum aliis requisitis, possunt tales passiones de suis sub∣jectis notificari. Tales autem passiones sunt hujusmodi, Corruptibile, Generabile; Habere tres angulos aequales duobus rectis; & fere omnes passiones Mathematicae sunt hujusmodi: propter quod, omnes Mathe∣maticae passiones fere possunt de suis subjectis primis demonstrari; & multae etiam Naturales passiones sunt hujusmodi.

Unde haec passio corruptibilis si debeat definiri definitione expri∣mente quid nominis, talis definitio debet ei assignari, Aliquid cujus una pars potest ab alia separari; & patet, quod per illam definitionem ex∣primitur pars in obliquo, & potest talis passio demonstrari. Nam possi∣bile est, quod nesciatur de primo subjecto passionis quod significat ali∣quod compositum ex pluribus partibus, propter quod potest dubitari, an talis passio praedicatur de subjecto illo: quamvis tamen sciatur evidenter talis conditionalis, Si aliquid est compositum ex talibus partibus una pars potest ab alia separari, & per consequens est corruptibile; & postea sciatur evidenter, vel per alium modum definitio de definito; & ex illis potest evidenter inferri & sciri, quod omne tale est corruptibile: & illa demonstratio est potissima demonstratio; quando scilicet, ignota pro∣positione in qua praedicatur passio de suo subjecto primo, per hoc, quod perfecte & distincte cognoscatur natura & essentia rei importatae per subjectum, scitur illa propositio, & ex propositionibus evidenter notis infertur: & in tali processu, ita contingit concludere demonstrative defi∣nitionem exprimentem quid nominis passionis per definitionem subjecti tanquam per medium, sicut primam passionem.

Ex quo patet, quod si risibile sit passio hominis, significans labia ho∣minis tali motu posse moveri ab aliqua passione hominis, tunc potest de∣monstrari de homine per definitionem hominis tanquam per medium; illa tamen definitio non erit medium in illa demonstratione, sed erit medium in demonstratione per quam alia praemissa demonstratur vel p••o∣batur.

Veruntamen una definitio exprimens quid rei erit medium in ultima demonstratione, sed illa non erit definitio exprimens essentiam unius rei per se, sed unius aggregati per accidens, vel unius habentis con∣cretum loco unius abstracti; nec concludetur passio de nomine illius totius, sed de nomine partis per medium; tunc non erit definitio sub∣jecti proprie dicta, sed erit descriptio data per accidentalia & sub∣jectalia. Et si sint tales definitiones exprimentes in obliquo aliquam formam inhaerentem, & simul cum hoc causam efficientem illius in eo∣dem subjecto, tunc talis passio poterit demonstrari de subjecto suo primo per descriptionem indicantem, partem cui inhaeret illa fotma, & simul causam ejusdem; tamen illa non erit demonstratio potissima, sed illa quae demonstrat passionem de suo subjecto primo per definitio∣nem subjecti.

Veruntamen sciendum, quod talis definitio subjecti non semper est propriissima definitio, talis qualis est praecise substantiarum; sed frequenter definitio indicans partes integrales rei, quales sunt defini∣tiones Mathematicorum: & de tali demonstratione potissima, per quam demonstratur passio, sive definitio exprimens quid nominis passionis, de suo subjecto primo per definitionem subjecti tanquam per medium, in∣telliguntur multae Authoritates in libro posteriorum. Nam ad talem demonstrationem non sufficit, quod syllogismus sit ex necessariis & in∣demonstrabilibus; quia non omnis syllogismus ex necessariis & inde∣monstrabilibus est talis demonstratio, quamvis•• omnis syllogismus ex necessariis & indemonstrabilibus faciens scire conclusionem prius igno∣tam sit demonstratio, magis large sumendo demonstrationem. Tali etiam demonstratione non potest una conclusio nisi unica demonstra∣tione demonstrari, quamvis aliis demonstrationibus possit unica con∣clusio multis demonstrationibus demonstrari: & sic tale medium non potest esse nisi unicum respectu unius conclusionis, & extendendo no∣men causae respectu unius effectus. Non potest esse nisi unica causa. Et per illas distinctiones & consimiles possunt solui multa quae praedictis, & etiam dictis Aristot. in diversis locis, repugnare videntur.

CAP. XLI. Ostendit quomodo terminatur quaestio quid est.

PEr praedicta potest faciliter sciri quomodo terminatur quaestio Prop∣ter quid est. Dupliciter enim potest terminari scilicet, per experien∣tiam, & per Notitiam intuitivam; sicut si aliquis videret terram interponi inter Solem & Lunam. Aliter potest terminari à posteri••∣ri per effectum & per demonstrationem; quia sicut Astronomus sciens quod Luna illuminatur à Sole nisi sit aliquod opacum medium, & sci∣ens

quod nullum aliud à Terra est medium, concludit quod Terra inter∣ponitur inter Solem & Lunam, & quod illa interpositio est causa Eclip∣sis. Et sicut est deista causa, ita est de multis aliis quae dupliciter no∣tificari possunt; & ita talia principia quantumcunque sunt dubitabilia, tamen demonstrari non possunt à priori, quamvis quaedam demonstrari possunt à posteriori; propter quod in demonstrationibus non est circulus.

Quaedam enim principia nec à priori nec à posteriori demonstrari possunt, cujusmodi sunt principia per se nota, quae statim cognoscun∣tur cognitis terminis: & quaedam sunt alia principia ptima, quae non nisi pet experientiam, & nullo modo per effectus, evidenter sciri possunt. Quaedam autem principia licet à posteriori possunt demonstrari, tamen talis demonstrans per illud principium, nisi aliunde acquirat notitiam ejusdem, non demonstrabit conclusionem. Et ita possibile est quod unus per principia demonstret conclusionem, & alius per conclusionem etiam principium à posteriori; tamen idem simul & semel non potest hoc fa∣cere. Et ista de demonstratione sufficiant, tantum enim ad com∣plectionem istius, summe, ne liber posteriorum totaliter dimitteretur intactus, tractatum de demonstratione inserui, multa alia quae sunt hic omissa in expositione posteriorum Aristot. explicaturus.

Secunda Pars Tertiae Partis Finit.

Incipit Tertia Pars Tertiae Partis.

CAP. I. De distinctionibus consequentiarum.

HAbito de syllogismo in communi & de syllogismo demonstra∣tivo, agendum est nunc de argumentis & consequentiis quae non habent formam syllogisticam; cujusmodi sunt Enthy∣memata. Et primo primittendae sunt quaedam distinctiones de consequentiis, ex quibus omnibus faciliter patere poterit studioso quid de omnibus syllogismis non demonstrativis est intelligendum. Ponam ergo pòst aliquas regulas quae consequentiis sunt communes, & Primo ponam distinctiones.

Prima distinctio est ista, quod consequentiarum Quaedam est ut nunc, & Quaedam est simplex. Consequentia ut nunc est, quando antecedens pro aliquo tempore potest esse verum sine consequente, sed non pro isto tempore. Sicut ista consequentia est bona ut nunc, Omne animal currit, ergo Socrates currit; quia pro illo rempore pro quo Socrates est animal, non potest antecedens esse verum sine con∣sequente; & tamen pro aliquo tempore poterit antecedens esse verum sine consequente. Consequentia simplex est, quando pro nullo tem∣pore poterit antecedens esse verum sine consequente. Sicut ista conse∣quentia est simplex, Nullum animal currit, ergo Nullus homo currit; quia nunquam poterit antecedens esse verum sine consequente: nun∣quam enim poterit haec esse vera, Nullum animal currit, nisi ista sit vera, Nullus homo currit, posito quod formetur.

Alia distinctio consequentiae est talis, quia Aliquando consequentia tenet per Medium intrinsecum, Aliquando per Medium extrinsec••m.

Illa consequentia tenet per Medium intrinsecum, quando tene•• vir∣tute alicujus propositionis formatae••ex eisdem terminis. Sicut ista consequentia, Socrates non currit, ergo Homo non currit, tenet virtute istius medii, scilicet Socrates est homo: unde nisi ista, So∣crates est homo, esset vera, consequentia non v••l••ret. Sed tunc consequentia tenet per Medium extrinsecum, quando tenet per ali∣quam

regulam generalem quae non plus respicit illos terminos quam alios. Sicut ista consequentia, Tantum homo est asinus, ergo Omnis asinus est homo, tenet per illam regulam generalem, Exclusiva affir∣mativa & universalis affirmativa de terminis transpositis convertuntur; et non tenet per aliam propositionem formatam ex istis terminis Homo et Asinus, sed per illam regulam generalem, Exclusiva et universalis de terminis transpositis idem significant, et per talia media extrinseca te∣nent omnes syllogismi.

Et si dicatur contra istam distinctionem, quod ista consequentia, Socrates non currit, ergo Homo non currit, tenet per illud medium extrinsecum, A singulari ad indefinitam; et ab inferiori ad superius, postposita negatione, est bona consequentia; et per consequens non per medium intrinsecum. Dicendum, quod tenet per illud medium ex∣trinsecum mediate et quasi remote et insufficienter, quia per illam re∣gulam generalem requiritur plus, scilicet quod Socrates sit homo; et ideo magis immediate et sufficienter tenet per illud medium, Socrates est homo, quod est medium intrinsecum.

Alia est distinctio consequentiarum, quod Consequentiarum quaedam est consequentia materialis, et quaedam formalis. Consequentia formalis est duplex, quia Quaedam tenet per Medium extrinsecum quae respicit formam propositionum: sicut sunt tales regulae. Ab ex∣clusiva ad universalem de terminis transpositis est bona consequentia. Ex majore de necessario et minore de inesse, sequitur conclusio de ne∣cessario; & hujusmodi. Et Quaedam tenet per Medium intrinsecum immediate, et mediate per medium extrinsecum respiciens conditiones generales propositionum, scilicet veritatem, falsitatem, necessitatem, impossibilitatem: cujusmodi est consequentia dicta ista, scilicet So∣crates non currit, ergo Homo non currit. Consequentia materialis dicitur, quando tenet praecise ratione terminorum, et non ratione alicujus medii extrinseci respicientis praecise generales conditiones pro∣positionum; cujusmodi sunt tales, scilicet, Homo currit, ergo Deus est; et Homo est asinus, ergo Deus non est: et hujusmodi.

Quarta distinctio potest es••e ista, quod Aliquando concluditur prae∣cise praedicatum de subjecto non determinato, an praedicatum sit ge∣nus, vel species, vel differentia, vel proptium, vel aliquid hujus∣modi respectu subjecti: sicut quando consequens est tale, Homo est animal, Socrates est albus, Homo est animal rationale. Aliquando concluditur cum tali determinatione; cujusmodi sunt talia conse∣quentia, Animal est genus hominis, Risibilis est proprium hominis, Animal rationale est definitio hominis; et hujusmodi.

Quinta distinctio est ista, et convenit multum cum praecedente; quod Aliquando infertur consequens in quo subjectum supponit perso∣naliter et significative, et Aliquando infertur consequéns in quo sub∣jectum supponit simpliciter vel materialiter, et non significative; sicut patet intuanti.

Sexta distinctio est, quod Aliquando infertur consequens quae est pro∣positio universalis, & Aliquando propositio particularis.

Septima distinctio est, quod Aliquando infertur propositio affirma∣tiva, & Aliquando propositio negativa.

Octava distinctio, quod consequentiarum Quaedam est ex antecedente affirmativo & consequente affirmativo: & Quaedam ex utroque ne∣gativo: Quaedam ex antecedente affirmativo & consequente negativo: & Quaedam è converso.

Nona distinctio est, quod Aliquando consequens est propositio de inesse, & Aliquando est propositio de necessario; & sic de aliis.

CAP. II. De regulis per quas tenent consequentiae per medium in∣trinsecum concludentes conclusionem universalem.

IStis visis dicendum est de regulis generalibus per quas tenent tales consequentiae: & Primo de regulis per quas tenent consequentiae quae tenent etiam per medium intrinsecum.

Et circa hoc, primo dicendum est de regulis per quas tenent conse∣quentiae concludentes conclusionem universalem affirmativam, ex affir∣mativa in qua termini supponunt significative & personaliter. Est au∣tem prima regula talis, A superiori distributo ad inferius distributum est bona consequentia. Sicut sequitur, Omne animal currit, ergo Omnis homo currit.

Et circa istam regulam est sciendum, quod illa regula debet intelligi, quando est universalis affirmativa mere categorica, & non exceptiva nec aequivalens ei; & ideo ista consequentia non valet, Omne animal prae∣ter hominem currit, ergo Omnis homo currit: tamen contingit in∣ferre quodlibet inferius praeter partem extra captam, & praeter contentū sub parte extra capta; & ideo bene sequitur, Omne animal praeter hominem currit, ergo Omnis asinus currit.

Item notandum, quod talis consequentia tenens per istam regulam, Aliquando est consequentia simplex, Aliquando est consequentia ut nunc: quando enim praedicatio superioris de inferiori est necessaria, tunc est consequentia simplex; quando autem praedicatio superioris de inferiori est contingens, tunc est consequentia ut nunc.

Veruntamen unus casus excipitur, scilicet quando tam antecedens quam consequens sunt de possibili vel de contingenti, accepto subjecto utriusque pro eo quod est, vel pro eo quod contingit; quia in tali est ge∣neraliter consequentia simplex: quia quando illa propositio in qua prae∣dicatur superius de inferiori est vera, tunc est consequentia bona; quan∣do autem illa propositio est falsa, tunc consequentia non valet. Unde

tales consequentiae sunt vere simplices, Omne ens est in actu, ergo Omnis Deus est in actu; Omne suppositum est substantia, ergo Omne divinum suppositum est substantia; quia omnes tales sunt necessariae, Omnis Deus est ens, Omne suppositum divinum est suppositum. Sed tales consequentiae sunt bonae ut nunc solum, Omne animal est sub∣stantia, ergo Omnis homo est substantia; Omnis homo currit, ergo Omnis homo albus currit; quia illae propositiones sunt contingentes, Omnis homo est animal, Homo albus est homo; & hujusmodi.

Ex isto sequitur, quod non magis est haec consequentia simplex, Omne animal currit, ergo Omnis homo currit; quam ista, Omne ani∣mal currit, ergo Omnis homo albus currit; nisi forte quia pluribus temporibus est una bona quam alia. Similiter sequitur ex praedictis, quod omnes tales consequentiae sunt bonae, Omne animal est ens per se, ergo Omnis homo albus est ens per se; Omnis materia est prior forma, ergo Omnis materia informata forma ignis est prior forma; Omnis homo potest esse sine albedine, ergo Omnis homo albus potest esse sine albedine; Omne ens est per se in genere, ergo Omne album est per se in genere, & hujusmodi; quae tamen negantur à multis.

Alia regula est, A definito distributo ad definitionem distributam est bona consequentia; & è converso. Sicut sequitur, Omnis homo est animal, ergo Omne animal rationale mortale est animal; & è con∣verso.

Alia regula est, A descriptione distributa ad descriptum distributum est bona consequentia; & è converso. Sicut sequitur, Omne animal gressibile bipes est substantia, ergo Omnis homo est substantia; & fimi∣liter sequitur è converso.

Alia regula est, A nominis interpretatione distributa ad nomen inter∣pretatum distributum, & è converso, est bona consequentia. Sicut se∣quitur, Omnis amator sapientiae est studiosus, ergo Omnis Philosophus est studiosus.

Sciendum est etiam, quod omnes praedictae regulae intelligendae sunt, quando nulla determinatio ponitur in antecedente, nisi quae ponitur in consequente; & è converso. Sciendum est etiam, quod omnes prae∣dictae regulae intelligendae sunt, quando termini supponunt personaliter & significative. Et ideo tales consequentiae non valent, Omne animal est unum compositum ex signo universali & genere, ergo Omnis homo est compositus ex universali signo & genere: Omne animal rationale est compositum unum ex genere & differentia vel signo universali, ergo Omnis homo est unum compositum, &c. & sic de consimilibus: quia à parte subjecti ant••cedent••um termini non supponunt personaliter & significative, sed materialiter vel simpliciter; & ideo omnes tales con∣sequentiae simplices non sunt.

Alia regula est, quod Ab ••no convertibilium distributo ad reliquum distributum est bona consequentia; & è converso. Sicut sequitur,

Omne creativum est, ergo Omnis Deus est; & è converso: & illa re∣gula debet intelligi sicut caeterae, quando scilicet termini supponunt signi∣ficative & personaliter.

Sciendum est, quod Proprium non est nisi quoddam praedicabile de altero, & tale praedicabile aliquando praedicatur tam de ente quam de non ente: sicut si risibile sit idem quod potens ridere praedicabitur de homine, sive homo sit, sive non sit. Unde sicut haec est vera homine existente, Homo potest ridere; ita haec est vera homine non existente, Homo potest ridere, sumpto subjecto pro eo quod potest esse. Aliquando autem proprium non supponit nec praedicatur nisi pro ente. Primo modo accipiendo proprium, verum est quod ab uno convertibilium di∣stributo ad reliquum distributum est bona consequentia; sed ab uno est consequentia simplex, & ab alio est consequentia ut nunc. Sicut haec est consequentia simplex, Omnis homo potest esse, ergo Omne risibile potest esse; haec autem est consequentia ut nunc, Omne risibile est possibile, ergo Omnis homo est possibilis: tamen omnes consequentiae tales in quibus praedicatum non potest competere non enti, sed solum enti, sunt simplices. Unde loquendo de proprio, secund•• modo dicto, utraque consequentia est simplex: & primum dictum intelligendum est, si subjectum talis propositionis non possit accipi nisi pro iis quae sunt, aliter sicut praedictum est non esset verum.

Iterum sciendum est, quod praedictae regulae intelligendae sunt in pro∣positionibus de i••esse, & de modo in sensu diviso, vel eis aequivalenti∣bus; & non in illis de modo sumptis in sensu composito. In talibus enim non sunt dictae regulae universaliter verae. Non enim sequitur, Omne ens esse in actu est necessarium, ergo Omnem hominem esse in actu est necessarium: nec sequitur, Omne animal esse asinum est con∣tingens, ergo Omnem hominem esse asinum est contingens: nec se∣quitur, Omnem hominem esse animal est per se primo modo, ergo Omne risibile esse animal est per se primo modo: nec sequitur, Omnem figuram planam habere tres angulos, &c. est indemonstrabile, ergo Omnem triangulum habere tres, &c. est indemonstrabile. Nam in omnibus istis praedictis consequentiis, antecedentia sunt vera & conse∣quentia sunt falsa.

Veruntamen sciendum est, quod aliquando tales consequentiae sunt bonae, & aliquando non sunt bonae. Ad quod sciendum, videndum est, an modus possit competere antecedenti nisi competat consequenti, & tunc est bona consequentia, & cum modo veritatis tenet; non autem cum modo necessitatis vel possibilitatis: & hoc, quia in consequentia ut nunc, ex necessario potest sequi contingens, & ex possibili impossibilis. Similiter videndum est, an talis modus possit convenire uni converti∣bilium nisi conveniat reliquo; quia si non, A definitione distributa ad definitum distributum, & è converso, cum ••••li modo est bona conse∣quentia. Unde ista consequentia est bona, Omnem hominem esse animal

est necessarium, ergo Omne animal rationale esse animal est necessa∣rium; & è converso: & ita est de quibusdam aliis. Si autem possit talis modus competere uni propositionum convertibilium absque hoc quod conveniat alteri, non valet talis consequentia universaliter. Unde per illa duo potest sciri quando tales consequentiae ex talibus modalibus valent, & quando non; exempla quaere per teipsum.

Alia regula est, quod A differentia superiori distributa ad inferius distributum est bona consequentia. Sicut sequitur, Omne sensibile est substantia, ergo Omnis homo est substantia.

Alia regula est, A convertibili cum superiori distributo ad inferius distributum est bona consequentia. Sicut si ly dormiens, vel vigilans, sit convertibile cum animali, ista consequentia est bona, Omne dor∣miens vel vigilans est coloratum, ergo Omnis homo est coloratus.

Alia regula est, A definitione superioris, & descriptione, & nominis interpretatione, distributa, ad inferius distributum est bona conse∣quentia.

Alia regula est; Quando contingit inferre definitum, vel descriptum, vel interpretatum, cum distributione, contingit inferre definitionem de∣scriptionem & nominis interpretationem cum distributione. Et istae regulae intelligendae sunt sicut priores; ita scilicet quod omnes termini supponant personaliter & significative.

CAP. III. De regulis per quas infertur universalis affirmativa non re∣spectu omnium praedicatorum.

DIcto de regulis per quas contingit inferre universalem respectu cujuscunque praedicati, dicendum est de regulis per quas infertur universalis affirmativa non respectu omnium praedicatorum, sed respectu aliquorum.

Et est una regula talis, Ab uno relativorum, quae sunt simul natura, distributo, ad reliquum distributum respectu hujus verbi est, est bona consequentia, & non respectu aliorum praedicatorum. Unde bene se∣quitur, Omnis pater est, ergo Omnis filius est; sed non sequitur, Omnis pater est hic intus, ergo Omnis filius est hic intus; nec sequitur, Omne duplum est pedalis quantitatis, ergo Omne dimidium est pedalis quan∣titatis: tamen aliquando tenet consequentia tam respectu aliorum prae∣dicatorum quam respectu hujus verbi est; sicut sequitur, Omnis pater est homo, ergo Omnis filius est homo; sed quando tenet respectu alio∣rum praedicatorum, & quando non, oportet videre naturam illorum re∣lativorum, quod nimis foret longum enarrare. Sciendum est etiam, quod illa regula non est generalis; sicut non est verum universaliter,

quod omnia relativa sunt simul natura, sicut declarat Philosophus in lib. praedicamentorum. Unde non sequitur, Calefactivum est, ergo Cale∣factibile est. Quid autem sit relativa esse simul natura declaratum est in lib. praedicamentorum.

Alia regula est, A toto distributo ad aliam partem distributam respe∣ctu hujus verbi est est bona consequentia. Sicut sequitur, Omnis do∣mus est, ergo Omnis paries est: sed respectu aliorum praedicatorum non valet; quia non sequitur, Omnis domus componitur ex fundamento parietibus tecto & lapidibus, ergo Omnis paries componitur ex iis.

Intelligendum est, quod proprie loquendo non arguitur à toto distri∣buto in talibus ad partem distributam; sed arguitur à nomine totius, vel à conceptu totius, distributo, ad nomen vel conceptum partis distri∣butum: & sic intelligunt Authores multas tales propositiones, & si aliquando dicam tales, conformando me dictis communibus, intelligo eas.

Intelligendum est etiam, quod pars Aliquando est talis, quod sine ea totum esse non potest; sicut impossibile est quod homo sit, & quod anima intellectiva non sit: & de tali parte & toto debet intelligi, quod A nomine totius distributo ad nomen partis distributum respectu hu∣jus verbi est est bona consequentia. Aliquando autem potest esse totum sine parte; sicut aliquid potest esse homo, quamvis non habeat manum: & de tali toto non intelligitur regula; quia non sequitur, Omnis homo est, ergo Omnis manus est. Eadem regula quae intel∣ligitur de toto integrali & parte, debet intelligi de toto essentiali & parte.

Et eodem modo intelligendum est etiam, quod quamvis respectu ali∣quorum praedicatorum à nomine totius ad nomen partis non sit bona consequentia, tamen est bona respectu aliquorum. Unde quando omnes partes sunt ejusdem rationis, sicut in homogeneis, à toto, respectu praedicabilis in quid vel per se secundo modo, est bona consequentia. Si∣cut sequitur, Albedo est qualitas, ergo Pars albedinis est qualitas. Si∣militer sequitur, Albedo est disgregativa visus, ergo Pars albedinis est disgregativa visus. Quando autem talis consequentia tenet, & quando non, non potest sciri, nisi sciatur in speciali tam natura totius quam natura partis.

Alia regula est, Si concretum praedicatur de concreto distributo & abstractum praedicabitur de abstracto distributo. Sicut sequitur, Omne justum est bonum, ergo Omnis justitia est bona. Notandum etiam, quod illa regula est intelligenda quando concretum & abstractum ordi∣nantur secundum superius & inferius, & non quando sunt imperti∣nentia: & ideo bene sequitur, Omne album est coloratum, ergo Omnis albedo est color; sed non sequitur, Omne album est calidum, ergo Omnis albedo est calor.

CAP. IV. De regulis per quas tenent consequentiae inferentes universa∣lem negativam respectu omnium praedicatorum.

POsitis Aliquibus regulis per quas tenent Enthymemata inferentia universalem affirmativam ex affirmativa, quamvis plures aliae pos∣sunt poni de quibus dicetur inferius, ponendae sunt modo regulae per quas tenent consequentiae inferentes universalem negativam ex ne∣gativa: & Primo quae deserviunt universalibus respectu quorumcun∣que praedicatorum.

Est aut prima regula generalis talis, A superiori distributo ad infe∣rius distributum negative est consequentia simplex; qualecunque sit il∣lud inferius, sive sit inferius per se, sive per accidens. Unde bene se∣quitur, Nullus homo currit, ergo Nullus homo albus currit; Nul∣lum animal currit, ergo Nullus asinus currit; & sic de aliis. Ex quo patet, quod tales consequentiae sunt bonae, Nullum animal est ens per accidens, ergo Nullus homo ••albus est ens per accidens: Nullus homo est ens diminutum, ergo Nullus homo intellectus est diminutum; & sic de aliis.

Aliae regulae, quod A definitione ad definitum cum distributione etiam negativa; & A descriptione ad descriptum, & è converso; & No∣minis interpretatione ad interpretatum, & è converso; & ab uno con∣vertibili ad reliquum distributive & negative, est consequentia bona. Et illa quae dicta sunt in primo capitulo hujus partis circa illas regulas, in∣telligenda sunt etiam circa istas quae non sunt hic expressa. Item, A diffe∣rentia superioris ad inferius, A definitione superioris ad inferius nega∣tive cum distributione tenet consequentia: & sunt istae regulae intelli∣gendae sicut priores.

CAP. V. De regulis quae non deserviunt respectu quorumcunque prae∣dicatorum.

COnsequentiis tenentibus per regulas quae non deserviunt respectu quorumcunque praedicatorum deserviunt regulae tales.

Ab uno relativorum quae sunt simul natura ad reliquum nega∣tive cum distributione est bona consequentia: sicut sequitur, Nullus Filius est, ergo Nullus pater est; & haec regula intelligenda est sicut prius. Alia regula est, A nomine partis distributo ad nomen totius

distributum est bona consequentia negative. Et hoc intelligendum est de parte sine qua totum esse non potest; sicut sequitur, Nulla anima intellectiva est, ergo Nullus homo est: & illae regulae intelligendae sunt sicut consimiles affirmativae. Alia regula est, Si concretum ne∣gatur universaliter de concreto, & abstractum de abstracto. Sicut se∣quitur, Nullum album est coloratum, ergo Nulla albedo est color. Et tenet haec regula qualitercunque se habeant concreta. Unde sicut sequitur, Nullum album est coloratum, ergo Nulla albedo est color; ita sequitur, Nullum musicum est calidum, ergo Nulla musica est calor.

Alia regula est, quod A negatione prioris distributi ad negationem posterioris est bona consequentia. Sicut sequitur, Nulla substantia est, ergo Nullum accidens est. Sed illa consequentia est ut nunc; quia per potentiam divinam posset accidens esse, quamvis nulla substan∣tia creata esset; sed respectu aliorum praedicatorum non valet. Ut non sequitur, Nulla substantia creata inhaeret, ergo Nullum accidens inhae∣ret. Alia regula est, A negatione subjecti seu denominati ad negatio∣nem denominantis est bona consequentia, respectu quorumcunque praedicatorum. Sicut sequitur, Nullum corpus est, ergo Nullum al∣bum est.

CAP. VI. De consequentiis inter particulares indefinitas singulares.

POst haec restat dicere, quomodo universalls assirmativa infertur ex negativa; & è converso: sed quia ista & alia praedicta possunt patere ex praedictis, ideo dicendum est de consequentiis inter par∣ticulares & indefinitas. Et quia, sicut dictum est prius, particula∣ris & indefinita convertuntur semper, quando termini supponunt perso∣naliter & significative; & quia omnes regulae fere quae deserviunt En∣thymematibus ex particularibus & indefinitis, deserviunt etiam conse∣quentiis ex singularibus: ideo dicendum est de eis consequenter; & aliquando ponentur exempla de istis, & aliquando de illis. Est aut primo dicendum de illis quae tenent per Medium intrinsecum.

Et est prima regula talis, A definitione ad definitum est bona conse∣quentia à parte subjecti, & etiam à parte praedicati affirmative; è con∣verso. Sicut sequitur, Socrates est homo, ergo Socrates est ani∣mal rationale; & est talis consequentia simplex. Alia regula est, A descriptione ad descriptum est bona consequentia; & è converso. Alia regula est, A nominis interpretatione ad nominis interpretatum est bona consequentia & simplex. Alia regula est, Ab inferiori ad su∣perius est bona consequentia sine distributione & affirmative, & talis est simplex▪

Alia regula est, Ab inferiori ad superius postposita negation•• est bona consequentia, sed non simplex, nisi quando praedicatio superioris de inferiori est necessaria. Unde illa consequentia est consequentia sim∣plex, Homo albus currit, ergo Homo currit: sed ista consequentia solum ut nunc, Homo non currit, ergo Animal non currit; quia dum Homo est animal consequentiaest bona, quando Homo non est animal consequentia non valet. Ex isto patet, quod omnes tales sunt falsae, Homo albus est aggregatum per accidens: Asinus intellectus est e••s diminutum: Materia prima caret forma: Homo albus differt ab homine: Intellectio divina creaturarum est posterior Persona: Es∣sentia divina in Filio est posterior Patre: Homo intellectus fuit ab aeterno: Lapis intellectus est Deus; & hujusmodi: quia illae inferunt istas propositiones falsas, Homo est aggregatum per accidens: Asinus est ens diminutivum: Materia caret forma: Homo differt ab homi∣ne: Intellectio divina est posterior Persona: Essentia divina est po∣sterior Patre: Homo fuit ab aeterno: Lapis est Deus; per istam regulam quae nunquam deficit, Ab inferiori ad superius sine distribu∣tione est bona consequentia, si termini supponant personaliter & signi∣ficative. Si autem aliquae praedictarum propositionum, vel aliqua consimilis, inveniatur in aliquo authore, exponendus est author, quod non loquitur de virtute sermonis, sed aliter; vel quod talis ter∣minus non accipitur personaliter, sed simpliciter vel materialiter.

Alia regula est, quod Ab uno convertibilum ad reliquum est bona consequentia. Sicut sequitur, Homo currit, ergo Risibile currit. Intelligendum est, quod omnes praedictae regulae sunt intelligendae, quando omnes termini supponuntur personaliter & significative; quia si termini supponant simpliciter vel materialiter non valerent: vel etiam si ille terminus ratione cujus deberet tenere talis regula, supponit aliter quam personaliter, non oportet consequentias valere. Et ideo tales con∣sequentiae non valent, Animal rationale est definitio, ergo Homo est definitio: Animal gressibile bipes est descriptio, ergo Homo est de∣scriptio: Homo est definitum, ergo Animal rationale est definitum: Homo est species, ergo Animal est species: Risibile est passio homi∣nis, ergo Homo est passio hominis; & hujusmodi.

Alia regula est, quod Ab aliquo sumpto cum determinatione ad ipsum sumptum sine determinatione est bona consequentia: Sicut sequitur, Homo albus currit, ergo Homo currit.

Notandum est tamen, quod Aliquando de toto aggregato ex deter∣minatione & determinabili praedicatur altera pars, Aliquando ultra∣que pars, Aliquando neutra. Verbi gratia, de illo toto, homo al∣bus, praedicatur utraque pars. Haec enim est vera, Homo albus est albus, & Homo albus est Homo; & si Homo albus sit, oportet quod utraque illarum sit vera. Aliquando altera pars tantum praedicatur de toto. Verbi gratia de isto toto, Homo mortuus, praedicatur haec

pars, mortuus, & non haec pars, homo: haec enim est vera, Homo mortuus est mortuus, & haec est falsa, Homo mortuus est homo. Simi∣liter est de syllogismo sophistico, haec enim est vera, Syllogismus so∣phisticus est sophisticus; haec autem est falsa, Syllogismus sophisticus est syllogismus. Similiter est de talibus, Falsum argumentum est syl∣logismus sophisticus; & hujusmodi. Aliquando autem neutra pars praedicatur de toto, quamvis totum praedicatur de aliquo. Sicut est hoc totum, Album secundum dentes, neutra enim istarum est vera, Album secundum dentes est album, nec ista, Album secundum dentes est den∣tes; quamvis haec possit esse vera, Album secundum dentes est album, & quando contingit non erit nisi gratia materiae.

Dicendum est igitur, quod quandocunque utraque pars praedicatur de toto, semper à tali toto ad quamlibet partem est bona consequentia. Unde ista consequentia est bona, Homo albus currit, ergo Homo currit, & ergo Album currit. Ex quo patet, ut prius, quod tales consequentiae sunt bonae, Homo albus est ens per accidens, ergo Homo est e••s per ac∣cidens. Intellectio creaturarum est posterior Patre, ergo Intellectio est posterior Patre. Lapis intellectus est realiter Deus, ergo Lapis est realiter Deus. Similiter ista consequentia est bona, Lapis intellectus fuit ab aeterno, ergo Lapis fuit ab aeterno. Quando autem altera pars praedicatur tantum de toto, tunc à tali toto ad illam partem est bona con∣sequentia; & ideo ista consequentia est bona, Socrates est homo mor∣tuus, ergo Socrates est mortuus: sed ad aliam partem non valet conse∣quentia; non enim sequitur, Socrates est homo mortuus, ergo Socrates est homo. Quando autem neutra pars praedicatur de toto ad neutram partem valet consequentia. Et ideo ista consequentia non valet, Aethi∣ops est albus secundum dentes, ergo Aethiops est albus, & ergo Aethi∣ops est dentes. Ex istis patet quod ista consequentia non valet, Iste est albus monachus, ergo Est albus; quia istae stant simul, Aliquis est albus Monachus, & Nullus albus Monachus est albus. Similiter non se∣quitur, Ille est tuus pater, ergo Est tuus; quia istae stant simul▪ Iste est tuus pater, & Tuus pater non est tuus; si tuus in praedicato dicit cir∣cumstantiam possessionis.

Alia regula est, A propositione sumpta cum adverbio determinante operationem, ad ipsam sine determinatione sumptam, valet consequentia affirmative. Sicut sequitur, Socrates velociter currit, ergo Socrates currit; Socrates male disputat, ergo Socrates disputat.

Alia regula est, A propositione sumpta cum praepositione & suo casuali, vel à terminatione aequivalenti adverbio vel praepositioni & suo casuali, ad illam sine tali addito est bona consequentia. Sicut sequitur, Homo necessario est animal, ergo Homo est animal: Homo dat denarium cum ••ristitia, ergo Homo dat denarium: Homo per se est animal, ergo Homo est animal: Homo in quantum albus differt ab homine, ergo Homo differr ab homine: Essentia divina & sapientia differunt ratione, ergo

Essentia divina & sapientia differunt. Ex isto patet, quod omnes tales propositiones de virtute sermonis sunt falsae, Quaelibet creatura de se est non ens: Quaelibet materia de se caret forma: Passum de se caret actu: Idem sub una ratione est prius, & sub alia ratione est posterius: Idem sub una ratione est superius, & sub alia inferius: Idem ut sic est album, & ut sic est nigrum: Idem secundum quod similiter, ut sic est tale, secundum quod aliter, ut sic non est tale. Unde quicquid affir∣tur de aliquo cum aliquo adverbio, vel cum praepositione & suo casuali, vel alia determinatione aequivalente adverbio vel tali praepositioni cum suo casuali, debet absolute concedi de eo. Quicquid etiam praedicatur de aliquo cum dictione reduplicativa absolute, sine tali dictione, vel aliquo aequivalente, praedicatur de eodem.

Ex quo patet, quod omnes tales consequentiae sunt bonae, Natura spe∣cifica est realiter differentia individualis, ergo Natura specifica est diffe∣rentia individualis: Genus & species sunt idem realiter, ergo Genus & species sunt idem: Homo est realiter humanitas, ergo Homo est hu∣manitas: Intellectus est realiter voluntas, ergo Intellectus est voluntas: Agens est realiter passum, ergo Agens est passum: Album per accidens non est idem homini, ergo Album non est idem homini; & sic de multis aliis, quae tamen consequentiae negantur à modernis. Notandum est, quod illae regulae intelligendae sunt, quando per talem additionem non datur intelligi propositio conditionalis. Et per hoc solvitur in∣stantia quae posset adduci. Nam non sequitur, Vellem esse in luto cum centum marchis, ergo Vellem esse in luto. Nam per istam propositionem, Vellem esse in luto cum centum marchis, intelligitur ist•• conditionalis, Vellem esse in luto, si possim ex hoc lucrari vel habere centum mar∣chas.

Et ideo notandum est, quod illae regulae sunt intelligendae, quando nulla est variatio in antecedente & consequente, nisi quod illa determi∣natio ponitur in antecedente & non in consequente: & per hoc possunt solvi illae instantiae quae possunt adduci de secundo elenchorum; ubi videtur Philosophus in tali modo arguendi assignare fallaciam secundum quid ad simpliciter. Unde in talibus assignat Philosophus fallaciam secundum quid ad simpliciter: Amittere aegritudinem est bonum, ergo Aegritudo est bona: Quod non vult sapiens est malum, Sapiens non ••ult amittere bonum, ergo Bonum est malum. Patet manifeste, quod in istis & consimilibus non est bonus modus arguendi, de quibus ponuntur praedictae regulae.

Sciendum est etiam, quod si illae regulae habent alicubi instantiam, debent habere, quando participium verbi non praedicatur de toto ag∣gregato ex eodem participio & illa determinatione adjuncta. Et ideo quandocunque tale participium praedicatur de tali aggregato regulae verae sunt. Possunt enim omnia talia Enthymemata reduci in syllogismum per assumptionem talis propositionis, quae est medium intrinsecum talis

consequentiae. Unde sicut ista consequentia est bona, Omnis homo currit, ergo Socrates currit; & per assumptionem medii istius, Socrates est homo, reducitur in syllogismum sic arguendo, Omnis homo currit, Socrates est homo, ergo Socrates currit: ita ista consequentia est bona, Socrates currit velociter, ergo Socrates currit; quia iste syllogismus est bonus, Omne currens velociter est currens, Socrates currit velo∣citer, ergo, &c. & sic de aliis. Et ita illa regula generalis est vera, quando participium verbi praedicatur universaliter de participio eodem cum determinatione; & quando non, non.

Alia regula est ista, A propositione universali affirmativa ad quam∣libet indefinitam particularem affirmativam, vel singularem, de cujus subjecto vere praedicatur subjectum universalis, est bona consequentia, respectu ejusdem praedicati nulla variatione existente à parte determi∣nationis. Sicut sequitur, Omnis homo currit, ergo Album currit, quando haec est vera, Aliquod album est homo. Similiter sequitur, Omnis homo est animal, ergo Aliqua substantia est animal, ex quo haec est vera, Substantia est homo.

Notandum est, quod ista regula non habet locum, quando subjectum vel praedicatum universalis importat aliquam rem unam numero quae est plures res numero, vel importat rem quae erit eadem realiter cum tali re quae est plures res realiter: & propter hoc, ista consequentia non valet, Omnis persona producta distinguitur realiter à persona producente, ergo Essentia divina distinguitur realiter à persona producente; quantum∣cunque haec sit vera, Essentia divina est persona producta. Nec ista consequentia valet, Omnis essentia divina est Pater, ergo Filius est Pater; quamvis haec sit vera, Filius est essentia divina.

Est tamen advertendum, quod non semper fallit haec regula quale tale subjectum vel praedicatum sumitur, imo aliquando non fallit. Unde ista consequentia est bona, Omne ens est creatum vel increatum, ergo Essentia divina est creata vel increata. Et similiter sequitur, Omnis persona divina est producens vel producta, ••rgo Pater est productus vel producens. Quando autem valeat talis consequentia in talibus ter∣minis, & quando non, potest sciri per illa quae praedicta sunt superius in materia de uniformi generatione syllogismorum de inesse, & per ea quae dicta sunt super Sententias. Sed in omnibus aliis terminis est re∣gula vera generaliter sine aliqua instantia, si termini supponant perso∣naliter, & nullus eorum includit aliquod syncategorema, vel aliquid aequivalens. Et ideo omnes tales consequentiae sunt bonae, Omne ani∣mal est ens per se, ergo Omnis homo albus est ••ns per se: Quaelibet persona divina de necessitate est Deus, ergo Homo de necess••ate est Deus: Quaelibet persona divina fuit ab aeterno, ergo Homo fuit ab aeterno: Omnis aedificator per se aedificat, ergo Album per se aedificat: Omne album per accidens aedificat, ergo Aedificator per accidens aedi∣ficat; Ex quo istae propositiones sunt verae, Homo albus est animal:

Homo est persona divina: Aliquis aedificator est albus: Aliquod album est aedific••••••r. Et ideo ista consequentia est bona, Natura specifica de se est communicabilis, ergo Differentia individualis est de se commu∣nicabilis; si haec sit vera, Differentia individualis est natura specifica, quae sequitur ex ista, Differentia individualis est realiter natura specisica; sicut patet per regulam supra positam.

Similiter ista consequentia est bona, Omnis differentia individualis est incommunicabilis de se, ergo Natura specifica de se est incommuni∣cabilis; si haec sit vera, Natura specifica est differentia individualis. Similiter haec consequentia est bona, Omne genus praedicatur de plu∣ribus differentibus specie, ergo Species praedicatur de pluribus diffe∣rentibus specie; si haec sit vera, Species est genus realiter. Similiter omnes tales consequentiae sunt bonae, Omnis intellectio divina est prior actu generandi, ergo Intellectio creaturarum est prior actu generandi; ex quo haec est vera, Intellectus creaturarum est intellectio divina. Simi∣liter sequitur, Omnis intellectus est speculativus, ergo Intellectus pra∣cticus est intellectus speculativus: Omnis habitus speculativus est in in∣tellectu speculativo, ergo Habitus practicus est in intellectu speculativo, vel sic, ergo Habitus speculativus est in intellectu practico; si omnis in∣tellectus speculativus sit intellectus practicus: Omnis essentia divina est principium producendi Verbum, ergo Intellectio creaturarum est prin∣cipium producendi Verbum.

Et si dicatur, quod talis consequentia non valet, quia si intellectio creaturarum esset principium producendi verbum, ergo Pater prius in∣telligeret creaturas quam produceret verbum, ex quo principium pro∣ducendi est prius producto; hoc non obstat. Unde quomodo intellectio creaturarum est prior Verbo, & quomodo non; & quomodo Pater prius intellig••t creaturas quam producit Verbum, dictum est super Sententias; ideo ad praesens pertranseo. Sed ad istam formam arguendi, Intellectio creaturarum est prior in Patre quam producat, ergo Pater prius pro∣ducit creaturam quam producat Verbum. Dicendum, quod illa forma arguendi non valet. Sicut non sequitur, Socrates albus fuit prior Pla∣to••••▪ ergo Socrates fuit albus antequam Plato fuit albus. Nam posito quod fuerit Plato filius Socratis, & quod Socrates nunc primo sit albus; haec tunc est vera, Socrates albus fuit prior Platone, & Socrates est Socrates albus, ergo, &c. & tamen haec est falsa, Socrates fuit albus antequam Plato; imo etiam haec est falsa, Socrates fuit albus ante∣quam Plato fuit albus; posito quod Socrates nunc primo sit albus, & quod Plato fuerit albus a principio nativitatis suae.

Et notandum est, quod aliquae talium consequentiarum sunt solum benae ut nunc, & aliquae sunt consequentiae simplices: quando autem praedicatio an••ece i••ntis de subjecto consequentis est necessaria, tunc est consequentia simplex & necessaria, cuando autem tal••s categorica est contingens & non necessaria, tunc talis consequentia est solum ut nunc.

Unde ista consequentia est simplex, Quaelibet persona divina fuit ab aeterno, ergo Immortale fuit ab aeterno; quia haec est necessaria aliquod immortale est persona divina: sed haec consequentia solum est bona ut nunc, Quaelibet persona divina fuit ab aeterno, ergo Creans fuit ab aeterno; accipiendo subjectum in consequente pro eo quod est, quia haec est contingens, Creans est Deus. Si autem subjectum consequentis ac∣cipitur pro eo quod fuit, consequentia de facto simplex est; quia haec est necessaria, Creans fuit Deus, accipiendo subjectum pro eo quod fuit; sicut haec est necessaria, Deus fuit creans. Intelligendum est etiam, quod quando arguitur ab inferiori ad superius, est semper consequentia simplex, quamvis talis categorica non sit necessaria. Unde haec est consequentia simplex, Omnis homo est animal, ergo Aliqui substantia est animal; quamvis haec non sit necessaria, Aliqua substantia est homo. Intelli∣gendum est etiam, quod omnes regulae praedictae intelligendae sunt, quando termini supponunt personaliter; quia si aliquis terminus supponat sim∣pliciter vel aliter, non oportet consequentiam valere.

Alia regula est, A nomine numerali respectu hujus verbi, est, ad nomen partis est bona consequentia. Sicut sequitur, Quatuor sunt, ergo Duo sunt.

Alia regula est, A nomine collectivo ad nomen partis est bona con∣sequentia. Sicut sequitur, Populus est, ergo Homo est. Et debet ista regula intelligi, quando tale totum non potest esse sine illa parte; sicut Exercitus non potest esse sine homine. Ideo bene sequitur, Ex∣ercitus est, ergo Homo est: sed quia potest esse sine equo, ideo non sequitur, Exercitus est, ergo Equus est, quamvis equus aliquando sit pars Exercitus.

Et est notandum, quod duae regulae praedictae debent intelligi, ••••••••∣do termini supponunt personaliter & respectu hujus verbi, est, quando praedicatur secundum adjacens; quia respectu aliorum praedicatorum non valet talis consequentia. Non enim sequitur, Quatuor excedunt tria, ergo Duo excedunt tria: nec sequitur, Populus est plures ho∣mines, ergo Homo est plures homines; respectu tamen aliquorum praedicatorum tenet talis consequentia. Bene enim sequitur, Populus est hic intus, ergo Homo est hic intus: Quatuor sunt homines, ergo Duo sunt homines: Quatuor sunt alba, ergo Duo sunt alba. Unde quando praedicatum non potest convenire toti nisi competat alicui parti, semper vel frequenter respectu talis praedicati, à toto numerali & colle∣ctivo ad partem est bona consequentia, aliter non.

Alia regula est, Quando sunt duae contrarietates, si unum extremum ••nius contrarietatis praedicatur de uno extremo alterius contrari••tatis, reliquum extremum praedicabitur de reliquo. Sicut sequitur, Justitia est virtus, ergo Injustitia est vitium. Sciendum est, quod illa regula habet veritatem quando neutra contrarietas habet medium; si enim

habeat medium non valet: quia non sequitur, Prodigalitas est vitium, ergo Illiberalitas est virtus.

Alia regula est, Si generatio alicujus est bona, ipsum quoque bonum est. Et ideo sequitur, Generatio hominis est bona, ergo Homo est bonus. Alia regula est, Si generatio alicujus est mala ipsum est malum. Et ideo sequitur, Generatio hominis est mala, ergo Homo est malus. Item alia regula est, Si corruptio alicujus est bona ipsum est malum. Item alia regula, Si corruptio alicujus est mala ipsum est bonum. Et nota quod bonum est duplex, scilicet naturale & morale: de bono & malo primo modo regulae sunt intelligendae; sed de istis dicetur alias, ideo pertranseo.

CAP. VII. De regulis inferentibus affirmativam ex affirmativa per medium extrinsecum.

DAtis aliquibus regulis deservientibus consequentiis inferentibus affirmativam ex affirmativa per medium intrinsecum, dicendum est nunc de regulis inferentibus affirmativam ex affirmativa per medium extrinsecum.

Et est una regula talis. Si principale de principali: Et conjugatum de conjugato, & casus de casu, & è converso; & vocatur conjugatum con∣cretum & principale abstractum, & casus adverbium sequens. Unde se∣quitur, Justitia est virtus, ergo Justus est virtuosus, & qui juste aliquid facit aliquid virtuose facit.

Notandum est, quod illa regula debet intelligi si concretum & ab∣stractum significant idem: & tunc semper tenet regula si abstractum de abstracto, & concretum de concreto; sed non oportet semper quod è converso. Sed ad hoc quod è converso teneat consequentia, oportet quod concreta se habeant secundum superius & inferius. Unde bene sequitur, Albedo est musica, ergo Album est musicum: sed non è con∣verso sequitur, Album est musicum, ergo Albedo est musica. Et nota quod illud est inferius ad aliud, quando ab illo ad idem aliud est conse∣quentia formalis, & non è converso. Sicut sequitur formaliter, Socrates est homo albus, ergo Socrates est homo, & non è converso: & non sufficit, ad hoc quod aliquid sit superius, quod praedicatur de omnibus de quibus praedicatur aliud & de pluribus. Unde quamvis omnia ani∣malia essent alba, adhuc album non esset superius ad hominem, quan∣tumcunque album praedicaretur de omni homine & de pluribus; & hoc, quia ista non est consequentia formalis & simplex, Socrates est homo, ergo Socrates est albus: & propter hoc non valet ista consequentia,

Deus est homo, ergo Deitas est humanitas; quantumcunque quilibet Deus, & quaelibet persona, esset homo; & hoc est, quia Deus non est inferius ad hominem: nec hic praedicatur superius de inferiori, Filius Dei est homo, sicut nec hic, Socrates est albus.

Et si dicatur, quod hic est praedicatio superioris de inferiori, Christus est homo; ergo per regulam prius datam sequitur, Christus est homo, ergo Deitas est humanitas, quia Christus non habet aliquod aliud ab∣stractum.

Dicendum est, quod si haec sit praedicatio superioris de inferiori, hoc est, quia subjectum aequivalet duobus concretis habentibus duo ab∣stracta, quorum unum est Divinitas & aliud Humanitas, & concreta sunt, Deus vel Filius Dei qui est hic homo, tunc ly Christus aequivalet huic toti, Filius Dei qui est hic homo: & quia Christus non est in∣ferius ad hominem, nisi quia includit aequivalenter illud concretum, Hic homo; & non quia aequivalenter includit hoc concretum, Filius Dei: ideo ex illa, Christus est homo, si sit in ea praedicatio superioris de in∣feriori, contingit inferre istam, Haec humanitas est humanitas, & non istam, Divinitas est humanitas. Exemplum est ad hoc; nam hic est praedicatio superioris de inferiori, Homo albus est albus, non quia Homo sit inferius ad ly album, sed quia ly hoc album, demonstrando quem∣cunque hominem album, est inferius ad ly album; & ideo ex ista, Homo albus est albus, non sequitur ista, Humanitas est albedo, sed ista Haec albedo, demonstrando albedinem hominis, est albedo. Ex isto patet, quod tales consequentiae sunt bonae, Homo est animal, ergo Humanitas est animalitas: Equus est animal, ergo Equinitas est anima∣litas.

Secundo est intelligendum, quod illa regula est intelligenda, quando concreta eodem modo se habent ad sua abstracta; ita quod si unum con∣cretum necessario supponat pro alia re quam suum abstractum, vel de∣notatur supponere in propositione, quod similiter aliud concretum sup∣ponit pro alia re quam suum abstractum. Unde si unum concretum sup∣ponit pro alia re quam suum abstractum, & aliud concretum supponat pro eodem pro quo supponit suum abstractum, non oportet, quod si con∣cretum praedicetur de concreto, quod abstractum praedicatur de abstracto. Et propter hoc ista consequentia non valet, Homo est animatus, ergo Humanitas est anima. Nam Homo supponit pro eodem pro quo sup∣ponit Humanitas, vel saltem supponere potest. Nam si nulla humanitas sit assumpta manifestum est, quod non pro alio supponunt subjecta illarum propositionum, Homo est animal, & Humanitas est animal: nam cum homo supponat pro toto composito ex omnibus partibus essentialibus ho∣minis, humanitas supponeret pro illa parte hominis, vel pro aliquo quod non esset illud totum nec pars, si non supponit pro toto.

Nec valet dicere, quod homo supponat pro toto composito ex huma∣nitate & differentia individuali contrahente humanitatem. Nam idem

argumentum est de Socrate pro quo supponit; aut pro toto, aut pro parte. Similiter idem argumentum est de hac humanitate, pro quo supponit; & manifestum est, quod non supponit pro alio quam pro quo supponit hic homo. Similiter humanitas supponit pro hac humanitate, cum haec humanitas sit humanitas, sed haec humanitas non includit tam naturam quam differentiam individualam, si esset aliqua talis dif∣ferentia. Similiter pro eodem supponit pro quo supponit homo, sed sic se non habent animatum & anima; nam anima supponit pro parte tantum; & ideo non valet, Homo est animatus, ergo Humanitas est anima. Item nota, quod illa regula etiam est intelligenda, quando nullum syncategorema includitur in abstracto, vel aequivalens, quod non excluditur in concreto.

Alia regula est, Si aliqua consequentia sit bona, eodem addito utro∣bique adhuc erit consequentia bona: sicut si ista est consequentia bona, Homo currit, ergo Animal currit; ista consequentia est bona, Homo albus currit, ergo Animal album currit.

Sciendum est, quod ista regula debet intelligi, quando illud additum est adjectivum vel substantivum respectu illius cui additur, & est purum categorema non includens aequivalenter aliquod syncategorema. Et propter istud, quamvis sequitur, Homo currit, ergo Animal currit; tamen eodem signo addito utrobique non sequitur: quia non sequitur, Omnis homo currit, ergo Omne animal currit. Similiter sequitur, Socrates est albus, ergo Socrates est coloratus; & tamen addito utro∣bique ly nunc primo, non valet consequentia. Non enim sequitur, Socrates nunc primo est albus, ergo Socrates nunc primo est coloratus. Nam ly primo vel est syncategorema, vel includit aequivalenter syncate∣gorema; scilicet hoc syncategorema, non. Et propter idem bene se∣quitur, Homo currit, ergo Animal currit; etiamsi homo non sit: & tamen negatione addita utrobique non valet; non enim sequitur, Homo non currit, ergo Animal non currit: si enim nullum animal esset, nisi unus bos & ille curreret, antecedens esset verum, & consequens fal∣sum.

Alia regula est, Quod dicit sapiens est verum. Et ideo sequitur, Phi∣losophus dicit substantiam suscipere contraria, ergo Substantia suscipit contrarium. Sed nota, quod ista regula non est generalis, nisi de Au∣thore qui errare non potest, vel qui in dicto suo à tali instruitur: & ideo de homine loquente praecise ex judicio suae rationis, non est re∣gula intelligenda; sed praecise à Deo, & de aliis qui instructi à Deo loquebantur. Et ideo ista consequentia non est formalis Aristoteles dicit hoc, ergo est verum. Nam inter vera quae locutus est, secundum ve∣ritatem, multa falsa inser••it. Intelligendum est etiam, quod regula in∣telligenda est, quando aliquid dicitur à tali sapiente non errante asser∣tive solum; & non recitative tantum, nec ut reprobetur, vel errare pro∣betur.

Alia regula est, quod Si simpliciter ad simpliciter, Et magis ad magis, & maxime ad maxime. Unde bene sequitur, Peccans est malus, ergo Magis peccans est magis malus. Sciendum est, quod ista regula debet intelligi, quando praedicatum in prima propositione praedicatur uni∣versaliter de subjecto, ita quod à nullo contento possit negari. Debet etiam intelligi, quando nihil additur in una consequentia, quod non ad∣ditur in alia, nisi hoc adverbium magis. Similiter debet intelligi nulla mutatione facta, vel non facta mutatione nisi circa significatum illius termini.

Per primum excluduntur tales instantiae. Bibere est bonum, ergo Magis bibere est magis bonum: Dormire est bonum, ergo Magis dor∣mire est magis bonum: quia non omne dormire, vel bibere est bonum; imo aliquod dormire & aliquod bibere non est bonum.

Per secundum excluduntur tales instantiae, Iste est justus, ergo Iste est virtuosus; & tamen non sequitur, Iste est magis justus quam ille, ergo Est magis virtuosus quam ille. Similiter sequitur, Iste est ebriosus, ergo Est malus; & tamen non sequitur, Iste est magis ebriosus quam ille, ergo Est magis malus quam ille: quia si ille sit praecise ebriosus, & excedit in ebrietate, & non habeat aliud vitium; alius autem sit modicum ebriosus, sed tamen cum hoc sit homicida, blasphe∣mus, adulter, & sic de aliis vitiis; tunc ille est magis ebriosus quam iste, & tamen non est magis malus quam iste; ut patet.

Per tertium excluduntur tales instantiae, Iste est justus, ergo Iste est virtuosus; & tamen non sequitur, Iste est magis justus, ergo Est magis virtuosus: quia ponamus, quod augmentato in isto habitu justitiae di∣minuantur habitus aliarum virtutum, quod est possibile, sicut in mo∣ralibus ostenditur; tunc antecedens est verum, & consequens falsum.

Et si dicatur quod sequitur, Omne simplex est perfectum, ergo Magis simplex est perfectius, igitur regula secundum intellectum datum non est bona. Ad hoc dicitur, quod consequentia non valet, sed excluditur per secundum; quia simplicius non dicitur aliquid, quia in se sit praecise simplicius, sed necessario dicitur respectu alterius: & ideo sicut non sequitur, Ebriosus est malus, ergo Magis ebriosus quam Socrates est magis malus quam Socrates: ita non sequitur, Simplex est perfectum ergo Magis simplex est magis perfectum; quia semper illa nomina, magis simplex, magis perfectum requirunt aliquid aliud ad quod di∣cantur: non autem sic est de isto magis album, quia posito quod nihil sit album nisi Socrates, adhuc poterit Socrates esse magis albus, quamvis non sit magis albus quam alius. Universaliter ergo excluduntur per jam dicta Omnia quae non possunt competere eidem in se sine com∣paratione ad aliud; cujusmodi est simplex. Nam impossibile est, quod idem sit aliquando magis simplex in se, & aliquando minus simplex; & è converso. Unde compositum semper est aeque compositum dum est; simplex quantumcunque componatur cum aliis, tamen in se est semper

aeque simplex dum est: & sicut est de ista, ita est de multis aliis.

Alia regula est, Si singulare de singulari, Et plurale de plurali; & è converso. Et ideo sequitur, Homo est animal, ergo Homines sunt animalia. Notandum, quod ista regula non habet veritatem, quando alterum illorum nominum pluralis numeri non vere praedicatur de aliquo subjecto alio: & propter hoc non sequitur, Deus est ens, ergo Dii sunt entia; quia illud subjectum pluralis numeri, Dii, non dicitur vere de aliquo subjecto, imo nec de seipso; haec enim est falsa, Dii sunt Dii. Similiter si nullus homo esset nisi unus solus, haec consequentia non valeret, Homo est animal, ergo Homines sunt animalia; quia ante∣cedens est verum, & consequens falsum: quia conversa consequentis est falsa, haec scilicet, Animalia sunt homines; quia quaelibet singularis ejus esset falsa. Similiter praedicta regula habet instantiam, quando alter terminorum importat rem quae est plures res; quamvis non sem∣per sit neganda talis consequentia. Unde ista consequentia non valet, Persona est divinitas, ergo Personae sunt divinitates. Similiter habet instantiam, quando alter terminorum est in recto & alter in obliquo: ideo non sequitur, Effectus est à causa, ergo Plures effectus sunt à causis: quia si Deus se solo omnes effectus produceret, antecedens esset verum & consequens falsum.

Similiter non sequitur, Hominis est asinus, ergo Hominum sunt asini; nam posito quod Omnes homines non habeant nisi unum asi∣num, & tamen plures sunt asini, tunc antecedens est verum & con∣sequens falsum. Similiter praedicta regula habet instantiam, quando est praedicatio per accidens & contingens, quantumcunque de utroque extremo verificetur esse, tam in singulari quam in plurali: & ideo non sequitur, Homo est caecus, ergo Homines sunt caeci. Similiter prae∣dicta regula capit instantiam, quando alterum extremum est distri∣butum: quia non sequitur, Omnis homo est caecus vel videns, ergo Omnes homines sunt caeci vel videntes; nam si non essent nisi duo homines, & alter esset caecus & alter videns, antecedens esset verum & consequens falsu••.

