Gvlielmi Occhami, doctoris invincibilis et nominalium principis, Summa totius logicæ

Incipit Tertia Pars Tertiae Partis.

CAP. I. De distinctionibus consequentiarum.

HAbito de syllogismo in communi & de syllogismo demonstra∣tivo, agendum est nunc de argumentis & consequentiis quae non habent formam syllogisticam; cujusmodi sunt Enthy∣memata. Et primo primittendae sunt quaedam distinctiones de consequentiis, ex quibus omnibus faciliter patere poterit studioso quid de omnibus syllogismis non demonstrativis est intelligendum. Ponam ergo pòst aliquas regulas quae consequentiis sunt communes, & Primo ponam distinctiones.

Prima distinctio est ista, quod consequentiarum Quaedam est ut nunc, & Quaedam est simplex. Consequentia ut nunc est, quando antecedens pro aliquo tempore potest esse verum sine consequente, sed non pro isto tempore. Sicut ista consequentia est bona ut nunc, Omne animal currit, ergo Socrates currit; quia pro illo rempore pro quo Socrates est animal, non potest antecedens esse verum sine con∣sequente; & tamen pro aliquo tempore poterit antecedens esse verum sine consequente. Consequentia simplex est, quando pro nullo tem∣pore poterit antecedens esse verum sine consequente. Sicut ista conse∣quentia est simplex, Nullum animal currit, ergo Nullus homo currit; quia nunquam poterit antecedens esse verum sine consequente: nun∣quam enim poterit haec esse vera, Nullum animal currit, nisi ista sit vera, Nullus homo currit, posito quod formetur.

Alia distinctio consequentiae est talis, quia Aliquando consequentia tenet per Medium intrinsecum, Aliquando per Medium extrinsec••m.

Illa consequentia tenet per Medium intrinsecum, quando tene•• vir∣tute alicujus propositionis formatae••ex eisdem terminis. Sicut ista consequentia, Socrates non currit, ergo Homo non currit, tenet virtute istius medii, scilicet Socrates est homo: unde nisi ista, So∣crates est homo, esset vera, consequentia non v••l••ret. Sed tunc consequentia tenet per Medium extrinsecum, quando tenet per ali∣quam

regulam generalem quae non plus respicit illos terminos quam alios. Sicut ista consequentia, Tantum homo est asinus, ergo Omnis asinus est homo, tenet per illam regulam generalem, Exclusiva affir∣mativa & universalis affirmativa de terminis transpositis convertuntur; et non tenet per aliam propositionem formatam ex istis terminis Homo et Asinus, sed per illam regulam generalem, Exclusiva et universalis de terminis transpositis idem significant, et per talia media extrinseca te∣nent omnes syllogismi.

Et si dicatur contra istam distinctionem, quod ista consequentia, Socrates non currit, ergo Homo non currit, tenet per illud medium extrinsecum, A singulari ad indefinitam; et ab inferiori ad superius, postposita negatione, est bona consequentia; et per consequens non per medium intrinsecum. Dicendum, quod tenet per illud medium ex∣trinsecum mediate et quasi remote et insufficienter, quia per illam re∣gulam generalem requiritur plus, scilicet quod Socrates sit homo; et ideo magis immediate et sufficienter tenet per illud medium, Socrates est homo, quod est medium intrinsecum.

Alia est distinctio consequentiarum, quod Consequentiarum quaedam est consequentia materialis, et quaedam formalis. Consequentia formalis est duplex, quia Quaedam tenet per Medium extrinsecum quae respicit formam propositionum: sicut sunt tales regulae. Ab ex∣clusiva ad universalem de terminis transpositis est bona consequentia. Ex majore de necessario et minore de inesse, sequitur conclusio de ne∣cessario; & hujusmodi. Et Quaedam tenet per Medium intrinsecum immediate, et mediate per medium extrinsecum respiciens conditiones generales propositionum, scilicet veritatem, falsitatem, necessitatem, impossibilitatem: cujusmodi est consequentia dicta ista, scilicet So∣crates non currit, ergo Homo non currit. Consequentia materialis dicitur, quando tenet praecise ratione terminorum, et non ratione alicujus medii extrinseci respicientis praecise generales conditiones pro∣positionum; cujusmodi sunt tales, scilicet, Homo currit, ergo Deus est; et Homo est asinus, ergo Deus non est: et hujusmodi.

Quarta distinctio potest es••e ista, quod Aliquando concluditur prae∣cise praedicatum de subjecto non determinato, an praedicatum sit ge∣nus, vel species, vel differentia, vel proptium, vel aliquid hujus∣modi respectu subjecti: sicut quando consequens est tale, Homo est animal, Socrates est albus, Homo est animal rationale. Aliquando concluditur cum tali determinatione; cujusmodi sunt talia conse∣quentia, Animal est genus hominis, Risibilis est proprium hominis, Animal rationale est definitio hominis; et hujusmodi.

Quinta distinctio est ista, et convenit multum cum praecedente; quod Aliquando infertur consequens in quo subjectum supponit perso∣naliter et significative, et Aliquando infertur consequéns in quo sub∣jectum supponit simpliciter vel materialiter, et non significative; sicut patet intuanti.

Sexta distinctio est, quod Aliquando infertur consequens quae est pro∣positio universalis, & Aliquando propositio particularis.

Septima distinctio est, quod Aliquando infertur propositio affirma∣tiva, & Aliquando propositio negativa.

Octava distinctio, quod consequentiarum Quaedam est ex antecedente affirmativo & consequente affirmativo: & Quaedam ex utroque ne∣gativo: Quaedam ex antecedente affirmativo & consequente negativo: & Quaedam è converso.

Nona distinctio est, quod Aliquando consequens est propositio de inesse, & Aliquando est propositio de necessario; & sic de aliis.

CAP. II. De regulis per quas tenent consequentiae per medium in∣trinsecum concludentes conclusionem universalem.

IStis visis dicendum est de regulis generalibus per quas tenent tales consequentiae: & Primo de regulis per quas tenent consequentiae quae tenent etiam per medium intrinsecum.

Et circa hoc, primo dicendum est de regulis per quas tenent conse∣quentiae concludentes conclusionem universalem affirmativam, ex affir∣mativa in qua termini supponunt significative & personaliter. Est au∣tem prima regula talis, A superiori distributo ad inferius distributum est bona consequentia. Sicut sequitur, Omne animal currit, ergo Omnis homo currit.

Et circa istam regulam est sciendum, quod illa regula debet intelligi, quando est universalis affirmativa mere categorica, & non exceptiva nec aequivalens ei; & ideo ista consequentia non valet, Omne animal prae∣ter hominem currit, ergo Omnis homo currit: tamen contingit in∣ferre quodlibet inferius praeter partem extra captam, & praeter contentū sub parte extra capta; & ideo bene sequitur, Omne animal praeter hominem currit, ergo Omnis asinus currit.

Item notandum, quod talis consequentia tenens per istam regulam, Aliquando est consequentia simplex, Aliquando est consequentia ut nunc: quando enim praedicatio superioris de inferiori est necessaria, tunc est consequentia simplex; quando autem praedicatio superioris de inferiori est contingens, tunc est consequentia ut nunc.

Veruntamen unus casus excipitur, scilicet quando tam antecedens quam consequens sunt de possibili vel de contingenti, accepto subjecto utriusque pro eo quod est, vel pro eo quod contingit; quia in tali est ge∣neraliter consequentia simplex: quia quando illa propositio in qua prae∣dicatur superius de inferiori est vera, tunc est consequentia bona; quan∣do autem illa propositio est falsa, tunc consequentia non valet. Unde

tales consequentiae sunt vere simplices, Omne ens est in actu, ergo Omnis Deus est in actu; Omne suppositum est substantia, ergo Omne divinum suppositum est substantia; quia omnes tales sunt necessariae, Omnis Deus est ens, Omne suppositum divinum est suppositum. Sed tales consequentiae sunt bonae ut nunc solum, Omne animal est sub∣stantia, ergo Omnis homo est substantia; Omnis homo currit, ergo Omnis homo albus currit; quia illae propositiones sunt contingentes, Omnis homo est animal, Homo albus est homo; & hujusmodi.

Ex isto sequitur, quod non magis est haec consequentia simplex, Omne animal currit, ergo Omnis homo currit; quam ista, Omne ani∣mal currit, ergo Omnis homo albus currit; nisi forte quia pluribus temporibus est una bona quam alia. Similiter sequitur ex praedictis, quod omnes tales consequentiae sunt bonae, Omne animal est ens per se, ergo Omnis homo albus est ens per se; Omnis materia est prior forma, ergo Omnis materia informata forma ignis est prior forma; Omnis homo potest esse sine albedine, ergo Omnis homo albus potest esse sine albedine; Omne ens est per se in genere, ergo Omne album est per se in genere, & hujusmodi; quae tamen negantur à multis.

Alia regula est, A definito distributo ad definitionem distributam est bona consequentia; & è converso. Sicut sequitur, Omnis homo est animal, ergo Omne animal rationale mortale est animal; & è con∣verso.

Alia regula est, A descriptione distributa ad descriptum distributum est bona consequentia; & è converso. Sicut sequitur, Omne animal gressibile bipes est substantia, ergo Omnis homo est substantia; & fimi∣liter sequitur è converso.

Alia regula est, A nominis interpretatione distributa ad nomen inter∣pretatum distributum, & è converso, est bona consequentia. Sicut se∣quitur, Omnis amator sapientiae est studiosus, ergo Omnis Philosophus est studiosus.

Sciendum est etiam, quod omnes praedictae regulae intelligendae sunt, quando nulla determinatio ponitur in antecedente, nisi quae ponitur in consequente; & è converso. Sciendum est etiam, quod omnes prae∣dictae regulae intelligendae sunt, quando termini supponunt personaliter & significative. Et ideo tales consequentiae non valent, Omne animal est unum compositum ex signo universali & genere, ergo Omnis homo est compositus ex universali signo & genere: Omne animal rationale est compositum unum ex genere & differentia vel signo universali, ergo Omnis homo est unum compositum, &c. & sic de consimilibus: quia à parte subjecti ant••cedent••um termini non supponunt personaliter & significative, sed materialiter vel simpliciter; & ideo omnes tales con∣sequentiae simplices non sunt.

Alia regula est, quod Ab ••no convertibilium distributo ad reliquum distributum est bona consequentia; & è converso. Sicut sequitur,

Omne creativum est, ergo Omnis Deus est; & è converso: & illa re∣gula debet intelligi sicut caeterae, quando scilicet termini supponunt signi∣ficative & personaliter.

Sciendum est, quod Proprium non est nisi quoddam praedicabile de altero, & tale praedicabile aliquando praedicatur tam de ente quam de non ente: sicut si risibile sit idem quod potens ridere praedicabitur de homine, sive homo sit, sive non sit. Unde sicut haec est vera homine existente, Homo potest ridere; ita haec est vera homine non existente, Homo potest ridere, sumpto subjecto pro eo quod potest esse. Aliquando autem proprium non supponit nec praedicatur nisi pro ente. Primo modo accipiendo proprium, verum est quod ab uno convertibilium di∣stributo ad reliquum distributum est bona consequentia; sed ab uno est consequentia simplex, & ab alio est consequentia ut nunc. Sicut haec est consequentia simplex, Omnis homo potest esse, ergo Omne risibile potest esse; haec autem est consequentia ut nunc, Omne risibile est possibile, ergo Omnis homo est possibilis: tamen omnes consequentiae tales in quibus praedicatum non potest competere non enti, sed solum enti, sunt simplices. Unde loquendo de proprio, secund•• modo dicto, utraque consequentia est simplex: & primum dictum intelligendum est, si subjectum talis propositionis non possit accipi nisi pro iis quae sunt, aliter sicut praedictum est non esset verum.

Iterum sciendum est, quod praedictae regulae intelligendae sunt in pro∣positionibus de i••esse, & de modo in sensu diviso, vel eis aequivalenti∣bus; & non in illis de modo sumptis in sensu composito. In talibus enim non sunt dictae regulae universaliter verae. Non enim sequitur, Omne ens esse in actu est necessarium, ergo Omnem hominem esse in actu est necessarium: nec sequitur, Omne animal esse asinum est con∣tingens, ergo Omnem hominem esse asinum est contingens: nec se∣quitur, Omnem hominem esse animal est per se primo modo, ergo Omne risibile esse animal est per se primo modo: nec sequitur, Omnem figuram planam habere tres angulos, &c. est indemonstrabile, ergo Omnem triangulum habere tres, &c. est indemonstrabile. Nam in omnibus istis praedictis consequentiis, antecedentia sunt vera & conse∣quentia sunt falsa.

Veruntamen sciendum est, quod aliquando tales consequentiae sunt bonae, & aliquando non sunt bonae. Ad quod sciendum, videndum est, an modus possit competere antecedenti nisi competat consequenti, & tunc est bona consequentia, & cum modo veritatis tenet; non autem cum modo necessitatis vel possibilitatis: & hoc, quia in consequentia ut nunc, ex necessario potest sequi contingens, & ex possibili impossibilis. Similiter videndum est, an talis modus possit convenire uni converti∣bilium nisi conveniat reliquo; quia si non, A definitione distributa ad definitum distributum, & è converso, cum ••••li modo est bona conse∣quentia. Unde ista consequentia est bona, Omnem hominem esse animal

est necessarium, ergo Omne animal rationale esse animal est necessa∣rium; & è converso: & ita est de quibusdam aliis. Si autem possit talis modus competere uni propositionum convertibilium absque hoc quod conveniat alteri, non valet talis consequentia universaliter. Unde per illa duo potest sciri quando tales consequentiae ex talibus modalibus valent, & quando non; exempla quaere per teipsum.

Alia regula est, quod A differentia superiori distributa ad inferius distributum est bona consequentia. Sicut sequitur, Omne sensibile est substantia, ergo Omnis homo est substantia.

Alia regula est, A convertibili cum superiori distributo ad inferius distributum est bona consequentia. Sicut si ly dormiens, vel vigilans, sit convertibile cum animali, ista consequentia est bona, Omne dor∣miens vel vigilans est coloratum, ergo Omnis homo est coloratus.

Alia regula est, A definitione superioris, & descriptione, & nominis interpretatione, distributa, ad inferius distributum est bona conse∣quentia.

Alia regula est; Quando contingit inferre definitum, vel descriptum, vel interpretatum, cum distributione, contingit inferre definitionem de∣scriptionem & nominis interpretationem cum distributione. Et istae regulae intelligendae sunt sicut priores; ita scilicet quod omnes termini supponant personaliter & significative.

CAP. III. De regulis per quas infertur universalis affirmativa non re∣spectu omnium praedicatorum.

DIcto de regulis per quas contingit inferre universalem respectu cujuscunque praedicati, dicendum est de regulis per quas infertur universalis affirmativa non respectu omnium praedicatorum, sed respectu aliquorum.

Et est una regula talis, Ab uno relativorum, quae sunt simul natura, distributo, ad reliquum distributum respectu hujus verbi est, est bona consequentia, & non respectu aliorum praedicatorum. Unde bene se∣quitur, Omnis pater est, ergo Omnis filius est; sed non sequitur, Omnis pater est hic intus, ergo Omnis filius est hic intus; nec sequitur, Omne duplum est pedalis quantitatis, ergo Omne dimidium est pedalis quan∣titatis: tamen aliquando tenet consequentia tam respectu aliorum prae∣dicatorum quam respectu hujus verbi est; sicut sequitur, Omnis pater est homo, ergo Omnis filius est homo; sed quando tenet respectu alio∣rum praedicatorum, & quando non, oportet videre naturam illorum re∣lativorum, quod nimis foret longum enarrare. Sciendum est etiam, quod illa regula non est generalis; sicut non est verum universaliter,

quod omnia relativa sunt simul natura, sicut declarat Philosophus in lib. praedicamentorum. Unde non sequitur, Calefactivum est, ergo Cale∣factibile est. Quid autem sit relativa esse simul natura declaratum est in lib. praedicamentorum.

Alia regula est, A toto distributo ad aliam partem distributam respe∣ctu hujus verbi est est bona consequentia. Sicut sequitur, Omnis do∣mus est, ergo Omnis paries est: sed respectu aliorum praedicatorum non valet; quia non sequitur, Omnis domus componitur ex fundamento parietibus tecto & lapidibus, ergo Omnis paries componitur ex iis.

Intelligendum est, quod proprie loquendo non arguitur à toto distri∣buto in talibus ad partem distributam; sed arguitur à nomine totius, vel à conceptu totius, distributo, ad nomen vel conceptum partis distri∣butum: & sic intelligunt Authores multas tales propositiones, & si aliquando dicam tales, conformando me dictis communibus, intelligo eas.

Intelligendum est etiam, quod pars Aliquando est talis, quod sine ea totum esse non potest; sicut impossibile est quod homo sit, & quod anima intellectiva non sit: & de tali parte & toto debet intelligi, quod A nomine totius distributo ad nomen partis distributum respectu hu∣jus verbi est est bona consequentia. Aliquando autem potest esse totum sine parte; sicut aliquid potest esse homo, quamvis non habeat manum: & de tali toto non intelligitur regula; quia non sequitur, Omnis homo est, ergo Omnis manus est. Eadem regula quae intel∣ligitur de toto integrali & parte, debet intelligi de toto essentiali & parte.

Et eodem modo intelligendum est etiam, quod quamvis respectu ali∣quorum praedicatorum à nomine totius ad nomen partis non sit bona consequentia, tamen est bona respectu aliquorum. Unde quando omnes partes sunt ejusdem rationis, sicut in homogeneis, à toto, respectu praedicabilis in quid vel per se secundo modo, est bona consequentia. Si∣cut sequitur, Albedo est qualitas, ergo Pars albedinis est qualitas. Si∣militer sequitur, Albedo est disgregativa visus, ergo Pars albedinis est disgregativa visus. Quando autem talis consequentia tenet, & quando non, non potest sciri, nisi sciatur in speciali tam natura totius quam natura partis.

Alia regula est, Si concretum praedicatur de concreto distributo & abstractum praedicabitur de abstracto distributo. Sicut sequitur, Omne justum est bonum, ergo Omnis justitia est bona. Notandum etiam, quod illa regula est intelligenda quando concretum & abstractum ordi∣nantur secundum superius & inferius, & non quando sunt imperti∣nentia: & ideo bene sequitur, Omne album est coloratum, ergo Omnis albedo est color; sed non sequitur, Omne album est calidum, ergo Omnis albedo est calor.

CAP. IV. De regulis per quas tenent consequentiae inferentes universa∣lem negativam respectu omnium praedicatorum.

POsitis Aliquibus regulis per quas tenent Enthymemata inferentia universalem affirmativam ex affirmativa, quamvis plures aliae pos∣sunt poni de quibus dicetur inferius, ponendae sunt modo regulae per quas tenent consequentiae inferentes universalem negativam ex ne∣gativa: & Primo quae deserviunt universalibus respectu quorumcun∣que praedicatorum.

Est aut prima regula generalis talis, A superiori distributo ad infe∣rius distributum negative est consequentia simplex; qualecunque sit il∣lud inferius, sive sit inferius per se, sive per accidens. Unde bene se∣quitur, Nullus homo currit, ergo Nullus homo albus currit; Nul∣lum animal currit, ergo Nullus asinus currit; & sic de aliis. Ex quo patet, quod tales consequentiae sunt bonae, Nullum animal est ens per accidens, ergo Nullus homo ••albus est ens per accidens: Nullus homo est ens diminutum, ergo Nullus homo intellectus est diminutum; & sic de aliis.

Aliae regulae, quod A definitione ad definitum cum distributione etiam negativa; & A descriptione ad descriptum, & è converso; & No∣minis interpretatione ad interpretatum, & è converso; & ab uno con∣vertibili ad reliquum distributive & negative, est consequentia bona. Et illa quae dicta sunt in primo capitulo hujus partis circa illas regulas, in∣telligenda sunt etiam circa istas quae non sunt hic expressa. Item, A diffe∣rentia superioris ad inferius, A definitione superioris ad inferius nega∣tive cum distributione tenet consequentia: & sunt istae regulae intelli∣gendae sicut priores.

CAP. V. De regulis quae non deserviunt respectu quorumcunque prae∣dicatorum.

COnsequentiis tenentibus per regulas quae non deserviunt respectu quorumcunque praedicatorum deserviunt regulae tales.

Ab uno relativorum quae sunt simul natura ad reliquum nega∣tive cum distributione est bona consequentia: sicut sequitur, Nullus Filius est, ergo Nullus pater est; & haec regula intelligenda est sicut prius. Alia regula est, A nomine partis distributo ad nomen totius

distributum est bona consequentia negative. Et hoc intelligendum est de parte sine qua totum esse non potest; sicut sequitur, Nulla anima intellectiva est, ergo Nullus homo est: & illae regulae intelligendae sunt sicut consimiles affirmativae. Alia regula est, Si concretum ne∣gatur universaliter de concreto, & abstractum de abstracto. Sicut se∣quitur, Nullum album est coloratum, ergo Nulla albedo est color. Et tenet haec regula qualitercunque se habeant concreta. Unde sicut sequitur, Nullum album est coloratum, ergo Nulla albedo est color; ita sequitur, Nullum musicum est calidum, ergo Nulla musica est calor.

Alia regula est, quod A negatione prioris distributi ad negationem posterioris est bona consequentia. Sicut sequitur, Nulla substantia est, ergo Nullum accidens est. Sed illa consequentia est ut nunc; quia per potentiam divinam posset accidens esse, quamvis nulla substan∣tia creata esset; sed respectu aliorum praedicatorum non valet. Ut non sequitur, Nulla substantia creata inhaeret, ergo Nullum accidens inhae∣ret. Alia regula est, A negatione subjecti seu denominati ad negatio∣nem denominantis est bona consequentia, respectu quorumcunque praedicatorum. Sicut sequitur, Nullum corpus est, ergo Nullum al∣bum est.

CAP. VI. De consequentiis inter particulares indefinitas singulares.

POst haec restat dicere, quomodo universalls assirmativa infertur ex negativa; & è converso: sed quia ista & alia praedicta possunt patere ex praedictis, ideo dicendum est de consequentiis inter par∣ticulares & indefinitas. Et quia, sicut dictum est prius, particula∣ris & indefinita convertuntur semper, quando termini supponunt perso∣naliter & significative; & quia omnes regulae fere quae deserviunt En∣thymematibus ex particularibus & indefinitis, deserviunt etiam conse∣quentiis ex singularibus: ideo dicendum est de eis consequenter; & aliquando ponentur exempla de istis, & aliquando de illis. Est aut primo dicendum de illis quae tenent per Medium intrinsecum.

Et est prima regula talis, A definitione ad definitum est bona conse∣quentia à parte subjecti, & etiam à parte praedicati affirmative; è con∣verso. Sicut sequitur, Socrates est homo, ergo Socrates est ani∣mal rationale; & est talis consequentia simplex. Alia regula est, A descriptione ad descriptum est bona consequentia; & è converso. Alia regula est, A nominis interpretatione ad nominis interpretatum est bona consequentia & simplex. Alia regula est, Ab inferiori ad su∣perius est bona consequentia sine distributione & affirmative, & talis est simplex▪

Alia regula est, Ab inferiori ad superius postposita negation•• est bona consequentia, sed non simplex, nisi quando praedicatio superioris de inferiori est necessaria. Unde illa consequentia est consequentia sim∣plex, Homo albus currit, ergo Homo currit: sed ista consequentia solum ut nunc, Homo non currit, ergo Animal non currit; quia dum Homo est animal consequentiaest bona, quando Homo non est animal consequentia non valet. Ex isto patet, quod omnes tales sunt falsae, Homo albus est aggregatum per accidens: Asinus intellectus est e••s diminutum: Materia prima caret forma: Homo albus differt ab homine: Intellectio divina creaturarum est posterior Persona: Es∣sentia divina in Filio est posterior Patre: Homo intellectus fuit ab aeterno: Lapis intellectus est Deus; & hujusmodi: quia illae inferunt istas propositiones falsas, Homo est aggregatum per accidens: Asinus est ens diminutivum: Materia caret forma: Homo differt ab homi∣ne: Intellectio divina est posterior Persona: Essentia divina est po∣sterior Patre: Homo fuit ab aeterno: Lapis est Deus; per istam regulam quae nunquam deficit, Ab inferiori ad superius sine distribu∣tione est bona consequentia, si termini supponant personaliter & signi∣ficative. Si autem aliquae praedictarum propositionum, vel aliqua consimilis, inveniatur in aliquo authore, exponendus est author, quod non loquitur de virtute sermonis, sed aliter; vel quod talis ter∣minus non accipitur personaliter, sed simpliciter vel materialiter.

Alia regula est, quod Ab uno convertibilum ad reliquum est bona consequentia. Sicut sequitur, Homo currit, ergo Risibile currit. Intelligendum est, quod omnes praedictae regulae sunt intelligendae, quando omnes termini supponuntur personaliter & significative; quia si termini supponant simpliciter vel materialiter non valerent: vel etiam si ille terminus ratione cujus deberet tenere talis regula, supponit aliter quam personaliter, non oportet consequentias valere. Et ideo tales con∣sequentiae non valent, Animal rationale est definitio, ergo Homo est definitio: Animal gressibile bipes est descriptio, ergo Homo est de∣scriptio: Homo est definitum, ergo Animal rationale est definitum: Homo est species, ergo Animal est species: Risibile est passio homi∣nis, ergo Homo est passio hominis; & hujusmodi.

Alia regula est, quod Ab aliquo sumpto cum determinatione ad ipsum sumptum sine determinatione est bona consequentia: Sicut sequitur, Homo albus currit, ergo Homo currit.

Notandum est tamen, quod Aliquando de toto aggregato ex deter∣minatione & determinabili praedicatur altera pars, Aliquando ultra∣que pars, Aliquando neutra. Verbi gratia, de illo toto, homo al∣bus, praedicatur utraque pars. Haec enim est vera, Homo albus est albus, & Homo albus est Homo; & si Homo albus sit, oportet quod utraque illarum sit vera. Aliquando altera pars tantum praedicatur de toto. Verbi gratia de isto toto, Homo mortuus, praedicatur haec

pars, mortuus, & non haec pars, homo: haec enim est vera, Homo mortuus est mortuus, & haec est falsa, Homo mortuus est homo. Simi∣liter est de syllogismo sophistico, haec enim est vera, Syllogismus so∣phisticus est sophisticus; haec autem est falsa, Syllogismus sophisticus est syllogismus. Similiter est de talibus, Falsum argumentum est syl∣logismus sophisticus; & hujusmodi. Aliquando autem neutra pars praedicatur de toto, quamvis totum praedicatur de aliquo. Sicut est hoc totum, Album secundum dentes, neutra enim istarum est vera, Album secundum dentes est album, nec ista, Album secundum dentes est den∣tes; quamvis haec possit esse vera, Album secundum dentes est album, & quando contingit non erit nisi gratia materiae.

Dicendum est igitur, quod quandocunque utraque pars praedicatur de toto, semper à tali toto ad quamlibet partem est bona consequentia. Unde ista consequentia est bona, Homo albus currit, ergo Homo currit, & ergo Album currit. Ex quo patet, ut prius, quod tales consequentiae sunt bonae, Homo albus est ens per accidens, ergo Homo est e••s per ac∣cidens. Intellectio creaturarum est posterior Patre, ergo Intellectio est posterior Patre. Lapis intellectus est realiter Deus, ergo Lapis est realiter Deus. Similiter ista consequentia est bona, Lapis intellectus fuit ab aeterno, ergo Lapis fuit ab aeterno. Quando autem altera pars praedicatur tantum de toto, tunc à tali toto ad illam partem est bona con∣sequentia; & ideo ista consequentia est bona, Socrates est homo mor∣tuus, ergo Socrates est mortuus: sed ad aliam partem non valet conse∣quentia; non enim sequitur, Socrates est homo mortuus, ergo Socrates est homo. Quando autem neutra pars praedicatur de toto ad neutram partem valet consequentia. Et ideo ista consequentia non valet, Aethi∣ops est albus secundum dentes, ergo Aethiops est albus, & ergo Aethi∣ops est dentes. Ex istis patet quod ista consequentia non valet, Iste est albus monachus, ergo Est albus; quia istae stant simul, Aliquis est albus Monachus, & Nullus albus Monachus est albus. Similiter non se∣quitur, Ille est tuus pater, ergo Est tuus; quia istae stant simul▪ Iste est tuus pater, & Tuus pater non est tuus; si tuus in praedicato dicit cir∣cumstantiam possessionis.

Alia regula est, A propositione sumpta cum adverbio determinante operationem, ad ipsam sine determinatione sumptam, valet consequentia affirmative. Sicut sequitur, Socrates velociter currit, ergo Socrates currit; Socrates male disputat, ergo Socrates disputat.

Alia regula est, A propositione sumpta cum praepositione & suo casuali, vel à terminatione aequivalenti adverbio vel praepositioni & suo casuali, ad illam sine tali addito est bona consequentia. Sicut sequitur, Homo necessario est animal, ergo Homo est animal: Homo dat denarium cum ••ristitia, ergo Homo dat denarium: Homo per se est animal, ergo Homo est animal: Homo in quantum albus differt ab homine, ergo Homo differr ab homine: Essentia divina & sapientia differunt ratione, ergo

Essentia divina & sapientia differunt. Ex isto patet, quod omnes tales propositiones de virtute sermonis sunt falsae, Quaelibet creatura de se est non ens: Quaelibet materia de se caret forma: Passum de se caret actu: Idem sub una ratione est prius, & sub alia ratione est posterius: Idem sub una ratione est superius, & sub alia inferius: Idem ut sic est album, & ut sic est nigrum: Idem secundum quod similiter, ut sic est tale, secundum quod aliter, ut sic non est tale. Unde quicquid affir∣tur de aliquo cum aliquo adverbio, vel cum praepositione & suo casuali, vel alia determinatione aequivalente adverbio vel tali praepositioni cum suo casuali, debet absolute concedi de eo. Quicquid etiam praedicatur de aliquo cum dictione reduplicativa absolute, sine tali dictione, vel aliquo aequivalente, praedicatur de eodem.

Ex quo patet, quod omnes tales consequentiae sunt bonae, Natura spe∣cifica est realiter differentia individualis, ergo Natura specifica est diffe∣rentia individualis: Genus & species sunt idem realiter, ergo Genus & species sunt idem: Homo est realiter humanitas, ergo Homo est hu∣manitas: Intellectus est realiter voluntas, ergo Intellectus est voluntas: Agens est realiter passum, ergo Agens est passum: Album per accidens non est idem homini, ergo Album non est idem homini; & sic de multis aliis, quae tamen consequentiae negantur à modernis. Notandum est, quod illae regulae intelligendae sunt, quando per talem additionem non datur intelligi propositio conditionalis. Et per hoc solvitur in∣stantia quae posset adduci. Nam non sequitur, Vellem esse in luto cum centum marchis, ergo Vellem esse in luto. Nam per istam propositionem, Vellem esse in luto cum centum marchis, intelligitur ist•• conditionalis, Vellem esse in luto, si possim ex hoc lucrari vel habere centum mar∣chas.

Et ideo notandum est, quod illae regulae sunt intelligendae, quando nulla est variatio in antecedente & consequente, nisi quod illa determi∣natio ponitur in antecedente & non in consequente: & per hoc possunt solvi illae instantiae quae possunt adduci de secundo elenchorum; ubi videtur Philosophus in tali modo arguendi assignare fallaciam secundum quid ad simpliciter. Unde in talibus assignat Philosophus fallaciam secundum quid ad simpliciter: Amittere aegritudinem est bonum, ergo Aegritudo est bona: Quod non vult sapiens est malum, Sapiens non ••ult amittere bonum, ergo Bonum est malum. Patet manifeste, quod in istis & consimilibus non est bonus modus arguendi, de quibus ponuntur praedictae regulae.

Sciendum est etiam, quod si illae regulae habent alicubi instantiam, debent habere, quando participium verbi non praedicatur de toto ag∣gregato ex eodem participio & illa determinatione adjuncta. Et ideo quandocunque tale participium praedicatur de tali aggregato regulae verae sunt. Possunt enim omnia talia Enthymemata reduci in syllogismum per assumptionem talis propositionis, quae est medium intrinsecum talis

consequentiae. Unde sicut ista consequentia est bona, Omnis homo currit, ergo Socrates currit; & per assumptionem medii istius, Socrates est homo, reducitur in syllogismum sic arguendo, Omnis homo currit, Socrates est homo, ergo Socrates currit: ita ista consequentia est bona, Socrates currit velociter, ergo Socrates currit; quia iste syllogismus est bonus, Omne currens velociter est currens, Socrates currit velo∣citer, ergo, &c. & sic de aliis. Et ita illa regula generalis est vera, quando participium verbi praedicatur universaliter de participio eodem cum determinatione; & quando non, non.

Alia regula est ista, A propositione universali affirmativa ad quam∣libet indefinitam particularem affirmativam, vel singularem, de cujus subjecto vere praedicatur subjectum universalis, est bona consequentia, respectu ejusdem praedicati nulla variatione existente à parte determi∣nationis. Sicut sequitur, Omnis homo currit, ergo Album currit, quando haec est vera, Aliquod album est homo. Similiter sequitur, Omnis homo est animal, ergo Aliqua substantia est animal, ex quo haec est vera, Substantia est homo.

Notandum est, quod ista regula non habet locum, quando subjectum vel praedicatum universalis importat aliquam rem unam numero quae est plures res numero, vel importat rem quae erit eadem realiter cum tali re quae est plures res realiter: & propter hoc, ista consequentia non valet, Omnis persona producta distinguitur realiter à persona producente, ergo Essentia divina distinguitur realiter à persona producente; quantum∣cunque haec sit vera, Essentia divina est persona producta. Nec ista consequentia valet, Omnis essentia divina est Pater, ergo Filius est Pater; quamvis haec sit vera, Filius est essentia divina.

Est tamen advertendum, quod non semper fallit haec regula quale tale subjectum vel praedicatum sumitur, imo aliquando non fallit. Unde ista consequentia est bona, Omne ens est creatum vel increatum, ergo Essentia divina est creata vel increata. Et similiter sequitur, Omnis persona divina est producens vel producta, ••rgo Pater est productus vel producens. Quando autem valeat talis consequentia in talibus ter∣minis, & quando non, potest sciri per illa quae praedicta sunt superius in materia de uniformi generatione syllogismorum de inesse, & per ea quae dicta sunt super Sententias. Sed in omnibus aliis terminis est re∣gula vera generaliter sine aliqua instantia, si termini supponant perso∣naliter, & nullus eorum includit aliquod syncategorema, vel aliquid aequivalens. Et ideo omnes tales consequentiae sunt bonae, Omne ani∣mal est ens per se, ergo Omnis homo albus est ••ns per se: Quaelibet persona divina de necessitate est Deus, ergo Homo de necess••ate est Deus: Quaelibet persona divina fuit ab aeterno, ergo Homo fuit ab aeterno: Omnis aedificator per se aedificat, ergo Album per se aedificat: Omne album per accidens aedificat, ergo Aedificator per accidens aedi∣ficat; Ex quo istae propositiones sunt verae, Homo albus est animal:

Homo est persona divina: Aliquis aedificator est albus: Aliquod album est aedific••••••r. Et ideo ista consequentia est bona, Natura specifica de se est communicabilis, ergo Differentia individualis est de se commu∣nicabilis; si haec sit vera, Differentia individualis est natura specifica, quae sequitur ex ista, Differentia individualis est realiter natura specisica; sicut patet per regulam supra positam.

