Plantarum historiæ universalis Oxoniensis. Pars secunda seu herbarum distributio nova, per tabulas congnationis & affinitatis ex libro naturæ observata & detecta / authore Roberto Morison ...

PLANTARUM Historiae Universalis Oxoniensis

PARTIS II.

SECTIO IV.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS▪

ENucleatis siliquosis tetrapetalis bicapsularibus in praecedente Sectione tertia, jam in hac Sectione 4^ta de plantis hexapetalis tricapsularibus cùm propter florum hexapetalorum (id est, singuli flores singularum plantarum in hac Sectione contentarum sex petala seu solia habent, sive sint majores, sive minores, cujuscunque coloris) tum loculorum tricapsularium (id est, capsulae seminales ternis loculamentis distinguuntur, sive sint majores, sive minores) analo∣giam per universam Sectionem agendum esse decrevimus. Nota ergo generica omnibus plantis, in hac Sectione dispositis, conveniens esto haec, quod singulae flores producant hexape∣talos, quibus fatiscentibus constante ordine naturae succedunt capsulae tribus loculamentis di∣stinctae, cujuscunque sint magnitudinis. Plantas Hexapetalas distribuemus quadrifariam habita ratione structurae radicum: in prima distributione agemus de Hexapetalis tricapsularibus, radici∣bus fusiformibus, nodosis seu tuberosis, fibrosisque longis praeditis: in secunda de tuberosis ro∣tundis donatis: in tertia de bulbosis proprie dictis (id est, singulae hujus tertii membri plantae producunt radices, quarum tunica major & exterior involvit minorem & interiorem, & illa major est respectu interioris usque ad meditullium, ex quo protruduntur deorsum versus fibrae quibus nutriuntur praedictae radices; sursum versus protruduntur primo folia, deinde caules susti∣nentes flores constanter hexapetalos, & postea capsulas triquetras tribus loculamentis distin∣ctas, in quorum singulis continentur plurima semina angulosa, rotunda, solida sive membra∣nea compressa:) in quarta distributione agetur de Hexapetalis tricapsularibus radice squamatâ seu squamosâ donatis (id est, singulae radices hujus quarti membri constant squamis imbricatim sibi invicem adjunctis adinstar tegularum tectorum sibi invicem incumbentium) sic ex qua∣druplici hac distributione absorbetur in totum doctrina hujus Sectionis. Quare non abs re fore putamus vitio vertere authoribus qui historias generales plantarum scripsere, quod omnes plantas in hac Sectione contentas bulbosas appellaverint, cum omnis denominatio debeat esse adaequata rei denominandae: atqui bulbosae (proprie loquendo) non conveniunt omnibus sed tantum iis quae in tertio membro continentur; ergo non est apta & adaequata toti Sectioni de∣nominatio bulbosarum plantarum, & per consequens graviter hallucinati sunt omnes quot quot hucusque scripsere de plantis hisce Hexapetalis tricapsularibus, quae universaliter non debuere dici bulbosae, sed Hexapetalae tricapsulares. Hexapetalae tricapsulares ergo habita ratione folio∣rum sunt vel latifoliae, quae sunt aut planae, aut carinatae; vel angustifoliae; vel denique foliis fistu∣losis aut cavis: ratione florum, vel sunt flore albo, caeruleo violaceove, rubro phoeniceove, vel lu∣teo: ratione usus vel recreativae, quoad pulchrum aspectum florum; vel culinariae, quarum aut radi∣ces aut folia usurpantur in culinis victui humano inservientes. De hisce omnibus ordine dicemus.

DISTRIBUTIO PRIMA De plantis hexapetalis tricapsularibus, radicibus tuberosis fusi∣formibus, nodosis fibrosisque praeditis. QUAE SUNT ASPHODELUS & PHALANGIUM.

CAPUT I.

ASPHODELUS.

ASPHODELUS sive Hastula regia, quod Regii sceptri effigiem dum floret referat. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 unius Dioscorides lib. 2. cap. 199. meminit cujus flo∣rem

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellant, & Theophrast. 1. Hist. 10. & 7. ejusdem 11, & 12. qui 1. Hist. 7. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 pro tota planta usurpat. Asphodelum aliquos Heroin appellasse, Dionysium marem & feminam fecisse, & aliquos Halymon Hesiodi existimasse Plin. l. 22. c. 12. scribit. Sic l. 21. c. 17. testatur, Theophrastum & fere Graecos & Pytha∣goram, caulem Anthericon, radicem vero, quae ex octoginta simul acervatis bulbis (tuberibus potius dici debere asserimus) constat, Asphodelum nominasse: cujus ge∣nera duo faciunt, quod etiam lib. & cap. 22. ostendit.

Pars TABULAE I. Sectionis quartae.

• Asphodelus
  • Foliis
    • Latis seu porraceis
      • Albus
        • Major
          • 1. Ramosus, nobis. Park. Asphodelus ramosus, Lob. Icon. Ger. Asphodelus major ramosus flore albo, J. B. Chab. ☉
          • 2. Non ramosus, nobis. Asphodelus non ramosus, C. B. P. Ger. ☉
        • 3. Minimus, nobis. Asphodelus albus minimus, C. B. P. Asphodelus minimus, Clus. Hist. ☉
      • 4. Purpurascens foliis maculatis, nobis. Asphode∣lus flore incarnato pallido, Lob. Icon. Asphodelus flore rubente, Clus. Hist. Tab. Ger. ☉
    • Fistulosis—
      • 5. Planis, ramosus albus minor, nobis. Asphodelus minor, Clus. Hist. Dod. Lugd. Cam. Asphodelus imo folio fistuloso, J. B. Chabr. Phalangium Cre∣tae Salonensis, Lob. Lugd. Hist. Ger. ☿
      • 6. Striatis, non ramosus luteus & flore & radice, nobis. Asphodelus luteus minor, Lob. (cui & Erizambac Arabum) Tab. Lugd. Hastula Re∣gia minor & Asphodelus minor, Cam. ☉
    • Et radice Acori in∣star, luteus
      • 7. Major, nobis. Pseudoasphodelus 1. vel major, Clus. Hist. Pseudoasphodelus palustris Anglicus, C. B. P. ☉
      • 8. Minor, nobis. Pseudoasphodelus pumilio foliis Iridis, vel 2. Clus. Hist. ☉

Explicatio partis Tab. primae Sectionis quartae.

1. ASphodelus albus ramosus, nobis. Asphodelus albus ramosus mas, C. B. P. Aspho∣delus ramosus, Lob. Icon. Ger. Asphodelus maritimus & mas caule ramoso, Caes. Asphodelus major, 1. Clus. Asphodelus major albus, Eyst. Asphodelus major albus ramosus, Park. Major ramosus flore albo, J. B. Chabr. Asphodelus hic folia habet multa oblonga, angusta, triangula, & veluti carinata, fungosa & lenta, mucronata: caulem rotundum, laevem, bicubitalem interdum, in multos ramulos superne fissum, quem à medio fere sursum vergendo exornant multi stellati flores, quorum singuli sex petalis constant, coloris intus albidi, foris verò nervo purpurascente, succosa petala secundum longitudinem quasi distinguente (ut Ornithogali quasi florum petala virescente linea distincta sunt) totidem quot sunt petala sta∣minibus medium occupantibus: floret per partes ut vere dicit Theophrastus, & incipit ab imis florere, at in summis etiamnum apparent flores expansi dum floribus imis evanidis con∣spiciuntur capsulae triquetrae, seu thecae tricapsulares, tribus eminentioribus protuberantiis praeditae; in quarum singulis continentur semina, dura, rugosa, atra, figura triquetrâ, quae per maturitatem & siccitatem, apertis capsulis triangularibus, cadunt: radices numerosae ex uno capite exeunt oblongae, tuberosae, exiguis Napis similes, sed inferiore sede crassiores, atque singulae in singulas longas fibras desinunt, succi plenae, candicantes, ingrati & acris

gustus. Hujus radices se vidisse meminit Car. Clusius dum Olysippone Hispalin proficisceretur, aratro erutas, ducentas aut plures ab eodem capite pendentes, quae crassos admodum Napos haberent ut quinquaginta & amplius libras totam pependisse putaverit, unde nihil mirum si Plinius octoginta, simul acervatis saepe radicibus fusiformibus, referat. Nos maximas & co∣piosas numerosasve radices fusiformes coacervatas observavimus in Orientali plagâ silvae intra septa Chambort sitae, octavo à Blaesensium capite milliari, etiam & alibi in silvis illic vicinis eundem Asphodelum offendimus.

2. Asphodelus albus non ramosus, C. B. P. Asphodelus alter, Clus. Hist. Asphodelus albus, Dod. Tab. Hastula Regia, Lugd. Hastula Regia minor & Asphodelus minor, Cast. Asphodelus non ramosus, Ger. Asphodelus major non ramosus flore albo, J. B. Chabr. Hic secundus pri∣ori omnino similis, exceptis caule (qui unicus est, nec surculosus) & flore, qui omnino albus est, quin & illius radix non adeo numerosa sponte sua nascitur. Uterque provenit editio∣ribus saxosisque Lusitaniae & Hispaniae, Galliae quoque Aquitanicae & Narbonensis locis. Floret uterque illic Aprili, in hortis autem Maio & Junio; Julio & Augusto semina triangularia in lo∣culamentis perficit.

3. Asphodelus albus minimus, C. B. P. Asphodelus minimus albus, Clus. Hist. Novum hoc genus Asphodeli, inquit Clusius in Appendice à nemine descriptum, semine sibi natum scri∣bebat Jacobus Plateau. Minor est Asphodelo fistuloso seu Phalangio Cretae Salonensis, & ab eo plurimum differt, nam glandulosas seu tuberosas habet radices instar Asphodeli non ra∣mosi, licet multo breviores & minores, è quarum capite prodeunt quina, aut sena folia, valde angusta, longiuscula, porracea, inter quae assurgit cauliculus rotundus, dodrantem aut pedem altus, singularis, nec ullis ramis praeditus; in quo spicae in modum nascuntur multi flores albi, hexapetali, quorum singula petala interne & externe vera quadam linea secundum longitu∣dinem sunt notata, perinde ac Phalangii Cretae Salonensis. Julii initio flores proferre in∣cipiebat, cum duae praedictae species suos abjecerant, proptereaque magis illis serotinum esse concludendum. Hyeme folia amittere, & nova deni{que} acquirere circa Aprilis initium incipiebat.

4. Asphodelus purpureus foliis maculatis, C. B. P. Asphodelus flore incarnato pallido, Lob. Icon. Asphodelus flore rubente, Tab. Ger. Hic Asphodelus flore suaverubente, radicibus, caulibus & foliis omnino aemulatur Asphodelum album non ramosum: flores autem è medio versus fastigium usque pallide incarnatos gerit: folia ejusdem magnitudinis cum praecedente secundo, sed maculis insigniuntur. An talis varietas quae semper eodem modo se habeat in hoc Asphodelo, ut tradit Lobelius, sit diversa species, cujus varietatem non absolute perne∣gamus, examinent posteri, & praecedentis secundi Asphodeli varietatem solummodo, quantum autumamus, invenient.

5. Asphodelus folio fistuloso plano minor ramosus flore albo, nobis. Asphodelus foliis fistu∣losis, C. B. P. Asphodelus minor, Clus. Hist. Lugd. Cam. Dod. Phalangium Cretae Salonensis, Lob. Ger. Phalangium Cretae seu Phalangium Narbonense, Tab. Asphodelus albus seu fistulosus, Park. Parad. Asphodelus imo folio fistuloso, J. B. Chabr. Phalangium Narbonense, Tab. Hic albus foliis provenit non latis, carinatis, ut priores quatuor, sed fistulosis, planis & cepaceis: radicibus constat fibrosis, non autem tuberosis fusiformibus, ut superiores quatuor primi▪ in∣ter praedicta folia superiora fistulosa assurgunt cauliculi quini, seni, quorum ramos pluri∣mos sursum versus vestiunt flosculi multi, albidi, parvi, hexapetali, qui sunt superiorum qua∣tuor primorum floribus minores, & loco radicum glandulosarum seu fusiformium multae fere crassae demittuntur fibrae in unum caput seu apicem coeuntes itidem. In Hispaniae ple∣risque locis sponte gignitur: in Valentino regno nullus fere est alius Asphodelus. Nascitur & prope Gades & ad ipsum pontem de Suaco cognominatum & plerisque Granatensis regni locis: etiam in campo illo lapidoso supra Arelatem Marsileam proficiscens, secus semitas vi∣arum illic collegit Car. Clusius. Itidem in Galliae Provinciae neglectis locis; in Creta Salo∣nensi à Lobelio repertus hic Asphodelus & ab ipso appellatur Phalangium Cretae Salonensis, apud indigenas le Crau de Salo.

6. Asphodelus folio fistuloso striato non ramosus luteus & flore & radice, nobis. Asphode∣lus luteus & flore & radice, C. B. P. Cam. Asphodelus luteus, Dod. Caes. Lugd. J. B. Chabr. Asphodelus luteus sive foemina, Cam. Ep. Hastula regia minor & Asphodelus minor, Cast. Asphodelus luteus seu Hastula regia, Park. Parad. Huic Asphodelo luteo folia sunt fistulosa seu cava, striata, oblonga, in virore quasi caerulea, longiora & angustiora caeteris, in con∣vexa parte carinata & striata, superiore parte concava: ex horum per terram stratorum gremio exit caulis, rotundus, cubitalis, à cujus medio ad fastigium usque conspiciuntur flores

plurimi inordinatim dispositi, lutei, hexapetali, priorum floribus haud absimiles, sed majores cum staminulis in medio, quibus succedunt capitula rotunda, magna satis, tripartita, & ternis loculamentis distincta, & in singulis plurima continentur semina triquetra, superioris se∣minibus majora: radices habet similiter complures, luteos etiam, tenuiores & longiores ra∣dicibus fusiformibus Asphodeli albi; ex his radicibus fibrae quaedam lateraliter exeunt, qui∣bus in alias plures stirpes facile multiplicatur. Nusquam in agris conspicitur sponte, sed in hortiscolitur ubique: floret Maio aut Junio mense: folia autem exeunte hyeme & per hyemem virent, aut si hyems fuerit rigida pereunt & Vere novo denuo exeunt.

Asphodelus minor luteus radice & floribus, nobis. Hic per omnia minor majore supra dicto. Meminere Tabernaemontanus & Gerardus Asphodeli lutei minoris, qui Asphodelo albo radicibus & floribus sit similis, sed foliis brevioribus cauleque foliis cincto, quem Asphodelum luteum nominant. Primo suspectus est mihi Tabernaemontanus, quem sequu∣tus est Gerardus; nam prior horum fingit & multiplicat, alter facili nutu in plurimis ipsi mor∣dicus adhaeret; quare dubito an conspectus sit talis Asphodelus luteus minor latis foliis quem∣admodum pingunt & nobis exhibent praedicti authores, quos itidem sequuti sunt Johanues Bauhinus & ejus simia Chabraeus. Inquirant posteri & post debitum examen & exactam inquisitionem, eorum valebit judicium num talis detur Asphodelus,

7. Asphodelus minimus luteus palustris Acori folio, Ad. Lob. Asphodelus luteus palustris Anglicus Acori folio, Lob. Icon. Asphodelus luteus palustris, Dod. Tab. Pseudoasphodelus palustris Anglicus, C. B. P. Pseudoasphodelus 1^us vel major, Clus. Hist. Folia promit pul∣chre virentia, aliquantulum striata, foliis Iridis aut Gladioli similia, sed angusta, graminea & brevia: caulem rectum, pedalem, Antherico satis similem; flores è senis petalis, cum stami∣nulis itidem in medio, colore luteo pallentes, Asphodeli lutei aemulos, sed minores: semen per exiguum in oblongis vasculis: radix longa, geniculata, non absque multis fibris serpit, Acori aut Graminis nodosi modo acuminatis. Pseudoasphodelum seu Asphodelum minimum Iridis foliis & radice flavo flore, quicunque hanc plantam dixerit, melius & aptius quam Aspho∣delum palustrem flavo flore. Nihil enim habet simile cum Asphodelo praeter flores, nam cau∣les non habet nudos ut Asphodelus, sed multis vaginulis seu foliolis eosdem amplectentibus donatur. Potest & Pseudoasphodelus major Iridis foliis & radice flavo flore dici ad dif∣ferentiam sequentis minoris. Nascitur in humidis quibusdam ac palustribus Flandriae eri∣cetis: aestivis mensibus reperitur florens. Floribus hujus lixivio maceratis puellae crinem flavum efficiunt, teste Lobelio.

8. Pseudoasphodelus pumilio Iridis foliis, Clus. Pan. 2. Clus. Hist. Pseudoasphodelus Lanca∣striensis, Lob. Numerosa sunt huic folia sese mutuo amplectentia ut in primo, brevia, an∣gusta, viridia, dura, graminea, amariusculi & calidi saporis: è quorum medio cauliculus gra∣cilis egreditur, pedalis interdum, aut major, perpaucis nonnunquam foliolis eidem adhae▪ rentibus, in summo flosculorum spicam ferens, quorum singuli sex petalis constant, alterius & prioris florum instar, sed minores & minimum pallescentes ex herbaceo colore, sed odoris expertes, horum singulis succedunt capitula trigona, in singulis loculamentis plurima conti∣nentia semina subruffa: radix vix corpus habet ut prior, sed tenuibus fibris constat. Minor Pseudoasphodelus dicitur à Clusio ad differentiam majoris prioris. Provenit in Palustribus & humidis Lancastriae locis.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Asphodeli, ut Dioscorides tradit, radices potae urinam & menses ciunt; sanant etiam la∣teris dolores & tusses & rupta convulsaque drachmae pondo potae ex vino; faciunt ad vo∣mitiones magis idoneè tali magnitudine in cibo sumptae: dantur utiliter à serpente demorsis tri∣um drachmarum pondo, sed imponere morsibus oportet & folia & radices & flores in vino con∣trita: sordida item & depascentia ulcera, mammarum etiam ac testium inflammationes, phy∣mataque & furunculos in faece vini radix decocta curat: recentibus inflammationibus cum polenta auxiliatur. Succus radicis addito vetere vino dulci, Myrrha & Croco illinendis perquam utile oculis fit medicamentum si simul decoquantur. Ad purulentas aures idem per se & cum thure, melle, vino & Myrrha, tritus prodest. In contrariam aurem infusus dentium dolores sopit. Ustae radicis cinis alopecias impositus ad pilos reducit. Oleum in excavatis radicibus ad ignem decoctum, exulceratis pernionibus & ambustis prodest, & infusum eorum doloribus auxiliatur. Vitiliginem albam linteo ante in sale perfrictam, illita radix exterit. Semen & flores praecipue adversus scolopendras & scorpiones excellens sunt remedium.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS▪ radicibus fibrosis praeditis.

CAPUT II.

PHALANGIUM.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Dioscorides lib. 3. c. 122. miminit: sic dictum Galeno, 8. Simpl. de Medicam. Facult. quod demorsis à Phalangiis auxilietur, cui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; & Plin. l. 27. c. 12. Phalangites, à quibusdam Phalangium, ab aliis Leucanthemum vocatum.

Pars TABULAE I. Sectionis quartae.

• ...Phalangium
  • 1. Allobrogicum magno flore Lilii instar, nobis. Phalangium flore Lilii, J. B. Chabr. Allobrogicum majus, Clus. Hist. ☉
  • ...Nostras parvo flore
    • 2. Ramosum, nobis. Phalangium ramosum, Lob. Dod. Tab. Ger▪ Park. ☉
    • 3. Non ramosum, nobis. Phalangium non ramosum, Lob. Dod. Tab. Ger. Park. ☉

Explicatio partis Tab. primae Sectionis quartae.

1. PHalangium Allobrogicum magno flore seu flore Lilii, nobis. Phalangium magno flore, C. B. P. Phalangium Allobrogicum majus, Clus. Hist. App. 2. Eyst. Allobrogicum, Park. Phalangium flore Lilii, J. B. Chabr. Quina aut sena producit haec planta folia cari∣nata, satis firma, longa, surrecta, viridia, summâ parte mucronata, inferna parte sese am∣plectentia aliorum Phalangiorum more: inter quae prodit caulis pedalis & amplior, viridis, teres, firmus, summo fastigio inter singulares appendices (seu ex alis) denos aut plures gestans flores, prorsum niveos, majores multo quam in Phalangio vulgari, hinc inde, aliquando in anteriorem partem propendentes, singulos sex petalis constantes (quorum terna interiora latiora, crispa & repanda; exteriora vero viridi mucrone praedita) florum parvi Lilii for∣mam quodammodo referentes & odoratos, è quorum umbilico sena prodeunt stamina, un∣ciam longa, terna tamen aliis paulo longiora, extima parte curva, & flavis apicibus donata, oblongiori gracili in medio stilo, ut commodius mea opinione comparari posse non videantur quam parvo Lilio albo: floribus sic ex sex petalis constructis succedunt trigona capitula fu∣scum semen & inaequale continentia: radix in multas, candidas, longas & crassas fibras, ali∣orum Phalangiorum radicibus non dissimiles dividitur, & adnatis sese propagat. Nascitur in Allobrogum montibus, & etiam lectum fuit apud celebre illud & primarium Carthusiano∣rum coenobium vulgo Cartusa Magna, ubi sponte nascitur, & ab ipsis Lilium appellatur. Flo∣ret ineunte aestate; senos, septenos observavimus, nunc plures, nunc pauciores edere flores pro aetate & vigore radicum.

2. Phalangium parvo flore ramosum, C. B. P. Phalangium ramosum, Lob. Dod. Tab. Phalangium Lob^•i Lugd. Park. Ger. Eyst. Phalangium quibusdam ramosius parvo flore, J. B. Chabr. Phalangii hujus graminis instar exeunt folia; è medio horum caulis assurgit teres, in ramulos distributus, inque hujus fastigio ramulari apparent flores candidi, minores, sex petalis constantes cum staminulis aliquot concoloribus mediis, quorum singulis succedunt capitula rotunda, mi∣nora, ternis loculamentis distinctis separata post exsiccationem, in singulis horum plura con∣tinentur semina nigra, triangularia: radices tenues & oblongae, multae, in seinvicem impli∣catae, quin & harum singulae non destituuntur fibris suis. Provenit in acclivibus collibus apud Gallos, in pluribus locis, ut in monticulis prope pagum Suraine Sequanae imminentibus, quarto lapide ab urbe Lutetia Parisiorum: alibi etiam gignitur haud procul à fluminibus ac ripis aquarum decurrentium. Flores vigent Junio ac Julio, & Augusto semina perficiuntur.

3. Phalangium parvo flore non ramosum, C. B. P. Phalangium non ramosum, Lob. Dod. Tab. Ger. Park. Pulcrius non ramosum, J. B. Chabr. Secunda haec species parvo flore prae∣cedenti foliis, floribus, semine & radicibus similis, sed cauliculus ejusdem in nullos ramulos in

superiore parte distributus est: flores alternatim petiolis suis innitentes digestos profert Antherici fere modo, quem satis refert floribus, sed radicibus ab eodem differt. Provenit ibi∣dem cum Phalangio ramoso supra descripto, atque eodem tempore floret & semina perficit. Quicunque Asphodelum ramosum & non ramosum ejusdem generis esse concluserit, non ob∣stante numero ramorum eorumque radicum etiam magnitudine & parvitate numeroque ma∣jore aut minore differentium, non multum aberraverit à vero, cum mihi tantum videantur va∣rietates discrepantes aetate: idem dicendum de Phalangio ramoso & non ramoso parvo flore.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Phalangium, teste Galeno, tenuium est partium & desiccantis facultatis, hujus folia, semina ac flores cum vino epota auxilio esse contra scorpionum ac Phalangiorum ictus; & tormina patienti∣bus succurrere Dioscorides tradit.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PHalangium Virginianum foliis latioribus radice repente flore tripetalo azureo, nobis. Phalangium Virginianum Tradescanthi, Ger. Ephemerum Vir∣ginianum Johannis Tradescanthi, Park. Parad. Allium seu Moly Virginianum, J. B. in App. ad Pi∣nacem. Idem flore albo. Phalangium majus ramosum Virginianum flore majore azureo foliis latioribus & radice repente, nobis in Praelud. Botan. & Jacobo Za∣noni. Haec est planta heteroclita & sui generis nec potest admitti pro Phalangio, cum Phalangium pro∣prie loquendo sit planta Hexapetala tricapsularis, haec autem est planta tripetala, atque in medio floris terna apparent stamina, tribus apicibus luteis donata; quibus singulis singula succedunt conceptacula ad formam capitis serpentis os suum aperientis, in qui∣bus continentur semina fusca: radicem habet lon∣gam repentem, ac ex singulis geniculis fibrillas alhas seu luteopallidas demittentem. Cum non sit hujus loci hoc Phalangium seu Ephemerum, de eo ejuj{que} spe∣ciebus inter heteroclitas plantas ad finem hujus par∣tis secundae agemus diffusius.

DISTRIBUTIO SECUNDA. DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus tuberosis rotundis praeditis, QUAE SUNT Crocus, Colchicum, Gladiolus, Dens caninus, Sysirin∣chium, Iris tuberosa, & Xyris seu Spatula foetida.

CAPUT III.

CROCUS.

CRocum puerum, cum Similacem puerum adamaret, in hunc sui nominis florem versum esse, Virgilius & Plinius lib. 16. c. 5. testantur. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vero filum villumque significat, cujus∣modi sunt Croci stamina seu villi, qui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellantur, qui plerumque terni, nonnunquam etiam plures in floris medio conspiciuntur, & cum soli in usum veniant, per excellentiam Croci nomine donantur.

Genera duo fecit Theophrastus, sativum de quo 3. Hist. 6. ejusdem 6, & 7. ejusdem 9, & 10. Montanum de quo 6. Hist. 7. At Dioscorides l. 1. c. 25. sativi meminit, qui proratione regionum in quibus plantatur, variat. Sic silvestrem dicimus, alium majorem, alium minorem, alium ver∣num, alium autumnalem: qui rursum colore florum & foliorum parvitate aut magnitudine va∣riat.

Crocus est planta hexapetala tricapsularis, radice constans tuberosa, rotundâ, cujus flos sex petalis constat in superiore petioli parte; at tubo cavo, rotundo, immediate provenit ex radice sine ullo caule viridi prout cernitur in aliis (praeter Colchicum) hexapetalis tricapsu∣laribus: differt à Colchico cuius folia sunt lata admodum, atque radix major multo; Croci autem folia sunt angusta, graminea, linea utplurimum albâ medium singulorum percurrente.

TABULA II. Sectionis quartae.

• ...Crocus
  • ...Autumnalis
    • 1. Sativus seu hortensis, nobis. Crocus autumnalis, Eyst. ☉
    • 2. Montanus, nobis. Crocus silvestris autumnalis, Dod. ☉
  • ...Vernus—
    • ...Latifolius
      • ...Purpureus
        • 3. Magno flore, C. B. P. Crocus vernus la∣tifolius purpureus magno flore, vel 5. Clus. Hist. ☉
        • 4. Variegatus, C. B. P. Vernus latifolius pur∣pureus versicolore flore, Clus. Hist. ☉
      • 5. Albus vel cinereus & albus variegatus, C. B. P. Vernus latifolius albo flore & albo variegato seu striato, nobis. ☉
      • 6. Multiflorus, C. B. P. Crocus vernus polyanthos, Eyst. ☉
      • 7. Flavo flore varius, C. B. P. Crocus vernus latifolius flavo vario flore, Clus. Hist. ☉
      • 8. Flavo vario flore duplici, C. B. P. Crocus vernus latifolius 2. Constantinopolitanus, Lob. Ad. part. 2. ☉
      • 9. Flavus, C. B. P. Crocus vernus polyanthos flore luteo, Eyst. Mesiacus flore aureo, Theat. Florae Parisiis ☉
    • ...Angustifolius
      • ...Flore purpureo
        • 10. Patulo, C. B. P. Nozilicha minor, Lob. ☉
        • 11. Parvo, C. B. P. Nozilicha major, Lob. ☉
        • 12. Minor, nobis. Juncifolius purpureus, C. B. P. Crocus vernus angustifolius 4. sive violaceo flore, Clus. Hist. ☉

Explicatio Tab. secundae Sectionis quartae.

§. 1. CROCUS AUTUMNALIS.

1. CRocus Autumnalis sativus floridus & sine flore, nobis. Crocus sativus, C. B. P. Lugd. Crocus autumnalis, Eyst. Crocus, Trag. Fuch. Dod. Lob. Tab. Crocum, Matth. Cro∣cum hortense, Cam. Crocus vel Crocum, J. B. Chabr. Inter hexapetalas tricapsulares plan∣tas radice tuberosa (id est uniformis substantiae dum secatur, ut Pomum, Pyrum, Rapumve) praeditas primo occurrit Crocus sativus autumnalis, cui sunt folia oblonga, & perquam an∣gusta: flores sunt hexapetali, pulcro colore caeruleo, quoad formam & pediculum cavum, rotundum, immediate ex radice continuatum, Colchici floribus similes, cum quibus in flori∣bus maximam habent affinitatem & omnimodam similitudinem, sed magis saturata purpura nitent, & in singulis stamina oblonga, terna utplurimum, colore flammeo subrubentia, odore cum inaruerint post collectionem forti, & caput impetente, quae caeteris partibus praeferuntur & in usum colliguntur, Crocique nomine vel sola vaeneunt: radix subest tuberosa, carnosa, rotunda & diu vivax (non autem bulbosa secundum doctrinam nostram, uti in Prolegomenis hujus Sectionis dictum est) tunica constat reticulari, miro artificio textâ & coopertâ. Sati∣vus dicitur hic inter alios Crocos, quod ejus stamina plurimi sunt usus, non solum in officinis, sed & in culinis, embammatum & intinctuum loco inservientia. Seritur in pluribus regioni∣bus, inque agris ubi laete viret, ut in Cilicia, Cyrenis, Sicilia, Italia, Germania, Gallia, Britan∣nia. Gaudet enim, inquit Theophrastus, calcari pedibus, ideoque juxta semitas & fontes pul∣cherrimus exit Crocus. Ridiculum est Theophrastum nos istuc admonere, & multo magis ri∣diculo sunt nostri neoterici Botanici obnoxii, qui ex Theophrasto deinde ex Plinio idem asserunt, sed experientia ubi{que} locorum contradicit authoritati & Theophrasti & Plinii ex ipso haurientis, & omnium recentiorum Botanicorum ex ipsis scribentium. Nusquam melior & vegetior in Gallia cernitur quam in agro Agensi & Narbonensi, teste Ruellio. Nusquam melior & vegetior exit Crocus quam in Anglia, & praecipue in comitatu Hereford, & Hamshire, & ubi copiose colitur circa Safranwalden. Denique optimus ubicunque natus, qui pinguissimus recens fragranti est odore, & colore est rutilo: pessimus tenuis, squalidus, & situm redolens. Autumno Crocus sativus & verus florere incipit statim primis imbribus ut ait Theophrastus, sub virgili∣arum occasu. Florem universaliter hic sativus autumnalis & silvestres omnes, tam autum∣nales,

quam vernales, edunt ante folia (ut & Colchicum, cui valde sunt affines floribus) quae mox subsequuntur & hyemetota virent in autumnalibus, at ineunte aestate in vernalibus; quae floruere exeunte Autumno, aestate vero nullibi conspicua, saltem per summum fervorem. Praeter Crocum praedictum sativum autumnalem, qui staminum causa colitur, sunt & plures silvestres, quorum alii autumnali tempore florent, sativum flore & tempore florendi itidem aemulantes, sed inutiles; alii vernali tempore, qui non sunt pariter usui.

2. Crocus Alpinus autumnalis, C. B. P. Crocus montanus autumnalis, Lob. Crocus silve∣stris autumnalis, Dod. Cam. Crocum montanum 1. Clus. Hist. Hic folia edit oblongiora, vi∣rentia, Croci sativi aemula, sed in quibus striae quaedam inalbicant: flos dilutioris purpurei coloris. Viget Novembri, stamina fert crocea: floribus deciduis succedunt Maio capsulae tribus loculamentis distinctae, in quorum singulis semina plura, rotunda, continentur: radix tuberosa & uniformis, sine tunicis aut pelliculis majoribus involventibus minores sicuti in bul∣bis proprie dictis conspiciuntur; ergo inepte ab authoribus bulbos gerere dicuntur Croci. Provenit in Lusitania; floret Autumno & brevi post semina in capsulis triquetris profert.

3. Crocus vernus latifolius flore purpureo magno, C. B. P. Crocus vernus latifolius pupureo flore majore, Clus. Hist. Hic foliis praecedentis est latioribus, atque inter folia è membranaceo involucro florem promit majorem sativi flore, brevi pediculo innitentem, hexapetalum, vio∣laceum ad purpureum tendentem, unguibus & summo pediculo saturatiore purpura ruben∣tibus: radix prioris radici similis & in edenda sobole satis foecunda interdum: semen fert ro∣tundum, exalbidum, in capsula tribus loculamentis distincta.

§. 2. CROCUS VERNUS LATIFOLIUS.

4. Crocus vernus latifolius purpureus variegatus, C. B. P. Crocus vernus latifolius purpu∣reus versicolore flore vel 5. Clus. Hist. Hic flores profert superiorum floribus ampliores, ex sex petalis conflatos, quorum externa tria foris ex candido purpurascunt & saturissimae quasi arte purpurae tribus veletiam quinque lineis seu striis ab infima parte sursum ascendentibus insig∣nita sunt, interne purpurascunt, interiora vero tria vel dilutioris vel saturatioris purpurei sunt coloris, circa ungues tamen similibus ut superiora radiis insignita: semen in triangularibus capitibus subfuscum: folia superiorum foliis longiora & latiora, duabus etiam lineis subtus distincta: radix paulo amplior.

5. Crocus vernus latifolius albus variegatus, C. B. P. Crocus vernus latifolius albo flore, Clus. Hist. Crocus silvestris vernalis alter, Dod. Crocus silvestris montanus flore albo, Lob. Hujus folia Croci sativi & legitimi folia satis referunt, nisi breviora essent: inter quae prodit ex involucro membranaceo flos unicus sex petalis constans, in cujus meditullio conspiciuntur stamina cum brevi stilo in apice trifido: radix tuberosa, rotunda, pluribus corticibus tenuibus, rotundis etiam amicta, fibras seu barbillos candicantes deorsum versus demittens. Nulla inter Croci verni species hac magis foecunda reperitur in edenda sobole: ejus vero flos interdum variat, nam terna illa exteriora petala nonnunquam purpurascentibus venis aspersa sunt, interdum soli petalorum mucrones purpurascunt, aliquando purpureus radius omnia petala secundum longitudinem per medium secat.

6. Crocus vernus latifolius multiflorus, C. B. P. Crocus vernus polyanthos, Eyst. Crocus vernus multiplex albus facie lutei majoris, Swert. Hic in omnibus partibus convenit cum pri∣ore nisi quod quinos aut senos flores protrudat ex eodem radicis capite: est duplex habita ratione coloris florum, alter purpuroviolaceus lineis candidis, alter floribus candidis lineis purpurocaeruleis notatus.

7. Crocus vernus latifolius flavo vario flore vel Croci verni 7^mi alia species, Clus. Hist. Cro∣cus vernus latifolius flavo-varius, C. B. P. Crocus luteus lineis nigris notatus, Swert. Crocus vernus latifolius Constantinopolitanus flavo vario flore seu Crocus luteus alter, Lob. Ad. part. 2. Septimus hic quinque aut sex habet folia, tenuia, longa, graminea fere instar Croci legitimi, ex infima parte nigricantia, è quorum medio unum aut alterum florem promit aurei fere coloris, legitimi fere Croci odorem referentem, sex itidem petalis constantem, ut in reliquis Croci speciebus observatur, quorum exteriora tria paulo angustiora & magis mucronata, tribus crasliusculis radiis ex atro purpurascentibus, ab imo ad summum secundum uninseujusque petali longitudinem excurrentibus, & multis interdum venis in latera spar∣gentibus insignita, terna interiora latiora sunt, & ungues etiam habent foris ex atro pur∣purascentes; pediculum, qui florem sustinet, totidem purpurei coloris saturi radiis notatum,

quot sunt in flore petala: umbilicum occupant tria flava stamina, inter quae stilus eminet ex∣trema parte trisidus, aurei coloris: floribus succedunt crassiuscula trigona capita adeo sa∣turo purpureo colore infecta ut atra videantur & splendentia, quae maturitate hiscentia semen continere conspiciuntur superioris aequale, sed magis ruffum: radix tuberosa & unifor∣mis substantiae ut in superioribus (non bulbosa proprie loquendo, ut vult Carolus Clusius caeterique authores graviter hallucinantes) multiplici, reticulatioreque cortice obducta, mul∣tisque fibris sessili parte per reticulati corticis maculas sese exerentibus praedita, raro ad∣natas soboles seu radiculas tuberosas proferens.

8. Crocus vernus latifolius flavo vario flore duplici, C. B. P. Crocus vernus latifolius 2 Constantinopolitanus, Lob. Ad. part. 2. Hic nec radice, nec foliis differt, nec floris colore à priore, exceptis radiis qui adeo late sese spargunt, ut per oras trium petalorum exteriorum dorsum inficiant, pediculus etiam florem sustinens totus ex purpura nigricante splendeat. Praecipua differentia consistit in flore qui duodecim petalis constat, sex internis aurei coloris, sex externis purpureis radiis insignitis; deinde singulis floribus decidentibus succedunt hexa∣gona capitula, singula semine plena. Hoc contingit à natura luxuriante in plurimis aliis itidem.

9. Crocus vernus latifolius flavus, C. B. P. Crocus vernus Polyanthos flore luteo, Eyst. Crocus vernus Mesiacus flore aureo, Theat. Florae Parisiis. Huic folia sunt 4^ti Croci foliis valde accedentia, longiora tamen, & circa exortum latiora, binis candidis venis secundum medi∣um nervum per longitudinem excurrentibus, ut in reliquis Croci speciebus, quae emergere incipientia, flores simul ostendunt sex petalis dum explicati sunt constantes, exterioribus mu∣cronatis, internis paululum orbiculatis, flavi coloris, utcunque odoratos, tria longiuscula la∣tiusculaque stamina dilutius slavescentia intus continentes, & longiorem stilum summo fastigio in tres apices divisum, sativi Croci staminibus paene concolorem; cui succedit, ut in superiore Croci verni specie, membranaceum triangulare capitulum, rotundo ruffoque semine plenum: radix cum 4^ti Croci radice convenit, vel etiam major est, solida etiam & tuberosa ut sunt omnium Crocorum radices (vide radicem secundi Croci dissectam, ubi evidenter apparet esse uniformis substantiae) fibris aliquot candicantibus sessili parte donata, & aliquot tunicis ob∣voluta: binos, plerumque ternos aut quaternos, vel etiam plures profert flores: nulla enim Croci verni species hac liberalior in producendis floribus. Est flore flavo, aureo & pallide luteo, qui variant striis nigris secundum sationem & solum cui committuntur.

10. Crocus vernus angustifolius patulo seu magno flore, C. B. P. Crocus silvestris Hispani∣cus vulgo Nozilicha major, Lob. Crocus vernus angustifolius 3. Clus. Hist. Crocus hic angu∣stifolius foliis est longioribus, crassioribus & incurvatis, ad medium surrectis, deinde repandis seu incurvis; flos praecedentis flore longe minor, totus caeruleus tribus exterioribus petalis exceptis, quae foris virescente colore nonnihil asspersa sunt: hujus radix prioris radici formâ si∣milis, multo tamen minor. Frequens reperitur Gadibus, locis salebrosis & apricis, Januario flo∣rens: quin & radix multis tenuibus tunicis sive corticibus duris tecta exterius, etiamsi sit so∣lida intus & non bulbosa, ut & reliquorum omnium Crocorum radices.

11. Crocus vernus angustifolius parvo flore, C. B. P. Crocus silvestris Hispanicus vulgo Nozilicha minor, Lob. Crocus vernus angustifolius Clus. Hist. 1. Icone. Crocus hic plura habet folia, an∣gusta, longa, viridia, alis crocinis foliis angustiora gracilioraque, rotunda, & quasi capillaria, inter quae bini ternive cauliculi oriuntur unciales, aliquando altiores, angulosi, sustinentes flores sex petalis (ut reliqui omnes Croci) ima parte flavescentibus constantes, intus nonnihil candicantibus, caetera ad caeruleum tendentibus sive violaceis (inveniuntur & toti candidi) quibus insunt staminula terna: hisce succedunt folliculi sive capitella trigona, seu ex tribus locu∣lamentis conflata, exile semen subfuscum continentia; radix exigua nuculae sive avellanae ma∣gnitudine, duro spadiceoque cortice sive putamine tecta, intus alba, firma, dura, solida, subastringente gustu, unde apud Hispanos Nozilicha quasi nucula sive parva avellana dicitur. Haec una cum priore invenitur Gadibus, atque inter Asindum (vulgo Medina Sidonia) & Calpen, locis itidem salebrosis & apricis. Floret exeunte hyeme, semina perficit ut & verni omnes Croci mediâ aestate. Crocum vernum angustifolium violaceo flore 3. Clusii & 1^um ejus∣dem, unam & eandem repraesentant speciem, quorum 1^um florem offert non plene expansum, 3^um florem unum plene expansum, alterum non expansum: Lobelius in Iconibus utramque fi∣guram exhibet pro Croco patulo flore.