Alia regu〈…〉〈…〉t, Si plurale de plurali, & singulare de singulari. Sicut sequitur, Hominis sunt animalia, ergo Homo est animal. Ista regula, sicut praedicta intellig〈…〉〈…〉a est, quando singulare & plurale idem signi∣ficant; quia si non haberent idem significatum consequentia non teneret.

CAP. VIII. De regulis per quas tenent consequentiae inferentes negati∣vam ex negativa.

DEclaratis aliquibus regulis deservientibus consequentiis infe∣rentibus affirmativam ex affirmativa, nunc dicendum est de regulis per quas tenent consequentiae inferentes negativam ex ne∣gativa.

Et est una regula complectens multas, quae est talis; A definitione ad definitum, A descriptione ad descriptum, A nominis interpretatione ad interpretatum, Ab uno convertibilium ad reliquum; & è converso, tenet consequentia, sive praeponatur sive postponatur regatio. Et illae regulae intelligendae sunt, ut prius, supponentibus omnibus terminis personaliter, & nulla alia variatione facta circa propositiones. Et ideo tales consequentiae non valent, Homo non est passio hominis, ergo Ri∣sibile non est passio hominis: Animal rationale mortale non est defi∣nitum, ergo Homo non est definitum; & hujusmodi.

Alia regula, Ab inferiori ad superius postposita negatione est bona consequentia. Sicut sequitur, Homo non currit, ergo Animal non currit. Sciendum est, quod quando praedicatio superioris de inferiori est necessaria, tunc est talis consequentia simplex: quando autem talis praedicatio est contingens, tunc si talis propositio est vera, consequentia est bona solum ut nunc: quando autem talis propositio est falsa, tunc consequentia non valet. Unde si nullus homo sit, haec consequentia non valet, Homo non currit, ergo Animal non currit. Per istam re∣gulam tenent tales consequentiae, Asinus non est homo, ergo Animal non est homo: Fortitudo non est temperantia, ergo Virtus non est temperantia; & hujusmodi multae.

Alia regula est, A superiori ad inferius praeposita negatione est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates non est animal, igitur Socrates non est homo. Intelligenda est, quod semper talis consequentia est simplex, sive descendatur ad inferius per se, sive ad inferius per accidens; & ideo omnes tales consequentiae sunt bonae, Aggregatum per accidens non est animal, ergo Aggregatum per accidens non est homo albus: Ens per accidens non est homo, ergo Ens per accidens non est homo niger. Sed intelligendum est, quod tales consequentiae non valent, quando aliquod adverbium, vel praepositio cum suo casuali, vel alia de∣terminatiō aequivalens tali, sequitur negationem in prima propositione. Et propter hoc, tales consequentiae non valent, Homo non est neces∣sario corpus, ergo Homo non est animal: Homo non est necessario co∣loratus, ergo Homo non est albus. Si tamen illa determinatio unifor∣miter

poneretur in antecedente & consequente, frequenter valeret con∣sequentia; aliquando tamen non valeret. Sicut non sequitur, Homo non est primo corpus, ergo Homo non est primo animal. Simi∣liter non secuitur, Socrates non est primo animal, ergo Socrates non est primo homo; intelligendo per ly primo, quod inter subjectum & praedicatum non sit medium.

Alia regula est, A negatione inferioris ad negationem superioris, sump•••• cum signo universali affirmativo, vel stante immobiliter, est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates non est iste homo, ergo So∣crates non est omnis homo. Sed intelligendum est, quod talis conse∣quentia non est semper simplex; sed quando illud superius praedicatur necessario de inferiori, tunc est consequentia simplex: quando contin∣genter solum, tunc dum illa propositio est vera est bona consequentia; quando autem non est vera, consequentia non valet. Unde dum Plato est homo, ista consequentia est bona, Socrates non est Plato, ergo So∣crates non est omnis homo: sed quando Plato non est, tunc non valet consequentia.

Ex isto patet, quod si differre, esse aliud, & distingui, significent idem, quod non esse idem, tales consequentiae sunt bonae, Socrates differt à Platone, ergo Socrates differt ab homine: Socrates est alius à Platone, ergo Socrates est alius ab omni homine: Socrates distin∣guitur à Platone, ergo Socrates distinguitur ab omni homine. Sicut ista consequentia est bona, Socrates non est Plato, ergo Socrates non est omnis homo. Sed si differre, esse aliud, distingui, idem significent, quod est non idem, tunc consequentia non valet.

Veruntamen potest distingui de esse non idem; quia Uno modo potest esse terminus relativus, Alio modo potest esse terminus mere in∣finitus. Si sit terminus relativus, tunc non valet ista consequentia, Socrates differt à Platone, ergo Socrates differt ab omni homine: sicut non sequitur, Socrates est non idem Platoni, ergo Socrates est non idem omni homini. Cujus ratio est, quia si non idem sit terminus re∣lativus, ly non, eo quod est pars dictionis, non habet aliquam vim mobi∣litandi vel immobilitandi terminum sequentem; & ideo terminus se∣quens eodem modo stabit mobiliter vel immobiliter, sicut si quicunque alius terminus relativus sibi adderetur: & ideo sicut in ista, Socrates est idem omni homini, ly homini stat mobiliter, ita quod sub illo con∣tingit descendere; ita in ista, Socrates est non idem omni homini, ergo Socrates est non idem Socrati. Si autem non idem sit terminus mere infinitus, tunc talis propositio est impropria, Socrates est non idem omni homini, pro eo, quod dativus casus sequitur nomen non relativum; vel si sit propria, cum negatio sit pars termini, non habet virtutem super terminum sequentem, ad mutandum ejus suppositionem vel mobilitatem; & per conseque〈…〉〈…〉 homini stabit mobiliter: & tunc erit haec falsa, Socrates est non idem omni homini, quia infert istam, Socrates est non

idem Socrati; & tunc talis consequentia non valet, Socrates est alius à Platone, ergo Socrates est alius ab omni homine; nec infertur nega∣tiva ex negativa, sed affirmativa ex affirmativa.

Et si quaeratur quis sensus est magis de virtute sermonis. Respondeo, quod Dialectici magis utuntur primo modo; & ideo omnes tractatus Sophistici, quos ego vidi, dicunt tales consequentias esse bonas, Socrates distinguitur à Platone, ergo Socrates distinguitur ab omni homine: Socrates differt ab asino, ergo Differt ab omni animali. Et similiter tales consequentias dicunt esse bonas, Socrates est alius ab homine, ergo, Socrates est alius à Socrate; & hujusmodi. Et ad illum sensum dant regulas suas, videlicet quod Ad alietatem & differentiam superioris sequitur al••etas vel differentia inferioris: & Quod isti termini, dif∣ferre, esse aliud, distingui, & hujusmodi; habent naturam confun∣dendi terminum sequentem confuse & distributive, si prius stetit im∣mobiliter: & Quod habent vim immobilitandi terminum sequentem, qui prius stetit mobiliter; & hujusmodi, quae omnes ad istas reduci possunt.

Sed alii ab istis communiter utuntur alio modo, & secundum istas diversas significationes istorum terminorum debet de consequentiis di∣versimode dici. Unde primi, qui dicunt scilicet quod differre, esse aliud, distingui, significant idem quod non esse idem, debent negare multas consequentias, in quibus arguitur ab aliquo istorum sumpto cum deter∣minatione adverbiali sequente, vel aequivalente, ad ipsum sine tali de∣terminatione sumptum; & tamen si talis determinatio praeponatur, esset consequentia bona. Unde tales consequentias habent negare, Hoc distinguitur formaliter ab hoc, Puta essentia divina distinguitur for∣maliter à paternitate, ergo Essentia divina distinguitur à paternitate: Hoc per accidens distinguitur ab hoc, ergo Distinguitur ab hoc. Nam haec est vera, Essentia divina non est formaliter paternitas; & tamen haec est falsa, Essentia divina non est paternitas; & per consequens antecedens primae consequentiae est verum, & consequens est falsum se∣cundum eos, si illae duae aequipollent istis duabus. Et tamen istae sunt bonae, Essentia Dei formaliter distinguitur à paternitate, ergo Essentia Dei distinguitur à paternitate: Deus per accidens distinguitur à Deo, ergo Deus distinguitur à Deo. Sicut istae sunt bonae, Essentia divina formaliter non est paternitas, ergo Essentia divina non est paternitas: Deus per accidens non est Deus, ergo Deus non est Deus. Et ideo illi qui dant regulas praedictas sophisticas, Quod ad alietatem supe∣rioris, &c. & negant tales propositiones, Homo distinguitur per ac∣cidens ab homine, Essentia divina distinguitur formaliter à paterni∣tate, Homo est aliud per accidens ab animali; non dicunt conveni∣enter.

Alii autem tales consequentias habent ••orcedere, A distinguitur formaliter à B, ergo A distinguitur à B: A distinguitur per accidens à

B, ergo Distinguitur à B: sicut sequitur, A non est idem formaliter B, ergo A non est idem B: A non est idem per accidens B, ergo A non est idem B. Et tunc haec erit falsa, Essentia divina distinguitur for∣maliter à paternitate; & ista similiter, Essentia divina distinguitur per accidens à paternitate: sicut utraque istarum est falsa, Essentia divina non est eadem paternitati, Essentia divina non est per accidens eadem paternitati. Sed ista est concedenda, Essentia divina non est eadem for∣maliter paternitati. Et tunc est de istis propositionibus proportiona∣biliter dicendum, sicut de istis, Deus est non idem per accidens Deo, Deus est per accidens non idem Deo, Deus distinguitur per accidens à Deo; quia omnes sunt falsae praeter istam, Deus est per accidens idem non Deo. Ita omnes aliae sunt falsae praeter istam, Essentia divina est non eadem formaliter paternitati; secundum illam opinionem. Nam utraque illarum est neganda, Deus non est idem per accidens Deo, Deus distinguitur per accidens à Deo.

Alia regula est, A negatione alicujus, ad negationem ejusdem cum aliqua determinatione, est bona consequentia. Sicut sequitur, So∣crates non est homo, ergo Socrates non est homo albus, vel ergo Socrates non est per accidens homo: Socrates non curtit, ergo So∣crates non currit velociter. Et ideo tales consequentiae sunt bonae, Grammaticus non distinguitur à Logico, ergo Grammaticus non distinguitur à Logico in quantum Logicus. Natura specifica non est differentia individualis, ergo Natura specifica non est realiter diffe∣rentia individualis. Homo non est humanitas, ergo Homo non est realiter humanitas. Entitas non est unitas, ergo Entitas non est reali∣ter unitas.

Et si dicatur, quod tunc sequitur, Homo non est asinus, ergo Homo non est idem genere asino. Dicendum est, quod regula est in∣telligenda, quando nulla sit variatio circa alios terminos propositio∣num, nisi appositio talis determinationis vel ablatio. Non est autem sic in proposito, ly asinum enim in antecedente accipitur in recto, & in consequente in obliquo; & ideo non valet, Homo non est asinus, ergo Homo non est idem genere asino; sed sequitur, ergo Homo non est idem genere asinus. Sciendum est, quod quando illa determina∣tio est adverbum, vel aequivalens adverbio, semper est regula bona: si autem sit adjectivum, vel praepositio cum suo casuali, de quo illud determinabile praedicatur, quamvis de utroque aliquid verificatur, tunc non valet. Et ideo non sequitur, Socrates non est homo, ergo So∣crates non est homo mortuus: nec sequitur, Socrates non est albus, ergo Socrates non est albus secundum den es. Intelligendum est eti∣am, quod regula debet intelligi, quando ne; atio praecedit tam de∣terminans quam determinatum.

CAP. IX. De regulis deservientibus consequentiis inferentibus nega∣tivam ex affirmativa & è converso.

POst haec videndum est de regulis deservientibus consequentiis in∣ferentibus negativam ex affirmativa, & è converso.

Et est una regula talis, ex affirmatione contrarii sequitur ne∣gatio alterius contrarii. Sicut sequitur, Socrates est albus, ergo So∣crates non est niger. Et ex isto patet, quod in motu idem subjectum primum non est simul sub contrariis: nam sicut dictum est prius, ab inesse ad esse respectu subjecti primi est bona consequentia; & per con∣sequens sequitur, Isti subjecto primo inest albedo, ergo Illud subjectum est album; & ultra sequitur, Illud subjectum est album, ergo Non est nigrum; & ultra, ergo Isti non inest nigredo tanquam subjecto primo, & per consequens illud non est simul sub albedine & nigredine.

Alia regula est, A negatione contrarii ad positionem alterius est bo∣na consequentia. Sicut sequitur, Socrates non est sanus, ergo So∣crates est aeger. Sciendum est, quod Quaedam sunt contraria me∣diata, & Quaedam immediata: de contrariis mediatis non intelli∣gitur regula, sed de contrariis immediatis tenet. Sed nunquam est consequentia simplex, nisi esse praedicatur necessario de subjecto: si autem praedicatur contingenter, tunc est solum consequentia ut nunc: quia quando talis propositio est vera, tunc est consequentia bona; si∣cut quando est vera, Socrates est, ista est bona consequentia, So∣crates non est sanus, ergo est aeger: quando autem non est vera, tunc consequentia non valet.

Intelligendum est etiam, quod quandoque non oportet alterum contra∣riorum immediatorum verificari de subjecto. Sicut si virtus & vitium sunt contraria immediata, non oportet aliquod illorum de subjecto ve∣rificari; quia qui non habet usum rationis, nec est virtuosus nec vitio∣sus. Quandoque autem necesse est alterum contratiorum inesse sub∣jecto suo, & tunc est consequentia bona; sed solum ut nunc; sicut dictum est. Veruntamen est hic sciendum, quod nulla sunt contraria, mediata nec immediata, quin possint moveri à subjecto per potentiam Dei, & primo subjecto manente: etiam ignem posset Deus facere si∣ne omni calore, & aquam sine omni frigiditate.

Alia regula est, A positione Habitus sequitur negatio privationis; & è converso. Sicut sequitur, Socrates est videns, ergo Socrates non est caecus. Et sequitur, Materia non est privata, ergo Materia est informata forma.

Sciendum est, quod nomina privativa sunt in triplici differentia. A∣liquod

enim est nomen privativum, quod praecise dicit privationem formae & carentiam in subjecto cui additur. Et tale nomen privativum aequivalet nomini infinito; sicut Incorruptibile, Immortale. Alia sunt nomina privativa, quae important formam in aliquo, connotando de∣terminatum subjectum. Alia sunt privativa quae important non esse in aliquo formam talem, nec esse posse, connotando determinatum sub∣jectum. Et tale privativum est hoc nomen, Caecus; nam quando dicitur Socrates est caecus, importatur Socratem non videre, nec videre posse per naturam; & tamem quod individuo ejusdem rationis cum Socrate non repugnat videre.

Quantum ad prima privativa est dicendum, quod semper à nega∣tione formae ad nomen privativum est consequentia bona, si esse existe∣re verificatur de subjecto. De secundis privativis debet dici, quod non valet talis consequentia à negatione formae ad positionem nominis privativi, nisi continetur sub tali subjecto, vel sit tale de quo univer∣saliter nomen talis formae possit verificari. Et ideo non sequitur, La∣pis non est jusius, ergo Lapis est injustus; quia haec est impossibilis, Omnis lapis est justus, & semper fuit. Sed loquendo de tertiis opor∣tet addere, quod tale nomen formae non verificari possit de tali sub∣jecto; & simul cum hoc quod aliquando talis propositio non fuerit im∣possibilis. Unde ista est vera modo, Socrates est caecus, ergo So∣crates non videt nec videre potest; & tamen cum hoc, aliquando be∣ne fuit impossibilis haec, Socrates videt. Unde si haec fuisset semper impossibilis, Socrates videt, illa non esset modo vera, Socrates est caecus; sed è converso, à positione unius ad negationem alterius sem∣per est bona consequentia. Nam semper ab affirmatione privationis ad negationem habitus sibi oppositi est bona consequentia. Unde de quocunque semper est ista bona consequentia, A est caecus, ergo A non est videns.

Alia regula est, Ab affirmativa de praedicato infinito ad negativam de praedicato finito est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates est non animal, ergo Socrates non est animal. Sciendum est, quod ista regula habet instantiam, quando alterum accipitur in obliquo. Sicut si quilibet homo habeat equum & bovem, haec est vera, Hominis est non asinus, quia cujuscunque hominis est aliquis bos: & tamen haec est falsa, Hominis non est asinus, quia cujuscunque hominis est aliquis asinus. Similiter non sequitur, Quilibet homo videt non hominē, ergo Quilibet homo non videt hominem: nam si quilibet homo vide∣ret hominem & asinum, antecedens esset verum & consequens falfum. Similiter ista regula habet instantiam, quando propositio est de praeteri∣to vel futuro; quia non sequitur, Socrates fuit non albus, ergo So∣crates non fuit albus: nam posito quod Socrates fuisset uno tempore albus, & alio tempore niger, antecedens est verum & consequens fal∣sum. Similiter non sequitur, Socrates erit non vivens, ergo Socra∣tes non erit vivens.

Alia regula est, Ad affirmativam de praedicato finito sequitur nega∣tiva de praedicato infinito. Sicut sequitur, Socrates est albus, ergo Socrates non est non albus; & ista regula sicut prior debet intelligi in terminis rectis, & non in obliquis, & in propositionibus de praesenti, non de praeterito nec de futuro.

Alia regula est, quod Ad negativam de praedicato finito sequitur af∣firmativa de praedicato infinito. Sicut sequitur, Socrates non est al∣bus, ergo Socrates est non albus. Sciendum est tamen, quod illa regula habet instantiam, quando negatio additur solum uni parti ex∣tremi: & ideo non sequitur, Socrates non est lignum album, ergo Socrates est non lignum album; quia si Socrates sit niger antecedens est verum & consequens falsum: & hoc, quia negatio additur isti ter∣mino lignum, & non toti praedicato; ideo proprie non arguitur à nega∣tiva de praedicato finito ad affirmativam de praedicato infinito, sed ad affirmativam habentem unam partem praedicati quae est terminus insini∣tus; quia totum praedicatum est hoc totum non lignum album, cu∣jus una pars est non lignum. Similiter illa regula habet instantiam, quando de subjecto non verificatur esse existere; & hoc saltem est verum quando per subjectum implicantur aliqua uniri à parte rei: quod dico propter terminos importantes simplicia, cujusmedi sunt, Deus, Angelus, & hujusmodi. Et ideo talis consequentia non valet Socrate existen∣te mortuo, Socrates non est albus, ergo Socrates est non albus. Si∣militer non sequitur, Homo albus non est homo, ergo Homo albus est non homo: nam posito quod nullus homo sit albus, antecedens est verum & consequens falsum. Veritas antecedentis patet; nam sequi∣tur, Nullus homo est homo albus, ergo Homo albus non est homo; & antecedens est verum isto casu posito, ergo Consequens est verum. Falsitas consequentis patet; quia sequitur, Homo albus est non homo, ergo Aliquis non homo est homo albus: consequens est falsum, quia quaelibet ejus singularis est salsa; ut patet inductive. Similiter sequi∣tur, Homo albus est non homo, ergo Homo est albus; consequens est falsum, illo casu posito, igitur antecedens. Similiter illa regula habet instantiam in illis de obliquo, & in propositionibus de praeteri∣to & de futuro, sicut priores; & ista regula tenet in terminis simplici∣bus cum constantia subjecti de recto & de praesenti.

Alia regula est, quod Ad negativam de praedicato infinito sequitur affirmativa de praedicato finito, Sicut sequitur, Socrates non est non albus, ergo Socrates est albus. Et debet intelligi ista regula, sicut priores; scilicet in propositionibus de recto, & de praesenti, & cum constantia subjecti. Per constantiam autem subjecti intelligitur, quod esse existere debet praedicari de subjecto significative sumpto: & ideo talis consequentia non valet, Homo albus non est non homo, ergo Homo albus est homo; si haec sit falsa, Homo albus est.

Et si dicatur, quod alterum contradictoriorum dicitur de quolibet,

ergo altera istarum est vera, Homo albus est homo, Homo albus est non homo; quamvis nullus homo sit albus. Unde bene sequitur, Homo albus est homo albus, ergo Homo est homo, per regulam prius datam, quod Ab inferiori ad superius est consequentia simplex, si an∣tecedens est necessarium: sed hoc Antecedens est necessarium, cum propositio in qua praedicatur idem de se sit necessaria, ergo Consequens est necessarium; & per consequens haec disjunctiva est necessaria, Ho∣mo albus est homo, vel Homo albus est non homo.

Ad Primum istorum dicendum est; quod non semper alterum isto∣rum contradictoriorum incomplexorum dicitur de quolibet; sed o∣portet ad hoc addere, quod de illo subjecto verificatur esse existere. Unde si nullus homo sit, neutra istarum est vera, Homo est animal, Homo est non animal: & hoc, quia in utraque istarum implicatur falsum. Propter hoc enim, quod utraque istarum, Homo est animal, Homo est non animal, est simpliciter affirmativa; implicatur quod aliquod compositum ex corpore & anima sit homo, quod est simpliciter falsum; & ideo utraque illarum est falsa.

Ad Secundum dicendum est, quod haec consequentia est bona, Homo albus est homo albus, ergo Homo albus est homo: sed antece∣dens non est necessarium, imo contingens; nec omnis propositio in ••ua praedicatur idem de se est necessaria, imo aliquando est impossi∣bilis. Haec enim est impossibilis, Omne verum de necessitate est ve∣rum; & similiter ista, Omne verum contingenter est verum; & tamen idem praedicatur de se.

Et quod Boetius dicit, quod nulla propositio est verior illa in qua praedicatur idem de seipso, debet sic intelligi, quod nulla propositio, in qua praedicatur aliquid aliud de subjecto sine determinatione compo∣sitionis vel totius propositionis, est verior illa, in qua praedicatur idem de eodem sine omni tali determinatione: ita quod, nulla propo∣sitio, in qua Homo subjicitur, est verior illa, in qua tam subjicitur Homo quam praedicatur, sine omni determinatione compositionis vel propositionis. Unde nulla talis, Homo albus est homo, Homo albus est animal, Homo albus currit, & sic de hujusmodi; est verior ista, Homo albus est homo albus. Et sic Boetius comparat propositiones de praesenti sine omni determinatione compositionis, in qua subjici∣tur idem & tamen praedicatur idem, ad unam propositionem de prae∣senti sine omni determinatione compositionis, in qua idem tam subji∣citur quam praedicatur: & tunc nulla talis est verior ista in qua praedi∣catur idem de se, & tamen quaelibet istarum aliquando est con∣tingens.

Alia regula est, Ab affirmativa de specie specialissima, ad nega∣tivam de alia specie specialissima condividente, est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates est homo, ergo Socrates non est asinus; sed •• converso non sequitur, Angelus non est asinus, ergo Angelus est

homo. Sciendum est, quod ista est vera de speciebus condividenti∣bus, & est vera de speciebus specialissimis mere absolutis: sed de specie∣bus quarum una est mere absoluta, & alia respectiva vel connotativa, vel de pluribus respectivis vel connotativis, non valet. Non enim sequitur, Socrates est homo, ergo Socrates non est pater; & tamen pater est species specialissima.

Et si dicatur, quod pater non est species specialissima, sed paterni∣tas; & bene sequitur, Socrates est homo, ergo Socrates non est pa∣ternitas. Dicendum est, quod pater est species specialissima. Cu∣jus ratio est, quia ad aliquid, vel relatio, est unum praedicamentum importans plures res, & pro eis supponens; ergo Species suae suppo∣nunt pro rebus, & res important: igitur si paternitas sit species oportet quod supponat pro re, sed non nisi pro illo qui est pater, nec aliud signifi∣cabit nisi consignificando; & hoc facit ly pater: ergo Si paternitas sit species, pater erit species. Ideo dicendum est apud Aristot quod pater & paternitas, vel erant nomina synonyma; & tunc est manife∣stum, quod si paternitas est species specialissima pater erit species specialissima: vel pater significabit suum concretum, ita quod hoc nomen pater erit paternitas, ficut hoc nomen pater est relativum, & ••d aliquid: manifestum est enim quod hoc nomen pater cum dicatur ad convertentiam, sit ad aliquid; & tunc sicut ad aliquid non est prae∣dicamentum, sic nec paternitas est species specialissima: & ideo forte non est aliquod nomen impositum illi praedicamento nisi aequivocum; quia significat aequivoce tam res quae significantur per nomina inferiora relativa, quam illa nomina relativa. Unde relatio significat haec & ista; & ideo in uno sensu est haec vera, Pater est relatio, & simili∣ter ista, Socrates est relatio, sicut haec est vera, Socrates est pater: & in alio sensu haec est falsa, Socrates est relatio. Habet etiam ista regula instantiam de speciebus, tam connotativis quam relativis; quia non sequitur, Socrates est Pater, ergo Socrates non est Filius; nec sequitur, Socrates est linea, ergo Socrates non est superficies, se∣cundum principia Aristot. loquendo.

Alia regula est, Ab affirmativa de uno genere, ad negativam de alio genere non subalterno, est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates est corpus animatum, ergo Socrates non est corpus inanimatum. Sci∣endum est, quod illa regula non est generali•••••• vera; sed tamen est vera, quando unum genus universaliter removetur ab alio: quando autem unum genus praedicatur de alio, quamvis particulariter solum, non valet consequentia, quia non est inconveniens idem contineri sub di∣versis generibus. Et ideo non sequitur, Socrates est substantia, ergo Socrates non est quantitas, secundum principia Aristotelis. Et si di∣catur, secundum Philosophum primo posteriorum, haec est immediata, Nulla substantia est quantitas; & universaliter quaelibet negativa in qua unum praedicamentum removetur ab alio est vera. Dicendum est, quod

Aristoteles false allegatur in illo passu, & in isto modo illo processu: quia non facit ibidem mentionem, nec de substantia, nec de quantitate, nec de aliquibus praedicamentis; sed tantum docet quae negativa est im∣mediata.

Pro tota parte praecedente est notandum Primo, quod omnes prae∣dictae regulae intelligend•• sunt, quando termini supponunt personaliter & significative; quia si termini supponerent materialiter vel simpli∣citer non tenerent. Secundo notandum, quod multae regulae quae po∣nuntur deservire consequentiis ex omnibus affirmativis, deserviunt etiam consequentiis ex affirmativo & negativo; & è converso. Scien∣dum est etiam, quod multae regulae de praedictis non tenent in proposi∣tionibus de praeterito & futuro. Sicut non sequitur, Socrates fuit al∣bus, ergo Socrates non fuit niger: nec sequitur, Socrates non fuit sanus, ergo Socrates fuit aeger: & ita de multis aliis quas longum esset pertractare.

CAP. X. De regulis deservientibus consequentiis compositis ex ante∣cedente & consequente de modo.

VIso de regulis deservientibus consequentiis & propositionibus de inesse, nunc dicendum est de quibusdam deservientibus conse∣quentiis ex propositionibus de modo. Et primo, quando tam antecedens quam consequens sunt de eodem modo. Secundo quando altera propositionum est de inesse, & reliqua de modo. Tertio quando una est de uno modo, & alia de alio modo.

Circa primum, primo dicendum est de consequentiis ex propositio∣nibus de necessario, circa quas est una regula talis, Ab inferiori ad su∣perius sine distributione, tam à parte subjecti, quam à parte praedicati, affirmative est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates de necessi∣tate est homo, ergo Socrates de necessitate est animal: Homo de ne∣cessitate est substantia, ergo Animal de necessitate est substantia.

Sciendum est, quod fere omnes regulae praedictae & prius positae sunt intelligendae circa propositiones de necessario, quando sumitur in sensu diviso, si sint consequentiae simplices ex illis de inesse: si autem sint consequentiae ut nunc, non oportet quod teneant: & ideo quamvis se∣quitur, Omne ens est in actu, ergo Omnis homo est in actu; non tamen sequitur, Omne ens esse in actu est necessarium, ergo Omnem hominem esse in actu est necessarium.

Sciendum est etiam, quod quamvis à superiori sine distributione ad inferiora sub disjunctione sumpta sit bona consequentia, arguendo à parte subjecti; non tenet tamen talis consequentia à parte praedicati. Unde bene sequitur, Corpus de necessitate est coloratum, ergo Hoc cor∣pus

de necessitate est coloratum, vel Illud corpus, & sic de singulis: non tamen sequitur formaliter, Corpus de necessitate est coloratum, ergo Cor∣pus de necessitate est album, vel Corpus de necessitate est nigrum, & sic de aliis. Sicut secundum opinionem Aristot. non sequitur, Mate riade necessitate est sub forma, ergo Materia est de necessitate sub hac for∣ma, vel Materia est de necessitate sub illa forma, & sic de singulis. Veruntamen talis consequentia semper vel frequenter bona est secundum veritatem, nisi praedicatum aequivaleat in significando duobus contra∣dictoriis, Ex isto patet, quod praedicatum in tali particulari de ne∣cessario supponit confuse tantum; quia scilicet non contingit de∣scendere ad inferiora, nec per disjunctivam, nec per copulativam.

Circa consequentiam ex una de necessario sumpta in sensu composi∣to, vel ei aequivalente, & alia de necessario sumpta in sensu diviso, vel ei aequivalente, Est sciendum, quod semper Ab illa de necessario in sensu composito, vel ei aequivalente, ad aliam de necessario in sensu diviso, vel ei aequivalente, est bona consequentia; & è converso; si tam antecedens quam consequens sint singularia de subjecto quod sit no∣men proprium, vel de subjecto quod sit praecise pronomen demonstra∣tivum. Sicut bene sequitur, Socrates de necessitate est homo, ergo Haec est necessaria, Socrates est homo; & è converso. Similiter bene sequitur, Homo de necessitate est animal, quocunque demonstrato: ergo Haec est necessaria, Homo est animal; & è converso. Sed si an∣tecedens sit universale vel particulare, vel de subjecto composito ex pronomine demonstrativo & termino communi, non valet consequen∣tia. Sicut non sequitur, Omnis homo de necessitate est Deus, ergo Haec est necessaria, Omnis homo est Deus; nec sequitur Haec est ne∣cessaria, Omne verum est verum, ergo Omne verum de necessitate est verum. Et ita ista ex particularibus non sequitur, sicut non sequitur, Ille creans de necessitate est Deus, ergo Haec est necessaria, Ille creans est Deus: tamen in illo ultimo casu bene sequitur, Ista est necessaria, Ille creans est Deus, ergo Ille creans de necessitate est Deus. Et hoc semper est verum, arguendo ex affirmativis. Si enim argueretur ex negativis non valeret consequentia. Non enim sequitur, Haec est necessaria, Hoc album non est nigrum, ergo Hoc album de necessita∣te non est nigrum.

Circa istas consequentias quae fiunt ex propositionibus de possibili est sciendū, quod singulare, de subjecto quod est nomen proprium vel praecise pronomen demonstrativum sumptum in sensu diviso, infert illam de pos∣sibili sumptam in sensu composito; & è converso. Sicut bene sequitur, Homo potest esse niger, quocunque demonstrato, ergo Haec est possibi∣lis Homo est niger; & è converso. Sed si subjectum illarum proposi∣tionum fuerit terminus communis, vel pronomen demonstrativum cum termino communi, tunc subjectum in illa de possibili sumpta in sensu diviso, vel ei aequivalente, vel stat pro eo quod est, vel pro eo

quod potest esse. Si stat pro eo quod est, tunc praedicatum vel est ter∣minus communis, vel pronomen demonstrativum solum, vel nomen proprium, vel pronomen demonstrativum cum termino communi. Si praedicatum sit terminus communis, vel pronomen demonstrativum cum termino communi, sive nomen proprium, consequentia non va∣let ab una ad aliam. Sicut non sequitur, Hoc album potest esse ni∣grum, ergo Haec est possibilis, Hoc album est nigrum: nec sequitur, Haec est possibilis, Hoc album est Socrates, ergo Hoc album potest esse Socrates, propter falsam implicationem in consequente; multo magis si praedicatum esset terminus communis, vel sumptus cum termino com∣muni, non valeret consequentia. Si autem stet pro eo quod potest esse, ab illa in sensu diviso ad aliam in sensu composito non valet conse∣quentia: sicut non sequitur, Album potest esse nigrum, ergo Haec est possibilis, Album est nigrum: sed è converso ex indefinita sequitur indefinita, & ex singulari sequitur singularis; sed ex universali non sequitur universalis. Bene enim sequitur, Haec est possibilis, Album est dulce, ergo Illud quod potest esse album potest esse dulce. Et ista con∣sequentia patet; nam sequitur, Haec est possibilis, Album est dulce, ergo duae propositiones sunt possibiles, in quibus de pronomine demon∣strante illud praedicantur ista duo, Album & Dulce; & ultra, ergo Duae de possibili habentes idem subjectum, scilicet idem pronomen de∣monstrans idem pro subjecto sumpto in sensu diviso, sunt verae; puta tales duae, Hoc potest esse dulce, Hoc potest esse album: quia sicut dictum est, illa de possibili habens pro subjecto pronomen demonstrati∣vum, sumpta in sensu composito, infert illam de possibili in sensu diviso; ergo Istae duae, Haec est possibilis, Hoc est dulce, Haec est possibilis, Hoc est album, inferunt istas duas, Hoc potest esse album, Hoc potest esse dulce. Nunc autem sequitur, Hoc potest esse dulce, Hoc potest esse album, ergo Album potest esse dulce, sumpto subjecto pro eo quod potest esse: ergo De primo ad ultimum sequitur, Hoc est possibile, Al∣bum est dulce, ergo Album potest esse dulce. Sed universalis non infert universalem; non enim sequitur, Hoc est possibile, Omne al∣bum est homo, ergo Omne album potest esse homo: nec potest talis consequentia probari sicut praecedens, eo quod per syllogismum exposi∣torium, quamvis inferatur indefinita vel singularis, non tamen uni∣versalis.

Circa propositiones de contingenti sciendum est, quod Illa de contin∣genti sumpta in sensu composito, & secunda in sensu diviso convertun∣tur, si subjectum sit pronomen demonstrativum, vel nomen proprium; sicut istae convertuntur, Hoc contingit esse album, & Haec est contin∣gens, Hoc est album: sed si subjectum sit terminus communis, vel in∣cludens terminum communem, vel participium, non oportet. Non enim sequitur, Haec est contingens, hoc creans est Deus, ergo Hunc creantem contingit esse Deum: nec sequitur è converso, Hoc album

contingit esse nigrum, ergo Haec est contingens, Hoc album est ni∣grum. Ex quo patet, quod differentia est inter istas de contingenti, & de possibili, quantum ad consequentias inter eas. Nam illa de possibili, habens pro subjecto terminum communem, vel includens terminum communem, vel participium, sumpta in sensu composite, infert illam de possibili in sensu diviso: sed sic non contingit in illis de contingen∣ti. Non enim sequitur, Haec est contingens, Deus est creans, ergo Quod contingit esse Deum contingit esse creantem; nec etiam sequi∣tur, ergo Quod est Deus contingit esse creans.

Circa illam de impossibili sciendum est, quod quando subjectum est pronomen demonstrativum, illa in sensu composito, & in sensu di∣viso convertitur; sicut istae, Haec est impossibilis, Hoc est album, ergo Hoc non potest esse: sed si subjectum sit terminus communis, vel includens terminum communem, vel participium, non aequivalent. Unde non sequitur, Haec est impossibilis, Album est nigrum, ergo Album non potest esse nigrum: nec sequitur, Album non potest esse homo, ergo Haec est impossibilis, Album est homo. Tamen sciendum est, quod quando accipitur de impossibili, in qua negatur modus possi∣bilitatis, sicut hic, Album non potest esse nigrum, si sumatur in sensu diviso, si suum subjectum non sit pronomen demonstrativum, nec no∣men proprium, illa est distinguenda; eo quod subjectum potest accipi pro eo quod est, vel pro eo quod potest esse. Si primo modo, sic nec particularis infert particularem, nec universalis infert universalem. Si secundo modo particularis non infert particularem, sed universalis uni∣versalem. Unde non sequitur, Aliquid quod potest esse album non potest esse homo, ergo Haec est impossibilis, Album est homo: sed bene sequitur, Omne quod potest esse album non potest esse homo, ergo Haec est impossibilis, Omne album est homo.

Circa alias modales est sciendum, quod Quando subjectum est pro∣nomen demonstrativum, vel nomen proprium, in sensu composito, & in sensu diviso, convertuntur: sicut istae convertuntur, Hoc scitur esse album, & Haec est scita, hoc est album; & istae similiter, Hoc creditur esse nigrum, & Haec est credita, hoc est nigrum. Sed si subjectum sit terminus communis, vel includens terminum communem tanquam par∣tem, vel participium, non convertuntur. Unde istae non convertun∣tur, Album scitur esse homo, & Haec est scita, Album est homo: nec istae, Album per se aedificat, & Haec est per se, Album aedificat: nec istae, Album creditur esse homo, vel Socrates, & Haec est credita, Album est homo, vel Socrates. Similiter istae non convertuntur, Creans scitur esse Deus, & Haec est scita, Creans est Deus; nam una de istis semper est vera, & alia falsa.

Et ratio omnium istorum dicta est prius, videlicet quod per proposi∣tionem de modo sumptam in sensu diviso, & per sibi aequivalentem, non denotatur, quod ille modus verificatur de sua praejacente; sed quod

verificatur de alia propositione in qua praedicatum praedicatur, & pro∣nomen demonstrativum, vel nomen proprium, subjicitur, & hoc verbum est sit tertium adjacens. Sicut per istam, Creans de necessitate est Deus, sumptam in sensu diviso, non denotatur quod sua praejacens, scilicet ista, Creans est Deus, sit necessaria: sed denotatur, quod ista sit neces∣saria, Hoc est Deus, demonstrando illud pro quo creans supponit in ista, Creans de necessitate est Deus. Et similiter per istam, Album per se aedificat, non denotatur, quod sua de inesse, scilicet ista, Album aedi∣ficat, sit per se: sed quod aliqua talis sit per se, Hoc aedificat, demon∣strando aliquid pro quo album supponit in ista, Album per se aedifi∣cat.

Ex istis praedictis patet, quod tales sunt concedendae, secundum prin∣cipia Aristotelis, Homo de necessitate est Deus, Album per se est animal, Creans scitur esse Deus, & hujusmodi; si tales sint verae, Filius Dei de necessitate est Deus, Aedificator per se aedificat, Deus scitur esse Deus: & hoc, quia subjecta istarum & illarum supponunt pro eisdem; & ideo dum supponunt pro eisdem, si istae sint verae; & è converso: & hoc, quia de tota propositione in qua praedicatur praedicatum unius & alte∣rius, demonstrando illud pro quo subjectum supponit, verificatur talis modus; quia eadem est illa propositio, quamvis aliae sint diversae.

Dicunt tamen aliqui quod ista est falsa, Homo de necessitate est Deus; quia per talem de necessario implicatur, quod aliquid sit necessario homo; & hoc est falsum, & ideo est falsa. Similiter per istam, Album scitur esse homo, implicatur, quod aliquid scitur esse album. Sed illud non est bene dictum, quia tales modi, eo quod sequantur subjecta, non im∣plicant subjecta cum tali modo verificari; sicut nec ille modus contia∣genter, nec ille modus per accidens; & sic de aliis: & ideo sicut per istam, Deus contingenter creat, non implicatur, quod aliquid sit con∣tingenter Deus, & quod illud creat. Nec per istam, Deus per accidens creat, implicatur, quod aliquid sit per accidens Deus, & quod ille per accidens creat: sed praecise ponitur, quod aliquis est Deus, & quod ille contingenter & per accidens creat. Ita per istam, Homo de necessitate est Deus, non denotatur, nisi quod aliquis est homo, & quod ille de ne∣cessitate est Deus; & hoc est verum. Similiter per istam, Album scitur esse homo, non denotatur, nisi quod aliquid sit album, & quod illud scitur esse homo; quod poterit esse verum, quamvis nesciatur illud esse album. Et sub isto sensu concessum est prius, quod tales sunt verae, Tres personae sciuntur esse Deus; quia scilicet aliquis, puta Deus, est tres personae, & illud scitur esse Deus, quamvis nescitur illud esse tres personae. Eodem modo est de ista, Pater scitur esse immortalis; quia scilicet, Hoc est Pater, demonstrando Deum, & Hoc scitur esse im∣mortale.

CAP. XI. De consequentiis compositis ex una de inesse & altera de modo.

CIrca consequentias ex una de inesse & ••lia de modo, est primo sciendum, quod illa de necessario, sive sumitur in sensu diviso, sive in sensu composito, semper infert illam de inesse; sed non è converso, nisi forte interdum gratia materiae.

Et circa illas de possibili est sciendum, quod illa de possibili, sive sumatur in sensu diviso, sive in sensu composito, non infert suam de in∣esse. Non enim sequitur, Haec est possibilis, homo est albus, ergo Homo est albus; nec sequitur, Homo potest esse albus, ergo Homo est albus: sed illa de inesse semper infert illam de possibili; quia sequitur, So∣crates est albus, ergo Haec est possibilis, Socrates est albus; & simi∣liter sequitur, Socrates est albus, ergo Socrates potest esse albus: & hoc est verum, sive subjectum consequentis sumatur pro eo quod est, sive pro eo quod potest esse.

Circa illas de contingenti est sciendum, quod si illa de contingenti sumatur in sensu composito, vel aliqua aequivalens ei, non infert suam de inesse; nec è converso. Non enim sequitur, Haec est contingens, So∣crates est albus, ergo Socrates est albus: nec sequitur, Deus est im∣mortalis, ergo Haec est contingens, Deus est immortalis. Similiter si sumatur in sensu diviso non infert suam de inesse; nec è converso. Non enim sequitur, Contingit Socratem esse album, ergo Socrates est albus: nec sequitur, Deus est immortalis, ergo Contingit Deum esse immor∣talem.

Circa illas de impossibili sciendum est, quod illa de impossibili in sen∣su composito non infert suam de inesse; sed semper contradictorium suae de inesse. Sicut non sequitur, Omnem hominem esse asinum est impossbile, ergo Omnis homo est asinus; sed sequitur, ergo Aliquis homo non est asinus. Illa autem de inesse non infert illam de impossi∣bili. Similiter illa de impossibili, si sumatur in sensu diviso, & modus possibilitatis sit negativus, infert suam de inesse; non è converso. Sicut sequitur, Homo non potest esse asinus, ergo Homo non est asinus; sed non è converso. Si autem ponatur impossibile, vel ejus adverbium, non infert suam de inesse; sed contradictorium illius. Sicut non se∣quitur, Socratem esse asinum est impossibile, ergo Socrates est asinus: nec sequitur, Socrates impossibiliter est asinus, ergo Socrates est asi∣nus; sed sequitur, ergo Socrates non est asinus: è converso autem non sequitur, sicut manifeste patet.

Circa alias modales sciendum est, quod raro vel nunquam illae de in∣esse

inferunt illas de modo. Sicut non sequitur, Homo est albus, ergo Haec est per se, homo est albus: Homo est albus, ergo Homo scitur esse albus: Homo est animal, ergo Homo per accidens est animal. Tamen frequenter illae de modo inferunt illas de inesse: Sicut se∣quitur, Homo per se est animal, ergo Homo est animal: Album sci∣tur esse homo, ergo Album est homo; & sic de multis aliis. Aliquae tamen sunt, quae non inferunt suas de inesse: sicut non sequitur, So∣crates creditur esse albus, ergo Socrates est albus; nec sequitur, So∣crates opinatur hominem esse album, ergo Homo est albus.

Ad sciendum tamen quando talis consequentia est bona, & quando non, utendum est ista regula, Quod si sit talis modus, qui non po∣test competere, nisi propositioni verae, consequentia est bona ab illa de modo ad suam de inesse: Si autem sit talis modus, qui possit compe∣tere propositioni falsae, consequentia ab illa ad suam de inesse non valet: hujosmodi sunt tales Creditum, Opinatum, Concessum, Dubitatum; & hujusmodi.

CAP. XII. De consequentiis compositis ex propositionibus diversorum modorum.

POst haec videndum est de consequentiis ex propositionibus diverso∣rum modorum.

Unde sciendum est, Primo, quod illa de necessario semper infert illam de possibili; ita scilicet quod ambae sumantur in sensu composito, vel ambae in sensu diviso, vei aequivalentes talibus. Unde bene sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium, ergo Omnem hominem esse animal est possibile. Similiter bene sequitur, Omnis homo de necessitate est animal, ergo Omnis homo potest esse animal. Sed è converso non sequitur; sicut non sequitur, Omnis homo potest esse albus, ergo Omnis homo de necessitate est albus.

Secundo sciendum est, quod illa de necessario non infert illam de contingenti, modo contingentiae manente affirmativo; nec è conver∣so: sed infert contradictorium illius de contingenti. Sicut bene sequi∣tur, Omnis homo de necessitate est animal, ergo Non contingit omnem hominem esse animal. Similiter bene sequitur, Omnem ho∣minem esse animal est necessarium, ergo Omnem hominem esse ani∣mal, non est contingens. Sed non sequitur è converso; non enim sequitur, Omnem hominem esse asinum non est contingens, ergo Omnem hominem esse asinum est necessarium: nec sequitur, Non contingit Deum esse albedinem, ergo Deus de necessitate est al∣bedo.

Tertio sciendum est, quod illa de necessario infert contradictorium illius de impossibili. Sicut sequitur, Omnis homo de necessitate est animal, ergo Omnis homo non impossibiliter est animal. Similiter bene sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium, ergo Non est impossibile omnem hominem esse animal; sed è converso non sequitur.

Quarto sciendum est, quod multae propositiones de aliis modis in∣ferunt illas de necessario; sed non è converso. Sicut sequitur, Omnem hominem esse risibile est demonstrabile, ergo Omnem hominem esse ri∣sibilem est necessarium. Aliquae autem inferuntur ex illis de necessario, & non è converso; sicut sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium, ergo Omnem hominem esse animal est scibile, large accipiendo scibile: aliquae autem non inferuntur ex illis de necessario, nec inferunt eas; sicut non sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium, ergo Omnem hominem esse animal est evidenter notum à te; & etiam è converso non sequitur.

Circa propositiones de possibili est notandum, quod illa de possibili non infert illam de contingenti; sed è converso. Bene enim sequitur, Contingit Socratem esse album, ergo Socrates potest esse albus; & non è converso: quia non sequitur; Possibile est Deum esse, ergo Con∣tingit Deum esse. Et non solum illa de contingenti infert unam de possibili; sed etiam duas, scilicet affirmativam & negativam: sed è con∣verso non sequitur; non enim sequitur, Homo potest esse Deus, ergo Hominem contingit esse Deum. Notandum est etiam, quod illa de possibili infert oppositum illius de impossibili▪ sicut sequitur, Socratem currere est possibile, ergo Socratem currere non est impossibile: vel è converso etiam sequitur, Hominem currere non est impossibile, ergo Hominem currere est possibile.

Item notandum est, quod omnis propositio in qua ponitur alius mo∣dus, qui non potest competere nisi propositioni verae, infert illam de possibili. Sicut sequitur, Omnem hominem esse animal est scitum, ergo Omnem hominem esse animal est possibile: sed è converso non sequi∣tur, nisi gratia materiae aliquando. Si autem talis modus possit com∣petere proposititioni falsae, non infert illam de possibili; quamvis è converso aliquando sequatur. Non enim sequitur, Intellectum non esse animam intellectivam est opinabile, ergo Intellectum non esse animam intellectivam est possibile; sed è converso bene se∣quitur.

Ad videndum ergo Quando tales consequentiae sint bonae, & quan∣do non, videndum est quomodo tales modi 〈◊〉〈◊〉 habeant ad invicem se∣cundum praedicationem: utrum videlicet tales propositiones sint verae vel falsae, Omne necessarium est possibile; Omnis propositio scita est propositio vera; Omnis propositio demonstrata est propositio pos∣sibilis; Omnis propositio credita est propositio possibilis; Nulla pro∣positio

impossibilis est propositio possibilis; Nulla propositio per se nota est propositio demonstrabilis; Nulla propositio per se est propositio per accidens; & sic de consimilibus. Unde regula generalis est, A pro∣positione de uno modo ad propositionem de alio est semper bona conse∣quentia, quando modus consequentis praedicatur de modo anteceden∣tis universaliter sumpto: sed nunquam talis consequentia valet, quan∣do modus consequentis non praedicatur universaliter de modo antece∣dentis. Similiter semper A propositione de uno modo ad propositio∣nem de alio modo negato est bona consequentia, quando modus conse∣quentis universaliter negetur de modo antecedentis. Unde ista conse∣quentia est bona, Omnem hominem currere est necessarium, ergo Omnem hominem currere non est contingens; quia ista propositio est vera, Nulla propositio necessaria est propositio contingens.

Hic tamen est advertendum, quod oportet quod ambae propositiones ex talibus propositionibus modalibus sint sumptae in sensu composito, vel eis aequivalen•••••• vel quod ambae sumantur in sensu diviso, vel eis aequivalentes. Etiam ex istis potest elici, quid dicendum est de conse∣quentiis ex talibus propositionibus modalibus. Notandum est etiam, quod omnes regulae supra positae de modalibus intelligendae sunt, quando omnes termini sumuntur personaliter, & significative; quia si acciperentur materialiter vel simpliciter non valerent praedictae re∣gulae: ut autem hebeatur completus tractatus de illis modalibus, di∣cendum est aliquid de aequipollentiis earum.

CAP. XIII. De aequipollentiis & repugnantiis modalium, & primo in generali de quibusdam praenotandis.

QUia circa propositionum modalium aequipollentias & repugnan∣tias sunt variae difficultates, ideo ad hujusmodi negotii com∣pletionem est de eis breviter tractandum.

Oportet autem scire, quod modorum quidam sunt repugnantes: quidam sunt secundum superius & inferius se habentes: quidam sunt impertinen∣tes. Repugnantes sunt, sicut necessarium & impossibile; possibile & impossibile; necessarium & contingens; ad utrumlibet & impossibile; necessarium & inopinabile; demonstrabile & indemonstrabile; & tales multi. Secundum superius & inferius se habentes sunt, sicut necessa∣rium & possibile; nam sequitur, Hoc est necessarium, ergo Est possibile; & non è converso. Similiter se habent necessarium & sci∣bile; & necessarium & demonstrabile. Impertinentes sunt sicut dubi∣tabile & possibile; & hujusmodi.

Secundo notandum est, quod modorum repugnantium, quidam sunt

immediati, ita quod de qualibet propositione verificatur alter illorum; sicut se habent possibile & impossibile, quia omnis propositio vel est possibilis, vel impossibilis: Quidam sunt mediati, Sicut necessarium & impossibile; nam impossibile est, quod aliqua propositio saltem si∣mul & semel sit necessaria & impossibilis.

Tertio oportet scire, quod unus modus repugnat pluribus modis; sicut contingens repugnat tam necessario quam impossibili; quia pro∣positio contingens ad utrumlibet, nec est necessaria, nec impossibilis. Similiter necessarium repugnat tam contingenti quam impossibili.

Quarto opotet scire, quod modorum Quidam sunt simpliciter af∣firmativi; sicut necessarium & possibile, scibile & demonstrabile, & hujusmodi: Quidam sunt simpliciter negativi, sicut impossibile idem est quod non possibile. Similiter est de inopinabili & indemon∣strabili, & hujusmodi. Quidam non sunt simpliciter affirmativi, nec simpliciter negativi: sicut est de contingenti, nam contingens re∣pugnat necessario, & absolute infert possibile. Unde contingens ae∣quivalet isti propositioni, Possibile non necessarium.

Quinco sciendum est, quod in modalibus cuaeda•••• sunt propositio∣nes simpliciter primae, quarum aequipollentiae non sunt quaerendae; & sunt omnes propositiones in quibus ponuntur modi simpliciter affirmati∣vi; vel non simpliciter affirmativi, & tamen non negativi; & de quarum praejacentibus non est quaerenda aequipollentia; cujusmodi sunt tales, Possibile est omnem hominem currere: Possibile est nullum hominem currere: Possibile est nullum hominem non currere: Ne∣cesse est omne ens esse in actu: Necesse est nullum ens esse in actu, Ne∣cesse est aliquod ens esse in actu: Non contingit omnem hominem cur∣rere: Contingit aliquem hominem currere: Contingit aliquem ho∣minem non currere; & sic de aliis propositionibus modalibus. De aliis propositionibus modalibus quaerendae sunt aequivalentiae. Unde de omni propositione in qua ponitur iste modus impossibile, quaerendum est cui aequipollet.

Sexto oportet scire, quod in propositione cujus quaeritur aequipollen∣tia, quandoque modus affirmatur, & quandoque negatur; sicut patet in istis, Necesse est nullum hominem non currere, Non necesse est nullum hominem currere.

CAP. XIV. De aequipollentiis propositionum de necessario eum aliis pro∣positionibus.

IStis praemissis tanquam praeambulis, videndum est de aequipollentia istarum propositionum. Et causa brevitatis tantum dicendum est de modalibus famosis; quia ex illis potest studiosus conjicere quid di∣cendum est de aliis.

Primo autem dicendum est, de propositione in qua ponitur ille mo∣dus necessarium; de qua dicendum est, quod necessario aut non ne∣gatur modus, aut negatur modus. Si primo modo, semper talis propo∣sitio aequivalet alicui propositioni de necessario; quia in tali casu eodem modo dicendum est de aequipollentia illius, & de aequipollentia suae de inesse. Unde sicut ista, Non omne animal est homo, aequi∣valet isti, Aliquod animal non est homo; ita ista, Necesse est non omne animal esse hominem, aequivalet isti, Necesse est aliquod ani∣mal non esse hominem: & ita est generaliter de omnibus talibus.

Si autem modus necessitatis negatur, & etiam signum, si ha∣beat signum, tunc modus necessitatis mutandus est in modum quem infert, scilicet in possibile affirmativum, & residuum in contrarium. Sicut ista, Non necesse est omne animal esse hominem, aequivalet isti, Possibile est aliquod animal non esse hominem.

Si autem modus negetur, & non signum, solus modus mutabitur in possibile affirmativum. Unde ista, Nullus homo de necessitate est animal, aequipollet isti, Omnis homo potest non esse animal: & ideo non est quaerendum cui aequivalet ista, Omnis homo de neces∣sitate non est animal; sed cui ista aequivalet, Nullus homo de necessi∣tate est animal. Et est dicendum, sicut nunc dictum est; & hoc quia istae aequipollent, Omnis homo de necessitate non est animal, & Ne∣cesse est nullum hominem esse animal; illa autem, Non omnis homo de necessitate est animal, aequivalet isti, Aliquis homo potest non esse animal: & ita est de aliis.

Sicut dictum est de propositionibus de necessario, respectu propo∣sitionum de possibili; ita dicendum est proportionabiliter de proposi∣tionibus de possibili, respectu propositionum de necessario. Nam quando modus possibilitatis remanet affirmativus, non est mutandus modus; sed quantum ad residuum accipienda est proportionabiliter ae∣quipollentia, sicut in illis de inesse. Unde ista, Possibile est non omnem hominem esse animal, aequipollet isti, Possibile est aliquem hominem non esse animal. Quando autem tam modus quam signum negatur, tunc modus possibilitatis mutandus est in modum necessitatis,

& residuum in contradictorium, sicut sua de inesse. Unde ista, Non est possibile omne animal esse hominem, aequivalet isti, Necesse est ali∣quod animal non esse hominem. Quando autem signum negativum non negatur, sed tantum modus possibilitatis, tunc praecise mutandus est modus possibilitatis in modum necessitatis; & non signum universale in signum particulare, nec è converso. Sicut ista, Nullus homo potest esse animal, aequivalet isti, Omnis homo de necessitate non est animal: & tunc quamvis modus universalis non mutetur in modum particula∣rem, nec è converso; tamen modus universalis negativus mutandus est in modum universalem affirmativum; sicut patet in exemplo praepo∣sito.

Ex istis faciliter patere possunt aequipollentiae propositionum, in quibus ponuntur isti modi, necessarium, possibile. Ex quibus etiam potest faciliter patere, quae propositiones repugnant, & quae non; scito quae proposi∣tiones proprie repugnant, & quae non. Unde sciendum est, quod istae propositiones, Omnis homo de necessitate est animal, Omnis homo de necessitate non est animal, repugnant contrarie; sicut istae, Necesse est omnem hominem esse animal, Necesse est nullum hominem esse animal: istae autem sunt repugnantes, Omnis homo de necessitate est animal, A liquis homo de necessitate non est animal; non tamen proprie sunt contrariae, eo quod non utraque est universalis; nec sunt contradictoriae, quia possunt simul esse falsae: & ita plus conveniunt cum contrariis, eo quod possunt simul esse falsae, sed non possunt simul esse verae.

Eodem modo dicendum est de his, Omnis homo de necessitate est animal, Aliquis homo de necessitate est animal; istae autem pro∣positiones, Omnis homo de necessitate non est animal, Aliquis homo potest esse animal, sunt contradictoriae. Et similiter istae, Omnis homo de necessitate non est animal, Aliquis homo potest esse animal. Istae autem propositiones, Omnis homo potest esse animal, Omnis homo potest non esse animal, non repugnant; nec istae, Omnis homo potest esse animal, Aliquis homo potest esse animal; nec istae, Omnis homo potest non esse animal, Aliquis homo potest non esse animal: sed istae contradicunt, Omnis homo potest esse animal, Aliquis homo de necessitate non est animal; & istae similiter, Omnis homo potest non esse animal, & Aliquis homo de necessitate est animal.

CAP. XV. De aequipollentia propositionum de contingenti cum aliis.

CIrca propositiones de contingenti oportet primo scire, quod istorum propositionum, Contingit omnem hominem esse animal, Con∣tingit aliquem hominem esse animal, Contingit aliquem homi∣nem non esse animal, non est aequipollentia quaerenda; eo quod sunt primae: possunt tamen tales propositiones exponi; quia quaelibet il∣larum aequivalet uni copulativae ex duabus propositionibus de possibili Sicut ista, Contingit omnem hominem esse animal, aequivalet isti, Pos∣sibile est omnem hominem esse animal, & Possibile est nullum hominem esse animal; & ita de aliis. Et ideo semper affirmativa & negativa de contingenti, modo contingenti remanente affirmativo, convertuntur. Sicut istae duae, Contingit omnem hominem esse animal, Contingit nullum hominem esse animal, convertuntur; & sic de aliis.

Ex istis faciliter sciri potest aequipollentia propositionum de contin∣genti: sicut enim ipsa aequivalet uni copulativae; ita sua repugnans aequivalet uni disjunctivae, compositae ex partibus repugnantibus illius copulativae. Et ideo inquirendo aequipollentiam propositionis de con∣tingenti, resolvenda est illa in unam copulativam ex duabus de possi∣bili; quo facto, videndum cui aequivalet una pars, & alia, & ex illis formanda est una disjunctiva cui aequivalebit illa de contingenti. Sed hoc non est faciendum, nisi quando modus contingentiae est negatus. Verbi gratia, si accipiatur ista negativa, Non contingit omne animal esse hominem, ista affirmativa, Contingit omne animal esse hominem, resolvenda est in istam copulativam cui aequivalet, Omne animal potest esse homo, & Omne animal potest non esse homo; & utrique istarum praeponenda est negatio sub disjunctione sic, Non omne animal potest esse homo, vel Non omne animal potest non esse homo; & accipienda est aequivalens isti disjunctivae, per regulam datam in praecedenti capitulo, scilicet ista, Necesse est aliquod animal non esse hominem, vel Necesse est aliquod animal esse hominem; & ista ultima disjunctiva aequivalet isti, Non contingit omne animal esse hominem.

Eodem modo ista per easdem regulas, Nullus homo contingenter est animal, aequivalet isti de disjuncto praedicato, Omnis homo de necessi∣tate est animal, vel De necessitate potest non esse animal: non enim in isto casu potest aequipollere disjunctivae; sicut patet de ista, Nulla per∣sona divina contingenter est pater: sed aequivalet uni universali de dis∣juncto praedicato, ita tamen quod in utraque parte disjuncti addatur modus necessitatis. Quando autem dictum propositionis de contingenti, vel aequivalens ei, mutatur in contradictorium, tunc particularis aequi∣valet

uni disjunctivae: & hoc, quia propositio particularis & indefi∣nita de disjuncto praedicato convertuntur.