Similiter ista consequentia est bona, Omnis differentia individualis est incommunicabilis de se, ergo Natura specifica de se est incommuni∣cabilis; si haec sit vera, Natura specifica est differentia individualis. Similiter haec consequentia est bona, Omne genus praedicatur de plu∣ribus differentibus specie, ergo Species praedicatur de pluribus diffe∣rentibus specie; si haec sit vera, Species est genus realiter. Similiter omnes tales consequentiae sunt bonae, Omnis intellectio divina est prior actu generandi, ergo Intellectio creaturarum est prior actu generandi; ex quo haec est vera, Intellectus creaturarum est intellectio divina. Simi∣liter sequitur, Omnis intellectus est speculativus, ergo Intellectus pra∣cticus est intellectus speculativus: Omnis habitus speculativus est in in∣tellectu speculativo, ergo Habitus practicus est in intellectu speculativo, vel sic, ergo Habitus speculativus est in intellectu practico; si omnis in∣tellectus speculativus sit intellectus practicus: Omnis essentia divina est principium producendi Verbum, ergo Intellectio creaturarum est prin∣cipium producendi Verbum.

Et si dicatur, quod talis consequentia non valet, quia si intellectio creaturarum esset principium producendi verbum, ergo Pater prius in∣telligeret creaturas quam produceret verbum, ex quo principium pro∣ducendi est prius producto; hoc non obstat. Unde quomodo intellectio creaturarum est prior Verbo, & quomodo non; & quomodo Pater prius intellig••t creaturas quam producit Verbum, dictum est super Sententias; ideo ad praesens pertranseo. Sed ad istam formam arguendi, Intellectio creaturarum est prior in Patre quam producat, ergo Pater prius pro∣ducit creaturam quam producat Verbum. Dicendum, quod illa forma arguendi non valet. Sicut non sequitur, Socrates albus fuit prior Pla∣to••••▪ ergo Socrates fuit albus antequam Plato fuit albus. Nam posito quod fuerit Plato filius Socratis, & quod Socrates nunc primo sit albus; haec tunc est vera, Socrates albus fuit prior Platone, & Socrates est Socrates albus, ergo, &c. & tamen haec est falsa, Socrates fuit albus antequam Plato; imo etiam haec est falsa, Socrates fuit albus ante∣quam Plato fuit albus; posito quod Socrates nunc primo sit albus, & quod Plato fuerit albus a principio nativitatis suae.

Et notandum est, quod aliquae talium consequentiarum sunt solum benae ut nunc, & aliquae sunt consequentiae simplices: quando autem praedicatio an••ece i••ntis de subjecto consequentis est necessaria, tunc est consequentia simplex & necessaria, cuando autem tal••s categorica est contingens & non necessaria, tunc talis consequentia est solum ut nunc.

Unde ista consequentia est simplex, Quaelibet persona divina fuit ab aeterno, ergo Immortale fuit ab aeterno; quia haec est necessaria aliquod immortale est persona divina: sed haec consequentia solum est bona ut nunc, Quaelibet persona divina fuit ab aeterno, ergo Creans fuit ab aeterno; accipiendo subjectum in consequente pro eo quod est, quia haec est contingens, Creans est Deus. Si autem subjectum consequentis ac∣cipitur pro eo quod fuit, consequentia de facto simplex est; quia haec est necessaria, Creans fuit Deus, accipiendo subjectum pro eo quod fuit; sicut haec est necessaria, Deus fuit creans. Intelligendum est etiam, quod quando arguitur ab inferiori ad superius, est semper consequentia simplex, quamvis talis categorica non sit necessaria. Unde haec est consequentia simplex, Omnis homo est animal, ergo Aliqui substantia est animal; quamvis haec non sit necessaria, Aliqua substantia est homo. Intelli∣gendum est etiam, quod omnes regulae praedictae intelligendae sunt, quando termini supponunt personaliter; quia si aliquis terminus supponat sim∣pliciter vel aliter, non oportet consequentiam valere.

Alia regula est, A nomine numerali respectu hujus verbi, est, ad nomen partis est bona consequentia. Sicut sequitur, Quatuor sunt, ergo Duo sunt.

Alia regula est, A nomine collectivo ad nomen partis est bona con∣sequentia. Sicut sequitur, Populus est, ergo Homo est. Et debet ista regula intelligi, quando tale totum non potest esse sine illa parte; sicut Exercitus non potest esse sine homine. Ideo bene sequitur, Ex∣ercitus est, ergo Homo est: sed quia potest esse sine equo, ideo non sequitur, Exercitus est, ergo Equus est, quamvis equus aliquando sit pars Exercitus.

Et est notandum, quod duae regulae praedictae debent intelligi, ••••••••∣do termini supponunt personaliter & respectu hujus verbi, est, quando praedicatur secundum adjacens; quia respectu aliorum praedicatorum non valet talis consequentia. Non enim sequitur, Quatuor excedunt tria, ergo Duo excedunt tria: nec sequitur, Populus est plures ho∣mines, ergo Homo est plures homines; respectu tamen aliquorum praedicatorum tenet talis consequentia. Bene enim sequitur, Populus est hic intus, ergo Homo est hic intus: Quatuor sunt homines, ergo Duo sunt homines: Quatuor sunt alba, ergo Duo sunt alba. Unde quando praedicatum non potest convenire toti nisi competat alicui parti, semper vel frequenter respectu talis praedicati, à toto numerali & colle∣ctivo ad partem est bona consequentia, aliter non.

Alia regula est, Quando sunt duae contrarietates, si unum extremum ••nius contrarietatis praedicatur de uno extremo alterius contrari••tatis, reliquum extremum praedicabitur de reliquo. Sicut sequitur, Justitia est virtus, ergo Injustitia est vitium. Sciendum est, quod illa regula habet veritatem quando neutra contrarietas habet medium; si enim

habeat medium non valet: quia non sequitur, Prodigalitas est vitium, ergo Illiberalitas est virtus.

Alia regula est, Si generatio alicujus est bona, ipsum quoque bonum est. Et ideo sequitur, Generatio hominis est bona, ergo Homo est bonus. Alia regula est, Si generatio alicujus est mala ipsum est malum. Et ideo sequitur, Generatio hominis est mala, ergo Homo est malus. Item alia regula est, Si corruptio alicujus est bona ipsum est malum. Item alia regula, Si corruptio alicujus est mala ipsum est bonum. Et nota quod bonum est duplex, scilicet naturale & morale: de bono & malo primo modo regulae sunt intelligendae; sed de istis dicetur alias, ideo pertranseo.

CAP. VII. De regulis inferentibus affirmativam ex affirmativa per medium extrinsecum.

DAtis aliquibus regulis deservientibus consequentiis inferentibus affirmativam ex affirmativa per medium intrinsecum, dicendum est nunc de regulis inferentibus affirmativam ex affirmativa per medium extrinsecum.

Et est una regula talis. Si principale de principali: Et conjugatum de conjugato, & casus de casu, & è converso; & vocatur conjugatum con∣cretum & principale abstractum, & casus adverbium sequens. Unde se∣quitur, Justitia est virtus, ergo Justus est virtuosus, & qui juste aliquid facit aliquid virtuose facit.

Notandum est, quod illa regula debet intelligi si concretum & ab∣stractum significant idem: & tunc semper tenet regula si abstractum de abstracto, & concretum de concreto; sed non oportet semper quod è converso. Sed ad hoc quod è converso teneat consequentia, oportet quod concreta se habeant secundum superius & inferius. Unde bene sequitur, Albedo est musica, ergo Album est musicum: sed non è con∣verso sequitur, Album est musicum, ergo Albedo est musica. Et nota quod illud est inferius ad aliud, quando ab illo ad idem aliud est conse∣quentia formalis, & non è converso. Sicut sequitur formaliter, Socrates est homo albus, ergo Socrates est homo, & non è converso: & non sufficit, ad hoc quod aliquid sit superius, quod praedicatur de omnibus de quibus praedicatur aliud & de pluribus. Unde quamvis omnia ani∣malia essent alba, adhuc album non esset superius ad hominem, quan∣tumcunque album praedicaretur de omni homine & de pluribus; & hoc, quia ista non est consequentia formalis & simplex, Socrates est homo, ergo Socrates est albus: & propter hoc non valet ista consequentia,

Deus est homo, ergo Deitas est humanitas; quantumcunque quilibet Deus, & quaelibet persona, esset homo; & hoc est, quia Deus non est inferius ad hominem: nec hic praedicatur superius de inferiori, Filius Dei est homo, sicut nec hic, Socrates est albus.

Et si dicatur, quod hic est praedicatio superioris de inferiori, Christus est homo; ergo per regulam prius datam sequitur, Christus est homo, ergo Deitas est humanitas, quia Christus non habet aliquod aliud ab∣stractum.

Dicendum est, quod si haec sit praedicatio superioris de inferiori, hoc est, quia subjectum aequivalet duobus concretis habentibus duo ab∣stracta, quorum unum est Divinitas & aliud Humanitas, & concreta sunt, Deus vel Filius Dei qui est hic homo, tunc ly Christus aequivalet huic toti, Filius Dei qui est hic homo: & quia Christus non est in∣ferius ad hominem, nisi quia includit aequivalenter illud concretum, Hic homo; & non quia aequivalenter includit hoc concretum, Filius Dei: ideo ex illa, Christus est homo, si sit in ea praedicatio superioris de in∣feriori, contingit inferre istam, Haec humanitas est humanitas, & non istam, Divinitas est humanitas. Exemplum est ad hoc; nam hic est praedicatio superioris de inferiori, Homo albus est albus, non quia Homo sit inferius ad ly album, sed quia ly hoc album, demonstrando quem∣cunque hominem album, est inferius ad ly album; & ideo ex ista, Homo albus est albus, non sequitur ista, Humanitas est albedo, sed ista Haec albedo, demonstrando albedinem hominis, est albedo. Ex isto patet, quod tales consequentiae sunt bonae, Homo est animal, ergo Humanitas est animalitas: Equus est animal, ergo Equinitas est anima∣litas.

Secundo est intelligendum, quod illa regula est intelligenda, quando concreta eodem modo se habent ad sua abstracta; ita quod si unum con∣cretum necessario supponat pro alia re quam suum abstractum, vel de∣notatur supponere in propositione, quod similiter aliud concretum sup∣ponit pro alia re quam suum abstractum. Unde si unum concretum sup∣ponit pro alia re quam suum abstractum, & aliud concretum supponat pro eodem pro quo supponit suum abstractum, non oportet, quod si con∣cretum praedicetur de concreto, quod abstractum praedicatur de abstracto. Et propter hoc ista consequentia non valet, Homo est animatus, ergo Humanitas est anima. Nam Homo supponit pro eodem pro quo sup∣ponit Humanitas, vel saltem supponere potest. Nam si nulla humanitas sit assumpta manifestum est, quod non pro alio supponunt subjecta illarum propositionum, Homo est animal, & Humanitas est animal: nam cum homo supponat pro toto composito ex omnibus partibus essentialibus ho∣minis, humanitas supponeret pro illa parte hominis, vel pro aliquo quod non esset illud totum nec pars, si non supponit pro toto.

Nec valet dicere, quod homo supponat pro toto composito ex huma∣nitate & differentia individuali contrahente humanitatem. Nam idem

argumentum est de Socrate pro quo supponit; aut pro toto, aut pro parte. Similiter idem argumentum est de hac humanitate, pro quo supponit; & manifestum est, quod non supponit pro alio quam pro quo supponit hic homo. Similiter humanitas supponit pro hac humanitate, cum haec humanitas sit humanitas, sed haec humanitas non includit tam naturam quam differentiam individualam, si esset aliqua talis dif∣ferentia. Similiter pro eodem supponit pro quo supponit homo, sed sic se non habent animatum & anima; nam anima supponit pro parte tantum; & ideo non valet, Homo est animatus, ergo Humanitas est anima. Item nota, quod illa regula etiam est intelligenda, quando nullum syncategorema includitur in abstracto, vel aequivalens, quod non excluditur in concreto.

Alia regula est, Si aliqua consequentia sit bona, eodem addito utro∣bique adhuc erit consequentia bona: sicut si ista est consequentia bona, Homo currit, ergo Animal currit; ista consequentia est bona, Homo albus currit, ergo Animal album currit.

Sciendum est, quod ista regula debet intelligi, quando illud additum est adjectivum vel substantivum respectu illius cui additur, & est purum categorema non includens aequivalenter aliquod syncategorema. Et propter istud, quamvis sequitur, Homo currit, ergo Animal currit; tamen eodem signo addito utrobique non sequitur: quia non sequitur, Omnis homo currit, ergo Omne animal currit. Similiter sequitur, Socrates est albus, ergo Socrates est coloratus; & tamen addito utro∣bique ly nunc primo, non valet consequentia. Non enim sequitur, Socrates nunc primo est albus, ergo Socrates nunc primo est coloratus. Nam ly primo vel est syncategorema, vel includit aequivalenter syncate∣gorema; scilicet hoc syncategorema, non. Et propter idem bene se∣quitur, Homo currit, ergo Animal currit; etiamsi homo non sit: & tamen negatione addita utrobique non valet; non enim sequitur, Homo non currit, ergo Animal non currit: si enim nullum animal esset, nisi unus bos & ille curreret, antecedens esset verum, & consequens fal∣sum.

Alia regula est, Quod dicit sapiens est verum. Et ideo sequitur, Phi∣losophus dicit substantiam suscipere contraria, ergo Substantia suscipit contrarium. Sed nota, quod ista regula non est generalis, nisi de Au∣thore qui errare non potest, vel qui in dicto suo à tali instruitur: & ideo de homine loquente praecise ex judicio suae rationis, non est re∣gula intelligenda; sed praecise à Deo, & de aliis qui instructi à Deo loquebantur. Et ideo ista consequentia non est formalis Aristoteles dicit hoc, ergo est verum. Nam inter vera quae locutus est, secundum ve∣ritatem, multa falsa inser••it. Intelligendum est etiam, quod regula in∣telligenda est, quando aliquid dicitur à tali sapiente non errante asser∣tive solum; & non recitative tantum, nec ut reprobetur, vel errare pro∣betur.

Alia regula est, quod Si simpliciter ad simpliciter, Et magis ad magis, & maxime ad maxime. Unde bene sequitur, Peccans est malus, ergo Magis peccans est magis malus. Sciendum est, quod ista regula debet intelligi, quando praedicatum in prima propositione praedicatur uni∣versaliter de subjecto, ita quod à nullo contento possit negari. Debet etiam intelligi, quando nihil additur in una consequentia, quod non ad∣ditur in alia, nisi hoc adverbium magis. Similiter debet intelligi nulla mutatione facta, vel non facta mutatione nisi circa significatum illius termini.

Per primum excluduntur tales instantiae. Bibere est bonum, ergo Magis bibere est magis bonum: Dormire est bonum, ergo Magis dor∣mire est magis bonum: quia non omne dormire, vel bibere est bonum; imo aliquod dormire & aliquod bibere non est bonum.

Per secundum excluduntur tales instantiae, Iste est justus, ergo Iste est virtuosus; & tamen non sequitur, Iste est magis justus quam ille, ergo Est magis virtuosus quam ille. Similiter sequitur, Iste est ebriosus, ergo Est malus; & tamen non sequitur, Iste est magis ebriosus quam ille, ergo Est magis malus quam ille: quia si ille sit praecise ebriosus, & excedit in ebrietate, & non habeat aliud vitium; alius autem sit modicum ebriosus, sed tamen cum hoc sit homicida, blasphe∣mus, adulter, & sic de aliis vitiis; tunc ille est magis ebriosus quam iste, & tamen non est magis malus quam iste; ut patet.

Per tertium excluduntur tales instantiae, Iste est justus, ergo Iste est virtuosus; & tamen non sequitur, Iste est magis justus, ergo Est magis virtuosus: quia ponamus, quod augmentato in isto habitu justitiae di∣minuantur habitus aliarum virtutum, quod est possibile, sicut in mo∣ralibus ostenditur; tunc antecedens est verum, & consequens falsum.

Et si dicatur quod sequitur, Omne simplex est perfectum, ergo Magis simplex est perfectius, igitur regula secundum intellectum datum non est bona. Ad hoc dicitur, quod consequentia non valet, sed excluditur per secundum; quia simplicius non dicitur aliquid, quia in se sit praecise simplicius, sed necessario dicitur respectu alterius: & ideo sicut non sequitur, Ebriosus est malus, ergo Magis ebriosus quam Socrates est magis malus quam Socrates: ita non sequitur, Simplex est perfectum ergo Magis simplex est magis perfectum; quia semper illa nomina, magis simplex, magis perfectum requirunt aliquid aliud ad quod di∣cantur: non autem sic est de isto magis album, quia posito quod nihil sit album nisi Socrates, adhuc poterit Socrates esse magis albus, quamvis non sit magis albus quam alius. Universaliter ergo excluduntur per jam dicta Omnia quae non possunt competere eidem in se sine com∣paratione ad aliud; cujusmodi est simplex. Nam impossibile est, quod idem sit aliquando magis simplex in se, & aliquando minus simplex; & è converso. Unde compositum semper est aeque compositum dum est; simplex quantumcunque componatur cum aliis, tamen in se est semper

aeque simplex dum est: & sicut est de ista, ita est de multis aliis.

Alia regula est, Si singulare de singulari, Et plurale de plurali; & è converso. Et ideo sequitur, Homo est animal, ergo Homines sunt animalia. Notandum, quod ista regula non habet veritatem, quando alterum illorum nominum pluralis numeri non vere praedicatur de aliquo subjecto alio: & propter hoc non sequitur, Deus est ens, ergo Dii sunt entia; quia illud subjectum pluralis numeri, Dii, non dicitur vere de aliquo subjecto, imo nec de seipso; haec enim est falsa, Dii sunt Dii. Similiter si nullus homo esset nisi unus solus, haec consequentia non valeret, Homo est animal, ergo Homines sunt animalia; quia ante∣cedens est verum, & consequens falsum: quia conversa consequentis est falsa, haec scilicet, Animalia sunt homines; quia quaelibet singularis ejus esset falsa. Similiter praedicta regula habet instantiam, quando alter terminorum importat rem quae est plures res; quamvis non sem∣per sit neganda talis consequentia. Unde ista consequentia non valet, Persona est divinitas, ergo Personae sunt divinitates. Similiter habet instantiam, quando alter terminorum est in recto & alter in obliquo: ideo non sequitur, Effectus est à causa, ergo Plures effectus sunt à causis: quia si Deus se solo omnes effectus produceret, antecedens esset verum & consequens falsum.

Similiter non sequitur, Hominis est asinus, ergo Hominum sunt asini; nam posito quod Omnes homines non habeant nisi unum asi∣num, & tamen plures sunt asini, tunc antecedens est verum & con∣sequens falsum. Similiter praedicta regula habet instantiam, quando est praedicatio per accidens & contingens, quantumcunque de utroque extremo verificetur esse, tam in singulari quam in plurali: & ideo non sequitur, Homo est caecus, ergo Homines sunt caeci. Similiter prae∣dicta regula capit instantiam, quando alterum extremum est distri∣butum: quia non sequitur, Omnis homo est caecus vel videns, ergo Omnes homines sunt caeci vel videntes; nam si non essent nisi duo homines, & alter esset caecus & alter videns, antecedens esset verum & consequens falsu••.

Alia regu〈…〉〈…〉t, Si plurale de plurali, & singulare de singulari. Sicut sequitur, Hominis sunt animalia, ergo Homo est animal. Ista regula, sicut praedicta intellig〈…〉〈…〉a est, quando singulare & plurale idem signi∣ficant; quia si non haberent idem significatum consequentia non teneret.

CAP. VIII. De regulis per quas tenent consequentiae inferentes negati∣vam ex negativa.

DEclaratis aliquibus regulis deservientibus consequentiis infe∣rentibus affirmativam ex affirmativa, nunc dicendum est de regulis per quas tenent consequentiae inferentes negativam ex ne∣gativa.

Et est una regula complectens multas, quae est talis; A definitione ad definitum, A descriptione ad descriptum, A nominis interpretatione ad interpretatum, Ab uno convertibilium ad reliquum; & è converso, tenet consequentia, sive praeponatur sive postponatur regatio. Et illae regulae intelligendae sunt, ut prius, supponentibus omnibus terminis personaliter, & nulla alia variatione facta circa propositiones. Et ideo tales consequentiae non valent, Homo non est passio hominis, ergo Ri∣sibile non est passio hominis: Animal rationale mortale non est defi∣nitum, ergo Homo non est definitum; & hujusmodi.

Alia regula, Ab inferiori ad superius postposita negatione est bona consequentia. Sicut sequitur, Homo non currit, ergo Animal non currit. Sciendum est, quod quando praedicatio superioris de inferiori est necessaria, tunc est talis consequentia simplex: quando autem talis praedicatio est contingens, tunc si talis propositio est vera, consequentia est bona solum ut nunc: quando autem talis propositio est falsa, tunc consequentia non valet. Unde si nullus homo sit, haec consequentia non valet, Homo non currit, ergo Animal non currit. Per istam re∣gulam tenent tales consequentiae, Asinus non est homo, ergo Animal non est homo: Fortitudo non est temperantia, ergo Virtus non est temperantia; & hujusmodi multae.

Alia regula est, A superiori ad inferius praeposita negatione est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates non est animal, igitur Socrates non est homo. Intelligenda est, quod semper talis consequentia est simplex, sive descendatur ad inferius per se, sive ad inferius per accidens; & ideo omnes tales consequentiae sunt bonae, Aggregatum per accidens non est animal, ergo Aggregatum per accidens non est homo albus: Ens per accidens non est homo, ergo Ens per accidens non est homo niger. Sed intelligendum est, quod tales consequentiae non valent, quando aliquod adverbium, vel praepositio cum suo casuali, vel alia de∣terminatiō aequivalens tali, sequitur negationem in prima propositione. Et propter hoc, tales consequentiae non valent, Homo non est neces∣sario corpus, ergo Homo non est animal: Homo non est necessario co∣loratus, ergo Homo non est albus. Si tamen illa determinatio unifor∣miter

poneretur in antecedente & consequente, frequenter valeret con∣sequentia; aliquando tamen non valeret. Sicut non sequitur, Homo non est primo corpus, ergo Homo non est primo animal. Simi∣liter non secuitur, Socrates non est primo animal, ergo Socrates non est primo homo; intelligendo per ly primo, quod inter subjectum & praedicatum non sit medium.

Alia regula est, A negatione inferioris ad negationem superioris, sump•••• cum signo universali affirmativo, vel stante immobiliter, est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates non est iste homo, ergo So∣crates non est omnis homo. Sed intelligendum est, quod talis conse∣quentia non est semper simplex; sed quando illud superius praedicatur necessario de inferiori, tunc est consequentia simplex: quando contin∣genter solum, tunc dum illa propositio est vera est bona consequentia; quando autem non est vera, consequentia non valet. Unde dum Plato est homo, ista consequentia est bona, Socrates non est Plato, ergo So∣crates non est omnis homo: sed quando Plato non est, tunc non valet consequentia.

Ex isto patet, quod si differre, esse aliud, & distingui, significent idem, quod non esse idem, tales consequentiae sunt bonae, Socrates differt à Platone, ergo Socrates differt ab homine: Socrates est alius à Platone, ergo Socrates est alius ab omni homine: Socrates distin∣guitur à Platone, ergo Socrates distinguitur ab omni homine. Sicut ista consequentia est bona, Socrates non est Plato, ergo Socrates non est omnis homo. Sed si differre, esse aliud, distingui, idem significent, quod est non idem, tunc consequentia non valet.

Veruntamen potest distingui de esse non idem; quia Uno modo potest esse terminus relativus, Alio modo potest esse terminus mere in∣finitus. Si sit terminus relativus, tunc non valet ista consequentia, Socrates differt à Platone, ergo Socrates differt ab omni homine: sicut non sequitur, Socrates est non idem Platoni, ergo Socrates est non idem omni homini. Cujus ratio est, quia si non idem sit terminus re∣lativus, ly non, eo quod est pars dictionis, non habet aliquam vim mobi∣litandi vel immobilitandi terminum sequentem; & ideo terminus se∣quens eodem modo stabit mobiliter vel immobiliter, sicut si quicunque alius terminus relativus sibi adderetur: & ideo sicut in ista, Socrates est idem omni homini, ly homini stat mobiliter, ita quod sub illo con∣tingit descendere; ita in ista, Socrates est non idem omni homini, ergo Socrates est non idem Socrati. Si autem non idem sit terminus mere infinitus, tunc talis propositio est impropria, Socrates est non idem omni homini, pro eo, quod dativus casus sequitur nomen non relativum; vel si sit propria, cum negatio sit pars termini, non habet virtutem super terminum sequentem, ad mutandum ejus suppositionem vel mobilitatem; & per conseque〈…〉〈…〉 homini stabit mobiliter: & tunc erit haec falsa, Socrates est non idem omni homini, quia infert istam, Socrates est non

idem Socrati; & tunc talis consequentia non valet, Socrates est alius à Platone, ergo Socrates est alius ab omni homine; nec infertur nega∣tiva ex negativa, sed affirmativa ex affirmativa.

Et si quaeratur quis sensus est magis de virtute sermonis. Respondeo, quod Dialectici magis utuntur primo modo; & ideo omnes tractatus Sophistici, quos ego vidi, dicunt tales consequentias esse bonas, Socrates distinguitur à Platone, ergo Socrates distinguitur ab omni homine: Socrates differt ab asino, ergo Differt ab omni animali. Et similiter tales consequentias dicunt esse bonas, Socrates est alius ab homine, ergo, Socrates est alius à Socrate; & hujusmodi. Et ad illum sensum dant regulas suas, videlicet quod Ad alietatem & differentiam superioris sequitur al••etas vel differentia inferioris: & Quod isti termini, dif∣ferre, esse aliud, distingui, & hujusmodi; habent naturam confun∣dendi terminum sequentem confuse & distributive, si prius stetit im∣mobiliter: & Quod habent vim immobilitandi terminum sequentem, qui prius stetit mobiliter; & hujusmodi, quae omnes ad istas reduci possunt.

Sed alii ab istis communiter utuntur alio modo, & secundum istas diversas significationes istorum terminorum debet de consequentiis di∣versimode dici. Unde primi, qui dicunt scilicet quod differre, esse aliud, distingui, significant idem quod non esse idem, debent negare multas consequentias, in quibus arguitur ab aliquo istorum sumpto cum deter∣minatione adverbiali sequente, vel aequivalente, ad ipsum sine tali de∣terminatione sumptum; & tamen si talis determinatio praeponatur, esset consequentia bona. Unde tales consequentias habent negare, Hoc distinguitur formaliter ab hoc, Puta essentia divina distinguitur for∣maliter à paternitate, ergo Essentia divina distinguitur à paternitate: Hoc per accidens distinguitur ab hoc, ergo Distinguitur ab hoc. Nam haec est vera, Essentia divina non est formaliter paternitas; & tamen haec est falsa, Essentia divina non est paternitas; & per consequens antecedens primae consequentiae est verum, & consequens est falsum se∣cundum eos, si illae duae aequipollent istis duabus. Et tamen istae sunt bonae, Essentia Dei formaliter distinguitur à paternitate, ergo Essentia Dei distinguitur à paternitate: Deus per accidens distinguitur à Deo, ergo Deus distinguitur à Deo. Sicut istae sunt bonae, Essentia divina formaliter non est paternitas, ergo Essentia divina non est paternitas: Deus per accidens non est Deus, ergo Deus non est Deus. Et ideo illi qui dant regulas praedictas sophisticas, Quod ad alietatem supe∣rioris, &c. & negant tales propositiones, Homo distinguitur per ac∣cidens ab homine, Essentia divina distinguitur formaliter à paterni∣tate, Homo est aliud per accidens ab animali; non dicunt conveni∣enter.

Alii autem tales consequentias habent ••orcedere, A distinguitur formaliter à B, ergo A distinguitur à B: A distinguitur per accidens à

B, ergo Distinguitur à B: sicut sequitur, A non est idem formaliter B, ergo A non est idem B: A non est idem per accidens B, ergo A non est idem B. Et tunc haec erit falsa, Essentia divina distinguitur for∣maliter à paternitate; & ista similiter, Essentia divina distinguitur per accidens à paternitate: sicut utraque istarum est falsa, Essentia divina non est eadem paternitati, Essentia divina non est per accidens eadem paternitati. Sed ista est concedenda, Essentia divina non est eadem for∣maliter paternitati. Et tunc est de istis propositionibus proportiona∣biliter dicendum, sicut de istis, Deus est non idem per accidens Deo, Deus est per accidens non idem Deo, Deus distinguitur per accidens à Deo; quia omnes sunt falsae praeter istam, Deus est per accidens idem non Deo. Ita omnes aliae sunt falsae praeter istam, Essentia divina est non eadem formaliter paternitati; secundum illam opinionem. Nam utraque illarum est neganda, Deus non est idem per accidens Deo, Deus distinguitur per accidens à Deo.

Alia regula est, A negatione alicujus, ad negationem ejusdem cum aliqua determinatione, est bona consequentia. Sicut sequitur, So∣crates non est homo, ergo Socrates non est homo albus, vel ergo Socrates non est per accidens homo: Socrates non curtit, ergo So∣crates non currit velociter. Et ideo tales consequentiae sunt bonae, Grammaticus non distinguitur à Logico, ergo Grammaticus non distinguitur à Logico in quantum Logicus. Natura specifica non est differentia individualis, ergo Natura specifica non est realiter diffe∣rentia individualis. Homo non est humanitas, ergo Homo non est realiter humanitas. Entitas non est unitas, ergo Entitas non est reali∣ter unitas.

Et si dicatur, quod tunc sequitur, Homo non est asinus, ergo Homo non est idem genere asino. Dicendum est, quod regula est in∣telligenda, quando nulla sit variatio circa alios terminos propositio∣num, nisi appositio talis determinationis vel ablatio. Non est autem sic in proposito, ly asinum enim in antecedente accipitur in recto, & in consequente in obliquo; & ideo non valet, Homo non est asinus, ergo Homo non est idem genere asino; sed sequitur, ergo Homo non est idem genere asinus. Sciendum est, quod quando illa determina∣tio est adverbum, vel aequivalens adverbio, semper est regula bona: si autem sit adjectivum, vel praepositio cum suo casuali, de quo illud determinabile praedicatur, quamvis de utroque aliquid verificatur, tunc non valet. Et ideo non sequitur, Socrates non est homo, ergo So∣crates non est homo mortuus: nec sequitur, Socrates non est albus, ergo Socrates non est albus secundum den es. Intelligendum est eti∣am, quod regula debet intelligi, quando ne; atio praecedit tam de∣terminans quam determinatum.

CAP. IX. De regulis deservientibus consequentiis inferentibus nega∣tivam ex affirmativa & è converso.

POst haec videndum est de regulis deservientibus consequentiis in∣ferentibus negativam ex affirmativa, & è converso.

Et est una regula talis, ex affirmatione contrarii sequitur ne∣gatio alterius contrarii. Sicut sequitur, Socrates est albus, ergo So∣crates non est niger. Et ex isto patet, quod in motu idem subjectum primum non est simul sub contrariis: nam sicut dictum est prius, ab inesse ad esse respectu subjecti primi est bona consequentia; & per con∣sequens sequitur, Isti subjecto primo inest albedo, ergo Illud subjectum est album; & ultra sequitur, Illud subjectum est album, ergo Non est nigrum; & ultra, ergo Isti non inest nigredo tanquam subjecto primo, & per consequens illud non est simul sub albedine & nigredine.

Alia regula est, A negatione contrarii ad positionem alterius est bo∣na consequentia. Sicut sequitur, Socrates non est sanus, ergo So∣crates est aeger. Sciendum est, quod Quaedam sunt contraria me∣diata, & Quaedam immediata: de contrariis mediatis non intelli∣gitur regula, sed de contrariis immediatis tenet. Sed nunquam est consequentia simplex, nisi esse praedicatur necessario de subjecto: si autem praedicatur contingenter, tunc est solum consequentia ut nunc: quia quando talis propositio est vera, tunc est consequentia bona; si∣cut quando est vera, Socrates est, ista est bona consequentia, So∣crates non est sanus, ergo est aeger: quando autem non est vera, tunc consequentia non valet.

Intelligendum est etiam, quod quandoque non oportet alterum contra∣riorum immediatorum verificari de subjecto. Sicut si virtus & vitium sunt contraria immediata, non oportet aliquod illorum de subjecto ve∣rificari; quia qui non habet usum rationis, nec est virtuosus nec vitio∣sus. Quandoque autem necesse est alterum contratiorum inesse sub∣jecto suo, & tunc est consequentia bona; sed solum ut nunc; sicut dictum est. Veruntamen est hic sciendum, quod nulla sunt contraria, mediata nec immediata, quin possint moveri à subjecto per potentiam Dei, & primo subjecto manente: etiam ignem posset Deus facere si∣ne omni calore, & aquam sine omni frigiditate.

Alia regula est, A positione Habitus sequitur negatio privationis; & è converso. Sicut sequitur, Socrates est videns, ergo Socrates non est caecus. Et sequitur, Materia non est privata, ergo Materia est informata forma.

Sciendum est, quod nomina privativa sunt in triplici differentia. A∣liquod

enim est nomen privativum, quod praecise dicit privationem formae & carentiam in subjecto cui additur. Et tale nomen privativum aequivalet nomini infinito; sicut Incorruptibile, Immortale. Alia sunt nomina privativa, quae important formam in aliquo, connotando de∣terminatum subjectum. Alia sunt privativa quae important non esse in aliquo formam talem, nec esse posse, connotando determinatum sub∣jectum. Et tale privativum est hoc nomen, Caecus; nam quando dicitur Socrates est caecus, importatur Socratem non videre, nec videre posse per naturam; & tamem quod individuo ejusdem rationis cum Socrate non repugnat videre.

Quantum ad prima privativa est dicendum, quod semper à nega∣tione formae ad nomen privativum est consequentia bona, si esse existe∣re verificatur de subjecto. De secundis privativis debet dici, quod non valet talis consequentia à negatione formae ad positionem nominis privativi, nisi continetur sub tali subjecto, vel sit tale de quo univer∣saliter nomen talis formae possit verificari. Et ideo non sequitur, La∣pis non est jusius, ergo Lapis est injustus; quia haec est impossibilis, Omnis lapis est justus, & semper fuit. Sed loquendo de tertiis opor∣tet addere, quod tale nomen formae non verificari possit de tali sub∣jecto; & simul cum hoc quod aliquando talis propositio non fuerit im∣possibilis. Unde ista est vera modo, Socrates est caecus, ergo So∣crates non videt nec videre potest; & tamen cum hoc, aliquando be∣ne fuit impossibilis haec, Socrates videt. Unde si haec fuisset semper impossibilis, Socrates videt, illa non esset modo vera, Socrates est caecus; sed è converso, à positione unius ad negationem alterius sem∣per est bona consequentia. Nam semper ab affirmatione privationis ad negationem habitus sibi oppositi est bona consequentia. Unde de quocunque semper est ista bona consequentia, A est caecus, ergo A non est videns.

Alia regula est, Ab affirmativa de praedicato infinito ad negativam de praedicato finito est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates est non animal, ergo Socrates non est animal. Sciendum est, quod ista regula habet instantiam, quando alterum accipitur in obliquo. Sicut si quilibet homo habeat equum & bovem, haec est vera, Hominis est non asinus, quia cujuscunque hominis est aliquis bos: & tamen haec est falsa, Hominis non est asinus, quia cujuscunque hominis est aliquis asinus. Similiter non sequitur, Quilibet homo videt non hominē, ergo Quilibet homo non videt hominem: nam si quilibet homo vide∣ret hominem & asinum, antecedens esset verum & consequens falfum. Similiter ista regula habet instantiam, quando propositio est de praeteri∣to vel futuro; quia non sequitur, Socrates fuit non albus, ergo So∣crates non fuit albus: nam posito quod Socrates fuisset uno tempore albus, & alio tempore niger, antecedens est verum & consequens fal∣sum. Similiter non sequitur, Socrates erit non vivens, ergo Socra∣tes non erit vivens.