12. Crocus vernus juncifolius purpureus, nobis. Crocus vernus angustifolius 3. Clus. Hist. duo∣decimus hic Crocus ordine, tertius vero angustifolius, nobis, flore constat omnium minimo ex

albo purpurascente, vixque è terra prominente, sex petalis constante; atque è terra eruebat Ca∣rolus Clusius unam radicem tuberosam, rotundam, florem habentem ex octo petalis conflatum, quatuor externis paulo majoribus & totidem interdum unguibus: radix erat gemina, candida, tuberosa, una alteri insidens, quarum superior firma, dulcis & edulis erat; inferior flaccida. Hanc in Beturiae collibus, Lusitaniae finitimis, observabat Carolus Clusius. Floret verno tempore cum reliquis Crocis vernis, & aestate semina perficit.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Crocus sativus Autumnalis quid astringens possidet, sed superat in eo calefaciens qualitas, ut tota ejus essentia secundi sit ordinis excalefacientium, primi exsiccantium, proinde & coquendi vim quandam obtinet, adjuvante in eo paucula lla astrictione, ut Galenus ait: Sodam, id est cephalagiam, inquit Avicenna, facit & capiti nocet, id quod non exiguo sed nimio sui usu ef∣ficere potest, vigilias siquidem copiose sumptus inducit, quae modum excedentes capiti & sensibus obsunt. Moderatus autem Croci usus cerebro prodest, sensus vegetiores reddit, somnum & tor∣porem discutit, laetitiam gignit. Corroborat quoque Crocus cor, thoracis crudos humores ad concoctionem perducit, pulmones aperit, eosque ab obstructione expedit, & ad haec tam efficax remedium est, ut subinde phthisicis in summo vitae discrimine & propemodum animam agentibus spiritum reducat, & ad aliquot dies proroget, scrupuli dimidii aut ad summum integri dosis cum passo aut vino dulci aliquo exhibita: quo modo etiam data gravissimas subito irruentes citra febrim dispnoeas statim & momento temporis tollere non semel sed multoties à nobis compertum est, inquit Dodonaeus. Crapulam etiam arcere hoc modo sumptum Dioscorides refert. Laudatur & ad hepatis & fellis obstructiones, nec non ad regium morbum, atque hinc bonum colorem Crocum efficere Dioscorides scribit. Additur, eodem authore, ad omnes quae interaneorum causa administrantur potiones, sed nostra aetate ad ea potissimum quae menses, foetus, & secundi∣nas educunt. Vrinam cit: Venerem excitat: ad vulvae & sedis cataplasma additur, nec non ad emplastra & cerata, veteres tumores & dolores sedantia & discutientia. Inflammationes eri∣sipelatodes mitigat: compositionibus auricularibus utiliter admiscetur, oculos ab ecthymatis & exan∣thematis cum lacte aut foeniculi aut Rosarum liquore praeservat illitus, & humorum in eos in∣flammationes reprimit. Caetera vide apud Johannem Bauhinum pag. 639, & 640. Crocus, inquit Simon Pauli, qui in officinis venditur, omnibus gentibus ob frequentissimum usum notus, nihil aliud est quam stamina Croci autumnalis aut sativi, qui legitimus est, & ab aliis Crocis distinguitur, quod staminibus donentur sed non ejusdem facultatis, & pro legitimis Croci sta∣minibus haberi nequeant. Adulteratur autem Crocus Cnici floribus, verum hi inodori & facile prae legitimo Croco cognoscuntur. De caeteris consule Simonem Pauli pag. 52, & 53. operis quadripartiti Botanici classis 2. ex quo quaedam transcribemus. Proprietas Croci est quod laetificet, ast nimia ejus dosis occidit, imo si ad tres drachmas exhibeatur. Praeterea observavit Costaeus, quod ii qui Croci sacculo pulvinaris aut strati vice usi sint, oborto insigni capitis dolore cum incredibili gravitate interierint. Recordor ego, inquit Simon Pauli, cum suppressione mensium laboraret virgo quaedam, Croci usu nimio hos cibi concitare voluisse, sed parum abfuisse quin praesenti vitae discrimini sese exposuerit, quae ab illo tempore licet viro nupserit, enormes & juges capitis dolores perfert ac patitur, jam fere septuagenaria. Caute itaque agamus, nec promiscue & sine moderatione summa usum Croci commendemus opus est. Accipe duas insignes historias ex Amat. Lusitani comment. in Dioscor. lib. 1. enarratione 25. pagina 65, & 66. petitas. Crocus, inquit, risum promovet, & ita promovet ut non sit fabulosum aliquando hominem risu & ca∣chinno ob nimium Croci usum mori. Vidimus enim nos apud Mitinam à Campo, totius Hispaniae celeberrimum emporium, Mercatorem quendam, qui cum plures Croci sarcinulas sive involucra emeret, & in Lusitaniam portaret, multum illius in ollam carnes jurulentas pro coena continen∣tem injecit, qui post earum esum in tam intensum ac vehementem risum prorupit, ut non multum abfuerit quin risu & cachinno tunc è vita discederet: & paucis intermissis sequutus Galeni au∣thoritatem, docet, Crocum dolorem capitis gignere; proinde non mirandum, inquit, si agaso quidam apud Pisaurenses super duabus Croci sarcinulis dormiens eâdem nocte obierit, ut superi∣oribus annis accidit testantibus omnibus Pisaurensibus & Johanne Gondula Patricio Ragusino, viro non minus doctrinâ quam nobilitate claro, qui eo tempore apud Pisaurenses agebat, & hoc ita esse confirmavit. Itaque ex dictis nimius Croci usus, imo exhalatio nimia perniciosa apparet.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, Radicibus tuberosis rotundis praeditis.

CAPUT IV.

COLCHICUM.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quod plurimum in Colchide nascatur, Dioscoridi lib. 4. cap. 84. cui 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quod eodem die, qua sumptum, interficiat. Colchici appellatio apud Plinium lib. 22. c. 9. inter ve∣nena reperitur.

Colchicum floribus eorumque colore & formâ, capsulis triquetris (sed majoribus,) radici∣bus tuberosis rotundis sive oblongis (etiam majoribus,) & tempore florendi convenit cum Croco; sed facile ab eodem distinguitur foliis, quae sunt lata Lilii albi instar, pinguia, laevia, formâ iisdem satis similia; Croci autem radices sunt multo minores; folia graminea, angusta, radiis quibusdam albis ab imo ad summum secundum foliorum longitudinem excurrentibus: atque hisce notis quam facillime Crocus & Colchicum inter se distinguuntur, etiamsi floribus, radicibus tuberosis uniformis substantiae, & tempore florendi conveniant. Colchicum est vel latifolium, idque vel foliis planis, vel undulatis; vel angustifolium: quoad florum colorem est vel album, purpureum, violaceum simpliciter, vel tessulatum, vel luteum: de hisce omnibus ordine dicemus.

TABULA III.

• ...Colchicum
  • ...Flore simplici
    • ...Latifolium
      • 1. Commune & legitimum album & pallide rubens, nobis. ☉
      • 2. Vere & autumno florens, nobis. Colchicum biflorum, Eyst. ☉
      • ...Tessulato Fritillariae instar
        • ...Foliis
          • 3. Planis, nobis. Neapolitanum, Clus. Hist. ☉
          • 4. Undulatis, no∣bis. Colchicum Chioense Meli∣agridis flore, Cornut. ☉
      • ...Multiflorum candidum
        • 5. C. B. P. Colchicum Panno∣nicum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 albo flore, Clus. Hist. Cam.
        • 6. Lato Ellebori folio, C. B. P. Colchicum Bizantinum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. ☉
    • ...Angustifolium
      • 7. Montanum Hispanicum & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. ☉
      • 8. Pumilum Croci foliis, nobis. Colchicum minimum tenuifolium Gallaecium, J. B. Chabr. ☉
  • ...Flore pleno
    • 9. Variegatum seu maculatum, nobis. Colchicum maculatum au∣tumnale flore pleno, Eyst. ☉
    • 10. Albo & rubro, Swert. ☉
    • 11. Multiplici, nobis. Colchicum polyanthos multiplex, C. B. P. ☉
• ...Colchiconarcissus autumnalis luteus
  • 12. Major, nobis. Cholchicum luteum majus, C. B. P. ☉
  • 13. Minor, nobis. Colchicum luteum minus, C. B. P. ☉

Explicatio Tab. tertiae Sectionis quartae.

1. COlchicum commune, C. B. P. Colchicum, Fuch. Matth. Dod. Colchicum Ephemeron, Lugd. Colchicum commune pallido flore, Swert. Hermodactylus vulgo & Crocus silvestris, Caes. Ephemeron venenosum, Amati Lusitani. Colchico sunt folia terna, quaterna & plura, oblonga, lata, laevia, pinguia, Lilii albi & formâ & laevore satis similia; in brevibus pediculis exeunt duo aut tres paulo post Autumni aequinoctium flores (nullis adhuc apparen∣tibus foliis,) Croci praedicti flosculis cûm formâ tum colore & petiolo breviore tenerioreque assimiles, dilutius tamen caerulei, aut rubri candicantesque; staminulis internis pallide luteis: singulis floribus succedunt singulae capsulae triangulares seu tribus potius loculamentis di∣stinctae, singulae crassae ad magnitudinem pollicis & singulae unciam longae (una reliquas duas magnitudine superante,) quae per maturitatem in ternas partes se explicant, semine plenae ro∣t▪ ndiusculo & ruffo colore nigricante, quo maturo folia unà cum cauliculis intercidunt: radix tuberosa & uniformis substantiae, turbinata & oblonga, ab unâ parte in planum com∣pressior, rimam seu sulcum cum floret habens reliquo tempore non apparentem, etiamsi tu∣berosa & solida sit intus, quemadmodum affinis sui Croci radix, extra itidem tunicis conve∣stitur nigricantibus; radix inquam interior carnosa, tuberosa, candida, lacteo succo manans (fibras aliquot seu barbillas demittens) dum quidem viret & recenter è terra eruta; resiccata etenim rugosa & foris interiusque nigricat, aut obscure rubescit, teste Valerio Cordo. Sapore autem est dulci, amaritudinis tamen exiguum salivam eliciens subsequitur. Colchicum vul∣gare seu commune reperitur in Italiae, Galliae, Germaniae & Angliae humidis, pinguibus & laetis pratis, & non raro in montium convallibus. Reperitur nonnullis locis foliis angustioribus. Di∣oscorides in Messina & Colchide enasci tradit, unde ei nomen. Germinant folia Vere; circa solstitium aestivum capsulae cum semine maturantur: flores circa Autumni aequinoctium & paulo post aliquando, uti diximus, reperiuntur. Dicitur Hermodactylus, differens tamen est ab eo Hermodactylo quo in officinis vulgo utimur in medicamentorum compositionibus; est enim radix tuberosa magnitudine & formâ huic satis respondens, verum resiccata, albida perma∣nens, aequalis, neutiquam rugosa, modice dura, & tundi facilis, cujus pulvis candidus est, unde teste Valerio Cordo, aliud reperitur Colchicum flore & radice candidum, cujus radix exsiccata, & in pulverem redacta speciem refert farinae triticeae, sapore suavi ac dulci. Hoc Colchicum in Germania non nascitur, sed aliunde infertur. Et verisimile est albidi istius & peregrini Colchici radices esse quae in officinis Hermodactyli nomine vaeneunt, nihilque aliud Hermodactylum istum esse quam radices Colchici praedicti: sic duae sunt hujus generis di∣stinctae species Hermodactyli: scilicet communis praedicta, & legitima candida foris & intus radice tuberosa non autem bulbosa, ut volunt & perperam nominant authores. In hac sen∣tentia fuisse Avicennam quae ab eo scripta sunt cap. CCCLII. ostendunt; Hermodactylum siqui∣dem ait radicem esse plantae habentis rosas (id est flores albos aut citrinos (rectius purpureos) & meliorem esse album nitentem, & nigrum malum ac perniciosa venena.

2. Colchicum Vere & Autumno florens, C. B. P. Colchicum biflorum, Eyst. Clus. Hist. Lob. Ad. part. 2. Novum & rarum hoc Colchici genus crassa constat radice, tuberosa, ut vulgare Colchicum, ex cujus infima parte caulis emergit quatuor uncias longus, ex membranaceo in∣volucro florem promens oblongo pediculo nitentem, vulgaris flori formâ aequalem, sex foliis constantem, sed minorem, quorum terna externa majuscula, interna autem tria angustiora & breviora, saturatius paulo purpurascentia esse videbantur. Nec folia nec semen (si quod tulit) observare licuit Clusio propter morbum gravem, quo detinebatur, ut videre est in ipsius Historia. Ex radicibus quatuor ad Clusium Heidelberga missis, binae flores dederunt sub fi∣nem Augusti, & alios denuo insequenti Aprili, & hac ratione ductus biflorum hoc Colchicum primum denominavit Clusius, potius quam vernum: verno tempore floret, ut inquit Clusius, in montano quodam prato non procul Hedelberga; conspectum etiam fuit in Halae Suevorum vicinis novo Vere florens.

3. Colchicum floribus Fritillariae instar tessulatis foliis planis, nobis. Colchicum floribus Fritillariae instar tessulatis, C. B. P. Colchicum Neapolitanum, Clus. Hist. & App. 1. Colchi∣cum Fritillariae facie pallidum, Swert. Hoc folia edit vulgaris Colchici omnino aemula, glabra, plana, non in marginibus undulata: florem profert hexapetalum, tessulatum, quadris nigris distinctum Fritillariae more, sed multo pallidioribus atque hisce notis à Colchico Chioensi Cor∣nuti facie distinguitur.

4. Colchicum Chioense floribus Fritillariae instar tessulatis, foliis undulatis, nobis. Colchi∣cum variegatum Meliagridis facie, Corn. Autumno statim ineunte flos emergit, cujus sex pe∣tala hiantia sursum versus mille quadratis tessulis nigris obscuris quasi in quincuncem dis∣positis observantur, ut in Meliagride Dodonaei; singulis sex petalorum inest albescens quae∣dam vena, quae persingulorum medium ab infima parte ad mucronem usque prorepit; fila∣menta sex longiora, caeruleis apicibus donata, à cavitate floris oriuntur: radix hujus exterius aliquot tunicis involvitur, ex nigro ruffescentibus, bombace munitis, interius carnosa, solida & uniformis substantiae albidae, prout cernitur in reliquis suae sortis radicibus: post florem evanidum folia fert atrovirentia, angustiora & breviora foliis vulgaris & nostratis, in margi∣nibus undulata, & quasi fimbriata, atque foliis sic constructis, & floribus tessulatis, magii∣que nigrescentibus, facile distinguitur à priore 3^io, foliis quippe planis & floribus tessulatis, quadratis, pallidis nigricantibus seu potius fuscis constante, at utrumque & 3^um & 4^um à reliquis omnibus, floribus tessulis quadratis affectis, primo intuitu discernuntur. Vide folium undula∣tum Colchici Chioensis adsculptum 3^io Colchico Fritillariae floribus tessulatis.

5. Colchicum candidum multiflorum, C. B. P. Colchicum Panonicum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 albo flore, Clus. Hist. Cam. Colchicum vulgare polyanthon, Eyst. Colchicum Pannonicum albo flore, Swert. Colchicum hoc multorum est florum, quodque in quibusdam pratis Viennae Austriae vicinis, nec procul à Danubio sitis, inter vulgares plantas nascens, multis abhinc annis ob∣servavit & eruit Carolus Clusius ut in hortum suum transferret: post etiam in pratis arci Sa∣renberg vicinis magna copiâ inventum fuit. Quintum enim hoc denos aut duodenos vel etiam plures interdum promit flores, lactei candoris eleganti spectaculo: hujus etiam folia vul∣garis Colchici foliis aequalia, sed dilutius virentia, atque Vere duntaxat ineunte exeunt: co∣piosum fert semen subruffum, in laxis capitibus triangularibus: radix vulgaris radice major, ad Bizantini tamen magnitudinem non accedens. Istic & quaedam etiam reperta, quorum flo∣res eleganter rubescebant.

6. Colchicum polyanthos lato Ellebori albi folio, C. B. P. Colchicum Bizantinum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. Novo vere hoc genus Constantinopolitanum terna, aut quaterna pro∣ducit folia amplissima, Ellebori albi foliis nec formâ nec magnitudine valde absimilia, nec illis minus nervosa, magis tamen viridia & sese mutuo amplectentia. Autumno cum vulgari numerosos fert flores, ut vicenos aliquando observasse meminit Carolus Clusius, ex eadem ra∣dice prodeuntes, vulgaris quidem floribus forma & colore prope similes, sed ampliores, crassioreque multo pediculo innixos; foris dilutius, intus saturatius purpurascentes & tan∣quam venis quibusdam per petala sparsis notatos, in quibus stamina ut in vulgari: semen satis copiosum interdum fert in triangularibus capitibus laxis, triplo vulgaris capitulis crassiori∣bus: ejus radix crassissima, pugnum aequans vel etiam pugno amplior. Constantinopoli ejus radices sunt allatae primo ad Car. Clusium dum Viennae vivebat. Floret eodem cum praedi∣ctis tempore; natales patent supra ex denominatione. Colchicum Bizantinum latifolium flo∣rens, Clus. Hist. Praecedentis Iconem cum floribus in Tabula aenea nostra 3^•• exhibemus, sicut prior Icon ibidem repraesentat folia & capsulas seminales coacervatas in medio foliorum.

7. Colchicum montanum angustifolium, C. B. P. Colchicum montanum Hispanicum & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. Colchicum montanum minimum angustifolium autumnale, Eyst. Huic terna aut quaterna sunt folia angusta, firma, mucronata, humi tamen sparsa, saturatius virentia & splendentia, vix semiunciam lata, acidi gustus, ruffescentem colorem contrahentia, dum ta∣bescere incipiunt. Flos sine foliis primum exilit Septembri, aliquando etiam Augusto, sex longis, angustis, ex purpureo rubentibus petalis, totidem in medio staminibus constans: hunc statim (praeter aliorum Colchicorum morem) folia subsequuntur, & totam deinde hyemem perdurant, usque in mensem Maium vel etiam Junium: radix tuberosa aliorum praedictorum more, non tamen magna, multis ex rubro nigricantibus tunicis seu pelliculis exterius amicta, intus alba, solida, & uniformis substantiae, non autem bulbosa, quicquid voluerit Clusius & omnes eum sequentes authores Botanici, solo Caesalpino excepto; est insuper radix insi∣pida cum quadam astrictione dulci, longiuscula sede qualis in caeteris generibus observatur; adnatis itidem in radicis lateribus sese propagans.

8. Colchicum pumilum Croci foliis, C. B. P. Colchicum minimum tenuifolium Gallaecium, J. B. Chab. Lob. Ad. part. 2. Novum hoc genus Colchici pumili (inquit Lobelius Adver. part. 2.) ex Gallaecia Hispaniae regno delatum, foliis constat Croci montani minoribus, humi stratis, quaternis, quinis, carinatis, uncias binas aut sesquiunciam longis: radice Avellanae nucleum aequante, flore unà cum foliis prodeunte, senis constante petalis angustioribus, purpurascentibus,

totidemque staminulis & apiculis luteis praedito, è brevi pediculo parum è terra emergente eadem tempestate cum prioribus, Autumno scilicet; natales indigitantur in denomina∣tione.

9. Colchicum variegatum pleno flore, C. B. P. Colchicum maculatum autumnale flore pleno, Eyst. Hoc radicis effigie non alienum à caeteris antedictis: flos vero multiplici petalorum con∣gerie, purpurascentibus maculis inaequalibus oblongis infectorum, admodum oculis blanditur.

10. Colchicum flore pleno albo & rubro, Swert. Hoc florem producit multis petalis scaten∣tem, partim albis, partim rubris, florem plenum efficientibus.

11. Colchicum polyanthos multiplex, C. B. P. Colchicum autumnale polyanthos flore mul∣tiplici pleno, Eyst. Hoc nudo cauliculo assurgit: flores in summo cauliculi confertis petalis multis congesti, ex albo purpurascentes, cum staminulis flavo apice praeditis. Hujus Colchici pleno flore aliae plurimae exhibentur Icones in Horto Eystettensi, Swertio, & plurimae itidem aliae Colchici species flore simplici citantur apud Casparum & Johannem Bauhinum in Pinace, quos consule. Ludit natura in infinitum in multiplicatione varietatum in hoc genere, sicut in multis aliis generibus longe patentibus.

12. Colchiconarcissus autumnalis luteus major, nobis. Colchicum luteum majus, C. B. P. Colchicum luteum, Lob. Tab. Colchicum luteum seu luteo flore, Swert. Narcissus autumnalis major, Dod. Clus. Hist. Ger. Narcissus autumnalis flore luteo, Eyst. Folia promit oblonga, laevia, resplendentia, & saturate virentia, inter quae pediculus assurgit brevis, fastigio florem unicum adferens haudquaquam aliis Narcissis similem, sed veluti Colchici aut Croci ex sex petalis compositum, colore luteum, in cujus medio totidem stamina & pistellus ejusdem co∣loris: subest radix mediocris magnitudinis, fibras plantarum hujus sortis more deorsum de∣mittens. In Hispania & Italia gignitur, ac uno loco longioribus ac angustioribus, alibi vero brevioribus & latioribus foliis. Amat humentia & pratensia ac etiam aliquando montana lo∣ca. Autumno sub finem Augusti & Septembri mense floret in Italia.

13. Hujus reperitur & alia species minor, angustioribus foliis donata; in reliquis cum pri∣ore convenit, & dicitur Colchicum luteum minus, C. B. P. Narcissus autumnalis minor, Clus. Hist. Colchicum montanum luteum minus, Tab. Florem & capsulam seminalem habet utrumque hoc posterius Colchici genus at folia & radicem Narcissi, id est bulbosam proprie loquendo, id∣circo Colchiconarcissum denominavimus, quia nobilior pars aemulatur Cochicum à fine ultimo.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Colchicum Hermodactylus officinarum dictum, alvi dijectionem molitur, pituitamque crassam ab articulis praesertim extrahit. Caeterum Hermodactylus, teste quoque Paulo Aegineta, stomacho noxius eique nimis adversatur, proinde aliqua sunt miscenda, quae ejus malitiam corrigant ac vehementiam coerceant mitigentque, ut sunt Cinnamomum, Mastiche, Zinziber aut Piper longum. Datur cum Oxymelite scillitico aut melle rosaceo pondere drach. 1. plus minusve pro sumentis viribus. Colchicum autem nostras vulgare intra corpus sumptum haud tutò administratur, quippe venenatum. Neque interdum consulerem Hermodactylis officinarum plus uti, cum jam non desit nobis certiorum & tutiorum medicamentorum uberrima satis copia: praesertim cum radix Colchici in cibo accepta strangulando enecat, ut Fungi lethales, authore Dioscoride.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus tuberosis rotundis praeditis.

CAPUT V.

GLADIOLUS.

GLadiolus, à foliorum formâ, Dioscoridi l. 4. c. 20. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur: & Gaza apud Theophr. 7. Hist. 11, & 12. Ensem vertit. Plin. l. 25. c. 11. & 26. c. 8. Xiphion & Pha∣sganon nominat.

Gladiolus cum caeteris hujus secundae distributionis convenit, quod radicem proferat tube∣rosam, solidam intus & uniformis substantiae, cum quibusdam reticulatis corticibus seu tunicis

extrà eandem radicem involventibus, prout cernitur in quibusdam Croci antedictis specie∣bus; flores edit pariter hexapetalos, capsulas itidem trigonas; sed praecipue distinguitur à caeteris suae sortis, in hoc secundo membro contentis plantis, quòd folia emittit lata, longa, pau∣lulum striata, in acutum mucronem desinentia, gladii laminae formam referentia, unde ei no∣men inditum.

Pars TABULAE IV. Sectionis quartae.

• ...Gladiolus
  • 1. Maximus Indicus, C. B. P. Gladiolus maximus flore rubro incarnato Promontorii bonae spei, Swert. ☉
  • ...Major
    • 2. Bizantinus, C. B. P. Gladiolus Bizantinus atropurpureus, Swert. ☉
    • 3. Radice oblonga flore albo, nobis. Gladiolus flore albo, Swert. ☉
    • 4. Floribus uno versu dispositis, C. B. P. Gladiolus Narbonensis, Lob. Idem flore albo. ☉
  • 5. Minor floribus uno versu dispositis, C. B. P. Gladiolus minimus, Ad. Lob. part. 2. ☉
  • 6. Utrinque floridus, C. B. P. Dod. ☉
  • 7. Indicus è violaceo fuscus, no bis. Flos Indicus è violaceo fuscus, Ferr. Senen. ☉
  • 8. Stagnalis aut lacustris Dortmanni, Clus. Cur. poster. pag. 40. ☉

Explicatio Tab. quartae Sectionis quartae.

1. GLadiolus maximus Indicus, C. B. P. Gladiolus maximus flore rubro incarnato Pro∣montorii bonae spei, Swert. Hic radicem habet forma radicis Rapae majoris inversae pluribus reticulatis tunicis involutam, ex cujus parte inferiore & latiore demittuntur fibrae plurimae, & ex parte superiore in collum tenuius desinente protruduntur folia dena, duodena, atque ex eorum medio exit caulis cubitalis interdum bicubitalis; in cujus summo fastigio, ad pedalem circa longitudinem prodeunt ex geniculis flores satis grandes, hexapetali, ex rubro incarnati, aliorum hujus sortis florum more; quibus singulis evanescentibus succedunt ca∣psulae triangulares, tribus loculamentis distinctae seminaque aliorum modo, sed magna in sin∣gulis continentes.

2. Gladiolus major Bizantinus, C. B. P. Gladiolus Bizantinus atropurpureus, Swert. Hic floribus, capsulis, seminibus & reliquis partibus convenit cum priore; sed floribus atropurpu∣reis praecipue, & à priore, & reliquis distinguitur.

3. Gladiolus major radice oblonga flore albo, nobis. Gladiolus flore albo, Swert. Hic convenit cum prioribus & caeteris sui ordinis in omnibus partibus, excepta radice, quae habet formam oblongam, atque eo nomine à caeteris distinctu facilis est.

4. Gladiolus major floribus uno versu dispositis, C. B. P. Gladiolus, Dod. Gladiolus Narbonen∣sis, Lob. Xiphion minus, Clus. Hist. Pan. & de rarior. Victorialis rotunda, Eyst. Gladiolo huic folia sunt oblonga, compressa, angusta, paululum in superficie striata, gladii laminae modo mucronata, Iridis foliis multo angustiora: caulis laevis, teres, cubito longior, circa cujus sum∣mum flores sex aut septem, ordine supra seinvicem ad unam caulis partem digesti, & geniculis singulis adhaerentes, quorum singuli ex sex petalis conflantur, colore purpurorubentes, splen∣dentes (vel quod tamen raroaccidit) albicantes: hisce singulis subveniunt singulae capsulae in rotundum oblongae, putamine Amygdalae majores, tribus loculamentis exsiccatae hiantes; in quorum singulis plurima continentur semina oblonga, paleacea: radix rotunda, tuberosa, intus dura, extra reticulato cortice obvoluta, gemina, altera super alteram insidens, quorum supe∣rior Veris initio minor ac vegetior, inferior major sed flaccidior, qui paulo post perit in plures sese subinde multiplicans. Frequens in Hetruria in editis fruticosis & herbosis locis in comi∣tatu Goretiensi, in pratis & arvis inter sentes illic.

5. Gladiolus minor floribus uno versu dispositis, C. B. P. Gladiolus minimus, Ad. Lob. part. 2. Hic priori in omnibus accedit, floribus concoloribus at minoribus, uno itidem versu digestis, in pedali gracili caule: foliis pariter duplo minoribus: radix pariter minor. Provenit in eri∣cetis & neglectis intra septa Chambort sitis vix quingentis passibus à dicto palatio. Flo∣ret Aprili & Maio, & aestate semina perficit, si quando id praestat, propter rependi facultatem ei concessam.

6. Gladiolus utrinque floridus, C. B. P. Gladiolus, Matth. (cui & Gladiolus segetalis & lin∣gua cervina Apulcii) Caes. Lugd. Gladiolus utrinque floridus, Dod. Hic in omnibus cum

majore floribus uno versu dispositis convenit, nisi quod singulis geniculis singulis innascuntur flores, non ex unâ parte dispositi, sed hinc inde à dextris & sinistris, sex constantes petalis, uncia parum longioribus, simul ab uno exortu prodeuntibus, ex quibus quatuor semiuncia paulo latiora sunt, colore eleganter roseo, sed multo laetiore & pulcriore, reflexis labris pro∣sundioris calathi figuram referentia, reliqua duo petala praedictis multo tenuiora sunt, ac intra florem constituta inferius aliquantulum prominent, candidam{que} & longam in medio maculam latiorem habent, quam undique purpurea linea circumscribit & terminat; superiori floris pe∣talo stamen subest trifidum, & inter hoc & petalum singularis apex. Floret Aprili & Maio in∣cipiendo ab inferiore geniculo, aperiente se qui in superiore geniculo est flore, inferior fla∣vescit & rudimentum capsulae incipit; floribus sic gradatim evanescentibus succedunt capsulae in rotundo oblongae, tenuibus venulis distinctae, magnitudine Amygdalae cum putamine, quae cum maturuerint, dividuntur trifariam seu in terna loculamenta; in quorum singulis con∣tinentur plurima semina tenuia paleacea, oblongiuscula, flava: radicem habet parvam ro∣tundam, tuberosam, duram & solidam intus, ab ima basi versus germina turbinatam, aliquot crinitis & reticulatis tunicis veluti vestitam; quibus detractis, duae exiguae candidae, tube∣rosae apparent radices, una alteri insidens, superiore quidem Veris initio minore, sed vegeti∣ore, inferiore majore, & latiore, verum flaccido & fungoso. Perire & flaccescere incipit in∣ferior radix tuberosa Veris initio, supernascente alia, ita simul decrescentem & increscentem radicem habet; fibras etiam ab inferioris radicis tuberosae basi emittit tenues candidasque; saporem habent radices dulcem & modice acrem, relinquunt enim in palato aliquam acrimo∣niam aliquamdiu linguam & fauces urentem, & salivam elicientem.

7. Gladiolus Indicus è violaceo fuscus radice tuberosa, nobis. Flos Indicus è violaceo fuscus radice tuberosâ, Ferr. Senen. Gladioli hujus Indici tuber est effigie Rapuli, colore intus al∣bo, extra subruffo, corpore binos ternosve digitos lato, superno infernoque umbilico an∣gusto & nonnihil introrsum venulis distinctis in eundem acto. Septembri mense radix in fictili Romae deposita germinavit Octobri, tum verno tempore turgere coepit in florem. Folia exeunt à tubere longa, & saepe cubitalia, lata, nervosa, striata, Gladii modo in acutum mu∣cronem desinentia, dilute virore albicantia, prope humum candida, rubrisque guttis inter∣stincta: ex gremio foliorum sibiinvicem incumbentium exilit caulis bulbosae Iridis aut Gla∣dioli more articulatus, at brevioribus mucronatis foliis articulatim armatus, unde (licet florem fimbriatum fuscum gerat) Gladiolo magis mea opinione radice sua tuberosa & foliis accedit: flores in sex petala decussantur, cirrata seu fimbriata, subter virescentia, supra è violaceo fusca, nativo tanquam holoserico villosa, furvis & veluti fuligine oblitis per ambitum cirris seu fimbriis crispa & corrugata, atris albidisque unguibus maculosa, prominula linea intermeante distincta, quae medium praeterea stilum surrigunt ianthinis atque albicantibus maculis notatum, staminulis tenuissimis, in imo violaceis, in summo luteolis capillatum, quaternis quoque ma∣jusculis croceis, exteriorem in decussem dimissius digestis, coronatum. Diem aut paulo diu∣tius vivunt haec stamina brevissima & flos ipse, quae fatiscentia nigredine obducuntur, & ve∣luti informia vespertilionum cadavera illepide contrahuntur. Mira est hujus tuberis foetura: ex imo umbilico inferiore fibra prodit modo longior, modo brevior, cujus summa pars in tuberculum paulatim sobolescit. Quare factum est ut non semel ex eodem tuberculo soluto licet ob corruptam fibram nexu procul à matre praeter morem foetus inobservato adhuc miraculo inveniretur: interdum quoque brevioris fibrae ligamine adhuc integro soboles matri cohaerens & contigua, vel etiam de more adnata deprehenditur: capsula est trigona seu tribus loculamentis distincta, in singulis plurima semina, proculdubio in proprio & natali solo, continens; unde concludimus nos esse Gladioli peregrini speciem.

7. Gladiolus stagnalis aut lacustris Dortmanni, Clus Cur. poster. pag. 40. Hujus folia do∣drantalem longitudinem raro excedunt, crassiuscula & concava sunt, interstitioque discreta instar siliquarum Leucoii maritimi, viridia, dulcis alioqui saporis, & anatibus urinantibus gratum pabulum, nam ad aliquot ulnarum altitudinem sub aqua latent, quam tamen caulis inter illa emergens superare conspicitur, floribus albis onustus, Leucoii floribus amplioribus, cava illa & infirma parte petiolo à quo dependent proxima, subcaerulei coloris, formam pe∣ne referentes sloris Gladioli, non prorsus tamen similes, quinque petalis tantum constantes, quorum duo superiora ob petiolum seu calycem sursum reflectuntur, tria reliqua latiora pro∣pendent: singulis floribus sic constructis succedunt turbinata vascula, ruffo semine plena. Sub extremum Julii florentem hanc plantam se observasse scripsit Dortmannus ad pagum Norch & Westervelde in Drentia & nusquam alibi. Haec planta non est Gladiolus proprie loquendo,

quia non est hexapetala, nec siliquam habet tricapsularem: nec est Leucoium, ut vult Caspa∣rus Bauhinus, quemadmodum demonstravimus pag, 250. inter Hallucinationes Casp. Bauhini, Sit ergo Planta stagnalis seu palustris heteroclita & sui generis, quam collocabimus inter he∣teroclitas plantas ad finem hujus Historiae.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Gladioli radix superior dulcis decocta trita & farinae admixta panem dulcem atque innoxium red∣dit. Permultas juxta eum scolopendras reperiunt, teste Theophrasto, gaudent enim ea herba, fre∣quentesque congregantur in ea. Potest ex authoritate Dioscoridis superior radix cum vino & thure imposita spicula & aculeos extrahere. Cum farina vero loliacea & aqua mulsa panos discutit, unde ejusmodi emplastris additur. Ducit & menses apposita. Tradunt etiam superiorem radicem cum vino epotam Venerem exstimulare, inferiorem steriles facere; quin & superiorem radicem cum aqua bibendam commode exhiberi pueris, quibus ex intestinorum hernia intestina in scrotum di∣labuntur. Similes ei vires & Plinius lib. 25. c. 21. attribuit. Galeno Gladioli radix attra∣hendi, discutiendi & siccandi vim habet, & octavo de Facult. Medicam. Simpl. Xiphii radix, ma∣xime autem superior, trahit digerit desiccatque.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 40. col. 2. Iris tuberosa folio auguloso, C. B. P. Iris tuberosa flore obscure viridi colore, Swert. Ibidem & pag. 41. Sisyrinchium ejusque species & pag. 41. Gladiolus ejusque species. Haec tria genera plan∣tarum cum radicibus constent tuberosis, male & inepte collocantur a Casparo Bauhino inter Hyacinthos & Iridem bulbosam, quippe veras bulbosas plantas, quarum radices constant tunicis seu pelliculis ma∣joribus & exterioribus involventibus inferiores mino∣res, & illas majores respectu inferiorum usque ad me∣ditullium, ex quo deorsum versus demittuntur fibrae seu barbillae beneficio quarum nutriuntur omnes par∣tes, tam radices bulbosae intra terram, quam reliquae partes supra terram, ut folia, caules, flores, capsulae seminales & semina ibidem contenta. Item pag. 65, 66, & 67. collocatur a Casp. Bauhino Crocus. Item pag. 67, 68, & 69. Colchicum: cum haec duo gener•• constent radicibus tuberosis, non debuere adjungi Or∣nithogalo plantae perfecte bulbosae.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus tuberosis oblongis praeditis,

CAPUT VI.

DENS CANINUS.

DEns Canis à forma radicis tuberosae oblongae imitantis figuram dentis canini, nomen sortitus est. Sex habet petala in singulis floribus, quibus singulis succedunt capsulae tribus loculamentis distinctae, & hac ratione ducti eundem hic cum suis consimilibus loca∣vimus. Flos ejus vel ex purpura rubet, vel candore micat, vel purpura & candore con∣fusis pallet. Qui flore rubro est, maculis rubris; qui albo, lacteis maculis folia variegata habet. Sic folia aliquando maculata, aliquando non maculata, & communiter bina habet: tantum bina Caesalpinus, utplurimum terna Adversaria tribuunt; raro terna Clusius; quina etiam Historia Lugdunensis tribuit.

Pars TABULAE V. Sectionis quartae.

• ...
  Dens canis
  • 1. Latiore rotundiore que folio flore purpurascente, nobis. Dens canis flore rubro, Eyst. ☉
  • 2. Angustiore longiore solio flore albo, nobis. Dens caninus flore albo, Clus. Hist. ☉

Explicatio partis Tab. quintae Sectionis quartae.

1. DEns canis latiore rotundioreque folio flore purpurascente, nobis. Dens caninus pur∣purascente flore, Clus. Hist. Dens canis flore rubro, Eyst. Satyrium erythronium, Lob. Icon. Tab. Pseudohermodactylus, Matth. Lugd. Ut Colchicum Autumni initio flores suos hexapetalos ex radice tuberosa producit, sic huic plantae ineunte Vere bina plerumque folia (raro terna) prodeunt mutuo se amplectentia, & florem occulentia, Liliaceis proxima, breviora tamen & latiora, ad Pulmonariae formam accedentia, crassa & carnosa, maculis itidem multis ex atro purpurascentibus aspersa, basi angusta paulatimque in latum extensa, deinde in mucronem desinentia, explicatis foliis conspiciendum se praebet flos, dodrantali pediculo enodi & vacuo purpurascenti innitens, sex oblongiusculis petalis constans, deorsum inflexus & spectans, qui aëris (solis radiis splendentibus) tepore sese explicat, petala{que} sursum reflectit Cyclamini instar, elegantis & dilutior is purpurei coloris, senis intus staminibus purpureis & candido trisulco stilo, nulla odoris gratia placens, sed sola florum elegantia spectabilis & com∣mendabilis: floribus singulis succedit trigonum caput, seu capsula tribus loculamentis distincta, in quorum singulis continentur aliquot semina Leucoii bulbosi praecocis alterius seminibus fere respondentia, sed longiora gracilioraque, flavescentis coloris: radix longa, tuberosa, infima sede crassior, multisque candidis fibris stipata, & plana quadam appendice unica, aut plu∣ribus donata, quae veluti radicum superioris anni & praecedentium aliquot vestigia sunt; parte autem superiore gracilescens, unde caulis emergit summa tellure bina folia proferens. Quam∣diu nullum florem dat haec planta, unico duntaxat exit folio. Copiose nascitur ad quorun∣dam montium radices, herbido & udo solo, non procul Griitzio Stiriae provinciae metropoli, & serenissimi Archiducis Austriae Caroli regiâ. Similis plane coloris in Allobrogum montibus erutam, & in Belgicam à Valerando Doures Carolus Clusius ad se missam plantam meminit. Sed circa Baionam itidem nasci, in vicinis Cantabrorum montibus, Clusio referebat clarissimus vir medicus regius Johannes de la Rivier. Floret Aprili haec planta, interdum etiam maturius praesertim in hortis culta.

2. Dens canis angustiore longiore folio flore albo, nobis. Dens Caninus flore albo, Clus. Hist. Cam. Eyst. Erythronium foliis angustioribus albo flore, Lob. Icon. Satyrium trifolium & Satyrium Dal^pii, Lugd. Hoc Dentis canini secundum genus crescit in Appennino & Eu∣ganeis montibus, cujus folia longiora, maculas albas retinentia, initio dum exeunt caulem etiam amplectentia; atque ejus flos utplurimum superioris flore major est, vel lactei omnino candoris, vel mistis purpurascente alboque coloribus constans, staminibus albis, apicibus nigricantibus: huic succedit trigonum caput semina prioris seminibus paria continens: ra∣dix etiam longa, paulo superioris crassior, ex Allobrogibus missa nomine Satyrii Erythronii, qua appellatione usus est Lobelius in Adversariis & Observationibus: Altera Pseudohermo∣dactyli & Dentis canini nomine ex Italia missa; utraque frigoris patientissima. Flos hujus lacteus est, aut ex purpurascente & albo mixtus.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Stiriacas mulieres radicis hujus exsiccatae pollinem pultibus puerorum inspergere solere ad enecan∣das & ejiciendas tineas mihi relatum est, inquit Car. Clusius. Ex vino autem haustum eun∣dem pulverem mirifice coli dolores mitigare expertus est Doctissimus vir Thomas Haustain se∣renissimi Archiducis Caroli primarius medicus (qui multas ejus radices Viennam usque non semel ad me misit;) insuper corporis vires reficere & nutrire, ex aqua vero pueros epilepticos ju∣vare scripsit.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

CUm Dens caninus sit planta radice tuberosa longa praedita, & floribus hexapetalis donata, quorum singulis singulae succedunt capsulae trigonae seu tribus loculamentis praeditae, aptius collocatur hic cum suae sortis plantis, quam inter Ophrin & Oro∣banchen, quippe galeatas plantas, & toto coelo a Den∣te canino diversas.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus tuberosis oblongis & rotundis praeditis.

CAPUT VII.

SISYRINCHIUM.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Theoph. l. 7. Hist. 13. hoc peculiare habet, ut una radix primò augeatur hyeme, tum ineunte Vere quae in imo excreverit contrahatur, supremaque crescat, quae manditur. Sic quoque Plinius l. 19. c. 5. adscribit Sisyrinchio hoc mirum, imas ejus radices crescere hyeme, verno autem tempore minui & contrahi, tum deinde radicem tuberosam (non bulbum, ut volunt authores) pinguescere; non solum suillo pabulo bulbosae atque carnosae radicis aptitudo, sed plantae hujus radix utplurimum rostro suillo similis (unde ei nomen Fabio Columna notante inditum) nominis causa fuit.

Pars TABULAE V. Sectionis quartae.

• Sisyrinchium
  • Verum
    • 1. Majus Asprensium seu flore majore variegato, nobis. Sisyrinchium As∣prensium angustifolium alterum, Col. ☉
    • Minus seu flore minore
      • 2. Latifolium, nobis. Sisyrinchium alterum lati∣folium, Col. ☉
      • 3. Angustifolium, nobis. Sisyrinchium Theophrasti Col. ☉
  • Spurium
    • 4. Majus flore luteâ maculâ notato seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 majus, nobis. Sisyrinchium majus, Dod. Sisyrinchium majus flore luteâ maculâ notato, C. B. P. ☉
    • 5. Minus flore albâ maculâ notato seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 minus, nobis. Sisyrin∣chium Mauritanicum, Clus. Cur. poster. Sisyrinchium minus, Dod. ☉

Explicatio partis Tab. quintae Sectionis quartae.

1. SIsyrinchium majus angustifolium radice rostrata flore majore variegato, nobis. Sisy∣rinchium Asprensinm angustifolium alterum, Colum. Haec parvula planta emicat mi∣nimo aëris tepore, florentemque Januario mense observavit Fabius Columna in castro Aspra dicto, in Sabinis olim Casperies appellato: radix est tuberosa & substantiae uniformis, crassi∣or radicibus duorum sequentium Apulorum: folia sunt angusta, quaterna, canaliculata, Pinus foliis similia, sed ita tenui scissura sive canaliculo, ut nisi animadvertatur juncea vi∣deantur: florem edit Croci figurâ & odore, magnum respectu plantae, sed Croci flore mino∣rem, candicante colore, & in aliquibus summae floris partes purpuro-caeruleae, & imae veluti ungues luteo colore; stamina intus tria, crasso & oblongo capite praedita, lutea, medium vero apicem habet alium longiorem, in sex tenues brevesque lacinias in summo divisum, ex pallido candicante colore. Variat flos, nam tria ex sex petalis exteriora dorsum habent vel rubens, & lineis variegatum; vel est luteo virente linea inter purpureum colorem, aut obsole∣tam purpuram: radice constat tuberosa & uniformis substantiae (non ex pluribus tunicis seu pel∣liculis constructa, ut sunt bulbosae proprie dictae) inferius barbata, Apulo Columnae simili, sed majore duplo, sapore castaneae, sese itidem radice tuberosa propagante: iisdem locis ubi con∣gener altera hujus sortis Apula planta sequens oriebatur.