Oportet etiam scire, quod quando modus contingentis est affirmativis accipienda est aequipollentia servato eodem modo ex parte residui; & eodem modo proportionabiliter, sicut dictum est de praecedentibus. Unde ista, Contingit omnem hominem currere, aequivalet isti, Contingit ali∣quem hominem currere; & sic de aliis.

CAP. XVI. De aequipollentia propositionum de possibili.

CIrca propositiones de impossibili est primo sciendum, quod nulla earum est prima; quia quaelibet illarum aequivalet opposito ali∣cujus de possibili; & ideo de qualibet quaerendum est cui aequi∣valet. Et cum dicitur, quod impossibile, aequivalet isti, non possibile, faciliter potest sciri per praedicta cui aequivalet propositio de impossibili, ponendo non possibile loco illius modi impossibile.

Est ergo sciendum, quod quandoque iste modus est affirmativus; ita scilicet quod negatio non negat eum: sicut hic, Impossibile est omne animal esse hominem, Impossibile est aliquod animal esse hominem. Quandoque autem est negatus per aliam negationem: sicut hic, Non impossibile est omne animal esse hominem▪ Non impossibile est omnem hominem currere.

In primo casu quando scilicet nulla negatio negat modum impossibi∣litatis, tunc illa de impossibili aequivalet uni de necessario; sicut illa de possibili in qua modus negatur aequivalet uni de necessario. Unde ista, Impossibile est non omne animal non esse hominem, aequivalet isti Ne∣cesse est aliquod animal esse hominem: & ista, Impossibile est aliquod animal non esse hominem, aequivalet isti, Necesse est omne animal esse hominem: & is••a, Impossibile est aliquod animal esse hominem, aequi∣valet isti, Necesse est nullum animal esse hominem.

Si autem modus impossibilitatis sit negatus, tunc mutabitur modus impossibilitatis in modum possibilitatis: sicut ista, non impossibile est omne animal esse hominem, aequivalet isti, Possibile est aliquod animal esse hominem. Ex quo enim modus possibilitatis, quando negatur, debet mutari in modum necessitatis, & modus necessitatis, quando ne∣gatur, debet mutari in modum possibilitatis affirmativum; necesse est quod impossibile quando negatur mutetur in modum possibilitatis.

Per praedicta, & per istam regulam de aequipollentiis de inesse, Prae∣contradict, post contrar, prae postque subalter••, potest faciliter sciri aequipollentia propositionum modalium. Et ideo ista de earum aequipol∣lentiis sufficiant.

CAP. XVII. De consequentiis compositis ex propositionibus quarum unus terminus supponit simpliciter vel materialiter.

POstquam visum est de aliquibus regulis deservientibus consequentiis ex propositionibus in quibus omnes termini supponunt personaliter & significative, nunc videndum est de consequentiis compositis ex propositionibus in quibus aliquis terminus supponit simpliciter vel ma∣terialiter: ut sunt consequentiae inferentes tales conclusiones, Album est accidens Socratis, Homo est species talis generis, Risibile est passio hominis, Substantia animata sensibilis est definitio animalis, Canis est aequivocum; & hujusmodi. Et primo dicendum est de regulis quibus construitur problema de accidente; & quia fere tota ista materia patere potest ex praedictis, ideo breviter est transeundum.

Est igitur regula generalis talis, Illud contingenter verificatur de ali∣quo, ergo Est accidens ejus. Sicut sequitur, Album verificatur contin∣genter de homine, ergo Album est accidens hominis. Intelligendum est etiam, quod ista regula tenet quando talis propositio potest esse vera & falsa, stante propositione vera in qua enuntiatur esse de eodem sub∣jecto. Oportet etiam scire, quod hic non accipitur accidens pro illo quod realiter inhaeret alteri, & informat ipsum: sed accipitur pro prae∣dicabili de aliquo, cui tamen non inhaeret, nec ipsum informat. Et sic accipiendo accidens potest concedi, quod creans est accidens. Con∣simile concedit Anselmus Monologion. 25. quod ridens est accidens ho∣minis. Alia regula, Hoc verificatur de hoc, & non est proprium illius, nec genus, nec differentia, nec species, nec definitio, nec aliquid com∣mune omnibus; ergo est accidens ejus.

Alia quae necessaria sunt sciri de accidente elici possunt ex prioribus; & praesertim ex illis quae dicta sunt in primo tractatu de accidente; ideo ad praesens ista sufficiant.

CAP. XVIII. De problemate de genere.

POst haec videndum est quomodo construitur vel destruitur problema de genere: & quia Aristot. istam materiam diffuse tractavit, ideo per suas regulas est discurrendum.

Est igitur Prima Regula talis, Si praedicatum non praedicatur de sub∣jecto universaliter sumpto, illud praedicatum non est genus illius sub∣jecti. Sicut si haec non sit vera, Omnis homo est lapis, Lapis non est genus hominis. Notandum, quod loquendo de virtute sermonis, ali∣quando idem est genus alicujus, quod aliquando non est genus illius: sicut animal, quando haec est vera, Omnis homo est animal, est genus hominis; quando autem haec est falsa, Omnis homo est animal, tunc animal non est genus hominis; sed ad hoc, quod animal sit genus hominis, oportet quod animal praedicatur de homine universaliter sumpto.

2. Regula est, Quod non praedicatur de aliquo in quid, non est ge∣nus illius. Sicut quia haec non est praedicatio in quid, Omnis homo est coloratus, ideo coloratum, nec etiam album, est genus hominis. No∣tandum, quod tunc praedicatur aliquid de aliquo in quid, quando omnia quae significant omnino eodem modo significant: ita scilicet quod in definitione exprimente quid nominis utriusque, vel omnia ponuntur in recto, vel aliqua in recto & aliqua in obliquo; ita scilicet quod solum differunt in hoc, quod unum significat plura, & aliud non omnia illa sed aliqua de illis; vel si utrumque significet alicua, & similiter connotet alia, oportet quod unum significet multa, & aliud non omnia illa multa, sed aliqua; vel quod illud praedicatum connotet multa, & aliud non connotet omnia illa, sed aliqua tantum. Et propter hoc, nulla talis praedicatio est in quid, Omnis homo est albus; quia Album vel signi∣ficat velconnotat omnes albedines, & praecisealbedines, sed homo non significat nec connotat quascunque albedines. Similiter ista non est in quid, Homo est rationalis; quia rationale in obliquo animam intelle∣ctivam significat, ita quod abstractum per se significans animam intelle∣ctivam debet poni in obliquo in definitione exprimente quid nominis ipsius rationalis: sed sic non ponitur in definitione exprimente quid no∣minis ipsius hominis, quamvis unum sequatur ex alio. Et propter ista cuaelibet talis praedicatio est in quid, Omnis homo est animal; quia homo & animal differunt in hoc, quod animal significat omnia animalia, homo autem non significat omnia animalia, sed aliqua tantum. Simi∣liter ista est in quid, Album est coloratum; quia coloratum significat omnia subjecta potentia habere colorem, album autem significat omnia

subjecta potentia habere albedinem: coloratum autem vel connotat vel significat principaliter omnes colores, album vero nec connotat nec significat principaliter omnes colores, sed aliquos tantum. Adver∣tendum est tamen, quod non semper requiritur, quod illud quod prae∣dicatur de aliquo in quid actualiter significet plura; quia tunc, si nul∣lum animal esset nisi homo, haec non esset praedicatio in quid, Homo est animal, quod falsum est: sed sufficit, quod possit significare plura per solam productionem novarum rerum.

3. Regula est, Illud quod contingit alicui inesse, & non inesse, non est genus illius. Unde quia homo aliquando est albus, aliquando non, ideo album non est genus hominis. Notandum est hic, quod per in∣esse intelligitur praedicari. Unde regula est ista, Quando aliquid prae∣dicatur de aliquo contingenter, ita quod aliquando praedicatur, & ali∣quando non, illo tamen manente quod importatur per subjectum actua∣liter, tunc non est genus ejus. Unde quia homine existente potest haec esse vera, Nullus homo est albus, ideo album non est genus hominis. Quod tamen aliquid aliquando praedicatur de aliquo, & aliquando non, per destructionem omnium rerum importatarum per subjectum, non impedit illud praedicatum esse genus illius: sicut quamvis haec possit esse vera, Homo non est animal, quando scilicet nullus homo est; tamen cum hoc stat, quod animal sit genus hominis.

4. Regula est, Si aliqua non sint in eadem coordinatione, illa non se habent sicut genus & species: quia in quocunque praedicamento est genus, in eodem est species; & è converso. Notandum est, quod quamvis de eodem possunt praedicari diversa genera diversarum coordi∣nationum, & etiam diversa praedicamenta; sicut eadem res est substantia & quantitas: tamen idem non potest esse per se species diversorum, nec potest esse species diversorum generum diversarum coordinationum, hoc est diversorum praedicamentorum; & hoc, quia diversa praedicamenta nunquam praedicantur in quid de eodem. Unde quamvis istae sint verae, Homo est substantia, Homo est quantus, vel quantitas: tamen una praedicatio est in quid, & alia non; & ideo non est species quantitatis, sed substantiae. Et ideo quod Philosophus dicit in praedicamentis, quod nihil prohibet idem esse in diversis praedicamentis; & in diversis locis dicit quod species non est ad aliquid, sed genus; debet intelligi quod nihil prohibet diversa praedicamenta praedicari de eodem; & aliquando genus est ad aliquid, & species non; non quidem per se species illius ge∣neris, sed alterius, de qua tamen specie illud genus quod est ad aliquid praedicatus; & tamen illa species de qua praedicatur non est ad aliquid. Per istum modum debent solvi omnes Authoritates quae videntur con∣trariari.

5. Regula est, Si aliquid participat aliud, & rationem illius, non est genus illius. Sicut quia homo participat animal, & definitionem ani∣malis, ideo homo non est genus animalis. Notandum, quod aliquid

participate aliud non est, nisi quod semper dum esse verificatur de illo, aliud praedicatur universaliter de illo. Sicut homo participat rationem animalis, quia necessario, dum homo est, haec est vera, Omnis homo est animal, si formetur: & ita participare non accipitur hic pro capere partem essentiae, vel includere illud estentialiter; sed capitur pro vere subjici cum signo universali re pectu alterius, secundum modum pr••∣expositum. Ex praedictis patet, quod quamvis haec possit esse vera, Omne animal est homo; & ista similiter, Omne animal est animal ra∣tionale: quia tamen utraque istarum poterit esse falsa, dum haec est vera, Animal est homo; ideo animal non participat hominem, nec rationem id est definitionem hominis, & ideo hoc non obstante, animal est genus hominis.

6. Regula est, Quando species assignata praedicatur de aliquo, sive sit de suo subjecto, sive de suo contento, sive non, de quo non praedicatur genus assignatum, tunc illud non est genus illius. Sicut opinabile prae∣dicatur de non ente & ente. & nec ens nec scibile praedicatur de non ente; ideo nec ens nec scibile est genus opinabilis, quia de quocunque praedicatur species de eodem & genus: quod est intelligendum, quando in praedicatione exercita omnes termini supponant personaliter & signi∣ficative.

7. Regula est, Quod si genus assignatum non participat aliquam spe∣cierum contentarum sub genere assignato, illud non est genus ••llius. Sicut si voluptas, nec est generatio, nec corruptio, & sic de a••••s speciebus, motus non est genus voluptatis. Notandum est, quod illa regula debet intelligi, quando species assignata non immediate continetur sub genere. Unde homo non participat aliquam specierum animalis; & tamen ani∣mal est genus hominis: & hoc, quia homo immediate continetur sub animali. Notandum etiam, quod participare accipitur hic, sicut prius, pro subjici cum signo universali respectu illius; & non è converso se∣cundum modum ibi dictum.

8. Regula, Si aliquid praedicatur de pluribus magis quam aliud, illud non est genus illius. Sicut quia opinabile praedicatur de pluribus quam ens, ideo ens non est genus opinabilis; quia semper genus praedicatur de pluribus quam sua species. Sciendum est, quod non semper actua∣liter genus praedicatur de pluribus quam s•• species; quia si nihil sit nisi homo, animal non praedicatur actualiter de pluribus quam homo pro tunc: & ideo authoritates debent intelligi, quod semper genus praedi∣catur de pluribus quam sua species, nisi omnia individua alicujus spe∣ciei, vel specierum, sint destructa vel non existentia.

9. Regula est, Si genus & species praedicantur de aequivalentibus non se habent sicut genus & species. Ista regula debet intellig▪ pr••••; nam semper quando cujuscunque speciei alicujus generis est aliquod in∣dividuum, genus praedicatur de pluribus quam quaecunque sua species. Et ideo, quia semper ens & unum praedicantur de aeque pluribus▪ ita

quod ens non potest praedicari de pluribus quam unum, nec è converso: ideo neutrum est genus respectu alterius. Similiter est de principio & primo; nam principium non potest praedicari de pluribus quam primum, nec è converso: & ideo nec principium est genus primi, nec è con∣verso.

10. Regula est, Quod non est genus alicujus individui, non est genus aliquorum individuorum differentium specie: & quod est genus unius individui, est genus individuorum ejusdem speciei cum illo: & ita idem est genus omnium, quae non differunt specie, vel nullius.

11. Regula est, Nihil continetur sub diversis generibus, nisi unum illorum continetur sub altero. Sicut homo non posset esse per se species animalis & corporis, nisi animal contineretur sub corpore; vel è con∣verso.

Sed contra istam regulam instat Philosophus quarto topicorum; quia prudentia continetur, tam sub justitia, quam sub virtute. Nam istam re∣gulam corrigit Philosophus ibidem per hoc, quod oportet quod illa ge∣nera sub quibus continetur sint subalterna, vel quod contineatur sub eodem genere. Sicut scientia & virtus quamvis non sint subalterna, ta∣men ambo illa genera continentur sub eodem genere, utpote sub habitu. Unde dicit Philosophus ibidem sic.

Si neque subalterna genera sunt, nec sub eodem ambo, non erit quod assignatum est genus.

Sed con∣tra hoc videtur esse Philosophus in lib. praedicament. Ubi dicit,

Di∣versorum generum, & non subalternatim positorum, diversae sunt species & differentiae.

Ergo idem non potest esse species talium ge∣nerum diversorum, & non subalternatim positorum.

Praeterea, Omne genus dividitur per differentias oppositas, quarum una removetur universaliter ab alia; ergo idem non potest contineri sub diversis generibus non subalternatis.

Praeterea, Illa regula videtur esse contra praedicta; quia dictum est prius, quod diversa praedicamenta praedicantur de eodem: & tamen illa praedicamenta non continentur sub eodem, nec sunt subalterna.

Ad primum istorum dicendum est, quod semper diversorum gene∣rum, &c. si sint genera habentia differentias: non tamen oportet, quod omnes species generum talium sint diversae; & ita stat quod aliqua sit eadem species eorum. Et si dicatur, quod aliquae sunt species diversae diversorum generum subalternatorum; sicut multae species corporis quae non sunt species animalis; ergo in hoc non differunt genera sub∣alterna, & non subalterna. Dicendum est, quod quamvis unum genus subalternum habeat aliquam speciem quae non est species alterius; tamen è converso est impossibile: sed quando sunt genera non subalterna, utrumque illorum habet aliquam speciem quae non est species alterius; & hoc sufficit ad intentum Aristotelis.

Ad secundum dicendum est, quod non omne genus dividitur per dif∣ferentias oppositas; quando tamen genus habet differentias, potest dividi

per differentias oppositas, & tunc una illarum removetur universaliter ab alia; sed non oportet quod removeatur ab omni alia differentia. Verbi gratia animal dividitur per rationale & irrationale, & una illa∣rum removetur universaliter ab alia; postea vero est aliud genus quod est praecise commune equo & asino, ita quod forte habent aliquam con∣venientiam inter se, qualem neutrum horum habet cum quocunque alio animali; & ideo ab eis abstrahi potest unum genus praecise com∣mune illis, & vocetur A: similiter forte bos & equus habent aliam specialem convenientiam, qualem neutrum istorum habet cum quocun∣que alio animali, & tunc poterit abstrabi ab eis unum genus praecise illis commune, & vocetur B: tunc quamvis differentiae A & B re∣moveantur à se invicem; tamen una differentia A est eadem cum aliqua differentia B; & ita eadem poterit esse species diversorum gene∣rum talium non subalternatorum.

Ad tertium dictum est prius, quod nulla species per se continetur sub diversis praedicamentis; quia nunquam diversa praedicamenta praedicantur in quid de eadem specie; & ideo nunquam est idem per se species diversorum generum, nisi illa genera sint subalterna, vel am∣bo contineantur sub eodem; sicut dicit Philosophus: non tamen hoc obstat, quin de eodem possint praedicari diversa praedicamenta non in quid, sed aliter.

12. Regula est, quod Quando omnia genera ad genus assignatum non praedicantur in quid de assignata specie non est genus illius. Sicut si corpus non praedicatur in quid de albo, animal non est genus albi.

13. Regula, Si genus assignatum, vel aliquod genus, ejus participet speciem non est genus illus. Sciendum est, quod parti∣cipare capitur hic sicut prius: non quia capit partem illius, nec quia est pars illius, nec quia importat partem ejus; sed quia ipsum subjicitur universaliter respectu alterius, & aliud universaliter sumptum non sub∣jicitur respectu illius, sed tantum particulariter sumptum. Sicut homo participat ly animal, quia homo universaliter sumptum subjicitur re∣spectu animalis, sic dicendo, Omnis homo est animal, & animal universaliter sumptum non subjicitur respectu hominis dicendo, Omne animal est homo; sed tantum particulariter dicendo, aliquod animal est homo: quamvis enim aliquando haec possit esse vera, Omne ani∣mal est homo; non tamen oportet quod sit vera. Et sub ista significatio∣ne accipit Phylosophus semper ly participate in Logica.

14. Regula est, Quando aliquid vere praedicatur de alia specie, si aliquid superius ad ipsum praedicatur in quid de eadem specie, praedica∣bitur etiam in quid de eadem specie, & erit genus illius. Quia omnia quae ordinantur secundum superius & inferius, quorum unum de altero praedicatur in quid, vel omnia praedicantur de illo in quid de quo prae∣dicantur, vel nullum. Sed si dubitetur illud assignatum praedicari de

specie, non sufficit ostendere quod aliquod genus ejus praedicetur in quid de illa specie: sed simul cum hoc oportet probare, quod nullum aliud contentum sub illo praedicatur in quid de ista specie.

15. Regula, Si species praedicatur de aliquo in quid de quo genus non praedicatur in quid▪ illud non est genus illius speciei. Sicut si corpus animatum praedicatur de aliquo in quid de quo non praedicatur in quid animal; manifestum est quod animal non est genus corporis. Si autem corpus praedicatur in quid de omnibus de quibus praedi∣catur animal, & de pluribus, corpus erit genus animalis.

16. Regula est, Illud non est genus alicujus de quo definitio gene∣ris non vere praedicatur. Sicut quia haec est falsa, Planta est substan∣tia animata sensibilis, ideo anima non est genus illius.

17. Regula est, Quod est differentia alicujus non est genus illius; nec è converso. Et ideo, quia congregativum est differentia coloris, ideo non est genus illius; nec è converso.

18. Regula est, Nulla differentia alicujus generis est genus. Si∣cut immortale quia est differentia animalis, ideo non est genus alicujus. Sciendum est, quod prima exempla non ponuntur ut vera sint, sed ut sentiant qui adiscunt.

19. Regula est, Quod est species alicujus, non est genus ejus. Si∣cut quia continuitas est species contiguitatis, ideo non est genus con∣tiguitatis.

20. Regula est, Quod differentia convertibilis cum specie non est genus illius. Sicut rationale, quia est differentia hominis, non est genus hominis. Notandum est, quod differentia alicujus non est aliquid intrinsecum speciei; sed est unum praedicabile in quale de spe∣cie. Praedicatur autem in quale, quia semper differentia essentialis con∣notat aliquid vel significat, quod nec connotatur nec significatur per speciem, nec species aliquid illo modo significat. Differentia autem accidentalis semper connotat aliquid extrinsecum.

21. Regula est, Quod genus non continetur sub differentia; nec è converso. Hoc est verum de differentia constitutiva subjecti. Ali∣quando autem genus continetur sub differentia, sic quod de pauciori∣bus praedicatur: non tamen per se continetur sub differentia; nec è converso.

22. Regula est, Quod eujus generis nulla differentia praedicatur de specie, illud non est genus speciei. Sicut si nulla differentia anima∣lis praedicaretur de lapide, animal non est genus lapidis. Ista regula habet veritatem, quando genus habet differentias: & quia aliquod genus non habet differentias essentiales, sicut alibi est probatum; ideo poterit aliquid esse genus alicujus speciei, quamvis nulla differentia essentialis praedicatur de prima specie▪ & hoc, quia illud genus nullam differentiam essentialem habet.

23. Regula est, Quod species quae est prior natura aliquo, ad eujus interemptionem sequitur interemptio illius, non est species illius gene∣ris. Sicut quia animal est prius natura homine, & interempto animali interimitur homo, ideo animal non est species hominis.

Notandum, quod prius natura non vocatur illud, quod potest sine alio esse, & non è converso; quia illo modo genus non est prius natu∣ra quam species, ita enim potest species esse sine genere, sicut è con∣verso; non enim plus dependet à genere species quam è contra; quia species & genus non sunt nisi quaedam intentiones animae distinctae tota∣liter, quarum utraque potest esse in mente sine altera: sed prius natu∣ra vocatur, quando esse existere potest vere praedicari de aliquo sump∣to pro re, quamvis non praedicatur verè, imo falsè, de specie sup∣ponente pro re; sed non è converso. Et illo modo genus est prius̄ na∣tura quam sua species: nam esse existere potest vere praedicari de genere supponente pro re; quamvis false praedicatur de specie supponente. Sicut haec poterit esse vera, Animal est; quamvis haec esset falsa, Homo est; sed è converso est impossibile. Impossibile enim est, quod haec sit vera, Homo est, ista existente falsa, Animal est. Et prop∣ter hoc dicitur genus esse prius natura quam species.

Similiter notandum est, quod interemptio speciei non interimit re∣aliter genus, nec è converso; quia posset genus existere, modo sibi conveniente, specie non existente. Nam ista intentio animae quae est genus posset esse, etsi nulla intentio quae est species esset ibi. Sed interemptio speciei non interimit genus; sed è converso: quia ad ne∣gationem generis supponentis pro re sequitur negatio speciei supponentis pro re; & non è converso. Sicut bene sequitur, A non est animal, ergo A non est homo; sed è converso non valet. Et sic debent intel∣ligi omnes authoritates Philosophi, & aliorum qui dicunt, quod genus est prius natura quam species, & quod interempto genere interimitur species, & hujusmodi; sed non è converso.

24. Regula est, Quod illud quod potest amitti à specie non est genus illius vel differentia. Sicut moveri, quia potest amitti ab anima, ideo non est genus animae, nec differentia animae. Similiter veritas & falsitas possunt amitti ab opinione, ideo neutrum est genus vel differentia opinionis. Intelligendum est, quod non vocatur hic amitti pro illo quod realiter perditur à re; sed vocatur amitti, quan∣do aliquid non vere praedicatur de aliquo, sicut p〈…〉〈…〉▪ ipso manente. Sicut de materia non formata fit formata, dicitur amittere privatio∣nem; non quia aliquam rem amittat realiter sed aliquid acquirit. Similiter dicitur amittere potentiam, quia non amplius est haec vera, Materia est in potentia ad formam, quae tamen prius fuit v〈…〉〈…〉: & hoc non est propter realem amissionem alicujus rei, sed propter realem acquisitionem alterius rei, puta formae. Similiter intelligenda est regula de re importata per subjectum non destructa.

25. Regula est, Si aliquid participat vel participare potest contrati∣um generis non est species illius. Sicut quia homo potest participare albedinem, ideo nigrum non est species hominis. Notandum est, quod participare accipitur hic pro recipere praedicationem alterius: si∣cut dicitur ••••••d semper subjectum participat praedicatum; quod non est aliud, quam subjectum vere subjici respectu praedicati.

26. Regula est, Quando aliquid potest competere speciei, quod non potest competere alicui contento sub genere, non est species illius. Sicut quia anima potest vivere, numerus non potest vivere, ideo nu∣merus non est genus animae.

27. Regula est, Quod si assignatum sit aequivocum, non est ge∣nus, quia tam species quam genus debet esse univocum. Notandum est, quod accipit Philosophus aliquando genus & speciem non tantum pro intentione animae, sed etiam pro illa voce. Unde haec vox animal, aliquando vocatur genus; sed hoc non est nisi ex voluntaria institutio∣ne: quia scilicet sponte instituitur ad significandum omnia illa quae in∣tentio animae, quae est genus, naturaliter significat.

28. Regula est, Quod illud quod non praedicatur de aliquo proprie, sed transumptive, non est genus illius. Sicut quia consonantia non praedicatur proprie, sed transumptive, de temperantia, ideo non est genus temperantiae. Notandum est, quod nulla potest esse transumptiva praedicatio nisi ex actu voluntatis, & per institutionem; & ideo talis praedicatio transumptiva non potest esse nisi in vocibus, vel scriptis, vel aliquibus signis ad placitum institutis: & propter hoc etiam vox ali∣quando vocatur genus, quando scilicet non ex transumptione, sed pro∣prie in quid praedicatur de specie.

29. Regula est, Si assignatum non potest habere plures species non est genus: quia semper omne genus vel praedicatur, vel praedicari potest, de pluribus speciebus.

30. Regula est, Quando species habet contrarium, & genus non habet contrarium, si contrarium speciei non sit in illo genere, nec illa species erit species illius generis. Sicut quia albedo habet contrarium, scilicet nigredinem, & sonus non habet contrarium; si nigredo non sit species soni, Nec albedo erit species soni.

31. Regula, Quando tam species quam genus habet contrarium, si contrarium speciei sit sub contrario generis, illa species erit species illius generis. Intelligendum est, quod ista regula habet veritatem quando alterum contrariorum immediate continetur sub genere contra∣rio, & quando neutra contrarietas habet medium. Unde si una con∣trarietas habet medium, & altera non, regula non habet locum. Et ideo non sequitur, Prodigalitas est species vitii, ergo Illiberalitas est species virtutis: & hoc ••••ia virtus & vitium non habent medium. No∣tandum etiam, quod nullae tales species habent contrarium, stricte capiendo contrarietatem, quando scilicet alterum contrariorum expellit

reliquum & non compatitur ipsum; quia tales species non sunt nisi quaedam intentiones animae, quae ita se compatiuntur in anima sicut quaecunque aliae intentiones. Sed tales species, & similiter genera, di∣cuntur contraria; quia sunt genera & species contrariorum. Unde in∣tentio quae est species omnium albedinum, & intentio quae est species omnium nigredinum, dicantur contrariae; quia sunt signa & inten∣tiones qualitates singulares contrarias importantes: & ita illud vocabu∣lum contrarium, aequivoce capitur in diversis locis librorum Philose∣phorum, & Sanctorum.

32. Regula est, Si unum contrariorum non est species, sed genus, re∣liquum contrarium non est species, sed genus. Sicut quia B••m um non est species, sed genus, ideo Malum non est species, sed genus. Scien∣dum est, quod illud de bono non dicitur nisi gratia exempli: & ideo non oportet curare, sive bonum sit genus, sive non.

33. Regula, Si generum contrariorum sit aliquod medium, & spe∣cierum contrariarum erit aliquod medium; & è contra. Ista regula habet instantiam, sicut patet, quando plures species continentur sub uno gener•• quam sub alio: & ideo regula intelligenda est, quando utrumque genus habet species aequales. Similiter intelligenda est, quando species unius generis non est medium inter duas species alterius generis.

34. Regula est, Quando tam genus quam species sunt contraria, si habent medium, debent habere medium eodem modo: ut scilicet si inter species sit medium positivum, inter genera debet esse medium positivum, & è converso; & si inter species sit medium per abnega∣tionem, inter genus debet esse medium per abnegationem, & è con∣verso.

35. Regula est, Si extrema contraria sint in aliquo genere non ha∣bente contrarium, medium inter ista contraria erit in eodem genere.

36. Regula est, Si genus habet contrarium, species habet contrarium. Sciendum est, quod istae tres ultimae regalae intelligendae sunt, sicut quarta praecedens.

37. Regula est, Si species habens contrarium si•• in aliquo genere non habente contrarium, species opposita erit in eodem genere.

38. Regula est, Si medium inter extrema sit in aliquo genere non habente contrarium, extrema contraria sunt in eodem genere.

39. Regula est, Si species contraria in contrario genere, & species sibi opposita erit in contrario genere. Sicut si justitia est species vir∣tutis, injustitia est species vitii. Et notandum est, quod istae tres ultimae regulae intelligendae sunt sicut praecedentes.

40. Regula est, Si principale sit species principalis, & conjugatum erit species conjugati, & casus casûs. Sicut si justitia est species disci∣plinae, justus erit species disciplinati, & justè erit species disciplinatè. Sciendum est, quod hic accipitur species large, pro omni illo quod per

se subjicitur, sive secundum praedicationem, sive secundum consequen∣tiam: & isto modo virtuose est genus & superius ad juste; quia quam∣vis h••c non sit vera, Justè est disciplinatè, tamen ista consequentia est b••na, Iste justè agit, ergo disciplinatè agit; & non è contra: & pro tanto dicitur disciplinatè esse superius ad justè. Et ideo regulae prius datae de praedicatione generis de specie, & consimiles, intelligendae sunt quando genus natum est praedicari: videlicet quando est nomen, sive in conceptu, sive in voce; quando autem non est nomen, non sunt regulae intelligendae de tali genere.

41. Regula est, Demonstratis quatuor, & primo se habente ad se∣cundum, sicut tertium se habet ad quantum, si secundum sit genus primi, quantum erit genus secundi. Sicut si homo se habet ad animal, 〈◊〉〈◊〉 ad colorem; si animal sit genus hominis, color erit genus albedinis. Illa regula intelligenda est, quando similiter se habent se∣cundum praedicationem, & ordinem consequentiae; vel quando illa 〈◊〉〈◊〉 est causa quare unum illorum est genus alterius.

42. Regula est, Quod in omnibus rebus corruptis & generatis, & aliis s••ml••t••dinem aliquam habentibus secundum derivationem vel in∣f〈…〉〈…〉m s••u determinationem, si unum est genus, & reliquum erit genus alterius. Sicut ist habent similitudinem secundum derivationem, dissolvi, dissolutio; & similiter ista, corrumpi, corruptio; & ideo si dis∣solvi est species corrumpi, dissolutio est species corruptionis. Similiter sicut se habent secundum talem similitudinem, aedificare & aedificatum esse, ita se habent, operari & operatum esse: & ideo si aedificare sit species operari, aedificatum esse erit species operatum esse. Et sicut est de istis, ita est de aliis talem similitudinem habentibus. Ex omnibus istis pater, quod talis ordo ita potest reperiri in verbis, sicut in nomi∣nibus.

43. Regula est, Quod privatio & habitus non sunt in eodem genere proximo.

44. Regula est, Quod se habente tam genere quam specie privative opposite, si oppositum non est in opposito, nec propositum in proposito.

Notandum, quod genus quadrupliciter accipitur. Uno modo stri∣ctissime, pro aliquo communi praedicabili in quid de pluribus rebus, vel de pronominibus demonstantibus plures res, quarum nulla nata est esse forma vel materia essentialis alterius rei specie differentis. Et isto modo non invenitur aliquod genus, secundum intentionem Aristotelis, quic∣quid sit de virtute sermonis, nisi in praedicamento substantiae & quali∣tatis: quia secundum intentionem Aristotelis, nullum aliud genus praedicatur in quid de pronomine demonstrante quamcunque rem ex∣istentem per se in genere. Secundo modo accipitur genus strictius, pro praedicabili in quid de pluribus rebus quae non sunt ejusdem rationis, sive aliqua illarum rerum sit nata esse pars essentialis alicujus alterius rei, siv ••non: & isto modo hoc commune, Forma, est genus omnium for∣marum;

& hoc commune, Anima, est genus ad animam vegetativam, sensitivam, & intellectivam. Tertio modo accipitur genus Stricte, pro aliquo positivo praedicabili in quid de pluribus positivis; & sic quan∣titas, relatio, & hujusmedi, sunt genera. Quarto modo accipitur genus Large, pro omni praedicabili in quid de pluribus praedicabi∣libus, sive sit positivum, sive negativum; & sic accipit hic Philosophus genus. Illud autem dicitur praedicari in quid, per quod contingit re∣spondere ad quaestionem factam per quid. Nunc autem si quaeratur quid est caecitas, potest responderi, quod est privatio; & ita large aliquod privativum est genus.

45. Regula est, Si affirmatio est genus affirmationis, & negatio speciei erit genus negationis generis. Sicut si animal sit genus hominis, non homo erit genus non animalis.

46. Regula est, Si negatio est genus negationis, affirmatio opposita negationi, quae est species, erit genus alterius. Sicut si non suave sit genus non boni, bonum erit genus suavis. Et est sciendum quod hic largissime accipitur genus sicut prius.

47. Regula est, Si species est ad aliquid, & genus est ad aliquid; & è converso. Quando autem genus praedicatur de specie & non in quid, non oportet quod si species sit ad aliquid, quod genus sit ad aliquid; nec è converso: & sic solvendae sunt instantiae quas ponit Aristot. circa istam regulam.

48. Regula est, Si tam genere quam specie existente ad aliquid, species non dicitur ad idem secundum se & secundum idem, genus non est species illius generis.

49. Regula est, Si unum dicitur ad idem, & secundum se, & se∣cundum genus, & secundum omnia superiora ad illud, istud non est species illorum. Istae regulae intelligendae sunt quando genus praedicatur in quid de specie.

50. Regula est, Quod species & genus, quando sunt ad aliquid, di∣cuntur ad tertium secundum eundem casum, scilicet vel secundum casum genitivum, vel dativum. Aliquando autem est instantia, sicut patet de contrario, quod est species diversi.

51. Regula est, Quod si tam genus quam species sunt ad aliquid, & dicuntur secundum eosdem casus, si simpliciter non convertuntur secun∣dum eosdem casus, non est unum genus alterius.

52. Regula est, Si species dicitur ad suum correlativum secundum plures casus quam genus, vel è converso, non est species illius. Ista re∣gula non est generaliter vera, sicut nec priores.

53. Regula est, Si oppositum correlative non est genus oppositi re∣lative, nec propositum proposito.

54. Regula est, Quod quibusdam relationibus necessario existen∣tibus in illis ad quae dicuntur, quibusdam non necessario existentibus in illis, possunt tamen in illis existere, & quibusdam nullo modo valentibus

existere in illis ad quae dicuntur, si species continetur sub uno illorum membrorum & genus sub reliquo, non est species illius.

55. Regula est, Si species est actus, genus non est habitus; & simi∣liter è converso, si genus est habitus, species non est actus.

56. Regula est, Quod posterius non est genus prioris. Notandum est, quod hic frequenter ponuntur nomina secundae intentionis pro no∣minibus primae intentionis, & è converso: & similiter loco nominum primae impositionis ponuntur nomina secundae impositionis, & è con∣verso: & ideo quod dicitur hic, Quod si species est actus genus non est habitus, & Similiter de alia regula, debet sic intelligi, quod illud nomen, vel illa intentio quae praecise est communis actibus non est genus 〈…〉〈…〉 nominis vel intentionis quae est praecise communis habitibus, nec è con∣verso: & similiter de regula sequence.

57. Regula est, Quod species & genus sunt in eodem. Sicut albedo & color. Notandum est, quod hic ponuntur nomina secundae inten∣tionis pro nominibus primae intentionis; vel hic ponitur actus exercitus loco actus signati. Unde debet sic intelligi, quod de genere & specie vere praedicatur esse in eodem; non tamen pro se, sed pro re significata. Et ideo actus exerciti correspondentes sunt isti, Albedo & color sunt in eodem: Musica & scientia sunt in eodem; & hujusmodi. Sciendum est, quod Philosophus quarto topicorum exemplificat de verecundia & ti∣more, & amicitia & voluptate; & hujusmodi. Quae non se habent sicut genus & species, quia non sunt in eodem: & hoc non ponit, ut ita sit, nam aliqua illorum non sunt in eodem; sed hoc ponit gratia exempli, vel secundum opiniones famosas quae fuerunt tempore ••uo.

58. Regula est, Quod illud quod primo convenit alicui secundum partem illius non est genus. Sicut quia homo vel animal non est visibile, nisi quia corpus suum est visibile, ideo visibile non est genus animalis.

59. Regula est, Quod illud quod praedicatur solum de parte non est genus totius. Sicut si corpus praedicatur de corpore, sive parte animalis, non est genus animalis. Ex istis patet, quod genus non importat partem praecise, nec est pars speciei; quia si esset pars speciei non posset vere praedicari de specie, cum pars non praedicetur de toto, secundum Philo∣sophum quarto topicorum.

60. Regula est, Quod nulla potentia est genus vituperabilium vel fugiendorum, quia omnis potentia est eligenda. Intelligendum est, quod nullum nomen importans praecise rem quae potest male agere, est genus alicujus vituperabilis; quia res quae potest male agere non est mala: sicut secundum opinionem aliquorum Deus potest male agere, & tamen non est malus.

61. Regula est, Quod nihil praecise commune eligibilibus propter se est genus alicujus potentiae, vel effectivi boni; quia unumquodque tale est eligendum propter aliud.

62. Regula est, Quod illud quod habet plura genera non est in solo uno collocandum.

63. Regula est, Quod passio alicujus non est genus illius. Sicut im∣mortalitas non est genus vitae.

64. Regula est, Quod illud quod dicitur de omnibus non est genus. Et propter hoc ens non est genus; & propter idem non est diffe∣rentia.

65. Regula est, Quod illud quod importat accidens alicujus non est genus illius.

66. Regula est, Quod quando tam genus quam species habent con∣trarium, melior species est in meliori genere. Notandum, quod ista regula habet veritatem de specie optima, & non alia. Unde bene contingit, quod uno genere existente meliori altero genere, aliqua species pejoris generis est melior alia specie melioris generis; sed nulla est melior optima specie melioris generis. Sicut si scientia speculativa & practica sint duo genera scientiarum, & scientia speculativa sit me∣lius genus quam scientia practica, non est possibile, quod optima spe∣cies scientiae practicae sit melior optima specie scientiae speculativae: ta∣men possibile est, quod aliqua species scientiae practicae sit melior ali∣qua specie scientiae speculativae; sicut scientia practica de Deo est me∣lior scientia speculativa de triangulo.

67. Regula est, Quod aliqua specie aequaliter se habente ad duo ge∣nera, si collocetur sub genere pejori, male assignatur. Notandum est, quod quando aliquid se habet ad duo genera, vel sub utroque, vel sub neutro est: si sit sub neutro plus erratur collocando eam sub pejo∣ri quam meliori; & hoc est verum de specie nobili.

68. Regula est, Quod si genus suscipit magis & minus, simi∣liter & species.

69. Regula est, Quod si illud quod magis videtur esse genus ali∣cujus speciei non est genus illius, nec illud quod minus videtur esse genus erit genus illius. Sciendum est, quod ista regula valet ad ••ppo∣nendum & arguendum contra respondentem; non autem multum valet ad rem: quia aliquando illud quod minus videtur multis esse genus est genus; & tamen illud quod magis videtur non est genus. Et similiter est de specie dicendum, quod si illud quod magis videtur esse species non est species alicujus, nec illud quod videtur minus, erit species.

CAP. XIX. De distinctionibus & divisionibus proprii.

POst hoc dicendum est de regulis deservientibus consequentiis per quas infertur aliquid esse proprium alterius. Primo tamen di∣cendum est de quibusdam distinctionibus proprii, quod aequivoce accipitur hoc nomen proprium, in diversis locis. Est ergo una di∣stinctio talis, quod proprium Quoddam est per se, & Quoddam est ad aliud. Proprium per se est, quod non est respectivum: sicut Immortale, Susceptibile discipinae, est proprium. Proprium ad aliud, est aliquod respectivum: sicut, Imperativum, est proprium ani∣mae respectu corporis.

Alia distinctio est, quod proprium Quoddam est quod semper prae∣dicatur: Quoddam non semper praedicatur, sed quandoque.

Alia divisio, quod Quoddam est proprium quod est per se & semper, Quoddam quod non est semper & per se. Proprium per se & semper, est illud quod inest omni contento sub illo, cujus est proprium, & semper: quod est intelligendum quando de subjecto verificatur esse existere.

Alia distinctio, quod Quoddam proprium est, per quod evidenter illud cujus est proprium separatur ab omni alio, hoc est, per quod tan∣quam per notius potest inferri distinctio ipsius ab omni alio. Primum est sicut risibile: secundum est sicut, Animal rationale, Susceptibile disciplinae, ponitur esse proprium hominis.

Alia distinctio, quod proprium idem est quod convertibile; & sic definitio potest vocari proprium. Aliud est proprium quod praedicatur secundo modo dicendi per se de subjecto, quod vocatur propria passio subjecti, Aliae distinctiones etiam possunt poni, sed ad praesens istae sufficiant.

Est autem primo sciendum, quod proprium non est aliqua res in∣haerens realiter subjecto, sed est quoddam praedicabile de subjecto; & ita est distincta intentio animae, vel terminus distinctus à subjecto.

Secundo sciendum est, quod Philosophus in quinto topicorum non accipit proprium, pro illo quod distinguitur à definitione; sed in multis locis accipit proprium, pro illo per quod evidenter tanquam per notius inferri potest illud cujus est proprium distingui ab omni alio; sive tale proprium sit definitio explicans quid nominis, sive quid rei, sive sit alia oratio includens definitionem & proprias passiones, sive quodcunque aliud; & de tali proprio loquuntur multae considerationes Philosophi.

Sciendum est tamen, qu••d aliquando proprium magis Stricte acci∣pitur,

scilicet pro aliqua oratione composita ex genere & differentiis accidentalibus, per quam evidenter & sufficienter potest inferri diffe∣rentia illius cujus est propium ab omni alio proprio: & de tali proprio intelliguntur multae considerationes Philosophi quinto topicorum; sicut in prosequendo patebit.

CAP. XX. De regulis quibus probatur aliquid esse proprium, vel non.

IStis visis ponendae sunt aliquae regulae, quibus probari potest aliquid esse proprium, vel non proprium alicujus. Et Primo ad proban∣dum proprium de aliquo; accipendo proprium pro illo, quod con∣venit omni & soli & semper, & ut distinguitur ab omni genere, dif∣ferentia, definitione, & accidente, & composito ex iis. Secundo circa proprium quod componitur ex genere, &c.

Est igitur una regula ad probandum aliquid non esse proprium alicu∣jus talis, Quod non est convertibile cum aliquo non est proprium il∣lius. Sicut sequitur, Posse movere se non est convertibile cum homi∣ne, ergo non est proprium hominis. Sciendum, quod in isto con∣sequente, Posse movere se non est proprium hominis, subjectum non supponit personaliter, sed pro uno praedicabili; sive illud sit intentio animae, sive vox vel aliquod signum ad placitum instituum: & ideo vel supponit simpliciter, vel materialiter. Potest tamen inferri ex an∣tecedente, in quo omnes termini supponunt personaliter & significative▪ sicut, Aliud ab homine potest movere se, ergo Posse movere se non est proprium hominis: & etiam potest inferri ex antecedente in quo supponit simpliciter vel materialiter, sicut dictum est, Posse movere se non est convertibile cum homine, ergo Posse movere se non est proprium hominis. Et tenet quaelibet praedictarum consequentiarum per istam regulam, Quod non est convertibile cum aliquo non est proprium illius: & sicut dictum est de ista regula, ita est dicendum de omnibus aliis circa proprium, Quod quaelibet poterit deservire uni consequentiae, in quo omnes termini antecedentis supponunt personaliter & signifi∣cative, licet termini consequentis supponant simpliciter vel materia∣liter; & aleri in qua idem terminus supponit in antecedente, sicut in consequente, simpliciter vel materialiter.

Alia regula est, Illud quod significat vel consignificat vel con∣notat pauciora, non est proprium illius quod significat vel connotat plura. Unde sequitur, Homo significat vel connotat pauciora quam risibile, ergo Homo non est passio risibilis. Et ratio istius regulae est, quia semper proprium magis natum est praedicari de illo cujus est pro∣prium,

quam è converso; & magis est propria praedicatio quam è con∣verso; nunc autem illud quod plura significat, capiendo signifi∣care communiter, scilicet pro significare principaliter & pro connotare sive significare, magis natum est praedicari quam illud quod pauciora significat; & illud quod pauciora significat nunquam est proprium illius quod plura significat: & propter hoc, Creativum est proprium Dei, & Creabile est proprium creaturae; & sic de aliis.

Alia, quae sunt necessaria in scientiis specialibus, circa naturam ipsius proprii sciri possunt per istas regulas quae dictae sunt, ubi tactum est de regulis deservientibus consequentiis in quibus omnes termini suppo∣nunt personaliter vel significative: & ideo ad praesens de proprio, isto modo dicto, ista sufficiant ad probandum aliquid non esse proprium alicujus. Sed ad probandum aliquid esse proprium alicujus, sufficit probare quod propositio in qua praedicetur proprium de subjecto sit ne∣cessaria, & quod non sit per se primo modo dicendi per se, & quod sit convertibile cum subjecto, & quod praedicatum importat plura quam subjectum; ut possit esse descriptio proprii ista, Proprium est necessa∣rio praedicabile per se de subjecto secundo modo, importans plura quam subjectum, convertibile cum eodem. Per primam particulam exclu∣ditur accidens, quod dicitur contingenter praedicabile. Per secun∣dam excluditur tam genus quam differentia. Per tertiam excluditur quodibet subjectum respectu proprii. Per quartam excluditur propri∣um communioris.

Et est notandum, quod proprium hic definitum, & propria passio con∣vertuntur; tamen proprium alicujus, & passio ejusdem non convertun∣tur. Unde aliquid est passio hominis, quod tamen non est proprium hominis: sicut propria passio animalis est etiam passio hominis, sed non est proprium hominis. Et si dicatur, tunc divisio universalium in genus, & speciem, differentiam, proprium, & accidens, non esset sufficiens; quia aliquod esset praedicabile de homine, quod nec accidens homini, nec proprium ei, nec genus, nec species, nec dif∣ferentia ipsius. Dicendum est, quod illa divisio bene intellecta suffi∣ciens est. Unde etiam omne praedicabile de homine, si sit commune omnibus hominibus, est species, vel genus, vel differentia, vel pro∣prium, vel accidens; non tamen ex hoc sequitur, quod omne tale sit genus hominis, vel species hominis, vel differentia hominis, vel ac∣cidens hominis: quia proprium animalis praedicatur de homine, & quamvis non sit proprium hominis, est tamen passio hominis; & ita proprium & passio convertuntur, & tamen passio hominis & proprium hominis non convertuntur. Vel potest dici aliter, quod ibi accipitur proprium large, pro passione praedicabili secundo modo.

Ex praedictis potest patere, quod omnia talia sunt propria Dei, Creativum, Gubernativum, Redemptivum, Beatificativum; & hu∣jusmodi. Similiter omnia talia, Posse peccare, Posse mereri, Posse

recipere beatitudinem, Posse damnari, & hujusmodi; sunt propriae passiones creaturae rationalis. Et notandum est, quod illa non dicuntur propria rerum extra; sed sunt propria intentionum, sive conceptu∣um animae, vel vocum, sive aliorum signorum ad placitum instituto∣rum; quia cum talibus terminis convertuntur, & de eis convertibiliter praedicantur, & de quocunque dicitur unum & reliquum; quod verum est, quando omnes termini illarum propositionum supponunt persona∣liter & significative.

Ultimo sciendum, quod proprium incomplexum aliquando accipitur Large; & tunc non requiritur quod necessario praedicetur de suo subje∣cto, sed sufficit quod non sit possibile simul esse verificari de suo subjecto, & illud negari à suo subjecto. Et sic creari potest dici pro∣prium entis, ut ens est commune praecise creaturis; quia quamvis haec non sit necessaria, Ens creatur, tamen illa non stant simul, Ens est, accipiendo ens praecise pro aliis à Deo, & Ens non est creatum. Sic etiam majus sua parte potest dici proprium totius; quia quamvis haec non sit necessaria, Omne totum est majus sua parte; quia si nullum totum esset, quod est possibile per potentiam divinam, nullum to∣tum esset majus sua parte: tamen ista non stant simul, Aliquod totum est, & Totum non est majus sua parte. Sicut habere tres angulos aequales duobus rectis, dicitur esse passio tranguli; & tamen haec non est necessaria, Omnis triangulus habet tres, &c. unde breviter dico, quod ut frequenter per tales propositiones quae ponuntur necessa∣riae, intelliguntur propositiones conditionales, vel propositiones de pos∣sibili, vel aequivalentes eis quae necessariae sunt. Aliquando autem accipitur proprium Stricte, & sic definitur proprium, quod est neces∣sario praedicabile, &c. Et si quaeratur an passio, five proprium, possit esse sine suo subjecto. Dicendum, quod de virture sermonis debet concedi, quod subjectum potest esse & naturaliter sine sua pro∣pria passione; & similiter passio propria potest esse sine suo subjecto: quia passio non est nisi intentio sive conceptus animae, vel signum ad placitum institutum. Et similiter est de subjecto. Et manifestum est, quod haec intentio potest esse sine illa, & similiter hoc signum ad placitum institutum potest esse sine illo; & è converso. Sed quando Authores dicunt, quod subjectum non potest esse sine sua propria passione, nec è converso; debet sic intelligi, scilicet quod propositio non potest esse falsa in qua praedicatur proprium vel passio de suo sub∣jecto, omnibus terminis supponentibus personaliter & significative, si sit passio primo modo dicta. Si autem sit passio secundo modo dicta, tunc non poterit etiam propositio esse falsa, si esse existere verificatur de suo subjecto personaliter sumpto. Sicut quamvis haec intentio, ru∣dibile, potest esse in anima, nullo asino existente, & hac intentione, asi••••u, non existente in anima, & è converso: tamen impossibile est, quod haec sit falsa, Omnis asinus est rudibilis, vel impossibile ad

minus est quod haec sit falsa, dum haec est vera, Asinus est: & isto modo debent intelligi omnes authoritates, quae dicunt, quod subjectum non potest esse sine sua propria passione.

CAP. XXI. De problemate proprii constituti ex genere & differentiis accidentalibus.

CIrca proprium quod componitur ex genere & differentiis acciden∣talibus, de quo Philosophus principaliter tractavit in quinto topi∣corum, est sciendum, quod tale proprium destruitur si non datur per notiora; & Secundo destruitur, si non datur per notiora inesse suo subjecto. Et ratio istius est, quia tale datur causa innotescendi, quod non potest fieri nisi per notius, & per illud quod est magis notum inesse suo subjecto.

Item destruitur, si subjectum vel tota oratio, vel aliquod nomen in oratione sit multiplex; quia quocunque istorum dato non est proprium illius. Item destruitur, si habet aliquam superfluitatem. Item destruitur, si in proprio ponitur aliquid quod est commune omnibus; quia nihil debet poni in proprio, nisi quod separat suum subjectum ab aliquo. Item destruitur, si ejusdem ponantur plura propria; illud est intelli∣gendum de descriptione quae indicat sufficienter omnes proprietates in∣complexas de suo subjecto: quia de propriis incomplexis non est verum, quin ejusdem possint esse plura propria etiam non ordinata; quamvis fre∣quenter propria ejusdem habeant aliquam ordinationem, & diversa di∣versum ordinem. Sicut proprietates creaturae rationalis; sicut Posse mereri, & Posse demereri: & ista habent ordinem aliquo modo per∣fectionis, pro quanto Posse mereri importat aliquem actum qui est per∣fectior illo actu, qui importatur per Posse demereri. Similiter Esse susceptibile disciplinae, & Esse susceptibile actus liberi, habent ordinem; quia unum importat rem priorem naturaliter re importata per aliud.

Item destruitur, si oppositum illius subjecti, vel aliquid simul natura cum illo, sive posterius eo, ponitur in proprio. Item destruitur pro∣prium, si aliquod contentum sub subjecto ponitur in proprio. Item destruitur, si genus ponitur in proprio. Item destruitur, si definitio ponitur in proprio. Item, si subjectum cum suo accidente. Item, si differentia essentialis ponitur in proprio. Item, si non determinetur quali∣ter est proprium illius; scilicet debet poni si competat sibi primo, vel non primo. Item, si idem ponitur proprium respectu sui ipsius. Item, in homogeneis, si non competat tam toti quam parti; & è converso. Item, si contrarium non est proprium contrarii. Item, si è diverso diversum non habet aliquod proprium è diverso diversum. Item, si casus non est

proprium casus, nec conjugatum est proprium conjugati. Et ita multa alia possunt elici ex quinto Topicorum, quae ideo breviter & sine exemplis pertransivi, quia ista non sunt in specialibus scientiis multum usitata: & quae de illis Theologiae & aliis scientiis specialibus sunt necessaria, per dicta prius & per dicenda possunt patere studioso.

CAP. XXII. Ostendit quid est definitio & quot modis dicitur.

AD sciendum de aliqua an sit definitio alicujus, vel non, oportet primo videre quid sit definitio, & quot modis dicitur; secundo videndum est de principali proposito.

Circa primum sciendum, quod omnis definitio, vel est conceptus mentis, vel est oratio ad placitum significativa; ita scilicet quod omnis definitio vel oratio in mente est unum compositum ex multis naturaliter significantibus, vel est oratio ad placitum instituta. Hoc patet per A∣ristotelem primo Topicorum, & in septimo & octavo Metaphysicae, & se∣cundo Posteriorum, qui ubique definiens definitionem dicit, quod Est oratio indicans quid est esse rei, vel quidditatem rei.

Ex isto sequitur, quod definitio non est eadem realiter cum definito; quia sicut vox ad placitum instituta quae est oratio, non est realiter unum nomen, sicut haec oratio, Animal rationale, non est hoc nomen, Homo: ita unum compositum in mente ex multis intentionibus, quarum una est communis omnibus illis quibus definitum est commune, & cum hoc pluribus, non est realiter illa intentio quae est praecise communis omnibus illis quibus tota definitio est communis: non tamen obstante, quod definitio & definitum non sint idem realiter, significant tamen idem realiter; similiter de definitione & definito supponentibus personaliter & significative, vere praedicatur esse idem realiter. Unde quam vis haec definitio, Animal rationale, & hoc definitum, Homo, non sint idem re∣aliter; tamen haec est vera, Homo & animal rationale sunt idem re∣aliter: sed per istam, Homo & animal rationale sunt idem realiter, non denotatur, quod haec definitio, Animal rationale, & hoc definitum, Homo, sint idem realiter; sed denotatur, quod eadem res importatur per istam definitionem, & per illud definitum.

Et sic intelligendae sunt omnes authoritates quae dicunt definitionem & definitum esse realiter idem; quia semper per talem propositionem, quae secundum virtutem sermonis est actus exercitus, intelligunt unum actum signatum; scilicet quod de definitione & definito vere praedi∣catur esse idem realiter. Quod non debet sic exerceri, Definitio & definitum sunt unum idem realiter; sed debet sic exerceri, Homo & animal rationale sunt idem realiter. Sic ergo patet, quod definitio est

oratio; & sicut triplex est oratio, scilicet Concepta tantum sive ex∣istens in mente tantum, Prolata, & Scripta: sic triplex est definitio. Una existens in mente tantum, quae praecise componitur ex intentioni∣bus, sive conceptibus mentis. Alia prolata, scilicet composita ex voci∣bus. Tertia scripta, scilicet composita ex scripturis. Sed differentia est inter istas definitiones; quia definitio existens in mente tantum, est naturaliter definitio; sicut naturaliter importat quidditatem rei. Aliae definitiones non sunt definitiones nisi ad placitum; sicut nec significant quidditatem rei nisi ad placitum.

Aliud est sciendum, quod definitio quamvis sit oratio, non tamen est propositio vel enuntiatio. Est etiam sciendum, quod cum dicitur quod definitio est oratio indicans quidditatem, ly definitio, non supponit pro se, vel pro uno communi omnibus definitionibus: sed supponit pro ipsis definitionibus, quarum nulla est hoc commune definitio; sicut nullus homo est hoc commune homo.

CAP. XXIII. Ponit varias divisiones definitionum.

VIso in generali quid est definitio, videndum est quot modis di∣catur, ponendo scilicet aliquas distinctiones de definitione.

Est autem una distinctio talis, quod Definitionum Quaedam exprimit quid rei, & Quaedam quid nominis. Definitio exprimens quid rei non potest competere nisi definito quod importat veras res: cujusmodi sunt definitiones hominis, & asini; & sic de aliis. Definitio exprimens quid nominis est, quando exprimitur significatum vo••abuli, quid scilicet per vocabulum debemus intelligere: & talis definitio potest competere definitis de quibus nihil vere praedicatur, & illo modo Va∣cuum, Infinitum, Chimera, & hujusmodi, definiuntur; & non solum talia, sed etiam illa quae aliquod significant & connotant; cujus∣modi est Motus, Tempus, Pater, Album, Populus, Exercitus▪ & hujusmodi.

Alia divisio seu distinctio Definitionum, quod Quaedam est definitio proprie dicta, illa scilicet quae datur per genus & differentiam essen∣tialem; sive illa quae datur per talia, quorum nullum importat vel con∣notat aliquod extrinsecum illi quod importatur per definitum. Alia est definitio data per additamentum, quae scilicet habet aliquam partem importantem aliquod extrinsecum illi, quod importatur per de∣finitum; sicut definitur anima, Quod est actus corporis, &c: Patet enim, quod corpus importat aliquod extrinfecum animae. Ita est etiam de illa definitione albedinis, Albedo est color disgregativus visus.

Alia divisio est, quod Definitionum non indicantium aliquod extrin∣secum rei, Quaedam datur per differentias essentiales: Quaedam per genus & nomina exprimentia partes essentiales: & Quaedam per genus & nomina exprimentia partes integrales. Exemplum primi, ut Ani∣mal rationale est definitio hominis. Exemplum secundi, Substantia composita ex corpore & anima intellectiva est definitio hominis. Ex∣emplum tertii, Figura tribus lineis contenta est definitio trianguli.

Alia divisio est, quod Definitionum Quaedam est data per aliqua, quorum unum est minus commune, & aliud est magis commune, ita tamen quod unum illorum sit convertibile cum definito; sicut hic, Animal rationale: & Quaedam est definitio data per aliqua quorum quodlibet est in plus quam illud definitum, & nullum illorum est superi∣us ad reliquum; & aliqua illorum sunt talia quod nullum illorum est sub reliquo, & tamen illorum totum est convertibile cum definito: si∣cut si homo definiatur sic, Homo est animal intelligibile, ut Intelli∣gibile sit commune Homini & Angelo; tunc hoc totum, Animal intelli∣gibile, est convertibile cum homine; & tamen nec Animal, nec In∣telligibile est convertibile cum homine.

Ex praedictis omnibus patet, quod quando aliquid concluditur esse definitio, vel non esse definitio alicujus, subiectum talis propositio∣nis non supponit personaliter nec significative, sed simpliciter vel ma∣terialiter. Sicut si probatur, quod Substantia animata sensibilis non est definitio hominis, hoc subjectum, Substantia animata sensibilis, non supponit pro re, sed pro intentione animae, vel signo ad placitum instituto. Similiter si probatur ista propositio, Animal rationale est definitio hominis, subjectum non supponit personaliter, sed materia∣liter vel simpliciter; & hoc si consequentia sit bona; tamen de virtute sermonis, quaelibet propositio talis est distinguenda penes secundum modum aequivocationis.

CAP. XXIV. De regulis quibus infertur quod aliquid est definitio alicujus indicans quidditatem rei data per genus & differentiam essentialem.

HIs visis ponendae sint aliquae regulae deservientes consequentiis quibus infertur aliquid esse definitionem alicujus, vel non esse: & primo quibus infertur aliquid esse definitionem alicujus indi∣cantem quidditatem rei, datam per genus & differentiam essentialem.