Alia regula est, Ad affirmativam de praedicato finito sequitur nega∣tiva de praedicato infinito. Sicut sequitur, Socrates est albus, ergo Socrates non est non albus; & ista regula sicut prior debet intelligi in terminis rectis, & non in obliquis, & in propositionibus de praesenti, non de praeterito nec de futuro.

Alia regula est, quod Ad negativam de praedicato finito sequitur af∣firmativa de praedicato infinito. Sicut sequitur, Socrates non est al∣bus, ergo Socrates est non albus. Sciendum est tamen, quod illa regula habet instantiam, quando negatio additur solum uni parti ex∣tremi: & ideo non sequitur, Socrates non est lignum album, ergo Socrates est non lignum album; quia si Socrates sit niger antecedens est verum & consequens falsum: & hoc, quia negatio additur isti ter∣mino lignum, & non toti praedicato; ideo proprie non arguitur à nega∣tiva de praedicato finito ad affirmativam de praedicato infinito, sed ad affirmativam habentem unam partem praedicati quae est terminus insini∣tus; quia totum praedicatum est hoc totum non lignum album, cu∣jus una pars est non lignum. Similiter illa regula habet instantiam, quando de subjecto non verificatur esse existere; & hoc saltem est verum quando per subjectum implicantur aliqua uniri à parte rei: quod dico propter terminos importantes simplicia, cujusmedi sunt, Deus, Angelus, & hujusmodi. Et ideo talis consequentia non valet Socrate existen∣te mortuo, Socrates non est albus, ergo Socrates est non albus. Si∣militer non sequitur, Homo albus non est homo, ergo Homo albus est non homo: nam posito quod nullus homo sit albus, antecedens est verum & consequens falsum. Veritas antecedentis patet; nam sequi∣tur, Nullus homo est homo albus, ergo Homo albus non est homo; & antecedens est verum isto casu posito, ergo Consequens est verum. Falsitas consequentis patet; quia sequitur, Homo albus est non homo, ergo Aliquis non homo est homo albus: consequens est falsum, quia quaelibet ejus singularis est salsa; ut patet inductive. Similiter sequi∣tur, Homo albus est non homo, ergo Homo est albus; consequens est falsum, illo casu posito, igitur antecedens. Similiter illa regula habet instantiam in illis de obliquo, & in propositionibus de praeteri∣to & de futuro, sicut priores; & ista regula tenet in terminis simplici∣bus cum constantia subjecti de recto & de praesenti.

Alia regula est, quod Ad negativam de praedicato infinito sequitur affirmativa de praedicato finito, Sicut sequitur, Socrates non est non albus, ergo Socrates est albus. Et debet intelligi ista regula, sicut priores; scilicet in propositionibus de recto, & de praesenti, & cum constantia subjecti. Per constantiam autem subjecti intelligitur, quod esse existere debet praedicari de subjecto significative sumpto: & ideo talis consequentia non valet, Homo albus non est non homo, ergo Homo albus est homo; si haec sit falsa, Homo albus est.

Et si dicatur, quod alterum contradictoriorum dicitur de quolibet,

ergo altera istarum est vera, Homo albus est homo, Homo albus est non homo; quamvis nullus homo sit albus. Unde bene sequitur, Homo albus est homo albus, ergo Homo est homo, per regulam prius datam, quod Ab inferiori ad superius est consequentia simplex, si an∣tecedens est necessarium: sed hoc Antecedens est necessarium, cum propositio in qua praedicatur idem de se sit necessaria, ergo Consequens est necessarium; & per consequens haec disjunctiva est necessaria, Ho∣mo albus est homo, vel Homo albus est non homo.

Ad Primum istorum dicendum est; quod non semper alterum isto∣rum contradictoriorum incomplexorum dicitur de quolibet; sed o∣portet ad hoc addere, quod de illo subjecto verificatur esse existere. Unde si nullus homo sit, neutra istarum est vera, Homo est animal, Homo est non animal: & hoc, quia in utraque istarum implicatur falsum. Propter hoc enim, quod utraque istarum, Homo est animal, Homo est non animal, est simpliciter affirmativa; implicatur quod aliquod compositum ex corpore & anima sit homo, quod est simpliciter falsum; & ideo utraque illarum est falsa.

Ad Secundum dicendum est, quod haec consequentia est bona, Homo albus est homo albus, ergo Homo albus est homo: sed antece∣dens non est necessarium, imo contingens; nec omnis propositio in ••ua praedicatur idem de se est necessaria, imo aliquando est impossi∣bilis. Haec enim est impossibilis, Omne verum de necessitate est ve∣rum; & similiter ista, Omne verum contingenter est verum; & tamen idem praedicatur de se.

Et quod Boetius dicit, quod nulla propositio est verior illa in qua praedicatur idem de seipso, debet sic intelligi, quod nulla propositio, in qua praedicatur aliquid aliud de subjecto sine determinatione compo∣sitionis vel totius propositionis, est verior illa, in qua praedicatur idem de eodem sine omni tali determinatione: ita quod, nulla propo∣sitio, in qua Homo subjicitur, est verior illa, in qua tam subjicitur Homo quam praedicatur, sine omni determinatione compositionis vel propositionis. Unde nulla talis, Homo albus est homo, Homo albus est animal, Homo albus currit, & sic de hujusmodi; est verior ista, Homo albus est homo albus. Et sic Boetius comparat propositiones de praesenti sine omni determinatione compositionis, in qua subjici∣tur idem & tamen praedicatur idem, ad unam propositionem de prae∣senti sine omni determinatione compositionis, in qua idem tam subji∣citur quam praedicatur: & tunc nulla talis est verior ista in qua praedi∣catur idem de se, & tamen quaelibet istarum aliquando est con∣tingens.

Alia regula est, Ab affirmativa de specie specialissima, ad nega∣tivam de alia specie specialissima condividente, est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates est homo, ergo Socrates non est asinus; sed •• converso non sequitur, Angelus non est asinus, ergo Angelus est

homo. Sciendum est, quod ista est vera de speciebus condividenti∣bus, & est vera de speciebus specialissimis mere absolutis: sed de specie∣bus quarum una est mere absoluta, & alia respectiva vel connotativa, vel de pluribus respectivis vel connotativis, non valet. Non enim sequitur, Socrates est homo, ergo Socrates non est pater; & tamen pater est species specialissima.

Et si dicatur, quod pater non est species specialissima, sed paterni∣tas; & bene sequitur, Socrates est homo, ergo Socrates non est pa∣ternitas. Dicendum est, quod pater est species specialissima. Cu∣jus ratio est, quia ad aliquid, vel relatio, est unum praedicamentum importans plures res, & pro eis supponens; ergo Species suae suppo∣nunt pro rebus, & res important: igitur si paternitas sit species oportet quod supponat pro re, sed non nisi pro illo qui est pater, nec aliud signifi∣cabit nisi consignificando; & hoc facit ly pater: ergo Si paternitas sit species, pater erit species. Ideo dicendum est apud Aristot quod pater & paternitas, vel erant nomina synonyma; & tunc est manife∣stum, quod si paternitas est species specialissima pater erit species specialissima: vel pater significabit suum concretum, ita quod hoc nomen pater erit paternitas, ficut hoc nomen pater est relativum, & ••d aliquid: manifestum est enim quod hoc nomen pater cum dicatur ad convertentiam, sit ad aliquid; & tunc sicut ad aliquid non est prae∣dicamentum, sic nec paternitas est species specialissima: & ideo forte non est aliquod nomen impositum illi praedicamento nisi aequivocum; quia significat aequivoce tam res quae significantur per nomina inferiora relativa, quam illa nomina relativa. Unde relatio significat haec & ista; & ideo in uno sensu est haec vera, Pater est relatio, & simili∣ter ista, Socrates est relatio, sicut haec est vera, Socrates est pater: & in alio sensu haec est falsa, Socrates est relatio. Habet etiam ista regula instantiam de speciebus, tam connotativis quam relativis; quia non sequitur, Socrates est Pater, ergo Socrates non est Filius; nec sequitur, Socrates est linea, ergo Socrates non est superficies, se∣cundum principia Aristot. loquendo.

Alia regula est, Ab affirmativa de uno genere, ad negativam de alio genere non subalterno, est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates est corpus animatum, ergo Socrates non est corpus inanimatum. Sci∣endum est, quod illa regula non est generali•••••• vera; sed tamen est vera, quando unum genus universaliter removetur ab alio: quando autem unum genus praedicatur de alio, quamvis particulariter solum, non valet consequentia, quia non est inconveniens idem contineri sub di∣versis generibus. Et ideo non sequitur, Socrates est substantia, ergo Socrates non est quantitas, secundum principia Aristotelis. Et si di∣catur, secundum Philosophum primo posteriorum, haec est immediata, Nulla substantia est quantitas; & universaliter quaelibet negativa in qua unum praedicamentum removetur ab alio est vera. Dicendum est, quod

Aristoteles false allegatur in illo passu, & in isto modo illo processu: quia non facit ibidem mentionem, nec de substantia, nec de quantitate, nec de aliquibus praedicamentis; sed tantum docet quae negativa est im∣mediata.

Pro tota parte praecedente est notandum Primo, quod omnes prae∣dictae regulae intelligend•• sunt, quando termini supponunt personaliter & significative; quia si termini supponerent materialiter vel simpli∣citer non tenerent. Secundo notandum, quod multae regulae quae po∣nuntur deservire consequentiis ex omnibus affirmativis, deserviunt etiam consequentiis ex affirmativo & negativo; & è converso. Scien∣dum est etiam, quod multae regulae de praedictis non tenent in proposi∣tionibus de praeterito & futuro. Sicut non sequitur, Socrates fuit al∣bus, ergo Socrates non fuit niger: nec sequitur, Socrates non fuit sanus, ergo Socrates fuit aeger: & ita de multis aliis quas longum esset pertractare.

CAP. X. De regulis deservientibus consequentiis compositis ex ante∣cedente & consequente de modo.

VIso de regulis deservientibus consequentiis & propositionibus de inesse, nunc dicendum est de quibusdam deservientibus conse∣quentiis ex propositionibus de modo. Et primo, quando tam antecedens quam consequens sunt de eodem modo. Secundo quando altera propositionum est de inesse, & reliqua de modo. Tertio quando una est de uno modo, & alia de alio modo.

Circa primum, primo dicendum est de consequentiis ex propositio∣nibus de necessario, circa quas est una regula talis, Ab inferiori ad su∣perius sine distributione, tam à parte subjecti, quam à parte praedicati, affirmative est bona consequentia. Sicut sequitur, Socrates de necessi∣tate est homo, ergo Socrates de necessitate est animal: Homo de ne∣cessitate est substantia, ergo Animal de necessitate est substantia.

Sciendum est, quod fere omnes regulae praedictae & prius positae sunt intelligendae circa propositiones de necessario, quando sumitur in sensu diviso, si sint consequentiae simplices ex illis de inesse: si autem sint consequentiae ut nunc, non oportet quod teneant: & ideo quamvis se∣quitur, Omne ens est in actu, ergo Omnis homo est in actu; non tamen sequitur, Omne ens esse in actu est necessarium, ergo Omnem hominem esse in actu est necessarium.

Sciendum est etiam, quod quamvis à superiori sine distributione ad inferiora sub disjunctione sumpta sit bona consequentia, arguendo à parte subjecti; non tenet tamen talis consequentia à parte praedicati. Unde bene sequitur, Corpus de necessitate est coloratum, ergo Hoc cor∣pus

de necessitate est coloratum, vel Illud corpus, & sic de singulis: non tamen sequitur formaliter, Corpus de necessitate est coloratum, ergo Cor∣pus de necessitate est album, vel Corpus de necessitate est nigrum, & sic de aliis. Sicut secundum opinionem Aristot. non sequitur, Mate riade necessitate est sub forma, ergo Materia est de necessitate sub hac for∣ma, vel Materia est de necessitate sub illa forma, & sic de singulis. Veruntamen talis consequentia semper vel frequenter bona est secundum veritatem, nisi praedicatum aequivaleat in significando duobus contra∣dictoriis, Ex isto patet, quod praedicatum in tali particulari de ne∣cessario supponit confuse tantum; quia scilicet non contingit de∣scendere ad inferiora, nec per disjunctivam, nec per copulativam.

Circa consequentiam ex una de necessario sumpta in sensu composi∣to, vel ei aequivalente, & alia de necessario sumpta in sensu diviso, vel ei aequivalente, Est sciendum, quod semper Ab illa de necessario in sensu composito, vel ei aequivalente, ad aliam de necessario in sensu diviso, vel ei aequivalente, est bona consequentia; & è converso; si tam antecedens quam consequens sint singularia de subjecto quod sit no∣men proprium, vel de subjecto quod sit praecise pronomen demonstra∣tivum. Sicut bene sequitur, Socrates de necessitate est homo, ergo Haec est necessaria, Socrates est homo; & è converso. Similiter bene sequitur, Homo de necessitate est animal, quocunque demonstrato: ergo Haec est necessaria, Homo est animal; & è converso. Sed si an∣tecedens sit universale vel particulare, vel de subjecto composito ex pronomine demonstrativo & termino communi, non valet consequen∣tia. Sicut non sequitur, Omnis homo de necessitate est Deus, ergo Haec est necessaria, Omnis homo est Deus; nec sequitur Haec est ne∣cessaria, Omne verum est verum, ergo Omne verum de necessitate est verum. Et ita ista ex particularibus non sequitur, sicut non sequitur, Ille creans de necessitate est Deus, ergo Haec est necessaria, Ille creans est Deus: tamen in illo ultimo casu bene sequitur, Ista est necessaria, Ille creans est Deus, ergo Ille creans de necessitate est Deus. Et hoc semper est verum, arguendo ex affirmativis. Si enim argueretur ex negativis non valeret consequentia. Non enim sequitur, Haec est necessaria, Hoc album non est nigrum, ergo Hoc album de necessita∣te non est nigrum.

Circa istas consequentias quae fiunt ex propositionibus de possibili est sciendū, quod singulare, de subjecto quod est nomen proprium vel praecise pronomen demonstrativum sumptum in sensu diviso, infert illam de pos∣sibili sumptam in sensu composito; & è converso. Sicut bene sequitur, Homo potest esse niger, quocunque demonstrato, ergo Haec est possibi∣lis Homo est niger; & è converso. Sed si subjectum illarum proposi∣tionum fuerit terminus communis, vel pronomen demonstrativum cum termino communi, tunc subjectum in illa de possibili sumpta in sensu diviso, vel ei aequivalente, vel stat pro eo quod est, vel pro eo

quod potest esse. Si stat pro eo quod est, tunc praedicatum vel est ter∣minus communis, vel pronomen demonstrativum solum, vel nomen proprium, vel pronomen demonstrativum cum termino communi. Si praedicatum sit terminus communis, vel pronomen demonstrativum cum termino communi, sive nomen proprium, consequentia non va∣let ab una ad aliam. Sicut non sequitur, Hoc album potest esse ni∣grum, ergo Haec est possibilis, Hoc album est nigrum: nec sequitur, Haec est possibilis, Hoc album est Socrates, ergo Hoc album potest esse Socrates, propter falsam implicationem in consequente; multo magis si praedicatum esset terminus communis, vel sumptus cum termino com∣muni, non valeret consequentia. Si autem stet pro eo quod potest esse, ab illa in sensu diviso ad aliam in sensu composito non valet conse∣quentia: sicut non sequitur, Album potest esse nigrum, ergo Haec est possibilis, Album est nigrum: sed è converso ex indefinita sequitur indefinita, & ex singulari sequitur singularis; sed ex universali non sequitur universalis. Bene enim sequitur, Haec est possibilis, Album est dulce, ergo Illud quod potest esse album potest esse dulce. Et ista con∣sequentia patet; nam sequitur, Haec est possibilis, Album est dulce, ergo duae propositiones sunt possibiles, in quibus de pronomine demon∣strante illud praedicantur ista duo, Album & Dulce; & ultra, ergo Duae de possibili habentes idem subjectum, scilicet idem pronomen de∣monstrans idem pro subjecto sumpto in sensu diviso, sunt verae; puta tales duae, Hoc potest esse dulce, Hoc potest esse album: quia sicut dictum est, illa de possibili habens pro subjecto pronomen demonstrati∣vum, sumpta in sensu composito, infert illam de possibili in sensu diviso; ergo Istae duae, Haec est possibilis, Hoc est dulce, Haec est possibilis, Hoc est album, inferunt istas duas, Hoc potest esse album, Hoc potest esse dulce. Nunc autem sequitur, Hoc potest esse dulce, Hoc potest esse album, ergo Album potest esse dulce, sumpto subjecto pro eo quod potest esse: ergo De primo ad ultimum sequitur, Hoc est possibile, Al∣bum est dulce, ergo Album potest esse dulce. Sed universalis non infert universalem; non enim sequitur, Hoc est possibile, Omne al∣bum est homo, ergo Omne album potest esse homo: nec potest talis consequentia probari sicut praecedens, eo quod per syllogismum exposi∣torium, quamvis inferatur indefinita vel singularis, non tamen uni∣versalis.

Circa propositiones de contingenti sciendum est, quod Illa de contin∣genti sumpta in sensu composito, & secunda in sensu diviso convertun∣tur, si subjectum sit pronomen demonstrativum, vel nomen proprium; sicut istae convertuntur, Hoc contingit esse album, & Haec est contin∣gens, Hoc est album: sed si subjectum sit terminus communis, vel in∣cludens terminum communem, vel participium, non oportet. Non enim sequitur, Haec est contingens, hoc creans est Deus, ergo Hunc creantem contingit esse Deum: nec sequitur è converso, Hoc album

contingit esse nigrum, ergo Haec est contingens, Hoc album est ni∣grum. Ex quo patet, quod differentia est inter istas de contingenti, & de possibili, quantum ad consequentias inter eas. Nam illa de possibili, habens pro subjecto terminum communem, vel includens terminum communem, vel participium, sumpta in sensu composite, infert illam de possibili in sensu diviso: sed sic non contingit in illis de contingen∣ti. Non enim sequitur, Haec est contingens, Deus est creans, ergo Quod contingit esse Deum contingit esse creantem; nec etiam sequi∣tur, ergo Quod est Deus contingit esse creans.

Circa illam de impossibili sciendum est, quod quando subjectum est pronomen demonstrativum, illa in sensu composito, & in sensu di∣viso convertitur; sicut istae, Haec est impossibilis, Hoc est album, ergo Hoc non potest esse: sed si subjectum sit terminus communis, vel includens terminum communem, vel participium, non aequivalent. Unde non sequitur, Haec est impossibilis, Album est nigrum, ergo Album non potest esse nigrum: nec sequitur, Album non potest esse homo, ergo Haec est impossibilis, Album est homo. Tamen sciendum est, quod quando accipitur de impossibili, in qua negatur modus possi∣bilitatis, sicut hic, Album non potest esse nigrum, si sumatur in sensu diviso, si suum subjectum non sit pronomen demonstrativum, nec no∣men proprium, illa est distinguenda; eo quod subjectum potest accipi pro eo quod est, vel pro eo quod potest esse. Si primo modo, sic nec particularis infert particularem, nec universalis infert universalem. Si secundo modo particularis non infert particularem, sed universalis uni∣versalem. Unde non sequitur, Aliquid quod potest esse album non potest esse homo, ergo Haec est impossibilis, Album est homo: sed bene sequitur, Omne quod potest esse album non potest esse homo, ergo Haec est impossibilis, Omne album est homo.

Circa alias modales est sciendum, quod Quando subjectum est pro∣nomen demonstrativum, vel nomen proprium, in sensu composito, & in sensu diviso, convertuntur: sicut istae convertuntur, Hoc scitur esse album, & Haec est scita, hoc est album; & istae similiter, Hoc creditur esse nigrum, & Haec est credita, hoc est nigrum. Sed si subjectum sit terminus communis, vel includens terminum communem tanquam par∣tem, vel participium, non convertuntur. Unde istae non convertun∣tur, Album scitur esse homo, & Haec est scita, Album est homo: nec istae, Album per se aedificat, & Haec est per se, Album aedificat: nec istae, Album creditur esse homo, vel Socrates, & Haec est credita, Album est homo, vel Socrates. Similiter istae non convertuntur, Creans scitur esse Deus, & Haec est scita, Creans est Deus; nam una de istis semper est vera, & alia falsa.

Et ratio omnium istorum dicta est prius, videlicet quod per proposi∣tionem de modo sumptam in sensu diviso, & per sibi aequivalentem, non denotatur, quod ille modus verificatur de sua praejacente; sed quod

verificatur de alia propositione in qua praedicatum praedicatur, & pro∣nomen demonstrativum, vel nomen proprium, subjicitur, & hoc verbum est sit tertium adjacens. Sicut per istam, Creans de necessitate est Deus, sumptam in sensu diviso, non denotatur quod sua praejacens, scilicet ista, Creans est Deus, sit necessaria: sed denotatur, quod ista sit neces∣saria, Hoc est Deus, demonstrando illud pro quo creans supponit in ista, Creans de necessitate est Deus. Et similiter per istam, Album per se aedificat, non denotatur, quod sua de inesse, scilicet ista, Album aedi∣ficat, sit per se: sed quod aliqua talis sit per se, Hoc aedificat, demon∣strando aliquid pro quo album supponit in ista, Album per se aedifi∣cat.

Ex istis praedictis patet, quod tales sunt concedendae, secundum prin∣cipia Aristotelis, Homo de necessitate est Deus, Album per se est animal, Creans scitur esse Deus, & hujusmodi; si tales sint verae, Filius Dei de necessitate est Deus, Aedificator per se aedificat, Deus scitur esse Deus: & hoc, quia subjecta istarum & illarum supponunt pro eisdem; & ideo dum supponunt pro eisdem, si istae sint verae; & è converso: & hoc, quia de tota propositione in qua praedicatur praedicatum unius & alte∣rius, demonstrando illud pro quo subjectum supponit, verificatur talis modus; quia eadem est illa propositio, quamvis aliae sint diversae.

Dicunt tamen aliqui quod ista est falsa, Homo de necessitate est Deus; quia per talem de necessario implicatur, quod aliquid sit necessario homo; & hoc est falsum, & ideo est falsa. Similiter per istam, Album scitur esse homo, implicatur, quod aliquid scitur esse album. Sed illud non est bene dictum, quia tales modi, eo quod sequantur subjecta, non im∣plicant subjecta cum tali modo verificari; sicut nec ille modus contia∣genter, nec ille modus per accidens; & sic de aliis: & ideo sicut per istam, Deus contingenter creat, non implicatur, quod aliquid sit con∣tingenter Deus, & quod illud creat. Nec per istam, Deus per accidens creat, implicatur, quod aliquid sit per accidens Deus, & quod ille per accidens creat: sed praecise ponitur, quod aliquis est Deus, & quod ille contingenter & per accidens creat. Ita per istam, Homo de necessitate est Deus, non denotatur, nisi quod aliquis est homo, & quod ille de ne∣cessitate est Deus; & hoc est verum. Similiter per istam, Album scitur esse homo, non denotatur, nisi quod aliquid sit album, & quod illud scitur esse homo; quod poterit esse verum, quamvis nesciatur illud esse album. Et sub isto sensu concessum est prius, quod tales sunt verae, Tres personae sciuntur esse Deus; quia scilicet aliquis, puta Deus, est tres personae, & illud scitur esse Deus, quamvis nescitur illud esse tres personae. Eodem modo est de ista, Pater scitur esse immortalis; quia scilicet, Hoc est Pater, demonstrando Deum, & Hoc scitur esse im∣mortale.

CAP. XI. De consequentiis compositis ex una de inesse & altera de modo.

CIrca consequentias ex una de inesse & ••lia de modo, est primo sciendum, quod illa de necessario, sive sumitur in sensu diviso, sive in sensu composito, semper infert illam de inesse; sed non è converso, nisi forte interdum gratia materiae.

Et circa illas de possibili est sciendum, quod illa de possibili, sive sumatur in sensu diviso, sive in sensu composito, non infert suam de in∣esse. Non enim sequitur, Haec est possibilis, homo est albus, ergo Homo est albus; nec sequitur, Homo potest esse albus, ergo Homo est albus: sed illa de inesse semper infert illam de possibili; quia sequitur, So∣crates est albus, ergo Haec est possibilis, Socrates est albus; & simi∣liter sequitur, Socrates est albus, ergo Socrates potest esse albus: & hoc est verum, sive subjectum consequentis sumatur pro eo quod est, sive pro eo quod potest esse.

Circa illas de contingenti est sciendum, quod si illa de contingenti sumatur in sensu composito, vel aliqua aequivalens ei, non infert suam de inesse; nec è converso. Non enim sequitur, Haec est contingens, So∣crates est albus, ergo Socrates est albus: nec sequitur, Deus est im∣mortalis, ergo Haec est contingens, Deus est immortalis. Similiter si sumatur in sensu diviso non infert suam de inesse; nec è converso. Non enim sequitur, Contingit Socratem esse album, ergo Socrates est albus: nec sequitur, Deus est immortalis, ergo Contingit Deum esse immor∣talem.

Circa illas de impossibili sciendum est, quod illa de impossibili in sen∣su composito non infert suam de inesse; sed semper contradictorium suae de inesse. Sicut non sequitur, Omnem hominem esse asinum est impossbile, ergo Omnis homo est asinus; sed sequitur, ergo Aliquis homo non est asinus. Illa autem de inesse non infert illam de impossi∣bili. Similiter illa de impossibili, si sumatur in sensu diviso, & modus possibilitatis sit negativus, infert suam de inesse; non è converso. Sicut sequitur, Homo non potest esse asinus, ergo Homo non est asinus; sed non è converso. Si autem ponatur impossibile, vel ejus adverbium, non infert suam de inesse; sed contradictorium illius. Sicut non se∣quitur, Socratem esse asinum est impossibile, ergo Socrates est asinus: nec sequitur, Socrates impossibiliter est asinus, ergo Socrates est asi∣nus; sed sequitur, ergo Socrates non est asinus: è converso autem non sequitur, sicut manifeste patet.

Circa alias modales sciendum est, quod raro vel nunquam illae de in∣esse

inferunt illas de modo. Sicut non sequitur, Homo est albus, ergo Haec est per se, homo est albus: Homo est albus, ergo Homo scitur esse albus: Homo est animal, ergo Homo per accidens est animal. Tamen frequenter illae de modo inferunt illas de inesse: Sicut se∣quitur, Homo per se est animal, ergo Homo est animal: Album sci∣tur esse homo, ergo Album est homo; & sic de multis aliis. Aliquae tamen sunt, quae non inferunt suas de inesse: sicut non sequitur, So∣crates creditur esse albus, ergo Socrates est albus; nec sequitur, So∣crates opinatur hominem esse album, ergo Homo est albus.

Ad sciendum tamen quando talis consequentia est bona, & quando non, utendum est ista regula, Quod si sit talis modus, qui non po∣test competere, nisi propositioni verae, consequentia est bona ab illa de modo ad suam de inesse: Si autem sit talis modus, qui possit compe∣tere propositioni falsae, consequentia ab illa ad suam de inesse non valet: hujosmodi sunt tales Creditum, Opinatum, Concessum, Dubitatum; & hujusmodi.

CAP. XII. De consequentiis compositis ex propositionibus diversorum modorum.

POst haec videndum est de consequentiis ex propositionibus diverso∣rum modorum.

Unde sciendum est, Primo, quod illa de necessario semper infert illam de possibili; ita scilicet quod ambae sumantur in sensu composito, vel ambae in sensu diviso, vei aequivalentes talibus. Unde bene sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium, ergo Omnem hominem esse animal est possibile. Similiter bene sequitur, Omnis homo de necessitate est animal, ergo Omnis homo potest esse animal. Sed è converso non sequitur; sicut non sequitur, Omnis homo potest esse albus, ergo Omnis homo de necessitate est albus.

Secundo sciendum est, quod illa de necessario non infert illam de contingenti, modo contingentiae manente affirmativo; nec è conver∣so: sed infert contradictorium illius de contingenti. Sicut bene sequi∣tur, Omnis homo de necessitate est animal, ergo Non contingit omnem hominem esse animal. Similiter bene sequitur, Omnem ho∣minem esse animal est necessarium, ergo Omnem hominem esse ani∣mal, non est contingens. Sed non sequitur è converso; non enim sequitur, Omnem hominem esse asinum non est contingens, ergo Omnem hominem esse asinum est necessarium: nec sequitur, Non contingit Deum esse albedinem, ergo Deus de necessitate est al∣bedo.

Tertio sciendum est, quod illa de necessario infert contradictorium illius de impossibili. Sicut sequitur, Omnis homo de necessitate est animal, ergo Omnis homo non impossibiliter est animal. Similiter bene sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium, ergo Non est impossibile omnem hominem esse animal; sed è converso non sequitur.

Quarto sciendum est, quod multae propositiones de aliis modis in∣ferunt illas de necessario; sed non è converso. Sicut sequitur, Omnem hominem esse risibile est demonstrabile, ergo Omnem hominem esse ri∣sibilem est necessarium. Aliquae autem inferuntur ex illis de necessario, & non è converso; sicut sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium, ergo Omnem hominem esse animal est scibile, large accipiendo scibile: aliquae autem non inferuntur ex illis de necessario, nec inferunt eas; sicut non sequitur, Omnem hominem esse animal est necessarium, ergo Omnem hominem esse animal est evidenter notum à te; & etiam è converso non sequitur.

Circa propositiones de possibili est notandum, quod illa de possibili non infert illam de contingenti; sed è converso. Bene enim sequitur, Contingit Socratem esse album, ergo Socrates potest esse albus; & non è converso: quia non sequitur; Possibile est Deum esse, ergo Con∣tingit Deum esse. Et non solum illa de contingenti infert unam de possibili; sed etiam duas, scilicet affirmativam & negativam: sed è con∣verso non sequitur; non enim sequitur, Homo potest esse Deus, ergo Hominem contingit esse Deum. Notandum est etiam, quod illa de possibili infert oppositum illius de impossibili▪ sicut sequitur, Socratem currere est possibile, ergo Socratem currere non est impossibile: vel è converso etiam sequitur, Hominem currere non est impossibile, ergo Hominem currere est possibile.

Item notandum est, quod omnis propositio in qua ponitur alius mo∣dus, qui non potest competere nisi propositioni verae, infert illam de possibili. Sicut sequitur, Omnem hominem esse animal est scitum, ergo Omnem hominem esse animal est possibile: sed è converso non sequi∣tur, nisi gratia materiae aliquando. Si autem talis modus possit com∣petere proposititioni falsae, non infert illam de possibili; quamvis è converso aliquando sequatur. Non enim sequitur, Intellectum non esse animam intellectivam est opinabile, ergo Intellectum non esse animam intellectivam est possibile; sed è converso bene se∣quitur.

Ad videndum ergo Quando tales consequentiae sint bonae, & quan∣do non, videndum est quomodo tales modi 〈◊〉〈◊〉 habeant ad invicem se∣cundum praedicationem: utrum videlicet tales propositiones sint verae vel falsae, Omne necessarium est possibile; Omnis propositio scita est propositio vera; Omnis propositio demonstrata est propositio pos∣sibilis; Omnis propositio credita est propositio possibilis; Nulla pro∣positio

impossibilis est propositio possibilis; Nulla propositio per se nota est propositio demonstrabilis; Nulla propositio per se est propositio per accidens; & sic de consimilibus. Unde regula generalis est, A pro∣positione de uno modo ad propositionem de alio est semper bona conse∣quentia, quando modus consequentis praedicatur de modo anteceden∣tis universaliter sumpto: sed nunquam talis consequentia valet, quan∣do modus consequentis non praedicatur universaliter de modo antece∣dentis. Similiter semper A propositione de uno modo ad propositio∣nem de alio modo negato est bona consequentia, quando modus conse∣quentis universaliter negetur de modo antecedentis. Unde ista conse∣quentia est bona, Omnem hominem currere est necessarium, ergo Omnem hominem currere non est contingens; quia ista propositio est vera, Nulla propositio necessaria est propositio contingens.

Hic tamen est advertendum, quod oportet quod ambae propositiones ex talibus propositionibus modalibus sint sumptae in sensu composito, vel eis aequivalen•••••• vel quod ambae sumantur in sensu diviso, vel eis aequivalentes. Etiam ex istis potest elici, quid dicendum est de conse∣quentiis ex talibus propositionibus modalibus. Notandum est etiam, quod omnes regulae supra positae de modalibus intelligendae sunt, quando omnes termini sumuntur personaliter, & significative; quia si acciperentur materialiter vel simpliciter non valerent praedictae re∣gulae: ut autem hebeatur completus tractatus de illis modalibus, di∣cendum est aliquid de aequipollentiis earum.

CAP. XIII. De aequipollentiis & repugnantiis modalium, & primo in generali de quibusdam praenotandis.

QUia circa propositionum modalium aequipollentias & repugnan∣tias sunt variae difficultates, ideo ad hujusmodi negotii com∣pletionem est de eis breviter tractandum.

Oportet autem scire, quod modorum quidam sunt repugnantes: quidam sunt secundum superius & inferius se habentes: quidam sunt impertinen∣tes. Repugnantes sunt, sicut necessarium & impossibile; possibile & impossibile; necessarium & contingens; ad utrumlibet & impossibile; necessarium & inopinabile; demonstrabile & indemonstrabile; & tales multi. Secundum superius & inferius se habentes sunt, sicut necessa∣rium & possibile; nam sequitur, Hoc est necessarium, ergo Est possibile; & non è converso. Similiter se habent necessarium & sci∣bile; & necessarium & demonstrabile. Impertinentes sunt sicut dubi∣tabile & possibile; & hujusmodi.

Secundo notandum est, quod modorum repugnantium, quidam sunt

immediati, ita quod de qualibet propositione verificatur alter illorum; sicut se habent possibile & impossibile, quia omnis propositio vel est possibilis, vel impossibilis: Quidam sunt mediati, Sicut necessarium & impossibile; nam impossibile est, quod aliqua propositio saltem si∣mul & semel sit necessaria & impossibilis.

Tertio oportet scire, quod unus modus repugnat pluribus modis; sicut contingens repugnat tam necessario quam impossibili; quia pro∣positio contingens ad utrumlibet, nec est necessaria, nec impossibilis. Similiter necessarium repugnat tam contingenti quam impossibili.

Quarto opotet scire, quod modorum Quidam sunt simpliciter af∣firmativi; sicut necessarium & possibile, scibile & demonstrabile, & hujusmodi: Quidam sunt simpliciter negativi, sicut impossibile idem est quod non possibile. Similiter est de inopinabili & indemon∣strabili, & hujusmodi. Quidam non sunt simpliciter affirmativi, nec simpliciter negativi: sicut est de contingenti, nam contingens re∣pugnat necessario, & absolute infert possibile. Unde contingens ae∣quivalet isti propositioni, Possibile non necessarium.

Quinco sciendum est, quod in modalibus cuaeda•••• sunt propositio∣nes simpliciter primae, quarum aequipollentiae non sunt quaerendae; & sunt omnes propositiones in quibus ponuntur modi simpliciter affirmati∣vi; vel non simpliciter affirmativi, & tamen non negativi; & de quarum praejacentibus non est quaerenda aequipollentia; cujusmodi sunt tales, Possibile est omnem hominem currere: Possibile est nullum hominem currere: Possibile est nullum hominem non currere: Ne∣cesse est omne ens esse in actu: Necesse est nullum ens esse in actu, Ne∣cesse est aliquod ens esse in actu: Non contingit omnem hominem cur∣rere: Contingit aliquem hominem currere: Contingit aliquem ho∣minem non currere; & sic de aliis propositionibus modalibus. De aliis propositionibus modalibus quaerendae sunt aequivalentiae. Unde de omni propositione in qua ponitur iste modus impossibile, quaerendum est cui aequipollet.