2. Sisyrinchium minus latifolium radice rostrata, nobis. Sisyrinchium alterum latifolium, Col. Hujus radix simili formâ, sed duplo minor priore & oblongior ac multiplici cortice ni∣grioreque tecta, inferius barbata ut & superior; sed ex altera parte oblonga, plana, rostrata & flavescens adhaeret radix, quae anni praecedentis erat vetustior, cortice supra vegetam novam radicem relicto, ut in superioris deductione diximus, & in Icone expressimus. Haec radice praecedentis succosior est, atque sapore parum amaricante: folia lata, porracea, brevia re∣spectu latitudinis, laevia, splendentia, oris parum pilosis; fructu inter folia item haerente ut vix emineat & appareat, trigono ut superioris, sed majore, rubescente, in quo semina duode∣cim insunt, quatuor singulis loculamentis, crassiora, Orobi aut Viciae fere magnitudine, parum angulosa. Invenitur Martio mense Cerinolae, via qua ad Acquamenam vineam itur, inter Or∣chides sphegodes.

3. Sisyrinchium minus angustifolium, C. B. P. Sisyrinchium Theophrasti, Col. Non solum su∣illo pabulo tuberosae haeradices inservientes, sed & rostrata forma radicum harum plantarum rostro suillo similis nominis causa est, teste Fabio Columna: sic enim apud Graecos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sonat, atque etiam Theophrasti notae respondentes, qui inter tuberosas plantas enumerat Sisy∣rinchium, & inde ait, peculiare Sisyrinchio datum est, ut una radix augeatur hyeme, tum ineunte Vere, quod in imo excreverit contrahatur, supernumque crescat quod manditur. Et alibi inter fo∣liosas ab radice enumerat bulbosas, tuberosas, quibus respondere videtur planta illa per viarum margines h••rbidas Cerinolae Martii initio proveniens; quae radicem habet tuberosam (no••bul∣bosam ut vult Columna) parvam, Avellanae nucis medullae parem, cortice Colchici modo ob∣ductam ruffo qui facile evellitur, rotunda forma, oblonga verò, & inferius, non ut aliae bul∣bosae aut tuberosae, rotundam, planam & fibrosam basin habentem, sed in oblongum pro∣ductam, sinuosam & in acutum desinentem, delphini vel suis rostrum efficientem, laevem veluti arte elaboratam, superiorem animalis mandibulam imitantem, atque palati cavam partem: ex alia parte veluti inferiorem alteram mandibulam, quae tenuis est & lata, mobilis menti instar, ex lata tenuissimis fibris divisa, tandem denis veluti capillamentis donata, quibus terrae adhaeret, & alimentum trahit: inter ambas vero linguae modo, fibra carnosa, rotunda, longa exit, ex qua se propagare videtur ut aliae tuberosae solent, & radix tuberosa anno sequenti efficitur, cujus rei signum est cortex inanis qui supra vegetam radicem paulo superius invenitur ut de∣pingitur. Fibrae pullae, diaphanae ut Orchidum fibrae, non solidae ut radix tuberosa, quae densa, dura, alba, splendida est; castaneae immaturae sapore. Duas uncias infra terram occultatur, & suprà folia emittit quatuor, quinque vel septem, inaequalia, tenuia, dura, carnosa, minora & breviora Croci sativi, nec lata, sed Xiphii modo per dorsum solida, duriuscula, striata. Binos emittere flores stellatos observavit Fabius Columna inter folia terrae haerentes, sex petalis con∣stantes, è calyce exeuntes; quorum tria exteriora virescunt, vel violacea sunt, reliqua alba, & lineis tribus violaceis per longum ductis depicta silvestris vel verni Croci modo, angusta, brevibus intus staminulis: his marcescentibus capsula remanet oblonga, viridis, trigona, Tri∣tici grano duplo major, in qua semina turgent, & in superficie propter cutis tenuitatem ex∣tuberantia apparent, siccata disrumpitur, & copiosa, minuta, rotunda, flaventia ostendit se∣mina. Novembris fine observata fuit haec planta radicem emittere superne, ut Gladiolus, cui ra∣dicibus est affinis, quaeque tunc parva admodum erat, duobus foliis emissis, atque hyeme po∣stea crevit foliaque alia emisit: quare hyeme radicem tuberosam crescere & pinguescere cer∣tum videtur, aestate vero contrahi exsuccam, nam Vere capsulam perficit Aprili mense, cum floruerit Martio.

4. Sisyrinchium spurium majus flore luteâ maculâ notato seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 majus, nobis. Sisy∣rinchium majus flore luteâ macula notato, C. B. P. Sisyrinchium majus, Dod. Sisyrinchium flore caeruleo, Swert. Sisyrinchium bulbi esculenti genus, Lugd. Huic folia sunt graminis instar, bina aut terna, oblonga & angusta: caulis rotundus, dodrantalis, in quo flores bini ternive conspiciuntur, pulchri, colore caerulei, verum fugaces & paucis admodum in hortis vi∣gentes, alternatim prodeuntes, formâ quodammodo Iridis, ex novem videlicet petalis com∣positi, quorum tria reflexa, quae nobis menta dicuntur, profimbria maculam habent plurimâ parte luteam, alia tria sursum versus aliquantulum eriguntur, quae vexilla nobis nominabun∣tur; tria vero reliqua respondentia iis, quae Iridis florum fimbriam seu mentum contegunt, lin∣guae trifidae nobis appellabuntur; proportione huic flosculo sub exortum tenuiora sunt, versus fi∣nem altiora, sursum erecta, medium petali dicti mentum tenent summa extremaque parte trifida seu trifariam divisa: hisce singulis succedunt capitula oblonga tribus loculamentis distincta, in quorum singulis semen rotundum, parvum uti Rapi continetur: radix tuberosa, gemina, una alteri superposita sicuti Gladioli radix, sapore dulcis & edulis, quae involucro quodam integi∣tur reticulato, quod quidem majoribus spissius est, minoribus quidem minus crassum. Duae etenim hujus generis species esse videntur magnitudine sola differentes, una quidem major, altera vero minor. In Lusitania & alibi apud Hispanos nascitur. Florebant Machliniae Maio mense in horto amplissimo & instructissimo D. Johannis Branchionis. Hispani Nozellhas quasi nuculas sive parvas nuces majoris radices, minoris vero Macucas appellant. Dodonaeo bulbi esculenti genus illud esse videtur, quod Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & Latinè à Plinio Sisy∣rinchium appellatur. Crescit Valentino regno, sed & Murciano frequentissimum observabat atque eruebat Car. Clusius, praesertim tribus leucis supra Metropolin Murciam dictam.

5. Sisyrinchium spurium minus flore albâ maculâ notato seu 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 minus, nobis. Sisyrinchi∣um Mauritanicum, Clus. Cur. post. Sisyrinchium minus, Dod. Hoc flores protulit Si∣syrinchii

majoris supradicti (quod in Lusitania observabat Clusius) prorsus similes, non ta∣men caeruleos, ut illius, sed purpurei dilutioris coloris, valde etiam fugaces & ephemeros, quo∣rum terna majora, sive menta tria, inflexa & terram spectantia, alba macula erant insignita. Hujus radices tuberosae & uniformis substantiae, & non bulbosae proprie loquendo, ex ea Mau∣ritaniae parte, in qua Feza & Maroco urbes sitae sunt, delatae sunt, initio anni 1590.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

SIsyrinchii ut supra dictum nota generica fuit haec, ut sex petala gereret in singulis floribus, atque radicem cum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 seu appendice formam rostri su∣illi referente ederet, ut recte monet Doctissimus Fa∣bius Columna: atqui quarta & quainta planta supra descriptae non pollent hisce conditionibus, edunt enim radices rotundas sine epiphysi, atque flores Iridum floribus omnino conformes; ergo non sunt proprie Si∣syrinchia dicenda, sed cum radicibus accedant Gla∣diolo, floribus autem Iridi, videntur mihi ambigere inter utrumque, Gladiolum scilicet, & Iridem; sed cum a fine ultimo magis accedant Iridum classi, id est floribus & capsulis seminalibus seminibusque, eas∣dem immediate Iridum tuberosarum classi praefixi∣mus: quicunque has ancipites & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 plantas 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 appellaverit, non ei reluctabor, quia radicem habent Gladioli, ast nobiliorem partem, florem scili∣cet, Iridis: ideo nomen Iridis praeibit Gladiolo in com∣positione vocis determinantis genus ad quod debent re∣duci.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus tuberosis geniculatim & per juxtapositionem constructis.

CAPUT VIII.

XYRIS & IRIS TUBEROSA GENICULATA.

XYRIS & Iris tuberosa conveniunt cum caeteris omnibus antedictis in secunda hac dis∣tributione contentis, quod sint Hexapetalae tricapsulares tuberosa radice praeditae, sed à caeteris etiam distinguuntur cùm modo structurae florum Hexapetalorum, tum textura radicum tuberosarum. Primo Xyris & Iris tuberosa radices suas tuberosas, longas, per juxta∣positionem & geniculatim conficiunt, à quibus secundum longitudinem demittuntur fibrae ex geniculis. Secundo flores producunt primo intuitu novenis petalis constantes, cum re∣vera post debitam examinationem apparent tantum sex, namterna minora & angustiora pe∣tala carinata, & ad extremum fissa in tres partes (quae linguae nobis imposterum denomina∣buntur) sub exortum adeo arcte adhaerent tribus majoribus petalis repandis (quae nobis itidem menta dicuntur) ut linguae appareant, & tantum appendices carinatae incumbentes majori∣bus repandis petalis, quae passim sub mentorum nomine à nobis recitabuntur. Sic omnes Irides tam tuberosae, quam bulbosae, terna habent petala majora, & ad extremum latiora cum fimbria diversi coloris; hisce terna angusta carinata petala incumbunt, adeo{que} arcte sub exor∣tum è calyce eisdem seu mentis adhaerent, ut protribus tantum à nobis passim in nostra do∣ctrina accenseri debeant; terna alia petala sursum erecta vexilla demum appellantur. Hac ratione constant omnes Iridum flores tribus mentis seu petalis majoribus repandis cum epi∣physibus suis linguis, ab iisdem inseparabilibus sine ruptura, & tribus vexillis seu petalis sur∣sum erectis: sic omnes Irides & Xyris erunt plantae hexapetalae tricapsulares, neutiquam en∣neapetalae dicendae sunt ut volunt authores.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ob folii similitudinem, quasi rasorium cultrum dicitur, de qua Dioscorides l. 4. c. 22. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Iris silvestris Theoph. l'lin. l. 21. c. 20. Iris silvestris (à quibusdam Xyris vocata) Spatula foetida, tum ob folii figuram Gladiolum referentis, tum quod gravem odorem exhalet, vulgo di∣citur.

Pars TABULAE V. Sectionis quartae.

• ...Iris tuberosa radice
  • 1. Pendula folio anguloso flore obscure viridi colore, nobis. Iris tuberosa obscure viridi colore, Swert. Hermodactylus verus, Matth, Lugd. Tab. ☉
    • ...Latifolia
      • 2. Agria foetida vel Xyris, nobis. Xyris, Matth. Spatula foetida, Eyst. ☉
      • 3. Zingiber dicta flore albo, nobis. Zingiber, C. B. P. Zingiber flore albo, Swert. ☉
      • 4. Vulgaris Germanica sive silvestris, C. B. P. Iris latifolia major vulgaris, Clus. Hist. Iris lati∣folia vulgaris caerulea, Eyst. ☉
      • 5. Alba Florentina, C. B. P. Iris Florentina, Eyst. ☉

TABULA VI. Sect. IV.

• ...Iris tuberosa radice
  • ...Geniculatim seu per juxtapositionem com∣pacta
    • ...Latifolia
      • 6. Susiana flore maximo ex albo nigricante, C. B. P. Iris Susiana, Clus. Hist. ☉
      • 7. Major Asiatica caerulea sive 2. Clus. Hist. Iris Asiatica caerulea polyanthos, C. B. P. ☉
      • 8. Dalmatica flore purpureo dilutiore, J. B. ☉
      • 9. Pannonica colore multiplici, nobis. Iris latifo∣lia Pannonica colore multiplici, C. B. P. Iris latifolia major 15. Clus. Hist. Iris Portugalica, Eyst. ☉
      • 10. Candida purpureis venis distincta, C. B. P. Iris latifolia major 27. Clus. Hist. ☉
      • 11. Palustris lutea seu Acorus adulterinus, J. B. Iris palustris Iutea, Tab. Ger. ☉
  • ...Angustifolia
    • ...Pratensis
      • 12. Folio foetido, nobis. Iris an∣gustifolia major sive 1. Clus. Hist. ☉
      • 13. Non foetida altior, nobis. Iris angustifolia 2. Clus. Hist. ☉
    • ...Humilis seu Chamaeiris
    • ...Latifolia
      • 14. Flore purpureo flavescente, nobis. Chamaeiris latifolia minor octava, Clus. Hist. Eyst. ☉
      • 15 Minor flore purpureo & subru∣bente, nobis. Chamaeiris latifolia minor 1. Clus. Hist. ☉

Pars TABULAE VII.

• ...Iris tuberosa radice
  • ...Geniculatim seu per juxtapositionem com∣pacta
    • ...Humilis seu Chamaeiris
      • 16. Angustifolia, Tab. Chamaeiris tenuifolia, Ger. Iris graminea cui pereunt quotannis folia flore variegato, J. B. Chabr. ☉

§. 1. IRIS TUBEROSA RADICE PENDULA.

Explicatio partis Tab. quintae Sectionis quartae.

1. IRis tuberosa folio anguloso flore obscure viridi colore, nobis. Iris tuberosa flore obscure viridi colore, Swert. Iris bulbosa praecox, Clus. Hist. Hermodactylus verus, Matth. Lugd. Tab. Satyrium, Caes. Ad Irides à fine ultimo pertinet haec planta tuberosa, cui folia sunt ob∣longa & angusta, angulosa, ternis canaliculis donata: flos in cacumine erumpit, formâ omnino Iridis, veruntamen & minor habita ratione petalorum ngustiorum; obscure viret, nihilo∣minus in obtusiore & prona menti parte fimbria nigricat: capitulum satis magnum perfe∣cto semine dependet, in tres rimas fatiscens: semen rotundum Ochri semine minus, initio in∣albicat: radix binis aut ternis constat tuberibus, oblongis, à summo apice pendentibus Aspho∣deli instar, & digitos referentibus. Peregrina stirps est, quae ex Orientis partibus & Con∣stantinopoli

regionibus vicinis, indeque in Italiam & Galliam aliasque Septentrionales nostras regiones infertur. De facultatibus hujus Iridis nihil scribendum occurrit.

§. 2. XYRIS.

2. Xyris vel Iris agria foetida, nobis. Xyris vel Iris agria, Theoph. Dod. Gal. Lob. Icon. Xyris, Matth. Lob. Cam. Ger. Xyris seu Spatula foetida, Park. Spatula foetida plerisque Xyris, J. B. Chabr. Spatula foetida, Trag. (cui & Gladiolus Italicus) Fuch. Lon. Gesn. Hort. Caes. Tab. Dod. Haec plantula foetida (ob foetorem gravem, quem folia abrupta edunt) caule foliis{que} Iridi figura omnino similis; folia tamen nigriora, gravem foedumque cimicum odo∣rem spirant, praesertim si confricentur, atque digitis atterantur: flores quoque similes, sed minores, purpurei, sordidi & obsoleti coloris, vel ut Valerius Cordus, saturarâ purpurâ arri∣dentes, qui capsularum triangularibus rudimentis quasi ab ipsis exorientibus insident, quae tandem defluentibus floribus, majores factae & dehiscentes, in tres dividuntur partes seu lo∣culamenta, in quorum singulis plurima continentur semina Ochri sive Erviliae seminum mag∣nitudine, rubentia, Paeoniae seminum instar splendentia, quae resiccata contrahuntur & nigre∣scunt: radices novellae plantae fibrosae, sed adultioris rotundae, tuberosae, longae, per juxta∣positionem geniculatim contextae, atque ex geniculis crassiores fibrae dependent. Veteribus & multorum annorum plantis multae sunt radices invicem implicitae, magnum veluti cespitem, aliarum Iridum tuberosarum more, constituentes, gustu fervidae, sicut & ipsum semen. In Hetruria & aliis Italiae & Galliae locis multis exit. In Belgio autem vix in aliis locis quam in hortis reperitur. Florem edit Julio & Augusto, semen Autumno maturatur. Figurae Fuchsii, Matthioli, item Johannis Bauhini fibrosa radice pinguntur, dum enim adhuc juvencae radicem habent fibrosam seu capillarem; ubi vero adoleverint, crassae tuberosaeque sunt. Provenit pro∣pe prata & litoreos maris aggeres, & pariter inter dumeta passim prope Monspelium & Blae∣sas reperitur.

Gladiolus foetidus maritimus, C. B. P. Xyris maritima quam fluctus in litora cum aliis pur∣gamentis rejiciunt, Hist. Lug. Haec est eadem cum priore, radicitus fluctibus maris avulsa, & cum ejusdem purgamentis ad litus projecta; cur primo multiplicet entia sine necessitate Dalechampius in Historia Lugdunensi, quem sequutus Casp. Bauhinus, nihil est causae.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Xyris tenuium est partium, inquit Galenus, astrictoriae, digerentis & desiccantis est facultatis cùm radix, tum multo etiam amplius fructus, qui quidem & urinam ciet, & lienes induratos sa∣nare potest. Dioscorides ait radicem contracapitis vulnera & fracturas facere, aculeos educere, & telum omne citra dolorem extrahere, admixta aeris tertia parte & Centaurii quint a parte & melle: sanare oedemata & inflammationes cum aceto impositam, ac convulsa, rupta, coxendicum dolores, stillicidia urinae & diarrhoeas; cum passo tritum fructum urinam potenter movere trio∣buli pondere ex vino bibitum, lienem vero minuere cum aceto potum.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus tuberosis geniculatim & per juxtapositionem constructis.

§. 3. IRIS TUBEROSA LATIFOLIA.

IRis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Dioscoridi l. 1. c. 1. à coelestis arcus similitudine nomen accepit. Species complures esse, colore floris differentes, idem ostendit; nempe candido, pallente, luteo, purpureo, caeruleo seu cyaneo (alii nigros legunt) quam colorum diversitatem non in uno flore reperiri, videtur Dioscorides (ut aliqui credunt) voluisse, siquidem de Illyrica maxime loquatur, quam Brassavolus in Illyrico ple∣rumque candidis, aliàs pallidis, nonnunquam luteis & etiam purpureis conspexit. Theophrasto 6. Causar. 13. Iris odorata est & à gratia palati nomen accepit, quae in Illyride (6. Caus. 28.) melior quam in Macedonia: in Thracia vero, locisque frigidioribus odore penitus caret. Gaza Iri∣dis vocem consecratricem vertit, Plin. l. 21. c. 7. Iris diversicolor specie floret sicut & arcus coelestis, unde & nomen: laudatissima in Illyrico; proxima in Macedonia, quae longissima, candicans & exilis:

tertium locum habet Africana, quae amplissima & gustu amarissima. Illyrica quoque duum generum: Raphanitis, à similitudine (forte Astragalites Gal. & Aetii) quae & melior, Rizotomis subruffa non improbatur; & Pisidica.

Recentiores multas differentias agnoscunt: quare dividemus in eam quae radice est geniculata, & eam quae est radice bulbosa: hae enim & foliorum latitudine angustiave, florisque colore, & ra∣tione loci natalis variant.

In hoc capite 8^vo hujus quartae Sectionis agemus de Iride tuberosa radice geniculatim & per juxta positionem constructa donata, cum pluribus fibris in terram dimissis ex singulis praedictae radicis geniculis; & hoc nomine quam facillime distinguitur ab Iride radice bulbosa praedita, cujus radix constat ex multis tunicis seu pelliculis majoribus & externis involventibus minores infra, atque illae sunt adhuc majores respectu inferiorum usque ad meditullium, ex quo deor∣sum versus demittuntur barbulae seu fibrae, quibus singuli nutriuntur bulbi proprie dicti: sur∣sum versus vero protruduntur folia, caules sustinentes flores hexapetalos, & consequenter ca∣psulas trigonas, seu tribus loculamentis distinctas, in quorum singulis continentur plurima se∣mina rotunda aut aliquando oblonga, Pisi magnitudine. Tertio occurrit Iris tuberosa, Zingi∣ber dicta à calore radicis tuberosae, & ejus in culina usu; Zingiber Latinis, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graecis dicitur.

Zingiber cum folia Iridis & siliquam aliquatenus Xyridi similem habeat, de eo hic agendum: quod Dioscoridi l. 2. c. 190. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; Galeno & Oribasio 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur: Plin. l. 12. c. 7. Zimpiberi & Zingiberi habet.

3. Iris latifolia tuberosa Zingiber dicta flore albo, nobis. Zingiber, C. B. P. Zingiber flore albo, Swert. Zingiber & ejus siliqua, J. B. Chabr. Zingiber Orientale florescens, Park. Gingiber & Zingiber, Herbariis. Zingiber folia edit Iridis palustris more, testibus Garzia ab horto & Monardo. Radicibus constat ex pluribus tuberibus geniculatim conjunctis conflatis, un∣ciam aut semiunciam longis, digitali crassitudine, angusta cervice commissis eâdem ratione quâ Anemones radices, cortice extenso, ex cinereo fusco, substantia itidem intus cinereâ, al∣bicante, solidiuscula, fibris longis intertexta, sapore fervido aromatico, piperis aemulo: ex radice oriuntur caules sustinentes flores Iridis formâ, colore albo. In India Orientali colitur, vel radicibus sectis & separatis, vel seminibus satis: folia, inquam, habet Iridis palustris aut Gladioli, non autem graminea aut miliacea, ut vult Acosta. Duplex est Zingiber quoad substanti∣am seu consistentiam & colorem radicum, non autem quoad formam diversum, nigrum, tenuius, at album intus candescit & mollius est, quod cùm in officinis, tum culinis usurpatur; nigrum & durius & magis lignosum & intus nigrescit, cujus figuram hic damus. Floruit in Germania teste Emanuele Swertzio ex relatione Dom. Stephani; nigri autem radix minor nigriorque, ejusdem autem formae est forte Zingiber foliis miliaceis aut Lachrimae Jobi, Zingiber intus fuscum Cord. in Hist.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Radicibus Zingiberis utuntur ad multa, quemadmodum nos (inquit Dioscorides) Ruta, in potioni∣bus quae cibo praemittuntur coquentes, & aliis cocturis admiscentes. Vim habet calefaciendi, coquendi mollifaciendique stomacho valde commodam. Facit etiam ad ea quae oculorum pupillis tenebras effundunt. Admiscetur quoque antidotis; & in summâ, Piperis facultatibus quodam∣modo simile est Zingiber. Zingiberis radix excalefacit fortiter, sed non statim primo occursu veluti Piper, unde sane & ipsum partium minus subtilium quam Piper existimandum est, siquidem in tenues solveretur partes, & celerrime acta, ut illud fieret calidum. Apparet enim elabora∣tam & crassiorem adhuc quandam ei inesse substantiam, nec eam siccam & terrestrem, sed hu∣midam potius aut aqueam. Radix Zingiberis condita ad effectus ventriculi frigidos confert, sumpta mane jejuno ventriculo. Corrigit omnem ventriculi humiditatem, ac omnem corruptio∣nem generatam in eo ob nimium esum fructuum. In syrupo aut saccharo condita confert tussi & refrigerationibus: pectus purgat atque maturat simul & pituitam viscidam ac lentam. Valet contra obstructiones hepatis, generatas à frigiditate & humiditate; memoriam juvat. Sperma auget, & ad venerem excitat. Denique Zingiber calefacit ac utile est in cibis; datum cum pur∣gantibus vehementioribus ut Colocynthide, Hermodactylis, & similibus, eorumque malitiam cor∣rigit. Vide caetera apud Johannem Bauhinum pag. 746. Tom. 2. Optimum est Malabaricum A∣ratibus & Persis maxime expetitum, secundum locum obtinet quod in Bengola colitur. Invenitur etiam in Insulis Divi Laurentii & Comaro, quae Aethiopiae sunt finitimae regiones.

4. Iris vulgaris Germanica sive silvestris, C. B. P. Iris Germanica, Fuch. Iris caerulea, Dod. Iris silvestris, Matth. Lugd. Tab. Iris silvestris major, Matth. Ep. Cam. Gesn. Hort. Iris lati∣folia

major vulgaris, Clus. Hist. Iris, inquit Car. Clusius, est ex earum stirpium numero in qui∣bus summa varietas observabatur ab ipso, in nullam enim provinciam peregrinationem instituit quin ejus aliquod genus ante sibi non conspectum invenerit, ut ex suis Hispanicarum & Panno∣nicarum stirpium Historiis, quae seorsum sunt editae, videre licet. Omnes autem Irides tuberosae dividuntur in latifolias & angustifolias, latifoliae in majores seu proceriores & minores seu pu∣milas. Iris autem tuberosa latifolia major hortis vulgatissima radice geniculatim conjunctâ constat, & per obliquum agitur, crassa, rugosa, gustu acri, consumptoque superfluo humore tandem odora: caules cubitales & sesquicubitales, ramosi, teretes: folia unciam lata aut la∣tiora, rigida, striata, in gladii mucronem exeuntia: flores amoeni, violacei, tribus petalis re∣pandis per oras infimas variegatis, costa interius ad medium usque folium crocatis apicibus villosa: totidem surrectis obtusis mucronibus, & fere rotundis, carinata inclinatione coëunti∣bus: inter quae tria longa, praedictis sex minora, mentis seu petalis repandis incumbentia & sub exortum arcte ipsis conjuncta, dilutiore violaceo colore tincta, in summo fissa, mordicus in exor∣tu adhaerentia & juncta repandis, quibus postica parte totidem concolores fibrae albicantibus apicibus apprimuntur. In summa totus flos Iridis omnes colores repraesentat, unde nomen invenit. Post octiduum flos contrahitur exsiccaturque, decidit, oblongum, ac triangulare capitulum relinquens, quod in tria loculamenta divisum est; in quorum singulis conspiciuntur semina rotunda, oblonga. Graviter tota herba, ut Sambucus, fere dum teritur, spirat; praeser∣tim radix, quae etiam gustata Coccognidii modo fauces exurit. Iris tuberosa silvestris parum differt, aut paucis notis à sativa distinguitur, foliis scilicet minoribus, & hyeme prorsus non ap∣parentibus, cum sativae folia hyemis saevitiae contumaciter resistant: caulem etiam silvestris breviorem quam sativa fert, è quo flores viginti fere diebus ante sativae flores erumpunt, co∣lore magis purpureo; caetera convenit. Haec est quam in tectorum culminibus, vinearum ma∣ceriis & muris plantare consueverunt, quae in hortis translata cultura speciosior est. Fit dege∣neratio floris qui aliquando est pallide caeruleus aut cyaneus, item & albus, & est Iris Germa∣nica flore albo, C. B. P. & Iris candida, Dod. sub Iride altera. Iris vulgaris candidis flori∣bus, Lob. Icon. Lug.

5. Iris alba Florentina, C. B. P. Iris Florentina, Irios officinarum, Dod. Gall. Lob. Ad. Iris major alba, Illyrica vulgo, potius Florentina, Cam. Iris latifolia major alba, Clus. Hist. Qui purpuream vulgarem Iridem recte norit, is nullo negotio hanc albam Florentinam digno∣scet: nullam quippe in radicibus, foliorum, florum & capsularum seminalium formâ diffe∣rentiam notabilem animadvertimus; at in coloris varietate & radicis odore intentiore non modicum est discrimen: folia enim colore ad glaucum magis accedunt: flores gratiore odore praediti, & lacteo candore perfusi sunt, extimorum costis non minus quam purpureae extra vi∣rentibus, quibus intra lutea crocomata respondent; imorum autem foliorum margines luteae striae percurrunt: radices hujus Iridis siccatae non corrugantur, & differt à praecedente, quod haec sit radice minore. Cur Casparus Bauhinus separet Iridem Florentinam albam à vulgari alba seu Matthioli nescimus, cum Florentia sit in Hetruria, ubi observavit Matthiolus flore albo, nam utriusque coloris Florentiae observantur Irides, quae solent pro Iride vendi, quae sunt ma∣jores, crassiores, solidiores, candidiores & odoratiores quam sunt radices Iridis vulgaris no∣stratis. Forte regio solummodo est in causa diversitatis à nostra vulgari, hoc enim rationi con∣sonum est quod plantae fragrantes floribus, aut odoratae radicibus, intensius in calidioribus & siccioribus regionibus, quam in frigidioribus & humidioribus redolent, suavioremque spirant & suffundunt odorem.

6. Iris Susiana flore maximo ex albo nigricante, C. B. P. Iris Susiana, Clus. Pan. Iris Chal∣cedonica variegata, Lob. Tab. Iris latifolia major 1. Clus. Hist. Iris Pharaonis vel nigra Cre∣tica quibusdam. Haec sena aut octona habet folia Iridis Lusitanicae biflorae foliis non absimilia, mutuo sese ut in aliis hujus classis speciebus amplectentia: è quorum medio caulis exit cubi∣talis & amplior, rotundus, geniculatus, digitalis crassitudinis; florem sustinens omnium, quae unquam inter Irides observatae fuerunt maximum, sex petalis cum tribus lingulis ut in caeteris Iridum speciebus observare licet constantem, colore tamen ab omnibus differentem; nam tria ad terram inclinata petala crassa, sunt interiore parte omnino nigra, nisi quaedamv enae ex purpura candicantes intercursarent maculâ ab infimâ basi ad medium usque, nigri panni instar medium petalum occupante, foris multo dilutiora sunt: terna minora iis incumbentia forni∣cata & bifida sunt, & ejusdem fere coloris, paulo tamen dilutioris, licet ad obscuram pur∣puram accedentis: tria surrecta seu vexilla palmaris sunt amplitudinis & membranaceae paene tenuitatis, plurimis lineis undulatis ab infima basi ad extremum usque petalum excurrentibus,

partim nigricantibus, partim ex cineraceo candicantibus, ut Americani Pavonis expansam caudam fere imitentur, interne circa unguem nonnihil hir suta. Nullus odor in hoc flore de∣prehenditur, sed sola coloris varietate commendabilis est; illi succedunt, sed raro admodum, capita trigona, crassa, uncias tres quatuor interdum longa: semen numerosum, rugosum, fuscum, Pisi forma magnum, in se continentia. Haec Iris primo Constantinopoli missa flore ele∣ganti variegato: florem enim fert ex albo & nigro variegatum, sed nullum edit odorem gratum. Ego (inquit Clusius) quia ex Susis, Susianae provinciae metropoli, primo in hortos Constan∣tinopoli vicinos, ultra Bosphorum sitos, illatam judico hanc Iridem (nam id nomen indicare vi∣detur) Susianam nuncupandam. Hyemis injuriam difficulter fert in horto reposita, reliquis Iridis speciebus tenerior & delicatior: rarius caeteris floret, & unicum utplurimum florem profert Maio; semen est maturum Julio & Augusto.

7. Iris major Asiatica caerulea sive 2. Clus. Hist. Sena, septena, octona habet folia haec Iris caerulea Asiatica, omnium Iridum amplissima & in latum expansa, viridis cui erugo permixta videatur coloris, mutuo se amplectentia, è quorum medio caulem promit sesquicubitalem; inter∣dum etiam bicubitalem vel ampliorem, firmum, crassiorem superiore, laevem, geniculatum, multisque alis concavum: quibus copiosi (nulla enim feracior observatur) vaginulis in∣clusi prodeunt flores, magni, novem petalis constantes, quorum terna inflexa dilute purpura∣scentis, atque ad caeruleum tendentis sunt coloris, multis purpurascentibus venis ab infima parte & staminea fimbria flava in longitudinem & latera excurrentibus, bifida petala exalbe∣scunt, gibbo tamen illorum dilute purpurascente; tria quae se attollunt petala angustiore & ima parte quibusdam purpureis brevibus venis distincta sunt, ubi vero se in latum seu mentum expandunt subcaeruleum habent colorem, dilutiorem adhuc quam inflexa, & florum Sambuci odorem, graviorem tamen, quodammodo aemulantur: iis succedunt rariores capsulae, crassae, magnae, triangulares & obtuso mucrone praeditae, quibus maturitate dehiscentibus semen in tribus distinctis loculamentis latêre deprehenditur, crassum, angulosum, durum, flavescens, superi∣oris semini par: radix crassa, magna, nodosa, tuberosa, geniculatim compacta, multis longis crassisque fibris donata, lateribus ut reliquae hujus sortis sese propagans; purgat, si exsic∣cetur odorata in remissiore gradu quam Florentinae Iridis radix. Constantinopoli missa fuit haec Iris ad Carolum Clusium à Domino Unguad Caesareo tum apud Turcarum imperatorem Legato. Floret etiam Maio.

8. Iris Dalmatica flore purpureo dilutiore, J. B. Haec folio est angustiore: flores purpurae dilutioris, terni, quaterni, singulis caulibus oblongiore pediculo inhaerentes: semen in breviore triangula capsula angulosum, pallidum & rugosum. Floret serius Vere Iris Dal∣matica minor, Iridi biflorae facie omnique sua parte persimilis, sed tota minor & flores dilu∣tiores aliquanto. Alphonsii Pancii Medici Ferrariensis munere missa Clusio, Belgii inquilina facta, unde nobis communicata. Huic valde affinis est Iris biflora Lusitanica, flore tamen vio∣laceo. Est odoris Oenanthen aut Lilium convallium Aemulantis. Floruit Vere, postea etiam Au∣tumno mense Novembri in arvis circa Conimbricam celeberrimam Lusitaniae urbem. Item & salebrosis & lapidosis locis circa Caxcays maritimam urbem & portum, unde detulit Car. Clu∣sius Olysipponem & inde in Belgiam misit: quia & Vere & Autumno floruit, bifloram Iridem appellavit.

9. Iris latifolia Pannonica colore multiplici, C. B. P. Iris latifolia major 15. Clus. Hist. Ru∣gosa sunt huic folia, minus tamen lata, longa & viridia quam quartae Clusii, secundum radi∣cem interdum purpurascentia, è quorum medio caulem promit cubitalem, laevem, viridem, aliquot ramulis donatum: quibus insident flores è vaginulis emergentes, magni, vel prorsus inodori aliquando Oxyacanthae vulgaris florum instar odorati, coloris varietate commenda∣biles: nam tria petala quae sursum spectant & attolluntur, aut cacumine nutant & plerumque (nisi marcescere incipiant) recta sunt ut in Iride bulbosa, nonnihil tamen convexa, angustiora, lutei coloris quemadmodum & illa quae mentum fimbriamque contegunt: tria repanda, ad terram reflexa, circa basin & exortum pallent, reliqua parte conveniunt, multis tamen purpu∣reis radiis ab ipsa sede ad extremum usque petali (quod plerumque saturatius purpurascit in earum stirpium floribus, quae circa radicem nulla purpura sunt suffusae) pallidas oras ele∣ganti pictura decurrentibus: villosa fimbria, qua parte integitur, lutea est, extremo vero ex∣albida, pallentes ligulae: magna triangularia, & aliquando obtuso mucrone capita semen O∣robi magnitudine fuscum, rugosum continentia: radix nodosa, tuberosa, vulgaris Iridis instar foris flavescens, multis utrinque ex geniculis nascentibus fibris firmata, quae repurgata & ex∣siccata odoratissima est, & cum illyrica, quae in officinis habetur, odoris gratia contendere posse

existimatur. In montanis supra arcem Divi Georgii herbido solo & collibus Stamphen immi∣nentibus, in Hungaria transdanubianâ aliquot miliaribus supra Posonium crescit. Floret Maio; sub Junii finem semen maturum est.

10. Iris latifolia candida purpureis venis distincta, C. B. P. Iris major latifolia 27. Clus. Hist. Iris Portugalica, Eyst. Haec folia, caules & radicem producit priori similia, sed in cymis caulium producuntur flores bini ex vaginulis ex pallido virescentibus, colore autem variantes; nam terna petala propendentia candicant purpuras exoticas venis ab infima eorum sede per latera excurrentibus, usque ad extremam fimbriam subcaeruleis venis constantem; terna au∣tem incumbentia, & ligulam seu stamina tegentia, alba sunt, subcaeruleo tamen eorum gibbo; vexilla seu terna surrecta etiam candida, & ab infima sede multis purpureis venis distincta, donec in latitudinem expandi incipiant: flori evanido succedit triangulare caput, binas paene uncias longum, crassiusculumque, quod maturitate dehiscens Julio semen ostendit, rugosum, subfuscum, Ervi magnitudine: radix hyeme folia non retinet. Floruit primum Maii initio ex semine deciduo alterius nata quemadmodum satu plurimae oriuntur species diversorum co∣lorum, non solum in hisce, sed multis aliis longe patentibus generibus.

11. Iris palustris lutea seu Acorus adulterinus, J. B. Chabr. Iris palustris lutea, Tab. Ger. Pseudoiris seu Iris silvestris lutea, Dod. Pseudoiris palustris, Eyst. Acorus adulterinus, C. B. P. Acorus falsa Cordi in Diosc. Gesn. Hort. Acorus vulgo, Caes. Butomon. Clus. Hist. Gladiolus luteus, Fuch. Icon. & Lon. Iris haec palustris lutea folia quoque gerit Iridis vulgaris, sed lon∣giora & angustiora, dorso aliquantulum utrinque extante: caules glabros Iridis latifoliae haud dissimiles, subinde bicubitales: atque in iis flores complures uti aliarum Iridum, nisi quod horum superiora petala omnino parvula sunt, & prae iis quae in veris Iridibus visuntur quaedam veluti tantum sunt rudimenta, ac prima lineamenta: florum singulorum tria sunt petala repanda, lutea, cum fimbris itidem luteis, quibus lingulae tres carinatae, luteae itidem in∣cumbunt & sub exortum iisdem arcte adhaerent us{que} ad medietatem mentorum & ultra, nec absque ruptura inde avelli queunt: tribus vexillis parvulis, luteis pariter, & sursum tenden∣tibus succedunt rudimenta capitum, quae tandem evadunt capsulae trigonae seu tribus locula∣mentis distinctae, in quorum singulis continentur multa semina compressa, plana, ordine di∣gesta, cartilaginea, Lentibus majora: radices obliquè oblongae, geniculatae, cirrosae, in pro∣pagines divisae, colore pallide rubentes, gustu astringentes; atque ex singulis geniculis de∣mittuntur fibrae satis crassae & longae, quibus nutriuntur & praedictae radices, & tota planta. Palustribus locis, & riguis & humidis tractibus Italiae, Germaniae, Galliae, Angliae, Belgiique satis familiaris. Floret Maio & Junio, & versus Autumnum semen suum perficit. Officinae perperam olim Acorum appellavêre, & majore cum errore radicibus ejus pro legitimo Acoro usae sunt: nam nec formâ, nec fine ultimo conveniunt, sed differunt, cum haec Iris palustris florem & capsulam seminalem possideat omnino conformem Iridi latifoliae; at Acorus verus iulum loco floris fert, & eo ipso nomine viribus etiam differunt. Iridis palustris luteae radix facultatem habet astringentem, quippe frigida & sicca secundo excessu; dysentericas & alias ventris fluxiones cohibet; menses & sanguinem undiquaque fluentem sistit, ac supprimit in potu aut aliter sumpta. Sunt & futiles quidam authores, qui solum gestantem ab omni san∣guinis fluore tutum affirment: sed haec & hujusmodi cum vanitate dicuntur. Johannes Bau∣hinus Tiguri aliquando gustavit flores, qui sibi tantum ardorem & fervorem excitarunt in fauci∣bus, ut summam acrimoniam vix potuerit mitigare oxycrato: radix autem infigniter astringit. Nos interim non existimamus Pseudoacori radicem sterilitatem mulieribus inducere, quin imo utilem putamus ad promovendam conceptionem mulieribus nimium humidis ac gonor∣rhoea laborantibus.

§. 5. IRIS tuberosa pratensis angustifolia.

12. Iris tuberosa pratensis angustifolia folio foetido, nobis. Iris pratensis angustifolia folio foetido, C. B. P. Iris angustifolia major sive 1. Clus. Hist. & Eyst. Explicatis Iridum tuberosarum latifoliarum speciebus aliquot praecipuis supra, jam succedunt eae Irides tuberosae explicandae quae angustiore sunt folio. Prima haec, quae & major dicitur, multa profert folia, longa, rigida, angustiora & nigriora quam Tripolitana, quae compressa vel confracta ingratum tetrum∣que odorem spirant, propemodum ut Spatulae vulgo appellatae & supra explicatae folia, mi∣nus tamen graveolentem: inter quae caules teretes, oblongi & cubitales, interdum etiam & longiores exsurgunt, quaternos aut quinos flores ex vaginulis lateralibus promentes, Iridis

bulbosae versicoloris floribus formâ non admodum dissimiles, colore caeruleo saturatiore prae∣ditos: quibus succedunt oblonga capita, trigona, subruffa, multa semina magisque cartila∣ginosa quam latisoliarum tuberosarum Iridum semina, iis tamen paria quae in Iride Tripolitana conspiciuntur, angulis etiam eminentibus, & quodammodo geminis, qui dehiscentes semen du∣plici serie divisum, aliquantulum compressum & angulosum, osseaeque duritiei, subruffescente membranâ tectum ostendunt: radices oblique longae, nodosae seu tuberosae, graciliores quam in Iride latifolia, Tripolitanae radicibus pares & aequales, foris nigricantes, intus candicantes aut pallescentes, sapore acri & fervido, multas longasque fibras spargentes. Sponte hanc prove∣nientem in quodam prato Rheno vicino ad viam quae Maguntia Opheimum ducit, observabat Car. Clusius, & aliquot deinde post annos herbosis quibusdam locis juxta vias, & ad quorundam pratorum margines non procul à Manderstorf quinto à Vienna Austriae miliari, atque etiam apud Ualterstorf, deinde in pratis quibusdam Hungariae apud Lindwa domini Banfy arcem.