Est igitur una regula talis, Si definitum sit commune alicui rei simpliciter, per carentiam compositionis ex materia & forma, non defini∣tur tali definitione. Unde sequitur, Angelus est simplex, ergo Ani∣mal

rationale non est definitio Angeli: & ratio hujus est, quia nullum simplex habet differentiam essentialem, cum differentia essentialis indi∣cet partem essentialem illius cujus est. Ex isto sequitur etiam, quod nullum accidens definitur tali definitione; sicut probat Philosophus. 7. Metaphysicae: ideo sola species, communis praecise substantiis compofi∣tis ex materia & forma, definitur tali definitione.

Alia regula est, Illud in quo ponitur pro genere aliquod commune omnibus, vel pro differentia aliquid commune omnibus ejusdem gene∣ris, non est definitio: & ideo sequitur, ens ponitur in ista oratione, Ens sensibile rationale, ergo Ens sensibile rationale non est definitio hominis; eo quod ens est commune omnibus, & ponitur loco generis. Similiter ista, unum ponitur in oratione ista, Animal unum rationa∣le, ergo Animal unum rationale non est definitio hominis; quia unum est commune omnibus substantiis, & ponitur loco differentiae. Ratio primae partis regulae est, quia omne p••situm in definitione tali debet separare definitum ab aliquo; hoc est, debet esse medium concludendi negationem alicujus de definito; tale autem non potest esse commune omnibus. Ratio secundae partis est, quia nihil commune omnibus ejusdem generis potest esse differentia essentialis alicujus; quia nullum genus praedicamentale est in quo omnia sint composita ex materia & forma.

Tertia regula est ista, Illa oratio cujus pars indicat aliquid extra es∣sentiam rei non est definitio illius; quia in tali ponitur aliquod super∣fluum, quod non debet fieri in definitione. Sciendum, quod Quae∣dam definitio data per genus & differentias indicat complete & ex∣plicite essentiam rei; ita scilicet quod nihil est pars essentialis rei quin distincte exprimatur per aliquam partem, scilicet per aliquam diffe∣rentiam positam in definitione: & talis definitio debet componi ex gene∣re & tot differentiis essentialibus, quot sunt partes essentiales; ita sci∣licet quod si sint duae essentiales, puta materia & forma, debent poni duae differentiae cum genere. Si sint plures formae & materiae, de∣bent poni tot differentiae quot sunt formae, cum una differentia expri∣mente materiam, & illa est complectissima definitio; & quando est aliqua oratio•• cujus aliqua pars sic indicat essentiam rei, est illa oratio definitio: & talis est definitio hominis, si in homine sit materia & duae formae substantiales scilicet sensitiva & intellectiva, ut ista, Sub∣stantia materialis sensibilis rationalis; Substantia enim est genus, ma∣teriale exprimit materiam, & sensibile animam sensitivam, & rationale animam intellectivam.

Alia est definitio quae non distincte & explicite indicat essentiam rei, sed imperfecte; qualis est illa definitio hominis, Corpus passi∣bile, & similiter ista, Animal rationale; nam per neutram istarum explicite habetur, an in homine sint plures formae, vel non. Etiam quando est aliqua oratio, cujus aliqua pars, illo secundo modo acci∣piendo

indicare essentiam rei, indicat essentiam rei, bene poterit esse definitio: & ideo primo modo accipit Philosophus indicare essentiam rei, & non secundo modo; aliqua tamen dicta Aristot. 7. Metaphysicae quae videntur esse contra ista solvuntur ibidem.

Quarta regula est, quod Convertibile non indicans essentiā rei non est definitio illius. Quinta regula est, Illa oratio in qua ponitur aliquid im∣portans aliquod extrinsecum rei non est definitio illius, illo modo ac∣cepta definitione. Sexta regula est, quod Si differentia praeponatur ge∣neri non est definitio illius. Septima regula est, Si definitio non con∣vertitur cum definito alicujus non est definitio illius; poterit tamen esse definitio inferioris, vel superioris. Notandum, quod secunda regu∣la & tertia & quinta & septima valent ad destruendum quamcun∣que definitionem quocunque modo accipitur.

Ex praedictis potest elici descriptio definitionis illo modo dicta, quod Definitio, illo modo dicta, est oratio composita ex genere diviso per dif∣ferentiam indicantem materiam, cum differentia vel differentiis indi∣cante vel indicantibus formam vel formas. Aliae autem definitiones quae componuntur ex genere proximo & differentia ultima, non sunt ita completae difinitiones. Et praeter illas definitiones est alia definitio non importans aliquod extrinsecum rei, quae non differt ab illa definiti∣one nisi in hoc, quod in definitione de qua est dictum, ponuntur dif∣ferentiae in concreto quae sunt in recto de definito praedicabiles: In alia autem definitione ponuntur abstracta in obliquo correspondentia differentiis essentialibus. Et talis definitio est ista. Substantia com∣posita ex materia & anima sensitiva & intellectiva. Illa enim est de∣finitio hominis, in qua ponuntur abstracta correspondentia istis con∣cretis, Materiale, sensibile, rationale Sciendum est tamen, quod illa non correspondent secundum vocem istis concretis; nec requiritur hoc: sed sic correspondent, quod sunt synonyma cum abstractis, vel essent synonyma si abstracta secundum vocem correspondentia illis con∣cretis essent imposita ad significandum; utrumque illorum sufficit ad definitionem illo modo dictam. Ex istis sequitur, quod ex praedictis patere potest de prima definitione, quid sentiendum est de definitione il∣lo modo dicta, per ea quae dicta sunt de prima definitione.

Et est notandum, quod quamvis per differentias essentiales expri∣mentes omnes partes rei quoad primam definitionem; & per abstra∣cta in obliquo etiam exprimantur omnes partes rei quoad secundam definitionem: tamen praeter differentias, & praeter talia abstracta, oportet ponere genus; quia de ratione definitionis est, quod per eam respondeatur ad quaestionem factam per quid de definito▪ hoc autem non potest convenienter fieri sine genere, cum nulla differentia n••c aliquod tale abstractum praedicatur in quid de tali definito.

Notandum est etiam, quod ejusdem rei possunt esse plures defini∣tiones tales, scilicet quando omnino idem significant quamvis dive••••o

modo; quia scilicet pars unius definitionis significat aliquid in recto, & alia pars alterius definitionis in obliquo. Similiter quod ejusdē rei sint plures definitiones, quarum una est completa & alia non completa, non est inconveniens: sed quod ejusdem rei sint plures definitiones com∣pletissimae, habentes partes quae habent eundum modum significandi; puta quod omnes partes utriusque definitionis sumantur in recto, vel utriusque aliquae in recto & aliquae in obliquo, est inconveniens: & isto modo, & nullo alio, negat Philosophus ejusdem rei esse plures definitiones. Et praeter istas definitiones est alia definitio, quae com∣ponitur ex nominibus exprimentibus partes integrales; & definitio isto modo dicta datur communiter in Mathematica.

Et est sciendum, quod nunquam datur talis definitio, nisi quando nomen convenit toti, & non cuilibet parti; cujusmodi est hoc nomen, triangulus; nam tres lineae sunt partes integrales trianguli, & tamen totum vocatur triangulus, & nulla pars scilicet nulla linea est trianglus: propter istam rationem illa definitio magis proprie indicat quid nominis, quam quid rei; nam definitio quae proprie indicat quid rei, non potest competere alicui, nisi conveniat omnibus quae sunt ejusdem speciei specialissimae dictae in quid de eis. Verbi gratia, si definitio maris sit, Mare est congregatio aquarum, illa definitio non convenit omni∣bus ejusdem speciei specialissimae cum illa re quae est mare; nam aliqua quae est specialissima dicitur in quid de illa re quae est mare, & simili∣ter de qualibet sui parte, & tamen mare non convenit istis omnibus; & propter haec, ista definitio non ita proprie indicat quid rei, sicut praedictae definitiones.

Notandum, quod nomina figurarum multilaterarum interdum im∣portant latera ambientia, interdum autem angulos; dum ergo nomen angulos importat, nomen definiendum est per nomina importantia an∣gulos qui sunt partes embadorum: quando autem sunt nomina impor∣tantia latera, ponenda sunt nomina laterum quae sunt partes linearum ambientium, & non embadorum.

CAP. XXV. De definitione data per additamentum.

SEquitur de definitione data per Additamentum.

Et est sciendum, quod semper in tali definitione debet poni ge∣nus definit••••um aliqua differentia accidentali: Aliquando tamen aliqua differentia accidentalis, in ea posita, est propria sibi, & Aliquan∣do nulla differentia accidentalis est propria sibi. Exemplum primi, si albedo definiatur sic, Al••ed•• est color disgregativus visus; nam disgrega∣tivam visus est differentia accidentalis propria albedini, & cum ea

convertibilis. Exemplum secundi, si ternarius definiatur sic, Ter∣narius est numerus impar utrobique prius; nam impar non converti∣tur cum ternario, quia convenit quinario. De tali definitione dantur aliquae regulae. Una est, Quod non debet dari talis definitio per igno∣tiora; quia talis datur causa innotescendi, nihil autem notificatur per ignotius.

Ex isto etiam sequuntur aliquae regulae, Una est, Quod unum contrariorum non definitur per reliquum; quod est verum de contrariis positivis: & ratio est, nam quamvis aliquando unum contrariorum sit perfectius reliquo, & ita aliquo modo notius secundum naturam; non tamen tale est notius quoad nos; quod tamen requiritur ad definitionem ex quo definitio datur ut nobis innotescat definitum. Alia regula sequi∣tur, scilicet, Quod habitus non definitur per privationem; quia sem∣per privatio praesupponit habitum, & ita privatio non est notior habitu, & per consequens non definit ipsum. Alia regula sequitur, Quod permanens non definitur per successivum; quia semper successivum prae∣supponit notitiam permanentis. Alia regula sequitur, Quod oppositum non definitur per oppositum; quod est verum de opposito contrarie, & de omnibus oppositis ab••olutis: sed de oppositis privative non est ve∣rum; nam semper privatio per habitum d••finitur.

Aliae regulae multae ponuntur quinto topicorum tractantes istam ma∣teriam, de quibus ad praesens supersedeo.

CAP. XXVI. De definitione exprimente quid nominis.

SEquitur videre aliqua pauca de definitione exprimente quid nominis.

Et est primo sciendum, sicut tactum est prius, quod omnia quae ponuntur in alio praedicamento, quam in praedicamento substantiae & qualitatis, solum talem habent definitionem secundum principia Aristot. & ideo Quantitas, relatio, & caetera praedicamenta, & per se contenta in eis, non habent nisi definitionem exprimentem quid no∣minis. Omnia etiam connotativa non habent aliquam aliam definitio∣nem; & ideo talia, album, nigrum. Et universaliter omnes p••ssiones praedicabiles secundo modo dicendi per se de ••uis subjectis talem haben•• definitionem. Omnes etiam privationes & negationes tales habent de∣finitiones, & non alias. Omnia etiam quae non significant aliquid per se vnum habent tales definitiones. Et similiter nomina de quibus impossibiliter praedicatur esse; cujus sunt talia nomina, Vacuum, Chimera, Infinitum, & hujusmodi. Hoc supposito videndum est de diversis definitis in speciali: & Primo de relativis.

Et est sciendū, quod relativū potest definiri vel complete vel incomplete. Incomplete potest definiri sine suo correlativo; ut si definiatur pater in∣complete debet sic definiri, Pater est substantia sensibilis quae aliam substantiam genuit, & cum hoc secum actu existit; vel aliquid hu∣jusmodi. Sed Complete non potest definiri sine suo correlativo; ut definitur sic, Pater est substantia sensibilis habens Filium; & tali defi∣nitione relativa mutuo definiunt se. Nec est hoc inconveniens; quia sicut relativa sunt simul in intellectu, ita simul imponuntur; & propter hoc, non est inconveniens si mutuo definiant se.

Unde sciendum, quod illa definitio non datur per notiora, sed sufficit quod sit per aeque nota: & ideo loquendo de definitione quae est per no∣tiora, quae est magis proprie definitio quamvis non semper ita comple∣ta, nunquam relativum definitur per suum correlativum; sed definitur per suum subjectum in recto, & per subjectum sui correlativi sump∣tum in obliquo. Sicut simile debet sic definiri, Simile est quale cor∣respondens alteri quali, habenti qualitatem ejusdem speciei specialissimae. Et ideo si esset aliquod nomen relativum speciale impositum albo, ita quod nunquam praedicaretur de aliquo nisi de albo; sicut de nullo praedi∣catur simile nisi de quali; illud deberet sic desiniri, Album simul ex∣istens cum alio albo. Et similiter definitur causa; quia est res ad cujus esse sequitur aliud ens; & sic de aliis: & ita illa definitio, & etiam quaelibet talis, est magis proprie definitio, quamvis non sit ita com∣pleta, sicut illa quae datur per suum correlativum.

Connotativa autem definiuntur per sua subjecta in recto & per nomina connotativa in obliquo sumpta, vel per verba. Sicut quantitas definitur sic, Quantitas est res habens partes. Continua quantitas & perma∣nens potest sic definiri, Quantitas continua permanens est una res habens partem extra partem. Album autem sic definitur, Album est corpus habens albedinem; & sic de aliis.

Privationes & negationes definiuntur per positiva eis opposita; sicut ••••citas definitur per visum; non homo definitur per hominem sic, Res quae non est homo: & ista ad praesens de definitione sufficiant.

CAP. XXVII. De regulis quibus potest probari aliquid esse species ali∣cujus.

POst regulas per quas potest demonstrari aliquid esse genus, vel de∣finitio, vel proprium alicujus, v••dendum est de regulis quibus potest demonstrari aliquid esse Species alicujus.

Et est una regula talis, Quod non praedicatur in quid de aliquo non est species illius. Et ideo sequitur, Album non praedicatur in quid de homine, ergo Album non est species hominis. Notandum, quod multae sunt species quae non praedicantur in quid de quibusdam nominibus pro∣priis rerum quarumcunque, nec de pronomibus demonstrantibus res quascunque: sicut quantitas non praedicatur in quid de quibuscunque nominibus propriis, nec de pronomine demonstrante quamcunque rem secundum principia Aristot. Unde quacunque re data, haec non est in quid, Hoc est quantitas: & ita est de multis, quia de omnibus spe∣ciebus connotativis, & relativis.

Alia regula, Quod praedicatur de omnibus non est species alicujus. Et ideo ens, unum, & hujusmodi, non sunt species alicujus.

Alia regula est, quod Illud quod praedicatur de omnibus, de quibus non praedicatur aliquod praedicamentum in quid, non est species ali∣cujus. Intelligendum est tamen, quod sicut multipliciter genus di∣citur, ita & species dicitur multipliciter; & ideo ista regula non est intelligenda de omni specie; sed est intelligenda de specie quae non est communis per se partibus essentialibus aliarum rerum. Sicut unum commune omnibus formis ignis non recipit praedicationem in quid ali∣cujus praedicamenti: & tamen potest vocari species, eo quod potest praedicari in quid respectu omnium formarum particularium. Species igitur ad praesens capitur dupliciter. Uno modo pro omni praedicabili in quid de pluribus differentibus numero, & hoc, sive significata per illam differentia numero sint nata esse partes essentiales alicujus, sive non; & isto modo Materia est species. Alio modo capitur species, pro illo quod est praedicabile in quid de talibus, & importata non sunt nat•• esse partes essentiales alicujus; & igitur Anima intellectiva non est spe∣cies.

CAP. XXVIII. De regulis quibus probetur aliquid esse differentia.

CIrca differentiam dantur aliquae regulae. Una est talis, Quod praedicatur in quid de aliquo non dicitur differentia alicujus. Et ideo sequitur, Anima intellectiva praedicatur de animabus intel∣lectivis, ergo Anima intellectiva non est differentia. Ista regula intel∣ligenda est de illo quod praedicatur in quid de aliquo pronomine de∣monstrante unam rem; sicut haec praedicatio est in quid, Hoc est anima intellectiva; & similiter ista, Hoc est forma, demonstrando formam: sed non est intelligenda regula de illo quod praedicatur in quid de pro∣nomine sumpto cum eodem communi. Unde haec est praedicatio in quid, Hoc rationale est rationale: sicut haec praedicatio est in quid, Hoc quantum est quantum.

Alia regula est, Quod illud quod non importat partem rei essentia∣lem, videlicet materiam vel formam, non est differentia alicujus. Et ideo sequitur, Disgregativum visus non importat partem rei essentialem, ergo Non est differentia. Intelligendum est, quod ista regula est in∣telligenda de differentia essentiali, & non accidentali: nam aliquid poterit esse differentia accidentalis, quamvis non importat partem essen∣tialem rei; sed sufficit quod importat accidens, vel causam, vel effe∣ctum, vel aliquid hujusmodi.

Alia regula est, Quod illud quod non dividit aliquod genus non est differentia alicujus generis; nam omnis differentia est alicujus generis divisiva. Et haec est vera, tam de differentia essentiali quam accidentali: & ideo sequitur, Creativum non dividit aliquod genus, ergo Creativum non est differentia Dei. Ex isto sequitur quod aliquae passiones sunt differentiae accidentales suorum subjectorum; & aliquae non: illae enim passiones, quae sunt propriae aliquibus speciebus contentis sub genere, sunt differentiae accidentales earum; sicut disgregativum visus est tam passio quam differentia accidentalis albedinis: sed aliquae passiones, cujusmodi sunt passiones Dei & entis & hujusmodi, non sunt diffe∣rentiae, sed passiones tantum; & si aliquando in authoritatibus vocen∣tur differentiae, multum extensive loquuntur de differentia, & non pro∣prie.

Alia regula est, Quod illud quod non habet differentiam condivi∣dentem non est differentia. Et ideo sequitur, Unum non habet diffe∣rentiam condividentem, ergo Unum non est differentia entis. Notan∣dum, quod illa regula Philosophi non est intelligenda de differentia essentiali; aliquando enim contingit quod differentia essentialis non habet differentiam essentialem condividentem; sicut materiale est dif∣ferentia

essentialis corporis, & tamen non habet differentiam essentialem condividentem; quia species opposita, eo quod est species communis rebus singularibus carentibus compositione ex materia & forma, non habet differentiam essentialem: & ideo intelligenda est sic regula, quod illud quod non habet differentiam condividentem, nec essentialem, nec accidentalem, non est differentia.

Alia regula est, Quod negatio non est differentia alicujus. Ista re∣gula est intelligenda de differentia essentiali; quia nulla negatio, nec aliquod negativum est differentia essentialis alicujus; poterit tamen esse differentia accidentalis alicujus.

Alia regula est, Quod contingenter praedicatur de aliquo non est dif∣ferentia illius. Et ideo sequitur, Ridere praedicatur contingenter de ho∣mine, ergo Ridere non est differentia hominis. Notandum, quod illud quod praedicatur negative de aliquo ipso existente, hoc est, dum esse ex∣istere verificatur de illo, non est differentia illius: sicut dum haec est vera, Homo est, haec poterit esse vera, Homo non ridet, ergo Ridere non est differentia hominis. Veruntamen illud quod contingenter praedicatur de aliquo, quia scilicet ab eo potest negari vere dum de eo negatur esse ex∣istere, bene poterit esse differentia essentialis illius: sicut rationale est differentia hominis, & tamen contingenter praedicatur de homine: nam haec est contingens, Homo est rationalis; nam quando haec est falsa, Homo est, haec etiam est falsa, Homo est rationalis; sed impossibile est quod haec est falsa, Homo est rationalis, dum haec sit vera, Homo est.

Alia regula est, Quod illud quod non constituit speciem aliquam non est differentia alicujus. Sicut album non constituit speciem hominis, igitur Album non est differentia hominis. Intelligendum est, quod differentia proprie loquendo non constituit speciem aliquam; quia dif∣ferentia non est pars speciei, nec est de essentia alicujus speciei: sed quando dicitur, differentia constituit speciem, capitur constituere im∣proprie, pro illo quod definit speciem: & sic verum est, quod illud quod non constituit speciem, hoc est, quod non definit speciem non est diffe∣rentia illius; & illud est verum tam de differentia essentiali quam de differentia accidentali, sed diversimode. Nam illud quod non con∣stituit speciem, hoc est, non definit speciem definitione proprie dicta, non est differentia essentialis: sed illud quod non constituit speciem, hoc est, quod non definit speciem definitione data per additamentum non est differentia accidentalis.

CAP. XXIX. De problemate de eodem & diverso, & acceptionibus eo∣rum.

ARistoteles quarto Topicorum tractat de eodem & diverso, tan∣quam de annexis problemati de definitione: ideo post defini∣tionem, genus, speciem, & differentiam, aliqua pauca de istis hunc sunt dicenda. Sed primo videndum est quomodo accipitur Idem, ex quo patebit quomodo accipitur Diversum.

Est sciendum, quod non accipitur Idem in proposito pro non distin∣cto; sed esse idem in proposito est idem quod habere eandem defini∣tionem. Unde aliqua in rei veritate sunt plura; & tamen quia habent eandem definitionem dicuntur idem: sicut nomina synonyma in rei ve∣ritate sunt multa, & non unum, nec indistincta; & tamen dicuntur idem, quia eandem habent definitionem, & quia significant idem; quia unum est definitio alterius: & ita hoc nomen, idem, verificatur de illis, sive supponat pro ••••sdem, sive pro suis significatis; sed aequivoce accipitur idem in illis propositionibus. Nam in istis propositionibus, Tunica & Vestis idem sunt, si termini supponant personaliter & pro re, tunc importatur quod illa res quae significatur per tunicam, & illa res quae significatur per vestem, sunt una res, & non plures: si autem termini supponant materialiter vel simpliciter, tunc importatur quod termini significant idem; non quidem quod sunt unum & non plura, nam in rei veritate sunt plura; sed denotatur quod habent eandem definitionem: & ita patet, quod ly idem capitur à Philosopho aequivoce in diversis locis.

Est tamen advertendum, quod ex hoc ipso quod de aliquibus verifi∣catur idem numero, accipiendo idem, sicut capitur in proposito, & in septimo Topicorum; sequitur quod de illis verificatur esse idem, ac∣cipiendo idem aliter, quando scilicet illa supponunt personaliter; sed è converso non sequitur. Non enim sequitur, Homo & album sunt unu numero, hoc est, sunt unum, & non multa, ergo Isti termini habent eandem definitionem: & ideo non sequitur, Homo & album sunt idem, sumptis terminis significative, ergo Homo & album sunt idem; si homo & album non supponunt personaliter, sed materialiter vel simpliciter, qualitercunque accipiatur idem. E converso autem b••ne sequitur, Isti termini, Tunica, & Vestis, habent eandem definitio∣nem, ergo Tunica & Vestis sunt unum numero.

Et quod haec sit intentio Aristotelis, patet. Nam idem accipiendo pro eodem numero, manifestum est, quod terminare problema de acci∣dente, est terminare problema de eodem & diverso. Nam sequitur, Con∣vertibiliter

Homo est albus, ergo Homo & album sunt idem numero: & è contra sequitur, Homo non est albus, ergo Homo & album non sunt idem numero, & è contra: & ita eaedem regulae quae deserviunt uni propositioni, & alteri. Similiter accipiendo idem pro eadem spe∣cie, regulae deservientes speciei deserviunt idem taliter accepto. Et manifestum est, quod de isto non loquitur Philosophus in septimo Topi∣corum; quia secundum eum ibidem, quando unum potest esse sine al∣tero non sunt idem; & tamen manifestum est quod talia sunt idem specie. Similiter accipiendo idem pro eodem genere, manifestum est quod regulae deservientes generi deserviunt ad idem sic acceptum. Et ideo remanet quod esse idem in proposito est habere eandem defini∣tionem. Unde regulae deservientes definitioni deserviunt huic ter∣mino idem; quamvis non omnes. Propter quod Philosophus primo To∣picorum problema de eodem & diverso reducit ad definitionem, & vult, quod ostenditur quod aliquid est definitio, quoniam est idem; sed non est è converso; & tamen definitio non est eadem res cum definito, ergo prae∣dicto modo accipitur ibi idem. Et iste est unus modus ejusdem numero; quia scilicet de talibus supponentibus significative praedicatur idem nu∣mero.

CAP. XXX. De regulis quibus probatur aliqua esse eadem.

IStis visis ponendae sunt aliquae regulae Aristotelis de Eodem.

Et est una regula talis, Si principale est idem principali, conju∣gatum erit idem conjugato, & casus casui. Ista regula tenet è converso; quamvis ista regula non est generalis, Sicut conjugatum de conjugato, & principale de principali. Nam non sequitur, Album est dulce, ergo Albedo est dulcedo: sed bene sequitur, Album & dulce sunt idem, hoc est, habent eandem definitionem, vel unum est definitio alterius; ergo Albedo & dulcedo sunt idem, hoc est, habent eandem definitionem▪ Sciendum est tamen, quod ista regula non valet, nisi quando conju∣gatum non mutat significationem principalem. Alia regula est, Si op∣positum est idem opposito, & propositum proposito. Alia regula est, Si sint eaedem generationes & corruptiones, effectiva & corruptiva sunt ea∣dem: hoc est, nomina eis correspondentia habent eandem definitio∣nem.

Alia regula est, Si aliquid dicatur de du••bus per superabundantiam, oportet illa esse unum numero, vel oportet unum contineri sub alio. Sciendum tamen, quod hic Philosophus accipit idem numero, aliter quam in primo Topicorum, accipit enim idem numero hic pro syno∣nymis; sed primo Topicorum accipit pro illo quod non est multa. Pro

quibus est intelligendum, quod aliqua esse idem, hoc est, aliqua habere eandem definitionem contingit dupliciter; vel quod habeant eandem definitionem convertibilem cum utroque, & ita debent esse unum nu∣mero in proposito, & sunt synonyma: vel possunt habere eandem defi∣nitionem, ita tamen quod est convertibilis cum uno & non cum re∣liquo; sicut homo & animal habent eandem definitionem, & talia sunt ordinata secundum superius & inferius.

Alia regula est, Quae non sunt eadem eidem non sunt eadem inter se. Alia regula est, Quae non sunt in eodem praedicamento ipsa non sunt idem. Sicut homo & albedo non sunt idem, quia non sunt in eodem praedicamento. Alia regula est, Quando illa quibus aliqua accidunt non sunt idem, vel è converso, ipsa non sunt eadem inter se. Notan∣dum, quod quamvis illa quae sunt in diversis praedicamentis de se mu∣tuo praedicentur; sicut tales sunt verae, Homo est pater, Animal est quantitas, Socrates & Plato sunt duo, & sic de aliis: tamen nunquam talia sunt idem, hoc est, talia nunquam habent eandem definitionem; quamvis enim homo sit pater, & similiter paternitas, si paternitas sup∣ponit pro aliqua una re; tamen alia est definitio hominis, & patris sive paternitatis. Et ita ista regula est generalis; quia nunquam illa quae sunt in diversis praedicamentis sunt idem, non obstante quod unum vere praedicetur de reliquo universaliter sumpto. Ex quo sequitur, quod ex ista regula non potest argui, quando unum praedicamentum prae∣dicetur de reliquo. Unde sicut homo & album non sunt idem, lo∣quendo de idem sicut accipitur in proposito; hoc tamen non obstante, homo est vere albus, nec album est alia res ab homine: ita non ob∣stante, quod substantia & quantitas non sunt idem, accipiendo idem sicut hic accipitur, quando scilicet non habent candem definitionem; tamen substantia vere & realiter est quantitas. Ita etiam est de linea, superficie, & corpore, quod non sunt idem; & tamen linea vere est corpus & superficies, & è contra. Notandum est etiam, quod illa re∣gula intelligenda est de illis quae sunt in praedicamento: si enim aliqua non sint in praedicamento, tunc non sequitur, Non sunt in eodem prae∣dicamento, ergo non sunt idem.

Alia regula est, Quae non habent idem genus proximum non sunt idem. Et debet ista regula intelligi sicut prior. Alia regula est, Illa quae non habent eandem differentiam non sunt idem. Et intelligitur haec regula sicut duae praecedentes. Alia regula est, Quorum unum suscipit magis & minus, & reliquum non, non sunt idem. Ista regula intelligenda est sicut praecedentes; videlicet quando unum suscipit magis & minus, & reliquum non, quod non sunt idem, hoc est, quod non habent eandem definitionem: hoc tamen non obstante, unum poterit vere praedicari de reliquo. Nam album suscipit magis & minus, & homo non suscipit magis & minus; & tamen homo est vere albus. Similiter ignis non suscipit magis & minus, & calidum suscipit magis & minus;

& tamen omnis ignis est calidus: sed ignis & calidum non sunt idem, hoc est, non habent eandem definitionem. Per istud patet, quod talia argumenta non valent, Homo non est magis et minus substantia, et est magis et minus quantus, ergo Homo est alia res à quanto: sed sequitur, ergo Homo et quantum non sunt idem, hoc est, non habent eandem definitionem.

Alia regula est, Quando aliqua suscipiunt magis et minus, sed non simul, tunc illa non sunt idem. Sicut album et simile suscipiunt magis et minus, et tamen non simul; quia aliquando ex hoc quod aliquid fit albius fit minus simile minus albo, ideo simile et album non sunt idem. Et est ista regula intelligenda sicut prior, videlicet quod non habent eandem definitionem; tamen adhuc stat, quod unum vere praedicatur de alio, et quod nulla res importatur per unum quin importatur per re∣liquum: sed in tali casu requiritur, quod aliquid significatur vel con∣significatur per unum, quod non eodem modo importatur per reliquum. Sicut se habent album et simile, sive quale et simile. Nam nihil im∣portatur per quale, quin importatur per simile; et è contra: non tamen eodem modo. Nam quale importat subjectum qualitatis praecise in recto, simile vero importat subjectum tam in recto quam in obliquo; et hoc saltem aequivalenter, quod patet per definitionem similis. Nam simile definitur sic, vel est definitio aequivalens suae definitioni, Simile est quale coexistens cum altero, hoc est simul tempore cum alio, habente qua∣litatem ejusdem speciei specialissimae. Hoc patet, quia in ista definitione ponitur unum nomen in recto significans subjectum qualitatis, et aliud in obliquo, similiter significans subjectum qualitatis.

Ex isto patet, quod per illam regulam non potest probari, quod simile importat aliam rem à re importata per quale: et ita non potest probari per istam regulam, quod relatio est una res alia ab absoluto. Per idem etiam patet quomodo linea, superficies▪ et corpus, sunt idem re∣aliter, hoc est, quod realiter linea est superficies et corpus, et è con∣verso: et tamen aliquando eadem linea est major, et superficies minor, et corpus minus, sine additione omnis novae rei inhaerentis vel facientis unum cum priori, et è converso. Unde si aliqua res, puta corpus, trahatur in longum et non in latum, linea est modo major quam prius, et superficies non major, sed poterit esse minor:▪ et tamen eadem res est linea et superficies, nec est nova res addita, nec aliqua res quae fuit est perdita; sed solum dicitur illa linea major, quia illud corpus modo co∣existit corpori longiori, vel coexisteret corpori longiori, si aliquod cor∣pus ambiret ipsum. Dicitur autem superficies minor, in quantum co∣existit corpori minus lato; et ideo quamvis sequitur, Latitudo A est minor latitudine B, ergo Latitudo A non est latitudo B: tamen non se∣quitur, Latitudo A fuit minor latitudine B, ergo Latitudo A non fuit latitudo B; quia eadem latitudo, aliquando fuit minor. Et ita patet, quod idem aliquando est latius, aliquando brevius, et quandoque est lon∣gius;

& tamen longitudo & latitudo non distinguuntur, sed non ha∣bent eandem definitionem, sed ad hoc sufficit diversitas connotato∣rum.

Ideo notandum est, quod aliquando Philosophi, & etiam Sancti, quando dicunt aliqua non esse idem, vel distingui, vel esse distincta, non intendunt removere unum ab alio, ita quod unum non praedicetur vere de reliquo: sed intendunt dicere quod habent diversam definitio∣nem, & quod frequenter poterit unum removeri à reliquo; quod potest etiam frequenter contingere, sine mutatione illius de quo praedica∣tur, per mutationem alicujus alterius. Et hoc etiam potest aliquando contingere propter solum motum localem, propter quem nihil inhae∣rens acquiritur, quamvis frequenter locus ambiens acquiratur: & sic dicit Philosophus, quod motus & tempus non sunt idem, nec punctus & linea, nec homo & album, nec Deus & creatio, sunt illo modo idem; & ita est de multis aliis authoritatibus quae praedicto modo glossari debent.

Alia regula est, Illa non sunt idem quae non faciunt idem, ex hoc quod apponuntur eidem. Alia regula est, Illa non sunt idem, quan∣do non sunt idem quocunque illorum ablato. Alia regula est, Si ex quacunque positione sequatur interemptio unius, & non alterius, illa non sunt idem. Verbi gratia, posito quod homo esset, & quod ni∣hil esset album, sequeretur quod albedo non esset, & tamen non se∣queretur ex hoc, quod homo non esset, & ideo homo & albedo non sunt idem. Et ista regula intelligenda est sicut priores, nam ex hoc, quod aliqua positione facta, sequitur quod esse negetur ab uno & non ab alio, non sequitur quod unum negetur vere à reliquo; sed sequitur quod non sunt idem definitione. Verbi gratia, aliqua positione facta sequitur quod quantitas non sit, & tamen ex eadem positione non sequitur quod substantia non sit; & tamen non potest ex hoc inferri, quod substantia non sit quantitas: quamvis inferri possit quod sub∣stantia & quantitas non habeant eandem definitionem, & quod haec sit possibilis, Substantia non est quantitas; cum quo tamen stat, quod substantia vere & realiter sit quantitas. Sicut ex positione quod creans non sit, non sequitur quod Deus non sit; & propter hoc potest inferri quod alia est definitio Dei & creantis: sed ex hoc non potest concedi, quod Deus est alia res à creante; sed bene contingit inferre quod haec est possibilis, Deus non est creans, & è converso. Similiter ex hoc, quod aliqua positione sequitur formaliter quod Deus non est justus, & tamen ex eadem positione non sequitur formaliter ista, quod Deus non est intelligens, non potest inferri quin justitia Dei sit formaliter intel∣ligentia Dei, five sapientia: sed bene potest inferri, quod justitia & sapientia non sunt idem, hoc est, non habent eandem definitionem, quod verum est; & tamen justitia & sapientia Dei, sumptis terminis personaliter & significative, sunt omnibus modis idem.

Alia regula est, Si unum praedicatur de aliquo & non aliud, vel è converso, illa non sunt idem. Alia regula est, Illa non sunt idem quorum unum potest esse sine alio, sive altero non existente. Scien∣dum est, quod illa semper valet ad probandum aliqua non esse idem, hoc est, non habere eandem definitionem; sed non valet ad pro∣bandum unum vere negari ab alio, ipsis terminis personaliter & signi∣ficative acceptis. Pro quo sciendum est, quod quamvis talis modus arguendi valeat, Omne A est, B non est, ergo B non est A. Et similiter talis modus arguendi ex singularibus valet, Hoc A est, Hoc B non est, ergo Hoc B non est hoc A. Tamen talis modus arguendi non va∣let, Possible est quod haec sit vera, Hoc A est, dum haec sit vera, Hoc B non est, ergo Hoc B non est hoc A. Sicut non sequitur, posito quod Socates sit albus, Possibile est quod haec sit vera, Socrates est, dum haec est vera, Hoc album non est, ergo Hoc album non est So∣crates. Sed bene sequitur ista conclusio, quod Haec est possibilis, Hoc album non est Socrates, quod est verum: quia posito quod Socrates non sit albus, tunc haec est vera, Hoc album non est Socrates; & bene sequitur quod hoc album importat sive connotat aliquid, quod non eodem modo connotat vel importat Socrates; vel è converso. Per istam regulam patet, quod talis modus arguendi non valet, Possibile est quod album sive albedo sit, & tamen quod Nulla similitudo sit, ergo Similitudo est alia res ab albedine; imo etiam non sequitur ex hoc, quod Similitudo non sit albedo. Sicut non sequitur, Possible est quod album sit, & tamen quod Simile non sit, ergo Simile non est album. Eodem modo non sequitur, Possibile est quod substantia ex∣istente quantitas vel figura triangularis non sit, ergo Quantitas vel figura triangularis non est substantia: sed bene sequitur, quod haec sit possibilis, Quantitas non est substantia; & tamen in rei veritate quantitas est substantia, secundum principia Aristot.

Sed nunquid illa forma arguendi valet, Quandocunque aliqua sic se habent, quod unum illorum manet altero non existente, illa sunt distincta realiter: Sed album potest manere similitudine non manen∣te: ergo Album & similitudo realiter distinguuntur? Dicendum est, quod talis forma arguendi non valet generaliter. Unde non sequitur quandocunque aliqua sic se habent, &c. sed Deus potest manere cre∣ante non existente, ergo &c. Sed nunquid ex talibus praemissis sequi∣tur quod non sit idem realiter? Dicendum quod non sequitur, quan∣docunque aliqua sic se habent, &c, Sed Deus potest esse creante non existente, ergo Creans & Deus non sunt idem realiter. Unde di∣cendum est, quod nulla talis conclusio de inesse vel de possibili sump∣ta in sensu diviso, vel aliqua aequivalens ei, sequitur ex talibus praemissis generaliter; aliquando tamen sequitur tam conclusio de inesse quam conclusio de possibili; & ideo in tali modo arguendi est aliquando figu∣ra dictionis, & aliquando non.

Pro quo est sciendum, quod quandocunque cum tali majore accipi∣untur sub minore aliqua non connotativa, nec relativa, nec duo etiam ordinata secundum superius & inferius, sequitur semper conclusio de inesse & de praesenti, scilicet quod non sunt idem realiter; & per con∣sequens quod non possunt esse idem realiter. Et ideo bene sequitur, Illud absolutum, quod est scientia illius conclusionis, potest esse sine absoluto quod est scientia alterius conclusionis, ergo Illud abso∣lutum quod est scientia istius, & illud quod est scientia alterius, non sunt idem realiter. Sed si sumantur sub connotativa, vel relativa, vel ordinata secundum superius & inferius, est frequenter fallacia figurae dictionis. Patet in exemplo de relativis; nam hic est fallacia figurae dictionis, Quandocunque aliqua sic se habent, quod unum potest esse alio non existente, illa sunt distincta realiter; Sed Deus potest esse creante non existente; ergo Deus & creans distinguuntur realiter, vel possunt non esse idem realiter: quia praemissae sunt verae conclusione existente falsa. De connotativis etiam patet exemplum, quod non sequitur, Quandocunque aliqua sic se habent, &c. Sed homo potest esse musico non existente, ergo Homo & musicus non sunt idem reali∣ter, vel possunt distingui realiter. Similiter de aliis ordinatis secun∣dum superius & inferius patet exemplum. Nam posito quod nullum ani∣mal sit nisi homo, non sequitur, Quandocunque aliqua sic se ha∣bent &c, Sed animal potest esse nullo homine existente, ergo Ho∣mo & animal non sunt idem realiter, vel possunt distingui rea∣liter.

Sciendum, quod aliquando sequitur conclusio de possibili sumpto subjecto pro eo quod potest esse, vel altero termino sumpto pro eo quod potest esse; & hoc respectu hujus praedicati, non est idem rea∣ter, & aliquando respectu hujus, distingui realiter.

Sciendum est quod illa propositio, Quandocunque aliqua, &c. bonum intellectum potest habere, & malum; accipitur tamen in pro∣posito secundum bonum intellectum, sive intellectus ille sit de virtute sermonis sive non, ad praesens non curo.

Sciendum est etiam, quod aliquando sumendo sub connotativa vel relativa est fallacia figurae dictionis, & aliquando non. Quando autem hoc fit, & quomodo praedicta propositio debeat intelligi, & quando sequitur una conclusio & non alia, ostendetur quando tracta∣bitur de fallacia figurae dictionis. Hoc autem sufficiat ad praesens scire, quod talis modus arguendi non valet, Possibile est quod album sit, & quod Nulla similitudo sit, ergo Album & similitudo distinguuntur realiter. Possibile est quod substantia sit, & quod nulla quantitas sit, ergo Quantitas & substantia distinguuntur realiter. Possibile est quod absolutum sit, & quod nulla relatio sit, ergo Relatio & absolu∣tum distinguuntur realiter. Possibile est quod Deus sit, dum haec est vera Creatio non est, ergo Deus & Creatio non sunt idem realiter.

Sicut non sequitur etiam secundum omnes, Possibile est quod album sit dum simile non est, hoc est, dum haec est vera, Simile non est, ergo Simile non est album; & per consequens non sequitur, ergo Album & simile distinguuntur realiter. Veruntamen ista conclusio sequitur, Haec est possibilis, album non est realiter simile; vel è converso, Simile non est realiter album: quod dico propter cavillationem quae posset fieri. Et eodem modo ex antecedentibus aliarum consequentiarum sequuntur conclusiones, scilicet quod haec est possibilis, Similitudo non est album, vel è converso; & quod haec est possibilis, Quantitas non est substantia, vel è converso; & quod haec est possibilis, Relatio non est absolutum; & quod haec est possibilis, Creatio non est Deus, vel è converso; saltem si propositiones possunt esse talibus rebus non existentibus. Et ex isto antecedente, Possibile est quod haec sit vera, Album est, dum haec est vera, Nullum simile est, sequitur quod simile aliquid significat vel con∣notat, quod non eodem modo connotat vel significat album, vel è con∣verso: nam simile tam connotat qualitatem quam subjectum, & al∣bum non connotat eodem modo illud subjectum & illam quali∣tatem; quod patet ex definitionibus exprimentibus quid nominis albi & similis. Ita ex isto antecedente, Possibile est quod substantia sit, & quod nulla quantitas sit, sequitur quod iste terminus, Quantitas, aliquid significat vel connotat, quod non significat vel non consignifica•• hoc nomen, Substantia, eodem modo; quod verum est. Nam hoc no∣men. Quantitas, connotat partes quas non connotat nec substantia nec qualitas: & propter hoc illa habent diversas definitiones; tamen cum hoc stat, quod unum vere praedicatur dealio. Sicut homo & album diversas habent definitiones, & album aliquid connotat vel significat, quod non connotat homo vel significat.

CAP. XXXI. De inductione.

CIrca Inductionem, quae ponitur una species argumenti, est primo sciendum, quod Inductio est à singularibus ad universale pro∣gressio.

Ad hoc autem, quod fiat inductio, requiritur quod tam in singula∣ribus quam in universali sit idem praedicatum, & solum sit variatio à parte subjectorum. Uno modo ponendo in singularibus praecise pro∣nomen demonstrativum à parte subjecti, sic arguendo, Iste currit, & Iste currit, ergo Omnis homo currit. Aliter ••••t ponendo à parte sub∣jecti pronomen demonstrativum cum subjecto propositionis universalis, sic arguendo, Hoc album currit, & Illud album currit, & sic de sin∣gulis, ergo Omne album currit, Similiter sit ponendo nomina pro∣pria

in singularibus pro subjecto, si nomina sint imposita, sic arguendo, Socrates currit, Plato currit, & sic de aliis, ergo Omnis homo cur∣rit.

His visis videndum est quomodo diversae propositiones universales in∣ducuntur ex suis singularibus; & quomodo tales inferunt singulares; & primo de illis de inesse & de praesenti.

Et est sciendum, Quod quandoque tales universales habent singulares, Quandoque non habent singulares. Quando enim subjectum verifi∣catur de aliquo, tunc habent singulares. Et ideo si nullus homo esset al∣bus, ista, Omnis homo albus est homo, non haberet aliquam singu∣larem; quando autem aliquis homo est albus, tunc habet singularem; & ita est de aliis: & ideo etiam aliquando eadem universalis potest in∣ferri ex suis singularibus, scilicet quando habet singulares; & aliquando non potest induci ex suis singularibus, scilicet quando non habet sin∣gulares.

Sunt ergo istae regulae. Una est, Quod quaelibet universalis affirma∣tiva vera de praesenti, non aequivalens propositioni de futuro & de inesse, habet aliquam singularem veram. Si autem sit falsa, non oportet quod habeat aliquam singularem falsam; sed sufficit quod nullam singularem habeat, & tamen denotatur habere. Sicut per istam, Omnis chimaera est, denotatur quod habeat aliquam singularem veram, & non habet, & ideo est falsa. Alia regula est, Si omnes singulares alicujus propositionis sint verae, universalis est vera. Et ista regula est generalis tam de affirmativa quam de negativa.

Alia regula est, Si universalis affirmativa sit falsa, oportet quod aliqua singularis sit falsa; sicut si haec sit falsa, Omne animal est asinus, oportet quod aliqua singularis sit falsa: sed ad veritatem universalis negativae non oportet quod aliqua singularis sit vera, quia non oportet quod ha∣beat aliquam singularem; sicut si nihil sit album, haec est vera, Nullum album est coloratum, & tamen nulla singularis est vera.

Et si dicatur quod hoc posito haec est vera, Hoc album non est colo∣ratum, demonstrato quocunque. Dicendum, quod quamvis talis sit vera, illa tamen non est singularis alicujus universalis; quia non est universalis hujus, Nullum album est coloratum. Nam ad hoc, quod aliqua singularis sit singularis alicujus universalis, requiritur quod sub∣jectum universalis praedicetur de subjecto singularis: sic autem non est in proposito; haec enim non est vera illo posito, Hoc album est album, demonstrato quocunque. Et si dicatur, quod quaelibet singularis est sin∣gularis alicujus universalis. Dicendum est, quod hoc non est verum. Unde ista, Iste homo est animal, demonstrando asinum non est singu∣laris alicujus universalis: sed quaelibet singularis in qua demonstratur aliquid de quo non falsificatur terminus communis sibi additus, est sin∣gularis alicujus universalis; non sic autem est hic, Hoc album est co∣loratum.

Circa universalem de praeterito sunt regulae intelligendae sicut de uni∣versali de praesenti. Sed circa inductionem propositionis universalis de futuro est primo sciendum, quod dicendum est eodem modo de indu∣ctione propositionis de futuro necessariae & impossibilis, sicut de illis de praesenti & de praeterito. Sed circa inductionem propositi nis univer∣salis de futuro in materia contingenti, aliter dicendum est secundum veritatem & fidem, & aliter secundum intentionem Aristot. Et oritur ista diversitas ex hoc, quod aliter dicendum de virtute propositionis con∣tingentis de futuro secundum veritatem & fidem, & aliter secundum opinionem Aristot. Nam Aristot. ponit quod nulla propositio con∣tingens de futuro est vera, nec aliqua contingens de futuro est falsa; ita quod secundum intentionem Aristot. una pars contradictionis non est magis scita à quocunque intellectu, quam alia. Quia quod non est magis verum non est magis scibile; & propter hoc non posuisset A∣ristot. futurum contingens esse scitum à Deo, cum nullum tale se∣cundum eum sit verum, & nihil est scitum nisi verum. Sed veritas fidei ponit, quod contingentia futura sunt scita à Deo; ita quod una pars contradictionis est scita à Deo, & alia non est scita à Deo. Sicut Deus ab aeterno scivit istam, Beata Virgo est salvanda; & nunquam scivit istam, Beata Virgo non est salvanda, vel nunquam scivit istam▪ Beata Virgo est damnanda: & propter hoc, quia una pars contradi∣ctionis est scita & non alia, una pars est vera, puta illa quae est scita, & alia non est vera, quia non est scita à Deo.

Secundum igitur intentionem Aristot. universalis affirmativa de fu∣turo poterit esse vera, quamvis nulla singularis sit vera; sicut ista uni∣versalis secundum eum est vera, Omne futurum contingens erit, imo secundum eum est necessaria: & tamen secundum eum nulla singularis ejus est vera; quia demonstrato quocunque, haec non est vera secundum ipsum, Hoc futurum contingens erit; quia infert istam, Hoc est futurum contingens, quae nec est vera nec est falsa, secundum eum. Similiter secundum eum universalis de futuro poterit esse falsa, quamvis non ha∣beat aliquam singularem falsam; sicut haec universalis est falsa, Nul∣lum futurum contingens erit, & tamen non habet aliquam singularem falsam; quia, quocunque demonstrato, Hoc futurum contingens non erit, secundum eum propter causam dictam non est falsa.

Et sicut aliquando talis affirmativa est vera, & nulla talis singularis est vera; ita aliquando particularis affirmativa est vera, & tamen nulla singularis est vera secundum eum. Et per hoc solvuntur talia argu∣menta. Probatur enim quod haec est vera, Socrates erit cras, si haec est vera in aliquo instanti▪ Socrates erit, quae debet concedi secundum eum posito quod Socrates sit; quia poni: quod non est dare ultimum rei permanentis: si ergo haec sit vera in aliquo instanti, Socrates erit, sit illud instans A; tunc haec est vera, Socrates erit in A; & ultra, ••rgo erit in aliquo instanti post A▪ detur illud, & sit ••; & ultra ut

prius, ergo erit in aliquo instanti post B, detur illud, & sit C; & sic tandem devenietur ad diem crastinum. Diceret ad hoc Philosophus, quod haec est vera, In aliquo instanti erit Socrates, sed nulla ejus sin∣gularis est vera; & ideo non est dare illud instans in quo erit: unde secundum eum illa est vera, In aliquo instanti erit Socrates; tamen nulla illarum est vera, In A erit Socrates, In B erit Socrates, & sic de singulis; & ideo nulla istarum est danda. Et eodem modo dicendum est secundum eum ad similia argumenta. Sed secundum veritatem fidei talis universalis affirmativa, si sit vera & scita à Deo, habet aliquam singularem veram: & hoc, quia semper altera pars contradictionis est vera & scita à Deo.

Tamen advertendum, quod aliquando aliter universalis vel particu∣laris est vera, & aliter singularis; aliquando enim secundum unam opi∣nionem universalis est necessaria, & tamen nulla singularis est necessaria; imo quaelibet singularis sic est vera, quod quaelibet potest esse falsa, & potest nunquam fuisse vera: haec enim est necessaria, Quodlibet verum contingens futurum est verum; & tamen nulla singularis est ita vera, quin potuit nunquam fuisse vera. Similiter potest esse quod particularis sit evidenter vera, & tamen quaelibet singularis est inevidenter vera; & in hoc est aliqualis similitudo inter opinionem Aristot. & veritatem fidei.

Et sicut dictum est de propositionibus de futuro; ita dicendum de propositionibus de praeterito, & de praesenti, aequivalentibus proposi∣tionibus de futuro. Unde sicut ista est vera, Iste salvabitur, & tamen possibile quod nunquam fuerit vera; quia sequitur, Iste peccabit ••inaliter, ergo damnabitur; & ultra, ergo non salvabitur; & ultra, ergo ista nunquam fuit vera, Iste salvabitur; & antecedens est possibile, mani∣festum est, ergo consequens est possibile. Similiter ista est modo vera, Iste fuit praedestinatus ab aeterno, & tamen possibile est quod iste nun∣quam fuit praedestinatus; & hoc est, quia ista, Iste fuit praedestinatus ab aeterno, aequivalet isti de futuro, Iste salvabitur; & ideo sicut una potest nunquam fuisse vera, ita possibile est quod alia nunquam fuit vera. Et ista est differentia inter propositiones veras de futuro, & eis aequivalentes, & veritatem propositionum de praeterito & de praesenti quae non aequivalent uni de futuro; quia si aliqua sit propositio vera de praesenti necessario semper erit verum postea dicere, quod illa propositio fuit vera. Sicut si haec sit modo vera, Socrates sedet, semper erit postea haec necessaria, Haec fuit vera, Socrates sedet, ita quod impossibile est quod tota haec propositio, Haec fuit vera, Socrates sedet, sit postea un∣quam falsa. Et similiter est de propositione de praeterito. Nam si haec sit modo vera, Socrates fuit albus, haec erit semper postea necessaria, Haec fuit vera, Socrates fuit albus. Sed secus est de propositione de futuro. Nam quantumcunque haec modo sit vera, Joannes salvabitur; tamen haec erit postea contingens, Haec fuit vera, Joannes salvabitur.

Et per hoc potest patere, quod praedestinatio, vel reprobatio, vel ali∣quid hujusmodi, non potest esse relatio realiter inhaerens creaturae prae∣destinatae vel reprobatae; sicut aliqui dicunt. Nam si esset talis res, sequeretur quod iste qui esset praedestinatus non posset damnari; nam si praedestinatio sit talis res, tunc ista erit vera, Iste est praedestinatus propter talem rem sibi inhaerentem, sicut ista est vera, Socrates est albus propter albedinem sibi inhaerentem; & per consequens erit postea necessaria, Ista fuit vera, Iste est praedestinatus, & si hoc, sequitur quod illa est modo necessaria, Iste salvabitur: n••m sequitur, Ista est neces∣saria, Illa fuit vera, Iste salvabitur, ergo Iste salvabitur. Et antecedens est necessarium, ergo consequens est necessarium; & ex hoc sequitur quod illa est modo necessaria, Iste salvabitur.

Per ista patet, quod propositione aliqua contingente existente vera in aliquo instanti, nullo modo potest esse falsa in eodem instanti: sicut si haec sit modo vera, Iste habet actum bonum, impossibile est quod in eodem instanti sit haec falsa, Iste habet actum bonum. Cujus ratio est, quia propter positionem possibilis inesse nunquam est negandum neces∣sarium, sed posito inesse quod ille peccet, negandum est hoc necessarium post illud instans, Ista fuit vera, Iste habet actum bonum in A; & per consequens ipso A existente, & illo habente bonum actum in A, haec est impossibilis, Iste non habet actum bonum in A; & tamen aliquando fuit possibilis, sed ex quo positum fuit in actu non est amplius possi∣bilis.

CAP. XXXII. De inductione propositionum universalium de modo.

CIrca inductionem propositionum universalium de Modo est primo sciendum, quod si propositiones universales accipiuntur in sensu diviso, vel aequivalentes eis, eodem modo inducuntur sicut uni∣versales de inesse. Et ideo omnes tales inductiones sunt bonae, Iste homo contingenter est animal, & Iste homo contingenter est animal, & sic de singulis, ergo Omnis homo contingenter est animal. Iste homo non de necessitate est animal, Iste homo non de necessitate est animal, & sic de aliis, ergo Nullus homo de necessitate est animal.

Et est intelligendum quod sicut in illis de inesse, ita in talibus de modo, ad veritatem inductionis non refert in singularibus pro subjectis ponere pronomina demonstrativa solum, vel pronomina demonstrativa eum subjecto propositionis universalis, vel nomina propria significatorum illius termini communis. Unde sicut omnes istae tres inductiones sunt bonae, Iste homo currit, & Iste homo currit, & sic de aliis, ergo Omnis homo currit; Iste currit, & Iste currit, & sic de aliis, ergo Omnis homo

currit; Socrates currit, Plato currit, & sic de aliis, ergo Omnis homo currit; & eodem modo est de quacunque universali de inesse: ita omnes tales inductiones sunt bonae, Iste contingenter est animal, & iste contin∣genter est animal, & sic de aliis, ergo Omnis homo contingenter est animal; Iste homo contingenter est animal, & iste homo contingen∣ter est animal, & sic de aliis, ergo Omnis homo contingenter est ani∣mal; Socrates contingenter est animal, Plato contingenter est ani∣mal, & sic de singulis, ergo Omnis homo contingenter est animal.

Ex isto patet, quod omnes tales inductiones sunt bonae, Hoc per se est animal, demonstrato aliquo albo, & Illud per se est animal, & sic de aliis, ergo Omne album per se est animal. Et ex illo, & ista re∣gula quae vera est, Quando singulares sufficienter sumptae inferunt ali∣quam universalem, una singularis per se sumpta infert particularem & indefinitam illius universalis, Sequitur, quod omnes tales consequentiae sunt bonae, Ille per se aedificat, demonstrato aliquo homine qui in ve∣ritate est albus, ergo Album per se aedificat. Illo demonstrato, Deus necessario est Deus, ergo Creans necessario vel per se est Deus, quando creans est Deus. Illo demonstrato, Filius Dei per se est Deus, ergo Homo per se est Deus. Imo generaliter, ex tali singulari, in qua sub∣jicitur pronomen demonstrativum per se, vel pronomen demonstrati∣vum sumptum cum quocunque termino communi, qui praedicatur de illo pronomine demonstrante illud quod prius, vel etiam in qua subjicitur nomen proprium, ad talem particularem est bona consequentia. Et ideo omnes tales consequentiae sunt bonae, Haec res per se aedificat, demonstato aliquo qui in rei veritate est album, ergo Album per se aedifi∣cat: Iste homo non est aggregatum per accidens, demonstrato aliquo homine albo, ergo Homo albus non est aggregatum per accidens: Iste homo albus est aggregatum per accidens, ergo Homo est aggregatum per accidens.

Hic tamen advertendum est, quod tales consequentiae non sunt sem∣per simplices; sed frequenter sunt ut nunc solum. Unde ista conse∣quentia, Socrates per se est animal, ergo Album per se est animal, non est consequentia simplex, sed tantum ut nunc: quia nunquam valet nisi dum Socrates est albus; quando enim Socrates non est albus, tunc non valet. Similiter ista consequentia, Filius Dei ne necessi∣rate est Deus, ergo Homo de necessitate est Deus, est solum bona ut nunc; quia non valet nisi dum Filius Dei est homo; unde ante incar∣nationem non valuit. Similiter si Filius Dei deponeret naturam as∣sumptam non valeret. Similiter talis consequentia est bona ut nunc, Haec res potest assumi à Verbo, demonstrando naturā humanā quae est Joannes, ergo Suppositum potest assumi; quia per istam, Suppositum po∣test assumi, non plus denotatur, nisi quod illa res quae est modo supposi∣tum potest assumi. Et hoc est verum, sicut est verum quod album

potest esse nigrum; & ideo sicut haec est vera, Album potest esse ni∣grum, non obstante quod haec est impossiibilis, Album est nigrum: sic haec est vera, Suppositum potest assumi, non obstante quod haec est impossibilis, Suppositum humanum assumitur. Ita si haec sit vera, aedificator per se aedificat, haec est vera, Album per se aedificat, si idem sit aedificator & album; non obstante quod haec esset per se, Aedificator aedificat, & per accidens, Album aedificat.

Aliud etiam advertendum est, quod omnes praedictae consequentiae & consimiles sunt verae, quando termini supponunt personaliter & sig∣nificative: quia si aliquis terminus acciperetur materialiter vel simpli∣citer possunt deficere, sicut dictum est. Et ideo tales consequentiae non valent, Homo albus significat aggregatum per accidens, ergo Homo significat aggregatum per accidens; quia antecedens & consequens non est verum sumpto subjecto vel materialiter vel simpliciter. Similiter non sequitur, De illo albo praedicatur per accidens aedificare, ergo De homine praedicatur per accidens aedificare. Et ita de multis aliis. Et ista de inductione propositionum universalium de modo sumptarum in sensu diviso, & eis aequivalentium, ad praesens sufficiant.

CAP. XXXIII. Quomodo singulares de modo se habent ad universales de modo.

IIs visis videndum est, quomodo omnes singulares de modo sumptae in sensu composito, & aequivalentes, se habent ad universales de modo sumptas in sensu composito, & eis aequivalentes: & quia ali∣ter est de diversis, ideo de eis dicendum est se separatim; & Primo circa illas de necessario.

Et est sciendum, quod semper singulares de necessario, tales infe∣runt universales de necessario, nisi in singularibus subjiciantur prono∣minativa demonstrativa sumpta cum subjecto propositionis universalis. Unde supposito quod quaelibet Persona divina assumpsisset naturam hu∣manam, & quod nullus alius homo esset existens, ista consequentiae non valeret, Istum esse Deum est necessarium, demonstrandum pa∣trem qui in rei veritate esset homo, & Istum esse Deum est necessarium, demonstando Filium, & Istum esse Deum est necessarium, demon-Spiritum Sanctum, igitur Omnem hominem esse Deum est necessa∣rium; quia antecedens erit verum ilio casu posito, & consequens fal∣sum. Tamen illo posito ista consequentia esset bona, Istum hominem esse Deum est necessarium, demonstrando Patrem, & Istum hominem esse Deum est necessarium, demonstrando Filium, & Istum homi∣nem esse Deum est necessarium, demonstrando Spiritum Sanctum,

ergo Omnem hominem esse Deum est necessarium ex inductione, & hoc si non possunt esse plures homines. Ubicunque enim possunt plu∣ra contineri sub subjecto universalis quam continentur in inductione, non valet consequentia virtute talis inductionis.