Sexto oportet scire, quod in propositione cujus quaeritur aequipollen∣tia, quandoque modus affirmatur, & quandoque negatur; sicut patet in istis, Necesse est nullum hominem non currere, Non necesse est nullum hominem currere.

CAP. XIV. De aequipollentiis propositionum de necessario eum aliis pro∣positionibus.

IStis praemissis tanquam praeambulis, videndum est de aequipollentia istarum propositionum. Et causa brevitatis tantum dicendum est de modalibus famosis; quia ex illis potest studiosus conjicere quid di∣cendum est de aliis.

Primo autem dicendum est, de propositione in qua ponitur ille mo∣dus necessarium; de qua dicendum est, quod necessario aut non ne∣gatur modus, aut negatur modus. Si primo modo, semper talis propo∣sitio aequivalet alicui propositioni de necessario; quia in tali casu eodem modo dicendum est de aequipollentia illius, & de aequipollentia suae de inesse. Unde sicut ista, Non omne animal est homo, aequi∣valet isti, Aliquod animal non est homo; ita ista, Necesse est non omne animal esse hominem, aequivalet isti, Necesse est aliquod ani∣mal non esse hominem: & ita est generaliter de omnibus talibus.

Si autem modus necessitatis negatur, & etiam signum, si ha∣beat signum, tunc modus necessitatis mutandus est in modum quem infert, scilicet in possibile affirmativum, & residuum in contrarium. Sicut ista, Non necesse est omne animal esse hominem, aequivalet isti, Possibile est aliquod animal non esse hominem.

Si autem modus negetur, & non signum, solus modus mutabitur in possibile affirmativum. Unde ista, Nullus homo de necessitate est animal, aequipollet isti, Omnis homo potest non esse animal: & ideo non est quaerendum cui aequivalet ista, Omnis homo de neces∣sitate non est animal; sed cui ista aequivalet, Nullus homo de necessi∣tate est animal. Et est dicendum, sicut nunc dictum est; & hoc quia istae aequipollent, Omnis homo de necessitate non est animal, & Ne∣cesse est nullum hominem esse animal; illa autem, Non omnis homo de necessitate est animal, aequivalet isti, Aliquis homo potest non esse animal: & ita est de aliis.

Sicut dictum est de propositionibus de necessario, respectu propo∣sitionum de possibili; ita dicendum est proportionabiliter de proposi∣tionibus de possibili, respectu propositionum de necessario. Nam quando modus possibilitatis remanet affirmativus, non est mutandus modus; sed quantum ad residuum accipienda est proportionabiliter ae∣quipollentia, sicut in illis de inesse. Unde ista, Possibile est non omnem hominem esse animal, aequipollet isti, Possibile est aliquem hominem non esse animal. Quando autem tam modus quam signum negatur, tunc modus possibilitatis mutandus est in modum necessitatis,

& residuum in contradictorium, sicut sua de inesse. Unde ista, Non est possibile omne animal esse hominem, aequivalet isti, Necesse est ali∣quod animal non esse hominem. Quando autem signum negativum non negatur, sed tantum modus possibilitatis, tunc praecise mutandus est modus possibilitatis in modum necessitatis; & non signum universale in signum particulare, nec è converso. Sicut ista, Nullus homo potest esse animal, aequivalet isti, Omnis homo de necessitate non est animal: & tunc quamvis modus universalis non mutetur in modum particula∣rem, nec è converso; tamen modus universalis negativus mutandus est in modum universalem affirmativum; sicut patet in exemplo praepo∣sito.

Ex istis faciliter patere possunt aequipollentiae propositionum, in quibus ponuntur isti modi, necessarium, possibile. Ex quibus etiam potest faciliter patere, quae propositiones repugnant, & quae non; scito quae proposi∣tiones proprie repugnant, & quae non. Unde sciendum est, quod istae propositiones, Omnis homo de necessitate est animal, Omnis homo de necessitate non est animal, repugnant contrarie; sicut istae, Necesse est omnem hominem esse animal, Necesse est nullum hominem esse animal: istae autem sunt repugnantes, Omnis homo de necessitate est animal, A liquis homo de necessitate non est animal; non tamen proprie sunt contrariae, eo quod non utraque est universalis; nec sunt contradictoriae, quia possunt simul esse falsae: & ita plus conveniunt cum contrariis, eo quod possunt simul esse falsae, sed non possunt simul esse verae.

Eodem modo dicendum est de his, Omnis homo de necessitate est animal, Aliquis homo de necessitate est animal; istae autem pro∣positiones, Omnis homo de necessitate non est animal, Aliquis homo potest esse animal, sunt contradictoriae. Et similiter istae, Omnis homo de necessitate non est animal, Aliquis homo potest esse animal. Istae autem propositiones, Omnis homo potest esse animal, Omnis homo potest non esse animal, non repugnant; nec istae, Omnis homo potest esse animal, Aliquis homo potest esse animal; nec istae, Omnis homo potest non esse animal, Aliquis homo potest non esse animal: sed istae contradicunt, Omnis homo potest esse animal, Aliquis homo de necessitate non est animal; & istae similiter, Omnis homo potest non esse animal, & Aliquis homo de necessitate est animal.

CAP. XV. De aequipollentia propositionum de contingenti cum aliis.

CIrca propositiones de contingenti oportet primo scire, quod istorum propositionum, Contingit omnem hominem esse animal, Con∣tingit aliquem hominem esse animal, Contingit aliquem homi∣nem non esse animal, non est aequipollentia quaerenda; eo quod sunt primae: possunt tamen tales propositiones exponi; quia quaelibet il∣larum aequivalet uni copulativae ex duabus propositionibus de possibili Sicut ista, Contingit omnem hominem esse animal, aequivalet isti, Pos∣sibile est omnem hominem esse animal, & Possibile est nullum hominem esse animal; & ita de aliis. Et ideo semper affirmativa & negativa de contingenti, modo contingenti remanente affirmativo, convertuntur. Sicut istae duae, Contingit omnem hominem esse animal, Contingit nullum hominem esse animal, convertuntur; & sic de aliis.

Ex istis faciliter sciri potest aequipollentia propositionum de contin∣genti: sicut enim ipsa aequivalet uni copulativae; ita sua repugnans aequivalet uni disjunctivae, compositae ex partibus repugnantibus illius copulativae. Et ideo inquirendo aequipollentiam propositionis de con∣tingenti, resolvenda est illa in unam copulativam ex duabus de possi∣bili; quo facto, videndum cui aequivalet una pars, & alia, & ex illis formanda est una disjunctiva cui aequivalebit illa de contingenti. Sed hoc non est faciendum, nisi quando modus contingentiae est negatus. Verbi gratia, si accipiatur ista negativa, Non contingit omne animal esse hominem, ista affirmativa, Contingit omne animal esse hominem, resolvenda est in istam copulativam cui aequivalet, Omne animal potest esse homo, & Omne animal potest non esse homo; & utrique istarum praeponenda est negatio sub disjunctione sic, Non omne animal potest esse homo, vel Non omne animal potest non esse homo; & accipienda est aequivalens isti disjunctivae, per regulam datam in praecedenti capitulo, scilicet ista, Necesse est aliquod animal non esse hominem, vel Necesse est aliquod animal esse hominem; & ista ultima disjunctiva aequivalet isti, Non contingit omne animal esse hominem.

Eodem modo ista per easdem regulas, Nullus homo contingenter est animal, aequivalet isti de disjuncto praedicato, Omnis homo de necessi∣tate est animal, vel De necessitate potest non esse animal: non enim in isto casu potest aequipollere disjunctivae; sicut patet de ista, Nulla per∣sona divina contingenter est pater: sed aequivalet uni universali de dis∣juncto praedicato, ita tamen quod in utraque parte disjuncti addatur modus necessitatis. Quando autem dictum propositionis de contingenti, vel aequivalens ei, mutatur in contradictorium, tunc particularis aequi∣valet

uni disjunctivae: & hoc, quia propositio particularis & indefi∣nita de disjuncto praedicato convertuntur.

Oportet etiam scire, quod quando modus contingentis est affirmativis accipienda est aequipollentia servato eodem modo ex parte residui; & eodem modo proportionabiliter, sicut dictum est de praecedentibus. Unde ista, Contingit omnem hominem currere, aequivalet isti, Contingit ali∣quem hominem currere; & sic de aliis.

CAP. XVI. De aequipollentia propositionum de possibili.

CIrca propositiones de impossibili est primo sciendum, quod nulla earum est prima; quia quaelibet illarum aequivalet opposito ali∣cujus de possibili; & ideo de qualibet quaerendum est cui aequi∣valet. Et cum dicitur, quod impossibile, aequivalet isti, non possibile, faciliter potest sciri per praedicta cui aequivalet propositio de impossibili, ponendo non possibile loco illius modi impossibile.

Est ergo sciendum, quod quandoque iste modus est affirmativus; ita scilicet quod negatio non negat eum: sicut hic, Impossibile est omne animal esse hominem, Impossibile est aliquod animal esse hominem. Quandoque autem est negatus per aliam negationem: sicut hic, Non impossibile est omne animal esse hominem▪ Non impossibile est omnem hominem currere.

In primo casu quando scilicet nulla negatio negat modum impossibi∣litatis, tunc illa de impossibili aequivalet uni de necessario; sicut illa de possibili in qua modus negatur aequivalet uni de necessario. Unde ista, Impossibile est non omne animal non esse hominem, aequivalet isti Ne∣cesse est aliquod animal esse hominem: & ista, Impossibile est aliquod animal non esse hominem, aequivalet isti, Necesse est omne animal esse hominem: & is••a, Impossibile est aliquod animal esse hominem, aequi∣valet isti, Necesse est nullum animal esse hominem.

Si autem modus impossibilitatis sit negatus, tunc mutabitur modus impossibilitatis in modum possibilitatis: sicut ista, non impossibile est omne animal esse hominem, aequivalet isti, Possibile est aliquod animal esse hominem. Ex quo enim modus possibilitatis, quando negatur, debet mutari in modum necessitatis, & modus necessitatis, quando ne∣gatur, debet mutari in modum possibilitatis affirmativum; necesse est quod impossibile quando negatur mutetur in modum possibilitatis.

Per praedicta, & per istam regulam de aequipollentiis de inesse, Prae∣contradict, post contrar, prae postque subalter••, potest faciliter sciri aequipollentia propositionum modalium. Et ideo ista de earum aequipol∣lentiis sufficiant.

CAP. XVII. De consequentiis compositis ex propositionibus quarum unus terminus supponit simpliciter vel materialiter.

POstquam visum est de aliquibus regulis deservientibus consequentiis ex propositionibus in quibus omnes termini supponunt personaliter & significative, nunc videndum est de consequentiis compositis ex propositionibus in quibus aliquis terminus supponit simpliciter vel ma∣terialiter: ut sunt consequentiae inferentes tales conclusiones, Album est accidens Socratis, Homo est species talis generis, Risibile est passio hominis, Substantia animata sensibilis est definitio animalis, Canis est aequivocum; & hujusmodi. Et primo dicendum est de regulis quibus construitur problema de accidente; & quia fere tota ista materia patere potest ex praedictis, ideo breviter est transeundum.

Est igitur regula generalis talis, Illud contingenter verificatur de ali∣quo, ergo Est accidens ejus. Sicut sequitur, Album verificatur contin∣genter de homine, ergo Album est accidens hominis. Intelligendum est etiam, quod ista regula tenet quando talis propositio potest esse vera & falsa, stante propositione vera in qua enuntiatur esse de eodem sub∣jecto. Oportet etiam scire, quod hic non accipitur accidens pro illo quod realiter inhaeret alteri, & informat ipsum: sed accipitur pro prae∣dicabili de aliquo, cui tamen non inhaeret, nec ipsum informat. Et sic accipiendo accidens potest concedi, quod creans est accidens. Con∣simile concedit Anselmus Monologion. 25. quod ridens est accidens ho∣minis. Alia regula, Hoc verificatur de hoc, & non est proprium illius, nec genus, nec differentia, nec species, nec definitio, nec aliquid com∣mune omnibus; ergo est accidens ejus.

Alia quae necessaria sunt sciri de accidente elici possunt ex prioribus; & praesertim ex illis quae dicta sunt in primo tractatu de accidente; ideo ad praesens ista sufficiant.

CAP. XVIII. De problemate de genere.

POst haec videndum est quomodo construitur vel destruitur problema de genere: & quia Aristot. istam materiam diffuse tractavit, ideo per suas regulas est discurrendum.

Est igitur Prima Regula talis, Si praedicatum non praedicatur de sub∣jecto universaliter sumpto, illud praedicatum non est genus illius sub∣jecti. Sicut si haec non sit vera, Omnis homo est lapis, Lapis non est genus hominis. Notandum, quod loquendo de virtute sermonis, ali∣quando idem est genus alicujus, quod aliquando non est genus illius: sicut animal, quando haec est vera, Omnis homo est animal, est genus hominis; quando autem haec est falsa, Omnis homo est animal, tunc animal non est genus hominis; sed ad hoc, quod animal sit genus hominis, oportet quod animal praedicatur de homine universaliter sumpto.

2. Regula est, Quod non praedicatur de aliquo in quid, non est ge∣nus illius. Sicut quia haec non est praedicatio in quid, Omnis homo est coloratus, ideo coloratum, nec etiam album, est genus hominis. No∣tandum, quod tunc praedicatur aliquid de aliquo in quid, quando omnia quae significant omnino eodem modo significant: ita scilicet quod in definitione exprimente quid nominis utriusque, vel omnia ponuntur in recto, vel aliqua in recto & aliqua in obliquo; ita scilicet quod solum differunt in hoc, quod unum significat plura, & aliud non omnia illa sed aliqua de illis; vel si utrumque significet alicua, & similiter connotet alia, oportet quod unum significet multa, & aliud non omnia illa multa, sed aliqua; vel quod illud praedicatum connotet multa, & aliud non connotet omnia illa, sed aliqua tantum. Et propter hoc, nulla talis praedicatio est in quid, Omnis homo est albus; quia Album vel signi∣ficat velconnotat omnes albedines, & praecisealbedines, sed homo non significat nec connotat quascunque albedines. Similiter ista non est in quid, Homo est rationalis; quia rationale in obliquo animam intelle∣ctivam significat, ita quod abstractum per se significans animam intelle∣ctivam debet poni in obliquo in definitione exprimente quid nominis ipsius rationalis: sed sic non ponitur in definitione exprimente quid no∣minis ipsius hominis, quamvis unum sequatur ex alio. Et propter ista cuaelibet talis praedicatio est in quid, Omnis homo est animal; quia homo & animal differunt in hoc, quod animal significat omnia animalia, homo autem non significat omnia animalia, sed aliqua tantum. Simi∣liter ista est in quid, Album est coloratum; quia coloratum significat omnia subjecta potentia habere colorem, album autem significat omnia

subjecta potentia habere albedinem: coloratum autem vel connotat vel significat principaliter omnes colores, album vero nec connotat nec significat principaliter omnes colores, sed aliquos tantum. Adver∣tendum est tamen, quod non semper requiritur, quod illud quod prae∣dicatur de aliquo in quid actualiter significet plura; quia tunc, si nul∣lum animal esset nisi homo, haec non esset praedicatio in quid, Homo est animal, quod falsum est: sed sufficit, quod possit significare plura per solam productionem novarum rerum.

3. Regula est, Illud quod contingit alicui inesse, & non inesse, non est genus illius. Unde quia homo aliquando est albus, aliquando non, ideo album non est genus hominis. Notandum est hic, quod per in∣esse intelligitur praedicari. Unde regula est ista, Quando aliquid prae∣dicatur de aliquo contingenter, ita quod aliquando praedicatur, & ali∣quando non, illo tamen manente quod importatur per subjectum actua∣liter, tunc non est genus ejus. Unde quia homine existente potest haec esse vera, Nullus homo est albus, ideo album non est genus hominis. Quod tamen aliquid aliquando praedicatur de aliquo, & aliquando non, per destructionem omnium rerum importatarum per subjectum, non impedit illud praedicatum esse genus illius: sicut quamvis haec possit esse vera, Homo non est animal, quando scilicet nullus homo est; tamen cum hoc stat, quod animal sit genus hominis.

4. Regula est, Si aliqua non sint in eadem coordinatione, illa non se habent sicut genus & species: quia in quocunque praedicamento est genus, in eodem est species; & è converso. Notandum est, quod quamvis de eodem possunt praedicari diversa genera diversarum coordi∣nationum, & etiam diversa praedicamenta; sicut eadem res est substantia & quantitas: tamen idem non potest esse per se species diversorum, nec potest esse species diversorum generum diversarum coordinationum, hoc est diversorum praedicamentorum; & hoc, quia diversa praedicamenta nunquam praedicantur in quid de eodem. Unde quamvis istae sint verae, Homo est substantia, Homo est quantus, vel quantitas: tamen una praedicatio est in quid, & alia non; & ideo non est species quantitatis, sed substantiae. Et ideo quod Philosophus dicit in praedicamentis, quod nihil prohibet idem esse in diversis praedicamentis; & in diversis locis dicit quod species non est ad aliquid, sed genus; debet intelligi quod nihil prohibet diversa praedicamenta praedicari de eodem; & aliquando genus est ad aliquid, & species non; non quidem per se species illius ge∣neris, sed alterius, de qua tamen specie illud genus quod est ad aliquid praedicatus; & tamen illa species de qua praedicatur non est ad aliquid. Per istum modum debent solvi omnes Authoritates quae videntur con∣trariari.

5. Regula est, Si aliquid participat aliud, & rationem illius, non est genus illius. Sicut quia homo participat animal, & definitionem ani∣malis, ideo homo non est genus animalis. Notandum, quod aliquid

participate aliud non est, nisi quod semper dum esse verificatur de illo, aliud praedicatur universaliter de illo. Sicut homo participat rationem animalis, quia necessario, dum homo est, haec est vera, Omnis homo est animal, si formetur: & ita participare non accipitur hic pro capere partem essentiae, vel includere illud estentialiter; sed capitur pro vere subjici cum signo universali re pectu alterius, secundum modum pr••∣expositum. Ex praedictis patet, quod quamvis haec possit esse vera, Omne animal est homo; & ista similiter, Omne animal est animal ra∣tionale: quia tamen utraque istarum poterit esse falsa, dum haec est vera, Animal est homo; ideo animal non participat hominem, nec rationem id est definitionem hominis, & ideo hoc non obstante, animal est genus hominis.

6. Regula est, Quando species assignata praedicatur de aliquo, sive sit de suo subjecto, sive de suo contento, sive non, de quo non praedicatur genus assignatum, tunc illud non est genus illius. Sicut opinabile prae∣dicatur de non ente & ente. & nec ens nec scibile praedicatur de non ente; ideo nec ens nec scibile est genus opinabilis, quia de quocunque praedicatur species de eodem & genus: quod est intelligendum, quando in praedicatione exercita omnes termini supponant personaliter & signi∣ficative.

7. Regula est, Quod si genus assignatum non participat aliquam spe∣cierum contentarum sub genere assignato, illud non est genus ••llius. Sicut si voluptas, nec est generatio, nec corruptio, & sic de a••••s speciebus, motus non est genus voluptatis. Notandum est, quod illa regula debet intelligi, quando species assignata non immediate continetur sub genere. Unde homo non participat aliquam specierum animalis; & tamen ani∣mal est genus hominis: & hoc, quia homo immediate continetur sub animali. Notandum etiam, quod participare accipitur hic, sicut prius, pro subjici cum signo universali respectu illius; & non è converso se∣cundum modum ibi dictum.

8. Regula, Si aliquid praedicatur de pluribus magis quam aliud, illud non est genus illius. Sicut quia opinabile praedicatur de pluribus quam ens, ideo ens non est genus opinabilis; quia semper genus praedicatur de pluribus quam sua species. Sciendum est, quod non semper actua∣liter genus praedicatur de pluribus quam s•• species; quia si nihil sit nisi homo, animal non praedicatur actualiter de pluribus quam homo pro tunc: & ideo authoritates debent intelligi, quod semper genus praedi∣catur de pluribus quam sua species, nisi omnia individua alicujus spe∣ciei, vel specierum, sint destructa vel non existentia.

9. Regula est, Si genus & species praedicantur de aequivalentibus non se habent sicut genus & species. Ista regula debet intellig▪ pr••••; nam semper quando cujuscunque speciei alicujus generis est aliquod in∣dividuum, genus praedicatur de pluribus quam quaecunque sua species. Et ideo, quia semper ens & unum praedicantur de aeque pluribus▪ ita

quod ens non potest praedicari de pluribus quam unum, nec è converso: ideo neutrum est genus respectu alterius. Similiter est de principio & primo; nam principium non potest praedicari de pluribus quam primum, nec è converso: & ideo nec principium est genus primi, nec è con∣verso.

10. Regula est, Quod non est genus alicujus individui, non est genus aliquorum individuorum differentium specie: & quod est genus unius individui, est genus individuorum ejusdem speciei cum illo: & ita idem est genus omnium, quae non differunt specie, vel nullius.

11. Regula est, Nihil continetur sub diversis generibus, nisi unum illorum continetur sub altero. Sicut homo non posset esse per se species animalis & corporis, nisi animal contineretur sub corpore; vel è con∣verso.

Sed contra istam regulam instat Philosophus quarto topicorum; quia prudentia continetur, tam sub justitia, quam sub virtute. Nam istam re∣gulam corrigit Philosophus ibidem per hoc, quod oportet quod illa ge∣nera sub quibus continetur sint subalterna, vel quod contineatur sub eodem genere. Sicut scientia & virtus quamvis non sint subalterna, ta∣men ambo illa genera continentur sub eodem genere, utpote sub habitu. Unde dicit Philosophus ibidem sic.

Si neque subalterna genera sunt, nec sub eodem ambo, non erit quod assignatum est genus.

Sed con∣tra hoc videtur esse Philosophus in lib. praedicament. Ubi dicit,

Di∣versorum generum, & non subalternatim positorum, diversae sunt species & differentiae.

Ergo idem non potest esse species talium ge∣nerum diversorum, & non subalternatim positorum.

Praeterea, Omne genus dividitur per differentias oppositas, quarum una removetur universaliter ab alia; ergo idem non potest contineri sub diversis generibus non subalternatis.

Praeterea, Illa regula videtur esse contra praedicta; quia dictum est prius, quod diversa praedicamenta praedicantur de eodem: & tamen illa praedicamenta non continentur sub eodem, nec sunt subalterna.

Ad primum istorum dicendum est, quod semper diversorum gene∣rum, &c. si sint genera habentia differentias: non tamen oportet, quod omnes species generum talium sint diversae; & ita stat quod aliqua sit eadem species eorum. Et si dicatur, quod aliquae sunt species diversae diversorum generum subalternatorum; sicut multae species corporis quae non sunt species animalis; ergo in hoc non differunt genera sub∣alterna, & non subalterna. Dicendum est, quod quamvis unum genus subalternum habeat aliquam speciem quae non est species alterius; tamen è converso est impossibile: sed quando sunt genera non subalterna, utrumque illorum habet aliquam speciem quae non est species alterius; & hoc sufficit ad intentum Aristotelis.

Ad secundum dicendum est, quod non omne genus dividitur per dif∣ferentias oppositas; quando tamen genus habet differentias, potest dividi

per differentias oppositas, & tunc una illarum removetur universaliter ab alia; sed non oportet quod removeatur ab omni alia differentia. Verbi gratia animal dividitur per rationale & irrationale, & una illa∣rum removetur universaliter ab alia; postea vero est aliud genus quod est praecise commune equo & asino, ita quod forte habent aliquam con∣venientiam inter se, qualem neutrum horum habet cum quocunque alio animali; & ideo ab eis abstrahi potest unum genus praecise com∣mune illis, & vocetur A: similiter forte bos & equus habent aliam specialem convenientiam, qualem neutrum istorum habet cum quocun∣que alio animali, & tunc poterit abstrabi ab eis unum genus praecise illis commune, & vocetur B: tunc quamvis differentiae A & B re∣moveantur à se invicem; tamen una differentia A est eadem cum aliqua differentia B; & ita eadem poterit esse species diversorum gene∣rum talium non subalternatorum.

Ad tertium dictum est prius, quod nulla species per se continetur sub diversis praedicamentis; quia nunquam diversa praedicamenta praedicantur in quid de eadem specie; & ideo nunquam est idem per se species diversorum generum, nisi illa genera sint subalterna, vel am∣bo contineantur sub eodem; sicut dicit Philosophus: non tamen hoc obstat, quin de eodem possint praedicari diversa praedicamenta non in quid, sed aliter.

12. Regula est, quod Quando omnia genera ad genus assignatum non praedicantur in quid de assignata specie non est genus illius. Sicut si corpus non praedicatur in quid de albo, animal non est genus albi.

13. Regula, Si genus assignatum, vel aliquod genus, ejus participet speciem non est genus illus. Sciendum est, quod parti∣cipare capitur hic sicut prius: non quia capit partem illius, nec quia est pars illius, nec quia importat partem ejus; sed quia ipsum subjicitur universaliter respectu alterius, & aliud universaliter sumptum non sub∣jicitur respectu illius, sed tantum particulariter sumptum. Sicut homo participat ly animal, quia homo universaliter sumptum subjicitur re∣spectu animalis, sic dicendo, Omnis homo est animal, & animal universaliter sumptum non subjicitur respectu hominis dicendo, Omne animal est homo; sed tantum particulariter dicendo, aliquod animal est homo: quamvis enim aliquando haec possit esse vera, Omne ani∣mal est homo; non tamen oportet quod sit vera. Et sub ista significatio∣ne accipit Phylosophus semper ly participate in Logica.

14. Regula est, Quando aliquid vere praedicatur de alia specie, si aliquid superius ad ipsum praedicatur in quid de eadem specie, praedica∣bitur etiam in quid de eadem specie, & erit genus illius. Quia omnia quae ordinantur secundum superius & inferius, quorum unum de altero praedicatur in quid, vel omnia praedicantur de illo in quid de quo prae∣dicantur, vel nullum. Sed si dubitetur illud assignatum praedicari de

specie, non sufficit ostendere quod aliquod genus ejus praedicetur in quid de illa specie: sed simul cum hoc oportet probare, quod nullum aliud contentum sub illo praedicatur in quid de ista specie.

15. Regula, Si species praedicatur de aliquo in quid de quo genus non praedicatur in quid▪ illud non est genus illius speciei. Sicut si corpus animatum praedicatur de aliquo in quid de quo non praedicatur in quid animal; manifestum est quod animal non est genus corporis. Si autem corpus praedicatur in quid de omnibus de quibus praedi∣catur animal, & de pluribus, corpus erit genus animalis.

16. Regula est, Illud non est genus alicujus de quo definitio gene∣ris non vere praedicatur. Sicut quia haec est falsa, Planta est substan∣tia animata sensibilis, ideo anima non est genus illius.

17. Regula est, Quod est differentia alicujus non est genus illius; nec è converso. Et ideo, quia congregativum est differentia coloris, ideo non est genus illius; nec è converso.

18. Regula est, Nulla differentia alicujus generis est genus. Si∣cut immortale quia est differentia animalis, ideo non est genus alicujus. Sciendum est, quod prima exempla non ponuntur ut vera sint, sed ut sentiant qui adiscunt.

19. Regula est, Quod est species alicujus, non est genus ejus. Si∣cut quia continuitas est species contiguitatis, ideo non est genus con∣tiguitatis.

20. Regula est, Quod differentia convertibilis cum specie non est genus illius. Sicut rationale, quia est differentia hominis, non est genus hominis. Notandum est, quod differentia alicujus non est aliquid intrinsecum speciei; sed est unum praedicabile in quale de spe∣cie. Praedicatur autem in quale, quia semper differentia essentialis con∣notat aliquid vel significat, quod nec connotatur nec significatur per speciem, nec species aliquid illo modo significat. Differentia autem accidentalis semper connotat aliquid extrinsecum.

21. Regula est, Quod genus non continetur sub differentia; nec è converso. Hoc est verum de differentia constitutiva subjecti. Ali∣quando autem genus continetur sub differentia, sic quod de pauciori∣bus praedicatur: non tamen per se continetur sub differentia; nec è converso.

22. Regula est, Quod eujus generis nulla differentia praedicatur de specie, illud non est genus speciei. Sicut si nulla differentia anima∣lis praedicaretur de lapide, animal non est genus lapidis. Ista regula habet veritatem, quando genus habet differentias: & quia aliquod genus non habet differentias essentiales, sicut alibi est probatum; ideo poterit aliquid esse genus alicujus speciei, quamvis nulla differentia essentialis praedicatur de prima specie▪ & hoc, quia illud genus nullam differentiam essentialem habet.

23. Regula est, Quod species quae est prior natura aliquo, ad eujus interemptionem sequitur interemptio illius, non est species illius gene∣ris. Sicut quia animal est prius natura homine, & interempto animali interimitur homo, ideo animal non est species hominis.

Notandum, quod prius natura non vocatur illud, quod potest sine alio esse, & non è converso; quia illo modo genus non est prius natu∣ra quam species, ita enim potest species esse sine genere, sicut è con∣verso; non enim plus dependet à genere species quam è contra; quia species & genus non sunt nisi quaedam intentiones animae distinctae tota∣liter, quarum utraque potest esse in mente sine altera: sed prius natu∣ra vocatur, quando esse existere potest vere praedicari de aliquo sump∣to pro re, quamvis non praedicatur verè, imo falsè, de specie sup∣ponente pro re; sed non è converso. Et illo modo genus est prius̄ na∣tura quam sua species: nam esse existere potest vere praedicari de genere supponente pro re; quamvis false praedicatur de specie supponente. Sicut haec poterit esse vera, Animal est; quamvis haec esset falsa, Homo est; sed è converso est impossibile. Impossibile enim est, quod haec sit vera, Homo est, ista existente falsa, Animal est. Et prop∣ter hoc dicitur genus esse prius natura quam species.

Similiter notandum est, quod interemptio speciei non interimit re∣aliter genus, nec è converso; quia posset genus existere, modo sibi conveniente, specie non existente. Nam ista intentio animae quae est genus posset esse, etsi nulla intentio quae est species esset ibi. Sed interemptio speciei non interimit genus; sed è converso: quia ad ne∣gationem generis supponentis pro re sequitur negatio speciei supponentis pro re; & non è converso. Sicut bene sequitur, A non est animal, ergo A non est homo; sed è converso non valet. Et sic debent intel∣ligi omnes authoritates Philosophi, & aliorum qui dicunt, quod genus est prius natura quam species, & quod interempto genere interimitur species, & hujusmodi; sed non è converso.

24. Regula est, Quod illud quod potest amitti à specie non est genus illius vel differentia. Sicut moveri, quia potest amitti ab anima, ideo non est genus animae, nec differentia animae. Similiter veritas & falsitas possunt amitti ab opinione, ideo neutrum est genus vel differentia opinionis. Intelligendum est, quod non vocatur hic amitti pro illo quod realiter perditur à re; sed vocatur amitti, quan∣do aliquid non vere praedicatur de aliquo, sicut p〈…〉〈…〉▪ ipso manente. Sicut de materia non formata fit formata, dicitur amittere privatio∣nem; non quia aliquam rem amittat realiter sed aliquid acquirit. Similiter dicitur amittere potentiam, quia non amplius est haec vera, Materia est in potentia ad formam, quae tamen prius fuit v〈…〉〈…〉: & hoc non est propter realem amissionem alicujus rei, sed propter realem acquisitionem alterius rei, puta formae. Similiter intelligenda est regula de re importata per subjectum non destructa.

25. Regula est, Si aliquid participat vel participare potest contrati∣um generis non est species illius. Sicut quia homo potest participare albedinem, ideo nigrum non est species hominis. Notandum est, quod participare accipitur hic pro recipere praedicationem alterius: si∣cut dicitur ••••••d semper subjectum participat praedicatum; quod non est aliud, quam subjectum vere subjici respectu praedicati.

26. Regula est, Quando aliquid potest competere speciei, quod non potest competere alicui contento sub genere, non est species illius. Sicut quia anima potest vivere, numerus non potest vivere, ideo nu∣merus non est genus animae.

27. Regula est, Quod si assignatum sit aequivocum, non est ge∣nus, quia tam species quam genus debet esse univocum. Notandum est, quod accipit Philosophus aliquando genus & speciem non tantum pro intentione animae, sed etiam pro illa voce. Unde haec vox animal, aliquando vocatur genus; sed hoc non est nisi ex voluntaria institutio∣ne: quia scilicet sponte instituitur ad significandum omnia illa quae in∣tentio animae, quae est genus, naturaliter significat.

28. Regula est, Quod illud quod non praedicatur de aliquo proprie, sed transumptive, non est genus illius. Sicut quia consonantia non praedicatur proprie, sed transumptive, de temperantia, ideo non est genus temperantiae. Notandum est, quod nulla potest esse transumptiva praedicatio nisi ex actu voluntatis, & per institutionem; & ideo talis praedicatio transumptiva non potest esse nisi in vocibus, vel scriptis, vel aliquibus signis ad placitum institutis: & propter hoc etiam vox ali∣quando vocatur genus, quando scilicet non ex transumptione, sed pro∣prie in quid praedicatur de specie.

29. Regula est, Si assignatum non potest habere plures species non est genus: quia semper omne genus vel praedicatur, vel praedicari potest, de pluribus speciebus.

30. Regula est, Quando species habet contrarium, & genus non habet contrarium, si contrarium speciei non sit in illo genere, nec illa species erit species illius generis. Sicut quia albedo habet contrarium, scilicet nigredinem, & sonus non habet contrarium; si nigredo non sit species soni, Nec albedo erit species soni.

31. Regula, Quando tam species quam genus habet contrarium, si contrarium speciei sit sub contrario generis, illa species erit species illius generis. Intelligendum est, quod ista regula habet veritatem quando alterum contrariorum immediate continetur sub genere contra∣rio, & quando neutra contrarietas habet medium. Unde si una con∣trarietas habet medium, & altera non, regula non habet locum. Et ideo non sequitur, Prodigalitas est species vitii, ergo Illiberalitas est species virtutis: & hoc ••••ia virtus & vitium non habent medium. No∣tandum etiam, quod nullae tales species habent contrarium, stricte capiendo contrarietatem, quando scilicet alterum contrariorum expellit

reliquum & non compatitur ipsum; quia tales species non sunt nisi quaedam intentiones animae, quae ita se compatiuntur in anima sicut quaecunque aliae intentiones. Sed tales species, & similiter genera, di∣cuntur contraria; quia sunt genera & species contrariorum. Unde in∣tentio quae est species omnium albedinum, & intentio quae est species omnium nigredinum, dicantur contrariae; quia sunt signa & inten∣tiones qualitates singulares contrarias importantes: & ita illud vocabu∣lum contrarium, aequivoce capitur in diversis locis librorum Philose∣phorum, & Sanctorum.

32. Regula est, Si unum contrariorum non est species, sed genus, re∣liquum contrarium non est species, sed genus. Sicut quia B••m um non est species, sed genus, ideo Malum non est species, sed genus. Scien∣dum est, quod illud de bono non dicitur nisi gratia exempli: & ideo non oportet curare, sive bonum sit genus, sive non.

33. Regula, Si generum contrariorum sit aliquod medium, & spe∣cierum contrariarum erit aliquod medium; & è contra. Ista regula habet instantiam, sicut patet, quando plures species continentur sub uno gener•• quam sub alio: & ideo regula intelligenda est, quando utrumque genus habet species aequales. Similiter intelligenda est, quando species unius generis non est medium inter duas species alterius generis.

34. Regula est, Quando tam genus quam species sunt contraria, si habent medium, debent habere medium eodem modo: ut scilicet si inter species sit medium positivum, inter genera debet esse medium positivum, & è converso; & si inter species sit medium per abnega∣tionem, inter genus debet esse medium per abnegationem, & è con∣verso.