13. Iris tuberosa pratensis angustifolia non foetida altior, C. B. P. Iris angustifolia 2. Clus. Hist. Altera haec Iris tuberosa pratensis angustifolia, quae perelegans est, nulibi mihi con∣specta fuit, inquit Clusius, antequam in Austriam proficiscerer, habetque cubitalia, interdum etiam longiora folia, admodum angusta, minimi digiti sive semiunciae latitudinem non exceden∣tia, viridia, non tamen splendentia, summa parte mucronata, infima vero qua sub terra latent purpurascentia, nullo ingrato odore, ut pleraeque aliarum Iridum angustifoliarum, sunt praeditae: caules habet sesquicubitales, nonnunquam bicubitales aut ampliores, rectos, teretes, sirmos, licet intus cavos, geniculatos, virides, summo fastigio in binos aut ternos ramulos divisos; quibus insident bini aut terni flores Iridis bulbosae latifoliae floribus formâ similes, odorati; quorum terna petala deorsum inflexa seu repanda infima parte, & quatenus carinato aut alato bifidoque petalo ligulam occulente, teguntur, furvo colore sunt, reliqua vero parte (quae in nonnullis brevior & latior est, in aliis oblongior & angustior) nunc candicante, nunc pur∣pureo seu violaceo colore venis saturatiore purpura nitentibus per petali longitudinem & latitudinem excurrentibus, & fimbria sive supercilio carente; tria petala sursum erecta angusti∣ora sunt, cum bifidis illis exalbidas illas lingulas tegentibus, & purpurei saturi sive vio∣lacei sunt coloris: breves deinde succedunt capsulae triangulares, breviores quam in Iride an∣gustifolia Clusii, neque adeo mucronatae, neque gemina costa eminente praeditae, quae per ma∣turitatem nigricantem colorem contrahunt & dehiscunt, semen inaequale, angulosum, nonni∣hil compressum & durum continentes: radix nigra, tenuis, dura, nodosa, instar radicis angu∣stifoliae primae Clusii, fibris duris & tenuibus etiam praedita. Sponte provenientem invenit Car. Clusius non procul Vienna Austriaca in pratis supra Himbergam, Eberstorf ad paludes, & etiam in aliis pratensibus locis. Floret Maio, interdum duntaxat Junio; semen maturum est Augusto.

§. 6. IRIS tuberosa humilis seu Chamaeiris latifolia.

14. Chamaeiris latifolia flore purpureo flavescente, C. B. P. Chamaeiris latifolia minor 8^va, Clus. Hist. Eyst. Haec Chamaeiris novem habet reliquarum Iridum tuberosarum more petala ut vult Clusius & omnes ejus sequaces, sed uti ante diximus sub initium hujus capitis, sex ob∣servantur tantum petala distincta & discreta, quorum tria deorsum inflexa (quae à nobis pas∣sim menta dicentur) seu terram spectantia, longa, & praeter reliquarum Iridum supra de∣scriptarum morem adeo incurva sunt, ut extremo menti mucrone floris pediculum aversa parte amplectantur: colorem habent infima parte flavescentem, deinde dilute purpurascentem, saturatioribus tamen venis distinctum, infima basi & villosa fimbria candicante, flavescenti∣bus apicibus donata; atque singula horum mentorum seu petalorum reflexorum integunt sin∣gulae lingulae carinatae, ad extremum bifidae, exalbidae, & pallescentis ex dilute caeruleo coloris, quali etiam surrecta tria petala vexilla nobis dicta. Odor fere florum Sambuci, aut Thalictri florum aemulus. Huc referri debet Chamaeiris latifolia flavo & purpurascente flore, Eyst.

15. Chamaeiris latifolia minor flore purpureo, C. B. P. Chamaeiris latifolia minor 1. Clus. Hist. Iris minor, Dod. Chamaeiridi latifoliae huic minori Clusii flores paulo sunt minores, folia etiam breviora angustioraque, qualia sunt Chamaeiridis majoris Clusii: capita triangula & mu∣cronata, etiam minora: semen itidem minus; in floribus summa varietas, licet omnes fim∣briae villos supra stamina caeruleos habeant, infra vero ut in modo dictâ luteos. Ex Iridibus pau∣cas adnotavimus; nam omnes valde erit difficile, natura in infimitum ludente & variante co∣lores in productione florum tam Iridum majorum latifoliarum & angustifoliarum, quam Chamaeiridum latifoliarum, angustifoliarum. Idem dicendum de varietatibus colorum

emergentium ex satione Iridum bulbosarum proprie dictarum, de quibus agetur Cap. se∣quente.

§. 7. IRIS tuberosa humilis seu Chamaeiris angustifolia.

16. Chamaeiris angustifolia, Tab. Chamaeiris tenuifolia, Ger. Iris graminea cui pereunt quotannis folia flore variegato, J. B. Chabr. Iris angustifolia 6. Clus. Hist. Sexta (inquit Clu∣sius) omnium quas conspexerim minima, multa promit è radice tuberosa folia graminea, an∣gustiora caeterarum suae sortis foliis, nec adeo dura, sed mollia, dilutiusque virentia, cujus etiam duas differentias deprehendit Car. Clusius; nam una pedalem acquirit caulem, tere∣tem, binos autternos in eodem gerit flores reliquarum floribus formâ similes, sed dilutioris coloris; deinde capita longiuscula & turgida, valde eminentibus costis praedita. Alterius caulis vix dodrantalem superat altitudinem, & unicum magna ex parte florem profert, alterius flori similem, Armeniaci mali ut & pruni maturi odorem quodammodo referentem. Utrius∣que radix tenuior & gracilior est antedictarum Iridum radice, non minus tamen nodosa, nigro similiter cortice tecta, & antrorsum atque lateribus serpens, ut brevi tempore magnum cespi∣tem occupet, & cum difficultate erui queat. Provenit utraque haec minima Chamaeiridum spe∣cies passim in pratis Viennae Austriacae vicinis, ad radices montium sitis, ut apud Medeling Gumpostkirche & Badenses thermas, praesertim ea quae in altiorem caulem assurgit, pluresque flores profert. Sunt enim Chamaeiris simpliciter Dodonaei & Iris pusilla silvestris angustifolia Lobⁱⁱ una & eadem cum hac supra descripta à Clusio, attestante ipso in Historia sua.

Iridum omnium praedictarum species colore florum differentes, complures esse Dioscorides manifeste ostendit. Flores siquidem, ait, varii sunt, aut candidi, aut lutei, aut purpurei, aut nigri, aut cyanei. Quam coloris diversitatem non in uno flore, ut Andreas Lacuna existimavit, sed in differentibus specie reperiri, ipsa observatione constat. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 etiam testis est Antonius Musa, qui à se conspectos in Illyrico Iridis flores plerosque candidos, alios pallidos, nonnullos lu∣teos, quosdam purpureos, in Examine Simplicium scriptum reliquit. Nos observavimus Pari∣siis apud Johannem Morinum 30. abhinc annis in horto suo ovatim Cupressis constructo, maxi∣mam varietatem cùm Iridum tuberosarum, tum bulbosarum diversis coloribus differentium, quas per multos bene annos ex satione produxit praedictus Johannes Morinus. Differunt deni∣que Irides, primo habita ratione radicum vel sunt radicibus nodosis tuberosis & per juxtapo∣sitionem geniculatim constructis, quae sunt vel majores, eaeque vel latifoliae, vel angustifoliae; vel minores, quae Chamaeiridis nomine donantur, suntque etiam latiore vel angustiore, gramine∣ove folio, de harum multis jam dictum in hoc capite octavo: vel sunt bulbosa radice praeditae, quales sunt quae veniunt sequenti capite explicandae. Propter affinitatem in floribus utriusque divisionis, diversitatem quoque colorum, Irides bulbosas immediate subjungemus Iridibus tu∣berosis, initium sequentis tertiae Distributionis ducendo ab Iridibus bulbosis.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Iridis tuberosae radices recentes, & adhuc succo plenae, impense calidae sunt & ad quartum fere coloris gradum pervenientes. Succus earum non modo bilem, sed potissinnum aquosos humores potenter educit, & hydropicos insigniter purgat, cum lactis sero, aut alio liquore, qui calidi∣tatem ejus contemperet, epotus. Radices aridae in secundo sunt ordine calefacientium & exsic∣cantium. Crassos ac lentos humores, qui aegre & difficulter educuntur attenuant: respirationis difficultati, tussi veteri, & omnibus thoracis vitiis, quae hinc oriuntur, multum in eclegmate pro∣sunt. Auxiliantur his quibus genitura profluit cum aceto, inquit Dioscorides, potae: cum vino menses ducunt: decoctum ad insessus muliebres utilis est; emollit & locos apperit. Radix mansa oris halitum commendat, dentium dolores mulcet si radicis decocto iidem foveantur: coquit idem, abstergit, digerit, resolvit, lenit, reserat, expurgat & dejicit: vulneratis medicamentis immista radix Iridis sarcotica est. Radicis succus, inquam, expressus bilem flavam pituitam, & aquas cutem subeuntes pellit: haemorroidas fotu elicit. Radix ipsa contrita, & ex aceto bibita omnibus admista versatur venenis: succus auribus infusus cerebrum à pituita mirifice purgat, ventriculo tamen nocet cum per se tantum bibitur, ideoque à peritis medicis exhiberi non solet, nisi admisto mulso & Nardo Indica.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 34. col. 1. pl. 11. Acorus adulterinus seu Iris lutea palustris collocatur cum Acoro Iulifero planta 1. illic, sed male. Acorus adulterinus enim omnibus suis partibus convenit cum Iride, praecipue floribus & capsulis seminalibus; ergo debuit cum suis consortibus conjungi plantis, non autem disponi cum Acoro Iulifero propter conformitatem foliorum; nam Acorus verus seu Calamus aromaticus officinarum debet disponi inter plantas aquaticas paniculatas seu iulos ferentes, & adjungi Cyperi odorati specie∣bus, non autem Acoro adulterino, qui est perfecta Iri∣dis species, uti supra docuimus.

Pag. Pinacis 38. 39. & 40. Casparus Bauhinus agit de Iride bulbosa, & collocat eandem inter tuberosas, sci∣licet Iridem tuberosam, Sisyrinchium & Gladiolum; cum Iris bulbosa, a conformitate radicis bulbosae, de∣bet inter plantas bulbosas disponi: hoc cuilibet clare videnti apparet erratum.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis praeditis.

DISTRIBUTIO III. Iris bulbosa, Narcissus, Hyacynthus, Ornithogalum, Cepa, Allium, Porrum, Moly, Scilla & Tulipa.

CAPUT IX.

IRIS BULBOSA.

QUandoquidem in prima Distributione plantarum hexapetalarum tricapsularium egi∣mus de Hexapetalis tricapsularibus radicibus fusiformibus fibrosisque donatis; & in secunda de Hexapetalis tricapsularibus radicibus tuberosis & nodosis: in 3^ia hac Distributione agemus de Hexapetalis tricapsularibus radicibus bulbosis proprie sic dictis donatis. Nos bulbo∣sas, proprie loquendo, plantas appellamus, quarum radices constant plurimis tunicis, quarum{que} major & exterior semper involvit minorem, & illa inferior & minor, major est respectu inferioris usque ad minimam & meditullium, ex quo deorsum versus protruduntur, seu in terram demit∣tuntur barbillae seu fibrae, quarum beneficio nutriuntur cum radices ipsae, tum folia & caules sustinentes flores hexapetalos, & capsulas seminales, ipsaque semina ibidem contenta. Sicut secunda Distributio desinit cum Iridibus tuberosis & nodosis radicibus geniculatim & per juxtapositionem donatis, ita tertia haec Distributio Hexapetalarum tricapsularium incipiet ab Iridibus bulbosis, quae conveniunt cum tuberosis florum structura & compositione, capsularum∣que figurâ triangulari; differunt tamen radicibus & foliis, cum harum radices sint plane & per∣fecte bulbosae, folia angusta, cava, carinata; illarum vero radices tuberosae nodosae, quin & folia sunt lata, compressa, Gladioli instar. Irides bulbosae habita ratione foliorum sunt, vel latifoliae, vel angustifoliae: habita vero ratione colorum florum, variis modis, sicut in tuberosis, ludit natura.

Pars TABULAE VII. Sectionis quartae.

• ...Iris bulbosa
  • ...Latifolia
    • ...Praecox acaulos
      • 1. Odora, nobis. Iris bulbosa latifolia, Dod. Lugd. Cam. Iris latifolia 1. Clus. Hist. ☉
      • 2. Inodora Persica variegata, nobis. Iris praecox Persica varie∣gata, Baptist. Ferr. desc. ☉
    • ...Serotina caule donata
      • 3. Angli∣ca flore
        • Caeruleo striis violaceis, luteis & purpureis di∣stincto. ☉
        • Violaceo. ☉
        • Atropurpurante, Swert. ☉
        • Cinereo striis violaceis distincto, Swert. ☉
        • Albo, Eyst. & Swert. ☉
• ...

• ...Iris bulbosa
  • ...Angustifolia seu foliis cepaceis
    • ...Flore
      • 4. Purpureo inodoro, C. B. P. Iris bulbosa, Dod. Ger. ☉
      • 5. Luteo, Clus. Hist. Iris bulbosa 3. luteo flore, Dod. ☉
      • ...Luteo versicolore
        • 6. Major & elatior, C. B. P. Iris flore luteo, du Bry. ☉
        • 7. Ramosa, nobis. Iris versicolor 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. ☉
      • 8. Pleno, nobis ☉
      • ...Luteo
        • 9. Pallido, nobis. Iris flavo flore, Clus. Hist. ☉
        • 10. mixto, nobis. Iris bulbosa angustifolia lutea mixta, Eyst. ☉
      • 11. Albo, Eyst. ☉

§. 1 IRIS bulbosa latifolia praecox.

Explicatio partis majoris Tab. septimae Sectionis quartae.

1. IRis bulbosa latifolia praecox acaulos odora, C. B. P. Iris bulbosa latifolia, Dod. Lugd. Cam. Iris bulbosa latifolia 1. Clus. Hist. Iris bulbosa latifolia purpurea, Swert. Haec sena utplurimum habet folia, longiuscula, & latiuscula, Hemerocallidis Dod. sive Lilioasphodeli foliis fere similia, breviora tamen, alternatim invicem amplectentia, mollia, in terram prona, superne ex viridi pallentia, inferne vero incana, è quorum medio flos exsilit è membranaceo involu∣cro unicus odoratus, caeruleus (interdum lactei candoris) sex petalis constans, Iridis latifoliae suprà descriptae figura, quo marcescente utrinque alii singulares succedunt: nullus est illi caulis, sed flos brevi duntaxat pediculo insidet ut in Croco: radix bulbosa, candida, avel∣lanae instar dulcis (nam degustabam inquit Clusius) multiplici cortice nigricante involuta cui (praesertim dum floret) aliquot fibrae crassae, longae, enascuntur, quibus adnascuntur radiculae aliae, ut in reliquis bulbosis tuberosisque fieri solet. Invenitur in Lusitaniae, Baeticae, collium ra∣dicibus non procul ab Ana flumine sitis, & copiose circa Aniqueram & Cordubam. In Lusitania Januario, in Baetica Februario florentem observavit & eruit Clusius. Post flores evanidos subvenit caput longum triangulare seu tribus loculamentis distinctum, in quorum singulis multa granula candida matura observantur aestate.

2. Iris bulbosa praecox minus odora Persica variegata, nobis. Iris Persica praecox variegata, Bapt. Ferr. desc. Radix hujus superioris minor: folia pauciora dilute virore veluti rorulenta at{que} in caulis effigiem concava, trium aut quatuor digitorum longitudine, duum latitudine definiun∣tur; exiguo post foliorum exortum sub extremum Februarii aut initium Martii flores protrudun∣tur terni, quaterni, quinive pro cujus{que} bulbi viribus nisi quod toti albicant, petala terna linguae carinatae & ad extremum bifidae dicta dilutiore caeruleo colore, albo interfuso livescant, nec arcte petalis repandis seu reflexis adhaereant, sed immediate ex calycis rudimento separatim exeant integentia ligulam seu stamen unicum cum a pice semiunciali, pallide albido, linguae parvae effigiem referente: menta seu petala repanda hisce subjecta, tum prominula, crocea linea intercursante distincta, tum fuscis seu obscure violaceis guttis & lineolis circumlita, grandiore ianthini co∣loris veluti holoserica maculâ devexum labrum seu menti extremum obtusius infuscante splen∣dide nigrescunt: loco trium petalorum surrectorum seu vexillorum, sursum eregi solitorum in aliis Iridum speciebus, terna conspiciuntur petala, exigua, angustissima & brevia ex interstitiis petalorum repandorum & sulcatorum seu mentorum exeuntia, alba, constituentia cum caule ipso angulum rectum, non vero aliarum Iridum more sursum tendentia & ex gremio petalorum orta: fatiscenti vero flosculo succedit capsula seminalis tribus loculamentis distincta, in quo∣rum singulis Junio mense conspicitur semen maturum.

3. Iris bulbosa latifolia serotina caule donata, C. B. P. Iris bulbosa Anglica flore caeruleo & vio∣laceo, Eyst. Haec Iris bulbosa latifolia caules edit pedales, aliquando altiores; flores primae multo tenuiores: & longioribus petalis donatos; capsulas seminales triangulares multo longiores etiam & tenuiores; variat floris colore, est caeruleo, violaceo & atropurpurante: est & caerulea luteis violaceis vel purpureis, sic & cinerea violaceis striis distincta, quas Swertius pinxit no∣mine Iridis Anglicanae bulbosae latifoliae, quae est Iris bulbosa Anglica flore caeruleo & violaceo Eyst. vel flore candido eidem & Swert. Vide in Tabula 7^ma. radicem bulbosam bifariam dis∣sectam,

& capsulam seminalem triangularem, cujus unicum loculamentum est apertum, atque ibidem semina tam intus adhuc, quam extra, depicta apparent naturali magnitudine.

§. 2. IRIS bulbosa angustifolia.

4. Iris bulbosa angustifolia foliis cepaceis maculatis flore purpureo inodoro, C. B. P. Iris bulbosa, Dod. Ger. Iris bulbosa flore violaceo, Clus. Hist. Haec est folio crasso ac veluti cepa∣ceo, viridiore, parte interiore striato, multisque maculis argenteis resperso: caule constat cras∣so firmoque, quem quaterna aut quina folia amplectuntur: binos ex vaginulis utplurimum promit flores, invicem succedentes, interdum unicum duntaxat sex petalis constantem cum tribus lingulis bifidis violacei prorsus elegantissimi coloris, interdum dilutioris, inodorum ta∣men: tria majora repanda, prona & in terram inclinata, quae nobis passim dicuntur menta, ut in caeteris hujus sortis; hisce incumbunt terna alia angustiora, carinata, arcte sub exortum è calycis rudimento adhaerentia extremâ parte uti dictum bifida usque ad menti extremum, ma∣culam quae pro fimbria est in mento pertingentia: menta autem extrema parte petali repandi latiuscula sunt & subrotunda (unde iis menti nomen) intimâ autem parte valde angusta, mediâ vero concava recipientia lingulas ipsis incumbentes: floribus evanidis succedunt tri∣gona laxaque capita, in quibus semen rugosum, fulvescens latet, Ervi magnitudine, quod cum maturum est crepitat si moveantur praedictae capsulae: radix satis magna pluribus membranis sive pelliculis tenacibus, nigricantibus, exterius circumvoluta, intus alba, & sessili parte fibris praedita, qua singulis annis soboles circa latera profert: hujus folia novo Vere ger∣minant. Est communiter flore violaceo, interdum elegantissimi, interdum dilutioris coloris; est & atrorubens, est & flore albo in Pyrenaeis, aliquando macula flava flori albo aspergitur. Huc referendae Iris bulbosa angustifolia caerulea Eyst. item Iris bulbosa flore atropurpura∣scente, albo cinereo, & item versicolores, tricolores.

5. Iris bulbosa lutea inodora major, C. B. P. Iris bulbosa angustifolia flore luteo, Clus. Hisp. Iris quarta sive lutea, Clus. Hist. Iris bulbosa 3. luteo flore, Dod. Hujus terna petala ter∣ram spectantia flava sunt, aureâ maculâ mentum occupante, à qua ad infimos ungues interna parte sparsae sunt quaedam venae dilutius purpurascentes; linguae iis incum∣bentes exalbescunt, praeter nervum medium ad extremum petalum excurrentem & gib∣bum, qui pallidi est coloris: vexilla seu surrecta terna petala infima parte ex caeruleo purpu∣rascentibus venis sunt distincta, supernâ candicant. Huc pertinet Iris bulbosa lutea inodora minor, C. B. P. Iris Mauritanica, Clus. Cur. post.

6. Iris bulbosa lutea versicolor major & elatior, C. B. P. Iris bulbosa flore luteo & caeruleo, de Bry. Iridis bulbosae versicoloris vel flavae variae classis tertiae prima, Clus. Hist. Iridem hanc flavam variam majorem & omnium elegantissimam merito appellare possum, inquit Clusius. Caulem non minus altum habet quam tertia Clusii versicolore flore praedita. Scilicet cubi∣talem & ampliorem: folia latiora & breviora, media fere inter illius & secundae Clusii: florem majusculum, cui terna petala inflexa terramve spectantia lutei sunt coloris, & aurea ma∣cula in medio mento insigniuntur, oris quodammodo purpurascentibus, angustiore petalorum repandorum parte, quae gibbo integitur intrinsecus multis subpurpureis venis in latera ex∣currentibus notata: incumbentia petala seu carinata minora, lingulae dicta, diluto pur∣pureo colore sunt praedita: tria vexilla seu petala erecta valde satura purpura nitent, & quasi violacea sunt, praesertim medius per longitudinem extensus nervus.

7. Iris bulbosa angustifolia versicolor ramosa, nobis. Iris bulbosa versicolor ramosa, C. B. P. Iris versicolor 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. Variat binis, ternis quaternisve floribus, iisque diversi coloris; haec propter magnam humiditatem à frequentibus imbribus ferax est in producendis pluribus & amplioribus floribus; ita multas stirpes quae singulari caule eoque non ramoso ut∣plurimum esse solent, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 reddidit natura. Hoc contingit in Tulipis, Narcissis aliisque plurimis copiosa nutritione, adulto bulbo, & frequentibus ingruentibus Vere imbribus.

8. Iris bulbosa angustifolia flore pleno, Swert. Haec à luxuriante natura accedente magni∣tudine & adulta aetate bulbi, loco sex petalorum id est trium reflexorum & repandorum seu mentorum, triumque linguarum ipsis incumbentium, & trium surrectorum seu vexillorum, geminando petalorum numerum, multiplicia edit in singulis floribus petala. Hoc familiare est permultis aliis, in pluribus classibus praeter bulbosas plantas, quòd observatu erit facillimum passim in hac nostra Historia.

9. Iris bulbosa angustifolia flore flavo, Clus. Hist. Haec est tantum varietas Iridis quartae Clu∣sii, cujus flos saturate luteus est, hujus dilutius flavescit.

10. Iris bulbosa angustifolia lutea mixta, Eyst. Haec constat petalis partim luteis, partim albis.

11. Iris bulbosa angustifolia flore albo, Eyst. Hujus terna petala inflexa lactei sunt can∣doris, aureâ macula mento impressa; linguae seu petala curta, carinata, bifida, prioribus in∣cumbentia; & terna erecta (vexilla dicta) alba, & circa ungues menti subcaerulea sunt.

Has differentias Iridum bulbosarum tantum impraesentiarum in medium adferendas judi∣cavimus; nam in tanta varietate colorum florum, quis singularum Iridum discrimina commo∣de verbis exprimere queat, ut ait Clusius, quem consule, si plura desideras. Item & Johan∣nes Bauhinus longa verborum serie de harum Iridum bulbosarum speciebus seu potius varieta∣tibus agit. Maximam hanc varietatem in florum coloribus, à satione conciliatam esse neuti∣quam est dubitandum; quemadmodum in aliis generibus plantarum numerosis satis observare licet. Irides quae sunt latiore flore, plerumque liberaliores sunt in producendis floribus, bre∣viores & crassiores capsulas sive trigonum caput & aequalis ubique crassitudinis habent: an∣gustiflorae autem Irides capsulas longiores, & insima parte graciliores gerunt. Item latiflorae Iridis radix brevior & crassior est, angustiflorae autem longior & multo gracilior. De virtuti∣bus autem Iridis bulbosae nihil compertum habemus, aut ab aliis traditum accepimus.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis praeditis.

CAPUT X.

NARCISSUS.

N 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Dioscoridi l. 4. c. 161. & Theophr. 6. Hist. 6, & 7. ejusdem 12. di∣citur, non à Narcisso adolescente nimium seipsum adamante, ut Poetae fabulantur, sed à vi stupefaciendi, quam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graeci vocant: seu ut Plinius à Narce, quam vim Narcisso inesse l. 21. c. 19. testatur: hinc Plutarcho in Symposio, quasi nervos hebetans & torpidas gravitates efficiens, dicitur.

Unius Theophrastus meminit: at Dioscorides differentiam in flore notat, qui albus sit, intus croceus, in quibusdam purpureus, ita ut alius sit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, alius 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Plinio l. 21. c. 5. Narcissus alter flore candido, calice purpureo, alter calice herbaceo; per calicem intelligens quod in floris medio est, nullius Graeci authoris exemplo: & sequente cap. 19. Narcissum unum purpureo flore, & alterum herbaceum dixit.

Narcissus est planta hexapetala tricapsularis bulbosa, pro nota generica hanc habens, quod florem producat petalis senis constantem, cingentibus calicem medium sive brevem, sive lon∣gum tubi instar, sive in margine planum, sive fimbriatum aut laciniatum (ubi autem luxuriat flos multiplici petalorum serie deletur haec nota generica, non solum hic, sed in multis aliis generibus: ex simplice serie petalorum ad certum numerum à natura reductorum fit incertus & multiplex seu flore pleno) aut crenatum sinuatumve: flori fatiscenti succedit caput trigo∣num seu capsula rotunda ex tribus loculamentis conflata, in quorum singulis plurima con∣tinentur semina crassa, mucronata, Pisi minoris magnitudine. Habita ratione foliorum Nar∣cissus est vel porraceus latifolius; vel angustifolius; vel denique angustiore & junceo folio; vel exoticus maximus latissimo folio: ratione colorum in floribus est vel luteus; luteopalli∣dus; vel flavus & ochroleuchos; vel totus albus: omnes sunt vel simplices seu flore simplici; vel multiplices seu flore pleno; exoticorum flores sunt ampliores Lilii parvi instar, qui sunt vel albi, vel purpurei, vel phoenicei.

TABULA VIII. Sectionis quartae.

• Narcissus
  • Flore
    • Simplici
      • 1. Uno, medio purpureo, nobis. Narcissus medio purpureus, Dod. ☉
      • Multiplicato
        • 2. Toto albo, nobis. Narcissus orientalis major po∣lyanthos totus albus, Eyst. ☉
        • 3. Constantinopolitanus calice fimbriato medio cro∣ceus, Eyst. Donas Narbonensium, Lob. Icon. ☉
        • 4. Luteus totus polyanthos de Argiers, nobis. Nar∣cissus polyanthos totus luteus de Argier, Eyst. ☉
      • Juncifolius
        • 5. Praecox major, nobis. Narcissus juncifolius prae∣cox major, Swert. ☉
        • 6. Major, Dod. Odoratissimus, Cam. Major junci∣folius, Eyst. ☉
        • 7. Minor luteus, nobis. Narcissus juncifolius minor, Dod. Cam. Clus. Hist. ☉
      • Latifolius
        • 8. Maximus albus calice brevi luteo, C. B. P. Eyst. ☉
        • Tubo
          • Longo
            • 9. Pallidus calice longo aureo, cre∣nato, nobis. Pseudonarcissus al∣bus calice luteo, Eyst. ☉
            • 10. Albus oblongo calice luteo, nobis. Pseudonarcissus albus calice lu∣teo, Eyst. ☉
            • 11. Subflavus tubo sexangulo, no∣bis. Narcissus falsus flavus tubo hexangulari, Swert. ☉
            • 12. Luteus repens, nobis. Pseudo∣narcissus minor luteus repens, Eyst. ☉

TAB. IX. Sect. IV.

• ...Narcissus
  • ...Flore
    • ...Simplici
      • ...Latifolius
        • ...Tubo
          • ...Brevi
            • ...Totus albus
              • 13. Petalis reflexis, nobis. Totus albus reflexus, Swert. ☉
              • 14. Petalis rotundis circi∣natis, nobis. Petalis ro∣tundis circinatis, Swert. ☉
      • 15. Juncifolius tubo amplo aureus montanus minimus, nobis. Pseu∣donarcissus junifolius minimus aureus Eyst. ☉
    • ...Pleno
      • 16. Orientalis nobilis polyanthos mixtus, Eyst. Narcissus orienta∣lis flore multiplici & pleno albo-luteo, C. B. P. ☉
      • 17. Flavo, Swert. Narcissus multiplex totus flavus, C. B. P. ☉
      • 18. Albo, nobis & Swert. Narcissus totus niveus multiplex, C. B. P. ☉
      • 19. Silvestis calice carens, Eyst. Narcissus multiplex calice carens, C. B. P. ☉
      • 20. Variegato, C. B. P. Narcissus Septentrionalis flore pleno luteo, Eyst. ☉
      • 21. Luteo silvestris duplici & triplici tubo aureo, C. B. P. Septen∣trionalis calice luteo pleno duplicatis foliis, Eyst. ☉
      • 22. Luteo juncifolius, Eyst. Narcissus juncifolius flore pleno. Clus. Cur. post. ☉

Pars TABULAE IX. Sectionis quartae.

• ...Narcissus
  • ...Dictus Leucoium bulbosum
    • ...Praecox
      • 23. Minus tribus petalis albis minoribus cingentibus terna herbacea, nobis. Leucoium bulbosum t••ipe∣talon nobis. Triphyllon, Dod. ☉
      • 24. Majus tribus petalis albis majoribus cingentibus terna herbacea cordiformia, nobis. Leucoium bul∣bosum Byzantinum praecox, Clus. Hist. & Lob. Ad. part. 2. ☉
      • 25. Maximum sex petalis aequalibus albis, nobis. Leucoium bulbosum hexahyllon (potius hexapeta∣lon, nobis.) Cam. Bulbosum praecox majus 1. Clus. Hist. & Pan. ☉
    • 26. Serotinum multiflorum petalis senis aequalibus, nobis. Se∣rotinum majus, Clus. Pan. Leucoium bulbosum polyant he∣mum, Dod. ☉
    • 27. Autum∣nale
      • Latifolium, C. B. P. Narcissoleucoium autumnale, Swert. ☉
      • Tenuifolium, Clus. Hist. Leucoium bulbosum au∣tumnale minimum, Dod. ☉

TABULA X.

• ...Lilionarcissus
  • ...Albus
    • ...Maritimus
      • 28. Minor, nobis. Hemerocallis Valentina, Clus. Hist. Dod. Nar∣cissus Pancratium maritimum flore albo, Swert. ☉
      • 29. Major, nobis. Lilionarcissus Hemerocallidis facie, Eyst. Narcissus Constantinopolitanus vel 3. Matth. ☉
    • 30. Indicus pumilus monanthos, nobis. Atamosco vulgo hortulanis dictum. ☉
  • ...Ruber
    • 31. Jacobaeus Indicus, nobis. Narcissus latifolius Indicus flore rubro, Clus. Hist. ☉
    • 32. Indicus saturate & dilute purpurascens, nobis. Narcissus Indicus lili∣aceus saturato & diluto colore purpurascens, Baptist. Ferr. ☉
    • 33. Japonicus, nobis. Narcissus Japonicus rutilo flore, Cornut. ☉
    • 34. Indicus pumilus polyanthos, nobis. Narcissus Indicus pumilus polyan∣thos, Cornut. ☉
    • 35. Indicus maximus sphaericus floribus pluribus liliaceis, nobis. Narcissus Indicus sphaericus flore liliaceo, Baptist. Ferr. ☉

§. 1. NARCISSUS latifolius porraceo folio simplex uno flore.

Explicatio Tab. octavae Sectionis quartae.

1. NArcissus flore simplici uno medio purpureo, nobis. Narcissus latifolius 6. Clus. Hist. & Narcissus albus circulo purpureo, C. B. P. Narcissus medius purpureus, Dod. Eyst. Narcissus 1. Clus. Hist. Hic folia habet virentia, oblonga, Porri foliis similia: caulem angu∣losum absque foliis, dodrante aut pede altiorem, & in summo florem è membrana erumpentem, utplurimum unicum, subinde geminum, mediocriter amplum, odoratum, sex petalis congestum, in quorum medio brevis calix est circinatae rotunditatis, purpurei per oras coloris, intra quem stamina brevia cum apicibus luteolis: capitula inde trigona, semina in ternis lo∣culamentis nigra continentia: radix bulbosa pluribus tunicis rotundis, oblongiusculis, majori∣bus, exterioribus involventibus minores sibi subjectas Cepae modo, quae nucleos seu soboles ex se demittens, facile sese multiplicat aliarum bulbosarum & tuberosarum plantarum ritu: itidem huc pertinet Narcissus alter medio ruber & luteus qui folia habet longiora latioraque & ali∣quantulum minus virentia; caules proceriores, crassiores, & in singulis flores tres aut quatuor prioribus similes, sed medio colore luteo: seminibus & radice neutiquam discrepant. Exit Narcissus medio purpureus in plerisque Galliae locis apud Heduos & Sequanos, non procul Burbona ubi sunt Thermarum calidarum scaturigines, decimo ab urbe lapide in pratis co∣piosissime mense Maio florentem Narcissum hunc odoratum medio calice purpureo offendi∣mus nos.

§. 2. NARCISSUS latifolius simplex pluribus floribus.

2. Narcissus Orientalis major polyanthos totus albus, Eyst. Caulis hujus est protensus, ela∣tus, cubitalis: folia habet lata, ex vagina inferiore, quina, sena prodeuntia; in cacumine caulis ex membranaceo involu••ro flores fusci prosiliunt, multi & copiosi, albicantes, odore fragran∣tes, ex sex petalis, amplis satis, conflati, cum tribus staminulis luteis brevibus. Huc pertinent Narcissus Orientalis medius totus albus polyanthos, & Narcissus Orientalis polyanthos minor totus albus, Eyst.

3. Narcissus Constantinopolitanus minor calice fimbriato medio croceus, Eyst. Donas Nar∣bonensium, Lob. Icon. Dod. Superioribus haud absimilis visitur hic Narcissus, minor dictus Constantinopolitanus; calix croceo colore fimbriatus cingitur sex petalis niveis peramoenis.

4. Narcissus de Argier polyanthos totus luteus, Eyst. Hic Narcissus ab Argier oriundus, quinis aut senis foliis superbiens est: floribus luteis denis aut duodenis pluribusve ornatur sas••igium: caulis pedalis & altior aliquando, depresso quidem caliculo, crocei coloris; quem ambiunt petala sena, ex albo pallentia. Huc pertinet Narcissus Orientalis albus odoratus ca∣lice stellato, Eyst. Narcissus hic odoratus amoenus minor albus flores quinos senosve in cauli∣um fastigio ex membranaceo tegmine protrudit, albidos; in quorum singulorum medio stolo∣nes seu stamina, stellas aemulantia, radiatim concentrata sunt, aureolutea.

§. 3. NARCISSUS juncifolius simplex luteus & albus.

5. Narcissus juncifolius praecox major, Swert. Hic à foliis junceis & flore majore simplici perjucunde odorato, & ineunte Vere sese expandente, facile à caeteris Narcissis juncifoliis dis∣cernitur: quaternos edit flores, luteos, majores; calicem etiam luteum: radix intus alba, ex∣tra tunicâ nigrâ tecta.

6. Narcissus major juncifolius, Eyst. Narcissus hic major juncifolius, praecox dictus quia ante alios juncifolios Narcissos floret, caule exit unico rotundo, erecto inter folia (sicut re∣liqui Narcissi;) juncis laevore, flexibilitate, viriditateque simillimo: polyanthos autem est, & totus floribus luteis, odoratis, circinatis quasi, effusus: ejus bulbus maior cum pluribus aliis bulbillis adnatis, atque capillamentis pluribus, ex bulbo illo majore deorsum sparsis cernitur Huc pertinent Narcissus major, minor, & minimus juncifolius Eyst. & reliqui juncifolii ci∣tati in Pinace Bauhini.

7. Narcissus juncifolius luteus minor, C. B. P. Narcissus juncifolius minor, Dod. Cam. Clus. Hist. Hic parvitate floris à priore differt, atque ejus flos odoratior; caetera cum praedicto con∣venit. In plerisque humentibus herbosis & montosis Hispaniae locis gignitur.

§. 4. NARCISSUS magno & brevi calice.

8. Narcissus latifolius albus maximus calice brevi luteo, C. B. P. Narcissus albus maximus calice luteo brevi, Eyst. Narcissus hic medius, odoratus sese exerit bulbo longiore, foliis itidem longioribus & in summo contortis, è quorum gremio protruduntur bini caules, quorum singulis singuli insistunt flores hexapetali, ex pallore albentes, in medio protenso & parum crenato calice luteo. Huc pertinent reliqui Narcissi calice brevi in Pinace Bauhini citati.

§. 5. NARCISSUS magno & oblongo tubo vel calice latifolius.

9. Narcissus latifolius pallidus calice longo aureo crenato, nobis. Pseudonarcissus albus calice luteo, Eyst. Pseudonarcissus montanus floribus albis calice luteo, Clus. Cur. post. Flo∣rum hujus sex petala sunt alba cingentia calicem luteum, fimbriatum.

10. Narcissus albus oblongo calice, C. B. P. Pseudonarcissus albo flore, Clus. Hist. App. Pseudonarcissus totus albus, Eyst. Narcissus oblonga tuba totus albus, Swert. Hic & sex pe∣tala alba, & tubum oblongum, tenuem, fimbriatum, aliquando album, aliquando luteum habet.

11. Narcissus subflavus tubo sexangulo, C. B. P. Narcissus falsus tuba sexangulari dilutior slavus non descriptus, Swert. Hic à tubo sexangulari sex petalis subflavis cincto facile inter caeteros cognoscitur.

12. Narcissus luteus repens, C. B. P. Pseudonarcissus minor luteus repens, Eyst. Narcissi montani seu Pseudonarcissi vulgaris haec est effigies ultimo loco in Tab. nostra 8. exhibita. Hic in singulis caulibus florem unicum promit è vaginula prorumpentem, totum luteum, sex petalis luteis cingentibus calicem seu tubum oblongiorem, protensum, in margine fimbriatum

& profundè laciniatum: caules circumdantur foliis porraceis, angustis, carinatis, elatis: bul∣bo donatur multiplici tunica obtecto, albicante, sibras crassiores ex se in terram demittente. Huc refer Narcissum totum luteum montanum majorem, Eyst. & Pseudonarcissum totum lu∣teum montanum minimum, Eyst.

13. Narcissus totus albus reflexis petalis, nobis. Narcissus totus albus reflexus, Swert. Hic tubum habet album sine oris crenatis, & petala sex exteriora alba itidem, reflexa, quibus no∣tis facile à caeteris dignoscitur.

14. Narcissus petalis rotundis circinatis, Swert. Sex petala exteriora hujus sunt in extremo margine rotunda, alba, & eo nomine à caeteris notu facilis.

15. Narcissus montanus juncifolius calice aureo, C. B. P. Pseudonarcissus minimus junci∣folius aureus, Eyst. Hic Pseudonarcissorum minimus est, surrectis tenuibus funditur foliis, in quorum medio cauliculus exilis exit: florem minorem edit sex petalis angustis acutis praeditum, quae cingunt calicem aureum, evidenter crenatum, longiuscule extuberantem.

§. 6. NARCISSUS pleno flore.

16. Narcissus Orientalis flore multiplici & pleno albo-luteo, C. B. P. Narcissus nobilis orientalis polyanthos mixtus, Eyst. Suavem odorem spirat Narcissus nobilis orientalis se∣ptem nunc plurium florum, ab aliis in hoc diversus quod pluries decussata & radiatim juxta se habeat petala disposita, albentia; in quorum meditullio, loco calicis, cumulantur glomerata petala parva, amplius diffusa, alternatim alba & lutea, mirâ sedulitate & naturae arte picta: pediculi sunt virentes: caulis ex foliis, pallore viridibus, carinatis prodiens, nudus, rotundus adinstar Porri caulis.

17. Narcissus multiplex totus flavus, C. B. P. Narcissus flavus pleno flore, Swert. Narcis∣sus plenus 4. flavo flore, Clus. Hist. Hic toto flore & medio candidus & plenus est.

18. Narcissus totus niveus multiplex, C. B. P. Narcissus albus pleno flore, Swert. Narcis∣sus pleno flore 6^tus, Clus. Hist. Haec est species Narcissi floribus albis calice purpureo do∣nati foecunda proles, cujus flos est totus albus, plenus, & uberius multiplicatur quam Nar∣cissus major medio calice, melino colore.

19. Narcissus multiplex calice carens, C. B. P. Narcissus silvestris calice carens, Eyst. Hic decussata habet florum petala, acutiora, sublutea aut pallide lutea, multiplicia, seu plenum florem constituentia: unico assurgit caule: oblonga habet folia, carinata, rotundiora & an∣gusta: bulbum cepaceum multis aliorum more constantem tunicis, seinvicem contegentibus.

20. Narcissus flore pleno variegato, C. B. P. Narcissus Septentrionalis flore pleno luteo, Eyst. Pseudonarcissus hic Septentrionalis flore pleno seu multiplici in unum congesto constat: caule oritur rotundo & protenso: flos multifidus & ob gravitatem pendulus, petala ultra 30. habens mixta è luteo aureo & pallido colore loco calicis seu tubae, summe lutea, cristata, quae aliis petalis pallidioribus aliquibus etiam herbaceis expansis circumdantur, ex involucro membra∣naceo prodeuntibus.

21. Narcissus luteus silvestris duplici & triplici tubo aureo, C. B. P. Narcissus Septentrio∣nalis calice luteo pleno duplicatis foliis, Eyst. Narcissus duplici tuba flore luteo, Swert. Pseudonarcissus pleno flore seu triplici tuba, Clus. Hist. App. ult, & Cur. post. Priori non absi∣milis Pseudonarcissus hic septentrionalis alius, nisi quod stellatim habeat in flavo flore duplicia petala, subtus posita, acuminata; calice intense croceo, compacto & aliquot parvis petalis crenatis in se involutis confecto, attamen tubulato. Huc pertinet Narcissus Septentrionalis calice pleno luteo oris incisis, Pseudonarcissus vulgaris Septentrionalis pleno calice dictus: ex quatuor petalis rubricatis, caule glabro in membranaceum tegmen desinente, & nodo emergit petalis florum reflexis, pallidioribus & circinatim circumeuntibus tubum. Calice prominet mul∣tiplicibus tubis in se insertis, in margine fimbriatis & crenatis.