Sic igitur patet, quod raro vel nunquam singulares de necessario habentes praecise pronomina demonstrativa pro subjectis sumptae in sen∣su composito, inferunt universalem sumptam in sensu composito: & hoc quia illa regula non est generaliter vera, Omnes singulares sunt ne∣cessariae, ergo Universalis est necessaria. Similiter talis Universa∣lis de necessario non infert tales singulares; & hoc quia illa regula non est generalis, Universalis est necessaria, ergo Singulares sun ne∣cessariae. Unde ista universalis est necessaria, Omne vetum con∣tingens est verum, & ta••en nulla singularis ejus est necessaria, imo quaelibet est contingens; quia quocunque vero contingenti demon∣strato, haec est contingens, Hoc verum contingens est verum; quia eo ipso quod est verum contingens potest esse falsum; & per consequens potest non esse verum, & ita non est illa prima necessaria. Similiter secundum intentionem Philosophi haec est necessaria, Omne album est coloratum, & tamen quaeliber singularis est contingens; quocunque enim demonstrato haec est contingens, Hoc album est co∣loratum, quia potest esse falsa illo destructo.

Tamen sciendum est, quod aliqualis diversitas est inter universa∣lem affirmativam & negativam••; ••nam ex hoc quod universalis affirmativa est necessaria, non potest inferri quod singularis de sub∣jectis quae non sunt pronomina demonstrativa, sive aliae, sunt necessariae: Sed si universalis negativa sit necessaria, quamvis non oporteat quod illae singulares, quae habent pro subjectis pronomina demonstrativa sumpta cum subjecto propositionis universalis, sint necessariae; tamen illae sumptae cum pronomine demontrativo cum termino &c. sunt necessariae. Sicut haec est necessaria, Nullum album est nigrum, tamen nulla singularis est necessaria; haec enim non est necessaria, Hoc non est nigrum, Illud non est nigrum, quocunque albo demonstrato; nec aliqua talis, Socrates non est niger, Plato non est niger: sed quaelibet talis est necessaria, Hoc album non est nigrum, Illud album non est nigrum; & sic de aliis.

CAP. XXXIV. De inductione universalium de possibili.

CIrca inductionem universalium de possibli est sciendum, quod ex singularibus non sequitur universalis; quia illa regula non valet, Omnes singulares sunt possibiles, ergo Universalis est possibilis. Sicut non sequitur, Haec est possibilis, Haec propositio contingens est vera, & Haec est possibilis, Ista propositio contingens est vera, et sic de fingulis, ergo Haec est possibilis, Omnis propositio contingens est vera. Et ita frequenter universalis est impossibilis, et tamen quaeli∣bet singularis est possibilis. Et ideo talis consequentia non valet, Istud lignum continuum esse actu divisum est possibile, et▪ Istud lignum con∣tinuum esse actu divisum est possibile, et sic de aliis, ergo Omne lignum continuum esse actu divisum est possbile: et hoc accipiendo o∣mnes propositiones in sensu composito; nam si acciperentur in sensu di∣viso conclusio esset vera, quia ista est vera, Omne lignum continu∣um potest dividi.

Et si dicatur, quod sicut ex possibili non sequitur impossibile, ita ex possibilibus non sequitur impossibile. Dicendum est, quod ex pos∣sibilibus et compossibilibus non sequitur impossibile: tamen ex possi∣bilibus bene sequitur impossibile: et ita est in proposito, quia singula∣res talium universalium impossibium si sint possibiles, tamen sunt simul cum hoc incompossibiles.

Est tamen hic notandum, quod quandoque unius universalis sunt In∣finitae singulares; et quando sic est, possibibile est quod universalis sit impossibilis, et quaelibet singularis possibilis, et nullae duae singula∣res sunt incompossbiles; sed tamen quaelibet una accepta est incompos∣sibilis omnibus aliis simul sumptis. Quandoque autem unius universalis sunt Finitae singulares, et tunc si universalis sit impossibilis necesse est quod aliqua singularis est impossibilis, vel aliquae singulares in certo nu∣mero sint incomposibiles.

Notandum est quod illa regula non est vera, Universalis est possibi∣lis, ergo Suae singulares sunt possibiles. Sicut si nullus homo sit albus, et multi asini sins albi, haec universalis est possibilis, Omne album est homo, et tamen nulla singularis est possibilis; quia quocunque albo de∣monstrato haec est impossibilis, Hoc album est homo; et tamet si uni∣versalis sit possibilis, oportet quod possit habere omnes singulares possibi∣les. Sicut illo casu posito, ista, Omne album est homo, nullam habet singularem possibilem; et tamen potest habere; quia posito quod nihil esset album nisi homo, tunc istius universalis, Omne album est homo, omnes singulares essent possibiles.

CAP. XXXV. De inductione propositionum universalium de contingenti.

CIrca illas de contingenti est sciendum, quod singulares de con∣tingenti non inferunt universalem de contingenti; quia illa re∣gula non valet, Singulares sunt contingentes, ergo Universalis est contingens. Quaelibet enim singularis illius universalis est contin∣gens, Omnis propositio vera contingens est vera; & tamen universalis est necessaria. Similiter ista est impossibilis, Nullum verum contin∣gens est verum; & tamen quaelibet singularis est contingens. Et ita talis inductio non valet, Hanc propositionem veram contingentem esse veram est contingens, & Istam propositionem veram contingentem, &c. & sic de aliis, ergo Omnem propositionem veram contingentem esse veram est contingens. Similiter non sequitur è converso; quia regula ista est falsa, Universalis est contingens, ergo Quaelibet singularis. Per istam patet, quod ambae illarum regularum sunt falsae, Omnes singulares sunt impossibiles, ergo Universalis est impossibilis; Universalis est im∣possibilis, ergo Omnes singulares sunt impossibiles: sicut per prae∣dicta patet.

Et eodem modo raro aliae propositiones modales universales, sumptae in sensu composito, inferunt suas singulares, sumptas in eodem sensu. Sicut non sequitur, Omnem hominem esse risibilem est primo verum, ergo Hunc hominem esse risibilem est primo verum; & tamen fre∣quenter est bona inductio ex singularibus ad universalem. Unde bene sequitur, Hunc hominem esse animal est per se verum, & Istum homi∣nem, &c. & sic de aliis, ergo Omnem hominem esse animal est per se verum; & ita est de multis aliis. Quando autem hoc sit, & quando non, potest faciliter sciri per ea quae dicta sunt; & sciendo quid re∣quiritur ad hoc, quod talis propositio modalis sit vera: & ideo ad prae∣sens de inductione ista sufficiant.

CAP. XXXVI. De regulis quibus potest probari aliquid esse aequivocum.

POst haec dicendum est de regulis quibus potest probari aliquid esse Aequivocum.

Et primo ponendae sunt regulae quas ponit Aristot. primo Topi∣corum.

Est autem regula sua talis, Quod contrariatur diversis est aequivocum. Pro ista regula, & aliis sequentibus, est primo notandum in generali, quod aequivocatio, cum non sit nisi nominis quae est vox ad placitum sig∣nificativa, & per consequens non est aliqua aequivocatio nisi ad placitum, non potest sciri quae vox est aequivoca, & quae non; nisi convincendo ex dictis Authorum, qui utebantur una impositione nominis vel pluribus. Hoc autem non potest sciri nisi per hoc, quod in uno loco attribuebant aliquod praedicatum nomini, & in alio loco attribuebant eidem aliquod repugnans primo. Et per hoc potest haberi aequivocatio; & ideo quando aliquid contrariatur pluribus, ita quod invenitur in aliquibus unum contrariari universaliter, & in aliis reliquum contrariari eidem universaliter sumpto, tunc manifestum est illud aequivoce accipi. Et ideo si aliquando invenitur illa propositio, Omni acuto contrariatur grave, & aliquando illa, Omni acuto contrariatur obtusum, manifestum est quod taliter utentes hac voce, acutum, aequivoce utebantur. Quia si acutum non esset aequivocum, manifestum est quod utraque proposi∣tionum praedictarum erit falsa; si enim acutum non esset aequivocum, acuto in voce, & acuto in magnitudine, haec esset falsa, Omni acuto contrariatur grave, pro multis singularibus, ficut manifeste patet: & similiter patet manifeste, quod alia esset falsa. Et ex quo authores tales universales concesserunt, oportuit eos vel mentiri, vel aequivoce uti voce eadem: si autem posuissent tantum indefinitas, quae non inferunt praedictas universales, non posset concludi istam vocem esse aequivocam.

Aliud est notandū, quod Philosophus vult hic, quod illud quod est aequi∣vocum habet contrarium: ex quo patet, quod cum sola vox vel scriptura sit aequivoca, ipsamet habet contrarium: & ex quo vox talis non con∣trariatur alteri voci, tanquam sibi incompossibili in eodem subjecto, non plusquam alteri, oportet necessario quod Aristot. aequivoce utatur hac voce contrarium, quod verum est. Sed quomodo hoc nomen contra∣rium est aequivocum, dictum est in libro praedicamentorum.

Alia regula est, & est Aristotelis, Si nomini proposito sint plura con∣traria, quamvis contenta sub aliquo uno nomine, illud nomen est aecui∣vocum. Sicut album est aequivocum; nam sibi contrariatur nigrum,

quod est aequivocum ad vocem & ad colorem. quod autem ista sint aequivoca patet; quia sensibus diversis apprehenduntur. Notandum est, quod non ex hoc praecise, quod aliqua apprehenduntur diversis sensibus, contingit inferre, quod nomen commune eis est aequivocum; tunc enim qualitas esset nomen aequivocum, quod falsum est: sed quando aliqua apprehenduntur à diversis sensibus, tunc nomen commune eis, cui aliquan∣do universaliter sumpto attribuitur apprehendi ab uno illorum sensuum, & aliquando eidem universaliter sumpto attribuitur apprehendi ab alio sensu, est aequivocum eis; ita est de exemplo Aristot. Nam ali∣quando dicunt Authores, quod omne album est apprehensibile à visu, sicut Naturales; aliquando autem dicunt, quod omne nigrum est ap∣prehensibile ab auditu, sicut Musici; & ita oportet, quod aequivoce utantur hac voce, album, & etiam hac voce, nigrum; non sic autem in∣venitur, quod aliquando omnis qualitas apprehenditur à visu, & ali∣quando ab auditu, vel alio sensu.

Tertia regula est, Si nomen propositum aliquando habeat contrarium, & aliquando non, est aequivocum. Sicut delectationi in potu est aliquid cortrarium, delectationi secundum scientiam nihil est contrarium: simi∣liter amare secundum animam est aliquid contrarium, et amare se∣cundum corpus nihil est contrarium: ergo tam Delectatio, quam Amare, est aequivocum. Notandum est, quod non ex hoc praecise, quod unum contentum habet contrarium, et non reliquum, potest ostendi quod illud commune est aequivocum; tunc enim qualitas esset nomen aequi∣vocum: sed ex hoc, quod aliqui attribuunt aliquando habere contra∣rium illi nomini universaliter sumpto, et aliquando negant; sequitur quod aequivoce utantur hoc nomine. Aliud notandum est, quod ista quae dicit Aristot. de Delectatione, et Amare, dicit tantummodo gratia exempli.

Quarta regula est, quod Si aliqua contenta sub nomine communi habeant aliquod medium, et alia non habeant, vel si habent medium, non tamen idem medium; tunc illud nomen commune est aequivocum. Sicut album et nigrum in colore habent medium, ut notum est; sed in voce vel non habent medium, vel habent aliud medium, scilicet raucum: et ideo tam album, quam nigrum, est aequivocum. Ista regula est intelli∣genda sicut praecedentes, quando scilicet talibus universaliter sumptis at∣tribuitur habere medium, et aliquando negatur ab eis medium, vel at∣tribuitur aliud medium.

Quinta regula est, Si aliqua contenta habeant plura media, & alia non, tunc nomen commune est aequivocum. Sicut album & nigrum in colore habent plura media, in voce non; ideo album & nigrum sunt aequivoca. Notandum, quod quando dicit Philosophus album colorem non loquitur proprie, sed improprie, ponendo concretum pro abstracto, hoc est, album pro albedine quae est color.

Sexta regula est, Si unum contrariorum dicitur multipliciter, reli

quum dicitur. Sicut multis non videre est aequivocum, ad non habere potentiam visivam, & ad non uti potentia visiva; ideo videre est aequivocum. Sciendum est, quod ista regula, sicut quaelibet talis, Si unum contrariorum est aequivocum, & reliquum est aequivocum; Et si unum privative oppositorum est aequivocum, & reliquum est aequivo∣cum; est intelligenda quando sibi opponuntur in eodem genere op∣positionis in utroque sensu: si autem non, tunc non oportet, quod si unum oppositorum sit aequivocum, quod reliquum sit aequivocum.

Septima regula est una quae dicta est, scilicet, Si unum privative op∣positorum est aequivocum, reliquum est aequivocum. Sicut si sensibile sit aequivocum, quia aliquid dicitur sensibile secundum animam, puta quod habet animam sensitivam; & aliquid dicitur sensibile secundum corpus, puta quod potest sentiri; oportet quod insensibile sit aequi∣vocum: & patet prius, quomodo illa regula debet intelligi.

Octava regula est, Si casus sit aequivocum, & conjugatum erit aequi∣vocum; & è converso. Sicut quia Justè dicitur aequivoce, similiter & Justum. Similiter, Sanativum dicitur aequivoce, ergo & Sanativè. Qualiter autem debeat cognosci, quod casus vel conjugatum dicitur aequivoce, non potest sciri, nisi per authores, qui aliquando attribuunt aliquid casui vel conjugato universaliter, & aliquando dicunt contra∣rium.

Nona regula est, quod Quando aliqua concreta sunt in diversis prae∣dicamentis nomen commune eis est aequivocum. Sed sciendum est, quod illa regula, sicut praecedentes, debet intelligi, quando illi nomini sumpto universaliter, diversa praedicata non subordinata attribuuntur: sicut Delicati dicunt, quod omnis cibus bonus est effectivus voluptaris, Medici autem dicunt, quod omnis cibus bonus est effectivus sanitatis, & è converso; manifestum est, quod isti, & illi, utuntur aequivece hoc nomine bonus. Similiter morales dicunt quod ille est bonus, quia est justus vel fortis; & ita patet, quod hoc nomine, bonus, aequivoce utun∣tur diversi. Et ita est de hoc nomine, album, & hoc nomine, acutum, & sic de aliis.

Decima regula est, Si nomen propositum est in diversis generibus non subalternis ipsum est aequivocum. Nota quod istae duae regulae intelli∣gendae sunt sicut praecedentes; & simul cum hoc, sunt intelligendae, quando illa genera non subalterna, sic non subalternantur, quod unum necessario removetur à reliquo universaliter sumpto; si enim unum prae∣dicetur de reliquo particulariter sumpto non oportet: & per hoc patet, quod per illas regulas non potest probari, quod idem non potest esse in diversis praedicamentis, aut in diversis generibus non subalternis, nisi unum removeatur universaliter à reliquo, & hoc necessario.

Undecima regula est, Si unum contrariorum sit aequivocum, & reli∣quum.

Duodecima regula est, Quando unum attribuitur multis, definienda

sunt composita ex illis multis & illo uno; & si multis illis ablatis non re∣manet idem nomen, illud nomen erit aequivocum. Sicut Album con∣venit voci & corpori, & illa duo composita Album & Corpus sunt defi∣nienda sic, Album corpus est Res informata tali colore; & vox Alba definitur sic, Qualitas bene audibilis; & manifestum est quod illae de∣finitiones non sunt eaedem, ideo album est aequivocum. Aliter potest dici, & melius, quod illud commune est definiendum, ita tamen quod illa quibus convenit ponantur ibidem; & tunc si ab illis ablatis quod re∣manet non est idem, illud nomen erit aequivocum. Sicut Naturalis si definiat album dicet sic, Album est corpus habens talem colorem; Et Musicus definiet sic Album, Album est vox bene audibilis; & mani∣festum est quod ablatis illis duobus, corpus, & vox, quod remanet non est idem; ideo album est aequivocum.

Tredecima regula est, Si concreta non sint comparabilia secundum magis & minus, nec secundum aequa, nomen commune eis est aequi∣vocum. Et intelligitur ista sicut praedictae.

Decimaquarta regula est, Illud nomen, quod est differentia diver∣sorum generum non subalternatim positorum, est aequivocum. Sicut acutum est differentia vocis, & etiam differentia magnitudinis; ideo acutum est aequivocum. Sciendum est, quod quamvis de eadem diffe∣rentia possint praedicari diversa genera non subalternatim posita, idem tamen non potest esse differentia divisiva talium generum diversorum; sicut dicit hic Aristot.

Decimaquinta regula est, Illud quod dividitur per diversas diffe∣rentias in diversis locis est aequivocum. Sicut color aliter dividitur in Naturali Philosophia, & in Musica, & in Rhetorica, ideo color est aequivocum. Intelligendum est, quod non accipitur hic differentia praecise, pro differentia essentiali, sed etiam pro accidentali.

Decimasexta regula est, Si idem nomen aliquando ponatur species unius, et aliquando differentia alterius, nomen est aequivocum. No∣tandum est etiam, quod generaliter quando aliquod nomen, vel dictio quaecunque, secundum usum recte loquentium et intelligentium, attri∣buitur alicui universaliter sumpto; et alibi secundum usum recte lo∣quentium, sive in illa scientia vel arte, vel in alia, sive etiam in illo idiomate, vel in alio, invenitur aliquid secundum vocem sibi attribui, vel ipsum alteri, ex quo sequitur aliquod repugnans priori; illud est aequi∣vocum, vel saltem accipitur aequivoce.

Pro quo sciendum est, quod aliud est esse aequivocum, et aliud sumi aequivoce. Nam illud est aequivocum quod significat plura aequivoce: sed illud accipitur aequivoce, quod vel significat plura aequivoce, vel stat pro pluribus aequivoce. Sed ista distinctio declarabitur inferius, quando tractabitur de fallacia aequivocationis.

CAP. XXXVII. De regulis generalibus consequentiarum.

NUnc ponendae sunt regulae generales Consequentiis deservientes, quae sunt multae.

Una est, quod ex vero nunquam sequitur falsum. Et ideo quandocunque antecedens est verum, et consequens falsum, consequentia non valet. Et haec est regula sufficiens ad probandum consequentiam non valere. Sciendum est, quod totum quod praecedit consequens vel conclusionem, dicitur antecedens. Et ideo antecedens Aliquando est una propositio categorica; et Aliquando continet plures, ut patet in syllo∣gismo: et tunc quamvis una illarum propositionum sit vera, conclusio poterit esse falsa; sed si quaelibet illarum sit vera, conclusio non poterit esse falsa, si sequitur ex eis.

Alia regula est, Quod ex falsis potest sequi verum. Et ideo ista con∣sequentia non valet, Antecedens est falsum, ergo Consequens falsum. Sed ista consequentia est bona, Consequens est falsum, ergo Et ante∣cedens; ita scilicet, quod si consequens sit falsum, oportet quod totum antecedens sit falsum, vel quod aliqua propositio quae est pars antece∣dentis sit falsa; sed non oportet, quod quaelibet propositio, quae est pars antecedentis, sit falsa: quia aliquando ex una propositione vera, et alia falsa, sequitur conclusio falsa; sicut patet hic, Omnis homo est animal, Lapis est homo, ergo Lapis est animal.

Alia regula est, Si aliqua consequentia sit bona, ex opposito conse∣quentis sequitur oppositum antecedentis. Notandum, quod quando antecedens est una categorica propositio, semper si sit bona consequentia, ex opposito consequentis sequitur oppositionem antecedentis: sed quando antecedens continet plures propositiones, tunc non oportet, quod ex op∣posito consequentis sequatur oppositum cujuslibet propositionis, quae est pars antecedentis; sed oportet, quod ex opposito consequentis cum una propositione sequatur oppositum alterius propositionis. Sicut bene se∣quitur, Omnis homo est albus, Socrates est homo, ergo, &c. et tamen non sequitur, Socrates non est albus, ergo Socrates non est homo; sed bene sequitur, Omnis homo est albus, Socrates non est albus, ergo Socrates non est homo. Et ex opposito conclusionis et majore, sequitur oppositum minoris, et non ex solo opposito conclusionis. Sicut bene sequitur, Omnis homo est animal, Asinus est homo, ergo Asinus est animal. Et tamen ex solo opposito conclusionis non sequitur oppositum majoris. Nam non sequitur, Nullus asinus est animal, ergo Non omnis homo est animal. Sed ex opposito conclusionis cum minore, sequitur oppositum majoris. Nam bene sequitur, 〈◊〉〈◊〉 asinus est animal,

Asinus est homo, ergo Non omnis homo est animal. Tamen disjun∣ctiva opposita copulativae, quae antecedit, potest sequi ex opposito consequentis. Sicut sequitur, Omnis homo currit, Socrates est ho∣mo, ergo Socrates currit; & sequitur Socrates non currit, ergo So∣crates non est homo, vel Non omnis homo currit.

Alia regula est, Quicquid sequitur ad consequens, sequitur ad an∣tecedens. Sicut sequitur, Omne animal currit, ergo Omnis homo currit; quicquid sequitur ad istam, Omnis homo currit, sequitur ad istam, Omne animal currit. Et ex ista sequitur alia, scilicet, Quic∣quid antecedit ad antecedens, antecedit ad consequens; quia aliter se∣queretur aliquid ad consequens, quod non sequeretur ad antecedens. Non tamen quicquid sequitur ad antecedens, sequitur ad consequens. Nam sequitur, Omne animal currit, ergo Omnis homo currit: & tamen non sequitur, Omnis asinus currit, ergo Omnis homo currit. Et similiter ista regula est falsa, Quicquid antecedit ad consequens, antecedit ad antecedens, propter idem.

Ex istis sequuntur aliae regulae, scilicet, Quicquid stat cum antece∣dente, stat cum consequente. Sicut quicquid stat cum ista, Omne animal currit, stat etiam cum isto consequente, Omnis homo currit: sed non quicquid stat cum consequente, stat cum antecedente. Nam cum cum isto consequente, Omnis homo currit, stat ista, Aliquis asinus non currit; & tamen non stat cum ista, Omne animal currit.

Alia regula est, Quicquid repugnat consequenti, repugnat ante∣cedenti; Sicut quicquid repugnat isti, Omnis homo currit, & isti, Omne animal currit: sed non è converso. Quia aliquid repugnat an∣tecedenti, quod non repugnat consequenti; ut ista repugnant, Tan∣tum homo currit, & Aliud ab homine currit: sed ista non repugnant, Homo currit, & Aliud ab homine currit. Et ideo tales consequentiae sunt bonae, Oppositum consequentis stat cum antecedente, ergo Con∣sequentia non est bona. Oppositum consequentis repugnat antecedaen∣ti, ergo Consequentia est bona. Sed sciendum, quod consequentia poterit esse bona ut nunc, quamvis oppositum consquentis posset stare cum antedente; sed si oppositum consequentis stet, vel posset stare, cum antecedente, non poterit esse consequentia simplex.

Alia regula est, Quod ex necessario non sequitur contingens. Et alia regula est, Quod ex possibili non sequitur impossibile. Et istae duae regulae sunt intelligendae de consequentia simplici; quia ex neces∣sario non sequitur contingens, nec ex possibili sequitur impossibile, consequentia simplici: tamen consequentia ut nunc bene poterit sequi. Sicut bene sequitur, Omne ens est, igitur Socrates est; & tamen an∣tecedens est necessarium, & consequens contingens. Similiter bene sequitur, Omne coloratum est homo, ergo Omnis asinus est homo; & tamen antecedens est possibile, & consequens impossibile, & con∣sequentia

solum est bona ut nunc. Et notandum est, quod quamvis ex possibili non sequitur consequentiâ simplici impossibile; tamen aliquan∣do propter positionem possibilis concedendum est possibile, & negan∣dum est necessarium: sed hoc nunquam est faciendum, nisi in argu∣mentatione obligatoria, & durante tempore obligationis, de qua ali∣quid inferius dicetur.

Aliae regulae dantur, Quod ad impossibile sequitur quodlibet: & Quod necessarium sequitur ad quodlibet. Et ideo sequitur, Tu es asinus, ergo Tu es Deus: & sequitur, Tu es asinus, ergo Deus est trinus & unus. Sed tales consequentiae non sunt formales; ideo illae regulae non sunt multum u••itatae.

CAP. XXXVIII. De obligatione & speciebns ejus, & de institutione prima specie ejus.

QUoniam Logicus circa Obligationes & Insolubilia speciales facit difficultates; ideo ad istius summae complexionem, quae de omni modo arguendi generalem tradit notitiam, sunt aliqua perscrutanda: & Primo disserendum est de obligationibus.

Est autem primo sciendum, quod Obligatio sic definitur à multis▪ Obligatio est praefixio enuntiabilis secundum aliquem statum. Quan∣do scilicet aliquis ex consensu proprio obligatur ab arguente ad aliquid in disputatione, ad quod prius non erat obligatus, & tunc fit ob∣ligatus.

Obligationis autem multae species assignantur. Scilicet, Institutio, Petitio, Positio, Depositio, Dubitatio, & Sit verum.

Institutio est alicujus vocabuli nova impositio pro tempore disputatio∣nis, & non ultra duratura. Et potest ex ista institutione accipi utili∣tas; quia per talem institutionem, Quandoque fit brevior locutio; Quandoque enim debet fieri disputatio de re ignota, & tunc utile est disputantibus pro tempore disputationis sibi certum nomen imponere; Quandoque autem fit institutio talis à Sophistis ad decipiendum respon∣dentem, & ad obviandum eis rationabiliter respondendo.

De ista specie dantur aliquae regulae. Una est, quod nunquam pars potest significare totum cujus est pars. Sed ista regula capit instantiam, nam in ista propositione, Omnis propositio est vera, subjectum sig∣nificat totam propositionem. Similiter, Idem potest significare se, ergo Pars eadem ratione potest significare totum: antecedens patet, nam hoc nomen, vox significat omnem vocem, & per consequens se∣ipsam; Similiter hoc nomen, nomen, significat omnia nomina; quia omni nomini competit definitio nominis, ergo Seipsum significat. Ideo

dicendum est, quod quamvis pars posset significare totum, cujus est pars; tamen talis institutio non est semper admittenda: quando enim per illam institutionem partis habentis eandem institutionem totum sig∣nificatum mutaretur à veritate in falsitatem, & è converso; tunc non est talis institutio admittenda: per hoc solvitur hoc sophisma. Quia sig∣nificet A praecise hoc totum, A significat falsum; tunc quaeritur, an A significat verum, an falsum. S•• verum, ergo Cum A non sit aequivocum, Haec est falsa, A significat falsum; & institutum est quod, A significet hoc totum, A significat falsum; si igitur A significat falsum, ergo Haec est vera, A significat falsum, & A significat hoc, ergo A significat verum. Respondendum est, quod illa institutio non est admittenda; pro eo, quod haec oratio, A significat falsum, quae est falsa, quando nihil significat, mutaretur in veritatem, si prae∣cise imponitur ad significandum hoc totum, & nihil aliud.

Et si dicatur, quod hoc est possibile, quod A significat hoc totum; sed omne possibile est ponibile; ponatur ergo, & redit argumentum. Dicendum est, quod differentia est inter Positionem, & Institutio∣nem. Unde quia possibile est, quod A significet hoc totum, A sig∣nificat falsum, ideo est ponibile, & ideo isto posito non accidit im∣possibile. Unde quando accipis, Aut A significat verum aut fal∣sum; respondendum est quod neque verum neque falsum significat: & potest responderi, quod tam verum quam falsum significat; quia illo posito stante, u••rumque potest esse verum. Quia isto posito stante, potest A significare praecise hominem; & tunc dico quod neque est verum neque falsum; sed tunc A habebit suppositionem personalem, & supponit praecise pro omnibus hominibus: poterit etiam A signi∣ficare idem quod propositio; & tunc dicendum est, A significat tam verum quam falsum, quod non est inconveniens.

Et si dicatur, omnia ista stant simul, A significat hoc totum, A significat falsum, et nihil aliud significat quam hoc totum; et omnia possibilia simul possunt esse vera; igitur possunt poni. Potest dici quod illa stant simul; et ideo possunt poni: sed istis positis, negandum est omne repugnans eis. Et ideo illis positis, si arguitur, A significat verum vel falsum. Respondendum est, nec concedendo, nec negando, neque dubitando, neque distinguendo; sed respondendum est, quod pro∣positum non est verum neque falsum. Sicut aliquo posito, si proponitur, Homo est asinus, et petatur responsio. Respondendum est, quod nec est respondendum concedendo, nec negando, nec dubitando, nec di∣sting••endo, neque alio modo proptie accipiendo responsionem.

Et si dicatur, quod illis positis, haec est vera, A significat verum et falsum, ergo Illa propositio est concedenda; et per consequens al∣tera est concedenda. Dicendum est, quod ista, A significat verum vel falsum, nec est vera nec falsa, illis positis. Unde isto casu

posito, ad quamlibet talem propositionem respondendum est, ac si non esset propositio vel oratio significativa. Et per consimilem modum potest responderi ad multa alia Sophismata, quae difficilia sunt non ex∣ercitatis in arte obligatoria; quia non sunt multum usitata in Theolo∣gia, ideo pertranseo.

CAP. XXXIX. De petitione secunda specie obligationis.

ALia species obligationis assignatur Petitio, quae obligat ad ali∣quem actum pertinentem ad officium respondentis exercendum ab eodem. Sicut si Opponens dicit, Peto quod conced••s primam propositionem proponendam à me; quae petitio recipienda est, quia non obligat ad impossibile Respondentem: & potest esse regula ••n ista specie obligationis, Quod nulla petitio est admittenda nisi cui re∣spondens satisfacere potest durante petitione, & quaelibet talis est ad∣mittenda. Unde in ista specie obligationis potest concedi falsum, impossibile, bene respondendo. Puta si petas, quod concedam ho∣minem esse bovem, & proponas istam in tempore obligationis, Homo est irrationalis, concedenda est; quia petita est consequenter. Et haec sufficiant de ista specie obligationis, eo quod non habet magnum locum in scientiis particularibus.

CAP. XL. De positione tertia specie obligationis.

TErtia species obligationis vocatur Positio.

Circa quam sciendum est, quod d••ffert â casu; quia casus non obligat ad suscipiendum aliquid tanquam verum. Unde quandoque casus & positio sunt respectu oppositorum. Sicut si Socrates in rei veritate est albus, & ponatur ista, Socrates est niger; tunc enim est casus quod Socrates est albus, & positum est quod Socrates est niger: & illa positio obligat ad sustinendum istam tanquam veram, Socrates est niger; & casus tunc non obligat ad sustinendum illam tanquam veram, Socrates est albus. Item casus semper debet esse de re particulari; sed positio potest esse unius propositionis indefinitae vel par∣ticularis. Sicut si velim tibi ponere casum, non debeo dicere, Homo currit; sed debeo certificare respondentem, puta, Iste homo currit, vel iste; ita quod A currat, ita quod A sit nomen proprium istius: sed in positione possum tibi ponere istam, Homo currit, vel Aliquis homo currit.

Circa casum aliquae sunt regulae. Una est, Quod casus nunquam est recipiendus nisi fiat certificatio de alicuo particulari. Alia regula est, Quod nunquam est casus recipiendus ad sustinendum impossibile. Alia regula est, Quod nunquam est casus admittendus ad sustinendum quod repugnat actui responsionis. Ut si aliquis velit tibi praeponere istum casum, quod tu sis mortuus, & velit quod tu sustineas istum casum; non debes eum recipere, quia repugnat actui responsionis, non enim stant simul, quod tu sis mortuus, & quod tu respondeas. Ideo talis casus non est admittendus, tamen tale possibile est admittendum.

Positio ergo obligat ad sustinendum alicuam propositionem, eo modo quo propositio vera debet sustineri à respordente; & consistit ars ista in hoc, quod in principio debet aliqua propositio poni; deinde debent propositiones prop ni secundum quod placet opponenti, ad quas debet respond ns respondere concedendo, vel negando, vel dubitando, vel di∣stinguendo; quibus responsionibus datis, potest opponens, quando sibi placet, dicere cedat tempus, hoc est, cesset tempus obligationis: & tunc videndum est an talis respondens bene responderit, vel non. Sicut pono tibi istam propositionem, Animal currit, deinde propono tibi istam, Nullus homo currit; si eam concedas, statim dico, cedat tem∣pus: probo quod male respondisti, quia concessisti falsum & imper∣tinens, scilicet istam, Nullus homo currit; ergo male respondisti. Sed iste modus opponendi & respondendi non servatur, quando ponitur casus; propter quod differt casus à positione: scito tamen quomodo respondendum est facta aliqua positione, potest evidenter sciri quo∣modo respondendum est posito aliquo casu. Et ideo sufficiat nunc de positione tractare.

Circa quam sciendum est, quod positio quaedam est possibilis, & quae∣dam impossibilis.

Possibilis est quando ponitur propositio falsa contingens, vel pro∣positio contingens dabia. Et circa istam positionem dantur multae regulae. Una est, Quod omne positum in forma positionis propositum, scitum esse tale, est concedendum absolute; si illud positum, quando proponitur, non habet plures sensus quam quando per se profertur. Et per hoc solvitur hoc sophisma. Ponatur ista, Alterum illorum est ve∣rum, demonstratis istis duobus, Joannes est Episcopus, Joannes sedet; deinde proponatur ista, Unum illorum est verum, haec est concedenda, quia sequens; deinde ponatur ista copulativa, Unum istorum est verum & alterum non est verum, si negas istam & concessisti istam partem, Unum istorum est verum, oportet te negare alteram; & ita negas positum si concedas, ergo concedis tibi dubium. Dicendum est, quod illud sophisma ibi propositum, non est concedendum; sed est distin∣guendum: eo quod, in secunda parte alterum potest esse nomen infi∣nitum, & tunc est copulativa vera & concedenda; vel potest esse re∣lativum, & tunc est neganda: & est hic tertius modus amphibologiae;

quia oratio per se posita non est multiplex, sed posita cum alia est mul∣tiplex.

Alia regula est, Omne sequens ad positum vel bene concessum vel bene concessa, vel oppositum vel opposita bene negatorum, scitum esse tale, est concedendum si proponatur. Veruntamen ista propositio, Omne sequens ex posito, &c. non est semper concedenda; quia si ponatur ista, Nihil est tibi positum, & proponatur ista, Omne sequens ex posito est concedendum, neganda est illa tanquam repugnans posito.

Alia regula est, Omne repugnans posito vel bene concesso vel bene concessis, vel opposito bene negati vel bene negatorum in tempore po∣sitionis propositum, est negandum si non sit multiplex quando propo∣nitur.

Alia regula est, Quod ad omnem propositionem impertinentem, hoc est, quae nec est sequens nec repugnans posito, vel alicui bene concesso vel bene negato, respondendum est secundum sui qualitatem: hoc est, concedenda est, si sit vera; & neganda, si sit falsa; si sit dubitanda, respondendum est dubie; si multiplex, distinguenda est.

Ex praedictis sequitur, quod idem uno loco propositum est conceden∣dum, & si alio loco proponitur erit negandum. Sicut posita ista positi∣one, Socrates currit, & proponatur, Tantum ista propositio est tibi posita, concedenda est; quia vera & impertinens. Si autem postponatur tibi ista, Aliqua propositio falsa est tibi posita, illa esset concedenda; quia vera est & impertinens: & si postponitur ista, Tantum ista propositio est tibi posita, est neganda; quia repugnat posito & bene concesso: quia ordo propositionum propositarum in arte obligatoria est necessario at∣tendendus. Ex praedictis patet, quod concessa aliqua indefinita, non oportet concedere aliquam singularem primo loco propositam; imo omnes ordinate propositae possunt negari praeter ultimam: & illa con∣cedenda est, eo quod sequitur ex posito & oppositis bene negatorum, & sicut etiam disjunctiva est concedenda; & tamen neutra pars si primo loco proponatur est concedenda.

Alia regula, Quod posito casu possibili nunquam est negandum ne∣cessarium nec impossibile concedendum. Quae intelligenda est de ne∣cessario quod semper fuit necessarium arte tempus obligationis, & de impossibili quod fuit impossibile ante tempus obligationis: & non de illo quod devenit necessarium vel impossibile infra tempus obligationis: quia tale necessarium potest negari & impossibile concedi, eo quod durante tempore obligationis est uniformiter respondendum postquam responsum est semel ad eam.

CAP. XLI. De positione impossibili.

POsitio impossibilis est, quando ponitur aliqua propositio impossi∣bilis.

Et sciendum est, quod multum refert ponere unam propositionem impossibilem, & accipere aliquam consequentiam, in qua unum impossi∣bile infertur ex alio impossibili: sicut multum refert ponere istam pro∣positionem, Homo est rudibilis, & inferre istam consequentiam, Si homo est asinus, Homo est rudibilis. Similiter multum refert ponere istam propositionem, Deus non est Deus, & istam consequentiam in∣ferre, Si Deus non est, Deus non est Deus: propter quod ista condi∣tionalis est concedenda, & positio non est recipienda. Et quandoque positio est recipienda tanquam impossibilis, & sustinenda est in positione impossibili; & tamen consequentia sive conditionalis bona est ne∣ganda. Sicut ista consequentia est bona, Deus non est tres Personae, ergo Deus non est Deus; & tamen antecedens potest recipi in positione impossibili, & debet negari consequentia. Similiter ista consequentia est bona, Spiritus Sanctus non procedit à Filio, ergo Spiritus Sanctus non distinguitur à Filio; & tamen in positione impossibili debet recipi antecedens, & negari consequens. Ex quo patet, quod multae conse∣quentiae seu conditionales verae sunt; & tamen tam antecedens quam consequens est impossibile; & tamen antecedens potest recipi & susti∣neri, & consequens negari.

Unde circa istam positionem impossibilem est sciendum, quod non quaelibet propositio impossibilis est admittenda; quia illa propositio im∣possibilis, quae manifeste cuilibet intellectui infert contradictoria, non est admittenda: sed sola illa propositio impossibilis, ex qua, per regulas & propositiones per se notas de quibus nullus intellectus dubitare potest, non possunt inferri contradictoria, est recipienda in positione impossi∣bili. Unde tales propositiones, Deus non est Deus, Deus non est sa∣piens, Homo non est risibilis, & hujusmodi; possunt recipi in posi∣tione impossibili. Et ex isto patet, quod regulae datae de positione possibili, scilicet quod Omne sequens est concedendum, & Omne re∣pugnans est negandum, non sunt generaliter observandae in positione im∣possibili; sed sunt magis restringendae.

Unde ista regula potest dari pro positione impossibili, Omne sequens ex opposito consequentia naturali vel simplici, & tenente virtute posi∣tionis vel regulae per se notae, est concedendum. Ex quo patet, quod in positione impossibili, quod sequitur ex positis & bene concessis syllo∣gistice est concedendum: Similiter quod sequitur virtute talium re∣gularum

debitae circumstantionatarum, Ab exclusiva ad universalem de terminis transpositis est bona consequentia; Ab affirmativa de prae∣dicato infinito ad negativam de praedicato finito est bona consequentia, & hujusmodi; est concedendum; si enim tales consequentiae negarentur, nulla posset esse disputatio: illud autem quod sequitur consequentia ut nunc, vel consequentia naturali, vel alia consequentia quam tali, potest negari quantumcunque veraciter sequatur ex posito. Et similiter pro∣portionabiliter dicendum est de negatione repugnentis. Ex isto patet, sicut tactum est prius, quod quandoque aliqua consequentia vel condi∣tionalis est concedenda, & tamen potest antecedens sustineri sine con∣sequente, etiam quando antecedens includit contradictionem.

Unde si quaeratur, utrum Spiritus Sanctus non distinguatur à Filio si non procedat ab eo, est respondendum quod sic; quia per istam quae∣stionem non nisi quaeritur de veritate istius conditionalis, Si Spiritus Sanctus non procedit à Filio, ergo Spiritus Sanctus non distinguitur à Filio; quae vera est, quamvis non sit evidenter vera. Unde multae con∣sequentiae sunt bonae, & multae conditionales verae, quamvis non sint nobis evidentes.

Similiter si quaeratur, Si Deus sit, Deus sit trinus & unus. Respon∣dendum est quod sic; quamvis infidelis errans aliter responderet; quia illa conditionalis est vera, cum consequens sit necessarium, quamvis non sit evidens.

Si autem quaeratur an posito tanquam impossibili, quod Spiritus Sanctus non procedit à Filio, concedendum sit tanquam sequens, quod Spiritus Sanctus non distinguitur à Filio. Dicendum est quod non; quia ex quo illa conditionalis non est evidens, non potest evidenter sciri, Si Spiritus Sanctus non procedit à Filio non distinguitur à Filio: ideo quamvis ista ponatur tanquam impossibilis, Spiritus Sanctus non procedit à Filio, non est ista concedenda, Spiritus Sanctus non distinguitur à Filio.

Ex istis patet, quod multae propositiones includentes contradictionem, hoc est inferentes contradictionem, possunt poni positione impossibili: nec propter hoc sunt contradictoria concedenda, quia facta tali positione, non omne sequens ex posito est concedendum; sed multa sequentia sunt neganda, vel non concedenda; nisi quaesequuntur evidenter propter positum, ita quod consequentia talis potest fieri eviden•• ex naturalibus. Et hoc sive positum sit una categorica, vel composita ex multis catego∣ricis. Quandoque autem una propositione impossibili posita, & non ali∣qua alia, propositio est neganda; si autem esset posita cum prima, esset concedenda.

Sed nunquid talis positio impossibilis est inutilis? Dicendum est, quod quandoque talis positio est utilis, quia quandoque per talem posi∣tionem aperitur via ad sciendum quae sunt bonae & ev••dente•• conse∣quentiae, & quae non sunt evidentes: exquibus potest cognosci distin∣ctio

terminorum, & ordo eorum; & quandoque potest per talem modu•••• investigari aliarum rerum distinctio.

CAP. XLII. De depositione quarta specie obligationis.

QUarta species obligationis ponitur Depositio. Et est depositio Ob∣ligatio ad sustinendum aliquam propositionem tanquam falsam. Sicut si dicatur sic, sit haec vera, Rex sedet, & deponatur ista, hoc est, sustineatur tanquam falsa.

Unde circa istam obligationem istae sunt rgulae, Omne depositum sub forma depositi propositum in tempore depositionis est negandum. Alia regula est, Omne contradicens deposito est concedendum. Alia regula est, Quod ad sequens & ad omne impertinens, & ad repugnans quod non est contradictorium nec convertibile cum contradictorio, respon∣dendum est secundum sui qualitatem.

CAP. XLIII. De dubitatione quinta species obligationis.

QUinta species obligationis ponitur Dubitatio. Et est dubitatio, Ob∣ligatio ad sustinendum aliquid tanquam dubium. Unde regulae deservientes huic speciei sunt istae, Ad omne dubitatum in tempore dubitationis propositum respondendum est dubie. Alia regula est, Quod ad contradictorium dubitati respondendum est dubie. Alia regula est, Quod ad consequens falsum respondendum est negando, & ad antecedens verum respondendum est dubie. Alia regula est, Quod ad repugnans non contradictorium nec convertibile respondendum est secundum sui qualitatem. Et similiter ad omne impertinens respondendum est se∣cundum sui qualitatem.

CAP. XLIV. De sexta specie quae ponitur, sit verum.

SExta species ponitur, Sit verum, & est species qua obligatur aliquis ad respondendum ad aliquam propositionem, eo modo, quo respon∣dens habet determinatum actum circa illam propositionem: puta eodem modo quo responderet, si sciret illam esse falsam; vel eo modo quo responderet, si sciret eam esse veram; vel eo modo quo responderet, si dubitaret eam. Sicut si dicat opponens sic, Sit verum te scire So∣cratem currere, hoc est, sic respondeas ad istam, illo modo quo respon∣deres si scires eam esse veram, scilicet istam, Socrates currit: & mihi videtur, quod ista obligatio non potest multum differre à petitione & positione. Aut enim per talem obligationem ponitur ista, Tu scis Socratem currere, vel Scis Socratem non currere, vel dubitas Socratem currere: vel per talem obligationem petitur, quod eodem modo re∣spondeas ad istam, quo responderes si scires eam esse veram, vel eam esse falsam, vel dubitares eam. Et si isto modo intelligitur facta obligatio, Dico quod aut obligat ad illam propositionem tantum expressam; vel ad omnia sequentia, anteceden••••a, repugnantia, & impertinentia. Si primo modo, obligatio est recipienda. Si secundo modo non est uni∣versaliter recipienda, maxime quando cadit supra propositionem con∣tingentem; quia non est in potestate respondentis satisfacere petitioni. Si enim aliquis nesciat Socratem currere, & petatur ab eo quod respon∣deat ad omnia eodem modo ac si sciret eam; uno tempore responderet uno modo, puta si sciret eam quando Socrates est Romae, & si sciret eam quando Socrates est Parisiis, responderet alio modo ad multa imper∣tinentia: nec est in potestate sua, ex quo nescit respondere eodem modo ad omnia quae possunt proponi, quo responderet si sciret eam.

CAP. XLV. De insolubilibus.

CIrca insolubilia est sciendum, quod non ideo dieuntur sophismata aliqua Insolubilia, quia nullo modo possunt solui; sed quia cum difficultate solvuntur.

Unde sciendum, quod Insolubilia sophismata sunt, Quando per con∣sequentias apparentes, quae videntur regulari per regulas necessarias, ex propositione aliqua contingente infertur sua opposita; quae ideo di∣cuntur insolubilia, quia difficile est tales consequentias impedire: &

talia argumenta non possunt fieri, nisi quando actus humanus respicit istum terminum falsum, vel aliquem consimilem affirmative; vel hunc terminum verum, vel aliquem consimilem negative. Sicut est de ista, Socrates dicit falsum, & de ista, Socrates non dicit verum; & fit hoc modo Insolubile.

Incipiat Socrates sic loqui, Socrates dicit falsum, & nihil aliud lo∣quatur; tunc quaeritur, an Socrates dicit verum, an falsum. Si dicas quod Socrates dicit verum, & non dicit nisi istam propositionem, So∣crates d••cit falsum, ergo haec est vera, Socrates dicit falsum; ergo si dicit verum dicit falsum. Si dicas quod Socrates dicit falsum, ergo hoc est vera, Socrates dicit falsum, & Socrates dicit hoc, ergo Socrates dicit hoc quod est verum; & per consequens Socrates dicit verum; & ita si Socrates dicit salsum, Socrates dicit verum.

Isto casu posito illud argumentum dicitur insolubile, quia de difficili solvitur, Et ideo ad solutionem istius, & omnium aliorum est sciendum, quod talis propositio contingens ex qua debet inferri sua repugnans, vel habet hunc terminum falsum, vel aliquem consimilem. Si primo modo, oportet quod sit affirmativa; & tunc debet dici universaliter quod pro∣positio est falsa. Unde si Socrates incipiat sic loqui, Socrates dicit falsum, & nihil aliud dicat. Dicendum est, quod illa propositio est falsa. Si autem incipiat sic loqui, Socrates non dicit falsum, non posset fieri tale argumentum apparens. Si autem propositio habeat hunc terminum verum, vel aliquem consimilem, oportet quod propositio supra quam fundatur insolubile sit negativa; & tunc est concedendum, quod illa pro∣positio est vera. Sicut si Socrates incipiat sic loqui, Socrates non dicit verum, concedendum est quod haec est vera.

Et si arguatur, quod haec sit vera, Socrates non dicit verum, & So∣crates dicit hanc propositionem, ergo Socrates dicit hanc propositionem veram. Respondendum est, quod illa consequentia non valet, Socrates dicit hanc propositionem, & haec propositio est vera, ergo Socrates dicit propositionem veram. Et ratio hujus negationis est, quia in ista propositione, Socrates non dicit verum, praedicatum non potest sup∣ponere pro t••ta illa propositione cujus est pars, quamvis non praecise propter hoc quod est pars ejus: & ideo ista propositio, Socrates non dicit verum, aequivalet isti, Socrates non dicit aliud verum ab isto, Socrates non dicit verum: & ideo sicut non sequitur, haec est vera, & Socrates dicit illam, ergo dicit aliam veram propositionem ab ista; ita non sequitur, Socrates dicit istam propositionem, Socrates non dicit verum, & haec est vera, ergo Socrates dicit verum: & hoc, quia sicut dictum est, istae duae aequivalent, Socrates non dicit verum, & Socrates non dicit aliud verum ab isto.

Et eodem modo dicendum est proportionabiliter ad argumentum prae∣cedens, scilicet quod quando Socrates incipit sic loqui, Socrates dicit falsum, & quaeratur, an Socrates dicit verum aut falsum. Dicendum est

quod nec dicit verum nec falsum: sicut concedendum est, quod nec dicit aliud verum, nec aliud falsum ab isto. Et ideo non sequitur, haec est falsa, Socrates dicit falsum, & Socrates dicit hanc propositionem; ergo Socrates dicit falsum. Sicut non sequitur, Socrates dicit hoc, & hoc est falsum, ergo dicit aliud falsum ab isto. Et hoc quia istae duae aequivalent, Socrates dicit falsum, & Socrates dicit aliud falsum ab isto: & propter hoc prima consequentia non valet, quia in ista, So∣crates dicit falsum, praedicatum non potest supponere pro ista proposi∣tione.

Et si dicatur hic arguitur ab inferiori ad superius sine negatione, & sine distributione; ergo consequentia est bona. Dicendum est, quod illa consequentia non valet, nisi quando illud superius in illo consequente potest supponere pro illo inferiori. Unde in ista, Homo est animal, si ly animal non posset supponere pro homine, haec consequentia non va∣leret, Socrates est homo, ergo Socrates est animal. In ista autem pro∣positione, Socrates dicit falsum, praedicatum non potest supponere pro tota propositione; ideo non sequitur, Socrates dicit hoc falsum, ergo Socrates dicit falsum.

Per praedicta potest studiosus respondere ad omnia insolubilia, si solvendo ea velit naturam insolubilium advertere, quod relinquo studio∣sis. Et ista de insolubilibus pro nunc sufficiant.

Finit Tertia Pars Tertiae Partis▪

Incipit Quarta Pars Tertiae Partis.

CAP. I. De fallaciis in generali.

CUm dictum sit de argumentis & speciebus argumentorum, restat nunc dicere de defectibus argumentorum & consequentiarum. Hujusmodi autem defectus vocantur Fallaciae, penes quas pec∣cant argumenta falsa, & ideo de eis est dicendum. Circa quos primo sunt aliqua generalia praemittenda. Secundo tractandum est de eis in speciali.

Et sciendum est, quod quamvis à Philosopho & multis aliis ponantur 13. fallaciae, cum omne argumentum apparens vel sophisticum peccans in forma, vel peccat per aequivocationem, vel per amphibologiam, vel per aliqua istarum 13. sicut tractando de eis in speciali ostendetur; veruntamen praeter fallacias enumeratas sunt aliae tres quibus peccat opponens arguendo contra respondentem: & quia Philosophus docet vitare & reprehendere defectus opponentis in respondendo, ideo 13. Fallacias enumerat.

Secundo sciendum quod istarum fallaciarum quaedam ponuntur in di∣ctione, & quaedam extra dictionem. In dictione enim ponuntur Sex, & Septem extra dictionem. Et est sciendum quod dictio hic capitur non solum pro voce, sed etiam pro omni signo ad placitum instituto, sive fit vox, sive scriptura, sive quodcunque aliud. Et dicuntur fal∣liciae in dictione illae penes quas peccant argumenta quae non haberent defectum nisi essent aliqua signa ad placitum instituta: ita quod prae∣cise ille qui facit argumentum in mente sine omni idiomate, & omni signo voluntarie instituto, talia argumenta non potest facere penes omnes modos talis fallaciae; quamvis in casu posset esse penes aliquem modum. Aliae autem fallaciae quae possunt reperiri in argumentis compositis ex propositionibus habentibus tantum esse in mente, etiam si nullum signum esset voluntarie institutum, quantumcunque argumenta prolata vel scipta possint habere confimiles defectus, vocantur fallaciae extra dictionem.

Et ideo falsum est quod dicunt aliqui, quod fallaciae in dictione sunt à parte vocis, & fallaciae extra dictionem à parte rei: quia non plus sunt istae ex natura rei, quam illae. Sed debet dici quod fallaciae in dictione sunt illae, penes quas secundum omnes modos peccant sophistica argu∣menta composita ex signis voluntarie institutis. Fallaciae ex•••••• di∣ctionem sunt illae, penes quas peccant argumenta tam composita ex signis voluntarie institutis quam composita ex signis naturaliter significanti∣bus.

Tertio notandum, quod Legicus, non Sophista, habet cognoscere istas fallacias, ita scilicet quod habet cognoscere quasdam regulas generales applicabiles ad omnes, per quas simul cum aliis scitis in aliis scientiis particularibus potest reprehendere omnes defectus omnium falsorum ar∣gumentorum peccantium in forma, in quacunque materia fiant. Ex quo patet utilitas istius notitiae. Nam per istam notitiam deprehen∣ditur de omni argumento peccante in forma, quod non valet: & sine ista notitia impossibile est hoc scire, propter quod impossibile est ali∣quam scientiam naturalem, vel morale••••, vel quamcunque aliam sine ista notitia perfecte habere. Et ideo ignorantes istam artem in aliis sci∣entiis intendentes, sive intendant Philosophiae naturali, sive morali; sive etiam Juri civili, sive canonico; sive Theologiae, sive cuicunque scientiae: si velint ex proprio capite multa docere vel scribere, praeter ista quae inveniuntur expressa in sacra Scriptura, & praeter ista quae no∣tabiliter inveniuntur in libris scientium, necessario in multos prola∣buntur errores. Unde non dubito, quin multitudo & contrarietas opi∣nionum tam in Theologia quam in Philosophia modernis temporibus ex hoc proveniat. Et ex hoc provenit, quod multi ignorantes Logicam novas opiniones praeter vocaliter expressas in Scriptuta sacra ex dictis Sanctorum & scriptis Aristot. publice docuerunt, & replendo libros non paucos in scriptis reliquerunt.

Quarto sciendum, quod penes istas fallacias non tantum peccant para∣logismi stricte sumpti, qui sunt ex duabus propositionibus, & una con∣clusione: sed etiam omnes falsae consequentiae peccant contra has fal∣lacias, sive illae consequentiae sint Enthimemata, sive Inductiones, sive Exempla; quae ideo possunt vocari paralogismi, quia in paralog sinos reduci possunt.

CAP. II. De fallacia aequivocationis, & primo modo ejus.

IStis visis dicendum est de fallaciis in speciali, & primo de aequivo∣catione. Circa quam primo videndum est quid est aequivocatio. Secundo videndum est de forma, & modo respondendi ad paralo∣gismum aequivocationis. Tertio quot modis dicitur vel fit aequi∣vocatio.

Circa primum est sciendum, quod Aequivocatio est diversa significa∣tio alicujus termini positi in oratione; ita quod secundum aliquos causa non existentiae est diversitas significationis: Sed istud non est bene dictū, quia non semper ubi est aequivocatio, ibi est diversitas significationis; quia bene potest esse aequivocatio in pure univoco. Sicut ista propositio▪ Homo est nomen, est distinguenda penes aequivocationem, etiam si hoc nomen, Homo, non significaret nisi unum, nec proprie, nec improprie: tamen hic non est diversa significatio. Et ideo dicendum est quod aequivocatio magis proprie definitur sic. Aequivocatio est mul∣torum vocatio sub eadem voce, & sub eodem signo. Et vocatio non accipitur hic pro significatione tantum, sed etiam pro suppositione, vel pro aliqua positione: & debet intelligi quod sit multorum vocatio praedicto modo; vel quod denotatur fieri multorum vocatio, vel non fieri; quia non semper quando est aequivocatio stat ibi terminus pro di∣versis; sed aliquando denotatur stare pro diversis. Verbi gratia. Si dicam sic, Homo est species, illa est distinguenda, quia ille termi∣nus, Homo, potest stare pro multis scilicet pro intentione animae, & pro homine extra.

Sed si dicas sic, Homo albus non fuit homo, posito quod nunquam fuit homo albus, subjectum non stat pro multis scilicet pro illis quae fuerunt albi, vel pro iis qui sunt albi, quia nunquam fuit aliquis talis. Dicendum, quod licet nunquam fuerit aliquis talis, tamen denotatur stare pro talibus in illa negativa, Homo albus non fuit, pro talibus saltem sub disjunctione. Sciendum est tamen quod stare pro diversis non facit aequivocationem: sed stare pro diversis, ita quod pro uno & non pro altero, facit aequivocationem. Sicut in ista, Omnis homo est animal, ly homo, stat pro diversis, & tunc non est aequivocatio: sed in ista, Homo est species, potest stare pro diversis, quia potest stare pro intentione, & pro homine extra, ita scilicet quod aliquis utatur hac voce pro uno & non pro alio. Ex hoc patet, quod causa appa∣rentiae hujus fallaciae, est identitas vocis vel signi. Et causa non ex∣istentiae est usus diversus, quia scilicet contingit ea uti illo modo, vel alio modo.

Circa secundum est sciendum, quod forma respondendi ad talem ••pe∣••alogismum debet esse ista, scilicet quod proposita aliqua oratione vel propositione in qua ponitur una dictio qua contingit sic diversimode uti, illa est distinguenda, eo quod contingit uti tali dictione sic, vel sic: & sic respondendum est concedendo argumentum, vel negando, vel in uno sensu concedendo, & in alio negando, vel negando, vel con∣cedendo in utroque.

Circa tertium est sciendum, quod▪ tres ponuntur modi aequivocatio∣nis. Primus est quando aliqua dictio est aequivoca à casu. Vocatur autem aequivocum à casu, quando dictio aeque primo, non semper quidem aeque primo tempore vel intentione, pluribus impositionibus, vel una aequivalenti pluribus, imponitur ad significandum; ita scilicet quod una impositione imponitur ad significadum ac si non esset prius imposita: sicut contingit quando eadem dictio est eadem in diversis idiomatibus; sicut haec dictio, me, & est Latinum & Anglicum, ideo est aequivocum à casu: ita etiam est in eisdem dictionibus ejusdem idio∣matis frequenter.

Et est sciendum, quod non solum dictio quae proprie aliquid significat, cujusmodo est dictio categorematica, sed etiam dictio quae nihil pro∣prie per se significat, sed tantum consignificat, cujusmodi sunt dictio∣nes syncategotematicae, possunt esse aequivoce; sicut patebit de adver∣biis, conjunctionibus, & aliis signis.

Secundo notandum est, quod quaelibet oratio in qua ponitur talis di∣ctio aequivoca semper de virtute sermonis est distinguenda, eo quod potest accipi sic, vel sic; & hoc sive sit in uno sensu vera, & alio sen∣su falsa, vel in utraque sensu vera, sive in utroque falsa: tamen ali∣quando disputantes possunt arctare illos ad certum sensum, & ad cer∣tam significationem, & tunc non est distinguenda. Potest autem hoc fieri vel per consuetudinem, vel per certam ordinationem inter eos. Potest etiam hoc fieri per additionem alicujus, sicut si opponens dicat, Volo quod quando addo huic dictioni canis A, quod stat praecise pro animali latrabili, tunc si opponens proponat istam, O∣mnis canis A est latrabilis, non est distinguenda: Si autem proponat istam, Omnis canis est latrabilis, illa est distinguenda. Potest eti∣am fieri sine tali additione, sicut si opponens dicat sic, Volo in tota ista disputatione capere praecise hoc nomen, canis, pro latrabili ani∣mali: tunc quandocunque in ista disputatione proponitur propositio in qua ponitur haec dictio, canis, nulla talis est distinguenda

Et si quaeratur an talis propositio distinguenda sit vera vel falsa. Di∣cendum quod vocando verum, omne illud quod est signum subordina∣tum verae propositioni in mente, talis propositio est distinguenda, si ha∣beat unum sensum verum, & alium falsum: vel ipsa est tam vera quam falsa, quia scilicet sibi correspondet tam vera propositio quam falsa in mente, ideo talis propositio est distinguenda. Vocando au∣tem

verum, illud cui proprie & praecise corresponet una propositio vera in mente & non falsa, sic accipiendo hoc vocabulum, talis propositio nec est vera, nec est falsa. Et ideo quod aliquando dixi eadem pro∣positio est vera & falsa, necessaria & impossibilis; & aliquando quod eadem propositio non est vera & falsa: aequivoce accepi verum & fal∣sum in uno loco & in alio, quam aequivocationem tunc intellexi quam∣vis non expresserim, sicut nec scribentes aliquando exprimunt aequivo∣cationes quas advertunt in dictis suis.