35. Regula est, Si extrema contraria sint in aliquo genere non ha∣bente contrarium, medium inter ista contraria erit in eodem genere.

36. Regula est, Si genus habet contrarium, species habet contrarium. Sciendum est, quod istae tres ultimae regalae intelligendae sunt, sicut quarta praecedens.

37. Regula est, Si species habens contrarium si•• in aliquo genere non habente contrarium, species opposita erit in eodem genere.

38. Regula est, Si medium inter extrema sit in aliquo genere non habente contrarium, extrema contraria sunt in eodem genere.

39. Regula est, Si species contraria in contrario genere, & species sibi opposita erit in contrario genere. Sicut si justitia est species vir∣tutis, injustitia est species vitii. Et notandum est, quod istae tres ultimae regulae intelligendae sunt sicut praecedentes.

40. Regula est, Si principale sit species principalis, & conjugatum erit species conjugati, & casus casûs. Sicut si justitia est species disci∣plinae, justus erit species disciplinati, & justè erit species disciplinatè. Sciendum est, quod hic accipitur species large, pro omni illo quod per

se subjicitur, sive secundum praedicationem, sive secundum consequen∣tiam: & isto modo virtuose est genus & superius ad juste; quia quam∣vis h••c non sit vera, Justè est disciplinatè, tamen ista consequentia est b••na, Iste justè agit, ergo disciplinatè agit; & non è contra: & pro tanto dicitur disciplinatè esse superius ad justè. Et ideo regulae prius datae de praedicatione generis de specie, & consimiles, intelligendae sunt quando genus natum est praedicari: videlicet quando est nomen, sive in conceptu, sive in voce; quando autem non est nomen, non sunt regulae intelligendae de tali genere.

41. Regula est, Demonstratis quatuor, & primo se habente ad se∣cundum, sicut tertium se habet ad quantum, si secundum sit genus primi, quantum erit genus secundi. Sicut si homo se habet ad animal, 〈◊〉〈◊〉 ad colorem; si animal sit genus hominis, color erit genus albedinis. Illa regula intelligenda est, quando similiter se habent se∣cundum praedicationem, & ordinem consequentiae; vel quando illa 〈◊〉〈◊〉 est causa quare unum illorum est genus alterius.

42. Regula est, Quod in omnibus rebus corruptis & generatis, & aliis s••ml••t••dinem aliquam habentibus secundum derivationem vel in∣f〈…〉〈…〉m s••u determinationem, si unum est genus, & reliquum erit genus alterius. Sicut ist habent similitudinem secundum derivationem, dissolvi, dissolutio; & similiter ista, corrumpi, corruptio; & ideo si dis∣solvi est species corrumpi, dissolutio est species corruptionis. Similiter sicut se habent secundum talem similitudinem, aedificare & aedificatum esse, ita se habent, operari & operatum esse: & ideo si aedificare sit species operari, aedificatum esse erit species operatum esse. Et sicut est de istis, ita est de aliis talem similitudinem habentibus. Ex omnibus istis pater, quod talis ordo ita potest reperiri in verbis, sicut in nomi∣nibus.

43. Regula est, Quod privatio & habitus non sunt in eodem genere proximo.

44. Regula est, Quod se habente tam genere quam specie privative opposite, si oppositum non est in opposito, nec propositum in proposito.

Notandum, quod genus quadrupliciter accipitur. Uno modo stri∣ctissime, pro aliquo communi praedicabili in quid de pluribus rebus, vel de pronominibus demonstantibus plures res, quarum nulla nata est esse forma vel materia essentialis alterius rei specie differentis. Et isto modo non invenitur aliquod genus, secundum intentionem Aristotelis, quic∣quid sit de virtute sermonis, nisi in praedicamento substantiae & quali∣tatis: quia secundum intentionem Aristotelis, nullum aliud genus praedicatur in quid de pronomine demonstrante quamcunque rem ex∣istentem per se in genere. Secundo modo accipitur genus strictius, pro praedicabili in quid de pluribus rebus quae non sunt ejusdem rationis, sive aliqua illarum rerum sit nata esse pars essentialis alicujus alterius rei, siv ••non: & isto modo hoc commune, Forma, est genus omnium for∣marum;

& hoc commune, Anima, est genus ad animam vegetativam, sensitivam, & intellectivam. Tertio modo accipitur genus Stricte, pro aliquo positivo praedicabili in quid de pluribus positivis; & sic quan∣titas, relatio, & hujusmedi, sunt genera. Quarto modo accipitur genus Large, pro omni praedicabili in quid de pluribus praedicabi∣libus, sive sit positivum, sive negativum; & sic accipit hic Philosophus genus. Illud autem dicitur praedicari in quid, per quod contingit re∣spondere ad quaestionem factam per quid. Nunc autem si quaeratur quid est caecitas, potest responderi, quod est privatio; & ita large aliquod privativum est genus.

45. Regula est, Si affirmatio est genus affirmationis, & negatio speciei erit genus negationis generis. Sicut si animal sit genus hominis, non homo erit genus non animalis.

46. Regula est, Si negatio est genus negationis, affirmatio opposita negationi, quae est species, erit genus alterius. Sicut si non suave sit genus non boni, bonum erit genus suavis. Et est sciendum quod hic largissime accipitur genus sicut prius.

47. Regula est, Si species est ad aliquid, & genus est ad aliquid; & è converso. Quando autem genus praedicatur de specie & non in quid, non oportet quod si species sit ad aliquid, quod genus sit ad aliquid; nec è converso: & sic solvendae sunt instantiae quas ponit Aristot. circa istam regulam.

48. Regula est, Si tam genere quam specie existente ad aliquid, species non dicitur ad idem secundum se & secundum idem, genus non est species illius generis.

49. Regula est, Si unum dicitur ad idem, & secundum se, & se∣cundum genus, & secundum omnia superiora ad illud, istud non est species illorum. Istae regulae intelligendae sunt quando genus praedicatur in quid de specie.

50. Regula est, Quod species & genus, quando sunt ad aliquid, di∣cuntur ad tertium secundum eundem casum, scilicet vel secundum casum genitivum, vel dativum. Aliquando autem est instantia, sicut patet de contrario, quod est species diversi.

51. Regula est, Quod si tam genus quam species sunt ad aliquid, & dicuntur secundum eosdem casus, si simpliciter non convertuntur secun∣dum eosdem casus, non est unum genus alterius.

52. Regula est, Si species dicitur ad suum correlativum secundum plures casus quam genus, vel è converso, non est species illius. Ista re∣gula non est generaliter vera, sicut nec priores.

53. Regula est, Si oppositum correlative non est genus oppositi re∣lative, nec propositum proposito.

54. Regula est, Quod quibusdam relationibus necessario existen∣tibus in illis ad quae dicuntur, quibusdam non necessario existentibus in illis, possunt tamen in illis existere, & quibusdam nullo modo valentibus

existere in illis ad quae dicuntur, si species continetur sub uno illorum membrorum & genus sub reliquo, non est species illius.

55. Regula est, Si species est actus, genus non est habitus; & simi∣liter è converso, si genus est habitus, species non est actus.

56. Regula est, Quod posterius non est genus prioris. Notandum est, quod hic frequenter ponuntur nomina secundae intentionis pro no∣minibus primae intentionis, & è converso: & similiter loco nominum primae impositionis ponuntur nomina secundae impositionis, & è con∣verso: & ideo quod dicitur hic, Quod si species est actus genus non est habitus, & Similiter de alia regula, debet sic intelligi, quod illud nomen, vel illa intentio quae praecise est communis actibus non est genus 〈…〉〈…〉 nominis vel intentionis quae est praecise communis habitibus, nec è con∣verso: & similiter de regula sequence.

57. Regula est, Quod species & genus sunt in eodem. Sicut albedo & color. Notandum est, quod hic ponuntur nomina secundae inten∣tionis pro nominibus primae intentionis; vel hic ponitur actus exercitus loco actus signati. Unde debet sic intelligi, quod de genere & specie vere praedicatur esse in eodem; non tamen pro se, sed pro re significata. Et ideo actus exerciti correspondentes sunt isti, Albedo & color sunt in eodem: Musica & scientia sunt in eodem; & hujusmodi. Sciendum est, quod Philosophus quarto topicorum exemplificat de verecundia & ti∣more, & amicitia & voluptate; & hujusmodi. Quae non se habent sicut genus & species, quia non sunt in eodem: & hoc non ponit, ut ita sit, nam aliqua illorum non sunt in eodem; sed hoc ponit gratia exempli, vel secundum opiniones famosas quae fuerunt tempore ••uo.

58. Regula est, Quod illud quod primo convenit alicui secundum partem illius non est genus. Sicut quia homo vel animal non est visibile, nisi quia corpus suum est visibile, ideo visibile non est genus animalis.

59. Regula est, Quod illud quod praedicatur solum de parte non est genus totius. Sicut si corpus praedicatur de corpore, sive parte animalis, non est genus animalis. Ex istis patet, quod genus non importat partem praecise, nec est pars speciei; quia si esset pars speciei non posset vere praedicari de specie, cum pars non praedicetur de toto, secundum Philo∣sophum quarto topicorum.

60. Regula est, Quod nulla potentia est genus vituperabilium vel fugiendorum, quia omnis potentia est eligenda. Intelligendum est, quod nullum nomen importans praecise rem quae potest male agere, est genus alicujus vituperabilis; quia res quae potest male agere non est mala: sicut secundum opinionem aliquorum Deus potest male agere, & tamen non est malus.

61. Regula est, Quod nihil praecise commune eligibilibus propter se est genus alicujus potentiae, vel effectivi boni; quia unumquodque tale est eligendum propter aliud.

62. Regula est, Quod illud quod habet plura genera non est in solo uno collocandum.

63. Regula est, Quod passio alicujus non est genus illius. Sicut im∣mortalitas non est genus vitae.

64. Regula est, Quod illud quod dicitur de omnibus non est genus. Et propter hoc ens non est genus; & propter idem non est diffe∣rentia.

65. Regula est, Quod illud quod importat accidens alicujus non est genus illius.

66. Regula est, Quod quando tam genus quam species habent con∣trarium, melior species est in meliori genere. Notandum, quod ista regula habet veritatem de specie optima, & non alia. Unde bene contingit, quod uno genere existente meliori altero genere, aliqua species pejoris generis est melior alia specie melioris generis; sed nulla est melior optima specie melioris generis. Sicut si scientia speculativa & practica sint duo genera scientiarum, & scientia speculativa sit me∣lius genus quam scientia practica, non est possibile, quod optima spe∣cies scientiae practicae sit melior optima specie scientiae speculativae: ta∣men possibile est, quod aliqua species scientiae practicae sit melior ali∣qua specie scientiae speculativae; sicut scientia practica de Deo est me∣lior scientia speculativa de triangulo.

67. Regula est, Quod aliqua specie aequaliter se habente ad duo ge∣nera, si collocetur sub genere pejori, male assignatur. Notandum est, quod quando aliquid se habet ad duo genera, vel sub utroque, vel sub neutro est: si sit sub neutro plus erratur collocando eam sub pejo∣ri quam meliori; & hoc est verum de specie nobili.

68. Regula est, Quod si genus suscipit magis & minus, simi∣liter & species.

69. Regula est, Quod si illud quod magis videtur esse genus ali∣cujus speciei non est genus illius, nec illud quod minus videtur esse genus erit genus illius. Sciendum est, quod ista regula valet ad ••ppo∣nendum & arguendum contra respondentem; non autem multum valet ad rem: quia aliquando illud quod minus videtur multis esse genus est genus; & tamen illud quod magis videtur non est genus. Et similiter est de specie dicendum, quod si illud quod magis videtur esse species non est species alicujus, nec illud quod videtur minus, erit species.

CAP. XIX. De distinctionibus & divisionibus proprii.

POst hoc dicendum est de regulis deservientibus consequentiis per quas infertur aliquid esse proprium alterius. Primo tamen di∣cendum est de quibusdam distinctionibus proprii, quod aequivoce accipitur hoc nomen proprium, in diversis locis. Est ergo una di∣stinctio talis, quod proprium Quoddam est per se, & Quoddam est ad aliud. Proprium per se est, quod non est respectivum: sicut Immortale, Susceptibile discipinae, est proprium. Proprium ad aliud, est aliquod respectivum: sicut, Imperativum, est proprium ani∣mae respectu corporis.

Alia distinctio est, quod proprium Quoddam est quod semper prae∣dicatur: Quoddam non semper praedicatur, sed quandoque.

Alia divisio, quod Quoddam est proprium quod est per se & semper, Quoddam quod non est semper & per se. Proprium per se & semper, est illud quod inest omni contento sub illo, cujus est proprium, & semper: quod est intelligendum quando de subjecto verificatur esse existere.

Alia distinctio, quod Quoddam proprium est, per quod evidenter illud cujus est proprium separatur ab omni alio, hoc est, per quod tan∣quam per notius potest inferri distinctio ipsius ab omni alio. Primum est sicut risibile: secundum est sicut, Animal rationale, Susceptibile disciplinae, ponitur esse proprium hominis.

Alia distinctio, quod proprium idem est quod convertibile; & sic definitio potest vocari proprium. Aliud est proprium quod praedicatur secundo modo dicendi per se de subjecto, quod vocatur propria passio subjecti, Aliae distinctiones etiam possunt poni, sed ad praesens istae sufficiant.

Est autem primo sciendum, quod proprium non est aliqua res in∣haerens realiter subjecto, sed est quoddam praedicabile de subjecto; & ita est distincta intentio animae, vel terminus distinctus à subjecto.

Secundo sciendum est, quod Philosophus in quinto topicorum non accipit proprium, pro illo quod distinguitur à definitione; sed in multis locis accipit proprium, pro illo per quod evidenter tanquam per notius inferri potest illud cujus est proprium distingui ab omni alio; sive tale proprium sit definitio explicans quid nominis, sive quid rei, sive sit alia oratio includens definitionem & proprias passiones, sive quodcunque aliud; & de tali proprio loquuntur multae considerationes Philosophi.

Sciendum est tamen, qu••d aliquando proprium magis Stricte acci∣pitur,

scilicet pro aliqua oratione composita ex genere & differentiis accidentalibus, per quam evidenter & sufficienter potest inferri diffe∣rentia illius cujus est propium ab omni alio proprio: & de tali proprio intelliguntur multae considerationes Philosophi quinto topicorum; sicut in prosequendo patebit.

CAP. XX. De regulis quibus probatur aliquid esse proprium, vel non.

IStis visis ponendae sunt aliquae regulae, quibus probari potest aliquid esse proprium, vel non proprium alicujus. Et Primo ad proban∣dum proprium de aliquo; accipendo proprium pro illo, quod con∣venit omni & soli & semper, & ut distinguitur ab omni genere, dif∣ferentia, definitione, & accidente, & composito ex iis. Secundo circa proprium quod componitur ex genere, &c.

Est igitur una regula ad probandum aliquid non esse proprium alicu∣jus talis, Quod non est convertibile cum aliquo non est proprium il∣lius. Sicut sequitur, Posse movere se non est convertibile cum homi∣ne, ergo non est proprium hominis. Sciendum, quod in isto con∣sequente, Posse movere se non est proprium hominis, subjectum non supponit personaliter, sed pro uno praedicabili; sive illud sit intentio animae, sive vox vel aliquod signum ad placitum instituum: & ideo vel supponit simpliciter, vel materialiter. Potest tamen inferri ex an∣tecedente, in quo omnes termini supponunt personaliter & significative▪ sicut, Aliud ab homine potest movere se, ergo Posse movere se non est proprium hominis: & etiam potest inferri ex antecedente in quo supponit simpliciter vel materialiter, sicut dictum est, Posse movere se non est convertibile cum homine, ergo Posse movere se non est proprium hominis. Et tenet quaelibet praedictarum consequentiarum per istam regulam, Quod non est convertibile cum aliquo non est proprium illius: & sicut dictum est de ista regula, ita est dicendum de omnibus aliis circa proprium, Quod quaelibet poterit deservire uni consequentiae, in quo omnes termini antecedentis supponunt personaliter & signifi∣cative, licet termini consequentis supponant simpliciter vel materia∣liter; & aleri in qua idem terminus supponit in antecedente, sicut in consequente, simpliciter vel materialiter.

Alia regula est, Illud quod significat vel consignificat vel con∣notat pauciora, non est proprium illius quod significat vel connotat plura. Unde sequitur, Homo significat vel connotat pauciora quam risibile, ergo Homo non est passio risibilis. Et ratio istius regulae est, quia semper proprium magis natum est praedicari de illo cujus est pro∣prium,

quam è converso; & magis est propria praedicatio quam è con∣verso; nunc autem illud quod plura significat, capiendo signifi∣care communiter, scilicet pro significare principaliter & pro connotare sive significare, magis natum est praedicari quam illud quod pauciora significat; & illud quod pauciora significat nunquam est proprium illius quod plura significat: & propter hoc, Creativum est proprium Dei, & Creabile est proprium creaturae; & sic de aliis.

Alia, quae sunt necessaria in scientiis specialibus, circa naturam ipsius proprii sciri possunt per istas regulas quae dictae sunt, ubi tactum est de regulis deservientibus consequentiis in quibus omnes termini suppo∣nunt personaliter vel significative: & ideo ad praesens de proprio, isto modo dicto, ista sufficiant ad probandum aliquid non esse proprium alicujus. Sed ad probandum aliquid esse proprium alicujus, sufficit probare quod propositio in qua praedicetur proprium de subjecto sit ne∣cessaria, & quod non sit per se primo modo dicendi per se, & quod sit convertibile cum subjecto, & quod praedicatum importat plura quam subjectum; ut possit esse descriptio proprii ista, Proprium est necessa∣rio praedicabile per se de subjecto secundo modo, importans plura quam subjectum, convertibile cum eodem. Per primam particulam exclu∣ditur accidens, quod dicitur contingenter praedicabile. Per secun∣dam excluditur tam genus quam differentia. Per tertiam excluditur quodibet subjectum respectu proprii. Per quartam excluditur propri∣um communioris.

Et est notandum, quod proprium hic definitum, & propria passio con∣vertuntur; tamen proprium alicujus, & passio ejusdem non convertun∣tur. Unde aliquid est passio hominis, quod tamen non est proprium hominis: sicut propria passio animalis est etiam passio hominis, sed non est proprium hominis. Et si dicatur, tunc divisio universalium in genus, & speciem, differentiam, proprium, & accidens, non esset sufficiens; quia aliquod esset praedicabile de homine, quod nec accidens homini, nec proprium ei, nec genus, nec species, nec dif∣ferentia ipsius. Dicendum est, quod illa divisio bene intellecta suffi∣ciens est. Unde etiam omne praedicabile de homine, si sit commune omnibus hominibus, est species, vel genus, vel differentia, vel pro∣prium, vel accidens; non tamen ex hoc sequitur, quod omne tale sit genus hominis, vel species hominis, vel differentia hominis, vel ac∣cidens hominis: quia proprium animalis praedicatur de homine, & quamvis non sit proprium hominis, est tamen passio hominis; & ita proprium & passio convertuntur, & tamen passio hominis & proprium hominis non convertuntur. Vel potest dici aliter, quod ibi accipitur proprium large, pro passione praedicabili secundo modo.

Ex praedictis potest patere, quod omnia talia sunt propria Dei, Creativum, Gubernativum, Redemptivum, Beatificativum; & hu∣jusmodi. Similiter omnia talia, Posse peccare, Posse mereri, Posse

recipere beatitudinem, Posse damnari, & hujusmodi; sunt propriae passiones creaturae rationalis. Et notandum est, quod illa non dicuntur propria rerum extra; sed sunt propria intentionum, sive conceptu∣um animae, vel vocum, sive aliorum signorum ad placitum instituto∣rum; quia cum talibus terminis convertuntur, & de eis convertibiliter praedicantur, & de quocunque dicitur unum & reliquum; quod verum est, quando omnes termini illarum propositionum supponunt persona∣liter & significative.

Ultimo sciendum, quod proprium incomplexum aliquando accipitur Large; & tunc non requiritur quod necessario praedicetur de suo subje∣cto, sed sufficit quod non sit possibile simul esse verificari de suo subjecto, & illud negari à suo subjecto. Et sic creari potest dici pro∣prium entis, ut ens est commune praecise creaturis; quia quamvis haec non sit necessaria, Ens creatur, tamen illa non stant simul, Ens est, accipiendo ens praecise pro aliis à Deo, & Ens non est creatum. Sic etiam majus sua parte potest dici proprium totius; quia quamvis haec non sit necessaria, Omne totum est majus sua parte; quia si nullum totum esset, quod est possibile per potentiam divinam, nullum to∣tum esset majus sua parte: tamen ista non stant simul, Aliquod totum est, & Totum non est majus sua parte. Sicut habere tres angulos aequales duobus rectis, dicitur esse passio tranguli; & tamen haec non est necessaria, Omnis triangulus habet tres, &c. unde breviter dico, quod ut frequenter per tales propositiones quae ponuntur necessa∣riae, intelliguntur propositiones conditionales, vel propositiones de pos∣sibili, vel aequivalentes eis quae necessariae sunt. Aliquando autem accipitur proprium Stricte, & sic definitur proprium, quod est neces∣sario praedicabile, &c. Et si quaeratur an passio, five proprium, possit esse sine suo subjecto. Dicendum, quod de virture sermonis debet concedi, quod subjectum potest esse & naturaliter sine sua pro∣pria passione; & similiter passio propria potest esse sine suo subjecto: quia passio non est nisi intentio sive conceptus animae, vel signum ad placitum institutum. Et similiter est de subjecto. Et manifestum est, quod haec intentio potest esse sine illa, & similiter hoc signum ad placitum institutum potest esse sine illo; & è converso. Sed quando Authores dicunt, quod subjectum non potest esse sine sua propria passione, nec è converso; debet sic intelligi, scilicet quod propositio non potest esse falsa in qua praedicatur proprium vel passio de suo sub∣jecto, omnibus terminis supponentibus personaliter & significative, si sit passio primo modo dicta. Si autem sit passio secundo modo dicta, tunc non poterit etiam propositio esse falsa, si esse existere verificatur de suo subjecto personaliter sumpto. Sicut quamvis haec intentio, ru∣dibile, potest esse in anima, nullo asino existente, & hac intentione, asi••••u, non existente in anima, & è converso: tamen impossibile est, quod haec sit falsa, Omnis asinus est rudibilis, vel impossibile ad

minus est quod haec sit falsa, dum haec est vera, Asinus est: & isto modo debent intelligi omnes authoritates, quae dicunt, quod subjectum non potest esse sine sua propria passione.

CAP. XXI. De problemate proprii constituti ex genere & differentiis accidentalibus.

CIrca proprium quod componitur ex genere & differentiis acciden∣talibus, de quo Philosophus principaliter tractavit in quinto topi∣corum, est sciendum, quod tale proprium destruitur si non datur per notiora; & Secundo destruitur, si non datur per notiora inesse suo subjecto. Et ratio istius est, quia tale datur causa innotescendi, quod non potest fieri nisi per notius, & per illud quod est magis notum inesse suo subjecto.

Item destruitur, si subjectum vel tota oratio, vel aliquod nomen in oratione sit multiplex; quia quocunque istorum dato non est proprium illius. Item destruitur, si habet aliquam superfluitatem. Item destruitur, si in proprio ponitur aliquid quod est commune omnibus; quia nihil debet poni in proprio, nisi quod separat suum subjectum ab aliquo. Item destruitur, si ejusdem ponantur plura propria; illud est intelli∣gendum de descriptione quae indicat sufficienter omnes proprietates in∣complexas de suo subjecto: quia de propriis incomplexis non est verum, quin ejusdem possint esse plura propria etiam non ordinata; quamvis fre∣quenter propria ejusdem habeant aliquam ordinationem, & diversa di∣versum ordinem. Sicut proprietates creaturae rationalis; sicut Posse mereri, & Posse demereri: & ista habent ordinem aliquo modo per∣fectionis, pro quanto Posse mereri importat aliquem actum qui est per∣fectior illo actu, qui importatur per Posse demereri. Similiter Esse susceptibile disciplinae, & Esse susceptibile actus liberi, habent ordinem; quia unum importat rem priorem naturaliter re importata per aliud.

Item destruitur, si oppositum illius subjecti, vel aliquid simul natura cum illo, sive posterius eo, ponitur in proprio. Item destruitur pro∣prium, si aliquod contentum sub subjecto ponitur in proprio. Item destruitur, si genus ponitur in proprio. Item destruitur, si definitio ponitur in proprio. Item, si subjectum cum suo accidente. Item, si differentia essentialis ponitur in proprio. Item, si non determinetur quali∣ter est proprium illius; scilicet debet poni si competat sibi primo, vel non primo. Item, si idem ponitur proprium respectu sui ipsius. Item, in homogeneis, si non competat tam toti quam parti; & è converso. Item, si contrarium non est proprium contrarii. Item, si è diverso diversum non habet aliquod proprium è diverso diversum. Item, si casus non est

proprium casus, nec conjugatum est proprium conjugati. Et ita multa alia possunt elici ex quinto Topicorum, quae ideo breviter & sine exemplis pertransivi, quia ista non sunt in specialibus scientiis multum usitata: & quae de illis Theologiae & aliis scientiis specialibus sunt necessaria, per dicta prius & per dicenda possunt patere studioso.

CAP. XXII. Ostendit quid est definitio & quot modis dicitur.

AD sciendum de aliqua an sit definitio alicujus, vel non, oportet primo videre quid sit definitio, & quot modis dicitur; secundo videndum est de principali proposito.

Circa primum sciendum, quod omnis definitio, vel est conceptus mentis, vel est oratio ad placitum significativa; ita scilicet quod omnis definitio vel oratio in mente est unum compositum ex multis naturaliter significantibus, vel est oratio ad placitum instituta. Hoc patet per A∣ristotelem primo Topicorum, & in septimo & octavo Metaphysicae, & se∣cundo Posteriorum, qui ubique definiens definitionem dicit, quod Est oratio indicans quid est esse rei, vel quidditatem rei.

Ex isto sequitur, quod definitio non est eadem realiter cum definito; quia sicut vox ad placitum instituta quae est oratio, non est realiter unum nomen, sicut haec oratio, Animal rationale, non est hoc nomen, Homo: ita unum compositum in mente ex multis intentionibus, quarum una est communis omnibus illis quibus definitum est commune, & cum hoc pluribus, non est realiter illa intentio quae est praecise communis omnibus illis quibus tota definitio est communis: non tamen obstante, quod definitio & definitum non sint idem realiter, significant tamen idem realiter; similiter de definitione & definito supponentibus personaliter & significative, vere praedicatur esse idem realiter. Unde quam vis haec definitio, Animal rationale, & hoc definitum, Homo, non sint idem re∣aliter; tamen haec est vera, Homo & animal rationale sunt idem re∣aliter: sed per istam, Homo & animal rationale sunt idem realiter, non denotatur, quod haec definitio, Animal rationale, & hoc definitum, Homo, sint idem realiter; sed denotatur, quod eadem res importatur per istam definitionem, & per illud definitum.

Et sic intelligendae sunt omnes authoritates quae dicunt definitionem & definitum esse realiter idem; quia semper per talem propositionem, quae secundum virtutem sermonis est actus exercitus, intelligunt unum actum signatum; scilicet quod de definitione & definito vere praedi∣catur esse idem realiter. Quod non debet sic exerceri, Definitio & definitum sunt unum idem realiter; sed debet sic exerceri, Homo & animal rationale sunt idem realiter. Sic ergo patet, quod definitio est

oratio; & sicut triplex est oratio, scilicet Concepta tantum sive ex∣istens in mente tantum, Prolata, & Scripta: sic triplex est definitio. Una existens in mente tantum, quae praecise componitur ex intentioni∣bus, sive conceptibus mentis. Alia prolata, scilicet composita ex voci∣bus. Tertia scripta, scilicet composita ex scripturis. Sed differentia est inter istas definitiones; quia definitio existens in mente tantum, est naturaliter definitio; sicut naturaliter importat quidditatem rei. Aliae definitiones non sunt definitiones nisi ad placitum; sicut nec significant quidditatem rei nisi ad placitum.

Aliud est sciendum, quod definitio quamvis sit oratio, non tamen est propositio vel enuntiatio. Est etiam sciendum, quod cum dicitur quod definitio est oratio indicans quidditatem, ly definitio, non supponit pro se, vel pro uno communi omnibus definitionibus: sed supponit pro ipsis definitionibus, quarum nulla est hoc commune definitio; sicut nullus homo est hoc commune homo.

CAP. XXIII. Ponit varias divisiones definitionum.

VIso in generali quid est definitio, videndum est quot modis di∣catur, ponendo scilicet aliquas distinctiones de definitione.

Est autem una distinctio talis, quod Definitionum Quaedam exprimit quid rei, & Quaedam quid nominis. Definitio exprimens quid rei non potest competere nisi definito quod importat veras res: cujusmodi sunt definitiones hominis, & asini; & sic de aliis. Definitio exprimens quid nominis est, quando exprimitur significatum vo••abuli, quid scilicet per vocabulum debemus intelligere: & talis definitio potest competere definitis de quibus nihil vere praedicatur, & illo modo Va∣cuum, Infinitum, Chimera, & hujusmodi, definiuntur; & non solum talia, sed etiam illa quae aliquod significant & connotant; cujus∣modi est Motus, Tempus, Pater, Album, Populus, Exercitus▪ & hujusmodi.

Alia divisio seu distinctio Definitionum, quod Quaedam est definitio proprie dicta, illa scilicet quae datur per genus & differentiam essen∣tialem; sive illa quae datur per talia, quorum nullum importat vel con∣notat aliquod extrinsecum illi quod importatur per definitum. Alia est definitio data per additamentum, quae scilicet habet aliquam partem importantem aliquod extrinsecum illi, quod importatur per de∣finitum; sicut definitur anima, Quod est actus corporis, &c: Patet enim, quod corpus importat aliquod extrinfecum animae. Ita est etiam de illa definitione albedinis, Albedo est color disgregativus visus.

Alia divisio est, quod Definitionum non indicantium aliquod extrin∣secum rei, Quaedam datur per differentias essentiales: Quaedam per genus & nomina exprimentia partes essentiales: & Quaedam per genus & nomina exprimentia partes integrales. Exemplum primi, ut Ani∣mal rationale est definitio hominis. Exemplum secundi, Substantia composita ex corpore & anima intellectiva est definitio hominis. Ex∣emplum tertii, Figura tribus lineis contenta est definitio trianguli.

Alia divisio est, quod Definitionum Quaedam est data per aliqua, quorum unum est minus commune, & aliud est magis commune, ita tamen quod unum illorum sit convertibile cum definito; sicut hic, Animal rationale: & Quaedam est definitio data per aliqua quorum quodlibet est in plus quam illud definitum, & nullum illorum est superi∣us ad reliquum; & aliqua illorum sunt talia quod nullum illorum est sub reliquo, & tamen illorum totum est convertibile cum definito: si∣cut si homo definiatur sic, Homo est animal intelligibile, ut Intelli∣gibile sit commune Homini & Angelo; tunc hoc totum, Animal intelli∣gibile, est convertibile cum homine; & tamen nec Animal, nec In∣telligibile est convertibile cum homine.

Ex praedictis omnibus patet, quod quando aliquid concluditur esse definitio, vel non esse definitio alicujus, subiectum talis propositio∣nis non supponit personaliter nec significative, sed simpliciter vel ma∣terialiter. Sicut si probatur, quod Substantia animata sensibilis non est definitio hominis, hoc subjectum, Substantia animata sensibilis, non supponit pro re, sed pro intentione animae, vel signo ad placitum instituto. Similiter si probatur ista propositio, Animal rationale est definitio hominis, subjectum non supponit personaliter, sed materia∣liter vel simpliciter; & hoc si consequentia sit bona; tamen de virtute sermonis, quaelibet propositio talis est distinguenda penes secundum modum aequivocationis.

CAP. XXIV. De regulis quibus infertur quod aliquid est definitio alicujus indicans quidditatem rei data per genus & differentiam essentialem.

HIs visis ponendae sint aliquae regulae deservientes consequentiis quibus infertur aliquid esse definitionem alicujus, vel non esse: & primo quibus infertur aliquid esse definitionem alicujus indi∣cantem quidditatem rei, datam per genus & differentiam essentialem.

Est igitur una regula talis, Si definitum sit commune alicui rei simpliciter, per carentiam compositionis ex materia & forma, non defini∣tur tali definitione. Unde sequitur, Angelus est simplex, ergo Ani∣mal

rationale non est definitio Angeli: & ratio hujus est, quia nullum simplex habet differentiam essentialem, cum differentia essentialis indi∣cet partem essentialem illius cujus est. Ex isto sequitur etiam, quod nullum accidens definitur tali definitione; sicut probat Philosophus. 7. Metaphysicae: ideo sola species, communis praecise substantiis compofi∣tis ex materia & forma, definitur tali definitione.

Alia regula est, Illud in quo ponitur pro genere aliquod commune omnibus, vel pro differentia aliquid commune omnibus ejusdem gene∣ris, non est definitio: & ideo sequitur, ens ponitur in ista oratione, Ens sensibile rationale, ergo Ens sensibile rationale non est definitio hominis; eo quod ens est commune omnibus, & ponitur loco generis. Similiter ista, unum ponitur in oratione ista, Animal unum rationa∣le, ergo Animal unum rationale non est definitio hominis; quia unum est commune omnibus substantiis, & ponitur loco differentiae. Ratio primae partis regulae est, quia omne p••situm in definitione tali debet separare definitum ab aliquo; hoc est, debet esse medium concludendi negationem alicujus de definito; tale autem non potest esse commune omnibus. Ratio secundae partis est, quia nihil commune omnibus ejusdem generis potest esse differentia essentialis alicujus; quia nullum genus praedicamentale est in quo omnia sint composita ex materia & forma.

Tertia regula est ista, Illa oratio cujus pars indicat aliquid extra es∣sentiam rei non est definitio illius; quia in tali ponitur aliquod super∣fluum, quod non debet fieri in definitione. Sciendum, quod Quae∣dam definitio data per genus & differentias indicat complete & ex∣plicite essentiam rei; ita scilicet quod nihil est pars essentialis rei quin distincte exprimatur per aliquam partem, scilicet per aliquam diffe∣rentiam positam in definitione: & talis definitio debet componi ex gene∣re & tot differentiis essentialibus, quot sunt partes essentiales; ita sci∣licet quod si sint duae essentiales, puta materia & forma, debent poni duae differentiae cum genere. Si sint plures formae & materiae, de∣bent poni tot differentiae quot sunt formae, cum una differentia expri∣mente materiam, & illa est complectissima definitio; & quando est aliqua oratio•• cujus aliqua pars sic indicat essentiam rei, est illa oratio definitio: & talis est definitio hominis, si in homine sit materia & duae formae substantiales scilicet sensitiva & intellectiva, ut ista, Sub∣stantia materialis sensibilis rationalis; Substantia enim est genus, ma∣teriale exprimit materiam, & sensibile animam sensitivam, & rationale animam intellectivam.

Alia est definitio quae non distincte & explicite indicat essentiam rei, sed imperfecte; qualis est illa definitio hominis, Corpus passi∣bile, & similiter ista, Animal rationale; nam per neutram istarum explicite habetur, an in homine sint plures formae, vel non. Etiam quando est aliqua oratio, cujus aliqua pars, illo secundo modo acci∣piendo

indicare essentiam rei, indicat essentiam rei, bene poterit esse definitio: & ideo primo modo accipit Philosophus indicare essentiam rei, & non secundo modo; aliqua tamen dicta Aristot. 7. Metaphysicae quae videntur esse contra ista solvuntur ibidem.