22. Narcissus juncifolius luteus flore pleno, Eyst. Narcissus juncifolius flore pleno, Clus. Cur. post. Narcissus juncifolius aureus multiplex Anemones formâ, C. B. P. Elegantior surgit hic Narcissus luteus odoratus, binatim, ternatim ex uno caule prodiens: plenis singulis flori∣bus odoratis singuli pediculi onerantur: folia longa juncorum flexibilitate, laevore, & colore ae∣mula, ex radice bulbosa effert.

§. 7. NARCISSUS Leucoium bulbosum dictus.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 apud Theophr. 6. Hist. 7, & 7. ejusdem 13. Gaza violam albam Vertit. Leucoium, in∣quit, florum prima se ostendit, emicat ubi coelum clementius statim, etiam nondum hyeme exacta;

ubi vero immitius, postea. Plin. l. 21. c. 11. Viola alba florum prima Ver nunciantium, cujus vita longissima est trimatus. Fallitur hic Plinius, nam in multos annos ejus bulbus durat.

23. Leucoium bulbosum minus praecox tribus petalis albis minoribus cingentibus terna mino∣ra herbacei coloris, nobis. Leucoium bulbosum praecox minus, Clus. Pan. & Hist. Leucoium bulbosum triphyllon (potius tripetalon) Dod. Leucoionarcissolirion vernum omnium mini∣mum, Ad. Lob. Hujus folia non multum à sequentis foliis forma discrepant, verum angu∣stiora & firmiora, ac quodammodo Halimo latifolio foliorum colore magis accedentia; cauli∣culi graciliores, palmares, nudi & concavi, à vaginula unicum semper florem (plures obser∣vare non memini) promunt, sequentis minorem, nutantem etiam & pendulum, atque sex pe∣talis praeditum, quorum tria externa omnino nivea, aliis ternis interioribus longiora latioraque sunt, radiisque solaribus illustrata aut sudo coelo alarum modo sese explicant; tria interna brevia sunt, & cordis, ut vulgo ab imperitis pingitur, formam sive sagittae crenam referunt, binis viridibus maculis circa crenam foris notata, interne sex viridibus radiis ab umbilico ad extremas oras insignita: medium horum sex etiam staminula crocea, stilusque exilis, candi∣cans, occupant; odor nullus aut perquam exiguus: capita inferioribus fere similia succedunt, minora tamen, triangularia, & olivae virentis formam paene exprimentia; in quibus semen se∣quentis candidius: radix superne minor, multis tunicis seu pelliculis albis constans, externa tamen parte nonnihil nigricante, & sessili parte multis tenuibus fibris praedita. Provenit in udis locis solummodo & umbrosis silvis prope Blaesas, & affatim in silva dicta le Costè de Chaile.

24. Leucoium bulbosum majus praecox Bizantinum tribus petalis albis majoribus terna mi∣nora herbacea seu viridia cingentibus, nobis. Leucoium bulbosum triphyllon majus Bizan∣tinum, Eyst. Leucoium bulbosum praecox Bizantinum, Clus. Hist. Hoc priori fere simile est & ineunte Martio bina folia promit illi similia, sed latiora sunt & ejusdem coloris, caulem am∣plectentia ut in priore; crassiusculus tandem caulis succrescens unicum florem vaginula inclu∣sum sustinet, forma superiori similem, duplo fere majorem, tribus externis foliis alarum modo expansis, prorsus niveis, interioribus tribus brevibus bisulcis & cordis forma, sursum versus ut in superioris flore simul coeuntibus, & veluti tubulum seu calicem quendam efformantibus, foris plerumque circa ungues virescentibus, reliqua parte albis: oras tamen secundum crenas virides maculae inficiunt, interius vero aut magna ex parte viridia sunt, aut octo radiis ab imis unguibus secundum longitudinem ductis praedita; prioris fragrantiam utcunque aemulatur hic flos & suavius quippiam spirare mihi videtur: radix duplo major. Hoc in Viennensi & Leytano saltibus, & in plerisque Pannoniae pratis crescit; umbra tamen magis delectari videtur.

25. Leucoium bulbosum praecox majus sex petalis aequalibus & albis, nobis. Leucoi∣um bulbosum praecox majus, Clus. Hist. & Pan. Leucoium bulbosum hexaphyllon (sed per∣peram, hexapetalon debet dici) Dod. Hoc folia habet Colchiconarcissi autumnalis, nobis sic dicti, & supra descripti Cap. de Colchico, foliis simillima, admodum viridia & nitida, non ta∣men adeo viriditate splendentia: caulem è medio illorum exeuntem, sesquipalmarem, nudum, striatum, infirmum, concavum, membranaceum folliculum seu vaginulam in summo ferentem, è qua unus, interdum alter, raro tertius erumpit flos, sex petalis aequalibus constans (non tri∣bus majoribus albis, & tribus minoribus herbaceis intus, ut in prioribus) candidis, sed exti∣ma & angustiore parte veluti macula è viridi flavescente infectis, nutans & deorsum spectans exigui cymbali modo, medium occupantibus sex flavis staminulis cum candicante stilo, floris∣que spinae appendicis sive Oxyacanthae vulgo creditae odorem referens, nec ingratum: flori succedunt capitula triangularia, ternis loculamentis distincta, in quorum singulis semen ex candido flavescens, oblongiusculum, durum continetur: radix bulbosa est, multis candidis tunicis (extimâ tamen fuscâ) constans, & densâ candicantium fibrarum comâ formatâ. Hoc provenit maturè admodum, & florem ostendit vix liquefactis nivibus in Pannoniae plurimis locis umbrosis; mense Maio folia sua copiose protrudit, & paulo post ejusdem semen mature∣scit. Huc pertinet Leucoium bulbosum flore patulo 11. C. B. P.

26. Leucoium bulbosum serotinum majus multiflorum, nobis. Leucoium bulbosum seroti∣num majus 1. Clus. Hist. & Pan. Leucoium bulbosum polyanthemum, Dod. Leucoium bul∣bosum majus & multiflorum quod aliqui Acrocorion Plinii statuunt, C. B. P. Huic quina aut sena sunt folia, virentia, Narcissinis similia: è quorum medio caulis pedalis & amplior assurgit, nudus, concavus & aliquantulum planus, binis acutioribus angulis praeditus, viridis etiam, è membranaceâ vaginulâ quinos aut senos flores summo suo fastigio proferens, tintinnabuli modo pendulos, sex aequalibus & niveis petalis constantes, quorum extimam partem virides maculae

inficiunt, senis intus staminulis flavis, medioque lacteo stilo apice viridi insignito: floribus deciduis succedunt magna & trigona capita angulis obtusis Pyri in modum turbinata, nigrum semen Orobaceum, Lilioasphodeli flavo flore semini non absimile, continentia: radix crassa & bulbacea multis succulentis tunicis constat majoribus, minores involventibus, & plurimis fibris caeterarum bulbacearum & tuberosarum hexapetalarum plantarum more. Hoc serius superioribus tribus allatis germinare solet, atque Maio demum mense flores proferre. Uno duntaxat interamnis Pannoniae loco hanc speciem observavit Clusius, scilicet in uliginosis pratis supra Warasdinum. Meminit etiam Clusius in pratis Laterae vicinis observasse, cum Monspelii viveret.

27. Leucoium latifolium bulbosum autumnale tenuifolium, Clus. Hist. Leucoium bulbosum au∣tumnale minimum, Dod. Leuconarcissolirion minimum autumnale, Lob. Hoc minimum autumna∣le est cauliculo palmum alto, gracili, unicum, interdum alterum & tertium, ferens florem omnino lacteum, pendulum, sex petalis constantem, & tintinnabuli modo formatum, inodorum, ingrati gustus, in quo sex pallida stamina: flore jam aperto demum prodeunt quaterna aut quina capil∣laria viridiaque folia: radix bulbosa, satis crassa pro plantae exilitate, è multis glutinosis tunicis candicantibus compacta, amara est. In extrema Baetica, quae Lusitaniae contermina est non pro∣cul Badojoz quam Pacem Augustam esse existimant ad flumen Anam sitam, nascitur, ubi sub finem Octobris, & Novembris initium cum suo flore eruebat Clusius proficiscens Olysippo∣nem. Huc revoca Leucoium bulbosum latifolium autumnale 7. C. B. P. Primum Leucoium hic at Narcissus 23. in hac tabula, à Rizotomis mulierculis dicitur Viol a palustris: Germanis, Gallis etiam Viola Februarii & Viola alba. Narcissus 26. Leucoium 3. C. B. P. à Germanis Gutta nivea ab insigni candore appellatur. De facultatibus horum Leucoiorum nihil quod ad feramus ha∣bemus, cum à veteribus de iis nihil reperiatur proditum, & à recentioribus nihil quoque observa∣tum. Icones omissas vide ad finem in App. hujus Sectionis.

Hosce paucos Narcissos explicatos & sculptos tantum exhibuimus, cum omnes omniumque varietates exhibere admodum erit difficile: de caeteris colore variantibus, vide Caspari Bau∣hini Pinacem & Johannem Bauhinum, Hortum Eystettensem, Florilegium Swertzii, de Bry, Passaeique. Succedunt paragrapho 7^mo Leucoium bulbosum, 8^vo & ultimo Lilionarcissi expli∣candi; & quia flores producunt Liliorum instar, capsulasque pariter eorundem capsulis simi∣les seminaque itidem conformia Liliis, Lilii nomen in compositione praefiximus, quia denomi∣natio omnis debet à nobiliore & potiore parte desumi; atqui flores & capsulae seminales ipsa∣que semina primatum in omni genere obtinebunt: sed quandoquidem radices omnium harum infra describendarum plantarum sint perfecte bulbosae & multis pelliculis seu tunicis majori∣bus involventibus minores praeditae Narcissorum reliquorum more, non autem squamosae seu squamatae Liliorum proprie dictorum modo, nos aptiore titulo Lilionarcissos designavimus: quoniam utriusque scilicet Lilii & Narcissi naturam participant, nomen sic compositum ob∣tinebunt, sicut in aliis hujus Sectionis classibus praestitimus. Nam datur Colchiconarcissus, Iris radice tuberosa pendula sui solummodo generis, Hyacinthus tuberosa radice simpliciter, & Hyacinthus partim tuberosa partim bulbosa radice flore amplo albo odoratissimo, item & Hyacinthus foliis & radice squamosa Lilii instar, habet vero folia & radicem Lilii, sed cum omnino florem, capsulam seminalem, & semina ibidem contenta producat Hyacinthi, erit Hy∣acinthus, & radix squamata unà cum foliis liliaceis determinabit speciem, facillimam distinctu à caeteris omnibus Hyacinthis bulbosis; & sic de aliis bulbosis dubii & ambigui generis con∣cludendum censemus: ita ad finem Liliorum cernere est Lilioasphodelum, ejusque species di∣versas, quae à flore Lilii, capsulis, seminibusque eidem conformibus, Lilii in prima & praeci∣pua nominis compositione nomen obtinuere, atque à radicibus Asphodeli instar, Lilioaspho∣deli non Asphodelolilii nomen sortitae sunt. Idem in aliis generibus postea explicandis no∣bis dicendum veniet.

§. 8. LILIONARCISSUS.

Explicatio Tab. decimae Sectionis quartae.

28. Lilionarcissus albus maritimus minor, nobis. Hemerocallis Valentina, Clus. Hist. Dod. Narcissus pancratium maritimum flore albo, Swert. Pancratium Monspeliensium & Squilla minor Pharmacopoeorum, Gesn. Hort. Huic plantae (quae inter Narcissi genera referenda est secundum authores) quina aut sena sunt folia, oblonga, lata, Narcissinis quidem similia, sed planiora firmioraque, subcineracei quodammodo coloris: caulis rotundus assurgit cubitali in∣terdum

altitudine, nudus & sine foliis, qui in cacumine membranaceum promit involucrum, & eo dehiscente quinos aut senos, interdum plures edit flores, Pseudonarcissi vulgaris simi∣les, Lilii odorem spirantes, albos omnino, praeter externa sex petala & extremos mucrones, qui viridi colore aspersi conspiciuntur: è medio oblongo protuberante calice, per oras laciniato, exeunt sex candida oblonga stamina, suis apicibus flavis ornata, & medio longiore stilo, ut in Lilio albo fere: marcidis & defluentibus floribus singulis singula subsunt capita triangularia, in crassitudinem successu temporis extuberantia; in quibus semen continetur nigrum, magnum, compressum, fungosum, separatim in ternis loculamentis: radix bulbacea, magna, alba, ob∣longior, lento humore plena, nigricante cortice exterius obducta, quae interdum adnatis nucleis aliorum Narcissorum more sese multiplicat & propagat. Caulis etiam & folia concisa aut confracta lentum humorem extillant. In maritimis circa Valentiam Hispaniae frequens, & toto illo maritimo tractu infra Monspelium, ubi Maio mense florentem, Julio & Augusto semen maturum ferentem inveniebat, & radicem magna difficultate ante multos annos erue∣b••t Carolus Clusius alte arena maris fiuctibus aggestam mersamque. Allatus etiam est Con∣stantinopoli Viennam ejus bulbus aliquoties, inquit Clusius, dum istic vivebat.

29. Lilionarcissus albus maritimus major, nobis. Lilionarcissus Hemerocallidis facie, Eyst. Narcissus Constantinopolitanus vel 3. Matth. Pancratium Indicum alterum verum sive Nar∣cissus Indicus alter facie Pancratii Monspeliani, Lob. Ad. par. 2. Hujus bulbus Muscari cras∣situdinem aequat, imo etiam adultus multum superat & longior est, multis tunicis involutus, quarum extima fusca est, subsequens subruffa, tertia & reliquae inferiores candidiores, radicis fibrae graciliores & frequentiores quam in Muscari: sub Aprilis demum finem (nullos bulbos adeo tarde emergentes observavimus) sena aut plura producit folia, duplo latiora quam Mu∣scari, sed illis breviora, & sub extremum Augustum marcescentia, dissimili plane ratione quam Hemorocallis Valentina supra descripta, cujus folia Augusto emergunt, deinde tota hy∣eme viridia permanent. Ex eodem bulbo bini interdum prodeunt caules, singuli ferentes circa Junium mensem folliculo inclusos sex aut octo, nonnunquam plures, flores albos, parvo Lilio non dissimiles, medium occupante parvo calice albo, in multas lacinias per oras secto, odorato, in quo stamina sex alba, flavis apicibus praedita, & medius stilus albus; semen in thecis seu capsulis triangularibus minus, & magis rotundum Hemerocallidis superioris semine. Ego Lilionarcissum orientalem lubens appellarem, inquit Clusius, sed frequenter in Europa sponte nascens reperitur, ut in Corsica, & Sardiniae montibus altissimis: ast ego versus me∣ridionalem plagam, ad oram maritimam in Insula dicta l' Isle de Reè, apud Gallos non procul Rupella copiose satis nascentem & florentem offendi, cujus radix aren•• vento agitatâ occulta ad ulnam & profundius latebat, adeo ut binos vinitores illic in vineis laborantes advocandos curaverim, qui plurimâ arenâ projectâ tandem bulbos nobis detexêre. Unde ex descriptione supra allata & montanus & maritimus ex nostra opinione Lilionarcissus jure nuncupari possit.

30. Lilionarcissus Indicus pumilus monanthos albus (Atamosco vulgo hortulanis di∣ctum) nobis. Hic caulem protrudit semipedalem, cui innititur unicus flos liliaceus albus, sex petalis constans & totidem staminibus cum stilo aliorum praedictorum more: flos magnitu∣dine aequalis est flori Lilioasphodeli lutei; post florem evanidum folia profert Narcissinis foliis similia, aliquantulum latiuscula, magis mucronata: bulbum habet cepaceum, multis tunicis majoribus involventibus minores constantem, à quo plurimae barbillae seu fibrae demittuntur quibus tota planta nutritur. Hunc primo florentem observavimus in hortulo D. Caroli Hatton, cui ab hortulanis nomen Atamosco, ab Indis mutuatum, inditum fuit.

31. Lilionarcissus Jacobaeus latifolius Indicus rubro flore, nobis. Narcissus Jacobaeus la∣tifolius Indicus rubro flore, Clus. Hist. Sena vel plura habet hic Narcissus folia, Narcissi vul∣garis foliorum instar longa, ad quorum latus emergit caulis laevis & enodis, intus concavus, summo fastigio in nodum desinens, membranaceum quoddam involucrum purpurascentis co∣loris sustinentem, è quo unicus sios sese exerebat, sex longis & angustis petalis constans, qua∣lia fere in majoris Gladioli singulari flore conspiciuntur rubri & saturi splendentis coloris, aut instar floris Arundinis Indicae vulgo appellatae, cui non valde absimilis est, è quorum medio prodibant sex stamina ejusdem pene coloris, oblonga (quibus insidebant apices fusci coloris, quia forsitan ex attritu corrupti) & medius stilus sub quo rudimentum triangularis capitis, quod haud dubie semen dedisset, forte etiam maturum, nisi ipse florem praecidisset, ubi mihi conspiciendum praebuit possessor: radicem habet bulbosam, Cepis vulgaribus prorsus simi∣lem, unicam habebat ejus plantam possessor ipsi missam ab eruditissimo viro D. Simone Touar

Hispalensi medico, quae florem exhibuit Junio, alterum autem expectabat sequente mense, quoniam praecedente anno eadem planta bis illi florem protulit mensibus Junio & Quintili. Radix hujus bulbosa, Cepae rotundae simillima, superna vero tunica pulla: folia prima emittit crassa, oblonga, foliorum Narcissi maritimi, Hemerocallis Valentina dicti, aemula: secundum folia autem atque adeo ex latere, pedalis & longior emicat caulis, plerumque unus, aliquando vero & alter (quanquam hoc raro contingit) interdum successive, dilute rubens, rotundus, cavus, & interius subalbidus, qui in membranaceam desinit vaginulam, saturate rubentem, & ad extremum acuminatam fissamque: è quâ flos unicus erumpit oblongus pediculo nixus viridiore, qui deorsum inflexus & veluti procumbens (ut in Leucoio bulboso vel Lilio rubro, tametsi non aeque nutans, deorsumque inclinans) sex constans petalis eleganti minii colore rubentibus, tribus superioribus, totidem inferioribus; quorum quod è superioribus medium est, surrectius eminet, reliqua duo ad latera à medio reflectuntur, inferiora autem deorsum curvantur, cunctis ita concinnatis, ut ensis etiam rubri, qui ab ordine sancti Jacobi equitibus in veste gestatur, figuram valde referat, unde Jacobaei nomen ipsi à Clusio inditum. Sunt porro in hoc elegantissimo flore staminula septem similiter rubra, quorum medium aliquanto longius in triangularem apicem desinit, caeterum sex apices transversi finiunt, interius fusci, supersicie luteo pulvisculo obducti: cuncta aut ad mediam fere eorum longitudinem medium ex inferioribus folium ambit: idem etiam à reliquis duobus inferioribus complexum; atque ubi haec deorsum flectuntur, stamina ipsa sursum elevantur.

32. Lilionarcissus Indicus saturato colore purpurascens, nobis. Narcissus Indicus liliaceus sa∣turato colore purpurascens, Baptist. Ferr. Hic Lilionarcissus Indicus jam familiaris factus Italiae, magnitudine & formà candido Lilio par, florum petalis magis continuatis minusque resupinis dispar, florum numero aliquando superior ex eodem centro, caulis scilicet fastigio exeuntium, albo rubroque blande temperatis circa calendas Septembris pingitur, ut ipsius pulchritudo ex sanguine & lacte coaluisse videatur: albidae membranae rupto involucro, floris petala primo modice rubent coloratioribus tantum lineis in longitudinem virgata, in calathi deinde figuram deducta adulto pudore suffunduntur; adeo vel in floribus pudibunda pulchritudo publicam lucem erubescit. Toto denique senili vultu rubicundiore dum deflorescunt, floridiora sunt, unus umbilicus intus forisque flavet: sex inaequalia stamina una parte candicantia, in summo subrubentia, lunatos in crocos ex viridi flaventes desinunt. Pistillus denique prolixior, coloratus, apice multo insignitus. Viceni pluresve flores è pediculis satis crassis, binos seu ternos digitos longis ex atro virentibus, & sive devexis, sive erectis, modo in orbem penduli, modo in silvam pro∣minuli, nec non particulatim dehiscentes suum caulis fastigium coronant: caulis ipse rotundus, digitum crassus, ac prope pedalis, ex viridi obsolescit in rubicundum: folia liliacea viroris & magnitudinis narcissinae, arefacto jam flore à latere caulis enata in ipsum caulem incumbunt. Bulbus hic in Neapolitano tepore Scillam prope exaequat, Romano sub coelo minus tumet; instar Eriophori summo sub cortice membranaceo lanosus extra pallet, nec florem fert, nisi ad justi mali punici molem adoleverit. Hic etiam Lilionarcissus caeterorum more se propagat, parco tamen proventu. Alter Narcissus Indicus Baptistae Ferrarii differt à priore solo dilutiore purpureo colore; ideo inepte Ferrarium judicamus duplicem adhibuisse Iconem in florum Cultura.

33. Lilionarcissus Japonicus rutilo flore, nobis. Narcissus Japonicus rutilo flore, Cornut. Inter omnes Narcissos qui hactenus apud nos conspecti extiterunt, prima (ut arbitror) authoritas, inquit Jacobus Cornutus, nobilissimo huic debetur, cujus radices ex Japonia allatae, & ex navi naufraga, Batavica an Anglica incertum, ejectae in litus arenosum Insulae Gernsay ditioni se∣renissimi Caroli secundi subjectae: ibi inquam bulbi incuria projecti in litus arenosum inter Sparta maritima & vento fortiori arenam eo pellente, qua demum praedicti bulbi tecti, post ali∣quot annos summa cum incolarum admiratione flores rutilos amplos & elegantes sponte de∣dêre. Hoc flore detecto, aliquot annis postea radices plurimas communicavit Botanicis & elegantium florum cultoribus Dominus Carolus Hatton filius natu secundus nobilissimi viri Christophori Hatton Baronis de Hatton & Insulae Gernsay praedictae gubernatoris. Huic Lilionarcisso spectabilis est ab initio thyrsus seu caulis nudus foliis, qui paulatim in pedis altitudinem se erigit, superiore parte virens, inferne mille purpureis maculis infuscatus, in cujus fastigio novem aut decem florum gemmae, totidem petiolis biuncialibus adhaerentes in haemisphericam figuram dispositae, quae prius longa & rotunda quâdam vaginâ membranaceâ celabantur; hae dum florem patefaciunt, in sex petala deduci solent, si bulbus laeto ac pingui solo committatur; nam si aut siccus bulbus, aut in macro solo positus, macros flores saltem

nonnullos & uno aut altero petalorum mutilatos producit. Hoc omnibus fere floribus fa∣miliare est, qui ab exteris regionibus extra natale solum tranferuntur, quorum integritatis & elegantiae non minimum soli macies detrahit. Haec namque fructus etiam natura dulces, in acerbos, & laeves in hispdos vertit: Grossulae silvestres fidem faciunt: in uva crispa silvestri uvas observamus spinosas, & undique aculeatas; translatae in uberius solum cultura & opimae terrae adjectione sterilitatem omnem deponunt, & ita facile vice versa incuria aut soli siccitate pristinum & silvestrem statum denuo induunt. An hic Lilionarcissus Japonicus rutilo flore sit idem, an minor species Narcissi Indici Baptist. Fer. saturato & dilutiore colore purpura∣scentis, examinent posteri Botanici. Praedicti Lilionarcissi cujusque floris singula petala duas uncias sunt longa, admodum angusta, & exigua veluti lacuna sulcata, quae juxta floris centrum brevi acumine gracilescunt, extrema parte inflexa resupinantur more Lilii montani, quod Mar∣tagon vocatur: color floris est cinnaberis aut laccae elegantioris, vena sanguinea lacunarum medium discriminante: sicut sex sunt in singulis floribus petala, sex itidem stant in medio fi∣lamenta, petalis longiora & pallidius rubentia, totidem apicibus atropurpureis ornata: so∣lus odor abest huic flori eleganti, cujus defectum natura supplevit vivacitate coloris, quem non modo pigmentorum mixturae artificio quivis assequi nequit, sed nec ullis hactenus flori∣bus similem concessisse naturam observatum est; nam praeter eximium hunc colorem, quo intuentium obtutum hebitat, si forte serenus dies affulserit, floremque sol meridianus illustra∣verit, mille veluti scintillas evibrat, quas pertinax oculus inconnivensque vix momento sustineat. Subest bulbus tunicatus priorum bulbis similis: folia vero non nisi tabido caule erumpunt, quorum color non glaucus, nec obscurus, sed grata viriditate renitet.

34. Lilionarcissus Indicus pumilus polyanthos, nobis. Narcissus Indicus pumilus polyan∣thos, Cornut. Huic Narcisso quod infelicius crescat, nec ultra palmum ejus caulis adolescere consueverit, pumili nomen datur; radix est carnosior, majorque bulbus: folia octo aut novem, singula palmum longa, pollicem lata, glauce virentia, non recta ut reliquorum, sed modice flexuosa, juxta terram nata oblique prodeunt: inter quae caulis brevis, nudus & liber erum∣pit, relictis hinc inde ad latera foliis; hic non rotundus ut reliquoram caulis, sed latus semiun∣ciam, postquam medii palmi proceritatem implevit, membranam turbinatiorem in summo caulis fastigio relinquit, qua veluti capite flores clauduntur, quâ{que} apertâ apparet tandem eximius novem, decem aut viginti florum fasciculus, quasi ex eodem centro caulis scilicet summitate actorum umbellatim & superficiem rotundam convexam constituentium, qui prosoli coelique ratione languidius aut saturatius rubescunt; singulis est Colchici pratensis & figura & magnitudo; sex enim constant petalis, quae ab angustiis in latitudinem paulatim sese laxant; foris sinus secundum eorum longitudinem fertur, qui in subjectum flori capitulum producitur, tot pariter cristis extuberans, quot folia striis excavantur: sex stant in floris medio filamenta longa, api∣cibus caeruleis donata: subsunt quibusdam floribus pediculi triangulares; hi inter se caulis in summo committuntur, miro{que} prorsus ordine dispositi, naturalem & nullatenus arte imitan∣dam haemisphericam formant figuram: flores quoque ut aspectu ita & suavitate sunt inenar∣rabili, praecociores etiam sunt reliquis, florent siquidem ante Arcturum, atque paulo post (octi∣duum scilicet) in horto Botanico Regio Parisiensi inutiliter sine semine, teste Vespasiano Robino, collapsi sunt.

35. Lilionarcissus Indicus maximus sphaericus floribus plurimis rubris liliaceis, nobis. Narcissus Indicus sphaericus flore liliaceo, Baptist. Ferr. Hanc plantam alii Ornithogalum sphaericum, alii Moly maximum Indicum vocant. Bulbus hujus longe scillitico seu scillino ma∣jor est, ventrem prope rotundat corium ferrugineum, quamvis tenue, durissimum tamen induit, imam partem protuberantem pro corporis amplitudine late circinat: fibras minimi digiti instar praecrassas praelongasque diffundit: floris vagina ad calendas Septembris exit in lanceae formam cuspidata, ternos lata digitos, quinos longa, extuberanti cinnabere saturata, post aliquot dies subnascente scapo in palmum exerta, turgente jam atque urgente numeroso foeta in geminas partes, oris anguinei modo, latissime dehiscit, non ut linguis trisulcis horri∣bilis, sed ut pluribus floribus amabilis micet. Apparet primo conniventium florum confer∣tissima congeries, quae ramoso paulatim incremento rotundam ita rarescit in silvam. Scapus exsurgit pedalis & amplior, binos digitos latus, ex rotundo pressior, & ex viridi rubens, qua parte solem adspicit coloratior, in summo capitatus. Funduntur è capite densioris more ca∣pillicii frequentes, prolixae, suavique rubore visendae laciniae, quibus internati radiata rotun∣ditate porriguntur cauliculi triangulares, palmo longiores, minusculum digitum lati, interfuso rubore virentes, in capita extumidi Tuliparum triquetro folliculo seu perferratae trifidae clavae

simillima. Plerique instar candidi Camelino collo Narcissi cervicem deflectunt, recto rigidoque statu nonnulli circumstant. E singulorum verticibus eminent sursum versus spectantes ele∣gantissimi flores, rubro convolutoque montium Lilio aequales, nec absimiles, quippe Phoeniceo rubore colorati, & petalis quinis nativos in cirros reflexis calamistrati, exteriore petalo cum staminibus assurgente, quae sane conspicienda stamina sic extant, sena, laeto colore punicea, & in totidem versatiles apices, primum flavos & grandiusculos, deinde contractiores, subter sub∣fuscos, supra subalbidos & veluti farinâ conspersos degenerant: in horum medio pistillus sine apice productior, crassior, longâ utrinque rimula intersecante striatus, summa parte recurvus pariter purpurat. Omnes inter se flores ternis quaternisve digitis intercursantibus distant, per partes dehiscunt, nec prior floridus ante deflorescit quam virent universi; senium illos non contrahit, sed infuscat, ac demum decutit. Menstrua ipsi vita & Ver autumnale; September scil. eosdem parit oriens, perimit occidens. Haec enim multorum florentium capitum Hydra non calore sed frigore interficitur. A florum interitu triangula capita grandescunt, pleraque inania, perpauca nonnullo obortivi seminis rudimento foeta, sive quod nostratis Autumni frigus re∣formidat, sive eadem apud nos nondum robustae foecunditatis est: caules tandem & inhaeren∣tes cauliculi penitus directi atque in orbem diradiati sic exarescunt, ut floris pulcherrimi ca∣daver sidus sit: neque enim hoc insolens est, ut Hydra mutetur in sidus; nec isti hortorum si∣deri mors parcit: praemorsui floris decorum cadaver ingruentia primum frigora iterata morte corrumpunt, neque clavae multiplicis armatura formosum tueri germen adversus aevi demolientis iniuriam potest: folia circiter Octobris exitum apparent, flore non proveniente; in eiusdem proventu serius, extremo scilicet Novembri mense existunt, pauciora initio, sex tandem flori praelusere, longitudo illis bipalmaris, latitudo palmaris, dimidiati ferme digiti seu cultri cras∣situdo, retusa forma, laeta viriditas, & fusco per oras rubore circumlita; corpus humi errati∣cum lateque procumbens, vita usque ad extremum Maium sive ad primos calores producta. Hunc Lilionarcissum mense Septembri florentem Parisiis apud Johannem Morinum, Anglum vulgo dictum, observavimus, Anno Dom. 1657. cujus florum aspectus elegantissimus ac amoe∣nissimus fuit, nec capsularum triangularium intuitus minus gratiosus.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Dictum autem Narcissum à 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 refert Plutarchus in Sympos. quasi nervos hebetantem & torpi∣das facientem gravitates. Dicitur etiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, & Apuleio teste 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 autem proprie est Narcissus mentanus, eo quod ab aquis remotus proveniat, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nomen ab effectu habet, Dioscoridis siquidem authoritate Narcissus vomitum etiam con∣citat. Est & alius bulbus vomitorius proprie dictus, de quo infra Cap. sequente. Narcissi radix, ut Galenus ait, usque adeo facultate exsiccandi pollet, ut & maxima vulnera glutinet, vel ad incisiones usque, quae circa tendones accidunt: habet vero quid absterscrium & attracto∣rium. Eadem, authore Dioscoride, sive estur, sive bibitur, vomitus movet; prodest ambustis cum melle trita: praecisos quoque nervos agglutinat imposita: laxatis item malleolis diutinisque arti∣culorum doloribus trita cum melle & imposita subvenit: expurgat ephalin & alphum cum Urticae semine & aceto; at cum Ervo & melle ulcerum sordes expurgat, & abscessus qui aegre maturan∣tur rumpit: educit & aculeos infixos cum Lolii farina & melle. Narcissus herbaceus vomi∣torius, ac ideo stomacho inutilis, alvum quoque solvens, nervis inimicus, caput gravans. Nar∣cissi cujusque generis radicem praemansam vomitum ciere Clusius saepenumero expertus est, quod nobis etiam compertum, dum serva cujusdam amici forum olitorium petens porracea folia sibi com∣parare voluit, quibus incuria an datâ operâ hortulani ejusve servi secantis multa Narcissi vulgaris folia immista, quae secta & indiscriminatim ollae indita omnes quotquot totius familiae commedere, de hoc jusculento cum foliis Narcissi, vomitu vehementi correpti, me accersendum cu∣rarunt, atque statim causam universalis hujus vomitionis investigans quaedam folia Narcissi sil∣vestris inter porracea folia in canistro quo praedicta folia ex foro detulerat serva, adhuc re∣stantia & immista porraceis foliis observavi, quae causa fuere universalis hujus vomitus per to∣tam familiam.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis praeditis.

CAPUT XI.

HYACINTHUS.

Y 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 unus est Dioscoridi l. 4. c. 63. at Theophrasto 6. Hist. 7. duplex, sativus & silvestris: & ut Plin. l. 21. c. 11. Hyacinthum duplex fabula comitatur, luctum praeferens ejus quem Apollo delexerat (Hyacinthum vocatum) aut ex Ajacis cruore editi, ita discurrentibus ve∣nis, ut Graecarum literarum A. I. inscripta legatur. Duplicis veteres meminere; alter Poeticus, alter medicus: illum, aliqui fabulosum vel poeticum: hunc, historicum sive medicum vocant: rursus alius Graecorum, alius Latinorum est; Graecorum esse Hemerocallida Dioscoridis sive Lilium rubrum Plinii, Latinorum quidam Iridem radice tuberosa reoensent; Medicorum vero ab utroque va∣riat, de quo in praesens.

Hyacinthus folia producit angustiora; flores minores Narcissinis, estque comosus, vel ra∣cemosus seu botryoides (id est, flores racematim gerit Unidonis florum aemulos;) vel flore oblongo, vel stellaris (à florum petalis stellam imitantibus;) vel à loco in quo provenit, est vel Orientalis (isque vel flore simplici, vel pleno seu potius altero alteri innato:) vel Indicus: est à tempore, vernus seu praecox, serotinus vel autumnalis: à foliorum compositione vel latifolius, vel angustifolius: à florum colore est caeruleus, violaceus, cinereus, ruber & albus. De hisce omnibus ordine agemus.

TABULA XI. Sectionis quartae.

• ...Hyacinthus
  • ...Comosus
    • 1. Major purpurascens, C. B. P. Hyacinthus spurius, Eyst.
      • ...Violaceus.
      • ...Ruber.
      • Albus. ☉
    • 2. Sanesius panicula violacea, nobis. Hyacinthus Sanesius coma panicu∣losa, Colum. ☉
  • ...Racemosus seu Bo∣tryoides flore arbuteo
    • 3. Latifolius speciosior
      • ...Caeruleus.
      • ...Carneus.
      • Niveus. ☉
    • 4. Angustifolius & minor seu juncifolius
      • ...Caeruleus.
      • ...Violaceus.
      • ...Carneus.
      • Albus. ☉
    • 5. Ramosus caeruleus, nobis. Hyacinthus Botryoides ramo∣sus, du Bry. Park. Parad. ☉
    • ...Moschatus Muscari dictus
      • 6. Albus. ☉
      • 7. Luteus. ☉
      • ...Purpureus
        • Obsolete. ☉
        • Ex viridi. ☉
      • Pullus. ☉
      • Carneus. ☉
  • ...Floribus
    • 8. Oblongis pendulis
      • ...Major Anglicus seu Belgicus
        • ...Caeruleus.
        • ...Carneus.
        • Albus. ☉
    • 9. Campanulae instar
      • ...Utrinque dispositis C. B. P. Hya∣cinthus Neopolitanus, Swert.
        • Caeruleus. ☉
        • Albus. ☉
      • Uno versu dispositis, C. B. P. Hyacinthus totus al∣bus, Campanilla ex Lusitania, Lob. Ad. Part. 2. ☉
    • ...

• ...
  • ...
    • ...Orientalis
    • 10. Caeruleus, Tab. Ger. ☉
    • 11. Caule maculato, C. B. P. Hyacinthus orientalis, Eyst. ☉
    • ...Serotinus floribus erectis
      • 12.
        • Caeruleis ☉
        • Albis. ☉
      • 13. Striatis. ☉
    • 14. Flore duplici seu altero alteri innato, nobis. Hyacinthus flore du∣plici ex albo virescente, Clus. Cur. post. ☉

TABULA XII.

• ...Hyacinthus
  • ...Stellaris
    • 15. Praecox Germanicus aut Gallicus
      • ...Bifolius
      • ...Trifolius
        • ...Flore
          • ...Caeruleo.
          • ...Carneo.
          • Albo. ☉
    • 16. Spicâ latâ depressâ seu fastigiatis in metam floribus, nobis. Stellatus Bi∣zantinus sive exoticus Someri fastigiatus latâ depressâ spicâ, Lob. Ad. part. 2. ☉
    • 17. Caulibus pluribus, singulis pluribus floribus onustis, nobis. Hyacin∣thus caulibus pluribus floribus onustis, Swert. ☉
    • 18. Autum∣nalis
      • Major, C. B. P. Hyacinthus autumnalis major, Ad. Lob. Clus. Hist. ☉
      • Minor, C. B. P. Hyacinthus autumnalis minor, Clus. Hist. Dod. ☉
    • 19. Peruvianus multiflorus Floribus
      • Caeruleis. ☉
      • Albis. ☉
    • 20. Eriophorus dictus, nobis. Eriophorus orientalis, Clus. Hist. ☉
    • ...Peculiari radice
      • 21. Squam sa 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 seu foliis Lilii, nobis. Hyacinthus stel∣laris foliis & radice Lilii, C. B. P. Hyacinthus stellatus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. & App. alterâ ejusdemque Auctar. & Cur. post. ☉
      • 22. Tuberosa tantum, nobis. Hyacinthus tuberosa radice, Clus. Hist. Lob. Ad. part. 2. J. B. Chabr. ☉
      • 23. Partim tuberosa, partim bulbacea autumnalis flore amplo albo odoratissimo, nobis. Hyacinthus Indicus major tubero∣sa radice, Park. ☉

Explicatio Tab. undecimae Sectionis quartae.

§. 1. HYACINTHUS COMOSUS.

1. HYacinthus major comosus purpureus, C. B. P. Hyacinthus comosus Matthioli, Clus. Hist. Hyacinthus Neotericorum sive comosus spurius 3. Dod. Hyacinthus spurius, Eyst. Hyacinthus magnus & bulbus vomitorius, Lon. Hic folia habet longa, pinguia, ali∣quantulum lata: caules longos, subinde dodrante altiores: flores è medio sursum versus, un∣dequaque circa caulem multos, parvos, cavos, primum purpurei, ubi vero flaccescunt obsoleti coloris (reperiuntur rubri & candidi) cacumine comoso: radicem uti aliorum bulbosam, subruffam, ac subpurpurei coloris. In Germaniae quibusdam provinciis, uti in Norica sive Bavaria, frequenter in pratis gignitur; quandoque etiam ad agrorum margines apud Gallos & Italos inter segetes satis frequens. Aprili & Maio, subinde Junio, ejus flores vigent; semen postea aestate perficitur. Huc refer Hyacinthum comosum Belgicum album, & comosum al∣bum Bizantinum, & comosum Hispanicum C. B. P.

2. Hyacinthus comosus panicula caerulea, C. B. P. Hyacinthus Sanesius paniculosâ comâ Colum. Hyacinthus comosus, ramosus, purpuroviolaceus nondum descriptus, de Bry. Mirum quidem dictu quod planta haec bulbosa Hyacinthis vulgaribus non absimilis, etiam foliis & se∣mine vidua infrugiferaque sit adhuc visa; ignoramus quaenam sit causa, an translationis culpa,

an alia, veluti nimia florescendi cupido atque luxuria ab ubertate proveniens, ut Theophra∣stus docuit: silvestrem quidem hunc videre non licuit: speciosissima quidem est coma florida, in coni effigiem efformata; ex uno caule proveniens ipse flos in numerosos ramulos veluti vi∣naceus racemus abit, fastigiatus paululum miliacei Graminis paniculae modo; quare Hya∣cinthus paniculosa coma fuit appellatus, & in manuscripto volumine Icone coloratus à quo∣dam sedulo viro rerum naturalium scrutatore, & sua forsitan manu, cujus nomen ignoratur: sub Icone addita sunt haec verba, Comam habet sive paniculam ex caeruleo purpurascentem, odore constantem cum gravitate jucundo; caule pedali provenit in agro Papiensi ab Angelo Be∣neventano dono datus. In horto ornatissimo eminentissimi Cardinalis Sanesii colebatur tempore Fabii Columnae, atque hac ratione ductus, Sanesii Hyacinthi nomine donavit ipse Columna. Mense Martio incepit tribus foliis erumpere, & circa idus Aprilis florem edidit, qui per totum Aprilem mensem vegetavit, & saturo efficitur colore purpureo, atque deinde Maio mense in plures ramulos scinditur, consistit{que} flos hilaris mense Junio, postea evanescente paulatim co∣lore flavescit. In multos annos durat, atque ex eadem radice flores comosos purpureos emittit; quò bulbus fortior, flores grandiores sunt & laetius purpurascunt. Jam passim in hortis rei Bo∣tanicae studiosorum conspicitur, nam copiose satis sobole seu nucleis bulbillisve adnatis matri sese propagat. Degenerantem tantum hanc Hyacinthi varietatem à Hyacintho superiore floribus facile concludere ausim, atque primus bulbus comam paniculosam silamentosamque loco florum protrudens, soboles seu nucleos inde manantes produxit qui eandem elegantiam in floribus retinent, nec flores pentapetalos poterint resumere, quemadmodum Matricaria flore pleno viridi aliaeque plantae perennes non resumunt perfectum statum semel vitiatae.

§. 2. HYACINTHUS racemosus seu Botryoides authoribus, arbuteo flore, nobis.