Penes istum primum modum peccant talia argumenta, Omnis canis est animal, sydus caeleste est canis, ergo Sydus caeleste est animal. Nam tam major quam minor est distinguenda, eo quod ly canis in utroque potest stare pro cane latrabili, & tunc valet syllogismus, & minor est falsa, ista scilicet. Sydus caeleste est canis. Vel potest sta∣re tam in majore quam in minore pro sydere caelesti. Et tunc etiam valet syllogismus; sed major est falsa, quia tunc sequeretur quod sydus caeleste curreret. Vel potest stare ly canis, in majore pro animali la∣trabili, & in minore pro sydere caelesti; & tunc consequentia non va∣let, sed est fallacia aequivocationis, quia ly canis aequivoce accipitur in majore & minore.

Similiter talis consequentia peccat contra fallaciam aequivocationis, Omnis canis est animal, ergo Sydus caeleste est animal. Nam ista, Omnis canis est animal, distinguenda est, eo quod ly canis potest stare pro animali latrabili: & tunc non valet consequentia, quia arguitur à termino stante pro alio significato quam pro illo pro quo stat in ante∣cedente, sicut manifeste patet. Si autem ly canis stat pro sydere cae∣lesti in antecedente, tunc est bona consequentia, quia arguitur à ter∣mino stante pro uno significato ad terminum stantem pro eodem signifi∣cato: & illa consequentia est bona, sed antecedens est falsum. Et iste modus debet observari in respondendo ad quodcunque argumentum in quo ponitur propositio quae est distinguenda penes quamcunque fal∣laciam.

Penes istum modum peccant etiam tales paralogismi, Tantum aqua est in vase, color est in vase, ergo color est aqua. Nam ly in, diver∣simode & aequivoce accipitur. Uno modo potest accipi ut denotet ali∣quid esse in re aliqua sicut locatum dicitur esse in loco, & sic major est vera, & aliter accipitur in minore, ut scilicet denotetur aliquid esse in alio ut accidens in subjecto. Et sicut accidit aequivocatio propter hanc dictionem, in, ita frequenter accidit aequivocatio propter alias dictio∣nes syncategorematicas; quando autem hoc contingit scitur per usum & exercitium in diversis scientiis.

CAP. III. De secundo modo fallaciae aequivocationis.

CIrca secundam modum est sciendum, quod tunc est secundus mo∣dus, quando eadem dictio primo & principaliter imponitur ad significandum vel con••ignificandum aliquid vel aliqua, & secun∣dario propter aliquam attributionem alterius rei ad primum significatum imponitur ad significandum aliud vel alia: i••a quod in aliquibus propo∣sitionibus utimur hoc vocabulo pro illo pro quo primo erat institutum, & non omnibus. Sicut est de isto nomine, homo, quod primo erat institutum ad significandum animalia rationalia: & secundo, propter similitudinem statuae ad hominem, utimur hoc nomine, homo, pro statua in pluribus propositionibus; sicut in talibus, Homo depingitur, Homo est aureus, vel argenteus, quando statua sit ex auro vel ar∣gento. In multis autem propositionibus non utimur illo vocabulo pro tali secundario significato, sicut in talibus, Homo currit, Homo est animal, & sic de consimilibus; sed tantum pro primario significato.

Ex hoc oritur una regula talis, quod Nunquam propositio est di∣stinguenda penes secundum modum aequivocationis, nisi quando illud vocabulum quod potest sic aequivoce accipi comparatur alicui verifica∣bili de secundario vel pro secundario significato, vel pro aliquo simili. Et ideo ista est distinguenda, homo depingitur; sed non ista, homo currit, nec ista, homo est animal; & sic de singulis. Et ratio hujus est, quia semper terminus communis ubicunque ponitur potest stare pro suo primario significato, sed non semper pro secundario: sed tan∣tum in propopositione ubi comparatur alicui sibi simili scilicet primario significato suo; & ideo tantum talis propositio est distinguenda penes secundum modum aequivocationis. Et si quaeratur ratio & causa hujus. Dicendum, quod principalis ratio & causa est voluntas utentium: & ideo si placeret utentibus posset utraque distingui, hoc tamen non ha∣bet usus.

Penes istum secundum modum peccant tales discursus, quicquid cur∣rit habet pedes, Aqua currit, ergo Aqua habet pedes. Omnis homo est animal rationale, Imago est homo, ergo, &c. Petra erat Christus, ergo Aliquod irrationale erat Christus. Urina est sana, ergo Urina est Ani∣mal. Et universaliter quando aliqua dictio potest summi metaphorice & transumptive, potest causare talem fallaciam aequivocationis. Sicut est in talibus, Subjectum scientiae est materia scientiae, ergo Scientia componitur ex materia & forma; nam antecedens illius consequentiae est distinguendum, eo quod hoc nomen, materia, potest accipi proprie, & sic est haec falsa, Subjectum est materia scientiae: vel potest ac∣cipi

metaphorice & improprie, & sic consequentia non valet. Similiter ista, Figura est forma aeris, ergo Aes & figura distinguuntur realiter; nam forma potest accipi proprie, & sic antecedens est falsum: vel po∣test accipi improprie▪ & sic non est bona consequentia. Similiter est hic, Statua componitur ex aere & figura, ergo Aes & figura distinguun∣tur realiter. Nam compo••i potest accipi proprie, & sic antecedens est falsum: vel metaphorice & improprie, & sic consequentia non valet. Et sicut est de istis, ita est de multis aliis, quia vix est aliqua dictio multum usitata, quin aliquando accipiatur improprie & metaphorice: ideo summe necessarium est inspicienti dicta authorum scire quando ac∣cipiuntur vocabula proprie, & quando improprie, quia aliter quis faci∣liter decipitur.

Et propter hoc scriptores veteres qui tam profunditate scientiae quam splendore eloquentiae pollebant, necesse fuit eis propter ornatum elo∣quentiae per diversa vocabula & varias dictionum & orationum formas suam intentionem exprimere, illas voces frequenter à propria signifi∣catione ad impropriam transferre: cujus transumptionis & locutionis metaphoricae Grammatici diversas species in authoribus usitatas tradunt; quarum aliqua fiunt quando dictio transfertur à propria significatione ad impropriam, & sic istae deserviunt secundo modo aequivocationis. Aliquae autem accidunt ex hoc quod una oratio transfertur à significa∣tione propria ad impropriam, & istae deserviunt fallaciae amphibologiae. De quarum aliquibus est nunc breviter transcurrendum.

Unde una translatio est quando nomen totius ponitur pro nomine partis; vel è converso, sicut si dicatur, Hoc corpus est Socrates, demon∣strando cadaver quod fuit pars Socratis. Alia est quando unum con∣trariorum ponitur pro reliquo. Alia est quando ponitur causa pro cau∣sato; vel è contra. Quandoque autem continens pro contento ponitur; vel è contra. Quandoque autem nomen inventoris pro nomine in∣venti; vel è converso. Et quandoque nomen unius speciei pro nomine alterius speciei, ratione alicujus proprietatis convenientis individuis utriusque speciei. Quandoque ponitur nomen temporis pro effectu temporis; & è contra. Et quandoque nomen materiati pro nomine materiae; & è contra. Et quandoque nomen antecedentis pro nomine consequentis. Et quandoque nomen efficientis pro nomine effectus; & è contra. Et quandoque verbum unius temporis pro verbo alterius temporis. Et quandoque singulare pro plurali; & è contra. Et quan∣doque proprietas animalis attribuitur non animali; & è contra. Et quandoque una propositio ponitur pro alia. Et quandoque dictio unius partis orationis ponitur pro dictione alterius partis orationis.

Istis modis & multis aliis possunt dictiones à propria significatione transferri ad impropriam: cujus translationis Grammatici diversas do∣cent species, inter quas connumerantur istae, cathaterum, metaphora, synecdoche, metalepsis, anthropopathos, & peralenge, & multae aliae

quarum notitia in Grammatica, quae aliis scientiis subministrat, per∣fecte tradita est, quam omni volenti studere in libris Authorum & in sacra Scriptura puto multum necessariam, sine qua frequenter accidit error pervertendo intentionem scribentium. Et nota quod aequivocum juxta secundum modum vocatur à Boetio Aequivocum à consilio▪

CAP. IV. De tertio Modo fallaciae aequivocationis.

CIrca tertium modum aequivocationis est sciendum, quod tunc est tertius modus, non quando aliqua dictio accipitur pro diversis significatis, sed ex hoc solum quod alicui comparatur, quod non plus pertinet ad primum significatum quam ad secundarium. Et est iste modus accipiendi, non ex hoc quod vox potest significare diversa, sicut contingit in duobus primis modis; sed ex hoc quod eadem vox potest supponere pro diversis: & ideo pro isto modo dantur diversae regulae quibus potest cognosci.

Est autem una regula talis, quod Quando unum extremum proposi∣tionis est nomen primae intentionis non sumptum cum signo universali vel particulari, & aliud extremum est nomen secundae intentionis, iila oratio est distinguenda penes tertium modum aequivocationis; eo quod nomen primae intentionis potest supponere simpliciter, vel personaliter; & secundum hoc potest accidere fallacia aequivocationis. Et secundum istum modum peccant talia sophismata, Attributa non sunt idem essentiae divinae, Sapientia est attributum, & similiter justitia est attributum, ergo Sapientia & justitia non sunt idem essentiae divinae.

Respondeo, ista oratio est distinguenda, Sapientia est attributum, eo quod sapientia potest supponere simpliciter, vel personaliter. Si primo modo tunc est fallacia aequivocationis, quia in antecedente accipitur simpliciter, & in conclusione personaliter, & per consequens aequivoce. Si secundo modo supponat, minor est falsa, quia tunc non denotatur quod ille conceptus qui attribuitur & concluditur de Deo sit attributum; sed quod illa res quam significat talis conceptus est attributum, quod est falsum: quia non plus est illa res quae est sapientia attributum, quam illa res quae est essentia divina: & per consequens accipiendo terminos personaliter & significative non plus est haec vera, Sapientia est attri∣butum, quam ista, Essentia est attributum; accipiendo tamen terminos simpliciter & pro intentionibus animae est una vera, & alia falsa.

Similiter accidit hic, Unum est passio entis, Unum est idem realiter cum ente, ergo Idem est passio sui ipsius. Et similiter hic, Rationale & homo sunt idem realiter: Sed rationale est differentia & homo est species: ergo Species & sua differentia sunt idem realiter. Similiter

hic, Homo & risibile sunt idem realiter: Sed risibile est passio hominis, homo est subjectum: ergo Passio & suum subjectum sunt idem realiter. Responsio ad omnia ista argumenta patet. Nam istae propositiones, Unum est passio entis, Rationale est differentia hominis, Risibile est passio hominis, & caeterae tales, non sunt verae nisi subjectis supponentibus sim∣pliciter. Aliae autem praemissae non sunt verae nisi eisdem terminis ac∣ceptis personaliter: & ideo manifestum quod in illis est fallacia aequivo∣cationis penes tertium modum.

Similiter est hic, Homo & animal rationale sunt idem realiter, Homo & animal rationale differunt ratione, ergo Aliqua quae differunt ratione sunt idem realiter. Similiter est hic, Essentia & sapientia differunt ra∣tione, quia sunt distincti conceptus, Sapientia & essentia sunt idem re∣aliter, ergo Aliqua quae sunt idem realiter differunt ratione. Similiter hic, Homo & animal rationale sunt idem realiter: Homo & animal ra∣tionale sunt definitio & definitum, &c. Similiter hic, Homo & animal sunt eadem res: Homo est species, Animal est genus: ergo Species & genus, &c. Unde in istis & in infinitis consimilibus non possunt aliquae propositiones esse verae nisi terminis sumptis simpliciter, & aliae non possunt esse verae nisi eisdem terminis sumptis personaliter; & ita patet quod si propositiones sint verae termini accipiuntur aequivoce; & per consequens nullam inferunt conclusionem.

Alia regula est, quando unum extremum est nomen primae impositionis, & aliud est nomen secundae impositionis, si nomen primae impositionis non sumatur cum signo universali vel particulari, illa propositio est distinguenda; eo quod nomen primae impositionis potest accipi per∣sonaliter, vel materialiter. Sicut ista est distinguenda, Homo est no∣men, eo quod ly homo, potest accipi personaliter & significative, & tunc est falsa: vel materialiter scilicet pro ista voce, & sic est vera. Et sic solvuntur talia sophismata, Deus & Deitas sunt idem realiter, sed Deus est concretum, & Deitas abstractum, ergo Concretum & abstra∣ctum sunt idem realiter.

Respondeo, ista est distinguenda, Deus & Deitas sunt concretum & abstractum, co quod isti termini, Deus, & Deitas, possunt supponere materialiter, & sic est vera; & sic accipiuntur aequivoce in majore & in minore; & per consequens nullam inferunt conclusionem: Vel illi termini possunt supponere personaliter, & tunc est ista falsa, Deus & Deitas sunt concretum & abstractum. Eodem modo fallit hoc argu∣mentum, Homo & risibile sunt idem realiter, Homo & risibile sunt convertibilia, ergo, &c. & eodem modo est solvendum.

Alia regula potest dari, Quando nomen primae intentionis compa∣ratur alicui nomini communi praecise intentionibus animae & nominibus secundae impositionis, illa propositio est distinguenda, eo quod nomen potest supponere personaliter, vel simpliciter, vel materialiter: sicut patet in aliquibus praedictis exemplis, & illa exempla sunt tantum ad∣ducta

gratia exempli. Et talia nomina communia praecise intentionibus animae & nominibus secundae impositionis sunt ista, universale, com∣mune, praedicabile, subjicibile, nomen, & hujusmodi multa. Est etiam sciendum quod praecedentes regulae, non sunt tantum intelligendae de nominibus, sed etiam de omni parte orationis.

Quarta regula est, quod Quando terminus communis supponens per∣sonaliter subjicitur respectu verbi de praeterito, illa propositio est distin∣guenda, eo quod terminus subjectus potest supponere pro iis quae sunt, vel pro iis quae fuerunt. Sicut haec est distinguenda, Aliquis puer fuit senex, eo quod ly puer, potest supponere pro eo qui est puer, vel pro eo qui fuit puer. Primo modo aequivalet isti, Aliquis qui est puer fuit senex, & sic est falsa: Secundo modo aequivalet isti, Aliquis qui fuit puer fuit senex, & haec est vera. Et per istam distinctionem solvuntur talia sophismata, Aliquod album fuit Socrates, ergo Socrates fuit al∣bum, quia si subjectum antecedentis supponit pro iis quae sunt, conse∣quentia non valet: si pro iis quae fuerunt, est bona consequentia.

Quinta regula est, quod Quando terminus communis supponens per∣sonaliter subjicitur respectu verbi de futuro, Illa propositio est distin∣guenda penes tertium modum aequivocationis, eo quod subjectum potest supponere pro iis quae sunt, vel pro iis quae erunt.

Sexta regula est, quod Quando terminus communis supporens per∣sonaliter subjicitur respectu verbi de possibili vel de contingenti, Illa oratio est distinguenda, eo quod terminus subjectus potest stare pro iis quae sunt, vel pro iis quae contingunt esse.

Alia regula, quod Quando eadem dictio potest esse diversorum ca∣suum, generum, vel numerorum, vel aliorum accidentium grammatica∣lium, illa oratio est distinguenda penes tertium m••dum aequivocationis; sicut ista, Isti asini sunt Episcopi, ly Episcopi, potest esse nominativi casus vel ge••itivi casus. Veruntamen in tali syllogismo potest frequenter assignari primus modus aequivocationis. Sed quando hujus habeat fieri & quando non, propter brevitatem omitto. Et nota quod iste tertius modus aequivocationis potest reperiri in propositione mentali, quamvis duo primi modi non habeant locum nisi in signis ad placitum institutis. Unde ista propositio mentalis, Homo est species, distinguitur pro eo quod subjectum potest supponere significative, vel pro seipso; & sic de aliis.

CAP. V. De fallacia amphibologiae & primo modo ejus.

POst fallaciam aequivocationis sequitur fallacia Amphibologiae.

Circa quam primo est sciendum, quod sicut fallacia aequivoca∣tionis accidit ex hoc quod aliqua dictio potest diversimode accipi: ita fallacia amphibologiae accidit▪ ex hoc quod aliqua oratio potest di∣versimode accipi, absque hoc quod aliqua dictio potest diversimode accipi; ita quod sicut tota dictio est multiplex, ita tota oratio est multiplex. Secundo sciendum quod sicut aequivocationis tres sunt modi, ita etiam amphibologiae. Primus est quando oratio aeque primo & aeque proprie per se posita potest habere plures sensus. Quan∣do autem hoc contingit pro diversis casibus diversae sunt regulae dandae.

Una est talis, Quando aliqua ejusdem casus praecedet verbum quod potest regere casum utrumque, & inter illa ponitur aliquod verbum in∣finitivi modi, illa oratio est ambigua, & potest habere diversos sensus. Sicut hic, Audio Graecos vicisse Romanos, Nam unus sensus est, Audio quod Romani vicerunt Graecos: & alius est iste, quod Graeci vice∣runt Romanos. Et ideo quando potest esse unius casus & alterius non est amphibologia, sicut dicunt aliqui, sed aequivocatio: sed in tali casu quando dictio in omni sensu est ejusdem casus est amphibologia, sicut est in exemplo proposito.

Alia regula est, quod Oratio in qua ponitur ablativus casus absolutus est multiplex secundum amphibologiam, quia talis oratio potest aequi∣pollere conditionali, temporali, vel causali. Sicut est ista, Nullo currente crescunt tibi cornua in fronte: unus sensus est, Si nullus currat cres∣cunt tibi cornua in fronte. Alius sensus est, quia nullus currit cres∣cunt tibi cornua in fronte. Tertius sensus est iste, dum nullus cur∣rit crescunt tibi cornua in fronte: & quaelibet illarum est falsa. Si∣militer ista est distinguenda, Nullo homine existente homo non est animal: unus sensus est iste, Si nullus homo existit, nullus homo est animal; & iste sensus est verus. Alius sensus est, Quia nullus homo existit, Nullus homo est animal; & iste sensus est falsus. Tertius sensus est, Dum nullus homo existit, homo non est animal, qui similiter est falsus.

Et nota Quod eadem regula est, quando ponitur gerundium cum ali∣qua propositione, sicut hic, Neutrum oculum habendo tu potes videre. Ista enim habet istos sensus, Si neutrum oculum habes potes videre, Quia neutrum oculum habes potes videre, Dum neutrum oculum habes potes videre. Alius sensus est iste, Quamvis neutrum oculum habes tu pot•••• videre: hoc est dictu, istae duae stant simul, Nullum oculum habes, & Tu vides. Ex isto patet, quod tales consequentiae non va∣lent,

Isto non currente crescunt tibi cornua in fronte, Illo non currente, & sic de aliis, ergo Nullo currente crescunt. Istum oculum non haben∣do potes videre, & Istum oculum non habendo, &c. ergo Nullum ocu∣lum habendo, &c. quia sicut hypotheticae non possunt sic induci: ita nec tales aequivalentes hypotheticis possunt sic induci. Unde sicut non sequitur, Si iste homo currit non crescunt cornua in fronte, Si iste homo currit, &c. ergo Si nullus homo currit, &c.: sic non sequitur, Isto non currente crescunt tibi cornua in fronte, & Isto non currente, & sic de singulis, ergo Nullo currente, &c.: & eodem modo dicendum est de consimilibus.

Alia regula est, Quando dictum exclusivae accipitur cum modo, illa oratio est distinguenda, eo quod potest denotare modum verificari de tota exclusiva, vel de praejacente & de nullo alio. In primo sensu di∣ctio exclusiva deservit primo subjecto praejacentis. In secundo sensu fa∣cit exclusionem circa totam praejacentem. Sicut ista est distinguenda secundum amphibologiam, Tantum hominem esse Socrates▪ est verum. In primo sensu denotatur quod haec sit vera, Tantum homo est Socra∣tes & iste sensus est verus: in secundo quod haec dictio, tantum, ex∣ercet exclusionem circa istam totam propositionem, Homo est Socrates▪ & denotatur quod haec propositio sit vera & nulla alia.

Quarta regula est ista, quod quando accipitur modus cum dicto, illa oratio est distinguenda, eo quod potest denotare modum competere toti propositioni cujus est dictum: vel propositioni de inesse in qua suppo∣nit pronomen demonstrativum vel nomen proprium alicujus pro illo pro quo supponit subjectum, respectu ejusdem praedicati mediante haec ver∣bo, est, de praesenti. Sicut ista est distinguenda secundum amphibolo∣giam, Contingit tacentem loqui, Unus sensus est iste, Haec est contin∣gens Tacens loquitur, & iste sensus est falsus: alius sensus est iste, A∣liqua talis est contingens, Iste loquitur, demonstrando aliquem qui tacet.

Intelligendum est quod tales propositiones, de quibus dantur duae re∣gulae immediate praecedentes, communiter distinguuntur secundum com∣positionem & divisionem, qua distinctione frequenter usus sum loquen∣do de iis: cum hoc tamen stat quod possunt distingui secundum amphi∣bologiam; & mihi videtur quod facilius est distinguere eas secundum amphibologiam quam secundum compositionem & divisionem, quia à multis non potest videri quomodo in talibus propter solam punctuati••∣nem diversam, retentis eisdem dictionibus & eodem ordine, diversi sensus correspondent. Sed si tales ordinationes distingu••ntur secundum amphibologiam, faciliter sensus comprehenduntur s••rvata arte Bo••∣tii in libro divisionum in assignatione ••r••tionum ambiguarum, quia talis assignatio facienda est per additionem, vel per diminutionem, ••ut per divisionem, aut per aliquam transmutationem. Et iste modus servandus est in talibus propositionibus: ut proposita ista propositione

ambigua, Album esse nigrum est possibile, determinatur iste sensus sic, Haec est possibilis Album est nigrum. Et ita patet quod tales oratio∣nes sive distinguantur secundum compositionem & divisionem sive secundum amphobologiam, sensus non variatur.

Sed sciendum quod duae regulae praedictae non tantum intelligendae sunt de quatuor modis famosis, sed etiam intelligendae sunt de omni∣bus modis. Unde omnes tales sunt distinguendae, Omnem hominem esse animal est scitum à te, Album aedificare est per se verum, Omnem triangulum habere tres, &c. est demonstrabile; & sic de aliis.

Tertio sciendum quod ultima regula non tantum intelligenda est, quando ponitur modus cum dicto propositionis; sed etiam habet lo∣cum quando conjungitur modus cum propositione mediante aliquo verbo & hac dictione, quod. Unde omnes tales sunt praedicto modo distin∣guendae, Scio quod omnis homo est animal, Possibile est quod album sit nigrum; & hujusmodi, Scitur quod quilibet homo sit Socrates, Pos∣sibile est quod nullum album sit, & hoc est necessarium: nam prolata tali propositione, Possibile est quod album sit nigrum, potest unus appre∣hendere talem sensum, Possibile est quod aliquid quod modo est album fiat postea nigrum. Et ita tales propositiones sunt distinguendae; & quia tales sensus diversi possunt haberi sine diversitate punctuationis, ideo est ibi amphibologia, non obstante quod ibi est composito vel divisio.

Quarto notandum quod ad istum modum habet reduci distinctio isti∣us propositionis, Quicunque dicit te esse animal dicit verum, ut Unus sensus sit iste, Quicunque dicit hanc propositionem, Tu es a∣nimal, dicit verum; & iste sensus est verus. Alius sensus est, Quicunque dicit aliquam propositionem ex qua sequitur, quod tu es animal, dicit verum; & iste sensus est falsus: quia omnes tales propositiones, Tu es bos, Tu es capra, & consimiles, inferunt istam, Tu es animal; & tamen non quicunque dicit eas, dicit verum,

Et si quaeratur, quare tales propositiones sunt distinguendae de quibus dantur regulae praedictae. Dicendum est, quod sicut non potest dari ra∣tio quare aliqua dictio est aequivoca nisi voluntas utentium, ita non potest dari aliqua ratio, quare oratio est ambigua nisi voluntas utenti∣um: & ideo quia diversi ex tali oratione prolata diversos sensus concipi∣unt, ideo talis oratio est distinguenda secundum amphibologiam; se∣cundum Boetii doctrinam in libro divisionum dicentis, 'In ambiguis 'enim utraque auditor rationabiliter intellexisse arbitratur. Ut cum dicit aliquis, Audio Graecos vicisse Romanos vel Trojanos, unus potest intel∣ligere quod Graeci Romanos vicerint: alius quod Trojani sive Romani Graecos. Ita est de talibus propositionibus, quod prolata hac propositio∣ne, Scio quod omnis homo est animal, unus potest intelligere quod scio de quocunque homine quod est animal: alius potest intelligere, quod scio istam propositionem. Omnis homo est animal,

Quinta regula est, quod quandocunque haec conjunctio, vel,

ponitur inter duos vel plures terminos, illa est distnguenda, eo quod potest esse disjunctiva, & tunc disjungit inter propositiones: vel potest esse de disjuncto extremo, & tunc disjungit inter terminos, & tunc est categorica. Unde ista, Omnis homo est sanus vel aeger, est isto modo distinguenda, Unus sensus est iste, Omnis homo est sanus, vel o∣mnis est aeger, qui falsus est: alius sensus est, De quolibet homine dicitur hoc praedicatum, sanus vel aeger.

Sexta regula est, Quando haec conjunctio, Et, ponitur inter duos terminos, illa propositio est distinguenda eo quod potest esse copulati∣va, vel de copulato extremo. Sicut haec est distinguenda, Isti sunt Socrates & Plato, demonstratis Socrate & Platone: unus sensus est iste, Isti sunt Socrates & Isti sunt Plato, & iste sensus est falsus: alius sensus est, Isti sunt isti homines; & iste sensus verus est.

Septima regula est, quando haec conjunctio, si, ponitur inter duos terminos, illa est distinguenda eo quod potest esse conditionalis, vel de conditionato extremo. Sicut ista est distinguenda, Omne animal si est rationale est homo, Unus sensus est iste, Si omne animal est rationa∣le, omne animal est homo; & ille sensus est verus: Alius sensus est iste, De quocunque dicitur hoc totum, Animal si est rationale, de eodem dicitur istud praedicatum, homo; & iste sensus est falsus: nam de asino praedicaur hoc totum conditionatum, Animal si est rationale; & tamen de asino non praedicatur homo. Et per hoc possunt solui talia argumenta, Omne verum si est necessarium est verum, Te esse asinum est verum si est necessarium, ergo Te esse asinum est verum, quia major est distinguenda, eo quod potest esse conditionalis, & tunc est vera; sed discursus non valet, quia ex tali conditionali & tali categorica non sequitur conclusio categorica: vel potest esse major de conditionato sub∣jecto, & tunc consequentia est bona, sed tunc major est falsa.

Octava regula est, Quando haec conjunctio, quia, ponitur inter duos terminos, illa est distinguenda eo quod potest esse causalis, vel de causali extremo. Nona regula est, quod quando aliquod adverbium temporale ponitur inter duos terminos illa propositio est distinguenda▪ eo quod potest esse temporalis, vel de temporali extremo. Decima regula est, Quando aliquod adverbium locale ponitur inter duos ter∣minos illa propositio est distinguenda secundum amphibologiam, eo quod potest esse localis, vel de locali extremo.

Sciendum est quod orationes de quibus dantur sex ultimae regulae à multis ponuntur esse distinguendae secundum Compositionem & Divisio∣nem: & sive dictum eorum sit verum sive falsum non obstat quin sint distinguendae secundum amphibologiam. Et quicquid sit de illo dicto, Dico quod distinctio illarum secundum amphibologiam est manifestior quam distinctio secundum compositionem & divisionem, quia difficile est in talibus concipere diversos sensus propter solam diversam punctua∣tionem earundem dictionum sub eodem ordine prolatarum.

Ideo sciendum est pro isto modo amphibologiae & pro sequentibus, quod in assignando diversos sensus alicujus orationis multiplicis secundū amphibologiam, non debent assignari illi sensus sub eisdem dictioni∣bus, sed sub diversis, & hoc per additionem, vel per diminutionem, aut per tranpositionem, aut per divisionem, sicut docet Boetius in libro divisionum. Per additionem, ut cum dicitur, Audio Trojanos vicisse Graecos: potest sic sensus assign••ri per additionem, Audio Trojanos vi∣cisse, Graecos vinci: Audio Trojanos vinci, Graecos vicisse. Per di∣minutionem vero sic, Audio Trojanos vicisse. Per transmutationem sic, Audio quod Graeci vicerunt Trojanos, vel Audio quod Trojani vincunt Graecos. Per divisionem, Graeci vincunt, Trojani victi sunt.

Et sicut sensus istius propositionis multiplicis, Audio Graecos vicisse Trojanos, possunt diversis modis praedictis assignari, ita aliae orationes multiplices secundum amphibologiam possunt omnibus praedictis modis vel aliquibus illorum assignari: & ideo non semper ejusdem orationis multiplicis ambiguae sensus sub eisdem verbis assignan ur, quamvis di∣versae assignation••s idem significent. Hoc addidi de Boetio propter cavillationes quae possunt fieri contra ea quae di••i in diversis opusculis. Praeter autem istas decem regulas possunt dari multae aliae deservientes primo modo amphibologiae de quibus propter brevitatem pertranseo.

CAP. VI. De secundo modo amphibologiae.

CIrca secundum modum amphibologiae est sciendum, quod tunc est aliqua oratio multiplex penes Secundum modum, quando aliqua oratio proprie & ex propria significatione sui, seu imposi∣tione, tantum uno modo accipitur: sed improprie & secundario aliter potest accipi, & alium sensum habere. Sicut ista, Lupus est in fabula, proprie & primo significat, quod Fabula sit de lupo: sed secundario & improprie sign ficat quod Inimicus accedit. Similiter ista oratio, Iste vendit oleum, primo & proprie significat quod Iste talem vendit ali∣quorem: sed improprie & secundario significat quod Iste adulatur. Et ita una oratio frequenter ponitur pro alia, quae si acciperetur proprie nul∣lam haberet convenientiam, nec quantum ad significationes termini, nec quantum ad significationes totalium orationum: & talis sensus non con∣tingit nisi ex usu loquentium ponentium unam orationem pro alia.

Contingit autem iste modus, secundum opinionem Aristot. fre∣quenter in orationibus in quibus ponuntur nomina verbalia quae secun∣dum usum multorum loquentiū pro eisdem non supponunt pro quibus supponunt participia, vel abstracta à nominibus syncategorematicis

formata, vel à pronominibus, adverbiis, participiis, conjunctio∣nibus, propositionibus, & interjectionibus, pluribusque dictionibus simul junctis in quibus ponuntur verba infinitivi modi loco no∣minis.

Unde omnes tales orationes in quibus ponuntur talia possunt distingui, eo quod possunt accipi uniformiter pro aliis orationibus compositis ex nominibus pure categorematicis, & verbis: vel possunt accipi difformi∣ter pro aliis orationibus non habentibus nomina consimilia. Et ita ista oratio, Calefactio est in agente, potest distingui. Unus sensus est, quod aliquid unum ens distinctum ab agente sit in agente, ad modum quo per istam propositionem, Albedo est in albo, denotatur una res esse in alia: & sic illa est falsa, Calefactio est in agente. Alius sensus est, Agens calefit, ut ista propositio, Calefactio est in agente, ponatur loco istius, agens Calefit: & hoc falsum est. Sed sub tali sensu haec est concedenda, Calefactio est in calefacto. Aliter potest accipi, Calefactio est in agen∣te, ut ponatur loco istius, Calefaciens est agens: & tunc haec esset vera.

Consimiliter tales distinguuntur, Motus est in mobili. Unus sensus est, Aliquid importatum per motum de quo verificatur motus est in mobili, sicut res est distincta in re distincta; & hoc est falsum secundum Aristot. Alius sensus est, Mobile movetur, & hic sensus est verus. Similiter haec est distinguenda, Creatio est in Deo. Unus sensus est quod una res distincta denotatur esse in alia; & est falsus: alius est iste, Deus creat; & est verus. Similiter ista est distinguenda, Totalitas So∣cratis est in Socrate. Unus sensus est, Totalitas Socratis est una res ex∣istens in Socrate: alius est, quod Socrates est quoddam totum. Similiter ista, Haec entitas Socratis est aliquid. Unus sensus est, quod Haec entitas quae est res distincta ab alia est aliquid: alius sensus est, Socrates qui est haec creatura vel hoc ens est aliquid. Similiter ista est distinguenda, Negatio est in re vel à parte rei. Unus sensus est, quod Negatio est quid distinctum ab omnibus aliis, & sit quaedam res. Alius sensus est iste, Aliquid vere negatur ab alio; vel iste, Per hoc quod una propositio negativa est vera non ponitur aliquid esse in rerum natura: sicut per hoc quod haec est vera, Homo non est asinus, non sequitur quod Homo sit, nec quod Asinus sit. Similiter haec est distinguenda, Aliqualitas, vel aliquidditas sive entitas est aliquid. Unus sensus est iste, Aliquidditas vel aliqualitas quae non est aliquid absolutum est aliquid: alius sensus est iste, Aliquid est aliquid. Similiter ista, si aliquis utatur tali proposi∣tione, Aquoitas est aliquid, vel sensus est quod denotatur esse existere vere praedicari de illo pro quo haec dictio Aquoitas supponit: alius sensus est iste, Aliquid est à quo est aliud. Similiter est de talibus, Per∣seitas est aliquid. Unus sensus est quod denotatur esse praedicari de aliquo pro quo supponit ly perseitas: alius sensus est, quod Aliqua propositio est per se. Similiter de ista, Necessitas propositionis est aliquid. Unus

sensus est, quod Aliquid verificatur de aliquo pro quo supponit hoc no∣men, necessitas: alius sensus est iste, Aliqua propositio est necessaria; & consimiliter est de omnibus talibus. Tamen intelligendum est quod secundum usum authorum frequenter talia abstracta ponuntur pro con∣cretis; & è converso.

Similiter secundum opinionem aliquorum ista est distinguenda, Deus facit peccatum, eo quod potest accipi proprie, & tunc non plus deno∣tatur nisi quod Deus facit aliquid quod est peccatum: & tunc conce∣derent eam, qui ponunt quod Aliquis actus positivus est vere peccatum, sicut Odite aliquid contra praeceptum Dei est peccatum. Aliter potest accipi & improprie secundum eos, & tunc aequivalet isti, Deus facit aliquid quod non deberet facere, sive isti, Deus peccat, quae est sim∣pliciter falsa.

Et tenentes istam opinionem assignarent fallaciam amphibologiae in isto discursu, Hoc est peccatum commissionis, & Deus facit hoc, ergo Deus facit peccatum. Dicerent enim quod conclusio esset distinguenda, quia potest habere multos sensus. Unus est, Deus facit aliquid & illud est peccatum: & istum sensum concederent, & sic concederent dis∣cursum. Alius sensus est, Deus facit aliquid quod non deberet facere; & tunc conclusio est falsa, & discursus non valet. Sicut non sequitur, Deus facit hoc, & hoc est peccatum, ergo Deus facit quod non deberet facere: sed magis sequitur, quod facit aliquid quod ipse vel alius non deberet facere. Consimiliter in isto discursu assignarent fallaciam am∣phibologiae, Hoc est peccatum, Deus non facit peccatum, ergo Deus non facit hoc: qui•• distinguerent minorem sicut prius, & in uno sensu dicerent eam esse veram & discursum non esse bonum: & in alio sensu dicerent eam esse falsam & discursum valere propter fallaciam amphi∣bologiae.

Et si diceretur contra eos, quod secundum omnes, Deus non facit pec∣catum, sicut Deus non peccat. Respondetur quod ista, Deus peccat, in omni sensu est neganda. Similiter ista, Deus male agit, & ista, Deus facit aliquid quod non deberet facere; & consimiles. Et pro tali ora∣tione semper Sancti & alii utuntur ista oratione, Deus non facit pec∣catum, Deus non facit malum; quae tamen orationes secundum eos possunt habere bonum sensum & verum.

Et sicut dicunt de illa, ita dicerent de ista, Deus vult malum. Di∣cerent enim quod illa habet unum sensum verum, videlicet, Deus vult ••••••d quod est malum, hoc est, Deus vult aliquid, & tamen illud est malum: sed alium sensum habet falsum, istum scilicet, Deus vult ali∣quid malum quod non deberet velle, vel Deus vult aliquid male; unde ista, Deus vult aliquid male, est in omni sensu falsa. Et per istum mo∣dum assignarent fallaciam amphibologiae in isto discursu, Quicquid Deus intelligit vult vel potest velle, Deus intelligit malum, ergo Deus vult vel potest velle malum, quia conclusio est distinguenda: quia unus

sensus est, quod Deus vult vel potest velle aliquid quod est malum, hoc est, quod male fit ab aliquo alio, puta à creatura; & sub isto sensu con∣cederent conclusionem: alius sensus est iste, Deus vult vel velle potest aliquid male; & tunc manifeste patet quod discursus non valet.

Penes istum secundum modum amphibologiae possunt distingui o∣mnes propositiones ubi actus signatus ponitur pro actu exercito; vel è converso: quia quaelibet talis oratio potest accipi proprie, vel im∣proprie. Unde ista oratio, Definitio & definitum sunt idem, potest di∣stingui, quia potest accipi proprie sicut sonat, & tunc importatur quod definitio & definitum sunt idem, hoc est, non distinguuntur, sed quod definitio est definitum; & è converso. Aliter potest accipi improprie pro ista propositione, Definitio & definitum important idem, vel sunt convertibilia, hoc est, praedicantur de se invicem universaliter: & sic est vera. Similiter ista potest distingui, Aliqua distincta ratione sunt una res, quia si accipitur proprie est falsa: si improprie pro actu sig∣nato, ut aequivalet isti, De aliquibus terminis habentibus distinctas definitiones praedicatur hoc praedicatum, idem realiter, sic dicendo, Al∣bum & homo sunt idem realiter, est vera. Similiter ista potest distingui, Substantia praedicatur de substantia extra animam, unus sensus est iste, Aliqua propositio est vera ubi aliqua substantia extra animam subjicitur & substantia praedicatur, & tunc est falsa: Alius sensus est iste, Talis propositio est vera, Substantia extra animam est substantia; ubi tamen substantia extra animam non subjicitur nec praedicatur; sed signum è converso.

Consimiliter tales sunt distinguendae, Color est primum ob••ectum visus, Homo est primo risibilis, Deus sub ratione Deitatis est subjectum Theologiae, Subjectum potest esse sine sua passione, Species non potest esse sine genere, sed è converso, Species componitur ex genere & diffe∣rentia, Differentia constituit speciem, Ens est idem realiter cum suis passionibus, Subjectum & passio sunt idem realiter, & hujusmodi; & innumerabiles in Logica, & Metaphysica, & in Theologia sunt distin∣guendae.

Et secundum opinionem Aristotelis in Philosophia Naturali tales sunt distinguendae, Tantum sunt tria principia rerum Naturalium, Po∣tentia corrumpitur in adventu formae, Artificialia distinguuntur â Na∣turalibus, Aes est materia statuae, Statua componitur ex aere & figura, Motus est actus entis in potentia, Motus & tempus differunt, Actus & passio sunt idem motus, Materia est subjectum generationis, Altera∣bile est subjectum alterationis, Album per accidens aedificat, Potentiae animae distinguuntur, Anima habet plures potentias; & innumerabiles propositiones quas Aristot. ponit pro aliis propositionibus, quae si essent explicatae nulla foret difficultas, ubi nunc multi qui se reputant magistros magnam patiuntur prolixitatem.

Isti autem secundo modo amphibologiae deserviunt multi Trop•• gram∣maticales,

in sacra Scriptura, & libris Prophetarum & Sanctorum saepius usitati; videlicet Allegoria, quae continet sub se septem species, quae sunt, Ironia, Antiphrasis, Carientismos, Aenigma, Paranomia, Sarcasmos, & Antismos, ut patet in Alexandr••, propter quod pertranseo. Volo tamen de aliquibus orationibus declarare quomodo penes istam falla∣ciam peccant. Unde dico quod tales, Deus habet justitiam, sapien∣tiam, & consimiles, in quibus ponitur aliqua dictio notans distinctionem inter illud pro quo supponit subjectum, & pro quo supponit praedicatum, sunt distinguendae: eo quod possunt accipi proprie, & ponuntur loco talium, Deus est justus, Deus est sapientia, & hujusmodi; & tunc sunt verae. Et distinctionem ••alium innuit Anselmus 10. capitulo, ubi vult quod non proprie dicitur, Summa Natura habet justitiam, sed est justitia. Et ita cum tales propositiones, Sapientia est in Deo, Justitia est in Deo, Intelligere & velle sunt in Deo, & hujusmodi, sunt distin∣guendae; eo quod possunt accipi proprie, & tunc sunt falsae, quia tunc important aliquam distinctionem inter Deum & sapientiam, & inter Deum & velle & intelligere: sed si accipiantur improprie, ut per eas intelligantur tales propositiones, Deus est sapientia, Deus est intelligere, Deus est velle, & sic de aliis, verae sunt. Et istam distinctionem in∣nuit Beatus Augustinus in lib▪ de Trinitate, ubi vult quod magis proprie Sapientia est Deus, quam dicitur Sapientia est in Deo.

Et similiter secundum unam opinionem, quae ponit quod Personae Divinae sunt penitus indistinctae ab essentia & relationibus, istae sunt distinguendae, Pater habet paternitatem, Paternitas est constitutiva pa∣tris, Filiatio est proprietas filii, Essentia & spiratio passiva constituunt Spiritum Sanctum; et innumerabiles tales: eo quod possunt accipi pro∣prie, et tunc sunt falsae; eo quod denotatur ex prima significatione ora∣tionum, Patrem distingui à paternitate et ab essentia, et Filium distingui à filiatione: quia si hoc non denotaretur, ita proprie posset dici quod Pater habet paternitatem, et quod Pater est constitutivus patris, sicut, Paternitas est constitutiva patris. De virtute sermonis ergo tales pro∣positiones videntur esse falsae multis sic opinantibus. Aliter possunt tales orationes sic accipi improprie, puta pro talibus, Pater est paternitas, Pater est essentia, Filius est filiatio, et sic de aliis: et sic sunt verae. Unde breviter secundum istam opinionem, Omnis propositio per quam secundum proprietatem sermonis denotatur Patrem distingui ab essentia, et intellectione, vel sapientia, vel paternitate; vel Filium distingui à Deitate vel Filiatione; et Spiritum Sanctum distingui ab essentia, vel spiratione passiva, falsa est de virtute sermonis; quamvis posset esse vera si accipiatur improprie.

Et si dicatur contra eos, quod tales propositiones inveniuntur in libris Sanctorum qui proprie loquebantur, ergo sunt concedendae se∣cundum proprietatem sermonis. Faciliter potest dici quod tales admit∣tendae sunt in sensu in quo fiunt, & non in sensu quem faciunt; & quod

sic sunt accipiendae ex dictis Sanctorum probari potest, ut videtur. In aliis enim locis ponunt, quod non est distinctio in Divinis nisi inter ge∣nerationem & processionem, & quod tres Personae sunt una essentia, una divinitas, una sapientia. Ex quibus & multis aliis videtur multis, quod intentio Sanctorum est, quod Pater non distinguitur à paternitate vel essentia. Nec videtur inconveniens dicere quod Sancti frequenter loque∣bantur improprie; hoc enim dicit Beatus August. in libro Confessionum, ubi dicit, quod Multa loquimur improprie, pauca autem proprie. Et ita sic opinantes dicunt, quod omnes propositiones quae▪ sonant aliquam distinctionem inter Personam divinam vel Personas, & inter essen∣tiam vel Deitatem, vel inter Personas vel relationes, quae sunt realiter essentia, falsae sunt secundum proprietatem sermonis; quamvis verae sunt, si accipiantur secundum quod sunt de mente Sanctorum.

Et consimiliter dicerent, quod omnes tales talsae sunt secundum pro∣prietatem sermonis, Velle & intelligere divinum sunt operationes eli∣citae, Operatio elicita in divinis praesupponit suppositam, Essentia di∣vina est in intellectu divino principium cognoscend••▪ Intellectus divinus prius intelligit essentiam suam quam creaturam, Essentia est prior pro∣ductione Filii, Pater prius intelligit essentiam quam producat Fili∣um; & multae tales sunt falsae: quamvis multae earum ad bonum intel∣lectum reduci possunt.

Unde talis propositio, Deus per suam potentiam absolutam potest aliquem acceptare sine gratia sed non per potentiam ordinatam, mul∣tiplex est. Unus sensus est iste, quod Deus per unam potentiam quae est absoluta & non ordinata posset acceptare aliquem sine gratia, per unam aliam potentiā quae est ordinata & non absoluta non potest accep∣tare eum; ita quod essent duae potentiae in Deo per quarum unam posset hoc, & non per aliam: & iste sensus est falsus. Aliter accipitur im∣proprie, ut ponatur talis propositio pro ista proposit one, Deus potest ac∣ceptare aliquem sine gratia informante; quia haec non includit con∣tradictionem; & tamen nunquam ordinavit quod esset facturus: & iste sensus est verus.

Similiter tales propositiones, Creatura ut in Deo est idem Deo, A∣sinus ut in Deo est vita, Lapis secundum esse suum in Deo est aeternus, Lapis in esse objectivo est aeternus, & hujusmodi; distinguerdae sunt: quia si accipiantur proprie falsae sunt. Nam creatura nullo modo est Deus ubicunque fuerit. Impossibile enim est quod idem sit Deus & creatura; & sic est dicendum de aliis proportionabiliter. Sed si acci∣piantur improprie, scilicet pro talibus orationibus, Causa efficiens crea∣turae est eadem Deo, Causa creativa asini est vita, Cognitio qua Deus cognoscit lapidem est aeterna, Cognitio qua lapis cognoscitur à Deo est aeterna; sunt omnes verae. Urde nullae creaturae sunt in Deo, nisi quia Deus cognoscit creaturas, & est author earum: sicut dicit Magister Sententiarum libro primo, Distinctione. 36. Ubi ex sententiis suis elici

potest, quod Creaturae nec sunt in Deo, nec in cognitione Dei, quasi media quaedam inter Deum & cognitionem Dei, & illas creaturas ex∣tra productas: quasi primo sit Deus, deinde cognitio sicut quaedam res aliquo modo distincta, eadem tamen realiter cum Deo, & postea creaturae realiter distinct•• à Deo; sicut multi imaginatur. Sed quic∣quid imaginabile est vel potest esse, vel est Deus simpliciter, & nullo modo creaturae, nec distinctum aliquo modo à Deo: vel est creatura Dei, vel potest esse creatura Dei; sicut antechristus quamvis modo non sit creatura Dei, tamen esse potest.

Similiter talis propositio, Quodlibet attributum est idem realiter cum essentia divina; quia si proprie accipitur falsa est, quia nihil est attri∣butum nisi aliquod praedicabile quod non est Deus: sed improprie con∣cedi potest, quia illud quod significat attibutum est essentia divina. Similiter tales propositiones, Quaecunque sunt separabilia non sunt idem realiter, Quando aliqua sic se habent quod unum illorum potest esse re∣liquo non existente illa sunt distincta, & hujusmodi; sunt distinguendae: quia si accipiantur proprie, tunc non sunt verae, quia ex hoc ipso quod sunt Aliqua, sive possint separari, sive non; sive unum illorum potest esse sine altero vel altero non existente, sive non; sunt di∣stincta. Aliter accipi possunt improprie, pro istis orationibus, Quando de aliquibus terminis significative sumptis potest illud praedicatum signi∣ficative sumptum verificari, scilicet separari vel sunt separata, tali modo exercendo, Albedo & dulcedo sunt separata, de illis verificatur non esse idem: Quando aliqui termini sic se habent quod esse existere potest verificari de uno significative sumpto, & quod esse existere potest vere negari de reliquo, de illis significative sumptis verificatur hoc praedicatum non esse idem, vel esse distincta: & tunc sunt ad∣huc falsae, quia aliquas singulares habent falsas. Sic enim se habent, Homo, & homo albus, quod ista potest esse vera, Homo est, ista ex∣istente falsa, Homo albus est; tamen utraque est falsa, Homo & homo albus sunt distincta, sive Homo & homo albus non sunt idem. Tamen quando omnes termini sunt mere absoluti habent tales proposi∣tiones veritatem; tamen quaelibet est possibilis: sicut haec est possibi∣lis, Homo & homo albus sunt distincta, & Homo & homo albus non sunt idem.

Item tales propositiones, Una potentia habet diversos modos operan∣di, Diversi modi essendi possunt eidem competere sine variatione rei; & hujusmodi: quia si accipiantur proprie, intelligendo per modum aliquid distinctum à re, sic tales propositiones sunt falsae. Quando autem dicimus, quod Anima respectu volitionis & intellectionis habet diversum modum operandi, non intelligimus, quod sint aliqui modi distincti ab anima & ab actibus productis, quasi essent quaedam media: hoc enim est simpliciter falsum, & ideo sub tali intellectu sunt tales propositiones falsae. Alius sensus est iste, Eadem res diversimode

operatur, p••••a necessario elicit intellectionem, & libere volitionem elicit.

Similiter si dicatur, quod Alius modus essendi competit corpori Christi in ••aelo, & in Sacramento altaris, non est imaginandum, quod modus essendi qui competit corpori Christi in caelo sit aliquod adveni∣ens corpori Christi, distinctum ab uno alio quod advenit corpori Christi in Sacramento altaris: sed per talem propositionem non intelli∣gimus, nisi quod corpus Christi est circumscriptive in loco in caelo, & non in Sacramento altaris. Et si quaeras, quae est illa circumscrip∣tivitas. Dico quod est vox non significativa sicut buba, Unde finge∣re talia abstracta de adverbiis, verbis, propositionibus, & hujusmo∣di, est simplicibus multorum errorum occasio; tamen aliquando utilis potest esse intelligentibus, quia per tales fictiones frequenter brevius loqui possunt.

Item omnis oratio in qua po••i••ur modus infinitivus pro subjecto, sicut sunt tales, Legere est bonum, Currere est moveri, Calefacere est agere, & hujusmodi, distingui possunt. Quia Unus sensus potest esse per quem denotetur, quod praedicatum tale competat alicui, quod nec est agens, nec patiens, nec effectus; ita quod tales modi infinitivi impor∣tarent res distinctas ab agente & patiente & effectu & caeteris rebus quae possunt esse agentia, producentia, patientia▪ & effectus producti: & talis sensus est simpliciter falsus secundum principia Aristot. Alius sensus potest esse, ut tales propositiones ponantur loco orationum in quibus participium praedicatur de participio, vel verbum de parti∣cipio, vel duo verba correspondentia de eodem: unde talis oratio, Ca∣lefacere est agere, habeat istum sensum, Quod calefacit agit, sive Calefaciens est agens; & ista, Legere est bonum, habeat istum sensum, Legens facit opus bonum, vel Lectio est bona, sive qui legit facit bonum, & hujusmodi; & per istum modum evacuantur multae difficultates.

Item frequenter propositiones hypotheticae sunt distinguendae, quia frequenter in authoribus una ponitur pro alia: sicut frequenter tempo∣ralis ponitur pro conditionali, sicut ista, Omne quod est quando est necesse est esse, de virtute sermonis est temporalis; & tamen ponitur pro ista conditionali, Si aliquid est ipsum est, quae est necessaria; & ita de multis aliis. Et ista exempla ad praesens de amphibologia suffi∣ciant.

Est etiam sciendum de isto secundo modo, quod nulla regula certa dari potest per quam regulariter possit cognosci sufficienter, an sit iste modus amphibologiae: quia iste modus depende•• totaliter ex usu loquen∣tium, sicut secundus modus aequivocationis.

CAP. VII. De tertio modo amphibologiae.

TErtius modus amphibologiae est, quando oratio per se prolata tantū habet unum sensum, et ex hoc quod conjungitur alteri orationi potest habere plures sensus. Vel propter protervos potest dici, quod tertius modus amphibologiae est, quando oratio per se prolata caret aliquo sensu, quem tamen habere potest ex adjunctione ipsius ad aliam orationem. Sicut ista, Scit saeculum, non habet nisi unum sensum, sci∣licet quod Saeculum scit aliquid: et tamen si praeponatur isti propositioni ista propositio, Plato videt Socratem, ut dicatur sic, Plato videt Socratem et scit saeculum, potest habere alium sensum, istum scilicet Plato habet scientiam de saeculo.

Est autem sciendum quod iste modus frequenter contingit in oratione in qua ponitur pronomen relativum: aliquando enim pronomen positum in una oratione sine adjunctione alterius orationis, non potest esse pro∣nomen demonstrativum. Si tamen aliqua oratio praecedat potest esse re∣lativum; sicut est de isto pronomine, iste. Unde ista non est distin∣guenda secundum amphibologiam, Ista salvavit: sed si ista propositio praecedat, Mulier damnavit, et dicatur sic. Mulier damnavit et ista sal∣vavit, distinguenda est, ex eo quod potest esse relatio personalis vel sim∣plex, secundum modum loquendi Grammaticorum, Hoc est dictu, eo quod potest referre antecedens pro eodem numero, vel pro eadem specie. In primo sensu est falsa, et in secundo vera. Est autem sciendum, quod potest contingere talis multiplicitas ex tali relatione, eo quod potest re∣ferre pro eodem numero, vel pro eadem specie: aliquando autem relatio potest referri ad significationem, aliquando ad vocem tantum. Et penes istum modum possunt distingui istae orationes, Homo albus est homo, 〈◊〉〈◊〉 Ille ratione differt ab homine: nam si relatio referatur ad vocem vel ad conceptum vera est; si ad rem significatam falsa est.

Et sicut tales propositiones ubi ponitur hoc relativum, ille, possunt distingui, ita propositiones multae in quibus ponitur hoc relativum, q••••, possunt distingui. Utrum autem ista distinctio sit penes aequivocationem vel penes amphibologiam, et si penes amphibologiam, penes quem modum sunt distinguendae, causa brevitatis omitto discutere prolixe. Hoc tamen sufficiat scire pro nunc, quod tales sunt distinguendae, Aliqua quae differunt ratione sunt idem realiter. Unus sensus est iste, Aliqua differunt ratione et illa eadem numero sunt idem realiter, et iste sensus est falsus: nam quae differunt ratione sunt diversa definibilia, vel sunt diversae rationes; sed nec diversae rationes, nec diversa definibilia sunt eadem res, nec una res. Alius sensus est iste, Aliqua differunt ratione,

& tamen de illis significative sumptis praedicatur esse idem realiter, vel Illud quod importatur per utrumque vel pro quo supponit utrumque est idem realiter; & ita sit relatio ad rem, & non ad signum. Sed in ista, Aliqua sunt idem realiter quae differunt ratione, sub illo sensu sub quo estvera ••it relatio ad voces vel ad signa: sicut in tali propsitio∣ne, Dat Deus aureolam quae dicitur ab auro. Sic possunt tales distingui, Homo est musicus quod dicitur à musica.

Et sicut tales possunt distingui ubi ponitur hoc relativum, qui, sic etiam possunt propositiones distingui ubi in secunda oratione non poni∣tur pronomen demonstrativum, sed subintelligitur, scilicet tal••s, Homo albus & homo sunt idem realiter & differunt ratione, &, Homo & musicum sunt distincta ratione & sunt idem realiter, Ens & unum sunt idem realiter & differunt ratione, Subjectum & proprium sunt unum numero & differunt ratione. Intellectus & voluntas sunt idem realiter & differunt ratione; & multae consimiles distinguendae sunt se∣cundum amphibologiam. Et universaliter omnis oratio, de qu•• di∣versi diversos capiunt sensus, quae diversitas sensuum non oritur prae∣cise ex una dictione apposita in una oratione, nec ex diversa punctua∣tione earundem dictionum sub eodem ordine, nec diverso accentu, distinguenda est penes amphibologiam: & hoc penes primum modum, secundum, vel tertium.

Et si dicatur quod ista multiplicitas in ista oratione, Socrates & Socrates albus sunt idem realiter & illa differunt ratione, oritur ex hac dictione, illa, ergo hic est aequivocatio. Similiter multiplici∣tas istius orationis, Aliqua quae sunt idem realiter distinguuntur ratio∣ne, oritur ex dictione, quae, ergo hic est aequivocatio, & non am∣phibologia. Dicendum quod non est magna cura pro nunc, sive assignatur ibi aequivocatio, sive amphibologia: quia forte potest ibi esse tam aequivocatio quam amphibologia, nec est inconveniens quod fal∣laciae istae concurrant. Unde in prima est amphibologia, pro tanto quia ibi non est multiplicitas, nisi quia una oratio conjungitur alteri. In secunda est amphibologia, ex hoc quod oritur diversitas sensuum ex eo, quod eadem oratio diversis orationibus exprimi potest; quamvis illud non sufficiat ad multiplicitatem amphibologiae. Potest tamen dici quod in talibus est secundus modus amphibologiae, quia proprie per ta∣les orationes importatur, quod illa eadem & non alia quae differunt ra∣tione sunt una res: et hoc est impossibile. Improprie aut importatur per hoc, quod illa eadem quae habent distinctas definitiones verifican∣tur de e••dem pro eodem; non tamen pro se, sed pro illo quod signifi∣cant. Sicut isti termini, album, et musicum, habent diversas de∣finitiones exprimentes quid nominis; et tamen significant eundem ho∣minem, et supponunt pro eodem homine, sic dicendo; Album est musicum. Et ita illa quae distinguuntur ratione sunt termini; sed illud quod est idem realiter est res importata per terminum: quod non

est aliud dicere, quam quod signa sunt distincta, & significatum est unum & idem.

CAP. VIII. De fallacia compositionis & divisionis.

POst haec dicendum est de compositione & divisione conjunctim. Et est primo sciendum, quod tunc est aliqua oratio multiplex se∣cundum compositionem & divisionem, quando aliqua oratio prolata vel scripta propter solam diversam punctuationem dictionum potest ha∣bere diversos sensus. Sicut ista oratio sic prolata, Quicquid vivit semper est, si punctuaretur sic, Quicquid vivit semper, est, habet unum sensum: si autem punctuetur sic, Quicquid vivit, semper est, habet alium sensum. Ita quod causa apparentiae istius fallaciae est, identitas earundem dictio∣num in oratione composita & divisa. Causa non existentiae est di∣versitas punctuationis.

Istius autem fallacia sunt duo modi principales. Primus est, quando tota oratio, sive sit composita, sive divisa, remanet in utroque sensu cate∣gorica vel hypothetica. Secundus modus est, quando sensus compo∣situs est propositio categorica, & sensus divisionis est propositio hypo∣thetica. Et secundum hoc posset poni distinctio inter compositionem & divisionem: ut Illae orationes dicantur multiplices secundum composi∣tionem, quando uterque sensus est propositio categorica, vel uterque est propositio hypothetica: Illae autem dicuntur multiplices secundum di∣vsionem, quando unus sensus est propositio categorica, & reliquus est propositio hypothetica. Utrum tamen isto modo sit accipienda distin∣ctio istarum fallaciarum non multum curo, quia hoc scire non reputo multum utile specialibus scientiis; quamvis notitia distinguendi tales orationes magnam habeat utilitatem.

Juxta primum modum sunt tales orationes multiplices, quas ponit Phi∣losophus in libro Ele••chorum. Possibile est sedentem ambulare, Possi∣bile est non scribentem scribere. Nam si proferantur sic, Possibile est sedentem ambulare, Possibile est non scribentem scribere, verae sunt; quia tunc denotatur per eas, quod Ille qui est modo sedens potest nunc vel postea ambulare, & ille qui est nunc non scribens potest nunc vel postea scribere; & sic sunt verae. Aliter possunt proferri sic, Possibile est sedentem ambulare, Possibile est non scribentem scribere, & tunc sunt falsae: & tunc denotatur quod possibile est quod non scribens nunc, nunc scribat, & quod sedens nunc, nunc ambulet, & sic sunt falsae.