Quarta regula est, quod Convertibile non indicans essentiā rei non est definitio illius. Quinta regula est, Illa oratio in qua ponitur aliquid im∣portans aliquod extrinsecum rei non est definitio illius, illo modo ac∣cepta definitione. Sexta regula est, quod Si differentia praeponatur ge∣neri non est definitio illius. Septima regula est, Si definitio non con∣vertitur cum definito alicujus non est definitio illius; poterit tamen esse definitio inferioris, vel superioris. Notandum, quod secunda regu∣la & tertia & quinta & septima valent ad destruendum quamcun∣que definitionem quocunque modo accipitur.

Ex praedictis potest elici descriptio definitionis illo modo dicta, quod Definitio, illo modo dicta, est oratio composita ex genere diviso per dif∣ferentiam indicantem materiam, cum differentia vel differentiis indi∣cante vel indicantibus formam vel formas. Aliae autem definitiones quae componuntur ex genere proximo & differentia ultima, non sunt ita completae difinitiones. Et praeter illas definitiones est alia definitio non importans aliquod extrinsecum rei, quae non differt ab illa definiti∣one nisi in hoc, quod in definitione de qua est dictum, ponuntur dif∣ferentiae in concreto quae sunt in recto de definito praedicabiles: In alia autem definitione ponuntur abstracta in obliquo correspondentia differentiis essentialibus. Et talis definitio est ista. Substantia com∣posita ex materia & anima sensitiva & intellectiva. Illa enim est de∣finitio hominis, in qua ponuntur abstracta correspondentia istis con∣cretis, Materiale, sensibile, rationale Sciendum est tamen, quod illa non correspondent secundum vocem istis concretis; nec requiritur hoc: sed sic correspondent, quod sunt synonyma cum abstractis, vel essent synonyma si abstracta secundum vocem correspondentia illis con∣cretis essent imposita ad significandum; utrumque illorum sufficit ad definitionem illo modo dictam. Ex istis sequitur, quod ex praedictis patere potest de prima definitione, quid sentiendum est de definitione il∣lo modo dicta, per ea quae dicta sunt de prima definitione.

Et est notandum, quod quamvis per differentias essentiales expri∣mentes omnes partes rei quoad primam definitionem; & per abstra∣cta in obliquo etiam exprimantur omnes partes rei quoad secundam definitionem: tamen praeter differentias, & praeter talia abstracta, oportet ponere genus; quia de ratione definitionis est, quod per eam respondeatur ad quaestionem factam per quid de definito▪ hoc autem non potest convenienter fieri sine genere, cum nulla differentia n••c aliquod tale abstractum praedicatur in quid de tali definito.

Notandum est etiam, quod ejusdem rei possunt esse plures defini∣tiones tales, scilicet quando omnino idem significant quamvis dive••••o

modo; quia scilicet pars unius definitionis significat aliquid in recto, & alia pars alterius definitionis in obliquo. Similiter quod ejusdē rei sint plures definitiones, quarum una est completa & alia non completa, non est inconveniens: sed quod ejusdem rei sint plures definitiones com∣pletissimae, habentes partes quae habent eundum modum significandi; puta quod omnes partes utriusque definitionis sumantur in recto, vel utriusque aliquae in recto & aliquae in obliquo, est inconveniens: & isto modo, & nullo alio, negat Philosophus ejusdem rei esse plures definitiones. Et praeter istas definitiones est alia definitio, quae com∣ponitur ex nominibus exprimentibus partes integrales; & definitio isto modo dicta datur communiter in Mathematica.

Et est sciendum, quod nunquam datur talis definitio, nisi quando nomen convenit toti, & non cuilibet parti; cujusmodi est hoc nomen, triangulus; nam tres lineae sunt partes integrales trianguli, & tamen totum vocatur triangulus, & nulla pars scilicet nulla linea est trianglus: propter istam rationem illa definitio magis proprie indicat quid nominis, quam quid rei; nam definitio quae proprie indicat quid rei, non potest competere alicui, nisi conveniat omnibus quae sunt ejusdem speciei specialissimae dictae in quid de eis. Verbi gratia, si definitio maris sit, Mare est congregatio aquarum, illa definitio non convenit omni∣bus ejusdem speciei specialissimae cum illa re quae est mare; nam aliqua quae est specialissima dicitur in quid de illa re quae est mare, & simili∣ter de qualibet sui parte, & tamen mare non convenit istis omnibus; & propter haec, ista definitio non ita proprie indicat quid rei, sicut praedictae definitiones.

Notandum, quod nomina figurarum multilaterarum interdum im∣portant latera ambientia, interdum autem angulos; dum ergo nomen angulos importat, nomen definiendum est per nomina importantia an∣gulos qui sunt partes embadorum: quando autem sunt nomina impor∣tantia latera, ponenda sunt nomina laterum quae sunt partes linearum ambientium, & non embadorum.

CAP. XXV. De definitione data per additamentum.

SEquitur de definitione data per Additamentum.

Et est sciendum, quod semper in tali definitione debet poni ge∣nus definit••••um aliqua differentia accidentali: Aliquando tamen aliqua differentia accidentalis, in ea posita, est propria sibi, & Aliquan∣do nulla differentia accidentalis est propria sibi. Exemplum primi, si albedo definiatur sic, Al••ed•• est color disgregativus visus; nam disgrega∣tivam visus est differentia accidentalis propria albedini, & cum ea

convertibilis. Exemplum secundi, si ternarius definiatur sic, Ter∣narius est numerus impar utrobique prius; nam impar non converti∣tur cum ternario, quia convenit quinario. De tali definitione dantur aliquae regulae. Una est, Quod non debet dari talis definitio per igno∣tiora; quia talis datur causa innotescendi, nihil autem notificatur per ignotius.

Ex isto etiam sequuntur aliquae regulae, Una est, Quod unum contrariorum non definitur per reliquum; quod est verum de contrariis positivis: & ratio est, nam quamvis aliquando unum contrariorum sit perfectius reliquo, & ita aliquo modo notius secundum naturam; non tamen tale est notius quoad nos; quod tamen requiritur ad definitionem ex quo definitio datur ut nobis innotescat definitum. Alia regula sequi∣tur, scilicet, Quod habitus non definitur per privationem; quia sem∣per privatio praesupponit habitum, & ita privatio non est notior habitu, & per consequens non definit ipsum. Alia regula sequitur, Quod permanens non definitur per successivum; quia semper successivum prae∣supponit notitiam permanentis. Alia regula sequitur, Quod oppositum non definitur per oppositum; quod est verum de opposito contrarie, & de omnibus oppositis ab••olutis: sed de oppositis privative non est ve∣rum; nam semper privatio per habitum d••finitur.

Aliae regulae multae ponuntur quinto topicorum tractantes istam ma∣teriam, de quibus ad praesens supersedeo.

CAP. XXVI. De definitione exprimente quid nominis.

SEquitur videre aliqua pauca de definitione exprimente quid nominis.

Et est primo sciendum, sicut tactum est prius, quod omnia quae ponuntur in alio praedicamento, quam in praedicamento substantiae & qualitatis, solum talem habent definitionem secundum principia Aristot. & ideo Quantitas, relatio, & caetera praedicamenta, & per se contenta in eis, non habent nisi definitionem exprimentem quid no∣minis. Omnia etiam connotativa non habent aliquam aliam definitio∣nem; & ideo talia, album, nigrum. Et universaliter omnes p••ssiones praedicabiles secundo modo dicendi per se de ••uis subjectis talem haben•• definitionem. Omnes etiam privationes & negationes tales habent de∣finitiones, & non alias. Omnia etiam quae non significant aliquid per se vnum habent tales definitiones. Et similiter nomina de quibus impossibiliter praedicatur esse; cujus sunt talia nomina, Vacuum, Chimera, Infinitum, & hujusmodi. Hoc supposito videndum est de diversis definitis in speciali: & Primo de relativis.

Et est sciendū, quod relativū potest definiri vel complete vel incomplete. Incomplete potest definiri sine suo correlativo; ut si definiatur pater in∣complete debet sic definiri, Pater est substantia sensibilis quae aliam substantiam genuit, & cum hoc secum actu existit; vel aliquid hu∣jusmodi. Sed Complete non potest definiri sine suo correlativo; ut definitur sic, Pater est substantia sensibilis habens Filium; & tali defi∣nitione relativa mutuo definiunt se. Nec est hoc inconveniens; quia sicut relativa sunt simul in intellectu, ita simul imponuntur; & propter hoc, non est inconveniens si mutuo definiant se.

Unde sciendum, quod illa definitio non datur per notiora, sed sufficit quod sit per aeque nota: & ideo loquendo de definitione quae est per no∣tiora, quae est magis proprie definitio quamvis non semper ita comple∣ta, nunquam relativum definitur per suum correlativum; sed definitur per suum subjectum in recto, & per subjectum sui correlativi sump∣tum in obliquo. Sicut simile debet sic definiri, Simile est quale cor∣respondens alteri quali, habenti qualitatem ejusdem speciei specialissimae. Et ideo si esset aliquod nomen relativum speciale impositum albo, ita quod nunquam praedicaretur de aliquo nisi de albo; sicut de nullo praedi∣catur simile nisi de quali; illud deberet sic desiniri, Album simul ex∣istens cum alio albo. Et similiter definitur causa; quia est res ad cujus esse sequitur aliud ens; & sic de aliis: & ita illa definitio, & etiam quaelibet talis, est magis proprie definitio, quamvis non sit ita com∣pleta, sicut illa quae datur per suum correlativum.

Connotativa autem definiuntur per sua subjecta in recto & per nomina connotativa in obliquo sumpta, vel per verba. Sicut quantitas definitur sic, Quantitas est res habens partes. Continua quantitas & perma∣nens potest sic definiri, Quantitas continua permanens est una res habens partem extra partem. Album autem sic definitur, Album est corpus habens albedinem; & sic de aliis.

Privationes & negationes definiuntur per positiva eis opposita; sicut ••••citas definitur per visum; non homo definitur per hominem sic, Res quae non est homo: & ista ad praesens de definitione sufficiant.

CAP. XXVII. De regulis quibus potest probari aliquid esse species ali∣cujus.

POst regulas per quas potest demonstrari aliquid esse genus, vel de∣finitio, vel proprium alicujus, v••dendum est de regulis quibus potest demonstrari aliquid esse Species alicujus.

Et est una regula talis, Quod non praedicatur in quid de aliquo non est species illius. Et ideo sequitur, Album non praedicatur in quid de homine, ergo Album non est species hominis. Notandum, quod multae sunt species quae non praedicantur in quid de quibusdam nominibus pro∣priis rerum quarumcunque, nec de pronomibus demonstrantibus res quascunque: sicut quantitas non praedicatur in quid de quibuscunque nominibus propriis, nec de pronomine demonstrante quamcunque rem secundum principia Aristot. Unde quacunque re data, haec non est in quid, Hoc est quantitas: & ita est de multis, quia de omnibus spe∣ciebus connotativis, & relativis.

Alia regula, Quod praedicatur de omnibus non est species alicujus. Et ideo ens, unum, & hujusmodi, non sunt species alicujus.

Alia regula est, quod Illud quod praedicatur de omnibus, de quibus non praedicatur aliquod praedicamentum in quid, non est species ali∣cujus. Intelligendum est tamen, quod sicut multipliciter genus di∣citur, ita & species dicitur multipliciter; & ideo ista regula non est intelligenda de omni specie; sed est intelligenda de specie quae non est communis per se partibus essentialibus aliarum rerum. Sicut unum commune omnibus formis ignis non recipit praedicationem in quid ali∣cujus praedicamenti: & tamen potest vocari species, eo quod potest praedicari in quid respectu omnium formarum particularium. Species igitur ad praesens capitur dupliciter. Uno modo pro omni praedicabili in quid de pluribus differentibus numero, & hoc, sive significata per illam differentia numero sint nata esse partes essentiales alicujus, sive non; & isto modo Materia est species. Alio modo capitur species, pro illo quod est praedicabile in quid de talibus, & importata non sunt nat•• esse partes essentiales alicujus; & igitur Anima intellectiva non est spe∣cies.

CAP. XXVIII. De regulis quibus probetur aliquid esse differentia.

CIrca differentiam dantur aliquae regulae. Una est talis, Quod praedicatur in quid de aliquo non dicitur differentia alicujus. Et ideo sequitur, Anima intellectiva praedicatur de animabus intel∣lectivis, ergo Anima intellectiva non est differentia. Ista regula intel∣ligenda est de illo quod praedicatur in quid de aliquo pronomine de∣monstrante unam rem; sicut haec praedicatio est in quid, Hoc est anima intellectiva; & similiter ista, Hoc est forma, demonstrando formam: sed non est intelligenda regula de illo quod praedicatur in quid de pro∣nomine sumpto cum eodem communi. Unde haec est praedicatio in quid, Hoc rationale est rationale: sicut haec praedicatio est in quid, Hoc quantum est quantum.

Alia regula est, Quod illud quod non importat partem rei essentia∣lem, videlicet materiam vel formam, non est differentia alicujus. Et ideo sequitur, Disgregativum visus non importat partem rei essentialem, ergo Non est differentia. Intelligendum est, quod ista regula est in∣telligenda de differentia essentiali, & non accidentali: nam aliquid poterit esse differentia accidentalis, quamvis non importat partem essen∣tialem rei; sed sufficit quod importat accidens, vel causam, vel effe∣ctum, vel aliquid hujusmodi.

Alia regula est, Quod illud quod non dividit aliquod genus non est differentia alicujus generis; nam omnis differentia est alicujus generis divisiva. Et haec est vera, tam de differentia essentiali quam accidentali: & ideo sequitur, Creativum non dividit aliquod genus, ergo Creativum non est differentia Dei. Ex isto sequitur quod aliquae passiones sunt differentiae accidentales suorum subjectorum; & aliquae non: illae enim passiones, quae sunt propriae aliquibus speciebus contentis sub genere, sunt differentiae accidentales earum; sicut disgregativum visus est tam passio quam differentia accidentalis albedinis: sed aliquae passiones, cujusmodi sunt passiones Dei & entis & hujusmodi, non sunt diffe∣rentiae, sed passiones tantum; & si aliquando in authoritatibus vocen∣tur differentiae, multum extensive loquuntur de differentia, & non pro∣prie.

Alia regula est, Quod illud quod non habet differentiam condivi∣dentem non est differentia. Et ideo sequitur, Unum non habet diffe∣rentiam condividentem, ergo Unum non est differentia entis. Notan∣dum, quod illa regula Philosophi non est intelligenda de differentia essentiali; aliquando enim contingit quod differentia essentialis non habet differentiam essentialem condividentem; sicut materiale est dif∣ferentia

essentialis corporis, & tamen non habet differentiam essentialem condividentem; quia species opposita, eo quod est species communis rebus singularibus carentibus compositione ex materia & forma, non habet differentiam essentialem: & ideo intelligenda est sic regula, quod illud quod non habet differentiam condividentem, nec essentialem, nec accidentalem, non est differentia.

Alia regula est, Quod negatio non est differentia alicujus. Ista re∣gula est intelligenda de differentia essentiali; quia nulla negatio, nec aliquod negativum est differentia essentialis alicujus; poterit tamen esse differentia accidentalis alicujus.

Alia regula est, Quod contingenter praedicatur de aliquo non est dif∣ferentia illius. Et ideo sequitur, Ridere praedicatur contingenter de ho∣mine, ergo Ridere non est differentia hominis. Notandum, quod illud quod praedicatur negative de aliquo ipso existente, hoc est, dum esse ex∣istere verificatur de illo, non est differentia illius: sicut dum haec est vera, Homo est, haec poterit esse vera, Homo non ridet, ergo Ridere non est differentia hominis. Veruntamen illud quod contingenter praedicatur de aliquo, quia scilicet ab eo potest negari vere dum de eo negatur esse ex∣istere, bene poterit esse differentia essentialis illius: sicut rationale est differentia hominis, & tamen contingenter praedicatur de homine: nam haec est contingens, Homo est rationalis; nam quando haec est falsa, Homo est, haec etiam est falsa, Homo est rationalis; sed impossibile est quod haec est falsa, Homo est rationalis, dum haec sit vera, Homo est.

Alia regula est, Quod illud quod non constituit speciem aliquam non est differentia alicujus. Sicut album non constituit speciem hominis, igitur Album non est differentia hominis. Intelligendum est, quod differentia proprie loquendo non constituit speciem aliquam; quia dif∣ferentia non est pars speciei, nec est de essentia alicujus speciei: sed quando dicitur, differentia constituit speciem, capitur constituere im∣proprie, pro illo quod definit speciem: & sic verum est, quod illud quod non constituit speciem, hoc est, quod non definit speciem non est diffe∣rentia illius; & illud est verum tam de differentia essentiali quam de differentia accidentali, sed diversimode. Nam illud quod non con∣stituit speciem, hoc est, non definit speciem definitione proprie dicta, non est differentia essentialis: sed illud quod non constituit speciem, hoc est, quod non definit speciem definitione data per additamentum non est differentia accidentalis.

CAP. XXIX. De problemate de eodem & diverso, & acceptionibus eo∣rum.

ARistoteles quarto Topicorum tractat de eodem & diverso, tan∣quam de annexis problemati de definitione: ideo post defini∣tionem, genus, speciem, & differentiam, aliqua pauca de istis hunc sunt dicenda. Sed primo videndum est quomodo accipitur Idem, ex quo patebit quomodo accipitur Diversum.

Est sciendum, quod non accipitur Idem in proposito pro non distin∣cto; sed esse idem in proposito est idem quod habere eandem defini∣tionem. Unde aliqua in rei veritate sunt plura; & tamen quia habent eandem definitionem dicuntur idem: sicut nomina synonyma in rei ve∣ritate sunt multa, & non unum, nec indistincta; & tamen dicuntur idem, quia eandem habent definitionem, & quia significant idem; quia unum est definitio alterius: & ita hoc nomen, idem, verificatur de illis, sive supponat pro ••••sdem, sive pro suis significatis; sed aequivoce accipitur idem in illis propositionibus. Nam in istis propositionibus, Tunica & Vestis idem sunt, si termini supponant personaliter & pro re, tunc importatur quod illa res quae significatur per tunicam, & illa res quae significatur per vestem, sunt una res, & non plures: si autem termini supponant materialiter vel simpliciter, tunc importatur quod termini significant idem; non quidem quod sunt unum & non plura, nam in rei veritate sunt plura; sed denotatur quod habent eandem definitionem: & ita patet, quod ly idem capitur à Philosopho aequivoce in diversis locis.

Est tamen advertendum, quod ex hoc ipso quod de aliquibus verifi∣catur idem numero, accipiendo idem, sicut capitur in proposito, & in septimo Topicorum; sequitur quod de illis verificatur esse idem, ac∣cipiendo idem aliter, quando scilicet illa supponunt personaliter; sed è converso non sequitur. Non enim sequitur, Homo & album sunt unu numero, hoc est, sunt unum, & non multa, ergo Isti termini habent eandem definitionem: & ideo non sequitur, Homo & album sunt idem, sumptis terminis significative, ergo Homo & album sunt idem; si homo & album non supponunt personaliter, sed materialiter vel simpliciter, qualitercunque accipiatur idem. E converso autem b••ne sequitur, Isti termini, Tunica, & Vestis, habent eandem definitio∣nem, ergo Tunica & Vestis sunt unum numero.

Et quod haec sit intentio Aristotelis, patet. Nam idem accipiendo pro eodem numero, manifestum est, quod terminare problema de acci∣dente, est terminare problema de eodem & diverso. Nam sequitur, Con∣vertibiliter

Homo est albus, ergo Homo & album sunt idem numero: & è contra sequitur, Homo non est albus, ergo Homo & album non sunt idem numero, & è contra: & ita eaedem regulae quae deserviunt uni propositioni, & alteri. Similiter accipiendo idem pro eadem spe∣cie, regulae deservientes speciei deserviunt idem taliter accepto. Et manifestum est, quod de isto non loquitur Philosophus in septimo Topi∣corum; quia secundum eum ibidem, quando unum potest esse sine al∣tero non sunt idem; & tamen manifestum est quod talia sunt idem specie. Similiter accipiendo idem pro eodem genere, manifestum est quod regulae deservientes generi deserviunt ad idem sic acceptum. Et ideo remanet quod esse idem in proposito est habere eandem defini∣tionem. Unde regulae deservientes definitioni deserviunt huic ter∣mino idem; quamvis non omnes. Propter quod Philosophus primo To∣picorum problema de eodem & diverso reducit ad definitionem, & vult, quod ostenditur quod aliquid est definitio, quoniam est idem; sed non est è converso; & tamen definitio non est eadem res cum definito, ergo prae∣dicto modo accipitur ibi idem. Et iste est unus modus ejusdem numero; quia scilicet de talibus supponentibus significative praedicatur idem nu∣mero.

CAP. XXX. De regulis quibus probatur aliqua esse eadem.

IStis visis ponendae sunt aliquae regulae Aristotelis de Eodem.

Et est una regula talis, Si principale est idem principali, conju∣gatum erit idem conjugato, & casus casui. Ista regula tenet è converso; quamvis ista regula non est generalis, Sicut conjugatum de conjugato, & principale de principali. Nam non sequitur, Album est dulce, ergo Albedo est dulcedo: sed bene sequitur, Album & dulce sunt idem, hoc est, habent eandem definitionem, vel unum est definitio alterius; ergo Albedo & dulcedo sunt idem, hoc est, habent eandem definitionem▪ Sciendum est tamen, quod ista regula non valet, nisi quando conju∣gatum non mutat significationem principalem. Alia regula est, Si op∣positum est idem opposito, & propositum proposito. Alia regula est, Si sint eaedem generationes & corruptiones, effectiva & corruptiva sunt ea∣dem: hoc est, nomina eis correspondentia habent eandem definitio∣nem.

Alia regula est, Si aliquid dicatur de du••bus per superabundantiam, oportet illa esse unum numero, vel oportet unum contineri sub alio. Sciendum tamen, quod hic Philosophus accipit idem numero, aliter quam in primo Topicorum, accipit enim idem numero hic pro syno∣nymis; sed primo Topicorum accipit pro illo quod non est multa. Pro

quibus est intelligendum, quod aliqua esse idem, hoc est, aliqua habere eandem definitionem contingit dupliciter; vel quod habeant eandem definitionem convertibilem cum utroque, & ita debent esse unum nu∣mero in proposito, & sunt synonyma: vel possunt habere eandem defi∣nitionem, ita tamen quod est convertibilis cum uno & non cum re∣liquo; sicut homo & animal habent eandem definitionem, & talia sunt ordinata secundum superius & inferius.

Alia regula est, Quae non sunt eadem eidem non sunt eadem inter se. Alia regula est, Quae non sunt in eodem praedicamento ipsa non sunt idem. Sicut homo & albedo non sunt idem, quia non sunt in eodem praedicamento. Alia regula est, Quando illa quibus aliqua accidunt non sunt idem, vel è converso, ipsa non sunt eadem inter se. Notan∣dum, quod quamvis illa quae sunt in diversis praedicamentis de se mu∣tuo praedicentur; sicut tales sunt verae, Homo est pater, Animal est quantitas, Socrates & Plato sunt duo, & sic de aliis: tamen nunquam talia sunt idem, hoc est, talia nunquam habent eandem definitionem; quamvis enim homo sit pater, & similiter paternitas, si paternitas sup∣ponit pro aliqua una re; tamen alia est definitio hominis, & patris sive paternitatis. Et ita ista regula est generalis; quia nunquam illa quae sunt in diversis praedicamentis sunt idem, non obstante quod unum vere praedicetur de reliquo universaliter sumpto. Ex quo sequitur, quod ex ista regula non potest argui, quando unum praedicamentum prae∣dicetur de reliquo. Unde sicut homo & album non sunt idem, lo∣quendo de idem sicut accipitur in proposito; hoc tamen non obstante, homo est vere albus, nec album est alia res ab homine: ita non ob∣stante, quod substantia & quantitas non sunt idem, accipiendo idem sicut hic accipitur, quando scilicet non habent candem definitionem; tamen substantia vere & realiter est quantitas. Ita etiam est de linea, superficie, & corpore, quod non sunt idem; & tamen linea vere est corpus & superficies, & è contra. Notandum est etiam, quod illa re∣gula intelligenda est de illis quae sunt in praedicamento: si enim aliqua non sint in praedicamento, tunc non sequitur, Non sunt in eodem prae∣dicamento, ergo non sunt idem.

Alia regula est, Quae non habent idem genus proximum non sunt idem. Et debet ista regula intelligi sicut prior. Alia regula est, Illa quae non habent eandem differentiam non sunt idem. Et intelligitur haec regula sicut duae praecedentes. Alia regula est, Quorum unum suscipit magis & minus, & reliquum non, non sunt idem. Ista regula intelligenda est sicut praecedentes; videlicet quando unum suscipit magis & minus, & reliquum non, quod non sunt idem, hoc est, quod non habent eandem definitionem: hoc tamen non obstante, unum poterit vere praedicari de reliquo. Nam album suscipit magis & minus, & homo non suscipit magis & minus; & tamen homo est vere albus. Similiter ignis non suscipit magis & minus, & calidum suscipit magis & minus;

& tamen omnis ignis est calidus: sed ignis & calidum non sunt idem, hoc est, non habent eandem definitionem. Per istud patet, quod talia argumenta non valent, Homo non est magis et minus substantia, et est magis et minus quantus, ergo Homo est alia res à quanto: sed sequitur, ergo Homo et quantum non sunt idem, hoc est, non habent eandem definitionem.

Alia regula est, Quando aliqua suscipiunt magis et minus, sed non simul, tunc illa non sunt idem. Sicut album et simile suscipiunt magis et minus, et tamen non simul; quia aliquando ex hoc quod aliquid fit albius fit minus simile minus albo, ideo simile et album non sunt idem. Et est ista regula intelligenda sicut prior, videlicet quod non habent eandem definitionem; tamen adhuc stat, quod unum vere praedicatur de alio, et quod nulla res importatur per unum quin importatur per re∣liquum: sed in tali casu requiritur, quod aliquid significatur vel con∣significatur per unum, quod non eodem modo importatur per reliquum. Sicut se habent album et simile, sive quale et simile. Nam nihil im∣portatur per quale, quin importatur per simile; et è contra: non tamen eodem modo. Nam quale importat subjectum qualitatis praecise in recto, simile vero importat subjectum tam in recto quam in obliquo; et hoc saltem aequivalenter, quod patet per definitionem similis. Nam simile definitur sic, vel est definitio aequivalens suae definitioni, Simile est quale coexistens cum altero, hoc est simul tempore cum alio, habente qua∣litatem ejusdem speciei specialissimae. Hoc patet, quia in ista definitione ponitur unum nomen in recto significans subjectum qualitatis, et aliud in obliquo, similiter significans subjectum qualitatis.

Ex isto patet, quod per illam regulam non potest probari, quod simile importat aliam rem à re importata per quale: et ita non potest probari per istam regulam, quod relatio est una res alia ab absoluto. Per idem etiam patet quomodo linea, superficies▪ et corpus, sunt idem re∣aliter, hoc est, quod realiter linea est superficies et corpus, et è con∣verso: et tamen aliquando eadem linea est major, et superficies minor, et corpus minus, sine additione omnis novae rei inhaerentis vel facientis unum cum priori, et è converso. Unde si aliqua res, puta corpus, trahatur in longum et non in latum, linea est modo major quam prius, et superficies non major, sed poterit esse minor:▪ et tamen eadem res est linea et superficies, nec est nova res addita, nec aliqua res quae fuit est perdita; sed solum dicitur illa linea major, quia illud corpus modo co∣existit corpori longiori, vel coexisteret corpori longiori, si aliquod cor∣pus ambiret ipsum. Dicitur autem superficies minor, in quantum co∣existit corpori minus lato; et ideo quamvis sequitur, Latitudo A est minor latitudine B, ergo Latitudo A non est latitudo B: tamen non se∣quitur, Latitudo A fuit minor latitudine B, ergo Latitudo A non fuit latitudo B; quia eadem latitudo, aliquando fuit minor. Et ita patet, quod idem aliquando est latius, aliquando brevius, et quandoque est lon∣gius;

& tamen longitudo & latitudo non distinguuntur, sed non ha∣bent eandem definitionem, sed ad hoc sufficit diversitas connotato∣rum.

Ideo notandum est, quod aliquando Philosophi, & etiam Sancti, quando dicunt aliqua non esse idem, vel distingui, vel esse distincta, non intendunt removere unum ab alio, ita quod unum non praedicetur vere de reliquo: sed intendunt dicere quod habent diversam definitio∣nem, & quod frequenter poterit unum removeri à reliquo; quod potest etiam frequenter contingere, sine mutatione illius de quo praedica∣tur, per mutationem alicujus alterius. Et hoc etiam potest aliquando contingere propter solum motum localem, propter quem nihil inhae∣rens acquiritur, quamvis frequenter locus ambiens acquiratur: & sic dicit Philosophus, quod motus & tempus non sunt idem, nec punctus & linea, nec homo & album, nec Deus & creatio, sunt illo modo idem; & ita est de multis aliis authoritatibus quae praedicto modo glossari debent.

Alia regula est, Illa non sunt idem quae non faciunt idem, ex hoc quod apponuntur eidem. Alia regula est, Illa non sunt idem, quan∣do non sunt idem quocunque illorum ablato. Alia regula est, Si ex quacunque positione sequatur interemptio unius, & non alterius, illa non sunt idem. Verbi gratia, posito quod homo esset, & quod ni∣hil esset album, sequeretur quod albedo non esset, & tamen non se∣queretur ex hoc, quod homo non esset, & ideo homo & albedo non sunt idem. Et ista regula intelligenda est sicut priores, nam ex hoc, quod aliqua positione facta, sequitur quod esse negetur ab uno & non ab alio, non sequitur quod unum negetur vere à reliquo; sed sequitur quod non sunt idem definitione. Verbi gratia, aliqua positione facta sequitur quod quantitas non sit, & tamen ex eadem positione non sequitur quod substantia non sit; & tamen non potest ex hoc inferri, quod substantia non sit quantitas: quamvis inferri possit quod sub∣stantia & quantitas non habeant eandem definitionem, & quod haec sit possibilis, Substantia non est quantitas; cum quo tamen stat, quod substantia vere & realiter sit quantitas. Sicut ex positione quod creans non sit, non sequitur quod Deus non sit; & propter hoc potest inferri quod alia est definitio Dei & creantis: sed ex hoc non potest concedi, quod Deus est alia res à creante; sed bene contingit inferre quod haec est possibilis, Deus non est creans, & è converso. Similiter ex hoc, quod aliqua positione sequitur formaliter quod Deus non est justus, & tamen ex eadem positione non sequitur formaliter ista, quod Deus non est intelligens, non potest inferri quin justitia Dei sit formaliter intel∣ligentia Dei, five sapientia: sed bene potest inferri, quod justitia & sapientia non sunt idem, hoc est, non habent eandem definitionem, quod verum est; & tamen justitia & sapientia Dei, sumptis terminis personaliter & significative, sunt omnibus modis idem.

Alia regula est, Si unum praedicatur de aliquo & non aliud, vel è converso, illa non sunt idem. Alia regula est, Illa non sunt idem quorum unum potest esse sine alio, sive altero non existente. Scien∣dum est, quod illa semper valet ad probandum aliqua non esse idem, hoc est, non habere eandem definitionem; sed non valet ad pro∣bandum unum vere negari ab alio, ipsis terminis personaliter & signi∣ficative acceptis. Pro quo sciendum est, quod quamvis talis modus arguendi valeat, Omne A est, B non est, ergo B non est A. Et similiter talis modus arguendi ex singularibus valet, Hoc A est, Hoc B non est, ergo Hoc B non est hoc A. Tamen talis modus arguendi non va∣let, Possible est quod haec sit vera, Hoc A est, dum haec sit vera, Hoc B non est, ergo Hoc B non est hoc A. Sicut non sequitur, posito quod Socates sit albus, Possibile est quod haec sit vera, Socrates est, dum haec est vera, Hoc album non est, ergo Hoc album non est So∣crates. Sed bene sequitur ista conclusio, quod Haec est possibilis, Hoc album non est Socrates, quod est verum: quia posito quod Socrates non sit albus, tunc haec est vera, Hoc album non est Socrates; & bene sequitur quod hoc album importat sive connotat aliquid, quod non eodem modo connotat vel importat Socrates; vel è converso. Per istam regulam patet, quod talis modus arguendi non valet, Possibile est quod album sive albedo sit, & tamen quod Nulla similitudo sit, ergo Similitudo est alia res ab albedine; imo etiam non sequitur ex hoc, quod Similitudo non sit albedo. Sicut non sequitur, Possible est quod album sit, & tamen quod Simile non sit, ergo Simile non est album. Eodem modo non sequitur, Possibile est quod substantia ex∣istente quantitas vel figura triangularis non sit, ergo Quantitas vel figura triangularis non est substantia: sed bene sequitur, quod haec sit possibilis, Quantitas non est substantia; & tamen in rei veritate quantitas est substantia, secundum principia Aristot.

Sed nunquid illa forma arguendi valet, Quandocunque aliqua sic se habent, quod unum illorum manet altero non existente, illa sunt distincta realiter: Sed album potest manere similitudine non manen∣te: ergo Album & similitudo realiter distinguuntur? Dicendum est, quod talis forma arguendi non valet generaliter. Unde non sequitur quandocunque aliqua sic se habent, &c. sed Deus potest manere cre∣ante non existente, ergo &c. Sed nunquid ex talibus praemissis sequi∣tur quod non sit idem realiter? Dicendum quod non sequitur, quan∣docunque aliqua sic se habent, &c, Sed Deus potest esse creante non existente, ergo Creans & Deus non sunt idem realiter. Unde di∣cendum est, quod nulla talis conclusio de inesse vel de possibili sump∣ta in sensu diviso, vel aliqua aequivalens ei, sequitur ex talibus praemissis generaliter; aliquando tamen sequitur tam conclusio de inesse quam conclusio de possibili; & ideo in tali modo arguendi est aliquando figu∣ra dictionis, & aliquando non.

Pro quo est sciendum, quod quandocunque cum tali majore accipi∣untur sub minore aliqua non connotativa, nec relativa, nec duo etiam ordinata secundum superius & inferius, sequitur semper conclusio de inesse & de praesenti, scilicet quod non sunt idem realiter; & per con∣sequens quod non possunt esse idem realiter. Et ideo bene sequitur, Illud absolutum, quod est scientia illius conclusionis, potest esse sine absoluto quod est scientia alterius conclusionis, ergo Illud abso∣lutum quod est scientia istius, & illud quod est scientia alterius, non sunt idem realiter. Sed si sumantur sub connotativa, vel relativa, vel ordinata secundum superius & inferius, est frequenter fallacia figurae dictionis. Patet in exemplo de relativis; nam hic est fallacia figurae dictionis, Quandocunque aliqua sic se habent, quod unum potest esse alio non existente, illa sunt distincta realiter; Sed Deus potest esse creante non existente; ergo Deus & creans distinguuntur realiter, vel possunt non esse idem realiter: quia praemissae sunt verae conclusione existente falsa. De connotativis etiam patet exemplum, quod non sequitur, Quandocunque aliqua sic se habent, &c. Sed homo potest esse musico non existente, ergo Homo & musicus non sunt idem reali∣ter, vel possunt distingui realiter. Similiter de aliis ordinatis secun∣dum superius & inferius patet exemplum. Nam posito quod nullum ani∣mal sit nisi homo, non sequitur, Quandocunque aliqua sic se ha∣bent &c, Sed animal potest esse nullo homine existente, ergo Ho∣mo & animal non sunt idem realiter, vel possunt distingui rea∣liter.

Sciendum, quod aliquando sequitur conclusio de possibili sumpto subjecto pro eo quod potest esse, vel altero termino sumpto pro eo quod potest esse; & hoc respectu hujus praedicati, non est idem rea∣ter, & aliquando respectu hujus, distingui realiter.