3. Hyacinthus racemosus major latifolius speciosior arbuteo flore caeruleo, nobis. Hya∣cinthus Botryoides major, Eyst. Hyacinthus Botryoides caeruleus major, Tab. Ger. Hyacin∣thus hic longioribus, firmioribus est foliis, quae humi diffundi non solent, nec flexuosa sunt, sed surrecta: hujus flores licet superioribus forma similes, longe tamen aspectu hilariores, dilutioris purpurae atque etiam in caeruleum tendentis colore praeditae sunt. Hic provenit in vicinis Viennae locis, multisque aliis etiam, atque in Tyrolensi agro seu comitatu vegetat. Floret Maio. Idem & flore albo reperitur qui est Hyacinthus flore albo, Clus. Hist. Hyacinthus hic à floribus racemi in modum in extremo caule congestis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 cognominatur. Hujus duae reperiuntur species, prior latioribus, crassioribus, longioribusque donatur foliis, florum∣que etiam racemo longiore densiore & odoratiore: altera minora omnia habet & magis val∣garis est; utraque species florem admodum saturati coloris violacei & quasi nigrum habet, ali∣quando etiam lacteo aut niveo colore donatur, cujus folia sunt latiora. Florent utplurimum Aprili, interdum etiam Maio, si vernum tempus ob praecedentis hyemis asperitatem serius incipiat. Proveniunt in Italia, Gallia; lacteo flore collectus fuit in monte Baldo. Est & minor qui Hyacinthus Botryoides minor Clusii dicitur in Historia. De caeteris Hyacinthis ra∣cemosis flore caliculato Unidonis flore consule Casp. Bauhinum in Pinace, Johannem Bau∣hinum, Eystettensem Hortum, & Florilegia Swertzii.

4. Hyacinthus racemosus minor juncifolius, nobis. Hyacinthus Botryoides & minor, Clus. Hist. Hyacinthus Botryoides caeruleus, Eyst. Folia habet hic angustiora, longiora; & florum spica etiam longiore, densiore, & odoratiore donatur: verbo omnia minora habet quam prae∣dictus.

5. Hyacinthus racemosus seu Botryoides & ramosus flore arbuteo caeruleo, nobis. Hya∣cinthus Botryoides ramosus, du Bry. Park. Parad. Hic radicem habet caeteris hujus generis in∣termedii maiorem, caulem etiam ampliorem & crassiorem, ex cujus lateribus à medio us∣que pullulant plurimi pediculi breves seu curti, sustinentes ramatim non in singulari & unico caule plurimos racemos florum amoenè caeruleorum, caliculatum Unidonis florem aemulan∣tium. Huc pertinent Hyacinthi racemosi omnes reliqui Casp. Bauhini in Pinace.

6, & 7. Hyacinthus racemosus seu Botryoides major seu Muscari majus obsoleto albo flore, nobis. Muscari obsoleto flore, Clus. Hist. Muscari maius obsoleto flore, Eyst. Evicinis Con∣stantinopoli hortis, ultra Bosphorum in Asia sitis, primum nostrae Europae communicara fuit haec planta, quae ob suavissimum florum odorem supprimenda minime fuit. Quina, sena, aut plura habet folia, oblonga, humi diffusa, & oblique inflexa, canaliculata, satis crassa & suc∣culenta,

Hyacinthi majoris seu 1. Matthioli foliis perquam similia & tenuia; stamina seu fi∣lamenta (si rumpantur) ostendentia, non adeo tamen abunde ut Eriophori folia, quae cum primum germinant, purpurascunt aut albescunt, interdum pulcherrimo rubro colore nitent: ex horum medio caulis oritur verno tempore satis crassus, rotundus & nudus, admodum infirmus pro sua crassitudine; hunc à medio ad summum fere racematim cohaerentes ambiunt flores urceolis primo propemodum similes, initio interdum virides, aut purpurascentes, de∣inde pallide flavescentes, vel ab initio pallidi, postea flavi, postremo ubi tabescere incipiunt nigricantes aut pulli, iique mucrone quam in aliis crassiore & obtusiore interdum, qui mar∣celcere incipientes gratissimum moschi fere aut aromatum odorem referunt, licet in hoc genere flavo colore praedito gravius quid piam quodammodo spiret; niveo omnino flore re∣peritur & egregio rubente, quos sane nobis videre non contigit. Hujus flavi seu obsolete albi coloris caules multo breviores sunt caulibus flore obsolete flavo aut purpurascente oneratis: omnibus succedunt capitula trigona, magna: in quibus semen continetur nigrum, rotun∣dum, magnitudine Orobi aut seminis Hyacinthi 1. Matth. sed majus: radix subest magna, albi∣cans, multis tunicis Ceparum modo contexta, & frequentibus crassis fibris ex ima sede pro∣deuntibus firmata, perennibus, nec singulis annis marcescentibus & pereuntibus, ut Hya∣cinthorum, Narcissorum, Tuliparum, Liliorum & multarum aliarum bulbacearum stirpium fibrae. Ab imo flores explicare incipit hic Hyacinthus ut caeterae bulbaceae spicatim Botryoi∣dem florem ferentes. Observatur interdum haec stirps caulem in binos ramos dividere, quorum singuli multis floribus onusti fuerunt.

§. 3. HYACINTHUS oblongo flore.

8. Hyacinthus major caeruleo oblongo pendulo flore, C. B. P. Hyacinthus Anglicus, Ad. Lob. Ger. Eyst. Belgicus, Lob. Icon. Hyacinthus non scriptus seu Dioscoridis, Dod. Lugd. Hyacintho huic folia sunt oblonga, angusta, laevia splendentia, Porri foliis angustiora & mi∣nora: caulis foliis viduus, glaber, teres, cujus coma florum pondere & mole cum primum dehiscere incipiunt, gravata deorsum recurvatur; flores oblongi, teretes, concavi, in latus se pandunt, per oras reflexi, colore utplurimum caerulei, subinde rubri aut candidi sive nivei, Violae nigrae aliquando etiam dilutam purpuram referentes: semen in capsulis triangularibus parvum, rotundum: radix bulbosa, candida, perennis, lento succo uti & tota herba plena. Gignitur sponte in pluribus regionibus; & in nonnullis major ac praecox, in aliis minor & magis serotinus. Passim provenit in silvis & dumetis Galliae, & Angliae.

9. Hyacinthus floribus Campanulae utrinque dispositis, C. B. P. Hyacinthus Neapolitanus, Swert. Hic flores campanulatos caeruleos gerit, integros in fundo, divisos in margine, alter∣natim dispositos (id est à dextris & sinistris caulis flores dependentes edit.) Est & altera hujus varietas floribus uno versu dispositis: haec floribus donatur caeruleis uno versu dispo∣sitis, id est, flores ex unâ tantum parte caulis promit. Et prior & posterior species, aut si mavis varietas, conspicitur flore albo. Caetera consule Casp. Bauhinum, Johan. Bauhinum, Hortum Eystettensem, & Florilegia praedicta.

§. 4. HYACINTHUS ORIENTALIS.

10. Hyacinthus Orientalis, Dod. Matth. Lug. Clus. Hist. Caeruleus, Tab. Ger. Eyst. Hic pauciores fert flores caeruleos, cinereos & albos campanulatos, itidem propendentes, & in∣tegros in fundo, in margine divisos. Alter est plures flores caeruleos propendentes pro∣ferens, prioris floribus similes sed cineraceos, quodammodo purpurascentes, omnesque in unum latus propendentes, & reliquis non minus odoratos, semen itidem in capsulis trian∣gularibus aliorum more. Hujus datur unus major, plures proferens flores; alter minor, pauci∣ores gerens flores.

11. Hyacinthus caule maculato, C. B. P. Hic caules profert crassiores maculis nigris seu fuscis obductos: folia flores & radicem majora gerit prioris foliis floribus & radice.

12. Hyacinthus Orientalis serotinus erectis caeruleis vel albis floribus, Eyst. Hyacinthus serotinus minimus caeruleus, Clus. Hist. & App. 2. Hic profert ex radice bulbosa olivae pu∣sillae magnitudine, fusca membrana tectâ, & multis fibris donatâ, quina aut sena folia, longa, angusta, striata, & supina parte carinata, viridia, recurva, seu versus terram reclicantia, nonnihil purpurascentia, nec valde absimilia foliis Hyacinthi Botryoidis, inter quae exiliebat

gracilis cauliculus dodrantalis longitudinis, obsolete purpurascens, laevis, summo fastigio su∣stinens senos aut septenos flosculos, concavos in fundo, campanulae instar, & in sex parvas lacinias per oras divisos instar Hyacinthi Orientalis prioris caule maculato, sed longe minores, inodoros, caeruleo & tandem subcaeruleo colore praeditos; sex subflavi coloris staminulis ex umbilico prodeuntibus, in quorum medio exiguus apparet stilus: singulis floribus sin∣gula succedebant capitula trigona, mucronata; semen aliorum more continentia.

13. Hyacinthus Orientalis serotinus striatus, C. B. P. Hyacinthus Orientalis serotinus mixtus, Eyst. Flos hujus ex colore dilutius caeruleo, senis venis saturatius caeruleis mixto constat. Huc pertinent reliqui Hyacinthi Orientales apud Casp. Bauhinum, Johan. Bauhinum, Hortum Eystettensem & Florilegia praedicta, quae variant mille modis, numero & colore florum à sa∣tione.

14. Hyacinthus Orientalis flore duplici seu altero alteri innato ex colore albo & caeruleo ad pediculum parum virescenti, nobis. Hyacinthus flore duplici, C. B. P. Hyacinthus flore duplici ex albo virescente, Clus. Cur. post. Hyacinthus Orientalis pleno flore subviridi, Swert. Hyacinthus Orientalis flore duplici, Eyst. Hic flores gerit duplice campanula una alteri innata constructos adeo ut minor & interior adaptetur majori exteriori.

HYACINTHUS bulbus Eriophorus dictus.

Bulbi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est laniferi, inter veteres Theophrastus 7. Hist. 13. meminit, illum in litoribus nasci, lanamque sub primis tunicis habere, ex qua togae & aliae vestes conficiantur: cujus & Pli∣nius l. 9. c. 11. meminit, Theophrasti testimonio usus.

§. 5. HYACINTHUS STELLARIS.

15. Hyacinthus stellaris Germanicus praecox bifolius & Hyacinthus stellaris praecox trifolius, nobis. & C. B. P. Hyacinthus Fuchsii, Dod. Hyacinthus stellatus, Clus. Hist. Hyacinthus stellatus flore caeruleo, Cam. Eyst. Hic Hyacinthus minor praecox foliis, modo binis, modo ternis, aut aliquando pluribus, latiusculis, sed Porri foliis multo minoribus provenit: floribus circa cau∣liculi fastigium sparsis, multum radiantis stellae fere similitudine patentibus, sex petalis con∣stantibus, colore caeruleis, rubris candidisve: quibus succedunt capitula rotunda Ochri, sed humida verna tempestate Pisi majoris magnitudine: in quibus semen Milio simile: radice con∣stat bulbosa, rotunda. Reperitur sponte nascens in plerisque Germaniae & Galliae locis um∣brosis, & alibi laeto pingui & inculto solo: nos affatim observavimus in silva coedua prope Blaesas dictâ le Costè de Chaile florentem Februario & Martio. Bulbus est exiguus & cauliculus brevis gerens quinque, sex septemve flores aliquando pauciores secundum aetatem & vigo∣rem bulbi.

16. Hyacinthus stellaris spicatus seu fastigiatus lata depressa spica, nobis. Hyacinthus stel∣latus cineracei coloris, Clus. Hist. Hyacinthus stellatus Bizantinus sive exoticus Someri lata depressa spica fastigiatus, Lob. Ad. part. 2. Hyacinthus stellatus multiflorus cineracei coloris, J. B. Chabr. Hic multa habet folia humi jacentia, instar Hyacinthi Anglicani vel Belgici fere, inter quae prodit cauliculus palmaris, aliquando sesquipalmaris, vicenos, tricenos aut plures in∣terdum flores spicae vel racemi uvarum instar congestos ferens, senis petalis stellatim constructis constantes, medium occupante umbone seu capitello ex sex staminibus, non secus ac in Hya∣cintho, qui stellati cognomen obtinuit, sed longe dilutioris ac veluti ex caeruleo cineracei co∣loris, unde à numero florum in metam congestorum eorumque colore cineraceo facile inter caeteros stellatos cognoscitur. A forma florum in metam congestorum proxime accedit ad Hy∣acinthum Peruvianum: floribus singulis fatiscentibus singula succedunt capitula trigona, ter∣nis (aliorum more) loculamentis distincta, in summo mucronata, semen nigrum continentia: radix bulbosa, candida instar radicis Hiacinthi Belgici. Floret exeunte Martio & ineunte A∣prili in calidioribus; at ineunte Maio in frigidioribus regionibus.

17. Hyacinthus stellaris caulibus pluribus ex eodem bulbo ortis singulis pluribus floribus oneratis, nobis. Hyacinthus caulibus pluribus floribus onustus, Swert. Hic caules quinos, se∣nos ex eodem bulbo protrudit, atque singuli caules ad medietatem usque floribus pluribus, stellatis, caeruleis onerantur. Hoc fit à luxuriante natura quemadmodum cernere est in Aspho∣delo & Phalangio ramoso, aliisque plurimis hujus Sectionis stirpibus.

18. Hyacinthus stellaris autumnalis major, C. B. P. Hyacinthus autumnalis major, Dod. Ad. Lob. Lugd. Ger. J. B. Chabr. & Hyacinthus stellaris autumnalis minor, C. B. P. Hyacinthus au∣tumnalis,

Clus. Hist. Lob. Lugd. Ger. Hyacinthus stellaris autumnalis hic major quina senave habet folia, latiuscula, flexuosa, viridia, aliquantulum carinata, inter quae prodit unus, non∣nunquam bini, terni aut plures caules, palmo altiores, satis firmi, flosculis multis sex petalis stellae instar expansis constantibus & dilute purpurascentibus stipati; in quibus sunt quaedam staminula nigricantibus apicibus praedita: marcescentibus flosculis illico succedunt tenuia ad∣modum & trigona capitula, quae brevi maturescentia & hiantia, pusillum nigrum semen osten∣dunt, quod terrae gremio exceptum sui generis plantulas generat, quae tertio aut quarto anno flores dant: radix crassiuscula, candicans, infima sede multis fibris donata. Hic Hyacinthus cau∣liculos dedit Clusio ramosos, quorum singuli caules seu rami suis flosculis (ut superior supra descriptus) onusti fuere. Hyacinthus stellaris autumnalis minor à priore stellari autumnali majore solummodo differt parvitate partium.

19. Hyacinthus stellatus Peruvianus multiflorus floribus caeruleis aut albis in rotundam metam fastigiatis, nobis. Hyacinthus stellatus Peruvianus multiflorus flore caeruleo, Swert. Hyacinthus stellatus Peruvianus, Clus. Hist. Lob. Ad. part. 2. Est omnium Hyacin∣thorum elegantissimus hic, primo ex Peruviano orbe delatus, jam hortis omnium rei Botanicae amantium satis familiaris: folia habet multa, lata, crassa, mucronata, Hyacinthi Eri∣ophori dicti foliis similia, humi magna ex parte sparsa, saturate viridia: inter quae nudus pro∣dit caulis, curtus, virescens, & terrae vicinus, summo fastigio permultis floribus metae in modum fastigiatis & simul congestis onustus, qui ab imo primò se explicare incipiunt instar Scillae, Ornithogali & similium; in cymis caulium vix palmarium (nisi in solo pingui) pediculi ob∣longi, ex atro virescentes, ex foliorum gremio orti, flores sustinent odoros, sex petalis stellae instar expansis constantes, purpurei foris coloris, intus ex purpura caerulei, umbone (quemadmo∣dum in stellato vulgari) floris medium cum sex staminulis illum ambientibus occupante: post quos evanidos subveniunt capita trigona, ternis loculamentis distincta, in quibus maturantur semina nigra: hisce enim terrae commissis à diligente & intelligente hortu∣lano rei Botanicae peritissimo Edvardo Morgan in hortulo suo suburbano pone Abatiam West∣monasteriensem pullularunt infinitae plantulae, quae flores post quinquennium aut septennium tulêre: radix bulbosa crassaque instar radicis Hyacinthi orientalis, fusco colore exterius prae∣dita, & multis crassiusculis fibris ab imâ sede prodeuntibus firmata. Conspicitur idem flori∣bus niveis, visu peramoenis. Pro natalibus primò habuit regionem Peru. Floret Maio exeunte.

20. Hyacinthus Eriophorus orientalis, C. B. P. Eriophorus orientalis, Clus. Hist. Lob. Dod. Cam. Lugd. Tab. Ger. Bulbus Eriophorus seu laniferus Clusii, J. B. Chabr. Hic est ille bulbus quem multis abhinc annis desideravêre Botanici omnes, quique summa cum diligentia apud Botanicae rei studiosos colitur in hortis. In maximam amplitudinem excrescit ut Allium, at∣que se mirum in modum adnata sobole propagat: huic bulbo Eriophoro multa sunt oblonga folia, hyacinthinis fere similia, non narcissinis, minus comosa & succulenta, duriora etiam, viridia, mucronata, ingrati saporis, quibus etiam minutissime confractis tenuia quaedam sta∣mina instar telae aranearum deduci possunt: ex horum medio caulis exit cubitalis aut amplior, rectus, Scillini caulis aemulus, laevis, nudus, virescens, suprema parte ad caeruleum colorem tendens; oblongamque veluti spicam gerit in denos vel plures versus antequam explicetur flos distinctam, primum viridem, sed paulatim (dum sese explicat in flores) caeruleum co∣lorem contrahentem: flores senis petalis stellatim expansis constant, triangulo umbone in medio protuberante, Hyacinthi autumnalis majoris floribus valde similes, inodori, caerulei, suis pariter quibus insident pediculis internis donatis staminibus, quorum apices initio pur∣purei, ubi sese expandêre pallescente quadam veluti farinâ aspersi, qui ab imo incipiunt florere, ut in Scilla & plurimis magna ex parte bulbaceis stirpibus; flores inquam racematim & spicatim confertos habere solet: radix crassa & bulbosa est, è plurimis tunicis albis majo∣ribus involventibus minores & inferiores contexta, tomentosa, & veluti aranearum telis obsita, quemadmodum supra dictum in foliis: bulbillos adnatos ad latera habet, & ex sede infima crassis oblongisque fibris nitet. De caeteris Hyacinthis consule Caspari Bauhini Pinacem, Johan. Bauhinum, Hortum Eystettensem, & Florilegia Swertii, du Bry & Passaei.

§. 6. HYACINTHI stellati peculiares, radicibus discrepantes.

21. Hyacinthus stellaris foliis & radice Lilii, C B. P. Hiacinthus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 radice squa∣mata Lilii, nobis. Hyacinthus stellatus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. & App. altera, ejusdem Auctario & Cur. post. Hic folia sena, septena aut plura fert, Lilii albi (antequam in caulem abeat) foliis similia, è quorum medio caulis exilit pede brevior aut spithamaeus, multos flores in sum∣mo

sustinens, Hyacinthi stellati vulgo nuncupati floribus omnino pares, sex petalis constantes, intense caeruleis sive violaceis (aliquando, sed rarius, niveis) eminente ex medio quodam ve∣luti umbone cum staminulis sex, & stilo, aliorum praedictorum more: floribus singulis deciduis succedunt capita trigona, tribus loculamentis distincta, atque in singulis semina multa, nigra continentur: radicem habet squamatam, flavescentem, oblongam tamen, tegulis veluti tectorum imbricatim sibi invicem incumbentibus contextam, Liliorum sive Martagonis radicibus similem. Propter enim florem & capsulam seminalem adinstar Hyacinthi, hic inter congeneres Hyacin∣thos stellatos locavimus etiamsi enim radice squamata & foliis Liliis conveniat, apte satis Hyacin∣thus foliis & radice Lilii, seu Hyacinthus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 radice squamata, nuncupabitur. E Biscaiae montibus radicem erutam & ad D. Mutonum asportatum primo Lobelius testatur. Ejusdem radices misit Joachimus Venerius, quas partim in Pyrenaeis, partim in monte Galliae Aquitanicae collegit. Floret finiente Vere. Radicem itidem ejus, cui flos advenerat albus, in monte Puiole in Hispania idem Joachimus Venerius reperiebat.

22. Hyacinthus Indicus tuberosa radice, Clus. Hist. Lugd. Ad. part. 2. J. B. Chabr. Hya∣cinthus Indicus minor albus radice tuberosa, Swert. Hic Hyacinthus (quemadmodum prior radice squamosa à caeteris omnibus Hyacinthis vere & proprie dictis bulbosis differt) di∣stinguitur radice tuberosa seu uniformi substantia constante, quâ recedit à reliquis Hyacinthi speciebus proprie dictis, sed uter{que} floribus & capsulis seminalibus convenit cum caeteris Hyacin∣this; ideo ad finem Hyacinthorum hos duos, unà cum sequenti & ultimo Hyacintho utrius∣que naturam participante quoad radicem partim tuberosam inferius, partim bulbosam superius, remisimus; attamen à flore & capsula seminali est perfecte Hyacinthus, sicut priores duo, non obstantibus radicibus diversimode constructis. Ex hujus radice tuberosa, Ari Aegyptii aut Co∣locasiae instar, sed longe minore & graciliore, adnatis se propagante, nonnullisque fibris prae∣ditâ prodeunt folia multa, humi sparsa, oblonga, angusta, mucronata, Allii foliorum aemula; atque ex eorum medio plures caules assurgunt, rotundi, longi, bicubitales & non raro longiores, imo fere tricubitales, duriusculi, laeves, minimi digiti crassitudinem nunquam superantes, unde ob nimiam illam longitudinem ac tenuitatem infirmi obliquè, quo tempore flores ferunt, se contorquent, ac humi plerumque procumbunt, nisi bacillis, fulcris adminiculisve sustineantur: hos autem caules per intervalla singularia folia alternatim latâ basi veluti Perfoliatae folia am∣biunt, breviora, multa, sed magis acuminata quam circa radicem, atque in eorum summo permulti spicatim cohaerentes insident flores candidi, Hyacinthi orientalis floribus omnino similes; & ut, ait Clusius, tubera quae accepi à comite Arembergio, insequente Sextili folia pro∣duxerunt longa, humi sparsa, carinata instar foliorum Eriophori, sed angustiora, longiora, & in mucronem longum desinentia, seseque invicem amplectentia quemadmodum Iridis lati∣foliae caulis expertis folia, quae avulsa & confracta, non secus in stamina deducebantur quam prae∣dicti Eriophori folia; itaque à floribus & capsulis seminalibus hi tres postremi Hyacinthi nuncu∣pandi sunt, etiamsi 21^us sit radice squamosa seu squamata & foliis Lilii, 22^us tuberosâ, 23^uspartim radice tuberosa versus imam partem, & partim bulbosa seu tunicata bulbaceave in superiore sui parte.

23. Hyacinthus Indicus autumnalis flore amplo albo odoratissimo radice partim tuberosa partim bulbosâ, nobis. Hyacinthus Indicus major tuberosa radice, Park. Hyacinthus Indicus tuberosa radice non descriptus, Swert. Hic peregrinus autumnalis Hyacinthus flore constat omnium maximo, albo, odoratissimo, caulibus pedalibus insistente: quos deorsum versus circa radicem ambiunt plurima folia, dilute virentia, palmaria longitudine, mucronata: radicem habet inferiore sua parte tuberosam, superiore autem bulbosam seu tunicatam, ut apparet ex Icone à nobis exhibitâ sub finem Tab. duodecimae. Ex inferiore, tuberosa scilicet, parte plu∣rimae crassae fibrae in terram demittuntur, quibus nutritur tota planta.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Radix Hyacinthi Anglicani seu Belgici flore oblongo cum vino albo imposita, authore Dioscoride, impuberes servare creditur; sistit autem alvum & urinam ducit pota; at semen majore vi astrin∣gendi praeditum est, & ipsum in theriacis medicamentis adversus venenatas bestias commodum est. Morbum regium quoque depurgat cum vino potum. Galen. de Simpl. Medicam. Facult. Hya∣cinthi radix ordinis est primi in siccando, in frigefaciendo secundi jam completi, aut etiam tertii initio. Radix Plinio in vino dulci marcerata & illita pubertatem coercet seu pilos non patitur erumpere. Urinam impellit. Contra serpentes, scorpiones & morbum regium semen ejus cum Abro∣tano datur. Et haec partim Dioscorides habet. Omnes bulbi acres sunt, & calefaciunt, & ad

venerem concitant; de culinariis hoc dictum puto, de quibus infra dicemus, quare Martialis Poeta in Xeniis,

Quum tibi sit anus conjux & sunt tibi mortua membra, Nil aliud bulbis quam satur esse potes.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS▪ radicibus bulbosis proprie dictis praeditis.

CAPUT XII.

ORNITHOGALUM.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 propter lacteum colorem, qui in flore nitet, similem ei, qui in alis aut ovis Gali∣narum observatur, nomen accepisse videtur. Dioscorides l. 2. c. 174. unius, ut & Plin. l. 21. c. 17. Ornithogale nominans, meminêre. Sunt qui Bulbinam Theoph. 7. Hist. 13. & Athe∣naei censent.

Ornithogalum à candore radicis simili ovis galinarum aut plumis avium nivearum (quasi lac avium diceres) deducitur. Flores gerit stellatos, sex petalis, singulis notis viridibus utplu∣rimum affectis, donatos; estque vel flore albo, & hoc est vel umbellatum, vel spicatum, vel Indi∣cum; vel flore luteo. Denique de hisce in hoc capite duodecimo singulatim tractabitur.

TABULA XIII. Sectionis quartae.

• ...Ornithogalum
  • ...Umbellatum
    • 1. Maximum Arabicum multiflorum album umbilico interiore nigro, no∣bis. Ornithogalum Arabicum, Clus. Hist. ☉
    • 2. Majus angustifolium, C. B. P. Ornithogalum medium, Eyst. ☉
    • 3. Minus candidum vulgare, nobis. Ornithogalum candidum vulgare, Ad. Lob. Bulbus leucanthemus minor, Dod. ☉
  • ...Spicatum
    • 4. Maximum floribus albis innumerabilibus, nobis. Maximum, Clus. App. & Myconi, Hist. Lugd. ☉
    • 5. Majus angustifolium floribus ex albo virescentibus, C. B. P. Ornitho∣galum majus 1. Clus. Hist. Asphodelus bulbosus Galeni, Dod. Lugd. Ger. ☉
    • 6. Majus flore lacteo, Eyst. Ornit hogalum Monspelianum flore lacteo, Lob. Icon. Ornithogalum majus 2. Clus. Hist. ☉
    • 7. Majus Pannonicum flore albo linea viridi in dorso praedito, nobis. Or∣nithogalum Pannonicum flore albo, Clus. Hist. & Pan. ☉
    • 8. Exoticum seu Neapolitanum flore minore majori innato, nobis. Orni∣thogalum Neopolitanum flore interius candido exterius cineraceo, Swert. Ornithogalum Neopolitanum, Clus. App. 2. Eyst. Ger. J. B. Chabr. ☉
    • 9. Neapolitanum priori valde assine si non idem, nobis. Hyacinthus ar∣vorum Ornithogali prioris flore aemulus, Col. ☉
  • ...Indicum
    • ...Latifolium
      • 10. Floriferum sphaericum colore colossino aut albo, nobis. Moly latifolium Indicum flore purpureo, Swert. ☉
      • 11. Bulbiferum non floriferum, nobis. Moly latifolium In∣dicum, C. B. P. Caucafon, Icon. Lob. ☉
  • ...Luteum
    • 12. Majus floriferum, nobis. Ornithogalum luteum, Swert. Ornithogalum luteum, Lob. Lugd. Col. Swert. ☉
    • 13. Minimum bulbiferum, nobis. Angustifolium campestre luteum mini∣mum bulbosum, Colum. ☉

§. 1. ORNITHOGALUM UMBELLATUM.

Explicatio Tab. decimaetertiae Sectionis quartae.

1. ORnithogalum umbellatum maximum Arabicum umbilico interiore nigro, nobis. Or∣nithogalum Arabicum, Clus. Hist. & Pan. Eyst. Ornithogalum Arabicum multiflo∣rum album umbilico interiore nigro, Swert. Ornithogalum magnum Syriacum seu Lilium A∣lexandrinum, J. B. Chabr. Oblonga habet folia, viridia, carinata, Hyacinthi orientalis foliis adeo similia, ut ab iisdem vix discernat quisquam, nisi in hoc studio bene exercitatus, praeser∣tim plantâ suo caule & floribus viduata, minime autem Narcissi foliorum aemula: inter quae cubitalis emergit caulis, laevis, nudus, gracilis, virescens, quem aliquot in summo nascentes, confuso ordine ambiunt ramuli sive pediculi, flores magnos sustinentes, Narcissinis magnitu∣dine pares, sed Ornithogali forma omnino praeditos, illorum more sub vesperam sese clau∣dentes, sex petalis prorsus albis constantes, medicati odoris, & praemansum Coriandrum fere referentes, triangulari capitulo, nigro, splendente, medium florem occupante, quod ambiunt sex alba stamina, flavo apice coronata: semina nunquam adhuc observare mihi licuit, inquit Clusius, licet singulis annis Bizantio cum aliis stirpibus ejus bulbi Viennam missi fuerunt, quo∣rum nonnulli flores dederint: capitula tamen incrementum capientia senescente flore, & ex nigro viridem colorem contrahentia ut semen datura viderentur, paulatim tamen contabescere coeperunt: radix bulbosa, Hyacinthi aemula, candicans, plerumque è multis tunicis conflata, latâ admodum sede & in ambitu fibras spargente. Floret Maio. Provenit sponte in Arabia, unde ei denominatio. Mira est hujus bulbi natura; nam plerumque experti sumus vix ulla folia promere, nisi singulis annis exemptus aliquanto tempore asservetur, deinde terrae denuo concredatur, tum enim demum germinare solet, etiam ante brumam, nullus autem florere mi∣hi conspectus est, nisi recens Constantinopoli allatus. Nam ex eorum est numero, qui nisi istic eruti jam conceptum in utero florem habeant, in frigidiores regiones translati nullum dent. Praeterea cum frigoris valde impatiens sit, neque Viennae, neque in magis Septentrionalibus plagis hyemem in horto ferre potuit, sed in fictilibus reponendus, ubi bulbi circa adnatis nu∣cleis feliciter sese propagare solent.

2. Ornithogalum umbellatum majus angustifolium, C. B. P. Ornithogalum medium, Eyst. Bulbi silvestris Dodonaei descriptioni hujus Ornithogali historia quadrare videtur: nititur enim bulbo Ceparum figuram aemulanti, capillamentis suffulto, assurgentibus foliis angustis, lon∣gis, mucronatis, reflexis, viridibus: ex caulibus summis oriuntur flores suis peculiaribus pe∣diculis innitentes, petalis sex numero constantes explicatis, interius candidis cum staminibus spissis, exterius vero virescentibus.

3. Ornithogalum umbellatum minus candidum vulgare, nobis. Ornithogalum umbellatum medium album angustifolium, C. B. P. Ornithogalum candidum vulgare, Ad. Lob. Ornitho∣galum 5. sive vulgare, Clus. Hist. & Pan. Bulbus leucanthemus minor, Dod. Hujus radix bul∣bosa candida est, quae multos bulbulos adhaerentes habet, veluti racematim compactos, sese plurimum multiplicantes, gustu amaricante, lenta spumosaque mucagine masticatosos replen∣tes: folia promit angusta, tenuia, longa etiam ad cubitum ipsum, caules multum superantia, carinata, per medium eorum lactea discurrente linea, in terram strata, mollia, & inter haec caulem dodrantalem & semipedalem, tenerum, teretem & nudum, qui circa fastigium pedi∣culos emittit, (quorum unicuique subjectum foliolum, oblongum, membranaceum, acutum,) flores sustinentes è petalis senis oblongis compositos, lacteo intus candore, foris non nisi per oras, medio herbido: intra quae staminula latiuscula, sena, candida, apicibus luteis donata: in medio capitulum canalatum, hexagonum stilum è summo profert albidum, ex quo vasculum ternis loculamentis distinctum, continens semina compressa nigri coloris. Ornithogalum Dioscoridis & Plinii affirmaremus, si crudum mandi observaremus. In Gallia passim inter se∣getes & in arvis nusquam non reperitur florens mense Maio.

§. 2. ORNITHOGALUM SPICATUM.

4. Ornithogalum spicatum maximum floribus albis innumerabilibus, nobis. Ornithogalum latifolium & maximum, C. B. P. Ornithogalum maximum, Clus. App. 1. Ornithogalum ma∣ximum Myconi, Hist. Lugd. Ornithogalum vel Lilium Alexandrinum floribus albis innume∣rabilibus, Swert. Hoc Ornithogalum magnum Myconi oritur cubitali altitudine, interdum

majore: caulem habet laevem, rotundum, solidum Asphodeli instar, in cujus superiore parte conspiciuntur flores intus candidi, ex sex petalis conflati; per singulorum exortum foliolum prodit ipsum petiolum amplectens; in florum medio stamina multa sunt veluti in Rosa: radix crassa est, bulbosa, candida, dulcis, inferiore parte fibras in orbem emittens, ejus exteriorem ambitum cingentes coronae capitis monachorum instar: cum idem huic sit sapor, qui Ornitho∣galo vulgari, foliorum & florum eadem forma, Ornithogali speciem esse censet Myconus etiamsi folium sit in hoc caeterorum foliis duplo majus & latius. Raram plantam esse ait Myconus, seque bis tantum reperiisse, semel Toleti, iterum juxta Barcinonem.

5. Ornithogalum spicatum majus angustifolium floribus ex albo virescentibus, nobis. Orni∣thogalum majus 1. Clus. Hist. Asphodelus bulbosus Galeni, Dod. Lugd. Cam. Ger. Ornitho∣galum spicatum flore virente, Asphodelus bulbosus Galeni Dodonaei, J. B. Chabr. Maxima habet folia porracea, sena aut plura; caulem inter ea emergentem cubitalem & ampliorem, rectum, nudum, firmum, magnam florum spicam gerentem, qui explicati senis petalis constare conspiciuntur, ex albo virescentibus, & foris herbaceis omnino; in iis succedunt tria loculamenta simul in unum juncta, nigrum magnumque semen in se continentia: radix satis crassa, bulbosa, multis tunicis candicantibus constans: provenit sponte primo à capite Blaesensium lapide in silva caedua dicta le Costè de Chailè; floret Maio; Julio semen maturescit.

6. Ornithogalum spicatum majus lacteo flore, Eyst. Ornithogalum majus spicatum flore albo, C. B. P. Ornithogalum Narbonense, Dod. Lugd. Ornithogalum Monspelianum flore lacteo, Lob. Icon. Ornithogalum majus 2. Clus. Hist. Hoc majus 2^dum Clusii non minore altitudine assur∣gentem habet caulem, superiori similem, sed viridiorem, quem à medio fere ad sum∣mum fastigium multo plures exornant flores, prioris quinti floribus majores, foris praeter oras quae albae sunt omnino virides, interius vero dum explicati sunt lactei omnino candoris: se∣men in triangulis capitibus alterius simile, sed paulo majus & oblongius: radix candidior & longior, interdum in amplam magnitudinem extuberat: folia illi longiora, magis viridia, & extremo mucrone acuminata. Bizantinum valde accedit huic, sed paulo est humilius, dilutiore etiam caule est, & foliis. Sponte provenit in Gallia Narbonensi; floret Maio & Junio.

7. Ornithogalum spicatum majus Pannonicum flore albo lineâ viridi in dorso praedito, nobis. Ornithogalum spicatum flore viridi lactescente, C. B. P. Ornithogalum Pannonicum flore albo, Clus. Hist. & Pan. Ornithogalum flore albo viridique linea in dorso praedito, Swert. Ornitho∣galum Pannonicum, Tab. Ger. Eyst. Huic Ornithogalo Pannonico quinque aut sex ante hy∣emem, ut in Arabico, sed praeter reliquorum consuetudinem germinant folia, humi expansa, angusta, digitalis longitudinis, ex viridi incana, & Caryophyllorum altilium florum foliis forma & colore valde respondentia, aliquantulum hirsuta, herbacei gustus & insipidi: subsequente Aprili foliis flaccescere incipientibus, inter illa exilit dodrantalis cauliculus senos aut plures spicatim cohaerentes sustinens flores, qui è senis petalis compositi Maio mense aperiuntur, interiore parte non minus lactei candoris, quam in secundo & vulgari, triangula deinde capita succedunt, nigrum rotundum semen continentia: radix subest bulbosa, longa, candida, lento humore plena, gustus primo insipidi, deinde acris, foris cineracea, tenui membrana obducta & sessili parte multis candicantibus fibris capillata. Illud peculiare habet haec planta, ut naturali loco ubi sponte nascitur, magna ex parte cum floribus onusta sit, sine foliis conspiciatur, aut saltem jam fere evanidis & flaccidis. At in hortis culta diutius plerumque folia retinere solet, & in majorem amplitudinem excrescit, spicam vicenûm aut plurium florum nonnunquam proferens. Hoc largissime provenit in aperto illo & late patente campo secundum silvulam prope Lachu imminentem, & in siccioribus pratis secundum Danubium in monte Baden sibus thermis im∣minente, totaque illa montium serie inde us{que} ad Calenberg excurrente & in Hambergensi monte, apertis & gramineis locis.

8. Ornithogalum exoticum seu Neopolitanum flore minore majori innato, nobis. Orni∣thogalum Neapolitanum flore interius candido exterius cineraceo, Swert. Ornithogalum Neapolitanum, Clus. App. 2. Eyst. Ger. J. B. Chabr. Terna aut quaterna profert folia carinata, longa, Hyacinthinis non valde dissimilia, verum angustiora, viridia, inter quae prodit caulis satis firmus, dodrantem altus, laevis, viridis, sustinens superna parte quinos, senos, vel etiam plures interdum flores, in anteriorem partem propendentes, (tametsi alternatim in singulis caulis lateribus nascantur, à cujusdam membranulae sinu,) sex petalis constantes unciam longis, quadrantem vero unciae latis, interna parte candidis, externa autem ex cineraceo virescentibus, orasque albas habentibus: floris quodammodo umbilicum occu∣pat alter flosculus sex etiam petalis minoribus praeditus, quae extima parte alba sunt

& veluti tubulum formant, in quo apparent sex alba staminula flavescentibus apicibus do∣nata, & medius stilus albus: flores prorsus erant inodori, quibus succedebant trigona capita crassiuscula, in oblongum mucronem desinentia, quae caulem propter gravitatem deprimentia semen nigrum, rugosum continebant: radix est bulbosa, candicans, fusca tamen membrana tecta, in conum superna parte fastigiata, inferna autem plana perinde ac Ornithogali Arabici radix, minus tamen ampla sede, sed multis candidis fibris in ambitu praedita; flores pro∣ferebat Aprili cum in fictili per hyemem asservata, & Maio quae anno priore terrae commissa.

9. Ornithogalum Neapolitanum flore pendente priori valde affine si non idem, nobis. Hya∣cinthus arvorum Ornithogali flore, Col. Nusquam ab aliis descriptam aut depictam memora∣mus (inquit Fab. Columna) hanc bulbosam plantam in agro Neapolitano frequentissimam, eodem tempore cum Hyacintho vulgari botryoide florentem, eundemque agrum diligentem. Radice magna parvo ovo pari, foris rugoso parum cortice, atque ex albo flavicante, subtus corollam fibris innumeris quibus innititur effigiante, dodrantem infra terram obruta: foliis ab radice tripedalibus, brevibus, leniter canaliculatis, quatuor aut quinque: caule supra ter∣ram bipedali rotundo, laevi, ex viridi albicante, crasso: à medio florere incipit ad summum, atque floribus alternatim dispositis, magnis admodum, stellatis, triunciali diametro senis petalis constructis, latis, è quorum medio flos alius, oblongus lagenulae oblongae effigie, ob∣longis petalis etiam formatis, bicornibus oris, luteo medio stamine, in quibus fructus occul∣tatur longo apice prominente. Flos totus est albus interius, exterius vero virescens Orni∣thogali more, limbum tenuem tantum per ora habens: virens exterior color ob tenuitatem petalorum floris transmittitur, & aversa interna parte dilute apparet: flores noctu claudun∣tur, atque etiam cum fructus perficiunt, quos Melonis effigie striatos efformant unciali diame∣tro, sesquiunciam longos, apice in summo flavicante longo: semina intus copiosa, nigra, diaphragmatis distincta, Hyacinthi aemula. Hoc si non idem cum priore, parum differt, etiamsi Phalangii nomine Honorius Belli ex Creta miserit, atque Narcissus 4. Matthioli à Clusio deno∣minetur in App. 2. & Hyacinthus arvorum Ornithogaloides Columnae dicatur, idem mihi ap∣paret, sicut & Casp. Bauhino, cum priori Ornithogalo Neapolitano, non obstante varia denomi∣natione authorum.

§. 3. ORNITHOGALUM Indicum maximum latifolium.

10. Ornithogalum Indicum latifolium floriferum sphaericum colore colossino aut albo, nobis. Moly latifolium Indicum flore purpureo, Swert. Moly latifolium liliflorum, C. B. P. Moly Homericum, Scillae alterum genus & Pancratium Dioscoridis, Caes. Moly latifolium, Moly The∣ophrasti, Dod. Clus. Hist. Flore est rubente aut colossino vel candido rubente: foliis est Scillae, tribus aut quatuor longioribus invicem amplexantibus; cubitali aut ampliore constat caule, crasso, concavo, rotundo, foliorum experte: multos flores stellatos candide rubentes vel subalbidos, humi sphaericam figuram constituentes, summo fastigio sustinente, longis pedicellis inhaerentes; nigro in capitulis semine, Ceparum semini fere simili: radix crassa, alba, rotun∣da, nigro cortice tecta. Juxta caulem inter folia alius plerumque exit cauliculus planus & foliaceus seu verius folium in summo veluti Allii nucleum gerens, initio candicantem, deinde pallescentem, qui terra exceptus germinat, & ejusdem generis plantam profert. Ejus bulbus primo Constantinopoli Viennam allatus fuit. In agro Neapolitano sponte provenit, authore Ferdinando Imperato.

11. Ornithogalum Indicum latifolium bulbiferum non floriferum, nobis. Moly latifolium Indicum, C. B. P. Caucafon, Icon. Lob. Moly Indicum, Clus. Hist. Moly hoc alterum genus Clusio Indicum cognominatum (quod nonnullis Caucafon barbaro nomine dicitur) quia ex India primum in Hispaniam perlatum esse ferunt, & inde ad Italos & Gallos transivisse, & ab illis forte Belgae acceperunt (quemadmodum plures alios flores rariores;) superiori foliis & reliqua forma simile est, nunquam flores apud nos Septentrionales fert, sed loco florum nu∣cleos: caulis palmaris adeo insirmus uti nisi aliquo fulciatur adminiculo attolli non possit; summo fastigio conglomeratum caput fert, multis veluti Allii nucleis Mespili vulgaris magni∣tudine constans, initio viridibus, deinde pallescentibus, qui etiam in terram nondum re∣positi germinant Alliorum silvestrium quorundam more, telluri tamen commissi in majores bulbos adolescunt. Radix ut alterius superioris cepacea, rotunda, alba, multis tunicis a∣micta, quarum externa fusca vetustate sese separans & alios bulbos pangens. Bulbus hujus itidem Constantinopoli primo advectus, nunc hortis Italiae & Galliae satis familiaris.