Et eodem modo possunt distingui omnes propositiones in quibus po∣nitur aliquis modus cum dicto propositionis; quamvis etiam possunt distingui secundum amphibologiam: & videtur mihi quod manifestius

& apertius possunt distingui in lingua Latina secundum amphibologiam; quamvis forte in id••omate Aristotelis, vel in lingua Graeca, manifestior sit talis multiplicitas talium orationum ••enes compositionem & divisio∣nem, quam penes amphibologiam: sive tamen distinguantur p••nes unam fallaciam, sive penes aliam▪ sensus non variantur. Unde tales orationes sunt sic multiplices, Possibile est suppositum esse assumptum à verbo. Unus sensus est per quem denotatur, quod Aliquid quod nunc est suppositum potest nunc vel postea assumi à verbo: & hoc est verum, quia illa natura quae modo est natura intellectualis composita & non est plura supposita, nec ab aliquo supposito sustentata, & per consequens est suppositum, postea potest assumi; sicut potest ab alio supposito susten∣tari. Alius sensus est per quem denotatur, quod Possibile est quod aliquid sit simul suppositum & assumptum à verbo, quod est impossi∣bile: sicut haec est impossibilis, Aliquod suppositum est assumptum à verbo.

Similiter haec est distinguenda, Possibile est substantiam quantam non esse quantitatem. Unus sensus est iste, Possibile est quod substantia quanta quando est quanta non sit quantitas, & ille sensus est falsus. Alius sensus est iste, Possibile est quod illa substantia quae est nunc quanta postea non sit quanta, & iste sensus est verus. Similiter ista est distin∣guenda, Possibile est istum hominem non esse Deum, demonstrando Christum. Unus sensus est per quem denotatur quod possibile sit quod haec sit vera, Iste homo non est Christus, & tunc haec est vera; quia haec est possibilis: Si enim Filius Dei dimitteret naturam humanam, haec esset vera, Iste homo non est Deus, quia haberet istam causam veritatis veram, Iste non est homo. Alius sensus est, per quem deno∣tatur quod possibile sit quod ille qui nunc est homo postea non sit Deus: & hoc est impossibile; quia filius Dei qui nunc est homo semper & ne∣cessario erit Deus. Et similiter sunt tales distinguendae, Possibile est creantem non esse Deum, Possibile est praed••s••in••tum damnari, Possi∣bile est praescitum salvari, Possibile est verum esse impossibile. Simi∣liter, Per se verum est album aedificare, Hominem esse Deum est ne∣cessarium, & hujusmodi; in quo sensu sunt verae & in quo falsae potest patere ex prioribus.

Similiter plures orationes distinguendae sunt, ex hoc quod una dictio potest copulari cum una, vel cum alia; sicut ista, Quod quis scit nunc didicit: quia hoc adverbium, nunc▪ potest determinare ly scit; & tunc sensus est, quod nunc scit aliquis, didicit, & haec est vera, quia aliquando didicit: Vel potest determinare hoc verbum, didicit, ut sit sensus, Quod quis scit, nunc didicit, & iste sensus est falsus. Similiter est in istis orationibus quas ponit Philosophus, Ego posui te servum euntem liberum, Quadraginta virorum centum r••licuit Achilles. Similiter tales quas ponit Philosophus, quamvis non exprimat sic esse distinguendas, ••aculo vidisti hunc percussum, Oculis vidisti hunc percussum.

Similiter ut frequenter orationes in quibus ponitur adjectivum cum substantivo distinguendae sunt. Sicut, Iste est bonus sutor, demonstrando malum hominem, si sit oratio divisa falsa est, quia tunc denotatur quod est bonus & quod est su••••r: sed si sit composita tunc est vera, quia de∣notatur quod habet perfecte talem artem suendi. Et quamvis tales di∣stinguantur secundum compositionem & divisionem, tamen mihi vide∣tur quod possunt distingui penes amphibologi••m, & sensus non varia∣buntur. Similiter talis, Iste est albus monachus, distingui potest. In uno sensu denotatur, quod est albus, & quod est monachus. In alio sensu denotatur, quod est talis professionis.

Juxta secundum modum sunt orationes distinguendae in quibus po∣nuntur dictiones facientes propositiones hypotheticas inter duos termi∣nos: & in uno sensu erit propositio categorica, & in alio propositio hy∣pothetica; & eodem modo distinguuntur quomodo dictum est prius de fallacia amphibologiae. Unde ista est distinguenda, Quinque sunt duo & tria, quia in uno sensu denotatur quod Quinque sunt duo, & quod Quinque sunt tria: In alio sensu denotatur quod Quinque sunt ista, demonstratis duobus & tribus. Similiter ista est distinguenda. Iste po∣test ferre unum lapidem & alium. In uno sensu denotatur quod iste po∣test ferre unum lapidem, & potest ferre alium, & iste est sensus di∣visus: in alio sensu denotatur quod ille simul potest ferre unum lapidem & alium lapidem.

Et illa propositio est distinguenda, quae est una praemissa in paralo∣gismo quo concluditur ista conclusio, Quod potest unum solum ferre potest plura ferre, quae non est distinguenda secundum compositionem & divisionem; sed potest distingui secundum amphibologiam. Quia unus sensus potest esse iste, Qui potest ferre unum lapidem, quamvis non ferat plures lapides, potest tamen ferre plures lapides: & hoc est verum. Alius sensus est iste, Qui potest ferre unum lapidem, & non plures, potest ferre plures lapides: & iste sensus est falsus. Et est hic amphibologia, sicut hic, Omnis homo est unus solus homo, quia unus sensus est iste, Omnis homo est unus homo, & non sunt plures homines quam unus: Alius sensus est, Omnis homo est unus homo, & nullus homo est plures homines. Similiter est ista distinguenda, Tantum unum est.

CAP. IX. De fallacia accentus.

CIrca fallaciam accentus est primo sciendum, quod ex hoc accidit fallacia accentus, quia eadem vox sub diversis accentibus prolata diversa significat: & hoc potest tripliciter contingere.

Uno modo, quia ejusdem dictionis aliqua syllaba potest habere diversos accentus. Alio modo, quia eadem dictio potest pronuntiari cum aspi∣ratione, vel sine aspiratione. Tertio modo, quia eadem vox potest esse dictio, vel oratio.

Primus est magis idoneus ad decipiendum in scripto quam in pro∣latione; eo quod talis dictio non scribitur nisi uno modo, profertur tamen diversis modis. Et penes istum modum distinguenda est ista oratio, Bonum est justos viros pendere, eo quod media syllaba hujus dictionis, pendere, potest corripi vel produci.

Secundus modus nunquam decipit in scripto, sed tantum in prola∣tione: propter hoc quod in scripto oportet quod aspiratio simpliciter & sensibiliter ponatur, vel quod nullo modo ponatur; in prolatione autem quandoque non bene nec faciliter discernitu••, an dictio proferatur cum aspiratione, vel sine aspiratione.

Tertius modus potest decipere, tam in scripto, quam in prolatione. Et secundum istum modum est talis ora••••o distinguenda, Deus facit folia & frondes in vite; quia invite potest esse una dictio, scilicet adverbium, & tunc est falsa, quia significat quod Deus facit aliquid coacte: vel pos∣sunt esse duae dictiones scilicet haec praepositio, i••, & ablativus casus hujus nominis, vitis; & sic est vera. Penes istam fallaciam non sunt magnae difficultates in scientiis particularibus. Et ideo ista dicta de ista fallacia sufficiant.

CAP. X. De fallacia figurae dictionis.

POst fallacias in dictione juxta quas sunt aliquae orationes multipli∣ces, dicendum est de fallacia Figurae dictionis: quae non oritur ex alicujus orationis multiplicitate, sed magis ex aliquarum orationum similitudine. Ita quod Fallacia figurae dictionis est deceptio proveniens ex aliqua similitudine dictionum: ita quod causa apparentiae est simi∣litudo dictionis ad d••ctionem, & causa non existentiae est diversitas sig∣nificatorum,

vel modorum significandi, vel accidentium grammatica∣lium dictionum. Et accipio hic significata largissime.

Unde generalis modus solvendi paralogismos, penes istam fallaciam, est ostendere aliquam diversitatem inter significata & modos signifi∣candi, vel accidentia dictionum, propter quam non valet argumen∣tum: quia ista fallacia semper ex hoc accidit, quod, quia aliquis modus arguendi tenet in aliquibus dictionibus, creditur ex hoc quod talis modus arguendi valet in consimilibus dictionibus; in quibus tamen non valet, propter hoc, quod illae dictiones diversae, quamvis videantur similes, habent diversa significata, large accipiendo significata, vel di∣versos modos significandi, vel diversa accidentia Grammaticalia. Verbi gratia, videmus enim quod iste syllogismus est bonus, Omnis substantia corporea est colorata, Capra est substantia corporea, ergo &c. ita quod nulla est variatio inter praedicatum majoris & praedica∣tum conclusionis: si propter hoc creditur quod in simili modo arguen∣di ex aliis terminis non sit aliqua variatio facienda inter praedicatum majoris & conclusionis; sicut si sic arguitur, Omnis substantia cor∣porea est colorata, Patriarcha est substantia corporea, ergo Patriar∣cha est colorata, deceptio fiet per fallaciam figurae dictionis. Unde generaliter quandocunque est fallacia figurae dictionis, contingit inveni∣re modum arguendi bonum ex aliis terminis, & hoc propter diversita∣tem accidentium Grammaticalium, vel modorum significandi, vel diversitatem significatorum, accipiendo large significata.

Juxta praedicta possunt accipi tres modi istius fallaciae. Quorum primus est, quando accidit defectus in arguendo propter diversitatem accidentium Grammaticalium diversarum dictionum, vel modorum significandi: & talis modus arguendi semper vel frequenter Sophisticus ducit ad soloecismum. Unde si arguatur sic, Omne animal est coloratum, Omnis homo est animal, ergo Omnis homo est coloratum. Dicendum quod est fallacia figurae dictionis, quia ly homo, non est neutrius generis, sicut ly animal; ideo non debet inferri ista conclusio, Homo est co∣loratum; sed ista, Homo est coloratus: & quod variatio alicujus ter∣mini debet fieri in diversis propositionibus propter variationem acciden∣tium diversorum terminorum. Similiter potest hic assignari fallacia figurae dictionis, Omne album est corpus, Omnis homo est album, ergo Omnis homo est corpus. Et si dicatur in omni fallacia debet esse apparentia, hic autem nulla est, ergo. Dicendum est, quod non semper requiritur quod in omni fallacia sit tanta apparentia quae de∣cipiat sapientes; sed sufficit tanta quae aliquos simplicices fallere possit: & sic est in proposito

Secundus mous principalis istius fallaciae accipitur ex diversitate sig∣nificatorum diversarum dictionum. Veruntamen aliqua diversitas talis est sufficiens ad istam fallaciam in aliquo modo arguendi: & alia non

sufficit. Sed ad sciendum in speciali quando sufficit, & quando non sufficit, per Logicam non potest sciri: sicut nec per Logicam sciri potest in speciali de qualibet dictione, an sic aequivoca vel non, sed hoc debet sciri per scientias speciales. Penes istum modum peccant talia sophismata, Calefacere est agere, ergo Videre est agere: Calefieri est pati, ergo Videri est pati. Causa apparentiae istarum consequentia∣rum sophisticarum est similis terminatio illorum verborum, calefacere & videre, & calefieri & videri. Causa non existentiae est diversitas significatorum: quia enim ly calefacere significat calorem causari •• calefaciente in calefacto, ideo creditur quod ly videre significat vi∣sionem causari à vidente in viso, & non in vidente à viso causari; ideo consequentia non valet. Similiter tales consequentiae non valent, Ca∣lefaciens est agens, ergo Videns est agens; Calefactum patitur, ergo Visum patitur. Et universaliter quando dictiones habent eadem acci∣dentia Grammaticalia & eosdem modos significandi, & propter hoc quod habent consimiles terminationes & consimiles modos significandi creditur, quod illud commune praedicamentale quod verificatur de uno verificetur de reliquo: & tamen propter hoc quod significant diversa non est sic, sed est fallacia figurae dictionis.

Et accidit frequenter iste modus fallaciae figurae dictionis, qnando arguitur per Locum à Simili, vel per alium Locum consimilē. Puta quia ly visum est participiū verbi passivi secundū Grammaticos, ideo potest credi, quod sicut ly calefactum, quod est participium verbi passivi, non potest verificari nisi de passo; sic ly visum, verificari non posset nisi de passo: & talis sic credens, & nesciens naturam significatorum per istos terminos, vel nesciens quid vel quomodo significant, decipitur per fal∣laciam figurae dictionis. Si enim credat, quod sicut ly calefactum sig∣nificat illud quod patitur & in quo est calor in recto, & illud à quo patitur in obliquo; sic ly visum significat illud in quo est visio in re∣cto, & illud à quo est visio in obliquo, decipietur. Et ideo ad istum modum fallaciae figurae dictionis perfecte sciendum, necesse est scire naturam rerum, & etiam necesse est scire Grammaticam, per quam scitur quid vox significat uno modo, & quid significat alio modo. Nec tamen iste modus est ex diversitate modorum significandi aliquarum dictio∣num, ex hoc scilicet quod una dictio habetunum modum significandi, & alia dictio non habet illum modum significandi: sed est ex diversira∣te significatorum, quia enim diversa, quamvis eisdem modis signifi∣candi, significantur per istum terminum, visum, & per ly calefactum, ideo est ibi fallacia.

Oportet aut seire quod iste modus no•• contingit tantum, cuando propter consimiles terminationes, & propter consimiles modos signifi∣candi, creditur quod illud quod est commune uni est commune alteri: sicut sic arguendo, Albedo est qualitas, ergo Hirundo est qualiras: Qualitas differt realiter à substantia, ergo Quantitas differt realiter à

substantia: Musa est faeminini generis, ergo Poeta est faeminini gene∣ris; & sic de aliis. Sed etiam iste modus reperiri potest, quando prop∣ter naturam rei significatae aliquis discursus vel consequentia valet: & tamen alio termino posito in praedicto discursu vel consequentia, loco alterius termini ibi positi, non valeret. Verbi gratia secundum opi∣nionem A••istot. hoc est bonum argumentum, Iste dabit bovem colo∣ratum, Iste non habet bovem coloratum, ergo Iste dabit bovem quem non habet: tamen sic arguendo, Iste dabit bovem album, Iste non habet bovem album, ergo Dabit bovem quem non habet, non valet; quia praemissae possunt esse verae conclusione existente falsa. Similiter talis discursus est bonus, Iste est modo albus, Iste cras non erit albus, ergo Am••ttet aliquem rem quam habet modo: & tamen iste discursus se∣cundum principia Aristot. non est bonus, Iste aër est nunc bicubitus, Iste aër non erit cras b••cubitus, ergo Is••e aër amittet cras rem aliquam quam jam habet; tamen idem modus arguendi videtur utrobique esse simi∣lis. Et ideo si propter hoc credatur, quia alicubi tenet talis modus ar∣guendi, quod ubique valeat, fiet deceptio per fallaciam figurae dictionis.

Et si quaeratur quare est magis fallacia figurae dictionis in uno dis∣cursu quam in alio.

Dicendum est quod hoc est propter hoc, quod medium per quod tenet unus discursus est necessarium, & medium per quod tenet alius discursus non est necessarium. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod quaedam consequentiae etiam sormales tenent per medium Intriasecum, quae sci∣licet tenent virtute unius propositionis ex eisdem terminis formatae: sicut ista consequentia, Omnis homo est animal, ergo Socrates est ani∣mal, tenet per medium intrinsecum, scilicet virtute unius propositionis ex eisdem terminis formatae, scilicet Socrates est homo: si enim ista propositio esset falsa, consequentia primo facta nullo modo valeret. Aliae autem consequentiae tenent per medium Extrinsecum, quae scilicet tenent sufficienter virtute alicujus regulae generalis non formatae ex eisdē terminis talis consequentiae vel discursus, vel si formetur ex illis hoc accidit, quod aliquae consequentiae & aliqui discursus tenent ita bene per hoc medium, vel per tale medium extrinsecum, ex quorum terminis non formatur talis regula generalis. Sicut patet de ista consequentia, Omnis homo est animal, ergo Aliquod animal est homo, tenet per istam regulam, Universalis affirmativa convertitur per accidens. Et ideo quandocun{que} accipiuntur aliquae consequentiae vel discursus qui non re∣gulantur per aliquam regulam generalem, videndum est si possunt recti∣ficari per aliquam propositionem veram formatam ex eisdem teminis; & si sic consequentia erit bona: & si non, consequentia non valebit; sic est in proposito. Nam istae consequentiae, Iste non habet bovem colo∣ratum, Iste dabit bovem coloratum, ergo Iste dabit bovem quem non habet; similiter ista, Iste dabit bovem album, Iste non habet bovem album, ergo Iste dabit bovem quem non habet, non possunt re∣gulari

per aliquam regulam generalem: ergo si valent oporteret habere medium aliquod formatum ex eisdem terminis. Nunc autem ita est, quòd prima consequentia tenet per medium verum & necessarium, secundum principia Aristot. quod est istud. Si aliquid est bos ipsum est coloratum. Unde secundum principia sua, impossibile est quod aliquid sit bos & non sit coloratus, ideo ista consequentia est bona, Iste dabit bovem colo∣ratum, & non habet bovem coloratum, ergo Iste dabit bovem quem non habet. Sed quia possibile est quod idem bos primo sit albus, & postea non albus, ideo illud medium intrinsecum per quod tenet illa consequentia▪ Si aliquid est bos ipsum est album, est simpliciter falsum: & ideo iste discursus non valet, Iste dabit bovem album, Iste non ha∣bet bovem album, ergo Dabit bovem quem non habet; quia iste po∣terit dare bovem qui nunc non est albus, sed poterit esse albus quando dabit eum.

Similiter ista consequentia est bona, Iste nunc est albus, Iste cras non erit albus, ergo Iste cras aliqua re carebit quam nunc habet: & tenet virtute istius medii, Album significat aliquam rem distinctam se∣cundum se totam ab illo quod est album. Sed ista consequentia secun∣dum principia Aristot. non valet, Iste aër est nunc bicubitus, Iste aër non erit cras bicubitus, ergo Iste aër aliqua re carebit cras quam nunc habet: quia secundum principia Aristot. ista est falsa, Bicubitum sig∣nificat aliquam rem secundum se totam distinctam ab eo quod est bicu∣bitum & à parte ejus.

Et ita universaliter quando aliqua consequentia tenet in aliquibus terminis virtute alicujus medii intrinseci necessarii, & aliqua conse∣quentia habens terminos habentes consimiles modos significandi, quam∣vis non significent eodem modo quo alii termini significant illa vel alia propter defectum talis medii intrinseci, non valet, potest ibi assignari fallacia figurae dictionis. Unde hic est fallacia figurae dictionis, Iste est pater, Iste non fuit pater, ergo Iste est mutatus: Iste est similis, Iste non erit similis, ergo Iste mutabitur; & sic de aliis multis.

Est autem sciendum, quod iste modus fallaciae figurae dictionis nun∣quam habet locum, quando sumuntur duae propositiones mere catego∣ricae, mere de inesse, & mere de praesenti, dispositae vocaliter in modo & in figura: & ideo frequenter iste modus accidit arguendo ex aliqua propositione de praeterito, vel de futuro, vel de modo. Unde hic est fallacia figurae dictionis, Iste potest esse albus, Iste non est albus, ergo Iste potest esse aliquid quod nunc non est. Similiter hic, Filius Dei non fuit homo ab aeterno, Filius Dei fuit homo ex tempore, ergo Filius Dei fuit aliquid ex tempore quod non fuit ab aeterno. Tamen in istis non potest assignari tantum iste modus, sed etiam tertius modus de quo statim post dicetur, sicut in simili patebit ibidem.

Tertius modus fallaciae figurae dictionis est habens ortum ex diversitate modorum significandi diversarum dictionum quae videntur similes inter

se, propter quod quandoque deceptus credit quod similiter est arguendu••a ex una dictione, & ex alia: & potest iste modus subdividi. Ad cujus intellectum sciendum est, quod modi significandi non sunt aliquae res additae ipsis dictionibus adven••entes eis; sed est metaphorica locu••io d••cendo quod dictiones habent diversos modos significandi, quia per talem orationem intelligitur ista oratio, Diversae dictiones diversimode significant illa quae significant: quia Aliquae dictiones proprie non sig∣nificant, sed magis adjunctae aliis consignificant, vel dant aliis suppo∣nere, vel determinato modo stare; cujusmodi sunt syncategoremata, conjunctiones, praepositiones, & hujusmodi: Aliquae autem signifi∣cant res determinate & finita significatione, secundum modum loquendi B••etii; sicut nomina categorematica, & pronomin••, & participia, & hujusmodi: & illorum quaedam sunt nomina mere absoluta, & quae∣dam connotativa, sicut dictum est prius in primo tractatu. Similiter quaedam sunt propria, sicut nomina propria & pr••nomina: & quaedam sunt communia, quae ideo habent diversum modum significandi, quia unum significat unum & non plura; & reliquum plura significat vel potest significare.

Et secundum praedicta sub isto tertio modo principali possunt conti∣neri tres modi speciales istius fallaciae. Primus modus potest esse se∣cundum dictiones quae habent finitas significationes, & quae non habent finitas significationes. Et penes istum modum peccant consequentiae in quibus commutatur unus modus supponendi in alium: sicut si arguatus fic, Omnis homo est animal, ergo Animal est omnis homo. Et ad evidentiam istius exempli, & sibi similium, est primo sciendum, quod hic potest assignari fallacia figurae dictionis, propter hoc, quod in antece∣dent••una dict••o habet unam suppositionem, & in consequente aliam; ••uamvis haec non fit sufficiens causa, sicut ostendetur; & similitudo di∣ctionum est causa deceptionis istius. Quia enim in multis non refert sic transponere dictiones, bene enim sequitur, Homo albus est homo, ergo Homo est homo albus; similiter sequitur, Animal rationale est homo, ergo Homo est animal rationale: propter hoc deceptus credere potest, quod talis modus arguendi valeat in omnibus, & decipitur per fallaciam figurae dictionis. Et oritur haec fallacia ex diversitate modorum signifi∣candi, propter hoc enim quod ly omnis, non habet talem modum sig∣nificandi qualem habet album, vel dictio talis, sed tantum consignificat vel facit terminum cui additur stare pro omnibus suis significatis, & facit terminum mediate sequentem stare confuse tantum, qualiter non stat in consequente: ideo est fallacia figurae dictionis, & oritur ex simili∣tudine unius dictionis ad aliam dictionem.

Et est sciendum, quod non quaelibet variatio suppositionis causat fal∣laciam figurae dictionis, tunc enim in demonstratione potissima esset fallacia figurae dictionis: Sed generaliter, quando arguitur à termino stante confuse tantum, ad terminum stantem determinate, saltem en∣thi••ematice,

est fallacia figurae dictionis, si circa alium terminum & dispositionem ejus nulla penitus sit facta v••r••••t••o; quamvis simul cum hoc sit fallacia consequentis, sicut est in exemplo proposito. Si tamen argueretur sic, Omnis homo est animal, ergo Animal est homo, quamvis animal in antecedente supponat confuse tantum, & in consequente de∣terminate: quia tamen signum additum ad ly homo in antecedente, non additur sibi in consequente, non est ibi fallacia figurae dictionis.

Penes istum modum omnia talia sophism••ta peccant, Omni parte continui est aliqua pars minor, erga Aliqua pars est minor omni parte continui; antecedens est verum, quia quaelibet singularis est vera, & consequens falsum, quia quaelibet singularis est falsa; & consequentia non valet, quia pars in antecedente supponit confuse tantum, & in con∣sequente supponit determinate. Sed in talibus est evidentius fallacia consequentis quam fallacia figurae dictionis: ideo quando de fallacia consequentis agetur, diversa exempla adducertur. Similiter arguendo à termino stante determinate vel confuse tantum, ad eundem terminum stantem confuse & distributive, est fallacia figurae dictionis; quamvis etiam sit fallacia consequentis: sicut hic, Tu dubitas aliquod verum, ergo Tu nescis aliquod verum. Unde si arguatur sic, Illud quod tu dubitas tu non scis, Tu dubitas aliquod verum, ergo Tu non scis ali∣quod verum, est fallacia figurae dictionis; quia in antecedente stat verum determinate, & in consequente stat confuse & distributive. Si∣militer hic, Illud quod non est aliud ab illo differt, Socrates non est omnis homo, ergo Socrates ab omni homine differt: nam in antece∣dente homo stat determinate propter negationem praecedentem, & in consequente stat confuse & distributive. Oportet autem scire quod non tantum contingit facere fallaciam figurae dictionis propter varium mo∣dum supponendi ejusdem termini: sed etiam propter diversum modum supponendi diversorum terminorum, ita quod alius terminus correspon∣dens non mutetur. Unde hic est fallacia figurae dictionis, Omnis homo est animal, ergo Substantia est omnis homo; & ita de consimilibus.

Non solum autem tertius modus accidit ex vario modo significandi ter∣mini categorematici & syncategorematici: sed etiam accidit ex di∣versis modis significandi incomplexorum in diversis praedicamentis. Quando enim propter hoc, quod si arguatur ex omnibus terminis ejusdem praedicamenti erit bonum argumentum, creditur propter hoc quod similiter arguendo ex terminis diversorum praedicamentorum fit conveniens argumentum, & tamen non est, tunc accidit fallacia figurae dictionis: creditur enim propter similitudinem dictionum quod simi∣li er co••ting••t arguere ex istis terminis sicut ex illis; & tunc fieret de∣ceptio per fallaciam figurae dictionis.

Est autem primo sciendum, quod non semper quando arguitur ex terminis diversorum praedicamentorum est fallacia figurae dictionis: quia universaliter quando praemissae sunt mere de inesse & de praesenti,

& categoricae, dispositae in modo & figura, non est fallacia figurae di∣ctionis qualescunque sint termini: nec plus refert quod omnes ter∣mini sint ejusdem praedicamenti quam diversorum. Unde ita valet iste syllogismus, Omnis homo est animal, Album est homo, ergo Album est animal; & ita universaliter de consimilibus: sicut iste, Omnis homo est animal, Socrates est homo, ergo Socrates est animal. Et ideo ad assignandum fallaciam figurae dictionis non sufficit dicere, quod commutatur unum in reliquum: sed oportet dicere rationem magis spe∣cialem.

Est autem sciendum, quod quamvis syllogistice arguendo, ita con∣tingit argue••e ex terminis diversorum praedicamentorum, sicut ex ter∣minis ejusdem praedicamenti: tamen interdum tenet ex terminis ejus∣dem praedicamenti modus arguendi, & non ex terminis diversorum prae∣dicamentorum. Et hoc multipliciter contingere potest. Uno modo potest contingere propter diversitatem signorum distributivorum. Ad cujus evidentiam sciendum est, quod sicut diversis praedicamentis congruunt diversa interrogativa, ita quod ad diversa interrogativa per incom∣plexa diversorum praedicamentorum sit respondendum. Nam si quaeras qualis est homo, convenienter respondetur quod est albus vel musicus. Et si quaeras ubi est homo, convenienter respondetur quod est in foro vel in campis. Et si quaeras, quid est homo, convenienter respon∣detur quod est animal; & sic de aliis. Sic diversis praedicamentis cor∣respondent diversa distributiva: sicut praedicamento Substantiae corre∣spondent, quicquid, quaelibet, & hujusmodi.

Hic tamen sciendum, quod talia distributiva aequivalenter conveniunt omnibus nominibus mere absolutis, sive illa significant substantias, sive qualitates, sive res quascunque. Praedicamento autem Quantitatis correspondent ista distributiva, quantumcunque, quotumcunque, loco quorum nominum ponitur quantum & quotum. Praedicamento autem Qualitatis correspondent haec distributiva, qualecunque, qualiscunque, &c. Et praedicamento ubi hoc signum, ubicunque. Et praedicamento Quando hoc signum, quandocunque; & sic de aliis, nisi forte nomina nobis deficiant. Differt autem distributivum substantiae, sive distri∣butivum correspondens nominibus mere absolutis ab aliis: quia quan∣doque contingit assumere nomina connotativa vel respectiva sicut no∣min•• mere absoluta. Unde aeque bene valet iste modus arguendi, Quic∣quid est homo est animal, Bicubitum est homo, ergo Bicubitum est animal: sicut iste, Quicquid est homo est animal, Socrates est homo, ergo Socrates est animal; & hoc quia talis major aequivalet isti, Omnis homo est animal. Sed de aliis distributivis non est sic: quia sub aliis distributivis contingit, servando debitum modum arguendi, sumere so∣lum illa incomplexa aequivalentia tal•• d••stribut••vo & propria sibi. Pro∣pter quod arguendo ex talibus necesse est scire naturas praedicamentorum, scilicet quid significant, quomodo significant, & quod non omnia

praedicamenta significant unum, sed multa eorum significant plura, quamvis non omnia univoce nec eodem modo significandi: & qui hoc scit prope est videre verum in multis, secundum Philosophum in libr•• Elenchorum.

Sciendum est ergo, quod quandocunque sumpta majore habente hoc signum, quantumcunque, vel quotiescunque, & sumatur sub aliquod in∣complexum per quod non contingit respondere ad quaestionem factam per quantum vel quot, est fal••acia figurae dictionis, propter distri∣butionem praedicamentorum: & hoc, quia si assumeretur solum aliquod incomplexum per quod convenienter respondetur ad talem quaestionem, non esset aliqua fallacia. Et ideo si aliquis credat quod semper con∣tingit sub in minore accipere unum terminum sicut alium, sicut con∣tingit▪ in multis aliis, decipietur per fallaciam figurae dictionis; sicut hic, Quantumcunque est A tantum est B, A est lignum, ergo B est lignum. Et tamen si loco istius termini lignum ponatur iste terminus tricubitum, esset bonum argumentum, sic arguendo, Quantumcunque est A tantum est B, Tricubitum est A, ergo Tricubitum est B.

Similiter si post illud signum, qualecunque, in majore, accipiatur sub in minore aliquod incomplexum, per quod non respondetur ad quaestionem factam p••r quale, est fallacia figurae dictionis: & si acci∣piatur sub incomplexum, per quod convenienter respondetur ad quaestio∣nem factam per quale, erit argumentum bonum. Sicut hic est fallacia figurae dictionis, Qualecunque currit disputat, Socrates currit, ergo Socrates disputat: & tamen hic est bonum argumentum, Quale∣cunque currit disputat, Album currit, ergo Album disputat.

Similiter hic est fallacia figurae dictionis, Quandocunque est ac∣cidens est suum subjectum, Accidens est inhaerens, ergo Subjectum est inhaerens: sed hic est bonum argumentum, Quandocunque accidens est subjectum est, In hoc tempore est accidens, ergo In hoc tempore est subjectum. Similiter hic est fallacia figurae dictionis, Ubicunque est substantia ibi est quantitas, Angelus est substantia, ergo Angelus est quantitas: sed non hic, Ubicunque est substantia ••bi est quantitas, Sed substantia est in hoc loco, ergo Quantitas▪ est in hoc loco. Et sic con∣tingit arguere in aliis, ubi ponitur signum distributivum correspondens interrogativo, ad quod contingit convenienter respondere per incom∣plexa alicujus praedicamenti, & non per••al••a. Tamen de distributivis substantiae est difficultas specialis.

Pro quo sciendum est, quod quando distributivum substantiae ponitur in propositione mere de praesenti & mere de inesse, non refert quod∣cunque subjectum accipere sub in minore: ideo talis modus arguendi valet, Quicquid emis comedis, Carnes crudas emis, ergo Carnes crudas comedis: Quicquid est substantia corporea est quantitas, Cor∣pus Christi est substantia corporea, ergo Corpus Christi est quantitas; & ita in aliis: ita tamen quod in minore non accipatur aliqua determi∣natie

compositionis quae non accipitur in majore, & simul cum hoc quod non commutetur unus numerus in alium; quia si alterum illorum fieret accideret fallacia figurae dictionis, sicut ostendetur. Unde pluribus modis, quando non accipiuntur praemissae dispositae in modo nec in figura, nec aequivalentes talibus, accidit fallacia figurae dictio∣nis, etiam sumendo aliquod nomen per quod respondetur ad quaestio∣nem factam per quid est de re una. Quandoque vero hoc accidit ar∣guendo ex propositionibus de praesenti, quandoque ex propositionibus de praeterito, quandoque ex propositionibus de futuro.

Si autem arguatur ex propositionibus de praesenti & de inesse, hoc potest contingere vel addendo aliquam determinationem per quam potest saltem partialiter responderi ad quaestionem factam per aliud interroga∣tivum de re una quam per quaestionem quid est: sicut si arguatur sic, Quicquid currit est corpus, Homo currit velociter, ergo Homo ve∣lociter est corpus, quia in minore additur ly velociter, per quod re∣spondetur aliquo modo ad aliam quaestionem, quam ad quaestionem fa∣ctam per quid est, ideo est fallacia figurae dictionis. Et tamen si po∣natur haec determinatio realiter, erit bonum argumentum, sic ar∣guendo, Quicquid currit est corpus, Homo currit realiter, ergo Homo realiter est corpus.

Unde universaliter quando in tali modo arguendi additur in minori ali∣qua determinatio quae potest competere eidem, & non competere eidem, causatur fallacia figurae dictionis, & alias non causatur fallacia figurae dictionis. Tale tamen signum posset in majore accipi, quod non fo∣ret ibi fallacia figurae dictionis; ponatur enim quod ly qualiter sit in∣terrogativum, ad quod convenienter respondetur per talia, cito, velociter, tarde, violenter, & hujusmodi, & sibi correspondeat hoc signum qualitercunque; tunc ille modus arguendi est bonus, Quali∣tercunque aliquis currit est corpus, Homo velociter currit, ergo Ho∣mo velociter est corpus.

Similiter hic est fallacia figurae dictionis, Omnis substantia materia∣lis habet partem distantem à parte, Corpus Christi in Sacramento al∣taris est substantia materialis, ergo Corpus Christi in Sacramento al∣taris habet partem distantem à parte. Similiter hic, Omne corpus est circumscriptive in loco, Substantia corporis Christi est corpus in sacramento altaris, ergo Substantia corporis Christi est circumscripti∣ve in loco in sacramento altaris. Similiter hic, Omne corpus est quantum, Corpus Christi est corpus in sacramento altaris, ergo Cor∣pus Christi est quantum in sacramento altaris. Similiter hic secundum unam opinionem, Omnis substantia materialis est quantitas, Corpus Christi in sacramento altaris est substantia materialis, ergo Corpus Christi in sacramento altaris est quantitas. Similiter hic, Quicquid est substantia est quantitas, Sed Corpus Christi in sacramento altaris est substantia, ergo Corpus Christi in sacramento altaris est quantitas.

Et tamen sic arguendo, Ubicunque aliquid est substantia ibi illud est quantitas, & In sacramento altaris corpus Christi est substantia, ergo In sacramento altaris est quantitas, est bonum argumentum. Et ita patet sumendo hoc signum, ubicunque, loco illius signi, quicquid, non est fallacia sumendo sub aliquid per quod respondetur ad quaestonem factam per ubi: propter quod summe necesse est scire qualia, & quae, & quo∣modo, significant praedicamenta, ad hoc quod sciatur de multis, an sit ibi fallacia figurae dictionis.

Ex praedictis patet quod hic nulla est fallacia, Ubicunque habet ali∣quid quantitatem inhaerentem sibi ibi est quantum, Substantia corporis Christi habet quantitatem inhaerentem sibi in sactamento altaris, ergo Substantia corporis Christi est quanta in sacramento altaris. Nec hic, Ubicunque aliquid habet latitudinem, longitudinem, & profundi∣tatem inhaerentem sibi, est longum, latum, & prufundum: sed Substantia corporis Christi habet longitudinem, latitudinem, & pro∣funditatem, inhaerentem sibi in sacramento altaris: ergo Substantia corporis Christi est in Sacramento altaris longa, lata, & profunda. Nec hic, Ubicunque aliqua substantia habet extensionem inhaerentem sibi ibi est extensa: Substantia corporis Christi habet extensionem in sacramento altaris inhaerentem sibi: ergo Substantia corporis Christi est extensa in sacramento.

Aliter contingit peccare per fallaciam figurae dictionis in tali modo ar∣guendi, commutando unum numerum in alium, utpote numerum sin∣gularem in pluralem. Sic, Quicquid est scitum, est scitum per inven∣tionem vel per doctrinam: Ista sunt scita, demonstrando unum scitum per inventionem, & alterum per doctrinam: ergo Ista sunt scita per inventionem vel doctrinam. Similiter hic, Quicquid est persona di∣vina est Deus, Pater & Filius sunt personae divinae, ergo Pater & Fi∣lius sunt Dii. Similiter hic, Quaelibet persona divina producens est principium Spiritus Sancti, Pater & Filius sunt personae divinae produ∣centes, ergo Pater & Filius sunt principia Spiritus Sancti.

Hic tamen est sciendum, Quod vix aut nunquam potest impediri talis modus arguendi, nisi ubi arguitur disjunctive, & ubi accipitur terminus significans aliquam rem communem quae est plures personae; quomodo est de Deo, qui unus est Deus, & tamen plures personae: Similiter unum principium Spiritus Sancti est duae personae. Tamen frequenter ar∣guendo enthymematice & commutando numerumisingularem in pluralē, est fallacia figurae dictionis in aliis casibus quam in illis, & hoc ••bi∣cunque terminus non significat plura. Sicut non sequitur, Sol est cor∣pus, ergo Soles sunt corpora; nec sequitur, Phaenix e••t animal, ergo Phaenices sunt animalia; & hoc propter falsam implicationem in con∣sequente. Et ideo hic est tantum consequentia ut nunc, Homo est animal, ergo Homines sunt animalia. Et tales consequentiae falsae

possunt reduci ad primum modum, in quo oritur deceptio propter di∣versa accidentia Grammaticalia diversarum dictionum.

Aliter accidit talis modus arguendi penes fallaciam sigurae dictionis, arguendo ex propositionibus de praeterito, & de futuro; & lioc vel arguendo ex omnibus de praeterito, vel ex una de praesenti: & eodem modo proportinabiliter dicendum est de illis de futuro. Si primo modo, aut assumptum in majore ponitur à parte subjecti, aut à parte praedicati. Si primo modo resolvendae sunt propositiones in propositiones aequiva∣lentes, quae possunt disponi in modo & in figura; & utendum est arte quae data est de modo syllogizandi ex propositionibus de praeterito & de futuro. Verbi gratia, Si arguatur sic, Quicquid heri emisti ho∣die comedisti, Carnes crudas heri emisti, ergo Carnes crudas hodie comedisti; resolvenda est major in istam sibi aequivalentem, Omne heri emptum fuit hodie comestum à te, & minor in istam aequivalen∣tem sibi, Carnes crudae fuerunt heri emptae, & conclusion in istam sibi aequivalentem, Carnes crudae fuerunt hodie comestae à te; & sub∣jectis omnibus iis acceptis pro iis quae fuerunt, tenet syllogismus: sed si subjectum conclusionis sumatur pro iis quae sunt, non valet: sed est tam fallacia accidentis quam fallacia figurae dictionis. Si autem ponatur as∣sumptum à parte praedicati semper est fallacia figurae dictionis. Unde hic est fallacia figurae dictionis, Quicquid heri emisti hodie come∣disti, Tu emisti heri carnes crudas, ergo Hodie comedisti carnes crudas.

Et multo magis est fallacia figurae dictionis si major sit de praesenti, & minor de praeterito vel de futuro: propter quod est hic fallacia figurae dictionis, secundum illam opionem quae ponit quod quantitas non est alia res à substantia & qualitate, Quicquid fuit heri est hodie, So∣crates fuit heri bicubitalis quantitatis, ergo Socrates est hodie bicu∣bitalis quantitatis. Similiter, Quicquid fuit adhuc est, Socrates fuit triangularis figurae, ergo Socrates est triangularis figurae; In omnibus enim talibus est fallacia figurae dictionis.

Tamen accipiendo subjecta mere absoluta non est aliqua fallacia. Ut Quicquid fuit est, Homo fuit, ergo Homo est. Sed hic est bonum argumentum, Quandocunque illud fuit substantia, tunc fuit quantitas. Similiter hic quicquid fuit est, Albedo fuit, ergo Albedo est. Et si∣militer, Quicquid fuit est, Socrates fuit homo, ergo Socrates est. Et similiter, Quicquid fuit est, Haec albedo fuit color, ergo &c. Et tamen secundum illam opinionem, quae ponit quantitatem non esse ••liam rem à substantia & qualitate, hic est fallacia figurae dictionis, Quicquid fuit adhuc est, Haec herba fuit quantitas, ergo Haec herba est quantitas: sed hic est bonum argumentum, Quandocunque aliquid fuit substantia, tunc fuit quantitas, Haec substantia fuit substantis, ergo Hae•• substantia fuit quantitas. Similiter hic est fallacia figurae di∣ctionis,

Quicquid est fuit post, A est post cum B, ergo A post fuit simul cum B. Similiter est hic fallacia figurae dictionis, Quicquid fuit adhuc est, Hoc corpus fuit conjunctum illi corpori, ergo Hoc cor∣pus est adhuc conjunctum illi corpori: & tamen istud est bonum argu∣mentum, Quicquid fuit est, Albedo fuit, ergo Albedo est. Et sicut dictum est de propositionibus de praeterito, ita proportionabiliter di∣cendum est de propositionibus de futuro.

Aliter contingit fallacia figurae dictionis ex diversitate praedicamen∣torum in propositionibus. Sicut sic arguendo, Quicquid Deus potest facere mediante causa secunda potest facere se solo: Sed Deus potest facere actum meritorium mediante causa secunda efficiente: ergo Potest se solo facere actum meritorium: hic est fallacia figurae dictionis, quia si acciperetur sub nomen mere absolutum esset bonum argumentum. Sicut hic est bonum argumentum, Quicquid potest Deus facere me∣diante causa secunda potest facere se solo, Sed Deus potest facere ignem mediante causa secunda, ergo, &c. Et ideo si propter simil••tudinem dictionum credat quis quod unum argumentum est bonum sicut aliud, decipitur per fallaciam figurae dictionis. Veruntamen sciendum est, quod si actum meritorium poneretur à parte subjecti non esset fallacia figurae dictionis; ut hic, Quicquid Deus potest facere mediante causa secunda potest facere se solo, Sed omnem actum meritorium potest Deus facere mediante causa secunda, ergo, &c. quia conclusio est vera si praemissae sint verae; sive subjectum accipiatur pro iis quae sunt, sive pro iis quae possunt esse.

Similiter hic est fallacia figurae dictionis, Omnem rem potest Deus facere sine alia re totaliter distincta, Album est alia res ab albedine, ergo Deus potest facere album sine albedine; & tamen ista conclusio bene sequitur, Deus album potest facere sine albedine: quia illam rem Quae est alba potest Deus facere sine albedine; & tamen haec est im∣possibilis, Album facit Deus sine albedine. Similiter hic est fallacia figurae dictionis, Deus potest creare omnem rem possibilem quae non est Deus, Veritas illius propositionis, Deus nihil creat, potest esse, ergo Deus potest creare veritatem hujus propositionis: propter hoc, quod iste terminus, Veritas istius propositionis, non est incomplexum & mere absolutum.

Oportet autem scire, quod non solum iste modus fallaciae figurae di∣ctionis est in talibus discursibus compositis ex talibus praemissis, sed etiam accidit in consequentiis & in enthymematibus. Quia iste modus non est tantum ex hoc, quod unum praedicamentum mutatur in aliud, hoc est, quod primo in majore accipitur signum distributivum correspon∣dens uni praedicamento, & postea accipitur incomplexum alt••ri••s prae∣dicamenti; quia nunquam dicit Philosophus quod figur•• dictionis est ex commutatione unius praedicamenti in aliud: sed di•••••• quod diversa sunt praedicamenta, & easdem res diversimode significant, ideo fre∣quenter

non sunt consequentiae bonae ex incomplexis aliquorum praedi∣camentorum. Et tamen si loco illorum ponerentur incomplexa alterius praedicamenti essent consequentiae bonae. Sicut haec est consequentia bona, Homo fuit animal, ergo Animal fuit homo. Similiter, Albedo fuit nigredo, ergo Nigredo fuit albedo. Similiter hic, Albedo potest esse color, ergo Color potest esse albedo. Similiter tales consequentiae sunt bonae, Albedo cessat esse albedo, ergo Albedo cessat esse: Homo desinit esse homo, ergo Homo desinit esse: quae ideo sunt bonae, quia termini ex quibus componuntur non significant aliquid in recto, & ali∣quid in obliquo; nec significant aliquid primo & principaliter, & ali∣quid secundario; nec significant aliquid affirmative & aliquid negative; sed eodem modo omnia sua significata significant. Quod secundum principia Aristot. non est verum nisi de incomplexis in genere sub∣stantiae, & de abstractis in genere qualitatis, quibus correspondent con∣creta supponentia pro distinctis rebus ab illis pro quibus supponunt ab∣stracta: & ideo tales consequentiae ex talibus terminis sunt bonae, & non aliae. Propter quod, si aliquis credat quod consecuentiae consimiles va∣lent ex illis terminis, sicut ex talibus, decipitur per fallaciam figurae di∣ctionis.

Unde hic est fallacia figurae dictionis penes istum modum, Album desinit cras esse album, ergo Album desinit cras esse: Motus cessabit esse motus quando quiescet mobile, ergo Motus cessabit esse quando quiescet mobile: sicut hic est fallacia figurae dictionis, Quando qui∣escit mobile forma partibiliter acquisita cessabit esse partibiliter ac∣quisita, ergo Forma partibiliter acquisita cessabit esse quando quiescit mobile. Similiter hic, Actum meritorium potest Deus facere sine vo∣luntate efficiente, ergo Deus potest facere actum meritorium sine vo∣luntate efficiente. Similiter hic, Istam veritatem potest Deus facere, demonstrando veritatem istius, Deus nihil facit; ergo Potest facere hanc veritatem. Similiter hic, Homo ab aeterno fuit Deus, ergo Deus ab aeterno fuit homo.

Et pro isto exemplo, & pro aliis praecedentibus, est sciendum, quod quamvis hoc nomen, homo, secundum usum Philosophorum sit nomen mere absolutum non plus significans unum significatum in recto quam aliud in obliquo: tamen secundum usum Theologorum non est ita mere absolutum: quia si sic, esset convertibile cum hoc nomine, huma∣nitas, & tunc sicut haec est neganda, Filius Dei est humanitas, ita haec esset neganda, Filius Dei est homo: quod falsum est. Et ideo secundum usum Theologorum hoc nomen, home, connotat vel consignificat saltem p••tentialiter suppositum divinum, quod quamvis non esset homo, posset tamen esse homo: & propter hoc quando posui multa exempla de hoc nomin••, homo, locutus secundum usum Philosophorum. Similiter hic est fa••••a••ia figurae dictionis, Filius Dei potest non esse homo, ergo Homo potest non esse Filius Dei, propter candem rationem. Scire autem

quare in praedictis est fallacia figurae dictionis non spectat ad Logicam, sed pertinet ad illum qui perfecte novit tam Logicam quam alias artes sive scientias speciales: & ideo qui in omnibus argumentis novit assig∣nare fallaciam figurae dictionis, est prope videre verum in omnibus scìentiis.

Est etiam sciendum, quod quamvis tales consequentiae habeant talem defectum generalem, tamen quandoque gratia materiae aliquae possunt te∣nere: & tunc ad ostendendum quod aliquae consecuentiae tenent gratia materiae, & aliquae non, oportet recurrere ad secundum modum princi∣palem istius fallaciae, & ad artem ibi tradi••am: nec est inconveniens quod in eodem argumento aliquando concurrant duo modi ejusdem fal∣laciae.

Ad istum etiam modum habent reduci paralogismi, in quibus ar∣guitur à praemissis habentibus aliquam determinationem, ad conclusio∣nem sine ista determinatione; quamvis nonnulli tales possunt reduci ad secundum modum principalem. Unde hic est fallacia figurae dictionis, Tu non habes denarium cum tristitia, Tu das denarium cum tristitia, ergo Das quod non habes. Similiter hic, Tu das unum solum dena∣rium, & Non habes unum solum denarium, ergo Das quod non ha∣bes.

Et causa quare in talibus est fallacia figurae dictionis est ista, quia si in talibus praemissis loco illorum terminorum, Denarium cum tristitia, Unum solum denarium, ponerentur termini mere absoluti, non esset aliqua fallacia respectu ejusdem conclusionis. Sicut hic, nulla est fal∣lacia, Tu non habes animal rationale, Tu das animal rationale, ergo Tu das quod non habes; nec hic, Tu das bovem, & Non habes bovem, ergo Das quod non habes.

Sed nunquid est hic fallacia figurae dictionis, Tu das bovem, & Non habes bovem album, ergo Das quod non habes? Dicendum est quod hoc argumentum est bonum, quia non semper dimissio determinationis in conclusione facit fallaciam figurae dictionis: sed quando determinatio illa est in uno praed camento, tunc causat, & quando est in alio, tunc non causat fallaciam figurae dictionis. Unde bene sequitur, Tu das unum denarium, & Non habes unum denarium, ergo Das quod non habes; & tamen non sequitur, Tu das bovem in isto loco, & Non habes bovem in isto loco, ergo Das quod non habes. Nec potest dar i regula generalis quando tenet talis consecuentia, & quando non.

Similiter potest accidere fallacia figurae dictionis, propter hoc, quod aliqui termini significant aliquid negative & aliquid affirmative. Sicut in isto exemplo, Tu das unum solum denarium, & Non habes unum solum denar um, ergo Das quod non habes: unde propter hoc quod ly unum solum denarium, significat plura negativa, ideo talis conse∣quentia non valet.

Non solum autem accidit fallacia figurae dictionis, propter h••c quod

incomplexa categorematica & syncategorematica diversimode significant, & prop er hoc quod Aliqui termini significant aliquid negative, & aliquid affirmative; & è converso: sed etiam ex hoc quod aliqui sunt termini communes pluribus, & aliqui sunt proprii, inter quos computan∣da sunt nomina propria & pronomina demonstrativa & relativa. Et est iste modus, quando aliquod argumentum tenet, si loco termini com∣munis vel loco habentis terminum communem pro parte, poneretur no∣nen proprium vel pronomen demonstrativum vel relativum: tamen quando ponitur alius terminus quam pronomen demonstrativum, vel relativum, vel nomen proprium, non valet argumentum; vel quando accidit è converso. Verbi gratia, si arguitur sic, Marcus potest esse alter à Tullio, Marcus est Tullius, ergo Marcus potest esse alter à se, hoc est bonum argumentum, si Marcus sit nomen proprium istius ho∣minis, similiter & Tullius. Si tamen loco istius nominis, Tullius, ponatur hoc commune, Musicum, vel si adderetur nomen commune, ar∣gumentum non valeret: sicut non sequitur, Marcus potest esse alter à musico, vel à Tullio musico: Marcus est Tullius; ergo Marcus potest esse alter à se.

Similiter hoc est bonum argumentum, Marcus est tertius à Socrate & à Tullio, ergo Marcus est tertius à se; & tamen hoc argumentum non valet, Marcus est tertius à Socrate & ab homine, ergo Marcus est tertius à se: & tamen non est differentia aliqua nisi in hoc, quod in uno accipitur nomen commune, & in alio loco termini communis accipitur nomen proprium. Propter quod si aliquis credat quod illud argumen∣tum valet ubi ponitur nomen commune, sicut illud in quo ponitur no∣men proprium, decipitur per fallaciam figurae dictionis, dum credit propter similitudinem dictionum unum valere sicut & reliquum.

Similiter hoc est bonum argumentum, Marcus non est tertius à se & à Socrate, Marcus est Tullius, ergo Marcus non est tertius à Socrate & à Tullio. Et tamen si loco illius nominis proprii, Tullius, poneretur hoc nomen commune, Homo, argumentum non valeret: quia non sequitur, Marcus non est tertius à se & à Socrate, Marcus est homo, ergo Marcus non est tertius à Socrate & ab homine. Et ita patet quod ali∣quando ponendo nomen proprium est bonum argumentum, & ponendo loco illius nominis proprii nomen commune non valet. Et iste est unus modus tertii modi principalis.

Nec tamen est dicendum, quod semper accipiendo nomen proprium loco nominis communis, vel è converso, est fallacia figurae dictionis. Unde errant dicentes, quod hic est fallacia figurae dictionis, Choriscus est alter à chorisco musico, Choriscus est choriscus musicus, ergo Cho∣riscus est alter à se; si Choriscus sit nomen proprium & non aequi∣vocum: quia si esset nomen aequivocum non esset fallacia figurae di∣ctionis. Quod autem non sit ibi fallacia figurae dictionis patet. Nam sequitur, Choriscus est alter à chorisco musico, ergo Choriscus non

est choriscus musicus; & sequitur, Choriscus non est choriscus musicus, ergo Choriscus musicus non est choriscus. Similiter sequitur, Cho∣riscus est choriscus musicus, ergo Choriscus musicus est choriscus. Et ex istis duobus sequitur conclusio principalis, scilicet quod Choriscus musicus non est choriscus, Choriscus musicus est choriscus, ergo Cho∣riscus non est choriscus; & ultra, igitur Choriscus est alter à se.

Nec valet dicere quod non sequitur, Choriscus est alter à chorisco musico, ergo Choriscus non est choriscus musicus, quia secuitur, Choriscus est alter à chorisco musico, ergo Choriscus est alter à cho∣risco, & ultra, ergo Choriscus non est choriscus, & ultra, ergo Choriscus non est choriscus musicus, à primo ad ultimum. Dicendum est quod talis discursus est bonus ex propositionibus mere de inesse & mere de praesenti; sed iste discursus non valet, Choriscus potest esse alter à chorisco musico, Choriscus est choriscus musicus, ergo Cho∣riscus potest esse alter à se: & tamen si loco istius termini, Choriscus musicus, poneretur aliquod pronomen demonstrativum, vel relati∣vum, vel proprium nomen non esset discursus bonus.

Et si quaeratur causa istius, dicendum est, quod causa est, quia af∣firmativae multae, in cuibus ponuntur termini communes vel pronomina cum terminis communibus, possunt habere plures causas veritatis quam si loco illorum proprium nomen poneretur vel pronomen. Ista enim potest habere omnes causas istas veritatis, Choriscus potest esse alter à chorisco musico, Choriscus potest esse alter à musico. Choriscus potest esse non choriscus musicus: & nonomnes istas causas veritatis potest habere ista, Choriscus potest esse alter à se; nec ista, Choris∣cus potest esse alter à chorisco. Et si dicatur quod hic est fallacia con∣sequentis. Dicendum est, quod hoc non est inconveniens ibi accipere fallaciam consequentis. Si tamen quis decipiatur propter hoc quod videt quod talis modus arguendi tenet in consimilibus dictionibus, deci∣pitur per fallaciam figurae dictionis.

Penes istum modum peccant talia sophismata, Quando aliqua sunt idem realiter, ubicunque unum illorum est, ibi est reliquum; Sed Sub∣stantia corporis Christi habens partem à parte distantem, & corpus Christi in Sacramento altaris sunt idem realiter; ergo Corpus Christi est in Sacramento altaris habens partem à parte distantem: quia si loco istius termini, Substantia corporis Christi habens partem à parte distantem, poneretur nomen proprium, vel pronomen de∣monstrans illam rem quae est substantia corporis Christi habens partem distantem a parte, esset bonum argumentum. Similiter hic est fallacia figurae dictionis, Haec substantia est substantia habens partem distan∣tem à parte, Haec res est substantia in Sacramento altaris, ergo Haec res est substantia habens partem distantem à parte in Sacramento altaris: & tamen si in conclusione poneretur loco istius termini, Substantia ha∣bens partem distantem à parte, nomen proprium, vel pronomen de∣monstrativum,

esset bonum argumentum. Et propter hoc ibi est falla∣cia figurae dictionis penes alium modum prius positum.

Similiter hic est fallacia figurae dictionis, Quando aliqua sunt idem realiter, unum non potest esse sine reliquo, Sed Socrates & si∣mile sunt idem realiter, ergo Socrates non potest esse nisi sit simile: quia si loco istius termini, simile, poneretur nomen proprium illius similis, vel pronomen demonstrans ipsum simile, esset bonum argumen∣tum. Similiter in talibus est fallacia figurae dictionis, Mobile quando existit potest motus non esse, ergo Motus distinguitur realiter à mobili. Similiter hic, ipsa substantia existente potest non esse quanta, ergo Substantia distinguitur realiter à quantitate. Similiter hic secundum principia Aristot. Substantia quamvis non desinat esse potest non esse quantitas, ergo Substantia non est eadem realiter quantitati: Albedo quamvis non desinat esse potest non esse similitudo, ergo Albedo non est eadem cum similitudine; & tamen in omnibus istis si loco termini communis ponatur nomen proprium, vel pronomen demonstrativum, esset bonum argumentum.

Sciendum tamen, quod quamvis praedictae consequentiae non teneant ponendo terminos communes à parte praedicati in propositione catego∣rica: si tamen ponerentur à parte subjecti in propositione copulativa esset bonum argumentum, & essent consequentiae bonae. Sicut sequitur, Mobile potest esse in A, & Tunc motus potest non esse, quamvis mobi∣le sit tunc, ergo Motus non est idem realiter cum mobili. Similiter sequitur, Substantia potest esse in aliquo tempore, & Tunc quantum potest non esse, ergo Quantum non est idem realiter cum substantia: sed altera praemissarum tunc erit falsa. Causa quare unus modus tenet & alius non, est, quia quantum potest esse substantia quando substan∣tia non est quanta. Sicut album erit Socrates quando Socrates non erit albus: ponatur quod Socrates sit modo albus, & quod fiat cras niger, tunc haec est vera, Albus cras erit Socrates, & haec est falsa, Socrates cras erit albus. Et ista est causa quare tenet unus modus arguendi, & non alius. Et unde oritur ista causa? Dicendum est quod ex hoc, quod alium modum significandi habet hoc nomen, Socrates, & hoc no∣men, album: quia album significat Socratem in recto quando Socra∣tes est albus, & significat in obliquo albedinem quae potest destrui So∣crate manente. Similiter quod haec sit vera secundum unam opinionem, Quantitas potest esse substantia, quando substantia non erit quanta, Causa est secundum eos, quia hoc nomen, quantitas, significat di∣stare partem à parte, & Deus potest facere quod substantia maneat, & quod una pars non distet situ ab alia parte: quare, &c.

Et ita est de omnibus consimilibus, quod diversus modus significandi causat fallaciam figurae dictionis in talibus sophismatibus: propter quod ad cognoscendum istum tertium modum principalem figurae dictionis, necesse est cognoscere quas res termini significant, & qualiter signifi∣cant

cas, scilicet an in recto vel in obliquo; & an affirmative vel nega∣tive, & an tanquam termini categorematici vel syncategorematici, & an tanquam nomina propria vel communia; quamvis illud ultimum reduci posset ad secundum modum principalem. Unde quicquid sit di∣cendum de distinctione illorum modorum, tamen hoc est intelligen∣dum secundum principia Aristot. quod tunc semper est fallacia figura dictionis, quando scilicet non sic contingit arguere ex diversis termi∣nis propter diversitatem dictionum quae videntur similes; propter quam similitudinem potest alicui videri quod arguendum est similiter ex illis. Hoc tamen semper servandum est, quod quando praemissae sunt dispositae in modo & in figura, secundum regulas quae datae sunt in principio istius tractatus tam de syllogismis uniformibus quam mixtis, nunquam est Fallacia figurae dictionis.

CAP. XI. De fallacia extra dictionem, & primo de fallacia acci∣dentis.

POst fallacias in dictione dicendum est de fallaciis extra dictionem, inter quas primo ponitur Fallacia accidentis.

Circa quam sciendum est, quod hic non capitur Accidens eo modo quo accipitur prius, ubi determinatur de accidente quod est u∣num quinque universalium: sed accipitur hic accidens pro omni termi∣no qui potest esse subjectum vel praedicatum distinctum ab alio. Unde omnis terminus qui potest esse subjectum vel praedicatum propositionis, potest esse accidens respectu alicujus, quia est distinctum praedicabile ab aliquo praedicabili vel subjicibili.