Sciendum est quod illa propositio, Quandocunque aliqua, &c. bonum intellectum potest habere, & malum; accipitur tamen in pro∣posito secundum bonum intellectum, sive intellectus ille sit de virtute sermonis sive non, ad praesens non curo.

Sciendum est etiam, quod aliquando sumendo sub connotativa vel relativa est fallacia figurae dictionis, & aliquando non. Quando autem hoc fit, & quomodo praedicta propositio debeat intelligi, & quando sequitur una conclusio & non alia, ostendetur quando tracta∣bitur de fallacia figurae dictionis. Hoc autem sufficiat ad praesens scire, quod talis modus arguendi non valet, Possibile est quod album sit, & quod Nulla similitudo sit, ergo Album & similitudo distinguuntur realiter. Possibile est quod substantia sit, & quod nulla quantitas sit, ergo Quantitas & substantia distinguuntur realiter. Possibile est quod absolutum sit, & quod nulla relatio sit, ergo Relatio & absolu∣tum distinguuntur realiter. Possibile est quod Deus sit, dum haec est vera Creatio non est, ergo Deus & Creatio non sunt idem realiter.

Sicut non sequitur etiam secundum omnes, Possibile est quod album sit dum simile non est, hoc est, dum haec est vera, Simile non est, ergo Simile non est album; & per consequens non sequitur, ergo Album & simile distinguuntur realiter. Veruntamen ista conclusio sequitur, Haec est possibilis, album non est realiter simile; vel è converso, Simile non est realiter album: quod dico propter cavillationem quae posset fieri. Et eodem modo ex antecedentibus aliarum consequentiarum sequuntur conclusiones, scilicet quod haec est possibilis, Similitudo non est album, vel è converso; & quod haec est possibilis, Quantitas non est substantia, vel è converso; & quod haec est possibilis, Relatio non est absolutum; & quod haec est possibilis, Creatio non est Deus, vel è converso; saltem si propositiones possunt esse talibus rebus non existentibus. Et ex isto antecedente, Possibile est quod haec sit vera, Album est, dum haec est vera, Nullum simile est, sequitur quod simile aliquid significat vel con∣notat, quod non eodem modo connotat vel significat album, vel è con∣verso: nam simile tam connotat qualitatem quam subjectum, & al∣bum non connotat eodem modo illud subjectum & illam quali∣tatem; quod patet ex definitionibus exprimentibus quid nominis albi & similis. Ita ex isto antecedente, Possibile est quod substantia sit, & quod nulla quantitas sit, sequitur quod iste terminus, Quantitas, aliquid significat vel connotat, quod non significat vel non consignifica•• hoc nomen, Substantia, eodem modo; quod verum est. Nam hoc no∣men. Quantitas, connotat partes quas non connotat nec substantia nec qualitas: & propter hoc illa habent diversas definitiones; tamen cum hoc stat, quod unum vere praedicatur dealio. Sicut homo & album diversas habent definitiones, & album aliquid connotat vel significat, quod non connotat homo vel significat.

CAP. XXXI. De inductione.

CIrca Inductionem, quae ponitur una species argumenti, est primo sciendum, quod Inductio est à singularibus ad universale pro∣gressio.

Ad hoc autem, quod fiat inductio, requiritur quod tam in singula∣ribus quam in universali sit idem praedicatum, & solum sit variatio à parte subjectorum. Uno modo ponendo in singularibus praecise pro∣nomen demonstrativum à parte subjecti, sic arguendo, Iste currit, & Iste currit, ergo Omnis homo currit. Aliter ••••t ponendo à parte sub∣jecti pronomen demonstrativum cum subjecto propositionis universalis, sic arguendo, Hoc album currit, & Illud album currit, & sic de sin∣gulis, ergo Omne album currit, Similiter sit ponendo nomina pro∣pria

in singularibus pro subjecto, si nomina sint imposita, sic arguendo, Socrates currit, Plato currit, & sic de aliis, ergo Omnis homo cur∣rit.

His visis videndum est quomodo diversae propositiones universales in∣ducuntur ex suis singularibus; & quomodo tales inferunt singulares; & primo de illis de inesse & de praesenti.

Et est sciendum, Quod quandoque tales universales habent singulares, Quandoque non habent singulares. Quando enim subjectum verifi∣catur de aliquo, tunc habent singulares. Et ideo si nullus homo esset al∣bus, ista, Omnis homo albus est homo, non haberet aliquam singu∣larem; quando autem aliquis homo est albus, tunc habet singularem; & ita est de aliis: & ideo etiam aliquando eadem universalis potest in∣ferri ex suis singularibus, scilicet quando habet singulares; & aliquando non potest induci ex suis singularibus, scilicet quando non habet sin∣gulares.

Sunt ergo istae regulae. Una est, Quod quaelibet universalis affirma∣tiva vera de praesenti, non aequivalens propositioni de futuro & de inesse, habet aliquam singularem veram. Si autem sit falsa, non oportet quod habeat aliquam singularem falsam; sed sufficit quod nullam singularem habeat, & tamen denotatur habere. Sicut per istam, Omnis chimaera est, denotatur quod habeat aliquam singularem veram, & non habet, & ideo est falsa. Alia regula est, Si omnes singulares alicujus propositionis sint verae, universalis est vera. Et ista regula est generalis tam de affirmativa quam de negativa.

Alia regula est, Si universalis affirmativa sit falsa, oportet quod aliqua singularis sit falsa; sicut si haec sit falsa, Omne animal est asinus, oportet quod aliqua singularis sit falsa: sed ad veritatem universalis negativae non oportet quod aliqua singularis sit vera, quia non oportet quod ha∣beat aliquam singularem; sicut si nihil sit album, haec est vera, Nullum album est coloratum, & tamen nulla singularis est vera.

Et si dicatur quod hoc posito haec est vera, Hoc album non est colo∣ratum, demonstrato quocunque. Dicendum, quod quamvis talis sit vera, illa tamen non est singularis alicujus universalis; quia non est universalis hujus, Nullum album est coloratum. Nam ad hoc, quod aliqua singularis sit singularis alicujus universalis, requiritur quod sub∣jectum universalis praedicetur de subjecto singularis: sic autem non est in proposito; haec enim non est vera illo posito, Hoc album est album, demonstrato quocunque. Et si dicatur, quod quaelibet singularis est sin∣gularis alicujus universalis. Dicendum est, quod hoc non est verum. Unde ista, Iste homo est animal, demonstrando asinum non est singu∣laris alicujus universalis: sed quaelibet singularis in qua demonstratur aliquid de quo non falsificatur terminus communis sibi additus, est sin∣gularis alicujus universalis; non sic autem est hic, Hoc album est co∣loratum.

Circa universalem de praeterito sunt regulae intelligendae sicut de uni∣versali de praesenti. Sed circa inductionem propositionis universalis de futuro est primo sciendum, quod dicendum est eodem modo de indu∣ctione propositionis de futuro necessariae & impossibilis, sicut de illis de praesenti & de praeterito. Sed circa inductionem propositi nis univer∣salis de futuro in materia contingenti, aliter dicendum est secundum veritatem & fidem, & aliter secundum intentionem Aristot. Et oritur ista diversitas ex hoc, quod aliter dicendum de virtute propositionis con∣tingentis de futuro secundum veritatem & fidem, & aliter secundum opinionem Aristot. Nam Aristot. ponit quod nulla propositio con∣tingens de futuro est vera, nec aliqua contingens de futuro est falsa; ita quod secundum intentionem Aristot. una pars contradictionis non est magis scita à quocunque intellectu, quam alia. Quia quod non est magis verum non est magis scibile; & propter hoc non posuisset A∣ristot. futurum contingens esse scitum à Deo, cum nullum tale se∣cundum eum sit verum, & nihil est scitum nisi verum. Sed veritas fidei ponit, quod contingentia futura sunt scita à Deo; ita quod una pars contradictionis est scita à Deo, & alia non est scita à Deo. Sicut Deus ab aeterno scivit istam, Beata Virgo est salvanda; & nunquam scivit istam, Beata Virgo non est salvanda, vel nunquam scivit istam▪ Beata Virgo est damnanda: & propter hoc, quia una pars contradi∣ctionis est scita & non alia, una pars est vera, puta illa quae est scita, & alia non est vera, quia non est scita à Deo.

Secundum igitur intentionem Aristot. universalis affirmativa de fu∣turo poterit esse vera, quamvis nulla singularis sit vera; sicut ista uni∣versalis secundum eum est vera, Omne futurum contingens erit, imo secundum eum est necessaria: & tamen secundum eum nulla singularis ejus est vera; quia demonstrato quocunque, haec non est vera secundum ipsum, Hoc futurum contingens erit; quia infert istam, Hoc est futurum contingens, quae nec est vera nec est falsa, secundum eum. Similiter secundum eum universalis de futuro poterit esse falsa, quamvis non ha∣beat aliquam singularem falsam; sicut haec universalis est falsa, Nul∣lum futurum contingens erit, & tamen non habet aliquam singularem falsam; quia, quocunque demonstrato, Hoc futurum contingens non erit, secundum eum propter causam dictam non est falsa.

Et sicut aliquando talis affirmativa est vera, & nulla talis singularis est vera; ita aliquando particularis affirmativa est vera, & tamen nulla singularis est vera secundum eum. Et per hoc solvuntur talia argu∣menta. Probatur enim quod haec est vera, Socrates erit cras, si haec est vera in aliquo instanti▪ Socrates erit, quae debet concedi secundum eum posito quod Socrates sit; quia poni: quod non est dare ultimum rei permanentis: si ergo haec sit vera in aliquo instanti, Socrates erit, sit illud instans A; tunc haec est vera, Socrates erit in A; & ultra, ••rgo erit in aliquo instanti post A▪ detur illud, & sit ••; & ultra ut

prius, ergo erit in aliquo instanti post B, detur illud, & sit C; & sic tandem devenietur ad diem crastinum. Diceret ad hoc Philosophus, quod haec est vera, In aliquo instanti erit Socrates, sed nulla ejus sin∣gularis est vera; & ideo non est dare illud instans in quo erit: unde secundum eum illa est vera, In aliquo instanti erit Socrates; tamen nulla illarum est vera, In A erit Socrates, In B erit Socrates, & sic de singulis; & ideo nulla istarum est danda. Et eodem modo dicendum est secundum eum ad similia argumenta. Sed secundum veritatem fidei talis universalis affirmativa, si sit vera & scita à Deo, habet aliquam singularem veram: & hoc, quia semper altera pars contradictionis est vera & scita à Deo.

Tamen advertendum, quod aliquando aliter universalis vel particu∣laris est vera, & aliter singularis; aliquando enim secundum unam opi∣nionem universalis est necessaria, & tamen nulla singularis est necessaria; imo quaelibet singularis sic est vera, quod quaelibet potest esse falsa, & potest nunquam fuisse vera: haec enim est necessaria, Quodlibet verum contingens futurum est verum; & tamen nulla singularis est ita vera, quin potuit nunquam fuisse vera. Similiter potest esse quod particularis sit evidenter vera, & tamen quaelibet singularis est inevidenter vera; & in hoc est aliqualis similitudo inter opinionem Aristot. & veritatem fidei.

Et sicut dictum est de propositionibus de futuro; ita dicendum de propositionibus de praeterito, & de praesenti, aequivalentibus proposi∣tionibus de futuro. Unde sicut ista est vera, Iste salvabitur, & tamen possibile quod nunquam fuerit vera; quia sequitur, Iste peccabit ••inaliter, ergo damnabitur; & ultra, ergo non salvabitur; & ultra, ergo ista nunquam fuit vera, Iste salvabitur; & antecedens est possibile, mani∣festum est, ergo consequens est possibile. Similiter ista est modo vera, Iste fuit praedestinatus ab aeterno, & tamen possibile est quod iste nun∣quam fuit praedestinatus; & hoc est, quia ista, Iste fuit praedestinatus ab aeterno, aequivalet isti de futuro, Iste salvabitur; & ideo sicut una potest nunquam fuisse vera, ita possibile est quod alia nunquam fuit vera. Et ista est differentia inter propositiones veras de futuro, & eis aequivalentes, & veritatem propositionum de praeterito & de praesenti quae non aequivalent uni de futuro; quia si aliqua sit propositio vera de praesenti necessario semper erit verum postea dicere, quod illa propositio fuit vera. Sicut si haec sit modo vera, Socrates sedet, semper erit postea haec necessaria, Haec fuit vera, Socrates sedet, ita quod impossibile est quod tota haec propositio, Haec fuit vera, Socrates sedet, sit postea un∣quam falsa. Et similiter est de propositione de praeterito. Nam si haec sit modo vera, Socrates fuit albus, haec erit semper postea necessaria, Haec fuit vera, Socrates fuit albus. Sed secus est de propositione de futuro. Nam quantumcunque haec modo sit vera, Joannes salvabitur; tamen haec erit postea contingens, Haec fuit vera, Joannes salvabitur.

Et per hoc potest patere, quod praedestinatio, vel reprobatio, vel ali∣quid hujusmodi, non potest esse relatio realiter inhaerens creaturae prae∣destinatae vel reprobatae; sicut aliqui dicunt. Nam si esset talis res, sequeretur quod iste qui esset praedestinatus non posset damnari; nam si praedestinatio sit talis res, tunc ista erit vera, Iste est praedestinatus propter talem rem sibi inhaerentem, sicut ista est vera, Socrates est albus propter albedinem sibi inhaerentem; & per consequens erit postea necessaria, Ista fuit vera, Iste est praedestinatus, & si hoc, sequitur quod illa est modo necessaria, Iste salvabitur: n••m sequitur, Ista est neces∣saria, Illa fuit vera, Iste salvabitur, ergo Iste salvabitur. Et antecedens est necessarium, ergo consequens est necessarium; & ex hoc sequitur quod illa est modo necessaria, Iste salvabitur.

Per ista patet, quod propositione aliqua contingente existente vera in aliquo instanti, nullo modo potest esse falsa in eodem instanti: sicut si haec sit modo vera, Iste habet actum bonum, impossibile est quod in eodem instanti sit haec falsa, Iste habet actum bonum. Cujus ratio est, quia propter positionem possibilis inesse nunquam est negandum neces∣sarium, sed posito inesse quod ille peccet, negandum est hoc necessarium post illud instans, Ista fuit vera, Iste habet actum bonum in A; & per consequens ipso A existente, & illo habente bonum actum in A, haec est impossibilis, Iste non habet actum bonum in A; & tamen aliquando fuit possibilis, sed ex quo positum fuit in actu non est amplius possi∣bilis.

CAP. XXXII. De inductione propositionum universalium de modo.

CIrca inductionem propositionum universalium de Modo est primo sciendum, quod si propositiones universales accipiuntur in sensu diviso, vel aequivalentes eis, eodem modo inducuntur sicut uni∣versales de inesse. Et ideo omnes tales inductiones sunt bonae, Iste homo contingenter est animal, & Iste homo contingenter est animal, & sic de singulis, ergo Omnis homo contingenter est animal. Iste homo non de necessitate est animal, Iste homo non de necessitate est animal, & sic de aliis, ergo Nullus homo de necessitate est animal.

Et est intelligendum quod sicut in illis de inesse, ita in talibus de modo, ad veritatem inductionis non refert in singularibus pro subjectis ponere pronomina demonstrativa solum, vel pronomina demonstrativa eum subjecto propositionis universalis, vel nomina propria significatorum illius termini communis. Unde sicut omnes istae tres inductiones sunt bonae, Iste homo currit, & Iste homo currit, & sic de aliis, ergo Omnis homo currit; Iste currit, & Iste currit, & sic de aliis, ergo Omnis homo

currit; Socrates currit, Plato currit, & sic de aliis, ergo Omnis homo currit; & eodem modo est de quacunque universali de inesse: ita omnes tales inductiones sunt bonae, Iste contingenter est animal, & iste contin∣genter est animal, & sic de aliis, ergo Omnis homo contingenter est animal; Iste homo contingenter est animal, & iste homo contingen∣ter est animal, & sic de aliis, ergo Omnis homo contingenter est ani∣mal; Socrates contingenter est animal, Plato contingenter est ani∣mal, & sic de singulis, ergo Omnis homo contingenter est animal.

Ex isto patet, quod omnes tales inductiones sunt bonae, Hoc per se est animal, demonstrato aliquo albo, & Illud per se est animal, & sic de aliis, ergo Omne album per se est animal. Et ex illo, & ista re∣gula quae vera est, Quando singulares sufficienter sumptae inferunt ali∣quam universalem, una singularis per se sumpta infert particularem & indefinitam illius universalis, Sequitur, quod omnes tales consequentiae sunt bonae, Ille per se aedificat, demonstrato aliquo homine qui in ve∣ritate est albus, ergo Album per se aedificat. Illo demonstrato, Deus necessario est Deus, ergo Creans necessario vel per se est Deus, quando creans est Deus. Illo demonstrato, Filius Dei per se est Deus, ergo Homo per se est Deus. Imo generaliter, ex tali singulari, in qua sub∣jicitur pronomen demonstrativum per se, vel pronomen demonstrati∣vum sumptum cum quocunque termino communi, qui praedicatur de illo pronomine demonstrante illud quod prius, vel etiam in qua subjicitur nomen proprium, ad talem particularem est bona consequentia. Et ideo omnes tales consequentiae sunt bonae, Haec res per se aedificat, demonstato aliquo qui in rei veritate est album, ergo Album per se aedifi∣cat: Iste homo non est aggregatum per accidens, demonstrato aliquo homine albo, ergo Homo albus non est aggregatum per accidens: Iste homo albus est aggregatum per accidens, ergo Homo est aggregatum per accidens.

Hic tamen advertendum est, quod tales consequentiae non sunt sem∣per simplices; sed frequenter sunt ut nunc solum. Unde ista conse∣quentia, Socrates per se est animal, ergo Album per se est animal, non est consequentia simplex, sed tantum ut nunc: quia nunquam valet nisi dum Socrates est albus; quando enim Socrates non est albus, tunc non valet. Similiter ista consequentia, Filius Dei ne necessi∣rate est Deus, ergo Homo de necessitate est Deus, est solum bona ut nunc; quia non valet nisi dum Filius Dei est homo; unde ante incar∣nationem non valuit. Similiter si Filius Dei deponeret naturam as∣sumptam non valeret. Similiter talis consequentia est bona ut nunc, Haec res potest assumi à Verbo, demonstrando naturā humanā quae est Joannes, ergo Suppositum potest assumi; quia per istam, Suppositum po∣test assumi, non plus denotatur, nisi quod illa res quae est modo supposi∣tum potest assumi. Et hoc est verum, sicut est verum quod album

potest esse nigrum; & ideo sicut haec est vera, Album potest esse ni∣grum, non obstante quod haec est impossiibilis, Album est nigrum: sic haec est vera, Suppositum potest assumi, non obstante quod haec est impossibilis, Suppositum humanum assumitur. Ita si haec sit vera, aedificator per se aedificat, haec est vera, Album per se aedificat, si idem sit aedificator & album; non obstante quod haec esset per se, Aedificator aedificat, & per accidens, Album aedificat.

Aliud etiam advertendum est, quod omnes praedictae consequentiae & consimiles sunt verae, quando termini supponunt personaliter & sig∣nificative: quia si aliquis terminus acciperetur materialiter vel simpli∣citer possunt deficere, sicut dictum est. Et ideo tales consequentiae non valent, Homo albus significat aggregatum per accidens, ergo Homo significat aggregatum per accidens; quia antecedens & consequens non est verum sumpto subjecto vel materialiter vel simpliciter. Similiter non sequitur, De illo albo praedicatur per accidens aedificare, ergo De homine praedicatur per accidens aedificare. Et ita de multis aliis. Et ista de inductione propositionum universalium de modo sumptarum in sensu diviso, & eis aequivalentium, ad praesens sufficiant.

CAP. XXXIII. Quomodo singulares de modo se habent ad universales de modo.

IIs visis videndum est, quomodo omnes singulares de modo sumptae in sensu composito, & aequivalentes, se habent ad universales de modo sumptas in sensu composito, & eis aequivalentes: & quia ali∣ter est de diversis, ideo de eis dicendum est se separatim; & Primo circa illas de necessario.

Et est sciendum, quod semper singulares de necessario, tales infe∣runt universales de necessario, nisi in singularibus subjiciantur prono∣minativa demonstrativa sumpta cum subjecto propositionis universalis. Unde supposito quod quaelibet Persona divina assumpsisset naturam hu∣manam, & quod nullus alius homo esset existens, ista consequentiae non valeret, Istum esse Deum est necessarium, demonstrandum pa∣trem qui in rei veritate esset homo, & Istum esse Deum est necessarium, demonstando Filium, & Istum esse Deum est necessarium, demon-Spiritum Sanctum, igitur Omnem hominem esse Deum est necessa∣rium; quia antecedens erit verum ilio casu posito, & consequens fal∣sum. Tamen illo posito ista consequentia esset bona, Istum hominem esse Deum est necessarium, demonstrando Patrem, & Istum hominem esse Deum est necessarium, demonstrando Filium, & Istum homi∣nem esse Deum est necessarium, demonstrando Spiritum Sanctum,

ergo Omnem hominem esse Deum est necessarium ex inductione, & hoc si non possunt esse plures homines. Ubicunque enim possunt plu∣ra contineri sub subjecto universalis quam continentur in inductione, non valet consequentia virtute talis inductionis.

Sic igitur patet, quod raro vel nunquam singulares de necessario habentes praecise pronomina demonstrativa pro subjectis sumptae in sen∣su composito, inferunt universalem sumptam in sensu composito: & hoc quia illa regula non est generaliter vera, Omnes singulares sunt ne∣cessariae, ergo Universalis est necessaria. Similiter talis Universa∣lis de necessario non infert tales singulares; & hoc quia illa regula non est generalis, Universalis est necessaria, ergo Singulares sun ne∣cessariae. Unde ista universalis est necessaria, Omne vetum con∣tingens est verum, & ta••en nulla singularis ejus est necessaria, imo quaelibet est contingens; quia quocunque vero contingenti demon∣strato, haec est contingens, Hoc verum contingens est verum; quia eo ipso quod est verum contingens potest esse falsum; & per consequens potest non esse verum, & ita non est illa prima necessaria. Similiter secundum intentionem Philosophi haec est necessaria, Omne album est coloratum, & tamen quaeliber singularis est contingens; quocunque enim demonstrato haec est contingens, Hoc album est co∣loratum, quia potest esse falsa illo destructo.

Tamen sciendum est, quod aliqualis diversitas est inter universa∣lem affirmativam & negativam••; ••nam ex hoc quod universalis affirmativa est necessaria, non potest inferri quod singularis de sub∣jectis quae non sunt pronomina demonstrativa, sive aliae, sunt necessariae: Sed si universalis negativa sit necessaria, quamvis non oporteat quod illae singulares, quae habent pro subjectis pronomina demonstrativa sumpta cum subjecto propositionis universalis, sint necessariae; tamen illae sumptae cum pronomine demontrativo cum termino &c. sunt necessariae. Sicut haec est necessaria, Nullum album est nigrum, tamen nulla singularis est necessaria; haec enim non est necessaria, Hoc non est nigrum, Illud non est nigrum, quocunque albo demonstrato; nec aliqua talis, Socrates non est niger, Plato non est niger: sed quaelibet talis est necessaria, Hoc album non est nigrum, Illud album non est nigrum; & sic de aliis.

CAP. XXXIV. De inductione universalium de possibili.

CIrca inductionem universalium de possibli est sciendum, quod ex singularibus non sequitur universalis; quia illa regula non valet, Omnes singulares sunt possibiles, ergo Universalis est possibilis. Sicut non sequitur, Haec est possibilis, Haec propositio contingens est vera, & Haec est possibilis, Ista propositio contingens est vera, et sic de fingulis, ergo Haec est possibilis, Omnis propositio contingens est vera. Et ita frequenter universalis est impossibilis, et tamen quaeli∣bet singularis est possibilis. Et ideo talis consequentia non valet, Istud lignum continuum esse actu divisum est possibile, et▪ Istud lignum con∣tinuum esse actu divisum est possibile, et sic de aliis, ergo Omne lignum continuum esse actu divisum est possbile: et hoc accipiendo o∣mnes propositiones in sensu composito; nam si acciperentur in sensu di∣viso conclusio esset vera, quia ista est vera, Omne lignum continu∣um potest dividi.

Et si dicatur, quod sicut ex possibili non sequitur impossibile, ita ex possibilibus non sequitur impossibile. Dicendum est, quod ex pos∣sibilibus et compossibilibus non sequitur impossibile: tamen ex possi∣bilibus bene sequitur impossibile: et ita est in proposito, quia singula∣res talium universalium impossibium si sint possibiles, tamen sunt simul cum hoc incompossibiles.

Est tamen hic notandum, quod quandoque unius universalis sunt In∣finitae singulares; et quando sic est, possibibile est quod universalis sit impossibilis, et quaelibet singularis possibilis, et nullae duae singula∣res sunt incompossbiles; sed tamen quaelibet una accepta est incompos∣sibilis omnibus aliis simul sumptis. Quandoque autem unius universalis sunt Finitae singulares, et tunc si universalis sit impossibilis necesse est quod aliqua singularis est impossibilis, vel aliquae singulares in certo nu∣mero sint incomposibiles.

Notandum est quod illa regula non est vera, Universalis est possibi∣lis, ergo Suae singulares sunt possibiles. Sicut si nullus homo sit albus, et multi asini sins albi, haec universalis est possibilis, Omne album est homo, et tamen nulla singularis est possibilis; quia quocunque albo de∣monstrato haec est impossibilis, Hoc album est homo; et tamet si uni∣versalis sit possibilis, oportet quod possit habere omnes singulares possibi∣les. Sicut illo casu posito, ista, Omne album est homo, nullam habet singularem possibilem; et tamen potest habere; quia posito quod nihil esset album nisi homo, tunc istius universalis, Omne album est homo, omnes singulares essent possibiles.

CAP. XXXV. De inductione propositionum universalium de contingenti.

CIrca illas de contingenti est sciendum, quod singulares de con∣tingenti non inferunt universalem de contingenti; quia illa re∣gula non valet, Singulares sunt contingentes, ergo Universalis est contingens. Quaelibet enim singularis illius universalis est contin∣gens, Omnis propositio vera contingens est vera; & tamen universalis est necessaria. Similiter ista est impossibilis, Nullum verum contin∣gens est verum; & tamen quaelibet singularis est contingens. Et ita talis inductio non valet, Hanc propositionem veram contingentem esse veram est contingens, & Istam propositionem veram contingentem, &c. & sic de aliis, ergo Omnem propositionem veram contingentem esse veram est contingens. Similiter non sequitur è converso; quia regula ista est falsa, Universalis est contingens, ergo Quaelibet singularis. Per istam patet, quod ambae illarum regularum sunt falsae, Omnes singulares sunt impossibiles, ergo Universalis est impossibilis; Universalis est im∣possibilis, ergo Omnes singulares sunt impossibiles: sicut per prae∣dicta patet.

Et eodem modo raro aliae propositiones modales universales, sumptae in sensu composito, inferunt suas singulares, sumptas in eodem sensu. Sicut non sequitur, Omnem hominem esse risibilem est primo verum, ergo Hunc hominem esse risibilem est primo verum; & tamen fre∣quenter est bona inductio ex singularibus ad universalem. Unde bene sequitur, Hunc hominem esse animal est per se verum, & Istum homi∣nem, &c. & sic de aliis, ergo Omnem hominem esse animal est per se verum; & ita est de multis aliis. Quando autem hoc sit, & quando non, potest faciliter sciri per ea quae dicta sunt; & sciendo quid re∣quiritur ad hoc, quod talis propositio modalis sit vera: & ideo ad prae∣sens de inductione ista sufficiant.

CAP. XXXVI. De regulis quibus potest probari aliquid esse aequivocum.

POst haec dicendum est de regulis quibus potest probari aliquid esse Aequivocum.

Et primo ponendae sunt regulae quas ponit Aristot. primo Topi∣corum.

Est autem regula sua talis, Quod contrariatur diversis est aequivocum. Pro ista regula, & aliis sequentibus, est primo notandum in generali, quod aequivocatio, cum non sit nisi nominis quae est vox ad placitum sig∣nificativa, & per consequens non est aliqua aequivocatio nisi ad placitum, non potest sciri quae vox est aequivoca, & quae non; nisi convincendo ex dictis Authorum, qui utebantur una impositione nominis vel pluribus. Hoc autem non potest sciri nisi per hoc, quod in uno loco attribuebant aliquod praedicatum nomini, & in alio loco attribuebant eidem aliquod repugnans primo. Et per hoc potest haberi aequivocatio; & ideo quando aliquid contrariatur pluribus, ita quod invenitur in aliquibus unum contrariari universaliter, & in aliis reliquum contrariari eidem universaliter sumpto, tunc manifestum est illud aequivoce accipi. Et ideo si aliquando invenitur illa propositio, Omni acuto contrariatur grave, & aliquando illa, Omni acuto contrariatur obtusum, manifestum est quod taliter utentes hac voce, acutum, aequivoce utebantur. Quia si acutum non esset aequivocum, manifestum est quod utraque proposi∣tionum praedictarum erit falsa; si enim acutum non esset aequivocum, acuto in voce, & acuto in magnitudine, haec esset falsa, Omni acuto contrariatur grave, pro multis singularibus, ficut manifeste patet: & similiter patet manifeste, quod alia esset falsa. Et ex quo authores tales universales concesserunt, oportuit eos vel mentiri, vel aequivoce uti voce eadem: si autem posuissent tantum indefinitas, quae non inferunt praedictas universales, non posset concludi istam vocem esse aequivocam.

Aliud est notandū, quod Philosophus vult hic, quod illud quod est aequi∣vocum habet contrarium: ex quo patet, quod cum sola vox vel scriptura sit aequivoca, ipsamet habet contrarium: & ex quo vox talis non con∣trariatur alteri voci, tanquam sibi incompossibili in eodem subjecto, non plusquam alteri, oportet necessario quod Aristot. aequivoce utatur hac voce contrarium, quod verum est. Sed quomodo hoc nomen contra∣rium est aequivocum, dictum est in libro praedicamentorum.

Alia regula est, & est Aristotelis, Si nomini proposito sint plura con∣traria, quamvis contenta sub aliquo uno nomine, illud nomen est aecui∣vocum. Sicut album est aequivocum; nam sibi contrariatur nigrum,

quod est aequivocum ad vocem & ad colorem. quod autem ista sint aequivoca patet; quia sensibus diversis apprehenduntur. Notandum est, quod non ex hoc praecise, quod aliqua apprehenduntur diversis sensibus, contingit inferre, quod nomen commune eis est aequivocum; tunc enim qualitas esset nomen aequivocum, quod falsum est: sed quando aliqua apprehenduntur à diversis sensibus, tunc nomen commune eis, cui aliquan∣do universaliter sumpto attribuitur apprehendi ab uno illorum sensuum, & aliquando eidem universaliter sumpto attribuitur apprehendi ab alio sensu, est aequivocum eis; ita est de exemplo Aristot. Nam ali∣quando dicunt Authores, quod omne album est apprehensibile à visu, sicut Naturales; aliquando autem dicunt, quod omne nigrum est ap∣prehensibile ab auditu, sicut Musici; & ita oportet, quod aequivoce utantur hac voce, album, & etiam hac voce, nigrum; non sic autem in∣venitur, quod aliquando omnis qualitas apprehenditur à visu, & ali∣quando ab auditu, vel alio sensu.

Tertia regula est, Si nomen propositum aliquando habeat contrarium, & aliquando non, est aequivocum. Sicut delectationi in potu est aliquid cortrarium, delectationi secundum scientiam nihil est contrarium: simi∣liter amare secundum animam est aliquid contrarium, et amare se∣cundum corpus nihil est contrarium: ergo tam Delectatio, quam Amare, est aequivocum. Notandum est, quod non ex hoc praecise, quod unum contentum habet contrarium, et non reliquum, potest ostendi quod illud commune est aequivocum; tunc enim qualitas esset nomen aequi∣vocum: sed ex hoc, quod aliqui attribuunt aliquando habere contra∣rium illi nomini universaliter sumpto, et aliquando negant; sequitur quod aequivoce utantur hoc nomine. Aliud notandum est, quod ista quae dicit Aristot. de Delectatione, et Amare, dicit tantummodo gratia exempli.

Quarta regula est, quod Si aliqua contenta sub nomine communi habeant aliquod medium, et alia non habeant, vel si habent medium, non tamen idem medium; tunc illud nomen commune est aequivocum. Sicut album et nigrum in colore habent medium, ut notum est; sed in voce vel non habent medium, vel habent aliud medium, scilicet raucum: et ideo tam album, quam nigrum, est aequivocum. Ista regula est intelli∣genda sicut praecedentes, quando scilicet talibus universaliter sumptis at∣tribuitur habere medium, et aliquando negatur ab eis medium, vel at∣tribuitur aliud medium.

Quinta regula est, Si aliqua contenta habeant plura media, & alia non, tunc nomen commune est aequivocum. Sicut album & nigrum in colore habent plura media, in voce non; ideo album & nigrum sunt aequivoca. Notandum, quod quando dicit Philosophus album colorem non loquitur proprie, sed improprie, ponendo concretum pro abstracto, hoc est, album pro albedine quae est color.

Sexta regula est, Si unum contrariorum dicitur multipliciter, reli

quum dicitur. Sicut multis non videre est aequivocum, ad non habere potentiam visivam, & ad non uti potentia visiva; ideo videre est aequivocum. Sciendum est, quod ista regula, sicut quaelibet talis, Si unum contrariorum est aequivocum, & reliquum est aequivocum; Et si unum privative oppositorum est aequivocum, & reliquum est aequivo∣cum; est intelligenda quando sibi opponuntur in eodem genere op∣positionis in utroque sensu: si autem non, tunc non oportet, quod si unum oppositorum sit aequivocum, quod reliquum sit aequivocum.

Septima regula est una quae dicta est, scilicet, Si unum privative op∣positorum est aequivocum, reliquum est aequivocum. Sicut si sensibile sit aequivocum, quia aliquid dicitur sensibile secundum animam, puta quod habet animam sensitivam; & aliquid dicitur sensibile secundum corpus, puta quod potest sentiri; oportet quod insensibile sit aequi∣vocum: & patet prius, quomodo illa regula debet intelligi.

Octava regula est, Si casus sit aequivocum, & conjugatum erit aequi∣vocum; & è converso. Sicut quia Justè dicitur aequivoce, similiter & Justum. Similiter, Sanativum dicitur aequivoce, ergo & Sanativè. Qualiter autem debeat cognosci, quod casus vel conjugatum dicitur aequivoce, non potest sciri, nisi per authores, qui aliquando attribuunt aliquid casui vel conjugato universaliter, & aliquando dicunt contra∣rium.

Nona regula est, quod Quando aliqua concreta sunt in diversis prae∣dicamentis nomen commune eis est aequivocum. Sed sciendum est, quod illa regula, sicut praecedentes, debet intelligi, quando illi nomini sumpto universaliter, diversa praedicata non subordinata attribuuntur: sicut Delicati dicunt, quod omnis cibus bonus est effectivus voluptaris, Medici autem dicunt, quod omnis cibus bonus est effectivus sanitatis, & è converso; manifestum est, quod isti, & illi, utuntur aequivece hoc nomine bonus. Similiter morales dicunt quod ille est bonus, quia est justus vel fortis; & ita patet, quod hoc nomine, bonus, aequivoce utun∣tur diversi. Et ita est de hoc nomine, album, & hoc nomine, acutum, & sic de aliis.