§. 4. ORNITHOGALUM LUTEUM.

12. Ornithogalum luteum majus floriferum, nobis. Ornithogalum luteum, Swert. Cord. in Dioscorid. Ad. Lob. Tab. Lugd. Swert. Bulbus, Trag. (cui & Cepa agrestis.) Ruell. Fuch. Tur. Gesn. Dod. Cam. Lugd. Eyst. Ornithogalo vulgari, seu Bulbo leucanthemo minori Dodonaei supra descripto, non multum absimilis videtur hic Bulbus, quem Leonardus Fuch∣sius & Hieronimus, Tragus, Bulbum silvestrem agnominant. Sunt tamen huic folia pauciora (uni∣cum aut bina tantum) angusta, porracea: caulis brevis, tenuis, rotundus, dodrantalis, ali∣quando palmaris, aliquot pediculis in summo caulis fastigio adnatis: in quibus flosculi stel∣latim radiati, hexapetali, Bulbi leucanthemi floribus multo minores, colore ex herbaceo in luteum elanguescentes, staminibus in medio capillaceis: capitula semen ferentia sunt triangu∣laria caeterorum bulborum proprie dictorum more: radix bulbosa est lenti succi, nullius o∣doris, sapore aliquantulum, sed perobscure, Cepam referens. In Germaniae locis umbrosis & ad margines pratorum arvorumque, ac secus rivulos exit. Nos frequentem satis hunc bul∣billum nobis obviàm habuimus, & ineunte Vere florentem in planicie frugibus consitâ inter Lutetiam Parisiorum & pagum à Sancto Dionysio nominatum: item postea circa Blaesas inter segetes, secus viam communem, quâ itur ad Sancti Dionysii illic pagum, secundo à Blaesen∣sium capite lapide. Floret Aprili exeunte, & ineunte Maio.

13. Ornithogalum luteum angustifolium minimum bulbiferum, nobis. Ornithogalum angu∣stifolium bulbiferum, C. B. P. Ornithogalum angustifolium campestre minimum bulbiferum, Colum. In agris cum calidarum, tum frigidarum regionum, primo Vere floret haec plantula Ornithogalo assimilis, flore hexapetalo luteo, Februario mense in calidioribus regionibus, Martio & Aprili frigidioribus. Planta est semipedalis, radice bulbosa constans, ruffo cortice tecta, bulbo intus albo capillamentis Cepae modo tenuibus ad modum infrà scatente: folia bina, tenuia, Croci vel Ornithogali vulgaris leucanthemi minora, angustiora, pedali longitudine, caule triunciali, è terra non multum exeunte, supra quem thyrsi modo vel Cyperi folia sunt quina, sena, graminea, tres aut quatuor uncias longa, in imo latiora, rubentia circa ortum: in quorum centrum coacervati globuli instar Milii, vel Rapae seminis magnitudine, aut etiam majores, flavescentes & purpurascentes, folia singula singuli emittentes sui proportione anno sequenti; at inter foliorum sinus, qui bulbillos circundant, petioli duo aut tres rubescentes, triunciales proveniunt, slores habentes hexapetalos aliorum hujus Sectionis more, intus lu∣teos, foris vero virentes, cum totidem staminulis luteis & apice in medio crassiore, ex fructu prominente, qui paululum crescit trigonus, superne latior, seminibus minutis arenae instar refertus: at bulbilli illi siccata planta ex se in terram sparguntur, atque seminis vice pro anno sequenti inserviunt. Variat pro ratione locorum; in pinguioribus folia sunt latiora & plura; flores etiam, qui in petiolis alis divisis insunt, plures, atque in geniculo foliolum; variat itidem quoad foliola, quae circa bulbillos hirsuta & candidiora sunt, reliqua vero ex radice non differunt. Differt ab Ornithogalo luteo Lobelii, nam illud folio est digitali latitudine, atque pedali longitudine, majoribus duplo floribus itemque bulbo, atque non in agris sed in montibus & montium radicibus humentibus umbrosisque sponte nascitur. Invenitur & aliis in locis absque bulbillis in caulis fastigio; nos majorem Lobelii cum bulbillis in caulis fastigio offendimus in arvis prope Blaesas.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Radix bulbosa Ornithogali coquitur, à Dioscoride, cum pane, atque ut Melanthii semen cruda & cocta manditur. Camerarius citans Dioscoridem addit, Est enim dulcis & suavis: ubi hoc invenit ne∣scimus, in nullo nostrorum Ornithogalorum ullam dulcedinem aut suavitatem experimur, imo nobis amaricat. Describit porro & aliud Ornithogalum Ruellius l. 2. c. 77. quod à rusticis in Suessionum agris eruitur, cujus radix in orbem fere collecta, est cortice pullo, carne intus can∣didissima, pulpaque perquam odorata Vere vel aestate cum fronde viret, hyeme vel autumno cum exarantur agri radicitus velluntur; diu servari potest: & ubi annonae premit inopia, plebis rusticae famem & jejunia castanearum more satiat; nec aliud ex humo genitum promptius in ci∣bum cedit, cum frugum penuria gliscit. Mire suibus expetitur: rura ex agris sponte natum gratiorem cibum non norunt: lautiores etiam mensas ditiorum non reformidat. Pueris non in∣cognitae radices, qui prope astantes cùm aratro terra proscinditur aut in latiores porcas seu liras

sulcatur, erutos bulbos vomere colligunt, multo castaneis suaviores; quibus, & crudis, & in ci∣neribus coctis vescuntur. Suessionensis ager Churlos vocare consuevit. Hactenus Ruellius.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 75. col. 1. pl. 1. Moly liliflorum, C. B. P. Mo∣ly Theophrasti, Dod. Clus. Hist. & Hisp. Ornitho∣galum Indicum latifolium liliflorum, nobis. Moly Indicum flore purpureo▪ Swert. Pag. eadem pl. 11. Moly Indicum latifolium, C. B. P. Caucafon, Lob. Icon. Ornithogalum Indicum latifolium bulbiferum, nobis. Moly plane est planta calida, & acris fervi∣dique gustus; palatum enim accendit, quemadmo∣dum pleraeque hujus membri culinariae plantae: at hae plantae nec odore, nec sapore cum Moly conveniunt, ergo inepte satis a Casparo Bauhino caeterisque autho∣ribus pro Moly speciebus recensentur.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis praeditis, Culinariis calidis & acribus, constituentibus secundam partem hujus Distributionis: suntque Cepa, Allium, Porrum, Moly, & Scilla.

CAPUT XIII.

CEPA.

AEGyptiorum numina, Cepas & Allium (Plin. l. 19. cap. 6.) prosequamur. Cepa à capitis magnitudine Graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quod oculi pupillam comprimere cogat, ut∣pote secundum Aristotelem 20. Probl. 22. mordaci nimium vapore lancinando & lacrymas movendo.

Genera Theophrasti 7. Hist. 4. à locis cognominata refert, Gardiam, Cnidiam, Samothraciam, Setanicam, Ascaloniam & fissilem. At Dioscorides l. 2. cap. 181. longae, rotundae, flavae & can∣didae meminit. Plin. l. 19. c. 6. Cepae inquit genera apud Graecos Sardia, Samothracea, Alsidena, Se∣tania, scista, Ascalonia &c.

Quare alia major est, alia minor; alia candida, alia viridis, alia ruffa, alia subrubens; alia est rotunda, alia est oblonga: omnes utplurimum duplici aut triplici membrana, quas Festus tallas, alii tunicas vocant, vestitae. Sic aliae acerrimae, aliae mediocriter acres, aut nihil fere acredinis habentes. Sic aliae seruntur, aliae deponuntur; aliquando seminis loco bulbos gerunt, ut Dale∣champius notavit.

Explicata prima parte plantarum bulbosarum recreatricium (id est, quae odore, sapore, aut floribus variis pictis coloribus sensus afficiunt & recreant, delectantque, quaeque semina in capsulis triangularibus proferunt rotunda, crassiuscula) his propter semina conformia in∣terjiciamus plantas culinarias ab usu in culina expetitas, semineque itidem rotundo donatas; cumque omnes sint calidae & acres gustui, facile à prioribus recreatricibus herbis bulbosis pro∣prie dictis cognoscuntur: à recreativis autem hexapetalis bulbaceis semine compresso mem∣branaceo duplici serie in singulis loculamentis contento, in posteriore hujus Sectionis parte explicandis, parvo negotio itidem dignoscuntur. Inter culinarias bulbosas proprie dictas plantas exordium faciemus à Cepa, quae à reliquis culinariis notu est facilis, quod caulis in medio crassescat & intumescat ad pollicarem amplitudinem, & sit duplo aut triplo crassior in medio quam in ortu aut fastigio: hoc non cernitur in reliquis suae sortis culinariis plantis, atque eo nomine facile inter caeteras bulbaceas discernitur. Est à duratione, vel annua, vel perennis: à figura radix est vel rotunda, vel longa: à sapore, acris vel minus acris seu dulcis: à co∣lore pellicularum est vel rubra, vel alba. De hisce omnibus infra agemus. Nota ergo ge∣nerica Cepae est haec, quod folia producat fistulosa, vacua, rotunda; atque haec illi cum qui∣busdam Allii speciebus est communis; sed nota praecipua distinguens Cepam à caeteris, est producere caulem in medio duplo aut triplo crassiorem quam in ortu & fastigio, uti dictum.

Pars TABULAE XIV. Sectionis quartae.

• ...Cepa
  • ...Annua
    • 1. Rotunda vulgaris, nobis. Cepa rotunda, Dod. Cepa alba & rubra, Gesn. Hort. & Cepa radice candida dulci, C. B. P. Cepa 4^ta Gesn. Hort. ☿
    • 2. oblonga, Dod. Gesn. Hort. ☿
  • ...Perennis
    • 3. Alscalonica, Matth. Lugd. ☉
    • 4. Sectilis juncifolia, nobis. Schoenoprasum, Dod. Lob. Tab. ☉

Explicatio partis Tab. decimaequartae Sectionis quartae.

§. 1. CEPA ANNUA.

1. CEpa vulgaris, C. B. P. Cepa rotunda, Dod. Cepa alba & rubra, Gesn. Hort. Lon. Tab. Cepa sativa Matthioli, Lugd. Hujus folia sunt angusta, rotunda, fistulosa seu intus cava: è quorum medio secundo anno exit caulis singularis, teres, in medio crassior ma∣gisque tumidus quam in ortu aut fastigio; atque in summo ejusdem fastigio capitulum oritur membrana tenui velatum, qua disrupta flosculi in globuli formam congesti apparent candidi aut purpurascentes, quibus subveniunt plurima capitula triangularia, semen triangulare nigrum in se continentia, sed albicantibus glumis implicitum: pro radice est illi bulbus ex pluribus compactus tunicis, majoribus involventibus minores, aliorum bulborum proprie dictorum ritu, fibras aliquot à medio deorsum demittens, qui quandoque latior Rapi inversi in mo∣dum extuberat, non raro ovi modo oblongus; exterius praetenuibus membranis convestitur, utplurimum subrubentibus, aliquando albis. Terram autem Cepa desiderat pinguem, vehe∣menter subactam, irriguam, stercoratam, ut Palladius ait. Passim per utramque Germaniam, Flandriam, Belgiam & Angliam in hortis olitoriis, pingui beneque fosso solo, colitur. Subinde autem in areis sola seminatur, quandoque Vere cum aliis herbis permixta veluti Lactuca. Palla∣dius cum Satureia seri probat, quoniam melius, Plinius ait, provenit. Seritur Martio aut Aprili; in Italia vero etiam Januario & Februario, Palladio authore; vel etiam Novembri, ut per uni∣versam Tusciam, teste Petro Crescentio. Bulbi Vere plantandi sunt, à quibus semen speratur, quod Augusto mense ad perfectionem pervenit. Huc pertinet Cepa radice candida dulci C. B. P. Cepa quarta Gesn. Hort. & Cepa plurium caulium C. B. P. Cepa ovata à radicis figura Cord. Hist. & Cepa sectilis Matth. seu Cepula Columellae.

2. Cepa oblonga, Dod. Gesn. Hor. Cepa Hispanica oblonga, Lob. Icon. Cam. Haec minor est atque à priore forma longa radicis praecipue differt.

§. 2. CEPA PERENNIS.

3. Cepa Ascalonica, Matth. Lugd. (cui forte Bulbus Setanius, quem Theoph. & Plinius Cepae genus esse testantur. Cepis affinis, Ascolonia vulgo, Caes. Scaliones, Tur. Cepa A∣scalonica & Ascalonitis antiquorum radices habet multas, oblongiusculas, minores, in uno a∣cervo conjunctim nascentes: folia habet rotunda, fistulosa, seu concava Cepae instar, sed multo minora; raro caulem, florem, multo minus semen fert, quia abundat radicibus de novo sin∣gulis annis genitis. Has Cepas Ascalonias seu Ascalonitides sive Palestinas esse putant docti, quas Galli vocant Eschallottes, servato prisci vocabuli vestigio, quae quod ancipitis & dubiae sint naturae inter Cepam, Allium & Porrum, peculiarem quandam naturam, vel figuram iis tradit Theophrastus. Sunt autem Cepis similiores radicibus, sed multo minores, & numero∣siores, simul compactim crescentes, foliis itidem fistulosis seu cavis praeditae, & crudae in cibis lautiores frequentioresque habentur, quapropter Franci etiam Apetitz appellant, quia edendi aviditatem excitant.

4. Cepa sectilis juncifolia perennis, nobis. Cepa fissilis & Gethion, Tur. Scoenoprasum, Dod. Lob. Tab. Hi postremi authores à foliis rotundis, cavis, fistulosis Junci instar, & à sapore magis Porro accedente, hanc herbulam Schoenoprasum dixêre, nomine ex Junco & Porro com∣posito. Folia multa promit, sed palmo raro longiora, tenuia, teretia, concava, exiguis jun∣cis rotunditate similia; inter quae subinde cauliculi breves eminent, capitula quaedam tenui membrana seu vaginula inclusa sustinentes; ex quibus flosculi proferuntur hexapetali, rubentes, & instar Cepae, sed minores multo: bulbilli subsunt multi exigui simul cohaerentes (sicut in

Cepa Ascalonica) à quibus fibrae plurimae deorsum demittuntur: odore aut sapore Cepam, potius inquam Porrum, referunt cum bulbilli tum folia. Colitur in hortis Germaniae, Galliae, Belgiae, Angliae & alibi. Diutine vigent ac pluribus annis restant, hyemis ac frigoris sunt patientes. Subsecatur ac attonditur Schoenoprasum frequenter ut Porrum sectivum.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

1. Cepa omnis acris est & odore lachrymosa, calida & sicca, authore Galeno, ordine quarto, sed tamen minùs quam Allium fervet: succus tenuis aqueae aereaeque substantiae, reliquum crassa∣rum est partium, optima quae rotundissima, longa acrior quam rotunda, ruffa sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quam candida, sicca quam viridis, cruda quam cocta, aut sale condita. Mordicant autem omnes Cepae, excepta dulci, extenuant, sitim excitant: acrimoniam coctae deponunt, praesertim bis terve aquâ mutatâ; extenuandi tamen potentiam ne sic quidem amittunt: flatus vero etiam discu∣tiunt, urinas movent, & coctae alvo quam crudae utiliores, alimentum autem crudae corpori nul∣lum, coctae exiguum conferunt: natura biliosis adversantur: his autem qui crudum ac crassum succum pituitosumque coacervarunt, conveniunt, & quibus menstrua ex frigiditate deficiunt, obstructa etiam aperiunt, refrigerata excalefaciunt, & menses provocant. Haemorrhoides & eaedem appositae, vel cum aceto inunctae, provocant, ut ait Galenus. Dioscorides vero aperitivas ait esse Haemorrhoidum, & aliarum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive expurgationum, detractis tunicis & in Oleum conjectis, ac glandis instar subditis. Succus Ceparum per nares attractus caput purgat, crudos pituitosos humores extrahit. Frequenter etiam Cepa in cibo etiam cocta, comesa capitis dolores efficit, oculos laedit, ac aciem eorum retundit, & sensus stupidiores reddit. Trita autem cum sale Ruta ac melle, canis rabiosi morsui imposita, prodest.

4. Cepa sectilis juncifolia perennis, nobis. Scoenoprasum, Dod. Facultate valde Porro accedit, est enim excalefaciens & resiccans, attenuans, aperiens, urinas provocans, calidiorem & noxium succum ingenerat, frigidos humores contemperat, concoquit, incidit, vapores crassos sursum mittit, oculis cerebroque molestos; tumultuosa insomnia adfert, & quaecunque Porrum, istud quoque potest.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis donatis.

CAPUT XIV.

ALLIUM.

ALlium forte ab 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 exilire, quod exiliendo crescat. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Dioscoridi l. 2. c. 182. vel quasi 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, id est, rudis Rosa, propter odorem gravem: vel quod comestum vapores ex∣crementitios ad cutim pellat, & vescentibus pandiculationes moveat. Sunt qui ab halante gravi odore deducant, & Alium scribant.

Genera Dioscoridi sativum seu hortense, quod vel multiplici in Aegypto, vel singulari ut Porrum, capite constet, cujus nucleos Graeci 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 nominant: aliud silvestre, quod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. At Theo∣phrasto 7. Hist. 4. aliud praecox, aliud serotinum: differunt praeterea magnitudine singulari: quae∣dam etiam non nucleis, quaedam vero multis coagmentantur, quos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Theoph. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Galenus; 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Aegineta l. 4. c. 33. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Aetius l. &c. 11. vocat. Verum Plinio l. 19. c. 6. Generum Allii differentia in tempore, praecox maturescit 60. diebus, tum in magnitudine. Ulpicum quoque in hoc genere Graeci appellavere. Allium Cyprium, alii Antiscorodon (forte rectius Aphroscorodon) &c. sunt qui velint Allium Ulpicuut Plinii, Allium Aegyptiacum Dioscoridis esse.

In Virginea multis locis Allium nascitur ab Anglicano parum differens, Descript. Virginiana: quod ut & Caepe in Hispaniola, vix unquam bonum evadit. part. 4. Americae c. ult. Et Indi ex omnibus Europeis radicibus Allium eligunt, quo ventriculum reficiant, Joseph. Acosta l. 4. c. 18.

Allium est planta hexapetala, tricapsularis, calida & acris fervidique gustus. A forma folio∣rum est, vel folio cepaceo, cavo, fistuloso; vel porraceo seu lato; vel Narcissino; vel latissimo folio: ratione finis ultimi, vel in summo caulis fastigio producit cum flores, tum nucleos seu soboles, ex quibus terrae commissis proveniunt plantulae: vel flores & capsulas triangulares, atque inibi semina, ex quibus propagantur denuo itidem plantae ejusdem speciei: ratione radicum, vel

unica constat radice, bulbacea; vel plures simul junctas unico involucro communitectas habet: ratione colorum florum, vel flores producit albos, rubros eosque diversimode tinctos, atropurpureos & luteos: habita ratione loci, est vel silvestre, aut campestre, vel montanum. Ini∣tium faciemus ab Alliis silvestribus, foliis cepaceis fistulosis seu cavis praeditis; quia à simili∣tudine foliorum plus affinitatis habent cum Cepis superiore capite traditis.

Pars TABULAE XIV.

• ...Allium
  • ...Folio
    • ...Cepaceo seu fistuloso
      • ...Flore
        • 1. Obsoleto, C. B. P. Allium rubentibus nucleis, Lob. Icon. ☉
        • 2. Exalbido, C. B. P. Allium sive Moly montanum 3. Clus. Hist. ☉
        • 3. Obsoletiore, C. B. P. Allii montani species 2^d• Clus. Hist. ☉
        • 4. Purpureo capite rotundo, nobis. Allium montanum capite rotundo, C. B. P. Allium sive Moly montanum 5. Clus. Hist. ☉
        • 5. Purpurascente, minus bicorne angustiore folio, nobis. Alli∣um sive Moly montanum 2. Clus. Hist. ☉
        • 6. Albido moschato lineis fuscis notato, nobis. Allium sil∣vestre perpusillum juncifolium moschatum, Ad. Lob. part. 2. Moly moschatum capillaceo folio, C. B. P. & Prod. ☉
        • 7. Eleganter purpureo, nobis. Allium sphaerocephalum bi∣folium, J. B. Chabr. ☉
        • 8. Luteo, C. B. P. & Prod. ☉
    • ...Porraceo seu lato folio
      • 9. Sativum seu vulgare, nobis. Vulgare, Fuch. ☉
      • 10. Sativum alterum sive Allioprasum summo caulis circumvoluto, nobis. Scorodoprasum 2. Clus. Hist. ☉
      • 11. Maximum foliis porraceis multis latioribus sphaericeo capite ex floribus albis conflato, nobis. Scorodoprasum, Ger. ☉
      • 12. Majus foliis porraceis latis sphaericeo capite ex multis floribus exalbidis conflato, nobis. Scorodoprasum 1. Clus. Hist. ☉
    • ...Narcissino
      • 13. Majus, nobis. Allium seu Moly narcissinis foliis 1. Clus. Hist. & Pan. ☉
      • 14. Minus, nobis. Allium sive Moly foliis narcissinis minus 2. Clus. Hist. & Pan. ☉
    • ...Latissimo
      • 15. Palustre, nobis. Allium ursinum, Matth. Clusii Lugd. Allium ur∣sinum bifolium verum silvaticum, J. B. Chabr. ☉
      • 16. Montanum maculatum, nobis. Allium anguinum, Matth. Lugd. Serpentinum, Cast. Victorialis longa, Clus. Hist. & Pan. Eyst. ☉

§. 1. ALLIUM silvestre bicorne foliis cavis seu fistulosis cepaceis.

Explicatio partis Tab. decimaequartae Sectionis quartae.

1. ALlium silvestre bicorne flore obsoleto, C. B. P. Allium rubentibus nucleis, Lob. Icon. Allium caninum alterum, Trag. Allium silvestre, Tur. Huic est pusillus oblongus bulbus, non ex nucleis compositus, sed unico laevique capitulo perfecte bulboso, nonnullis interdum adnatis minoribus sese propagante: juncea pauca foliola, cava, sistulosa, seu ce∣pacea, carinata seu sulcata, gracili, tenui & pedali caule nixa, non floribus sed nucleis seu ra∣diculis rubentibus onerato, quae diu durantes & pluviali tempestate Septembri adventante, in summo caulis saepe germinant, & viridia protrudunt foliola, quaeque postea prae siccitate in terram decidentes, radices in terram demittunt, ac novellas producunt plantas. Observabit lector radicem ejus tunicatam, bifariam dissectam apparere in Tab. 14. sculptam.

2. Allium montanum bicorne flore exalbido, C. B. P. Allium sive Moly montanum 3. Clus. Hist. Folia habet juncea, viridia, cingentia caulem laevem, viridem, rotundum, qui in summo fastigio sustinet binas membranaceas tunicas, oblongâ caudâ insignitas; caput sustinet ex multis exiguis bulbis, punicantis itidem è viridi coloris, & in longiusculam herbaceam cuspi∣dem plerumque desinentibus, confertimque nascentibus, conflatam; inter quos dependent in

oblongis gracilibusque pediculis flores, sequentis floribus formâ & magnitudine similes, coloris exalbidi, quorum media petala secundum longitudinem & utrasque oras, vena obsolete pur∣purascens inficit: radix etiam rotunda est, candicans, longis albicantibus fibris praedita. Pro∣venit sponte in longe porrectâ montium serie, qui à Stiriacis Austriacisque Alpibus ad Danu∣bium supra Viennam excurrunt.

3. Allium montanum bicorne flore obsoletiore, C. B. P. Allii montani species secunda, Clus. Hist. & Pan. Moly lurido colore, Swert. Hoc caulem emittit pari fere altitudine cum priore pro∣venientem, similibus foliis, cavis, fistulosis, cepaceisve praeditum, cujus coma inter laxas mem∣branaceasque & longum mucronem habentes tunicas late se explicat, floribus coloris valde obso∣leti plena: radix superiori similis, nucleos etiam in lateribus profert. Viget circa Posonium Hungariae nunc Metropolin, ad sinistram Danubii sitam; omnium abundantissime circa Badenses thermas crescit.

4. Allium montanum capite rotundo, C. B. P. Allium seu Moly montanum 5. Clus. Hist. Hoc Allium montanum capite rotundo cubitali pariter assurgit caule, nudo, viridi, paucis fo∣liis viridibus, cavis, fistulosis Cepae instar obsito, cujus fastigio insidet caput orbiculare, è multis floribus, brevi petiolo praeditis congestum, qui sex petala in singulis floribus nunquam se prorsus explicantia habent, sex itidem staminula in medio cum stilo, elegantis purpurei coloris: radix bulbosa, alba, nucleos interdum tenui membrana tectos, proxime caulis la∣teribus adnatos habens, & sessili parte multas albicantes fibras: ejus odor Allii instar est. In Hungaria circa Posonium duntaxat observaverat Clusius, cum Pannonicarum stirpium hi∣storiam publici juris faceret, ad vinetorum in collibus Danubio imminentibus sitorum mar∣gines, Maio & Junio floribus onustum; imo ipsum hoc Allium copiose florens & semina per∣ficiens in silva Fontain belleau & aliis vinetis collibusque circa Blaesas eodem tempore reperimus.

5. Allium montanum bicorne angustifolium flore purpureo, C. B. P. Allium sive Moly mon∣tanum 2. Clus. Hist. & Pan. Allium hoc quintum cubitali assurgit altitudine, cujus caulis aho∣rum more, laevis, rotundus, viridis; cui terna per intervalla adhaerent folia, rotunda, cepacea, superioris angustiora ac veluti graminea: summus caulis caput sustinet, duabus laxis mem∣branaceis tunicis, longiore mucrone praeditis, obvolutum, quibus se aperientibus multi exigui bulbi simul congesti apparent; inter quos flores sex purpurascentibus petalis constantes, & oblongis pediculis inhaerentes dependent: rotundam, albam, longis candicantibusque fibris capillatam radicem habet. Ibidem provenit cum Allio secundo supra nobis sic dicto, & eodem etiam tempore floret.

6. Allium silvestre perpusillum juncifolium moschatum, Ad. Lob. part. 2. Moly Mcschatum capillaceo folio, C. B. P. & Prod. Hoc bulbo est parvo, oblongiusculo, ruffescente & veluti re∣ticulato cortice tecto, ex quo cauliculus tenuis, palmaris, rarissime pedalis emergit, circa quem folia juncea vel potius capillacea, sed sine ordine, quae modo unicam, modo tres qua∣tuorve uncias longa (quae nimis lata in figurâ antepenultima Tabulae 14. exprimuntur;) cauli∣liculi summo pedicelli quini, seni, septeni, veluti in umbella dispositi, à duobus foliolis sus∣tentati insident, quorum singuli flosculum ex sex petalis acutis compositum, obscure al∣bentem, lineis fuscis per medium discurrentibus dissectum & staminulis aliquot donatum, sustinent: his capitula rotunda, semina tria vel quatuor, nigra, oblonga, triquetra conti∣nentia succedunt: flos Moschi vel Zibethi odorem spirat, & in collibus Monspelio vicinis provenit, unde D. Saltsmannus anno 1598 attulit, & postmodum aliquot annis in hortulo co∣luit Casp. Bauhinus; floruit Maio, & Junio semen perfecit.

7. Allium sphaerocephalum bifolium, J. B. Chabr. Vix hoc sesquipalmarem altitudinem ad∣aequat: radicula nititur olivari, albâ, fibratâ, nullo tunicarum foris conspicuo vestigio praeditâ: coliculus rigidus pro plantae proportione, satis crassus teresque surgit, atrovirens, binis foliis crassis & canaliculatis vestitus: in summo flores gerit in glomum congestos, eleganti purpura conspicuos, ex quibus staminula quaedam muscosa prosiliunt: sapor Allii haud dissi∣milis: parum abest quin ipsam plantae magnitudinem & proportionem figura exprimat. Cul∣tura mutatum magnitudine observamus. Roma aliquot bulbillos ad Johannem Bauhinum attulit gener ejus Cherlerus. Floret toto Maio, & aestate semina perficit, ingruente tandem aestu fatiscit, ut & caetera huius sortis, & sese renovat anno vertente.

8. Allium juncifolium bicorne luteum, C. B. P. & Prod. Ex bulbo oblongo, capillaceo, tu∣nica alba vestito, caulis rotundus, palmo altior, foliis junceis duobus tribusve vestitus exsur∣git, umbellam parvam luteam sustinens; cujus flores singuli filamentis oblongis insident, ex sex petalis luteis compositi, in quorum medio staminula totidem unà cùm stilo, quibus capi∣tula

trigona, semen continentia, succedunt: ipsi umbellae foliola sunt duo angustissima, quorum alterum communiter longius & alterum in latius expansum, subjiciuntur. Monspelio D. Saltz∣mannus attulit, & D. Burserus in Austria prope Stain & Baden eruit. Huc pertinent reliqua Allia montana contenta in Pinace Bauhini.

Deductis Alliis silvestribus & montanis bicornibus foliis cavis seu fistulosis cepaceisve su∣prà, jam in hac Tabula 15^ta. agetur de Alliis sativis, porraceis seu latis folis donatis, quoniam Allia silvestria & montana bicornia plus habent conformitatis in foliis cavis cum Cepa; id circo de iis in Tab. praecedenti actum, per eandem rationem de Alliis foliis porraceis seu narcissi∣nis & latioribus in hac Tab. 15. immediate ante Porrum tractabimus.

§. 2. ALLIUM porraceis seu latis foliis.

Explicatio partis Tab. decimaequintae.

9. Allium porraceis foliis dividitur in sativum & silvestre. Sativi Allii bulbus tenuissimis membranis ex albido purpurascentibus velatus, intra quas plurimi cohaerentes nuclei, sive, ut vocant, spicae separatim existunt & communi membrana convestitae coagmentantur, à quibus inferius tenues quaedam fibrae dimittuntur: foliis viret oblongis, Porri similibus, sed non tam latis, inter quae caulis, sed admodum raro, nec primo aut altero anno, sed serius assurgit; quamobrem & caule, floribus, & semine carere quibusdam creditur. Novembri aut Decem∣bri mense Allium bene seritur, Palladio authore, in terra maxime alba, fossa & subacta sine stercore, licet in aliâ etiam stercoratâ, addit Petrus Crescentius, proveniat, qui seri posse Allium mense Septembri & Octobri, Februario aut Martio, in calidis autem regionibus mense Decembri tradit. Plantantur autem radices, ut idem ait, distantes uno palmo, in arei••.

10. Allium sativum alterum sive Allioprasum caulis summo circumvoluto, C. B. P. Scorodo∣prasum 2. Clus. Hist. Bicubitalem habet hoc decimum Allium caulem, multis ab infima parte ad medium usque porraceis foliis, Scorodopraso 1. Clusii angustioribus circundatum, me∣dio inter Porrum & Allium odore, reliquam partem sursum versus nudum, viridem, laevem, summo fastigio sustinentem caput ex multis bulbis, ut in Moly Indico Caucafon Lob dicto, congestum, & candicante membranaceo involucro, cuspide longa, viridi, praedito tectum, quod deinde bulbis excrescentibus rumpitur, nudosque bulbos, initio purpurascentes, postea exalbidos detegit; inter quos flosculi quidam nascuntur: ea caulis extima pars cui caput in∣nititur initio sese cum suo capite convolvere solet, ut serpentis obtorto collo similitudinem quodammodo referat, deinde sensim paulatimque sese explicare incipit, donec tandem caput erigat: radix è multis nucleis simplici aut duplici tenui membrana tectis constat, & numero∣sis albidis fibris sessili parte donata. Junii initio caput suum contorquet, Julio vero erigit, eodemque mense bulbillos seu nucleos ad maturitatem perducit, qui terrae crediti sui generis procreant plantas. Hoc à quibusdam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur, quia caput cum suprema c••••li•• p••rte ser pentis instar se contorquet. Hujus unicus bulbus quem habuit Car. Clusius, miru•• in mo∣dum se propagavit, & ubique in hortis cultus sese propagat, ut successu temporis elici ex hor∣tis poterit. Hujus bulbum apud Turcas in deliciis esse Clusio referebat Augerius de Busbeque.

11. Allium maximum multis porraceis foliis latioribus sphaericeo capite ex floribus albis con∣flato, nobis. Scorodoprasum, Ger. Hoc folia habet longa, crassa, porraceis & longiora & crassiora multo, caulem amplexantia mollem, succulentum, digito crassiorem: at{que} in caulis summo fastigio caput crassius & majus pila sphaeristeriali, membranacea vagina involutum, Cepae capitis instar antequam rumpatur; quâ ruptâ apparent flores multi globulatim provenientes, albi, hexape∣tali, quibus evanescentibus subveniunt semina nigra, in capsulis triangularibus contenta: ra∣dix est bulbosa, excedens Cepae majoris magnitudinem. Tota planta redolet Allium, sed compositione partium magis Porro accedit, unde ei nomen Scorodoprasum, quasi diceres ex Allio & Porro conflatam plantam; est potius Allium majus degenerans, quoad magnitudi∣nem partium. Huc pertinent Allium sativum radice simplici, C. B. P. 3. in Pinace, & Allium Cyprium, C. B. P. 4. in Pinace.

12▪ Allium majus foliis porraceis sphaericeo capite ex multis floribus exalbidis conflato, nobis. Scorodoprasum 1. Clus. Hist. & Pan. Ampeloprasum 1. Dod. Scorodoprasum sive Alliopor∣rum, Ad. Lob. Hoc oblonga & latiora profert folia quam decimum supra descriptum, Porri foliis majora, etiam carinata: caulem edit sesquicubitalem, nonnunquam bicubitalem, digi∣talis crassitudinis, superiore parte nudum, ferentem in summo caput membranaceo involucro tectum, ut Cepa, quod explicatum multos flosculos simul congestos, cepaceis similes, sex

exalbidis petalis constantes ostendit: quibus succedunt trigona capitula, in quorum singulis loculamentis plurima semina nigra cernuntur, Cepae seminibus paria: radix subest crassa, quae vetustate in alios majores bulbos se dividit, atque alios minores ad latera adjunctos habet, gra∣vis, medii inter Allium & Porrum, odoris. Junio & Julio floret. Hujus pauci Bulbi, Ornitho∣gali Arabici bulbis permixti, Bizantio demum delati sunt paulo postquam Viennam Clusius venisset, quorum unicus mire se propagavit, parvis nucleis seu radiculis ex matre manantibus. Huc pertinet Allium sphaericeo capite folio angustiore, C. B. P. 7. in Pinace, quod solis foliis angustioribus à priore discernitur.

§. 3. ALLLIUM narcissinis foliis.

13. Allium montanum Narcissinis foliis majus, C. B. P. Allium sive Moly Narcissinis foliis 1. Clus. Hist. & Pan. Quina aut sena ex radice promit folia, oblonga, plana, succulenta, Nar∣cissi alterius niveo flore Clusii foliis similia, viridia admodum & splendentia; inter quae cubi∣talis plerumque exit caulis, nudus, firmus, viridis, striatus, in summo multos ferens flores, sex purpurascentibus petalis, totidemque interius staminulis praeditos, simul congestos, ve∣luti globosum caput constituentes, quemadmodum in Cepa; quibus singulis succedunt tri∣gona capitula, quae maturitate dehiscentia rotundum nigrum semen continere deprehendun∣tur: radix bulbosa simul & nodosa anterius progrediens Polygonati modo, extima parte globosa, candida, multis tunicis circumvoluta, pluribus albis fibris praedita, & adnatis nu∣cleis feliciter sese propagans.

14. Allium montanum Narcissinis foliis minus, C. B. P. Allium sive Moly narcissinis foliis 2. Clus. Hist. & Pan. Hoc folia quin{que} aut sex non minus lata, sed breviora aliquantulum se contorquen∣tia, viridia & splendentia habet; caulem pedalem, superiore graciliorem, sed non minus firmum, striatum, qui summo fastigio è membranacea tunica multos flosculos promit, in orbiculare caput simul congestos, prioris floribus similes, sed elegantiore purpura nitentes; capitulis & semine cum priore respondet: similiter radice bulbosa, quae & nodosa est, & adnatis in ambitu non infelicius illa sese propagat. Utraque haec species serius priori genere floret, nempe Julio & Augusto. Nascuntur in Leytenberg supra Manderstorf (ubi tepidae sunt aquae, quarum usu malti valetudinem recuperant, praesertim calculo obnoxii) & aliis itidem montibus urbi Viennae vicinis.

§. 4. ALLIUM latissimo folio.

15. Allium latifolium palustre, nobis. Allium silvestre latifolium, C. B. P. Allium ursinum, Matth. Clus. Hist. Lugd. Allium ursinum latifolium, Ad. Lob. Lugd. Allium ursinum bifoli∣um verum silvaticum, J. B. Chabr. Allium silvestre recentioribus duplex est, vel angustifolium seu juncifolium, (de juncifolio Allio bicorni supra egimus in paragrapho 1.) vel latifolium quod est sativum porraceis foliis, aut silvestre narcissinis, de quibus dictum paragrapho 2^do. & 3^tio; jam dicemus de Alliis latiore folio praeditis, & primo de ursino, quod folia emittit bina, terna, quaterna, palmo longiora, binos digitos lata, laevia & dilute virentia: caulem do∣drantalem, tenuem, comantibus aliquot in summo fastigio caulis flosculis candidis, hexa∣petalis, totidem staminibus praeditis: pro radice bulbus est oblongus, qui fibris plurimis quas deorsum dimittit, & membranis convestitur. Proveniens reperimus in silvis humidis & umbrosis, & ad rivulorum margines per totam Burgundiam, Burboniamque, dum operam dabamus in hir∣ciscundis rarioribus plantis Celsissimo Aurelianensi Duci Gastono Ludovici Gallorum regis XIII. fratri unico: ibidem & plantam clandestinam deteximus secus margines rivulorum Maio perpulchros edentem colossini coloris flores, primo à Burbonia lapide. Allium ursinum, quasi Arctoscorodon dicitur, Dod. Gall.

16. Allium latifolium montanum maculatum, C. B. P. Allium anguinum, Matth. Lugd. Serpentinum, Cast. Victorialis longa, Clus. Hist. & Pan. (cui & major) Eyst. Allium Alpi∣num, Dod. Gesn. Hort. Tab. cui & Victorialis mas. Est enim mas & femina, ille latioribus fo∣liis, haec angustioribus, quare Victorialis mas & femina Camerario dicitur. Caulis hujus digitalis est crassitudinis, fungosus, insimâ parte purpurascens, superne viridis & striatus, multos in summo ferens flosculos, oblongis pediculis inhaerentes, senis candidis petalis stel∣latis constantes, Ceparum floribus similes, senis intus staminulis stiloque medio praeditis: deinde trigona fert capitula, in quibus semen rotundum, nigrum; caulem circa medium am∣plectuntur & quasi vestiunt bina aut terna folia, nervosa, oblonga & lata, Gentianae majoris

foliis pene similia: radix oblonga, extrema parte bulbosa, multisque validis & perennibus fibris donata, multiplici cortice variis fibris transversim coeuntibus constans, & quodam∣modo reticulato involuta, quae singulis annis aliis feliciter bulbis circa ipsum adnatis sese propagat, è fibris adeo implicatis, ut difficile sit bulbos conjunctim natos & cohaerentes sejungere. Copiose nascitur in montibus qui Bohaemiam à Silesia disterminant. Quia qui effodiendis metallis operam dant, magnas certasque illius vires se experiri praedicant ad se muniendos adversus impurorum spirituum insultus, à quibus frequentissime impetuntur, Victorialis nomen ab effectu inditum contendunt. Vulgus herbariorum Victorialis longae & majoris cognomen dedit, ut à Gladiolo decernant: cujus radicem ob corticis qua integitur, cum superiore similitudinem, Victorialem rotundam parvam appellant.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

• 9. Allium sativum acre admodum est, exsiccat & calefacit quarto, ut ait Galenus, excessu; sum∣mam corporis cutem vesicas educendo ulcerat. In cibo sumpta corpus insigniter excalefacit, & qui in ipso sunt humores crassos attenuat tenacesque incidit, digerendi etiam vim, ac obstructio∣nes aperiendi facultatem quoque habet: adversatur & omnibus venenis frigidis, & virulentorum animalium ictibus; quamobrem & à Galeno Theriaca appellatur rusticorum. Alimentum autem corpori confert omnino nullum, succum autem ingenerat pravum ac acrem: ab ejus idcirco usu, eos qui calido sunt praediti temperamento abstinere vel maxime oportet. Quod si autem in aqua elixum fuerit eousque donec acrimoniam deposuerit, vires habet imbecilliores, & succi quidem pravitatem, ut ait Galenus, non amplius retinet, alimenti tamen corpori quam paucis∣simum confert, utile vero in cibo sumptum contra aquarum mutationes, asperam arteriam cla∣rificat, veterem tussim lenit, ac mitiorem reddit, urinas cit, flatus discutit, Hydropicis ex aqua frigida auxiliatur, ventris vermes interimit atque expellit. Datur vero & pueris lac, in quo decoctum fuerit, utiliter adversus vermes. Nonnulli cum carnibus coctum Allium edunt, & sic quidem minus quoque acre est, ventriculum vero frigidum adjuvat, flatusque cum in hoc, tum in intestinis haerentes discutit, urinas mediocriter promovet, & à pestilentis aëris contagio tu∣tos reddit. Allii comae decoctum in insessionibus menses & secundas, Dioscorides ait, trahit, quod & su••••itu potest. Cum Origani vero decocto Allium epotum pediculos & lendes enecat: ustum & cum melle permistum illitumque hypopia & alopecias sanat. Cum Nardino unguento, sale & oleo exanthemata curat. Aufert vero & alphos, impetigines, lentigines, achoras, fur∣fures & lepras cum melle. Cum taeda & thure decoctum, si in ore contineatur, dentium dolores mitigat. Contra muris aranei sive 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 morsum cum Fici foliis & Cumino imponitur.
• 14. Est autem silvestre Allium omne & praecipue Ophioscorodon Lon. seu Allium ursinum, authore Galeno, sativo valentius ac potentius. Allii autem ejusdem folia contusa, nonnulli in Bel∣gio in quorundam piscium salsamentis pro condimento edunt.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis & foliis latis donatis.

CAPUT XV PORRUM.