Causa apparentiae istius fallaciae est identitas praedicationis unius ter∣mini cum alio, hoc est, causa quare decipit, est, quia videmus unum terminum de alio praedicari affirmative vel negative, creditur, quod quicquid dicitur de uno dicitur de reliquo. Causa non existentiae est, quia quamvis unus terminus praedicetur de alio, non necesse est, quod quic∣quid dicitur de accidente, hoc est, de uno illorum, quod propter hoc dicatur de reliquo; vel non est necesse eodem modo dici de reliquo quo unum illorum dicitur de alio.

Et responsio generalis ad omnes paralogismos accidentis est dicere, quod non est necesse conclusionem sequi ex praemissis, hoc est, non est necesse praedicatum conclusionis dici de subjecto conclusionis propter unionem illorum in praemissis cum aliquo uno. Sicut non est necesse ista extrema, homo, asinus, conjungi propter praedicationem cum hoc medio, animal, sic dicendo. Homo est animal, Asinus est ani∣mal. Et ista est responsio generalis ad omnes paralogismos acci∣dentis.

Sed praeter istam responsionem generalem oportet, secundum Aristot. assignare aliquam regulam specialem evidentem, quare non sequitur; & pro diversis oportet diversas assignare. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod sunt duo modi principales istius fallaciae. Unus est, quando aliqua quae per praedicationem conjunguntur in praemissis cum tertio, dicuntur conjungi inter se in conclusione. Secundus modus est, quando aliqua conjuncta cum aliquo uno per propositiones diversas, concluduntur per propositionem unicam conjungi cum eodem modo tertio.

Et est sciendum, quod fallacia accidentis non est assignanda ex varia∣tione medii, quia non oportet medium in fallacia accidentis variari; hic enim nulla est variatio medii, Socrates est homo, Plato est homo, ergo Plato est Socrates: sed semper vel frequenter accidit fallacia acci∣dentis ex identitate medii. Quando enim propter hoc quod aliqua conjunguntur per praedicationem in medio non variato, creditur quod conjunguntur per praedicationem inter se, & tamen non oportet, est fallacia accidentis. Sed hujus non potest dari aliqua regula gene∣ralis sufficiens, quia nec per variationem medii, sicut dictum est, nec per reduplicationem minoris extremitatis supra majorem extremitatem: quia frequenter reduplicativa est impossibilis, & tamen syllogismus est bonus. Sicut hic est bonus syllogismus, Omnis homo est lapis, O∣mnis albedo est homo, ergo &c; & tamen ista reduplicativa est im∣possibilis, Omnis homo est albedo in quantum lapis. Non potest, ergo dari certa regula generalis pro propositionibus & paralogismis, per quam sufficienter sciatur fallacia accidentis in quo casu tenet.

Est igitur sciendum, quod primus modus fallaciae accidentis est, quan∣do praemissae disponuntur in figura & non in modo: & hoc potest acci∣dere quando praemissae sunt simpliciter categoricae de praesenti & de in∣esse, vel quando sunt de modo, vel una est de modo & alia de inesse vel de praeterito vel de futuro. Unde penes istum modum fallaciae accidentis peccant omnes conjugationes inutiles uniformes sive mixtae, de quibus loquitur Philosophus primo priorum, & de quibus dictum est prius. Et ideo ad sciendum quando est iste modus fallaciae acci∣dentis, oportet scire omnes illas regulas, & oportet scire penes quam illarum peccat paralogismus, & ideo pro diversis oportet diversas ratio∣nes assignare.

Unde hic est fallacia accidentis. Veniens cognoscitur à te, Cho∣riscus est veniens, ergo Choriscus cognoscitur à te. Et ideo in assig∣nando debes proferre & dicere quod hic est fallacia accidentis, quia ma∣jor est indefinita vel particularis in prima figura in syllogismo affirma∣tivo; quae major si esset in proposito universalis non esset aliqua fallacia. Unde hic nulla est fallacia, Omnis veniens cognoscitur à te, Choriscus est veniens, ergo Choriscus cognoscitur à te; quia major est univer∣salis

Similiter hic est fallacia accidentis, Omnis homo est animal, O∣mnis asinus est animal, ergo Omnis asinus est homo. Et assignatio generalis debet esse ista, quod hic est fallacia accidentis; quia quam∣vis animal praedicetur de homine, non oportet quod de quocunque di∣citur animal, quod de eodem dicatur homo tali modo quo animal dicitur de homine: & proferendo debes dicere in speciali, quod hic est fal∣lacia accidentis, quia arguitur ex propositionibus affirmativis in secunda figura. Et ita pro diversis debent diversae regulae assignari, & sine illis regulis non potest universaliter sciri quando est fallacia accidentis, & quando non.

Quando igitur accidit fallacia accidentis penes istum modum, ar∣guendo ex propositionibus mere categoricis & mere de inesse & de praesenti, facile est scire regulas Aristotelis primo Priorum positas, de uniformi generatione syllogismorum de inesse; praeterquam in uno casu, puta in divinis, ubi concedendum est, quod Una res simplex est tres personae quae inter se sunt distinctae realiter: de quibus tactum est prius, quod in talibus terminis est frequenter fallacia accidentis & non in aliis.

Unde hic est fallacia accidentis, Omnis essentia divina est Pater, Filius est essentia divina, ergo Filius est Pater. Et debet specialis re∣gula assignari talis, Quia una essentia divina est plures personae quae sunt personae distinctae inter se. Et ideo non oportet, quod omne nomen Personae, de quo praedicatur nomen essentiae, praedicetur de nomine alte∣rius Personae. Similiter hic est fallacia accidentis, Haec essentia est Pater, Haec essentia est Filius, ergo Filius est Pater; & isti deservit con∣similis regula. Quia enim Una essentia est plures personae, ideo non sequitur quod quamvis de nomine proprio illius, vel de pronomine de∣monstrante essentiam illam, praedicentur nomina illarum personarum, quod propter hoc unum nomen unius personae praedicetur de reliquo: sicut propter hoc quod iste terminus, qui homo, significans plures ho∣mines, praedicetur de nominibus singulorum hominum, non oportet quod illa nomina quae praedicantur de hoc nomine, homo, sine signo uni∣versali, de se invicem praedicentur.

Similiter hic est fallacia accidentis propter similem regulam, Vis spi∣rativa paternitas, Vis spirativa est filiatio, ergo Filiatio est paternitas. Similiter hic, Haec essentia est pater, Haec essentia est filius, ergo Filius est pater. Et similiter hic, Haec essentia est pater, Filius non est pater, ergo Fi∣lius non est haec essentia. Similiter hic, Omnis Deus est pater, Filius est Deus, ergo Filius est pater. Et si dicatur quod hic non est fallacia, quia haec est falsa, Omnis Deus est pater. Contra hoc potest argui, quia si haec est falsa, Omnis Deus est pater, ergo sua opposita est vera, ista scilicet, Aliquis Deus non est pater; & manifestum est quod haec est vera, Ali∣quis Deus est pater, ergo sunt plures Dii, quorum unus est pater, & alius non est pater. Sicut sequitur, Aliqua essentia divina non est

pater, & Aliqua essentia divina est pater, ergo Sunt plures essentiae di∣vinae.

Similiter hic est fallacia accidentis, Pater est incommunicabilis, Sed essentia est communicabilis, ergo Contradictoria verificantur de es∣sentia & patre: & Pater & essentia sunt idem: ergo Contradictoria ve∣rificantur de eodem. Similiter hic est faliacia accidentis, Haec essentia est pater, Pater non est filius, ergo Essentia non est filius. Et pro omnibus talibus non potest assignari nisi talis regula, Essentia divina quae est unus Deus & unica essentia est plures persenae. Propter quod, ubi non obviat relationis oppositio, quod conceditur de una persona con∣cedendum est de alia: ubi vero obviat relationis oppositio non est con∣cedendum de qualibet quod de una conceditur. Et adhuc est semper aspiciendum in respondendo ad discursus ex terminis importantibus per∣sonas divinas. Et ideo quamvis in talibus discursibus in quibus exem∣plificatum est sit fallacia accidentis: non tamen in discursibus ex ter∣minis importantibus creaturas est fallacia accidentis.

Propter quod dico, quod in terminis importantibus creaturas, ubi∣cunque sunt praemissae dispositae in modo & in figura vocaliter secundum regulas datas superius de syllogismis uniformibus & mixtis, nunquam est fallacia accidentis: quamvis aliquando possit esse fallacia aequivo∣cationis, & amphibologiae, & compositionis, & divisionis, & accentus; & in uno casu Fallacia secundum quid ad simpliciter, nisi aliqui ter∣mini includant aequivalenter aliqua syncategoremata, vel aliquas alias determinationes, de quibus dictum est in primo tractatu istius Summae. Propter quod omnes tales syllogismi sunt boni, Omnis intellectus hu∣manus est anima intellectiva, Omnis voluntas humana est intellectus humanus, ergo Aliqua voluntas humana est intellectiva. Omnis crea∣tura est creata, Omnis creatio est creatura, ergo Omnis creatio est crea∣ta; & innumerabiles tales, quos nonnulli ignorantes Logicam negant, propter quod in errores varios elabuntur.

Sicut etiam nonnunquam accidit fallacia accidentis propter hoc, quod praemissae de inesse & de praesenti non ordinantur secundum regulas debitas in modo & in figura: ita etiam accidit fallacia accidentis propter hoc, quod praemissae de praeterito vel de futuro vel de modo non ordi∣nantur secundum veras regulas in modo & in figura. Propter hoc enim hic est fallacia accidentis, Filius Dei fuit Deus ab aeterno, Filius Dei non fuit homo ab aeterno, ergo Homo non fuit filius Dei ab aeterno. Similiter hic, Deus non potest facere actum meritorium sine voluntate, Actus meritorius est aliquid, ergo Aliquid non potest fieri à Deo sine voluntate. Similiter est hic, Naturaliter potest sciri quod omnis Deus est immortalis, Tres personae sunt Deus, vel Pater est Deus, ergo Potest naturaliter sc•••••• quod tres Personae sunt immortales, vel quod Pater est immortalis. Similiter est hic secundum unam opinionem, Scio quod omnis anima intellectiva est substantia, Intellectus est anima intellectiva,

ergo Scio quod intellectus est substanria. Et sicut est de talibus, ita est de multis aliis; quae tamen possunt sciri evidenter, scitis regulis datis de Generatione syllogismorum uniformium & mixtorum, propter quarum ignorantiam multi decipiunter per faliaciam accidentis.

Secundus modus principalis fallaciae accidentis est, quando aliqua con∣junguntur per praedicationem cum tertio non variato in diversis pro∣positionibus, & in conclusione conjunguntur illa eadem cum illo tertio non variato: sicut sic arguendo, Iste canis est tuus, & Iste canis est pater, ergo Est ••nus pater. Veruntamen non semper quando sic ar∣guitur est fallacia accidentis; hic enim nulla est fallacia accidentis, Iste homo est albus, Iste homo est animal, ergo Iste homo est animal al∣bum.

Et ideo ad cognoscendum, Quando in tali modo arguendi est fal∣lacia accidentis & quando non, videndum est an ex propositione in qua ista duo praedicantur conjunctim de aliquo contingat inferre prae∣dicationem unius de altero, & an talis oratio sit propria. Et si sic, non est ibi fallacia accidentis, ut hic, Socrates est rationalis, Socrates est animal, ergo Socrates est animal rationale. Si autem talis oratio sit impropria, tunc non valet; sicut non sequitur, Socrates est homo, Socrates est animal, ergo Socrates est homo animal; nec sequitur, Socrates est lapis, Socrates est homo, ergo Socrates est homo lapis.

Similiter si ex tali praedicatione propria non contingat inferre prae∣dicationem unius illorum conjunctorum de reliquo, est ibi fallacia ac∣cidentis. Et ideo quia non sequitur, Iste canis est pater tuus, ergo Est tuus; ista consequentia non valet, Iste canis est tuus, & Est pater, ergo Est pater tuus; sed est fallacia accidentis. Similiter non sequitur, Iste est Monachus albus, ergo Est albus: ideo hic est fallacia accidentis, Iste est albus, Iste est Monachus, ergo Iste est albus Monachus; & ita de con∣similibus.

Veruntamen sciendum est, quod semper in tali argumento est fal∣lacia figurae dictionis, & ita semper in tali modo arguendi concurrunt fallacia accidentis, & fallacia figurae dictionis: tamen quando quis cre∣dit quod sequitur conclusio propter hoc quod illa conjungebantur eidem termino in praemissis, decipitur per fallaciam accidentis. Si autem cre∣dat hujusmodi conclusionem sequi, propter similitudinem illarum dictio∣num ad alias dictiones in quibus scit tenere talem modum arguendi, de∣cipitur per fallaciam figurae dictionis. Et in illo casu potest assignari aliqua multiplicitas in fallacia figurae dictionis, propter hoc quod unus terminus aliter accipitur in propositione una & in alia; quia tamen nulla oratio una est multiplex, ideo ibi non est aequivocatio, nec amphi∣bologia, nec compositio, nec divisio, nec accentus.

Unde sciendum est, quod si semper quaelibet dictio in tali modo ar∣guendi uniformiter accipiatur, non committeretur aliqua fallacia dicta∣tum; imo si servaretur forma syllogistica non ponendo medium ter∣minum

in conclusione, non esset ibi fallacia accidentis. Sicut hic non est fallacia, Iste canis est tuus, Iste canis est pater, ergo Aliquis pa∣ter est tuus. Similiter nec hic, Iste est albus, Iste est monachus, ergo Aliquis monachus est albus. Sed in tali modo arguendi aliqua dictio accipitur diversimode in diversis propositionibus. Unde in ista, Iste canis est tuus, ly tuus significat possessionem. In ista autem, Iste canis est tuus pater, ly tuus, non significat possessionem, sed sig∣nificat patrem istius hominis: propter quod aliter accipitur in una pro∣positione quam in alia; nulla tamen oratio est multiplex.

Et si quaeras unde est hoc, quod aliud significat in una propositione & in alia. Dicendum, quod causa quare ista vox significat aliud in una propositione & in alia, non potest esse nisi voluntas utentium qui sic vo∣lunt uti. Sed ex hoc videtur quod hic est praecise fallacia in dictione. Potest dici quod hic non est praecise fallacia in dictione, quia non est inconveniens ponere quin talis modus arguendi posset servari in propositionibus mentalibus. Unde non est inconveniens, quando una dictio ad placitum significat unum quando per se ponitur, & aliud quando adjungitur alteri. Ita idem signum naturale naturaliter signifi∣cat unum quando per se proponitur, & aliud quando conjungitur al∣teri; sicut posset exemplisicari de multis naturalibus.

Sciendum est autem, quod non tantum sic contingit arguere ex omni∣bus affirmativis, sed etiam contingit arguere ex una affirmativa & alia negativa. Vnde hic est fallacia accidentis, Iste non est albus, Iste est monachus, ergo Iste non est monachus albus. Similiter hic, Hoc non est tuum, Hoc est opus, ergo Hoc non est opus tuum; & simi∣liter de aliis.

CAP. XII. De fallacia consequentis.

QUia, secundum Aristotelem, Fallacia consequentis est pars acci∣dentis, ideo post fallaciam accidentis sequitur videre de fallacia Consequentis. Et est Fallacia consequentis, quando creditur ante∣cedens sequi ad consequens, sicut consequens sequitur ad antecedens. Ita quod causa apparentiae hujus fallaciae provenit ex similitudine con∣sequentis ad antecedens: Et causa non existentiae est diversitas inter antecedens & consequens.

Fit autem Fallacia consequentis in arguendo ex propositionibus, quarum una sequitur ad aliam; & non è converso. Vel arguendo ex una conditionali ad aliam conditionalem, in qua oppositum antecedentis primae conditionalis ponitur loco antecedentis, & oppositum consequentis primae conditionalis ponitur loco consequentis. Sicut sic arguendo, Si

homo currit, Animal currit, ergo Si nullus homo currit, Nullum animal currit; Hic enim est fallacia consequentis. Et est regula ge∣neralis pro omnibus talibus, quod Quando arguitur à conditionali una ad aliam conditionalem, in qua oppositum antecedentis ponitur loco an∣tecedentis, & oppositum consequentis loco consequentis, est Fallacia con∣sequentis: & hoc propter istam regulam, Quamvis aliqua consequentia sit bona non oportet oppositum antecedentis inferre oppositum conse∣quentis; quamvis aliquando gratia terminorum ex opposito anteceden∣tis sequitur oppositum consequentis. Et ideo non oportet plus de isto lo∣qui, quia evidenter potest sciri quando iste modus accidit, & quando non, scita ista regula data nunc, & scito quando est alius modus istius fallaciae.

Unde sciendum quod quandoque committitur fallacia consequentis arguendo enthymematice, & quandoque arguendo ex pluribus propo∣sitionibus. Si autem est ex pluribus propositionibus, ad hoc quod sit consequens requiritur quod consequens inferat quamlibet propositionem positam in antecedente, & non è converso. Et si arguatur in figura semper simul cum hoc erit fallacia accidentis. Et universaliter, quan∣do est fallacia consequentis etiam in enthymemate, & illa consequen∣tia reducitur in figuram debitam, si remaneat fallacia consequentis in isto discursu composito ex propositionibus dispositis in figura, si sic, ibi est fallacia consequentis, & erit etiam fallacia accidentis: & pro tan∣to dicitur quod consequens est pars accidentis, quia ubicunque est dispositio in figura, si sit ibi fallacia consequentis, etiam est ibi falla∣cia accidentis; & non è converso. Unde hic est fallacia consequentis sicut patet per ostensa, Omnis homo est animal, Omnis asinus est animal, ergo Omnis asinus est homo: quia utraque praemissa sequitur ex conclusione; & non è converso. Sed hic, Omnis homo est albus, Omnis homo est visus, ergo Omne visum est album, est fallacia acci∣dentis: sed non est fallacia consequentis, quia conclusio nullam prae∣missam infert: & ideo falsum est quod aliqui dicunt, quod semper ar∣guendo ex omnibus affirmativis in secunda figura est facere fallaciam consequentis.

Videndum est ergo de fallacia consequentis arguendo enthymema∣tice, quo viso scietur faciliter quando est fallacia consequentis, sive arguitur ex pluribus praemissis, sive non. Unde sciendum, quod ad assig∣nandum fallaciam consequentis non sufficit dicere, quod Sequitur è converso, & non sic. Quamvis enim illa sit generalis solutio, ta∣men praeter istam solutionem generalem, oportet dare aliquam aliam re∣gulam specialem, quare sequitur è converso, & non sic. Et hoc est in assignando duas regulas speciales, per quarum unam declaratur quod sequitur è converso, & per aliam quod non sequitur sic: & ita gene∣raliter in assignatione fallaciae consequentis, oportet duas regulas spe∣ciales assignare; & pro diversis sophismatibus oportet diversis regulis uti, de quibus aliquid gratia exempli supra diximus.

Unde sciendum est, quod quando arguitur ab inferiori distributo ad superius distributum est fallacia consequentis; ut hic, Omnis homo currit, ergo Omne animal currit: tenet enim è converso per istam regulam, A superiori distributo ad inferius distributum est bona conse∣quentia. Non tenet autem sic per istam regulam, quod Ab inferiori ad superius cum distributione non valet consequentia. Similiter quan∣do arguitur à termino stante confuse tantum ad terminum stantem de∣terminate, nulla variatione facta circa alios terminos vel distributionem, est faliacia consequentis. Sicut hic, Omnis homo est animal, ergo Animal est omnis homo; tenet enim è converso per istam regulam, A termino stante determinate ad terminum stantem confuse tantum, nulla variatione facta circa alios terminos, est bona consequentia; eo quod con∣tingit ascendere ad terminum stantem consuse tantum. Non autem tenet sic propter illam regulam quae jam dicta est, scilicet Quod à termi∣no stante confuse tantum ad terminum stantem determinate non valet consequentia.

Unde per istum modum peceant talia sophismata: Omni pate istius continui est aliqua pars ejus prius terminata, ergo Aliqua pars istius continui est prius terminata omni parte continui istius: Inter omne in∣stans futurum & hoc instans est aliquod instans medium, ergo Ali∣quod instans est medium inter omne instans futurum & hoc instans: Omni quantitate potest fieri aliqua quantitas major, igitur potest fieri aliqua quantitas major omni quantitate: Post omnem diem potest esse alioua dies, ergo Aliqua dies potest esse post omnem diem: Omni parte continui potest dari aliqua pars minor, ergo Aliqua pars minor omni parte continui potest dari. In omnibus enim istis & consimilibus, praedicatum in antecedente supponit confuse tantum, propter hoc quod sequitur mediate signum, & in conclusione supponit determinate, quia praecedit signum, ideo est fallacia consequentis. Similiter est hic, V∣trumque istorum potest esse verum, demonstratis contradictoriis du∣bitabilibus, ergo Aliquod verum potest esse utrumque illorum.

Item arguendo à termino stante determinate vel confuse tantum ad terminum stantem confuse & distributive est fallacia consequentis. Si∣cut hic, Tu ignoras aliquam propositionem, ergo Tu nescis aliquam propositionem. Tu dubitas aliquid, ergo Tu nescis aliquid. Socra∣tes videt non omnem hominem, ergo Socrates videt non homi∣nem.

Item quando obliquus & rectus sequuntur signum universale affirma∣tivum, primo ponendo rectum post signum & obliquum, & post prae∣ponendo rectum signo & obliquo, est fallacia consequentis. Sicu: sic arguendo, Omnem hominem videns est asinus, ergo Videns omnem hominem est asinus; quia ponatur quod omnem hominem videat asinus, & nullus asinus videat omnem hominem, tunc antecedens est verum, & consequens falsum.

Item Quando alicujus universalis quaelibet fingularis per se sumpta est vera, & tamen simul sumpta omnia sunt incompossibilia, & quaeli∣bet est incompossibilis alteri, tunc arguendo sub universali de possi∣bili aequivalenti sensui composito, ad propositionem de possibili in qua subjectum cum eodem signo ponitur à parte praedicati, est fallacia conse∣quentis. Sicut sic arguendo, Secundum omne signum potest continuum dividi, ergo Continuum potest dividi secundum omne signum. Nec sequitur, Continuum potest dividi secundum hoc signum, & continuum potest dividi secundum illud signum, & sic de aliis; ergo Continuum potest dividi secundum omne signum. Tamen frequenter in authori∣tatibus una talium propositionum ponitur loco alterius, quamvis de vir∣tute sermonis non aequivaleant.

Propter quod in talibus est fallacia consequentis, secundum principia Aristotelis, Omni forma potest materia privari, ergo Materia potest privari omni forma. Per istam enim, Omni forma potest haec materia privari, non denotatur nisi quod quaelibet talis est possibilis, Hac forma potest materia privari, Illa forma potest materia privari, quacunque de∣monstrata: & manifestum est secundum principia Aristotelis, quod quae∣libet talis est vera. Sed per istam, Haec materia potest privari omni forma, denotatur quod haec sit possibilis, Haec materia est privata omni forma: sed hoc est impossibile secundum principia Aristotelis.

Similiter hic est fallacia consequentis, In omni instanti futuro potest iste peccare, demonstrato aliquo qui est nunc sub actu meritorio, ergo Iste potest peccare in omni tempore futuro. Nam antecedens est verum, & consequens falsum, eo quod non est dare ultimum instans rei perma∣nentis inesse; & per consequens si iste actus meritorius est, erit post instans. Similiter hic, Ante omne instans futurum potest Socrates non esse, ergo Socrates potest non esse ante omne instans futurum.

Item Quando aliqua propositio modalis non potest converti, transpo∣nendo praecise terminos sequentes & praecedentes verbum vel verba, ar∣guendo à tali modali indefinita vel universali ad conversam fingularem, vel el aequivalentem, est fallacia consequentis, quantum est ex forma ar∣guendi; quamvis in aliquibus terminis teneat. Propter hoc in talibus est fallacia consequentis, Actum meritorium potest Deus facere se solo, ergo Deus potest se solo facere actum meritorium. Veruntamen scien∣dum est, quod in omnibus praedictis potest assignari fallacia figurae di∣ctionis.

Multae aliae regulae possent dari deservientes isti fallaciae. Sed scien∣dum est, quod ad sciendum generaliter quando est fallacia consequentis & quando non, oportet scire omnes regulas datas prius deservientes con∣sequentiis, & universaliter omnes quae possunt deservire cuilibet enthy∣memati. Et ideo nisi sciantur omnes regulae consequentiarum, non potest sciri quando est ista fallacia, & quando non.

CAP. XIII. De fallacia secundum quid ad simpliciter.

SEquitur videre Fallaciam secundum quid ad simpliciter, Quae est quando arguitur sophistice ab aliquo sumpto cum determinatione ad aliquid per se sumptum; vel è converso. Causa apparentiae istius fallaciae est similitudo alicujus per se sumpti ad ipsum sumptum cum alio; vel è converso. Causa autem non existentiae est eorum di∣versitas. Oportet autem scite quod Secundum quid, vocatur hic, Ali∣quis terminus sumptus cum addito. Simpliciter autem vocatur Ter∣minus per se sumptus sine tali addito.

Sunt autem hujus fallaciae duo modi principales. Unus est, quando arguitur ab esse quod est secundum adjacens, ad ipsum quod est tertium adjacens, sive affirmative, sive negative. Secundus modus est, quando à parte ejusdem extremi arguitur ab aliquo sumpto cum aliquo addito, ad ipsum, vel ad suum superius, vel ad suum convertibile, sine tali ad∣dito; vel è converso.

Penes primum modum peccant talia sophismata, Antechristus non est, ergo Antechristus non est possibilis: Antechristus non est, ergo Ante∣christus non est cognitus à te. Hic in secundo argumento nulla est Fallacia consequentis, quia non sequitur è converso: quamvis in primo argumento sit simul Fallacia consequentis, & Fallacia secundum quid ad simpliciter. Est autem ibi fallacia secundum quid ad simpliciter, quia arguitur ab esse per se sumpto ad ipsum sumptum cum alio: quia prae∣dicatum ita potest competere termino supponenti pro non ente, sicut pro ente. Et quandocunque sic arguitur est Fallacia secundum quid ad simpliciter arguendo negative, & è converso arguendo affirmative. Si∣cut hic est Fallacia secundum quid ad simpliciter, A est producibile à Deo, ergo A est: & similiter hic, A non est, ergo A non est pro∣ducibile à Deo: Antechristus non est, ergo Antechristus non est prae∣scitus à Deo: Antechristus est praescitus à Deo, ergo Antechristus est. Unde quia illud quod non est, potest praesciri sicut illud quod est, ideo in talibus est Fallacia secundum quid ad simpliciter. Et ista est una generalis regula pro isto modo istius fallaciae: sed scire in particulari quando praedicatum potest competere termino pro non ente sicut pro ente, ad Logicum non pertinet, sed hoc pertinet ad scientem Logicam & alias scientias particulares.

Alia regula pro isto modo est, Quod quando praedicatum non est commune omnibus, semper est Fallacia secundum quid ad simpliciter, vel affirmative, vel negative arguendo: sicut hic est Fallacia secundum quid ad simpliciter, Socrates non est asinus, ergo Socrates non est:

Homo est, ergo Homo est asinus. Undegeneraliter quando arguitus negative est fallacia secundum quid ad simpliciter. Similiter arguendo ex opposito consequentis est fallacia secundum quid ad simpliciter af∣firmative.

Secundus modus principalis est, Quando à parte ejusdem extremi arguitur ab aliquo sumpto cum addito, ad ipsum vel suum convertibile vel superius, per se sumptum; vel è converso: & tunc videndum est an illud additum & illud cui additur se habent sicut substantivum & adje∣ctivum, vel non. Si primo modo, aut praedicatio unius de alio est im∣possibilis, aut praedicatio unius de altero universaliter sumpto est neces∣saria, aut contingens. Si sit impossibilis semper arguendo affirmative à tali sumpto cum alio ad ipsum, vel convertibile, est fallacia secundum quid ad simpliciter; non tamen semper arguendo ad quodlibet suum superius. Sicut hic est Fallacia secundum quid ad simpliciter, Socrates est mortuus homo, ergo Est homo; quia haec est impossibilis, Homo est mortuus. Similiter propter idem hic esset Fallacia secundum quid ad simpliciter, Socrates est mortuus homo, ergo Socrates est rationalis vel risibilis. Similiter hic, A est syllogismus sophisticus, ergo A est syllogismus; quia haec est impossibilis, Aliquis syllogismus est sophi∣sticus. Similiter hic, Hoc est falsum argumentum, ergo Hoc est argu∣mentum. Similiter hic, Iste est bonus latro, ergo Est bonus. Similiter hic, Iste est perfectus latro, ergo Est perfectus. Veruntamen quam vis ad unam partem sit fallacia secundum quid ad simpliciter, non tamen semper arguendo ad aliam secundum quid ad simpliciter. Sicut hic non est fallacia, Socrates est mortuus homo, ergo Socrates est mortuus. Nec hic, Socrates est perfectus latro, ergo Est latro. Nec hic, Iste est bonus sutor, ergo Est sutor. Nec hic, A est syllogismus sophisticus, ergo A est sophisticus.

Ad sciendum autem ad quam partem arguendo est Fallacia secundum quid ad simpliciter, aut non, oportet definire totum compositum, vel aliquod aliud nomen cum eo convertibile, definitione exprimente quid nominis: & si in ista definitione ponatur una pars affirmative, vel aliquod convertibile cum una parte & non cum alia, semper arguendo ad illam partem est bonum argumentum, & arguendo ad aliam partem est Fallacia secundum quid ad simpliciter. Verbi gratia, Definiatur hoc totum, mortuus homo, vel aliquod nomen cum eo convertibile, & dabitur talis definitio, Quod non est homo, sed fuit homo, Hic po∣nitur homo negative; ideo ad hominem arguendo est Fallacia secundum quid ad simpliciter, & ad aliam partem est bonum argumentum▪ Simi∣liter definiatur hoc totum, perfectus latro, vel aliquod nomen cum eo convertibile, & dicetur, Latro Sciens perfecte artem latrocinandi, hic ponitur ly latro, & non ly perfectus, nec aliquod convertibile cum ly perfectus; ideo hic est fallacia secundum quid ad simpliciter, Iste est perfectus latro, ergo Est perfectus. Similiter Bonus sutor est sutor ha∣bens

perfectam artem suendi; ideo hic non est fallacia secundum quid ad simpliciter, Iste est bonus sutor, ergo Est sutor: sed hic, Iste est bonus sutor, ergo Est bonus.

Et sicut dicitur de istis, ita dicendum est de aliis; nam si esset aliquod nomen convertibile cum hoc toto, albus monachus, deberet taliter de∣finiri, Monachus utens veste alba: & propter hoc, hic non est fallacia secundum quid ad simpliciter, Iste est albus monachus, ergo Est mo∣nachus; sed hic, Iste est albus monachus, ergo Est albus. Si autem praedicatio unius partis vel totius de alia sit necessaria, semper ad utram∣que partem est bonum argumentum, sine fallacia, saltem in creaturis: forsan in divinis propter aliquod proprium Deo qui est una essentia sim∣plex, & tres personae, talis modus arguendi non valet, Essentia est pater generans, ergo Essentia est generans. Si autem praedicatio unius p••rtis vel totius de alia sit contingens, tunc utendum est ista arte qua expri∣mitur definitio alicujus nominis convertibilis cum illo toto: & si in ista definitione ponatur utraque pars, vel cum utraque parte aliquod conver∣tibile, semper tunc à t••to ad utramque partem est bonum argumentum sine fallacia. Sicut si esset aliquod nomen convertibile cum hoc toto, homo albus, & deberet definiri ultima definitione exprimente quid no∣minis, deberet tali modo definiri, Homo habens albedinem: & hic ponitur, Homo habens albedinem, quod convertitur cum Albo; & ideo sequitur, Socrates est homo albus, ergo Socrates est homo, & Socrates est albus. Si autem non utraque pars, vel aliquod convertibile, ponatur in tali definitione ultimate exprimente quid nominis, sed una tantum; tunc ad unam esset Fallacia secundum quid ad simpliciter, & non ad aliam.

Et per istam regulam patet, quod talia argumenta non peceant se∣cundum quid ad simpliciter, Homo albus est aggregatum per accidens, ergo Homo est aggregatum per accidens: Lapis intellectus est ab aeterno, ergo Lapis est ab aeterno: Caesar est opinabilis, ergo Caesar est; & hujusmodi. Tamen potest in talibus & consimilibus assignari aliqua multiplicitas penes aequivocationem vel amphibologiam; & in uno sensu essent consequentiae bonae, & in alio non valerent. Ista quae dicta sunt intelligenda sunt quando ex talibus arguitur affirmative.

Ex quibus faciliter patere potest, quid de eis est dicendum quando ar∣guitur negative: quia quando affirmative arguendo est Fallacia secun∣dum quid ••d simpliciter, arguendo negative ex opposito consequentis, erit similiter fallacia secundum quid ad simpliciter. Si autem additum, & illud cui additur, non se habent sicut adjectivum & substantivum; tunc vel totum ex addito & illo cui additur potest esse indifferenter subjectum & praed••catum propositionis, cujusmodi sunt talia, Album secundum dentes, Intellectio l••pidis, Generatio hominis, & hujus∣modi: ve•• non. Si sic, videndum est an p••rs praedicatur de toto ne∣cessario posita constantia subjecti; quod potest sc••ri per definitione••

exprimentem quid nominis: vel non. Si sic, Semper à toto ad illam partem est bonum argumentum. Et ideo bene sequitur, Intellectio la∣pidis est prior Filio, ergo Intellectio est prior Filio: Intellectio crea∣turae est posterior Patre, ergo Intellectio est posterior Patre. Simi∣liter ista consequentia est ••ona, Intellectio qua Deus intelligit crea∣turam est posterior Patre, ergo, &c. Et ideo sicut consequens est falsum ita & antecedens.

Propter quod tales propositiones sunt falsae, Intellectio creaturarum praesupponit suppositum divinum, Intellectio creaturae praesupponit ema∣nationem personarum, Persona supponit essentiam; & hujusmodi. Si autem non totum praedicetur de parte, nec è converso, etiam posita constantia subjecti, semper à tali cum addito, ad ipsum per se sumptum est fallacia secundum quid ad simpliciter. Sicut hic, Album secundum dentes currit, ergo Album currit: Iste est pater tuus, ergo Est tuus: Hoc est tuum op••s, ergo Est tuum; & hujusmodi.

Ad sciendum autem quando est talis fallicia, & quando non, utile est resolvere propositiones priores quantum possibile est, vel exprimendo definitiones exprimentes quid nominis terminorum, vel aliquo alio simili convenienti modo, & videre an in propositionibus in quibus fit resolutio valeat talis modus arguendi. Verbi gratia, Aethiops est albus secundum dentes, aequivalet isti, Aethiops habet albos dentes: & ••deo sicut manifestum est quod non sequitur, Aethiops habet albos dentes, ergo Est albus: ita non sequitur, Aethiops est albus secundum dentes, ergo Est albus.

Oportet autem scire, quod praedicta sunt intelligenda de propositio∣nibus mere categoricis quae non aequivalent conditionalibus; quia in talibus non semper valent tales consequentiae, quamvis pars praedicetur de toto: propter quod talis modus arguendi ex aliquibus verbis non valet, & ex aliis valet. Unde bene sequitur, Socrates est in luto cum cen∣tum marchis, ergo Socrates est in luto; & tamen non sequitur, Socrates vellet esse in luto cum centum marchis, ergo Socrates vellet esse in luto: nam ista, Socrates est in luto cum centum marchis, non aequivalet ali∣••ui conditionali; sed ista, Socrates vellet esse in luto cum centum mar∣chis, aequivalet isti conditionali, Socrates vellet esse in luto ••i deberet lucrari centum marchas. Similiter ista consequentia est bona, Vendo tibi equum pro centum marchis, ergo Vendo tibi equum; & tamen non sequitur, Vellem tibi vendere equum pro centum marchis, ergo Vendo tibi equum.

Si autem illud quod additur & illud cui additur non possunt esse in∣differenter subjectum vel praedicatum propositionis, si sit adverbium illud quod additur, vel praepositio cum suo casuali, vel aliquid consimile talibus, quantum ad talia, vel in talibus, est difficile vel impossibile dare regulam generalem propriam illis. Quia aliquando negative est fallacia secundum quid ad simpliciter, arguendo à determinabili cum add to▪

ad ipsum per se sumptum. Et aliquando est fallacia secundum quid ad simpliciter arguendo affirmative. Sicut hic est Fallacia secundum quid ad simpliciter, Homo non est necessario animal, ergo Homo non est animal, Deus non fuit semper creans, ergo Deus non fuit creans: Homo non currit velociter, ergo Homo non currit. Similiter affir∣mative arguendo est Fallacia secundum quid ad simpliciter, arguendo in talibus ab aliquo per se sumpto ad ipsum sumptum cum determina∣tione tali; sicut hic, Homo est animal, ergo Homo necessario est animal.

Oportet aut scire pro ista fallacia, quod quando arguitur ab aliquo sumpto cum determinatione ad ipsum sumptum per se, vel è converso, accipienda est propositio è converso, quia expressa talis consequentia in syllogismum reducitur; & videndum est an illa propositio, vel con∣ditionalis illi categoricae correspondens sit ncessaria, vel non. Si sic, non est fallacia secundum quid ad simpliciter. Verbi gratia si arguatur sic, Socrates est albus secundum pedem, ergo Est albus, addenda est ista propositio, Omne album secundum pedem est album; qua ex∣pressa completur forma syllogistica, sic arguendo, Omne album secun∣dum pedem est album, Socrates est albus secundum pedem, ergo Socrates est albus: & si ista propositio, vel ista conditionalis, Si ali∣quid est album secundum pedem est album, sit necessaria, consequen∣tia est bona. Sed quia neutra illarum propositionum est necessaria, ideo est ibi Fallacia secundum quid ad simplicliter; & consimiliter est in aliis.

CAP. XIV. De fallacia secundum ignorantiam elenchi.

NUnc restat dicere de Fallacia secundum ignorantiam elenchi, quae est deceptio proveniens ex defectu istarum particularum, Ad idem, Secundum idem, Similiter, & In eodem tempore. Ad cujus evidentiam sciendum est, quod particulae non debent poni in Elen∣cho; sed debent assumi tales propositiones, ex quarum forma non de∣notetur quod fiat verificatio respectu diversorum, vel secundum diver∣sa, vel non in eodem tempore: & quando aliter denotatur per formam propositionis, est Fallacia secundum ignorantiam elenchi.

Et potest fieri ista fallacia quatuor modis secundum istas quatuor par∣ticulas. Uno modo ex hoc quod reseruntur ad diversa sic, Hoc est duplum resepectu A: Hoc non est duplum respectu B: ergo Hoc est duplum & non duplum. Similiter hic, Socrates est similis Platoni, Socrates non est similis Joanni, ergo Socrates est similis & non similis. Similiter hic, Socrates est filius Platonis, Socrates non est filius Joannis, ergo Socrates est filius & non filius.

Penes secundum modum, scilicet Secundum idem, fiunt tales para∣logismi, Socrates est similis Platoni secundum albedinem, Socra∣tes non est similis Platoni secundum musicam, ergo Socrates est similis Platoni & non est similis Platoni. Similiter est hic, A est duplum respectu B secundum longitudinem, A non est duplum respectu B se∣cundum latitudinem, ergo A est duplum & non duplum. Potest etiam fieri sic ignorantia Elenchi, A est duplum respectu B, A non est la∣tius respectu B, ergo A respectu B est duplum & non duplum.

Secundum tertium modum fiunt tales paralogismi, Socrates currit velociter, Socrates non currit necessario, ergo Socrates currit & non currit. Similiter hic, Iste disputat syllogistice, Iste non disputat in mente, ergo Disputat & non disputat.

Secundum quartum modum fiunt tales paralogismi, Iste curret eras, Iste non curret post cras, ergo Curret & non curret. Similiter hic, Christus fuit Deus ab aeterno, & Fuit homo ex tempore, ergo Fuit homo & non fuit homo. Et peccant omnia sophismata, quia in praedictis fit variatio respectu diversorum, vel secundum diversa, vel non similiter, vel non in eodem tempore.

Oportet aut scire, quod in tali modo arguendi vel infertur contradictio incomplexorum, sicut exemplificatum est, & tunc similiter non valet discursus: vel contingit inferre contradictoria complexa, & tunc ad∣huc non valeret discursus de virtute sermonis, quamvis secundum usum aliquorum improprium essent concedendae conclusiones: aut inferun∣tur non contradictoria incomplexa de eodem, sed aliquae quae sunt rela∣tive contradictoria; & possunt tunc absolute concedi discursus sine fallacia. Sicut bene sequitur, Socrates est similis Platoni, Est dis∣similis Ciceroni, ergo Est similis & dissimilis.

Similiter in quarto modo contingit inferre contradictoria incom∣plexa sic arguendo, Socrates erit albus in A, Socrates erit non albus in B, ergo Socrates erit albus & non albus: sed non sequitur, Socrates erit albus, & non albus, ergo Socrates erit albus & non erit albus. Tamen si per verbum de praesenti argueretur esset bona consequentia, & tunc potest esse ignorantia elenchi sine fallacia secundum quid ad simpliciter: & tamen frequenter ubi est ignorantia elenchi ibi est fallacia secundum quid ad simpliciter; & tunc frequenter arguitur sophistice ab aliquo sumpto cum addito, ad ipsum sumptum per se; & per conse∣quens est ibi Fallacia secundum quid ad simpliciter.

CAP. XV. De fallacia petitionis principii.

POst fallacias penes quas peccant argumenta peccantia in forma, di∣cendum est de fallaciis penes quas non peccant argumenta sophisti∣ca, sed penes quas peccat Opponens in arguendo contra Respon∣dentem. Quarum prima est Petitio principii, quae tunc accidit quando opponens quamvis inferat conclusionem quam intendit, tamen non potest convincere respondentem, eo quod accipit quod debet pro∣bare. Et dicitur petitio principii, non quia accipit illud idem quod debe∣ret inferre, tunc enim ••uilla esset apparentia. Sed dicitur opponens petere principium, quando accipit aeque ignotum, vel minus notum illo quod deberet inferre. Et propter hoc potest respondens petere proba∣tionem assumpti quousque accipiat aliquid notius.

Fit autem ista fallacia multis modis. Uno modo quando arguitur à nomine synonymo ad synonymum; sicut sic arguendo, Marcus currit, ergo Tullius currit; statim enim accipitur aliquid aeque ignotum cum conclusione inferenda.

Alius modus est quando arguitur à definitione exprimente quid no∣minis ad denf••••tum; vel è converso: & hoc, quia in omni disputatione debent supponi significata vocabulorum. Unde patet quod hic est peti∣tio principii, Ignis est productivus caloris, ergo Ignis est calefactivus.

Alius modus est, quando arguitur ab una convertibili propositione ad aliam, quarum neutra est prior v••l notior alia; ficut hic, Nullus Musicus est Grammaticus, ergo Nullus Grammaticus est Musicus. Unde universaliter, quando sumitur aeque ignotum vel ignotius ipsi re∣spondenti quam sit conclusio inferenda, tunc est petitio principii.

Sciendum est tamen, quod quamvis respondens non possit convinci per rationem, dum accipitur aeque ignotum vel ignotius, potest tamen per authoritatem convinci si velit authoritatem recipere. Sicut si re∣spondens non volens negare authoritatem aliquam neget istam, Mar∣cus currit; quamvis opponens sic arguat, Tullius currit, ergo Marcus currit, non convincit eum: si tamen ostendat istam, Tullius currit, in authore quem non vult negare convincet eum sufficienter; & ita de aliis est.

CAP. XVI. De fallacia secundum non causam ut causam.

POst petitionem principii sequitur Fallacia secundum non causam ut causam; penes quam non peccat aliquis paralogismus in forma quando conclusio sequitur ex antecedente, nisi aliqua alia fallacia il∣lationem impediat.

Ad cujus evidentiam est sciendum quod Fallacia secundum non cau∣sam ut causam est tantum in syllogismis ad impossibile, hoc est, ad falsum, vel secundum veritatem, vel secundum responsionem, vel opinionem respondentis. Et accidit talis non causa ut causa, quando ex impossibilitate seu falsitate conclusi infertur aliquid esse falsum; quo posito, hoc est, quo existente falso, vel vero, nihilominus accidit illud falsum conclusum; ita quod sive illud argumentum assumptum fuerit verum vel falsum, nihilominus conclusum erit falsum; & ideo fallacia secundum non causam ut causam accidit: tamen non propter hoc acci∣dit falsum, de quo determinat Aristot. in secundo priorum.

Sunt autem istius Fallaciae duo modi. Unus est quando accipitur aliqua propositio superflua etiam ad illationem quae apparet esse causa falsitatis conclusi; & tamen non est propter eam falsum conclusum. Sicut hic, si detu•• ista propositio, Anima & vita sunt idem realiter, & opponens velit probare eam esse falsam ducendo ex ista impossibile, sic arguendo, Anima & vita sunt idem, Mors & vita sunt contraria, & Mors contrariatur generationi, ergo Vita contrariatur corruptioni; ista conclusio est falsa, ergo Ista, Anima & vita sunt idem realiter, ex qua sequitur falsum. Hic est fallacia secundum non causam ut causam, quia ista conclusio, Vita est contraria corruptioni, nihilominus seque∣retur, sive ista, Anima & vita sunt idem realiter, fuerit vera, sive falsa.

Secundus modus istius fallaciae est, quando non accipitur propositio superstua illationis falsae, sed propter ejus falsitatem non est conclusio falsa. Sicut si Respondens dicat istam propositionem, Nullum album esse nigrum est necessarium, & Opponens velit probare eam esse falsam deducendo ex ea impossibile, sic arguendo, Omne quod movetur ab albedine in nigredinem, partim est album, & partim nigrum, quia partim est sub albedine, & partim sub nigredine: Nullum album esse nigrum est necessarium; ergo Necesse est nihil moveri ab albedine in nigredinem: ista conclusio est falsa, ergo illa ex qua sequitur se••∣licet, Nullum album esse nigrum est necessarium, est falsa. Respon∣dendum est, quod ista conclusio falsa non accidit propter falsitatem istius, Nullum album esse nigrum est necessarium; sed propter falsi∣tatem istius, Omne quod movetur, &c. Unde sciendum est, quod isto casu respondendum est, quod conclusio impossibilis concluditur non propter impossibilitatem praeconcessi, nec propter impossibilitatem prae∣assumpti.

Quandoque autem accidit impossibile non propter impossibilitatem praeconcessi, nec propter impossibilitatem coassumpti, sed propter incom∣possibilitatem eorum. Sicut si opponens vellet probare contra respon∣dentem impossibilitatem istius. Tu sedes, sic arguendo, Tu sedes, Tu stas, ergo Contradictoria sunt simul vera; ista conclusio est impossi∣bilis; & tamen haec est possibilis, Tu stas, & haec est possibilis, Tu

sedes. Respondendum est, quod haec conclusio impossibilis non se∣quitur propter impossibilitatem alterius earum, sed propter eorum in∣compossibilitatem.

Et sic solvuntur talia sophismata, si dicat respondens, Possibile est istum damnari, demonstrando aliquem qui in rei veritate est praedesti∣natus, & opponens probat quod sit falsa, sic. Si haec sit vera, Possibile est istum damnari, ponatur in esse, qua posita in esse sequitur impossi∣bile, sic arguendo, Iste est praedestinatus, Iste est damnatus, ergo Dam∣natus est praedestinatus; conclusio est impossibilis, ergo ista est impossi∣bilis, Iste est damnatus; & per consequens ista est falsa, Possibile est istum damnari. Respondendum est, quod sequitur conclusio impossi∣bilis, non quia haec est falsa, Possibile est istum damnari, nec quia haec ponitur in••sse: sed quia in antecedente ponuntur vel accipiuntur duae propositiones incompossibiles. Oportet autem scire, quod quamvis dis∣cursus prior, quo concluditur falsum vel impossibile, nec peccet in form•• nec in materia: tamen in posteriori processu quo sic arguitur, Con∣clusio est falsa, & Non ista praemissa, ergo Ista assumpta concessa est falsa; vel est peccatum in materia vel in forma, ita quod consequentia non valet secundum veritatem, vel secundum responsionem respondentis si recte respondeat; vel aliqua propositio quam accipit est falsa.

CAP. XVII. De fallacia secundum plures interrogationes ut unam.

VLtima fallacia est Fallacia secundum plures interrogationes u•• unam. Juxta quam non peccat aliquod argumentum quantum ad illationem, sed juxta eam peccat Opponens in arguendo contra respondentem, quia accipit unam interrogationem quae est aequivalenter plures, ex qua si postea arguat sophistice argumentum suum peccabit per aliquam fallaciam: si tamen statim ad propositam interrogationem re∣sponderes unica responsione poteris faciliter decipi. Et ideo ista fallacia est inter fallacias connumeranda.

Intelligendum est autem quod dupliciter potest intelligi, quod aliqua interrogatio sit plutes, vel quia plura enuntiantur de pluribus, vel unum de pluribus; vel è converso: vel quando accipiuntur termini in nu∣mero singulari, ita tamen quod talis propositio, in qua formatur talis interrogatio, est propositio una unitate sufficiente ad contradictionem. Aliter potest aliqua interrogatio esse plures, quia illa oratio non est una; ficut sic dicendo, Socrates est homo, asinus; vel Socrates est humidus, albus, calidus, grammaticus.

Ad interrogationem quae plures est primo modo potest dari s••mper una responsio concedendo vel negando; nec potest ex tali responsione

duci ad contradictionem; cum enim semper altera pars contradictionis sit falsa, & altera vera, debet una negari & altera affirmari. Unde demonstratis duobus quorum unum est album & aliud nigrum, & inter∣rogetur an ista sint alba vel n••gra, debet dici, quod nec sunt alba nec nigra; & eodem modo est de aliis, quia altera pars potest affirmari vel negari. Tamen si quis in multis talibus vellet affirmative respon∣dere, non debet unam responsionem dare, sed multas, dicendo quod hoc est album, & illud nigrum; & sic de aliis consimilibus. Ad interrogationem quae plures est secundo modo non debet dari una responsio, sed si respondens velit respondere debet dare plures respon∣siones. Ut si quaeratur, an Socrates sit musicus albus, non debet responderi concedendo vel negando; sed si vellet respondere debet dare plures responsiones; puta si Socrates sit albus, & non musicus, debet dicere quod est albus, & non musicus; & sic de consimilibus dicen∣dum est.

CAP. XVIII. Quomodo paralogismi deficiant à natura veri syllogismi.

POst praedicta restat videre quomodo praedictae fallaciae peccant con∣tra syllogismum, & quomodo paralogismi, qui videntur syllogismi completi & non sunt, deficiunt à natura syllogismi. Et de fallaciis juxtra quas sunt orationes multiplices non est difficile videre, tales enim paralogismi vocaliter sunt similes veris syllogismis, sicut patet de aequivocatione.

Unde tales paralogismi, Omnis cani•• currit, Sydus caeleste est ca∣nis, ergo &c. Omnis homo est animal rationale mortale, Haec statua est homo, ergo &c. Nullum animal est species: Homo est species, ergo Homo non est animal. Isti paralogismi vocaliter eodem modo formantur quo formantur perfecti syllogismi, nec est hic ali∣quis defectus syllogismi, nisi quia in quolibet illorum est aliqua propo∣sitio distinguenda penes aequivocationem.

Juxtra Amphibologiam sic formantur paralogismi, Omnis propo∣sitio vera si est necessaria est possibilis, Te esse asinum est propositio vera si est necessaria, ergo Te esse asinum est possibile. Quicunque vendit oleum est mercator, Iste adulator vendit oleum, ergo Iste adu∣lator est mercator. Quicquid est alterum illorum & reliquum illorum est utrumque istorum, Sed aliquod unum est alterum illorum & rell∣quum illorum, ergo Aliquod unum est utrumque illorum, demon∣stratis duobus contradictoriis. In istis paralogismis nullus est defectus à veris conditionibus syllogismi, nisi quia in eis est aliqua oratio mul∣tiplex secundum amphibologiam.

Juxta compositionem & divisionem sic formantur paralogismi, Qui∣cunque vivit semper est, Iste vivit, ergo Iste semper est. Juxta Ac∣centum sic formantur, Nullus justus debet pendere, Iste est justus, ergo Iste non debet pendere.

Juxta Fallaciam figurae dictionis sic formantur paralogismi, Omnis substantia est subjecta accidenti, Omne animal est substantia, ergo Omne animal est subjecta accidenti: Quicquid heri emisti, hodie comedisti, Carnes crudas heri emisti, ergo Tu hodie comedisti car∣nes crudas: In istis enim servatur forma syllogistica, sicut patet per regulas prius datas de syllogismo & de speciebus ejus. Similiter hic est fallacia figurae dictionis deficiens à conditionibus syllogismi, Quodlibet aliud à Deo potest Deus facere sine alio, Equitare est aliud à Deo, ergo Equitare potest Deus facere hominem sine equo.

Juxta Accidens sic, Homo currit, Socrates est homo, ergo Socra∣tes currit. Iste canis est tuus, Iste canis est pater, ergo Iste canis est pater tuus. In istis paralogismis, & in omnibus paralogismis aocidentis, servatur debita forma in praemissis. Sed in primo paralo∣gismo non servatur modus, quia praemissae non disponuntur in modo convenienti, ideo non est syllogismus. In secundo paralogismo licet praemissae debite disponuntur, tamen conclusio non debite infertur ex praemissis; quia major & minor extremitas conjunguntur à parte ejusdem extremi, & medius terminus ponitur in conclusione, quorum utrumque repugnat syllogismo; propter quod forma syllogist••a non servatur ibidem, & ita non sunt completi syllogismi.

Juxta Fallaciam consecuentis formantur sic paralogismi, Omnis ho∣mo currit, Omnis homo est animal, ergo Omne animal currit; hic enim est defectus syllogismi, quia infertur conclusio universalis quae debet esse particularis.

Juxta fallaciam secundum quid ad simpliciter, sic, Nullus pru∣dens vult judicare inimicum suum, Iste est prudens, ergo Iste non vult judicare inimicum suum propter bonum reipublicae. Hic enim non est aliquis defectus, nisi quia aliqua determinatio additur in con∣clusione quae non erat accepta in praemissis, ideo est fallacia secundum quid ••d simpliciter.

Juxta Ignorantian elenchi, concesso quod aethiops est niger, ar∣guam ad probandum quod aethiops non est niger, sic, Nullum album est nigrum, Aethiops est albus secundum dentes, ergo Aethiops non est niger; hic enim est fallacia, quia in contradicendo respondenti accipitur non absolute quod Aethiops est albus, sed quod est albus secun∣dum aliquam partem: & cum Aethiops dicitur niger, non accipitur secun∣dum idem, ideo est fallacis secundum ignorantiam elenchi.

Juxta fallacias alias non formantur argumenta peccantia in forma; licet juxta eas peccet Opponens disputando contra respondentem; ideo non oportet de eis exemplificare. Omne enim argumentum apparens peccans

in forma juxta aliquam illarum peccat. Quarum sufficientia & numerus potest accipi. Quia omnis paralogismus vocalis Vel secundū vocem▪ quan∣tum ad pluralitatem incomplexorum & qualitatem & quantitatem pro∣positionum, assimilatur vero syllogismo, cui competunt conditiones prius positae in tractatu de Syllogismo: Vel non sic assimilatur syllogismo se∣cundum vocem. Si primo modo, est impossibile quod sit aliquis defectus, nisi propter alicujus orationis multiplicitatem, vel incongruitatem; vel quia idem terminus sine multiplicitate pro aliquo supponit in una propositione pro quo non supponit in alia; sed ista propositio demon∣strari non potest, sed accipitur per inductionem.

Si propter primum non valeat syllogismus, quia scilicet est ibi aliqua multiplicitas: sicut isti syllogismi quantum ad naturam incomplexorum & quantitatem & qualitatem propositionum totaliter assimilantur, O∣mnis canis currit, Sydus caeleste est canis, ergo &c. Omne animal est substantia, Homo est animal, ergo Homo est substantia. Sicut enim in secundo syllogismo major est universalis & minor indefi∣nita; & sicut illud idem & non aliud vocatur praedicatum in majo••ri & in conclusione, & subjectum in minori & in conclusione; nec è converso: ita est in primo, & tamen primus est paralogismus & non secundus, pro∣pter hoc solum quod in primo est aliqua oratio multiplex, & non in se∣cundo. Quo posito, Aut ••sta multiplicitas est ex hoc, quod aliqua vox quae non est complexa oratio multipliciter accipitur, & tunc est fallacia aequi∣vocationis (dico sine hoc quod varietur quantum ad modum proferendi): Aut est multiplicitas ex multiplicitate alicujus vocis, quae potest variis mo∣dis pronuntiari & remanere, Vel quae potest esse dictio, vel oratio, propter diversum modum pronuntiandi, & tunc est accentus. Vel est tota oratio multiplex sine alicujus partis multiplicitate. Et hoc potest esse dupli∣citer, vel quia illa oratio in utroque sensu uniformiter pronuntiatur, & tunc est amphibologia. Vel non est uniformiter pronuntiata, & tunc est compositio vel divisio.

Si autem talis discursus non sit syllogismus propter solam incongruita∣tem, tunc est Fallacia figurae dictionis. Sicut hic, Omnis homo est animal, Omnis Socrates est homo, ergo Omnis Socrates est animal. Si enim loco istius termini, Socrates, poneretur iste terminus, asiaus, cui congrue potest addi signum, esset bonus syllogismus.

Si autem in tertio modo fiat paralogismus, adhuc potest ibi assignari fallacia figurae dictionis; quia si loco illius termini, Socrates, poneretur alius terminus consimilis potens supponere pro omni eodem modo in qualibet propositione, nullus esset defectus; & ita propter similitudinem istius dictionis ad aliam potest aliquis decipi per fallaciam figurae dictio∣nis. Unde si propter hoc quod iste syllogismus est bonus, Iste dicit hoc falsum, demonstrando hanc propositionem, Iste dicit falsum, ergo Falsum dicitur ab isto, deciperetur per fallaciam figurae dictionis.

Si autem syllogismus vocalis non assimilatur quantum ad naturam

terminorum, & qualitatem & quantitatem propositionū in omnibus veris syllogismis, vel est ibi defectus praecise propter dissimilem qualitatem vel quantitatem propositionum praemissarum: vel ideo, quia plures ter∣mini ponuntur in conclusione quam in vero syllogismo: vel est ibi de∣fectus propter excessum terminorum incomplexorum. Si primo modo vel secundo, vel è converso, est bonum argumentum: vel non. Si sic, est fallacia consequentis: si non, est fallacia accidentis. Si sit ibi excessus terminorum, quia scilicet plura incomplexa ponuntur quam deberent, quia scilicet additur aliquid in praemissa quod non deberet poni, Vel aliquod tale additur in conclusione, & tunc vel illud cui additur accipitur tam in praemissa quam in conclusione, & tamen in una sibi additur & non in alia, & tunc est fallacia secundum quid ad simpliciter: vel additur uni in praemissa, quod non ponitur in con∣clusione; & tunc est fallacia secundum ignorantiam elenchi,

Haec omnia patere possunt per exempla posita de istis fallaciis. Ex quibus potest elici quomodo istae fallaciae ab invicem distinguuntur, ita quod quamvis fallaciae multae possunt concurrere in eodem syllogismo, tamen possibile est invenire paralogismos in quibus nullae fallaciae con∣currunt, exceptis fallacia Consequentis & Antecedentis; quia ubicunque praemissae disponuntur in figura, si ibi sit fallacia consequentis, erit ibi etiam fallacia accidentis.

Ad cognoscendum autem fallaciam, utrum in argumento facto sit fallacia vel non, sunt aliqua documenta. Unum est illud, scilicet quod Respondens ad nullum argumentum respondeat nisi Opponens ar∣guat ex certis terminis non variatis, nec aliquo modo mutatis, nec transmutatis, & ex certis propositionibus quas Respondens diligenter consideret, an aliqua illarum sit multiplex per aliquam fallaciam in∣ductive; Deinde discutiat an tale argumentum per aliquam regulam certam & evidentem reguletur; & tunc post respondeat diligenter con∣siderans de quolibet, an sit consequens vel repugnans praeconcesso vel praenegato, ut sic consequenter respondeat. Et haec de fallaciis ad praesens dicta sufficiant.

Finit Quarta Pars Tertiae Partis.