Decima regula est, Si nomen propositum est in diversis generibus non subalternis ipsum est aequivocum. Nota quod istae duae regulae intelli∣gendae sunt sicut praecedentes; & simul cum hoc, sunt intelligendae, quando illa genera non subalterna, sic non subalternantur, quod unum necessario removetur à reliquo universaliter sumpto; si enim unum prae∣dicetur de reliquo particulariter sumpto non oportet: & per hoc patet, quod per illas regulas non potest probari, quod idem non potest esse in diversis praedicamentis, aut in diversis generibus non subalternis, nisi unum removeatur universaliter à reliquo, & hoc necessario.

Undecima regula est, Si unum contrariorum sit aequivocum, & reli∣quum.

Duodecima regula est, Quando unum attribuitur multis, definienda

sunt composita ex illis multis & illo uno; & si multis illis ablatis non re∣manet idem nomen, illud nomen erit aequivocum. Sicut Album con∣venit voci & corpori, & illa duo composita Album & Corpus sunt defi∣nienda sic, Album corpus est Res informata tali colore; & vox Alba definitur sic, Qualitas bene audibilis; & manifestum est quod illae de∣finitiones non sunt eaedem, ideo album est aequivocum. Aliter potest dici, & melius, quod illud commune est definiendum, ita tamen quod illa quibus convenit ponantur ibidem; & tunc si ab illis ablatis quod re∣manet non est idem, illud nomen erit aequivocum. Sicut Naturalis si definiat album dicet sic, Album est corpus habens talem colorem; Et Musicus definiet sic Album, Album est vox bene audibilis; & mani∣festum est quod ablatis illis duobus, corpus, & vox, quod remanet non est idem; ideo album est aequivocum.

Tredecima regula est, Si concreta non sint comparabilia secundum magis & minus, nec secundum aequa, nomen commune eis est aequi∣vocum. Et intelligitur ista sicut praedictae.

Decimaquarta regula est, Illud nomen, quod est differentia diver∣sorum generum non subalternatim positorum, est aequivocum. Sicut acutum est differentia vocis, & etiam differentia magnitudinis; ideo acutum est aequivocum. Sciendum est, quod quamvis de eadem diffe∣rentia possint praedicari diversa genera non subalternatim posita, idem tamen non potest esse differentia divisiva talium generum diversorum; sicut dicit hic Aristot.

Decimaquinta regula est, Illud quod dividitur per diversas diffe∣rentias in diversis locis est aequivocum. Sicut color aliter dividitur in Naturali Philosophia, & in Musica, & in Rhetorica, ideo color est aequivocum. Intelligendum est, quod non accipitur hic differentia praecise, pro differentia essentiali, sed etiam pro accidentali.

Decimasexta regula est, Si idem nomen aliquando ponatur species unius, et aliquando differentia alterius, nomen est aequivocum. No∣tandum est etiam, quod generaliter quando aliquod nomen, vel dictio quaecunque, secundum usum recte loquentium et intelligentium, attri∣buitur alicui universaliter sumpto; et alibi secundum usum recte lo∣quentium, sive in illa scientia vel arte, vel in alia, sive etiam in illo idiomate, vel in alio, invenitur aliquid secundum vocem sibi attribui, vel ipsum alteri, ex quo sequitur aliquod repugnans priori; illud est aequi∣vocum, vel saltem accipitur aequivoce.

Pro quo sciendum est, quod aliud est esse aequivocum, et aliud sumi aequivoce. Nam illud est aequivocum quod significat plura aequivoce: sed illud accipitur aequivoce, quod vel significat plura aequivoce, vel stat pro pluribus aequivoce. Sed ista distinctio declarabitur inferius, quando tractabitur de fallacia aequivocationis.

CAP. XXXVII. De regulis generalibus consequentiarum.

NUnc ponendae sunt regulae generales Consequentiis deservientes, quae sunt multae.

Una est, quod ex vero nunquam sequitur falsum. Et ideo quandocunque antecedens est verum, et consequens falsum, consequentia non valet. Et haec est regula sufficiens ad probandum consequentiam non valere. Sciendum est, quod totum quod praecedit consequens vel conclusionem, dicitur antecedens. Et ideo antecedens Aliquando est una propositio categorica; et Aliquando continet plures, ut patet in syllo∣gismo: et tunc quamvis una illarum propositionum sit vera, conclusio poterit esse falsa; sed si quaelibet illarum sit vera, conclusio non poterit esse falsa, si sequitur ex eis.

Alia regula est, Quod ex falsis potest sequi verum. Et ideo ista con∣sequentia non valet, Antecedens est falsum, ergo Consequens falsum. Sed ista consequentia est bona, Consequens est falsum, ergo Et ante∣cedens; ita scilicet, quod si consequens sit falsum, oportet quod totum antecedens sit falsum, vel quod aliqua propositio quae est pars antece∣dentis sit falsa; sed non oportet, quod quaelibet propositio, quae est pars antecedentis, sit falsa: quia aliquando ex una propositione vera, et alia falsa, sequitur conclusio falsa; sicut patet hic, Omnis homo est animal, Lapis est homo, ergo Lapis est animal.

Alia regula est, Si aliqua consequentia sit bona, ex opposito conse∣quentis sequitur oppositum antecedentis. Notandum, quod quando antecedens est una categorica propositio, semper si sit bona consequentia, ex opposito consequentis sequitur oppositionem antecedentis: sed quando antecedens continet plures propositiones, tunc non oportet, quod ex op∣posito consequentis sequatur oppositum cujuslibet propositionis, quae est pars antecedentis; sed oportet, quod ex opposito consequentis cum una propositione sequatur oppositum alterius propositionis. Sicut bene se∣quitur, Omnis homo est albus, Socrates est homo, ergo, &c. et tamen non sequitur, Socrates non est albus, ergo Socrates non est homo; sed bene sequitur, Omnis homo est albus, Socrates non est albus, ergo Socrates non est homo. Et ex opposito conclusionis et majore, sequitur oppositum minoris, et non ex solo opposito conclusionis. Sicut bene sequitur, Omnis homo est animal, Asinus est homo, ergo Asinus est animal. Et tamen ex solo opposito conclusionis non sequitur oppositum majoris. Nam non sequitur, Nullus asinus est animal, ergo Non omnis homo est animal. Sed ex opposito conclusionis cum minore, sequitur oppositum majoris. Nam bene sequitur, 〈◊〉〈◊〉 asinus est animal,

Asinus est homo, ergo Non omnis homo est animal. Tamen disjun∣ctiva opposita copulativae, quae antecedit, potest sequi ex opposito consequentis. Sicut sequitur, Omnis homo currit, Socrates est ho∣mo, ergo Socrates currit; & sequitur Socrates non currit, ergo So∣crates non est homo, vel Non omnis homo currit.

Alia regula est, Quicquid sequitur ad consequens, sequitur ad an∣tecedens. Sicut sequitur, Omne animal currit, ergo Omnis homo currit; quicquid sequitur ad istam, Omnis homo currit, sequitur ad istam, Omne animal currit. Et ex ista sequitur alia, scilicet, Quic∣quid antecedit ad antecedens, antecedit ad consequens; quia aliter se∣queretur aliquid ad consequens, quod non sequeretur ad antecedens. Non tamen quicquid sequitur ad antecedens, sequitur ad consequens. Nam sequitur, Omne animal currit, ergo Omnis homo currit: & tamen non sequitur, Omnis asinus currit, ergo Omnis homo currit. Et similiter ista regula est falsa, Quicquid antecedit ad consequens, antecedit ad antecedens, propter idem.

Ex istis sequuntur aliae regulae, scilicet, Quicquid stat cum antece∣dente, stat cum consequente. Sicut quicquid stat cum ista, Omne animal currit, stat etiam cum isto consequente, Omnis homo currit: sed non quicquid stat cum consequente, stat cum antecedente. Nam cum cum isto consequente, Omnis homo currit, stat ista, Aliquis asinus non currit; & tamen non stat cum ista, Omne animal currit.

Alia regula est, Quicquid repugnat consequenti, repugnat ante∣cedenti; Sicut quicquid repugnat isti, Omnis homo currit, & isti, Omne animal currit: sed non è converso. Quia aliquid repugnat an∣tecedenti, quod non repugnat consequenti; ut ista repugnant, Tan∣tum homo currit, & Aliud ab homine currit: sed ista non repugnant, Homo currit, & Aliud ab homine currit. Et ideo tales consequentiae sunt bonae, Oppositum consequentis stat cum antecedente, ergo Con∣sequentia non est bona. Oppositum consequentis repugnat antecedaen∣ti, ergo Consequentia est bona. Sed sciendum, quod consequentia poterit esse bona ut nunc, quamvis oppositum consquentis posset stare cum antedente; sed si oppositum consequentis stet, vel posset stare, cum antecedente, non poterit esse consequentia simplex.

Alia regula est, Quod ex necessario non sequitur contingens. Et alia regula est, Quod ex possibili non sequitur impossibile. Et istae duae regulae sunt intelligendae de consequentia simplici; quia ex neces∣sario non sequitur contingens, nec ex possibili sequitur impossibile, consequentia simplici: tamen consequentia ut nunc bene poterit sequi. Sicut bene sequitur, Omne ens est, igitur Socrates est; & tamen an∣tecedens est necessarium, & consequens contingens. Similiter bene sequitur, Omne coloratum est homo, ergo Omnis asinus est homo; & tamen antecedens est possibile, & consequens impossibile, & con∣sequentia

solum est bona ut nunc. Et notandum est, quod quamvis ex possibili non sequitur consequentiâ simplici impossibile; tamen aliquan∣do propter positionem possibilis concedendum est possibile, & negan∣dum est necessarium: sed hoc nunquam est faciendum, nisi in argu∣mentatione obligatoria, & durante tempore obligationis, de qua ali∣quid inferius dicetur.

Aliae regulae dantur, Quod ad impossibile sequitur quodlibet: & Quod necessarium sequitur ad quodlibet. Et ideo sequitur, Tu es asinus, ergo Tu es Deus: & sequitur, Tu es asinus, ergo Deus est trinus & unus. Sed tales consequentiae non sunt formales; ideo illae regulae non sunt multum u••itatae.

CAP. XXXVIII. De obligatione & speciebns ejus, & de institutione prima specie ejus.

QUoniam Logicus circa Obligationes & Insolubilia speciales facit difficultates; ideo ad istius summae complexionem, quae de omni modo arguendi generalem tradit notitiam, sunt aliqua perscrutanda: & Primo disserendum est de obligationibus.

Est autem primo sciendum, quod Obligatio sic definitur à multis▪ Obligatio est praefixio enuntiabilis secundum aliquem statum. Quan∣do scilicet aliquis ex consensu proprio obligatur ab arguente ad aliquid in disputatione, ad quod prius non erat obligatus, & tunc fit ob∣ligatus.

Obligationis autem multae species assignantur. Scilicet, Institutio, Petitio, Positio, Depositio, Dubitatio, & Sit verum.

Institutio est alicujus vocabuli nova impositio pro tempore disputatio∣nis, & non ultra duratura. Et potest ex ista institutione accipi utili∣tas; quia per talem institutionem, Quandoque fit brevior locutio; Quandoque enim debet fieri disputatio de re ignota, & tunc utile est disputantibus pro tempore disputationis sibi certum nomen imponere; Quandoque autem fit institutio talis à Sophistis ad decipiendum respon∣dentem, & ad obviandum eis rationabiliter respondendo.

De ista specie dantur aliquae regulae. Una est, quod nunquam pars potest significare totum cujus est pars. Sed ista regula capit instantiam, nam in ista propositione, Omnis propositio est vera, subjectum sig∣nificat totam propositionem. Similiter, Idem potest significare se, ergo Pars eadem ratione potest significare totum: antecedens patet, nam hoc nomen, vox significat omnem vocem, & per consequens se∣ipsam; Similiter hoc nomen, nomen, significat omnia nomina; quia omni nomini competit definitio nominis, ergo Seipsum significat. Ideo

dicendum est, quod quamvis pars posset significare totum, cujus est pars; tamen talis institutio non est semper admittenda: quando enim per illam institutionem partis habentis eandem institutionem totum sig∣nificatum mutaretur à veritate in falsitatem, & è converso; tunc non est talis institutio admittenda: per hoc solvitur hoc sophisma. Quia sig∣nificet A praecise hoc totum, A significat falsum; tunc quaeritur, an A significat verum, an falsum. S•• verum, ergo Cum A non sit aequivocum, Haec est falsa, A significat falsum; & institutum est quod, A significet hoc totum, A significat falsum; si igitur A significat falsum, ergo Haec est vera, A significat falsum, & A significat hoc, ergo A significat verum. Respondendum est, quod illa institutio non est admittenda; pro eo, quod haec oratio, A significat falsum, quae est falsa, quando nihil significat, mutaretur in veritatem, si prae∣cise imponitur ad significandum hoc totum, & nihil aliud.

Et si dicatur, quod hoc est possibile, quod A significat hoc totum; sed omne possibile est ponibile; ponatur ergo, & redit argumentum. Dicendum est, quod differentia est inter Positionem, & Institutio∣nem. Unde quia possibile est, quod A significet hoc totum, A sig∣nificat falsum, ideo est ponibile, & ideo isto posito non accidit im∣possibile. Unde quando accipis, Aut A significat verum aut fal∣sum; respondendum est quod neque verum neque falsum significat: & potest responderi, quod tam verum quam falsum significat; quia illo posito stante, u••rumque potest esse verum. Quia isto posito stante, potest A significare praecise hominem; & tunc dico quod neque est verum neque falsum; sed tunc A habebit suppositionem personalem, & supponit praecise pro omnibus hominibus: poterit etiam A signi∣ficare idem quod propositio; & tunc dicendum est, A significat tam verum quam falsum, quod non est inconveniens.

Et si dicatur, omnia ista stant simul, A significat hoc totum, A significat falsum, et nihil aliud significat quam hoc totum; et omnia possibilia simul possunt esse vera; igitur possunt poni. Potest dici quod illa stant simul; et ideo possunt poni: sed istis positis, negandum est omne repugnans eis. Et ideo illis positis, si arguitur, A significat verum vel falsum. Respondendum est, nec concedendo, nec negando, neque dubitando, neque distinguendo; sed respondendum est, quod pro∣positum non est verum neque falsum. Sicut aliquo posito, si proponitur, Homo est asinus, et petatur responsio. Respondendum est, quod nec est respondendum concedendo, nec negando, nec dubitando, nec di∣sting••endo, neque alio modo proptie accipiendo responsionem.

Et si dicatur, quod illis positis, haec est vera, A significat verum et falsum, ergo Illa propositio est concedenda; et per consequens al∣tera est concedenda. Dicendum est, quod ista, A significat verum vel falsum, nec est vera nec falsa, illis positis. Unde isto casu

posito, ad quamlibet talem propositionem respondendum est, ac si non esset propositio vel oratio significativa. Et per consimilem modum potest responderi ad multa alia Sophismata, quae difficilia sunt non ex∣ercitatis in arte obligatoria; quia non sunt multum usitata in Theolo∣gia, ideo pertranseo.

CAP. XXXIX. De petitione secunda specie obligationis.

ALia species obligationis assignatur Petitio, quae obligat ad ali∣quem actum pertinentem ad officium respondentis exercendum ab eodem. Sicut si Opponens dicit, Peto quod conced••s primam propositionem proponendam à me; quae petitio recipienda est, quia non obligat ad impossibile Respondentem: & potest esse regula ••n ista specie obligationis, Quod nulla petitio est admittenda nisi cui re∣spondens satisfacere potest durante petitione, & quaelibet talis est ad∣mittenda. Unde in ista specie obligationis potest concedi falsum, impossibile, bene respondendo. Puta si petas, quod concedam ho∣minem esse bovem, & proponas istam in tempore obligationis, Homo est irrationalis, concedenda est; quia petita est consequenter. Et haec sufficiant de ista specie obligationis, eo quod non habet magnum locum in scientiis particularibus.

CAP. XL. De positione tertia specie obligationis.

TErtia species obligationis vocatur Positio.

Circa quam sciendum est, quod d••ffert â casu; quia casus non obligat ad suscipiendum aliquid tanquam verum. Unde quandoque casus & positio sunt respectu oppositorum. Sicut si Socrates in rei veritate est albus, & ponatur ista, Socrates est niger; tunc enim est casus quod Socrates est albus, & positum est quod Socrates est niger: & illa positio obligat ad sustinendum istam tanquam veram, Socrates est niger; & casus tunc non obligat ad sustinendum illam tanquam veram, Socrates est albus. Item casus semper debet esse de re particulari; sed positio potest esse unius propositionis indefinitae vel par∣ticularis. Sicut si velim tibi ponere casum, non debeo dicere, Homo currit; sed debeo certificare respondentem, puta, Iste homo currit, vel iste; ita quod A currat, ita quod A sit nomen proprium istius: sed in positione possum tibi ponere istam, Homo currit, vel Aliquis homo currit.

Circa casum aliquae sunt regulae. Una est, Quod casus nunquam est recipiendus nisi fiat certificatio de alicuo particulari. Alia regula est, Quod nunquam est casus recipiendus ad sustinendum impossibile. Alia regula est, Quod nunquam est casus admittendus ad sustinendum quod repugnat actui responsionis. Ut si aliquis velit tibi praeponere istum casum, quod tu sis mortuus, & velit quod tu sustineas istum casum; non debes eum recipere, quia repugnat actui responsionis, non enim stant simul, quod tu sis mortuus, & quod tu respondeas. Ideo talis casus non est admittendus, tamen tale possibile est admittendum.

Positio ergo obligat ad sustinendum alicuam propositionem, eo modo quo propositio vera debet sustineri à respordente; & consistit ars ista in hoc, quod in principio debet aliqua propositio poni; deinde debent propositiones prop ni secundum quod placet opponenti, ad quas debet respond ns respondere concedendo, vel negando, vel dubitando, vel di∣stinguendo; quibus responsionibus datis, potest opponens, quando sibi placet, dicere cedat tempus, hoc est, cesset tempus obligationis: & tunc videndum est an talis respondens bene responderit, vel non. Sicut pono tibi istam propositionem, Animal currit, deinde propono tibi istam, Nullus homo currit; si eam concedas, statim dico, cedat tem∣pus: probo quod male respondisti, quia concessisti falsum & imper∣tinens, scilicet istam, Nullus homo currit; ergo male respondisti. Sed iste modus opponendi & respondendi non servatur, quando ponitur casus; propter quod differt casus à positione: scito tamen quomodo respondendum est facta aliqua positione, potest evidenter sciri quo∣modo respondendum est posito aliquo casu. Et ideo sufficiat nunc de positione tractare.

Circa quam sciendum est, quod positio quaedam est possibilis, & quae∣dam impossibilis.

Possibilis est quando ponitur propositio falsa contingens, vel pro∣positio contingens dabia. Et circa istam positionem dantur multae regulae. Una est, Quod omne positum in forma positionis propositum, scitum esse tale, est concedendum absolute; si illud positum, quando proponitur, non habet plures sensus quam quando per se profertur. Et per hoc solvitur hoc sophisma. Ponatur ista, Alterum illorum est ve∣rum, demonstratis istis duobus, Joannes est Episcopus, Joannes sedet; deinde proponatur ista, Unum illorum est verum, haec est concedenda, quia sequens; deinde ponatur ista copulativa, Unum istorum est verum & alterum non est verum, si negas istam & concessisti istam partem, Unum istorum est verum, oportet te negare alteram; & ita negas positum si concedas, ergo concedis tibi dubium. Dicendum est, quod illud sophisma ibi propositum, non est concedendum; sed est distin∣guendum: eo quod, in secunda parte alterum potest esse nomen infi∣nitum, & tunc est copulativa vera & concedenda; vel potest esse re∣lativum, & tunc est neganda: & est hic tertius modus amphibologiae;

quia oratio per se posita non est multiplex, sed posita cum alia est mul∣tiplex.

Alia regula est, Omne sequens ad positum vel bene concessum vel bene concessa, vel oppositum vel opposita bene negatorum, scitum esse tale, est concedendum si proponatur. Veruntamen ista propositio, Omne sequens ex posito, &c. non est semper concedenda; quia si ponatur ista, Nihil est tibi positum, & proponatur ista, Omne sequens ex posito est concedendum, neganda est illa tanquam repugnans posito.

Alia regula est, Omne repugnans posito vel bene concesso vel bene concessis, vel opposito bene negati vel bene negatorum in tempore po∣sitionis propositum, est negandum si non sit multiplex quando propo∣nitur.

Alia regula est, Quod ad omnem propositionem impertinentem, hoc est, quae nec est sequens nec repugnans posito, vel alicui bene concesso vel bene negato, respondendum est secundum sui qualitatem: hoc est, concedenda est, si sit vera; & neganda, si sit falsa; si sit dubitanda, respondendum est dubie; si multiplex, distinguenda est.

Ex praedictis sequitur, quod idem uno loco propositum est conceden∣dum, & si alio loco proponitur erit negandum. Sicut posita ista positi∣one, Socrates currit, & proponatur, Tantum ista propositio est tibi posita, concedenda est; quia vera & impertinens. Si autem postponatur tibi ista, Aliqua propositio falsa est tibi posita, illa esset concedenda; quia vera est & impertinens: & si postponitur ista, Tantum ista propositio est tibi posita, est neganda; quia repugnat posito & bene concesso: quia ordo propositionum propositarum in arte obligatoria est necessario at∣tendendus. Ex praedictis patet, quod concessa aliqua indefinita, non oportet concedere aliquam singularem primo loco propositam; imo omnes ordinate propositae possunt negari praeter ultimam: & illa con∣cedenda est, eo quod sequitur ex posito & oppositis bene negatorum, & sicut etiam disjunctiva est concedenda; & tamen neutra pars si primo loco proponatur est concedenda.

Alia regula, Quod posito casu possibili nunquam est negandum ne∣cessarium nec impossibile concedendum. Quae intelligenda est de ne∣cessario quod semper fuit necessarium arte tempus obligationis, & de impossibili quod fuit impossibile ante tempus obligationis: & non de illo quod devenit necessarium vel impossibile infra tempus obligationis: quia tale necessarium potest negari & impossibile concedi, eo quod durante tempore obligationis est uniformiter respondendum postquam responsum est semel ad eam.

CAP. XLI. De positione impossibili.

POsitio impossibilis est, quando ponitur aliqua propositio impossi∣bilis.

Et sciendum est, quod multum refert ponere unam propositionem impossibilem, & accipere aliquam consequentiam, in qua unum impossi∣bile infertur ex alio impossibili: sicut multum refert ponere istam pro∣positionem, Homo est rudibilis, & inferre istam consequentiam, Si homo est asinus, Homo est rudibilis. Similiter multum refert ponere istam propositionem, Deus non est Deus, & istam consequentiam in∣ferre, Si Deus non est, Deus non est Deus: propter quod ista condi∣tionalis est concedenda, & positio non est recipienda. Et quandoque positio est recipienda tanquam impossibilis, & sustinenda est in positione impossibili; & tamen consequentia sive conditionalis bona est ne∣ganda. Sicut ista consequentia est bona, Deus non est tres Personae, ergo Deus non est Deus; & tamen antecedens potest recipi in positione impossibili, & debet negari consequentia. Similiter ista consequentia est bona, Spiritus Sanctus non procedit à Filio, ergo Spiritus Sanctus non distinguitur à Filio; & tamen in positione impossibili debet recipi antecedens, & negari consequens. Ex quo patet, quod multae conse∣quentiae seu conditionales verae sunt; & tamen tam antecedens quam consequens est impossibile; & tamen antecedens potest recipi & susti∣neri, & consequens negari.

Unde circa istam positionem impossibilem est sciendum, quod non quaelibet propositio impossibilis est admittenda; quia illa propositio im∣possibilis, quae manifeste cuilibet intellectui infert contradictoria, non est admittenda: sed sola illa propositio impossibilis, ex qua, per regulas & propositiones per se notas de quibus nullus intellectus dubitare potest, non possunt inferri contradictoria, est recipienda in positione impossi∣bili. Unde tales propositiones, Deus non est Deus, Deus non est sa∣piens, Homo non est risibilis, & hujusmodi; possunt recipi in posi∣tione impossibili. Et ex isto patet, quod regulae datae de positione possibili, scilicet quod Omne sequens est concedendum, & Omne re∣pugnans est negandum, non sunt generaliter observandae in positione im∣possibili; sed sunt magis restringendae.

Unde ista regula potest dari pro positione impossibili, Omne sequens ex opposito consequentia naturali vel simplici, & tenente virtute posi∣tionis vel regulae per se notae, est concedendum. Ex quo patet, quod in positione impossibili, quod sequitur ex positis & bene concessis syllo∣gistice est concedendum: Similiter quod sequitur virtute talium re∣gularum

debitae circumstantionatarum, Ab exclusiva ad universalem de terminis transpositis est bona consequentia; Ab affirmativa de prae∣dicato infinito ad negativam de praedicato finito est bona consequentia, & hujusmodi; est concedendum; si enim tales consequentiae negarentur, nulla posset esse disputatio: illud autem quod sequitur consequentia ut nunc, vel consequentia naturali, vel alia consequentia quam tali, potest negari quantumcunque veraciter sequatur ex posito. Et similiter pro∣portionabiliter dicendum est de negatione repugnentis. Ex isto patet, sicut tactum est prius, quod quandoque aliqua consequentia vel condi∣tionalis est concedenda, & tamen potest antecedens sustineri sine con∣sequente, etiam quando antecedens includit contradictionem.

Unde si quaeratur, utrum Spiritus Sanctus non distinguatur à Filio si non procedat ab eo, est respondendum quod sic; quia per istam quae∣stionem non nisi quaeritur de veritate istius conditionalis, Si Spiritus Sanctus non procedit à Filio, ergo Spiritus Sanctus non distinguitur à Filio; quae vera est, quamvis non sit evidenter vera. Unde multae con∣sequentiae sunt bonae, & multae conditionales verae, quamvis non sint nobis evidentes.

Similiter si quaeratur, Si Deus sit, Deus sit trinus & unus. Respon∣dendum est quod sic; quamvis infidelis errans aliter responderet; quia illa conditionalis est vera, cum consequens sit necessarium, quamvis non sit evidens.

Si autem quaeratur an posito tanquam impossibili, quod Spiritus Sanctus non procedit à Filio, concedendum sit tanquam sequens, quod Spiritus Sanctus non distinguitur à Filio. Dicendum est quod non; quia ex quo illa conditionalis non est evidens, non potest evidenter sciri, Si Spiritus Sanctus non procedit à Filio non distinguitur à Filio: ideo quamvis ista ponatur tanquam impossibilis, Spiritus Sanctus non procedit à Filio, non est ista concedenda, Spiritus Sanctus non distinguitur à Filio.

Ex istis patet, quod multae propositiones includentes contradictionem, hoc est inferentes contradictionem, possunt poni positione impossibili: nec propter hoc sunt contradictoria concedenda, quia facta tali positione, non omne sequens ex posito est concedendum; sed multa sequentia sunt neganda, vel non concedenda; nisi quaesequuntur evidenter propter positum, ita quod consequentia talis potest fieri eviden•• ex naturalibus. Et hoc sive positum sit una categorica, vel composita ex multis catego∣ricis. Quandoque autem una propositione impossibili posita, & non ali∣qua alia, propositio est neganda; si autem esset posita cum prima, esset concedenda.

Sed nunquid talis positio impossibilis est inutilis? Dicendum est, quod quandoque talis positio est utilis, quia quandoque per talem posi∣tionem aperitur via ad sciendum quae sunt bonae & ev••dente•• conse∣quentiae, & quae non sunt evidentes: exquibus potest cognosci distin∣ctio

terminorum, & ordo eorum; & quandoque potest per talem modu•••• investigari aliarum rerum distinctio.

CAP. XLII. De depositione quarta specie obligationis.

QUarta species obligationis ponitur Depositio. Et est depositio Ob∣ligatio ad sustinendum aliquam propositionem tanquam falsam. Sicut si dicatur sic, sit haec vera, Rex sedet, & deponatur ista, hoc est, sustineatur tanquam falsa.

Unde circa istam obligationem istae sunt rgulae, Omne depositum sub forma depositi propositum in tempore depositionis est negandum. Alia regula est, Omne contradicens deposito est concedendum. Alia regula est, Quod ad sequens & ad omne impertinens, & ad repugnans quod non est contradictorium nec convertibile cum contradictorio, respon∣dendum est secundum sui qualitatem.

CAP. XLIII. De dubitatione quinta species obligationis.

QUinta species obligationis ponitur Dubitatio. Et est dubitatio, Ob∣ligatio ad sustinendum aliquid tanquam dubium. Unde regulae deservientes huic speciei sunt istae, Ad omne dubitatum in tempore dubitationis propositum respondendum est dubie. Alia regula est, Quod ad contradictorium dubitati respondendum est dubie. Alia regula est, Quod ad consequens falsum respondendum est negando, & ad antecedens verum respondendum est dubie. Alia regula est, Quod ad repugnans non contradictorium nec convertibile respondendum est secundum sui qualitatem. Et similiter ad omne impertinens respondendum est se∣cundum sui qualitatem.

CAP. XLIV. De sexta specie quae ponitur, sit verum.

SExta species ponitur, Sit verum, & est species qua obligatur aliquis ad respondendum ad aliquam propositionem, eo modo, quo respon∣dens habet determinatum actum circa illam propositionem: puta eodem modo quo responderet, si sciret illam esse falsam; vel eo modo quo responderet, si sciret eam esse veram; vel eo modo quo responderet, si dubitaret eam. Sicut si dicat opponens sic, Sit verum te scire So∣cratem currere, hoc est, sic respondeas ad istam, illo modo quo respon∣deres si scires eam esse veram, scilicet istam, Socrates currit: & mihi videtur, quod ista obligatio non potest multum differre à petitione & positione. Aut enim per talem obligationem ponitur ista, Tu scis Socratem currere, vel Scis Socratem non currere, vel dubitas Socratem currere: vel per talem obligationem petitur, quod eodem modo re∣spondeas ad istam, quo responderes si scires eam esse veram, vel eam esse falsam, vel dubitares eam. Et si isto modo intelligitur facta obligatio, Dico quod aut obligat ad illam propositionem tantum expressam; vel ad omnia sequentia, anteceden••••a, repugnantia, & impertinentia. Si primo modo, obligatio est recipienda. Si secundo modo non est uni∣versaliter recipienda, maxime quando cadit supra propositionem con∣tingentem; quia non est in potestate respondentis satisfacere petitioni. Si enim aliquis nesciat Socratem currere, & petatur ab eo quod respon∣deat ad omnia eodem modo ac si sciret eam; uno tempore responderet uno modo, puta si sciret eam quando Socrates est Romae, & si sciret eam quando Socrates est Parisiis, responderet alio modo ad multa imper∣tinentia: nec est in potestate sua, ex quo nescit respondere eodem modo ad omnia quae possunt proponi, quo responderet si sciret eam.

CAP. XLV. De insolubilibus.

CIrca insolubilia est sciendum, quod non ideo dieuntur sophismata aliqua Insolubilia, quia nullo modo possunt solui; sed quia cum difficultate solvuntur.

Unde sciendum, quod Insolubilia sophismata sunt, Quando per con∣sequentias apparentes, quae videntur regulari per regulas necessarias, ex propositione aliqua contingente infertur sua opposita; quae ideo di∣cuntur insolubilia, quia difficile est tales consequentias impedire: &

talia argumenta non possunt fieri, nisi quando actus humanus respicit istum terminum falsum, vel aliquem consimilem affirmative; vel hunc terminum verum, vel aliquem consimilem negative. Sicut est de ista, Socrates dicit falsum, & de ista, Socrates non dicit verum; & fit hoc modo Insolubile.

Incipiat Socrates sic loqui, Socrates dicit falsum, & nihil aliud lo∣quatur; tunc quaeritur, an Socrates dicit verum, an falsum. Si dicas quod Socrates dicit verum, & non dicit nisi istam propositionem, So∣crates d••cit falsum, ergo haec est vera, Socrates dicit falsum; ergo si dicit verum dicit falsum. Si dicas quod Socrates dicit falsum, ergo hoc est vera, Socrates dicit falsum, & Socrates dicit hoc, ergo Socrates dicit hoc quod est verum; & per consequens Socrates dicit verum; & ita si Socrates dicit salsum, Socrates dicit verum.

Isto casu posito illud argumentum dicitur insolubile, quia de difficili solvitur, Et ideo ad solutionem istius, & omnium aliorum est sciendum, quod talis propositio contingens ex qua debet inferri sua repugnans, vel habet hunc terminum falsum, vel aliquem consimilem. Si primo modo, oportet quod sit affirmativa; & tunc debet dici universaliter quod pro∣positio est falsa. Unde si Socrates incipiat sic loqui, Socrates dicit falsum, & nihil aliud dicat. Dicendum est, quod illa propositio est falsa. Si autem incipiat sic loqui, Socrates non dicit falsum, non posset fieri tale argumentum apparens. Si autem propositio habeat hunc terminum verum, vel aliquem consimilem, oportet quod propositio supra quam fundatur insolubile sit negativa; & tunc est concedendum, quod illa pro∣positio est vera. Sicut si Socrates incipiat sic loqui, Socrates non dicit verum, concedendum est quod haec est vera.

Et si arguatur, quod haec sit vera, Socrates non dicit verum, & So∣crates dicit hanc propositionem, ergo Socrates dicit hanc propositionem veram. Respondendum est, quod illa consequentia non valet, Socrates dicit hanc propositionem, & haec propositio est vera, ergo Socrates dicit propositionem veram. Et ratio hujus negationis est, quia in ista propositione, Socrates non dicit verum, praedicatum non potest sup∣ponere pro t••ta illa propositione cujus est pars, quamvis non praecise propter hoc quod est pars ejus: & ideo ista propositio, Socrates non dicit verum, aequivalet isti, Socrates non dicit aliud verum ab isto, Socrates non dicit verum: & ideo sicut non sequitur, haec est vera, & Socrates dicit illam, ergo dicit aliam veram propositionem ab ista; ita non sequitur, Socrates dicit istam propositionem, Socrates non dicit verum, & haec est vera, ergo Socrates dicit verum: & hoc, quia sicut dictum est, istae duae aequivalent, Socrates non dicit verum, & Socrates non dicit aliud verum ab isto.

Et eodem modo dicendum est proportionabiliter ad argumentum prae∣cedens, scilicet quod quando Socrates incipit sic loqui, Socrates dicit falsum, & quaeratur, an Socrates dicit verum aut falsum. Dicendum est

quod nec dicit verum nec falsum: sicut concedendum est, quod nec dicit aliud verum, nec aliud falsum ab isto. Et ideo non sequitur, haec est falsa, Socrates dicit falsum, & Socrates dicit hanc propositionem; ergo Socrates dicit falsum. Sicut non sequitur, Socrates dicit hoc, & hoc est falsum, ergo dicit aliud falsum ab isto. Et hoc quia istae duae aequivalent, Socrates dicit falsum, & Socrates dicit aliud falsum ab isto: & propter hoc prima consequentia non valet, quia in ista, So∣crates dicit falsum, praedicatum non potest supponere pro ista proposi∣tione.

Et si dicatur hic arguitur ab inferiori ad superius sine negatione, & sine distributione; ergo consequentia est bona. Dicendum est, quod illa consequentia non valet, nisi quando illud superius in illo consequente potest supponere pro illo inferiori. Unde in ista, Homo est animal, si ly animal non posset supponere pro homine, haec consequentia non va∣leret, Socrates est homo, ergo Socrates est animal. In ista autem pro∣positione, Socrates dicit falsum, praedicatum non potest supponere pro tota propositione; ideo non sequitur, Socrates dicit hoc falsum, ergo Socrates dicit falsum.

Per praedicta potest studiosus respondere ad omnia insolubilia, si solvendo ea velit naturam insolubilium advertere, quod relinquo studio∣sis. Et ista de insolubilibus pro nunc sufficiant.

Finit Tertia Pars Tertiae Partis▪