QUod 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Dioscorides l. 2. c. 179. vocavit, & in 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 capitatum, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 di∣stinxit; id Latini Porrum, quod porro eat, & longe lateque grassetur, vocarunt. Theoph. 2. caus. 20. & 3. ejusdem 23. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tonsum Porrum addidit: alias 7. Hist. 1, 2, 3, 4, 5, & 6. de Porro egit. At Plin. l. 20. c. 6. est sectivum & capitatum; & illud l. 19. c. 6. duplex fecit.

Cepis, Alliis praecipue latis foliis praeditis, Porra (in hoc capite deducenda) propter affinitatem cum in sapore & odore, tum in foliorum structura, adjungere aequum duximus. Porrum est planta hexapetala tricapsularis radice bulbosa proprie dicta & foliis latis praedita, cujus radix, non est rotunda, sed oblonga, tunicis multis tenuibus, pellucidis, albis, compactilis,

& in sessili parte fibrata, sapore mitiore quam sunt Cepae; folia non ut Cepa fistulosa aut cava habet, sed lata, carinata; atque hisce notis à Cepa facile discernitur.

Pars TABULAE XV. Sectionis quartae

• ...Porrum
  • ...Sativum
    • 1. Commune capitatum, C. B. P. Porrum vulgare, Dod. ☿
    • 2. Sectivum latifolium, C. B. P. Porrum sectivum Plinio, Dod. Porrum sectile seu tonsile, Cam. ☿
  • ...Silvestre
    • 3. Vinearum, C. B. P. Ampeloprasum, Matth. Lugd. ☉
    • 4. Gemino capite, C. B. P. Ampeloprasum seu Porrum silvestre, Lob. Lugd. ☉
    • 5. Vitigineum caule folium perforante, nobis. Porrum silvestre vitigineum, Ger. ☉

Explicatio partis Tab. decimaequintae Sectionis quartae.

1. POrrum commune capitatum, C. B. P. Porrum commune, Matth. Lugd. Porrum vul∣gare, Dod. Porrum capitatum vulgare, Cam. Porro sativo folia sunt oblonga, latius∣cula, sed compluria & dorso eminentiore carinata, odore saporeque similia Cepae, sed mitiore: caulis, si non frequenter subsecantur folia, altero aut tertio anno assurgit rotundus, laevis & ae∣qualis, nullas protuberantias vacuas in medio caulis edit, ut videre est in Cepae caule: flores profert in orbiculum collectos, in cacumine caulis, ut Cepa: floribus singulis evanescentibus succedunt capitula trigona, ternis loculamentis distincta, in quorum singulis continentur se∣mina Cepae seminibus similia, sed non nigra: bulbus tenuis, oblongus est, potissimum sectivi Porri bulbo crassior ac major: quod non attonditur mediocrem terram postulat Porrum; in pingui, ster••••rata & mediocriter solutâ bene proficit. Seritur in Galliae, Germaniae, Angliae Belgiaeque hortis, Martio aut Aprili in utraque Germania, in Italia etiam Februario. Sectivum sive sectile post duos à satione menses manens in areis suis desecari potest, sed quod capi∣tatum ut fiat desideratur attondendum non est, & Octobri mense vel etiam prius transferri debet. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graecis, Latinis Porrum, & Palladio masculino genere Porrus dicitur.

2. Porrum sectivum latifolium, C. B. P. Porrum sectivum Plinio, Dod. Caes. Lugd. Porrum tonsile & capitatum, Lob. Porrum tonsile sive sectile, Cam. Porri natura est crescere in cervicem longam & crassam, magis quam in caput: adjuvat & cultura, densius serentes hortulani transfe∣runt postea anno sequenti, altius circumobruentes fimum, ut candorem, teneritatem simul & dulcedinem acquirant usque ad folia: constat tunicis multiplicibus, longe tenuioribus Cepae tunicis, foliis glauce viridibus, praelongis, latitudine unius digiti, canaliculatis, non tamen fi∣stulosis, seinvicem amplectentibus alternatim seu hinc inde: caulis è medio foliorum exit, secunda aestate cubitalis, in cujus cacumine comam gerit rotundam capitis modo, floribus candidis & vasculis parvis triangularibus seminibus nigris successive onustam. Sectivum den∣sius seritur, quod genus Neroni placuisse testantur authores; ut autem crescant in caput ra∣rius sunt serenda, & cum transferantur, summis foliis leviter recisis, capita retrahenda & ex∣tremae tunicae aut leviter sarculo convellendae radices ut delumbatae alant. Antiqui silice aut tegulà subjectâ capita dilatabant. Sectivum autem appellatur quasi scissile, quia adeo ad∣haerent invicem, ut unum ex multis congestum videatur: hoc genus non transferunt, sed in ea∣dem area relinquunt, donec deficiat, semper stercorantes: laeto enim solo & fimo gaudet, cum tamen rigua oderit. Seritur semine ab Aequinoctio Autumni. Dioscorides primum hic alla∣tum Porrum capitatum vocat, sejungens ab altero sectivo. Haec duo Porra, capitatum & se∣ctivum seu sectile non differunt specie, cum ex eodem semine generentur, sed cultura sola di∣screpant, quia id quod ad culinaria juscula saepius desiderari solet, sectivum aut sectile Colu∣mellae & Palladio nominatur: quod vero capitatum fieri debet, non tondendum, sed autum∣nali tempore transferendum etiam Plinio monente.

3. Porrum silvestre vinearum, C. B. P. Ampeloprasum, Matth. Lugd. Est & Porrum silve∣stre quod Graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur, id est, Porrum vineale, est enim caule bicubitali; foliis por∣raceis sed angustioribus: flore constat candido, radice bulbosa, gracili, longa. Provenit in vinetis in agrorum marginibus & amoenis collium locis. Nos multoties inter vineas passim quasi, sed nullibi frequentius observavimus quam inter vineta eundo à pago dicto Surain & tendendo versus fastigium seu culmen montis Valeriani duabus leucis Gallicanis ab urbe

Lutetia Parisiorum, non longe à vico Sancto Clodovio dicato. Datur & Porrum silvestre ino∣dorum, C. B P. Porro simile, dictum exilius & inodorum, Lob. Hoc in omnibus convenit cum 3^tio nisi quod odoris sit expers.

4. Porrum silvestre gemino capite, C. B. P. Ampeloprasum seu Porrum silvestre, Lob. Lugd. quod à Matthioli Porro silvestri est diversum. Est Allii silvestris tenuifolii folio non dissimili, sed majore & acriore, in caule bicubitali; radice bulbosa unica, non ex nucleis constante, Porri sativi minore & duriore, acriore, nonnullis adnatis sese propagante; loco florum & successive capsularum seminalium seminumque ibidem contentorum, nucleos seminis vice fert, triticeis granis pares, in glomeratis geminis capitibus, nec dispares pluribus aliis Allii speciebus. Vinetis, arvorum marginibus, senticetis & dumetis Galliae & Belgii gaudet. Galenus scribit Ampeloprasum tantum à Porris dissidere, quantum in omnibus aliis generibus agrestia omnia à domesticis differunt; item Ampeloprasum agreste esse Porrum; quare & acrius & siccius eo esse, sicut agrestia omnia reliquis hortensibus, ac proinde sto∣macho quam illud nocentius.

5. Porrum silvestre vitigineum, Ger. Porrum vitigineum caule folium perforante, nobis. Radicem habet & hoc unicam rotundam, duram, laevem multos nucleos à se mittenem, ex qua protruduntur folia rarius disposita, vaginae instar cingentia caulem cubitalem, sustinen∣tem in summo fastigio membranaceum, tenue involucrum, quo aperto, apparent flores hexa∣petali in globumacti, Cepae flosculorum instar. A foliis ocreae instar tibiam tegentis ad lon∣gitudinem singulorum geniculorum & cavâ suorum parte caulem amplectentibus discernitur à caeteris suae familias.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

• 1. Porrum capitatum commune excalefacit, exsiccat & extenuat perinde ac Cepa, corpus excale∣facit, crassos lentosque humores incidit, noxium tamen succum ingenerat, tumultuosa ac terri∣bilia insomnia parit, oculos offendit, visus aciem obscurat, naturâ calidiores ac biliosiores laedit: ingratum est ventriculo, inflationes facit. Coctum minus nocens, acrimoniae suae parte depositâ, & nec sic tamen bonum succum corpori confert, cum frigidis autem oleribus permixtum, quali∣tatemfrigidam eorum contemper at. Cum Ptisana coctum & commestum, quae in pectore cruda sunt, concoquit & educit, scribitur etiam in delinctu utile esse, & asperam arteriam purgare. Suc∣cus cum melle potus contra ferarum morsus prodest: folia similiter trita & imposita. Idem vero succus cum aceto, thure & lacte, aut rosaceo instillatus aurium doloribus & sonitui prodest; veteres sanguinis rejectiones cohibent seminis drachmae duae, cum aequali Myrti pondere potae. Idem in vinum conjectum, ipsum in acetum mutari prohibet, & ••am conversum emendat, ut non∣nulli scribunt.
• 4. Porrum silvestre gemino capite, C. B. P. Ampeloprasum seu Prorum silvestre, Lob. Stomacho magis quam Porrum adversatur, ut tradit Dioscorides, plus excalefacit, urinam & menses ve∣hemetius ciet, ejus esus contra serpentum morsus utilis est, de quo haec Plinius. Ampelopra∣sum in vinetis nascitur foliis Porri ructu gravis, contra serpentum ictus efficax, eruptiones san∣guinis per genitale inhibet potum impositumque. Datur & à partu mulieribus, & contra canis mor∣sum.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 72. col. 1. pl. 111. Porrum sectivum junci∣folium, C. B. P. Scaenoprasum, Dod. Cum Por∣rum sit planta bulbosa hexapetala tricapsularis, foliis latis carinatis praedita, nullatenus convenit huic plantulae bulbosae, foliis quippe fistulosis seu ca∣vis donatae, Porrinomen; imo odore & sapore magis Ceparum familiae accedit; ergo inepte Schaenopra∣sum seu Porrum junceum dicitur Dodonaeo primo, & quibusdam aliis authoribus; cum omnibus suis par∣tibus Ceparum classi magis accedat, jure ergo potiore nos Cepam sectilem juncifolium perennem designa∣vimus. In hac animadversione, sicut in aliis memet submitto judicio doctorum & versatorum in arte Botanica.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis praeditis.

CAPUT XVI. MOLY.

M 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ab amoliendis morbis. Unius Theophrastus 9. Hist. 15. & Di∣oscorid. l. 3. c. 54. meminere: at Plin. l. 25. c. 4. duplex proposuit: alterum radice rotun∣da: alterum vero longa.

Moly omnibus suis partibus essentialibus convenit cum Allio, imo sapore non multum ab Allio recedit; est enim planta calida & acris fervidique gustus, non minus quam Allium: quicunque Moly Allium montanum latioribus seu planis compressisque foliis habuerit, ei cri∣mini non dandum existimo. Estque à foliis, vel lato compressoque folio, vel latiore, nunc magis, nunc minus viridi; à colore florum, est vel flore purpureo, luteo, aut albo.

Pars TABULAE XVI. Sectionis quartae.

• ...Moly
  • ...Purpureum
    • 1. Latifolium Hispanicum, nobis. Moly latifolium purpureum Hispanicum, Clus. Cur. post. ☉
    • 2. Africanum umbella purpurascente, C. B. P. & Prod. ☉
    • 3. Nobis. Moly atropurpureum, Swert. ☉
  • ...Luteum latifo∣lium odore Allii
    • 4. 1^um, C. B. P. Moly montanum latifolium flavo flore, Clus. App. alt. Moly latifolium flavo flore foliis rectis, nobis. ☉
    • 5. 2^um, C. B. P. Moly latifolium flavo flore, Eyst. Moly latifolium flavo flore foliis contortis, nobis. ☉
  • 6. Exoticum floribus albo-viridibus, C. B. P. Moly flore albo lineis viridis coloris, Swert. ☉
  • ...Album angustifolium
    • 7. Umbellatum, nobis. Moly Dioscoridis, Lob. Icon. Clus. Hist. ☉
    • 8. Humile folio gramineo, nobis. Chamaemoly an Moly Dioscoridis, Col. ☉
    • 9. Pesaurense parvum caule triangulari, nobis. Moly parvum Pesau∣rense, Ponae Ital. ☉
    • 10. Petalis rotundis seu orbiculatis, nobis. Moly minus, Clus. Hist. Moly minimum albo flore, Swert. ☉
    • 11. Foliis reflexis, C. B. P. Moly serpentinum vocatum, Lob. Icon. Lugd. ☉

Explicatio partis Tab. decimaesextae Sectionis quartae. §. 1. MOLY PURPUREUM.

1. MOly Hispanicum purpureum, vel Moly latifolium purpureum Hispanicum, Clus. Cur. post. Moly latifolium Hispanicum, C. B. P. Moly latifolium Indicum flore purpureo, Swert. Hoc Moly omnium hujus generis maximum est: folia habet longa Gladioli instar & carinata: caulem protrudit ex radice amplissimâ bipedalem, crassum, rotundum, in summo fastigio sustinentem globatim (adinstar Moly Indici authoribus, nobis Ornithogali potius di∣cti) plurimos flosculos majores purpureos; quibus singulis decidentibus singula succedunt ca∣pitula triangula, semina nigra in se continentia. Odorem suffundit inter Allium & Moly. Flores majores stellatos plus minus sexaginta gerit, dilute rubentes aut purpurascentes. Con∣sule ejus Iconem apud Swertzii Florilegium.

2. Moly Africanum umbella purpurascente, C. B. P. & Prod. Ex radice bulbosa exit caulis (modo unus, modo plures) cubito altior, nudus & cavus, quem cingunt in inferiore parte folia aliquot latiuscula, in acutum mucronem desinentia, palmaria & sesquipalmaria, per marginem instar graminis hirsuta, pilosa: umbella caulis summo insidet, cujus flores singuli communiter senis petalis, dilute purpurascentibus (non quinis ut vult Casp. Bauhinus in Prodromo) pe∣diculis

oblongis & firmis insident, quibus singulis vesicula seu capsula tribus loculamentis dis∣tincta, in singulis bina aut terna semina rotunda includens, succedit. Odore est Allii gravi∣ore. Hoc Argentina à D. Meyero acceptum habuit Casp. Bauhinus. Floret aestate, & paulo post semen suum perficit.

3. Moly atropurpureum, Swert. Hoc folia habet angusta, porracea, pedalia, caulem cin∣gentia altiorem, in cujus summo fastigio oritur capitulum conisorme, infinitis scatens flosculis, minimis, atropurpureis, quorum petala singularia nullatenus observari possunt distincta, ex Icone autem Swertzii mihi apparent adinstar calicum membranaceorum Scabiosae Hispanicae, & eo nomine Icon mihi suspecta, cum flores non producat hexapetalos, Moly verum & genu∣inum esse diffido: examinent Authores plantam ipsam ad quorum manus pervenerit. Consule Tab 16. plantam 5^to loco positam; cum debeat esse 3^tia planta à colore florum, in hac Tabula male & extra ordinem disposita est.

§. 2. MOLY LUTEUM.

4. Moly latifolium luteum primum odore Allii, C. B. P. Moly montanum latifolium flavo flore, Clus. Hist. App. altera. Moly flavo flore, Swert. Moly luteum, perperam Ornithogalum luteum multifolium Botanicorum, Lob. Ad. part. 2. Folia habet hoc bina, infima parte sese amplectentia, decem aut plures uncias longa, unam lata, surrecta, firma, supina parte nonnihil carinata, porracei coloris, & odoris Allium referentis: inter quae assurgit caulis eno∣dis & satis gracilis, firmus tamen, virescens, pedem altus aut paulo altior aliquando, sustinens summo fastigio prodeuntes ex foliaceo folliculo, bifariam diviso, tricenos aut plures flores uncia∣libus aut longioribus pediculis iisque firmis subnixos, senis petalis stellae in modum expansis constantes, foris pallescentes, interiore parte prorsus flavos; occupante umbilicum triangu∣lari capitulo, sex flavis staminibus cincto praeditum, quorum apices etiam flavi: floribus qui mense Junio explicantur trigona succedunt capitula, semen nigrum inaequale continentia: ra∣dix est bulbosa, gemina, ut Orchidis radicem quodammodo aemuletur.

5. Moly latifolium flavo flore foliis contortis, nobis. Moly latifolium luteum secundum odore Allii, C. B. P. Moly latifolium flavo flore, Eyst. Hoc terna profert folia, lata, contorta, non recta ut superius; caulem rotundum, dodrantalem, in cujus fastigio plurimi flosculi, hexapetali, lutei, cum staminulis sex, & stilo in medio ejusdem coloris, quos ante expan∣sionem cingunt bina involucra membranacea: floribus singulis deciduis succedunt singula ca∣pitula, tribus loculamentis distincta, atque in singulis duplex series seminum nigrorum, inae∣qualium, continetur, sicut in priore: radix est bulbosa gemina ut Orchidis radicem quodam modo aemularetur. Provenit in Pyrenaeis montibus. Floret ineunte aestate, atque sub ejusdem finem semina sua perficit.

6. Moly exoticum floribus albo-viridibus, C. B. P. Moly flore albo lineis viridis coloris, Swert. Hoc foliis, caule & radice, pediculisque longis florum, convenit cum Alliis Narcissinis foliis: at flores ex gemino involucro denos, duodenos, hexapetalos, albos, linea viridi in dorso notatos gerit, quod mihi innueret hoc non esse Allium sed Ornithogalum, si vero habet odo∣rem Allii (quandoquidem ipsam plantam nec dum viderim, sed ejusdem picturam in Florilegio Swertzii, unde ex floribus depictis, & ipsius plantae denominatione à Casp. Bauhino allatâ, mihi videtur perfecta Ornithogali species;) si uti dictum odor Allii adsit, determinabit dubitatio∣nem. Examinent posteri plantam ipsam quando habuerint ad manus.

7. Moly angustifolium umbellatum album, nobis. Moly angustifolium umbellatum, C. B. P. Moly angustifolium, Dod. Moly Dioscoridis, Lob. Clus. Hist. & Hisp. Hoc Moly Dioscoridis bina aut terna angusta, porracea fere, habet folia, mollia, ad terram inflexa, exteriore parte aliquantulum lanuginosa; inter quae caulis exilit dodrantalis, laevis, rotundus, cavus, summa fa∣stigii parte membranaceum quod dam involucrum sustinens, ex quo multi emergunt flosculi candidi, sex petalis constantes cum totidem staminulis: radix bulbosa, avellanae nucis magni∣tudine, intus alba, succulenta, aliquantulum acris, subingrati odoris, foris nigricantibus mem∣branis involuta. Nascens hoc Moly, & initio Februarii flores proferens, Gadibus ea veteris urbis parte quae in mare protenditur, eruebat Car. Clusius, non procul à Sacello locum oc∣cupante in quo Herculis templum fuisse ferunt.

8. Moly humile folio gramineo flore albo, nobis. Chamaemoly an Moly Dioscoridis, Col. Huic cum caulis longitudo deest, Chamaemoly nomen imponendum censuimus, inquit Fab. Columna. Radice est bulbosa, parva, nucis avellanae magnitudine, flavo cortice duro

obducta: folia quatuor vel quinque à radice, per ambitum hirsuta, autumno emittit, Graminis forma ut Dioscorides notat, magnitudine inter se distantia, nam quodlibet illorum alterum superat gradu, majus vero folium non excedit pedem. Primo coeli minimo tepore, non tantum Veris, sed ipsius hyemis floret. Decembri mense in silvestribus emisit illos folli∣culos simul inclusos inter folia terram tangentia, nec multum à terra caulis attollitur, sed aperto folliculo septem vel decem, aut pauciores aliquando stellatos flores edit, albos, purpurascens dorsum aut virens singulis petalis habentibus, in quorum umbilico fructus extuberant, apicem habentes, luteis sex staminulis circundati, quae simul cum florum petalis marcida fiunt, cre∣scentibus fructibus capsulis triangularibus seu tribus loculamentis distinctis, sed si∣mul adhuc junctis, Pisi vel Ciceris magnitudine: capsulae siccatae trifariam aperiuntur, atque in singulis cellulis semina nigra, angulosa quoad figuram, Moly vulgaris seminibus similia, con∣tinentur. Februario & Martio perficiuntur. Cirinolae per semitas & agros non procul ab op∣pido floruit Januario. Odor plantae inter Brassicam & Allium, non enim, ut vulgaris, nares acriter ferit; sapor in radice dulcis, quae dum flores emittit, multiplici duro cortice tecta inve∣nitur, & jam vetusta sobolem ex latere mittit.

9. Moly album angustifolium Pesaurense parvum caule triangulo, nobis. Moly parvum caule triangulo C. B. P. Moly parvum Pesaurense, Pon. Ital. Hoc Moly copiose nascitur in territo∣rio Pesaurensi: caulem fert non rotundum, ut caeterae Molyos species, sed triangularem, ad al∣titudinem semicubitalem: radicem habet bulbosam, albam, rotundam, quae ex albido in por∣raceum colorem tendit: folia habet acuta, porracea itidem: flores habet ex senis petalis al∣bis, acutis conflatos: odorem suffundit Allio parem. Floret Maio & singulis annis sese mul∣tiplicat nucleis. Natales ex nomine à Johane Pona assignato indigitantur. A nullo describi hoc Moly ante Ponam comperimus; quare ejus descriptionem ac Iconem adhibuimus in Tab. 16^ta inter consortes plantas.

10. Moly album angustifolium petalis rotundis seu orbiculatis, nobis. Moly minus, Clus. Hist. Moly minimum albo flore, Swert. Hujus caulis palmaris & sesquipalmaris, viridis, denos aut duodenos sustinens flores, sex niveis petalis, non mucronatis ut Moly Dioscoridis, sed orbiculatis & quasi rotundis constantes, senis pariter in medio staminulis, inter sena porracea quodammodo sed angustiora folia assurgebat: radix est rotunda, candicans, nucis Ponticae magnitudine, albicantibus fibris in parte sessili praedita.

11. Moly album angusti folium foliis reflexis, nobis. Moly serpentinum vocatum, Lob. Lugd. Perelegans hoc Moly serpentinum (à foliis adinstar serpentis contortis & in se convolutis) exhibuit Lobelius, quod Moly Dioscoridis ortu persimile: foliis constat per terram stratis, atque iterum reflexis; odore & bulbo tunicato valde accedit Moly Dioscoridis; sed flores candore rubentes, quini, seni, aliquando plures, hexapetali, albi exsiliunt, longis pediculis in∣sistentes, atque in summi caulis media parte conspiciuntur bulbilli nitidi Indici Moly ritu: ra∣dix cepacea, multis tunicis tecta: caulis pedalis & sesquipedalis. Ubi sponte proveniat nobis nec dum notum, inquit Lobelius, Belgicis aliisque hortis satis familiare. Floret ineunte aestate.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Moly est calidum & acre, valde Allio quoad virtutes accedens; est enim ab odore & sapore tantum Allii montani latioribus seu porraceis foliis praediti species. Radix bulbosa Molyos valde est utilis ad apertiones uteri cum irino unguento trita & subdita, ut Dioscorides est author. Ga∣lenus etiam citans Dioscoridem testem pro 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive unguento irino legit 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, hoc est, Lolii farina cum farina aerina apertum uterum sanare scribit Dioscorides.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 75. col. 1. pl. I. Moly latifolium li••iflorum, C. B. P. Moly Theophrasti, Dod. Ibidem pl. II. Moly latifolium Indicum, C. B. P. Caucafon Lob. Icon. Hae duae plantae cum nec odorem, nec saporem habeant Molyos, male hic disponuntur a Casp. Bauhino caeterisque authoribus ante ipsum scribentibus; re∣ferantur ad Ornithogali Classem sicut nos praestiti∣mus, quia cum Ornithogalis magis quadrare mihi videntur, uti diximus in Hallucinationibus ad finem capitis de Ornithogolo, quas illic consule.

Pag. 76. col. 2. pl. XIV. Moly moschatum capilla∣ceo folio, C. B. P. Allium perpusillum juncifolium mo•• chatum, Lob. Ad. par. alt. Haec planta cum sit cepaceis foliis, & odorem spiret Allii, male inter Mo∣lyos species, porraceis foliis praeditas, a Casp. Bauhi∣no collocatur: referatur ad Allium silvestre foliis ce∣paceis & cavis, sicut nos praestitimus in capite de Al∣lio, quod vide supra.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis donatis.

CAPUT XVII. SCILLA.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Theophrastus 1. Hist. 7. & 10. proposuit & 7. Hist. 11. Scillae Epimenidiae vocatae, & quae ab usu nuncupationem sortita sit, meminit. Sic Dioscorid. l. 2. c. 202. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 habet, & cap. sequente 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quod Scillam aliqui nominant. Genera duo Scillae medicae Plin. l. 19. c. 5. mascula albis foliis, femina nigris: & tertium genus cibis gratum, Epimenidiam vocatum, &c. & l. 20. c. 9. Scillarum in medicina alba est, quaemascula; femina nigra: candidissima utilissima.

Scilla radicem habet omnium stirpium bulbacearum maximam, tunicis multis humore quo∣dam plenis praeditam; hac sola enim nota à caeteris suae sortis cognitu facilis.

Pars TABULAE XVI.

• ...Scilla
  • ...Vulgaris radice
    • 1. Rubra, C. B. P. Scilla, Trag. Matth. Pancratium, Dod. Lugd. Tab. ☉
    • 2. Alba, C. B. P. Scilla, Dod. Scilla Hispanica, Clus. Hist. Lugd. ☉
  • 3. Esculenta, C. B. P. Epimenidia, Theop. Scilla dulcis & candida in Cephalonia & Creta, Costaeo in Mesuen. ☉

Explicatio partis Tab. decimaesextae Sectionis quartae▪

1. SCilla vulgaris radice rubra, C. B. P. Scilla, Trag. (cui & Cepa maris) Matth. Fuch. Tur. Cord. in Diosc. Gesn. Hort. Cam. Caes. Pancratium, Clus. Hist. & Hisp. Dod. Lugd. Tab. Scilla rubentibus radicis tunicis folio Aloës carinato, Lob. Est Scillae caulis cubitalis aut major, rectus, nudus absque foliis: pluribus candidis & stellatis floribus, hexapetalis, or∣natus, Asphodeli minoribus, Ornithogali majoribus (quod quidam Scillam Epimenidiam pu∣tant) & valde similibus, qui ab imis (uti verissime Theophrastus Hist. 7. c. 12. scribit) ex∣plicari incipiunt, quemadmodum Asphodeli & quarundam bulbacearum plantarum flores: hisce singulis succedunt triangularia capitula, compressis angulis constructa, & veluti inania; in quibus tamen nigrum, planum, paleaceum semen, sed post seminis & capsularum effor∣mationem quinque, sex, aut plura emergunt folia liliacea, lata, viridia, admodum densa sive carnosa, humi expansa, nonnihil carinata: radix crassa & ampla, multis tunicis albis lento quodam humore plenis praedita, multisque pelliculis exterioribus rubris, internas albas in∣volventibus, inferiore seu sessili parte multis crassiusculis fibris capillata. Copiose nascitur circa Olysipponem, & plerisque aliis in locis Lusitaniae & Hispaniae. Floret Augusto & Septembri; semen Octobri & Novembri maturescit. Folia jam maturo semine, & exarido caule, sese eri∣gunt Novembri & Decembri.

2. Scilla vulgaris radice alba, C. B. P. Scilla, Dod. Scilla Hispanica, Clus. Hist. & Pan. Lugd. Scilla alba, Eyst. Scilla sive Cepa marina, Lob. Pancratium itidem, Clus. Hist. Huic ampli∣tudo major est, cujus extimae tunicae albescunt, foliaque ampliora, longiora, magis carinata & quodammodo surrecta. Abunde crescit in mediterraneis, adeo rusticis exosum, ut me bul∣bum ejus eruentem (inquit Clusius) admonerent ne degustarem: florentem autem aut semen ferentem nunquam conspexit Car. Clusius. Fabiano vero Ilges, ut ad Clusium scribebat, anno 1592. in pensilibus hortis non modo caulem protulit, sed etiam plurimos flores spicae instar nascentes, singulos sex petalis constantes, Scillae (quantum ex pictura, quam epistolae con∣junxerat, colligere licebat) florum aemulos. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graecis, Pancratium Latinis di∣citur.

3. Scilla esculenta, C. B. P. Epimenidia, Theoph. Scilla dulcis & candida in Cephalonia & Creta, Costaeo in Mesuen. Haec à prioribus facile cognoscitur quod radicem habeat can∣didam, dulcem & esculentam, neque aliis notis à praedictis discernitur.

TEMPERAMENTUM & VIRES,

Scilla est ex secundo ordine excalefacientium, & incidentem admodum facultatem obtinet, ut Ga∣lenus ait, praestat autem assam aut elixam sumere, sic enim virium ejus vehementia exsolvitur. Assatur autem pasta farinacea aut luto obducta (ut Dioscorides docet) in clibanum deinde con∣jicitur, aut carbonibus obruitur, donec obducta pasta sufficienter cocta fuerit, quâ ademptâ, si Scilla probe cocta non fuerit, altera simili pasta aut luto obducitur, ac denuo coquitur; nam quae ita non assatur interraneis maxime noxia est. Torretur itidem in olla indito operculo, quae in furnum demittitur: sumitur vero quod maxime est medium, exterioribus partibus abjectis: quod frustatim consectum coquitur, mutatá saepius aquâ, donec ipsa nec amaritudinem, nec acri∣moniam habeat, frusta siccantur in umbra, ita ut ne ulla quidem parte se contingant. His Scillae segminibus ad oleum, vinum, aut acetum Scillinum conficiendum utimur. Ex aceto au∣tem scillitico, addito melle oxymeli coquitur; cujus ad incidendum crassos, lentos viscidosque humores usus est. Assa Scilla potionibus aliisque medicamentis admiscetur, quae urinam provo∣cant, obstructionis jecinoris lienisque aperiunt, tum & thoracis: datur hydropicis; regio mor∣bo & torminibus laborantibus & contra veterem tussim, difficulterque respirantibus exhibetur in eclegmate. Pars autem Scillae cum octo partibus salis subacta, & à jejunis unius aut duorum Cochlearium pondere sumpta, alvum movet: semen etiam tritum cum caricis, aut melle exceptum, si manditur, idempraestat. Cavendus autem Scillae usus iis, quibus interaneum aliquod exul∣ceratum. Si Scilla reponatur inter fructus, arcet eorum putredinem. Aiunt minutim incisam Scillam in vase vitreo, melle pleno, per totam aestatem soli expositam, deinde collectam, praesenta∣neum esse remedium epilepticis. De melle scillitico, oxymelite scillitico, & de aceto scillitico, & de modo ad usus eadem parandi, consule Joh. Bauhinum pag. 220. & 221. Tom. 2. & Simo∣nem Pauli pag. 476. classis 3. operis Botanici quadrapartiti, de Scilla venenata & ejus re∣mediis. In Scillarum genere quaedam suapte natura venenosa provenit, quae suâ malificâ vi, etsi quam parce devoretur, illico tamen hominem torquet, quemadmodum fungi, qui in le∣thalium genere habentur. Venenosa igitur Scilla (ut Mesues tradit) sola, nec alteri annexa provenit, locisque oboritur foedis ac graveolentibus, ut apud thermas. Quapropter de hac disse∣rens Avicenna inter venenatas plantas Fen. 7. Volum. 4. sic inquit, Scillae malae usus ventricu∣lum exulcerat, & intestina ipsasque meseraicas venas aliosque meatus, qui ex intestinis in jecur permeant: quo fit ut in visceribus oriantur punctationes, acutique cruciatus & inde dysenteriae. Quibus incommodis ut subveniatur oportet uti lactis potu, in quo ferrum (quod Graeci stomo∣ma, nos vero chalybem appellamus) calidum & ignitum pluries restinctum fuerit, devoratisque ovorum vitellis in aceto decoctis: quinetiam iis frixa cibaria & pinguia carnium jura conferunt, recens crudumque Butyrum & extrema juvenum quadrupedum membra, aliaque permulta.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus bulbosis proprie dictis donatis.

CAPUT XVIII. LILIONARCISSUS flore sursum spectanteseu TULIPA.

TULIPA, cujus descriptionem & figuram primus Gesnerus anno 1560. in Appendice Cord. Hist. dedit, à pileo Dalmatico vel amiculo capitis, ab ipsis gestari solito, nomen habet, idque propter floris cum pileo similitudinem. Sunt qui Anemonen, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Theoph. velint. cum ibi Pulsatillam intelligere videatur: alii Cynorrhodon Plin. l. 21. c. 5. censent: alii ad Satyrium tri∣folium referunt. Turcae Alé & Zampúl vocant. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Theophrasti.

Genera prima tria sunt: praecocius unum, serotinum alterum, dubium tertium, medio tempore florens.

Praecox caule est pedali, firma medulla pleno, quem folia plerumque terna, nonnunquam qua∣terna, quina amplectuntur, propendentia & nutantia, interaum surrecta: caulis fastigio flos uni∣cus insistit (rarissime gemini in summo caule conjunctim nascentes, vel bifido inhaerentes) sex pe∣talis (rarissime septenis aut octonis, nisi à luxuriante natura) constans; è cujus fundo tot stamina prominent, quot petalis constat ipse flos, colore variantia.

Serotina, caule est cubitali & bipedali, fungosa materia pleno, quem quaterna plerumque folia, nonnunquam quina & sena, firmiora, utplurimum erecta, non nutantia, ambiunt: semine quam in praecoce majore, & bulbo longiore majoreque plerumque constat: sic & caulem ramosum interdum habet.

Dubiae, quae praecocium flore marcescente suos explicant, & serotinis florere incipientibus jam senescunt, & cum his interdum florent. Sunt inter has nonnullae quae serotinarum magnitudinem aequant: aliae quae praecoces non superant, nec illis formâ absimiles sunt: & illae quidem vel am∣plissimis floribus praeditae, vel praecocium non majoribus: quaedam etenim praecocibus humiliores sunt.

Omnium petala apice mucronato, aut orbiculato: vel tria interiora orbiculata, exteriora mucro∣nata & contrà existunt.

Bulbaceas inter plantas proprie dictas recensetur merito peregrina illa planta Tulipa dicta, quae ob insignem in flore colorem cultoribus longe gratissima esse solet. Qua de re Johannes Posthius,

Multiplici vincit florum genus omne colore, Hucusque à Geticis Tulipa missa jugis.

Hanc vulgus Tulipam, nos cum doctioribus Lilionarcissum appellamus. Lilium primum in compositione nominis sibi vendicabit locum, propter conformitatem cum Lilio in capsula se∣minali non solum tribus loculamentis distinctâ, sed quod in singulis loculamentis duplicem seriem seminum compressorum, membranaceorum, Liliorum instar gerat; porro propter ra∣dicem perfecte bulbosam seu tunicatam, Narcissorum instar, Narcissi vocem adjecimus: idem dicendum venit de Fritillaria seu Meleagride quoad capsulam seminalem duplicem seriem se∣minum compressorum membranaceorum in se continentem, & hac sola ratione ducti separa∣vimus Tulipam & Fritillariam à caeteris hexapetalis tricapsularibus bulbosis proprie dictis, Narcisso scilicet & Ornithogalo, atque interjecimus plantas culinarias calidas & acres, quippe ha∣bentes capsulas seminales & semina conformia iisdem, non autem Liliis, quibus Tulipa & Frittil∣laria accedunt. Nota generica quâ distinguitur Tulipa àpraedictis omnibus bulbosis proprie di∣ctis, tam recreativis, quam culinariis, esto haec, quod in ternorum loculamentorum singulis du∣plex contineatur series seminum compressorum membranaceorum; à Fritillaria sequenti, quod florem constanter ex sex petalis conflatum gerat, sursum spectantem calathi instar; Fritillaria vero constanter itidem florem sex petalis etiam constantem, sed (natura non variante finem) de∣orsum propendentem. Tulipa à tempore florendi, est vel praecox, vel serotina; quidam constituunt mediam inter utramque: à folio, est vel latiore, eoque vel plano, vel undulato, seu crispo; vel angusto: à colore, est vel rubra seu purpurea, lutea, & alba: ab hisce, satione multis modis flores variantes colorem producuntur Tulipae: à natalibus est Getica, Thracica, Cappadocica, Persica, Italica, Gallica, &c. Cum nobis non occurrit an aliquis de Tulipa verba fecerit ante doctissimum & diligentissimum rerum naturalium scrutatorem, simul & Botanicum solertissi∣mum, D. Gesnerum, lubet hic subjicere quae in fine operum Cordus de Tulipa memoriae prodidit. Anno à nativitate Dom. 1559. semine Bizantio, vel ut alii volunt, è Cappadocia, allato, & sato Augustae in horto D. Henrici Heruvarti florebat haec perpulchra planta, flore uno perjucunde rubente, magno satis, instar quasi Lilii rubri, senis petalis (si pluribus conspi∣ciatur, quod nonnunquam contingit, fit à luxuriante natura) constans: color internus pal∣lidus erat aut subflavus, & stamina sex crocea una cum stilo & apice trisulco. Tulipam Turci vocabulo ipsis familiari vocant hanc elegantem plantam communiter, à forma pileoli Dalma∣tici. Semen Tulipae saepe satum Tulipas alias producit, quarum flores varias & infinitas quasi subeunt mutationes, & saepe degenerant, ut quilibet hortulanus aut florum hujusmodi cultor experientia comperire possit. Tulipae ratione Temporis florendi, vel sunt praecoces, quae exeunte hyeme, vel ineunte Vere, florent; vel serotinae, quae Vere florent, Aprili scilicet & Maio: mediae seu dubiae sic dicuntur, quia medio inter praecoces & serotinas tempore florent, vide∣licet quae marcescente praecocium flore suos explicant, & serotinis florere incipientibus jam senescunt, imo interdum cum ipsis etiam florent; dubiae etiam quodammodo appellari possunt, quòd utriusque generis naturam referant. Nullus praecocium, serotinarum, dubiarum reliqua∣rumque Tuliparum infinitam varietatem ex satione provenientem exprimere potest. Habita ratione staminum sex in medio florum, variant etiam Tulipae; nam florum stamina vel sunt purpurea aut caerulea, viridia, lutea, & alba seu ochroleuca, quae stamina producunt caerulea aut purpurea, cujuscunque sint coloris petala sex externa ambientia stamina praedicta, pro∣veniunt

ex matribus floribus purpureis praeditis: quae autem stamina producunt viridia,, ex matribus florum Persicae colore praeditis; quae autem stamina lutea ex luteis matribus; quae vero stamina habent alba ex matribus plane albis cujuscunque sint petala externa coloris; haec sunt observatu digna; quoad colorem fundi florum Tuliparum nulla certa potest dari regula propter naturam nimis lascivientem in productione diversorum colorum in fundo: ratione fo∣liorum Tulipae sunt vel latifoliae, vel angustifoliae.

TABULA XVI.

• ...Tulipa
  • ...Latifolia
    • 1. Praecox
      • Purpurea. ☉
      • Rubra. ☉
      • Lutea. ☉
      • Alba. ☉
      • Varia seu versicolor. ☉
    • 2 Serotina
      • Purpurea. ☉
      • Rubra. ☉
      • Lutea. ☉
      • Alba. ☉
      • Varia seu versicolor. ☉
      • 3. Ramosa major. ☉
      • 4. Viridis coloris. ☉
      • 5. Miniata seu rubro flore pleno. ☉
    • ...Dubia
      • Major. ☉
      • Minor. ☉.
    • 6. Pumila
      • ...Latiore folio
        • Rubra ☉
        • Alba. ☉
      • Angustiore folio. ☉
  • ...Angustifolia
    • 7. Persica variegata, Tulipa Persica praecox, Clus. Cur. Post. ☉
    • 8. Italica minor lutea 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nobis. Tulipa Apenninea, Clus. Hist. ☉
    • 9. Gallica minor lutea, C. B. P. Minor Narbonensis, Dod. ☉

§. 1. TULIPA latifolia seu major.

Explicatio Tab. decimaeseptimae Sectionis quartae.

1. TUlipa praecox purpurea, rubra, lutea, alba, C. B. P. Omnes hae ex radice bulbacea, tunicis multis sese involventibus constante, oriuntur; folia terna, quaterna pro∣ducunt; caules rotundos, pedales, firmos; in quorum singulis fastigiis singuli proveniunt flo∣res, magni, calathi instar aperti, sursum versus spectantes, ex sex petalis utplurimum conflati (nisi à luxuriante natura aliter contingat;) atque singulis floribus deciduis succedunt capita triangularia, tribus cellulis seu loculamentis distincta, atque in unoquoque loculamento du∣plex series seminum compressorum, membranaceorum, oblongorum castanei coloris conspicitur: praecoces florent ante serotinas, earumque flores sunt simpliciter purpurei, rubri, lutei aut albi, vel varie commixti ex rubro & flavo inter se confusis coloribus, modo flavo medium quasi occupante, modo rubro, vel utrinque radiatim per oras distincti. Similiter observare licet Tulipam flavam, quae flavum & rubrum: purpuream, quae album & purpureum colores varie inter se commixtos, & radiatim petala singula secantes habuerunt. At illud etiam observatur quotquot sic nativum colorem mutarunt, subinde corrumpi solitas, voluisse tamen antè, hac colorum varietate heri sui oculos oblectare, tanquam ipsi extremum vale dicturae. Varia adeo & multiplex est diversitas in Tulipis, ut non solum difficile sit, sed imo impossibile, omnes earundem differentias verbis exprimere; nam cum cujusque tandem praecocis Tulipae semina involucro exempta, & tellure sepulta germinent, non omnia retinent nativum matris colorem, sed in varios colores transformant flores, praesertim albae, cujus semine prognatas plantas insignem colorum varietatem prae reliquis nancisci experientia & diligenti observa∣tione

didicit Car. Clusius: semina enim in eodem capite nata, & ab ipso collecta, eodem{que} fere momento, Autumno, terrae commissa (quo scil. tempore, non verno, serenda sunt omnium bulbacearum & tuberosarum semina, ut feliciter proveniant; vel etiam maturius, cum sponte scilicet defluunt) plantulas proximo subsequente Vere produxerunt, quae post quintum, sextum aut septimum annum flores protulerunt, eosque aut omnino albos & matrem refe∣rentes, atque albos varios; vel luteos, & luteos varios, vel rubros; atque rubros varios; vel purpureos, ac purpureos varios, quorum videlicet purpurea petala albis oris ornata fuêre. Quantum ad luteas aut rubras attinet Tulipas, pleraeque proles matris colorem retinent, saepe etiam in alium commutant. Omnes porro hae colorum differentiae haud facile verbis exprimi, uti dictum, queunt. Admonet Car. Clusius se Tulipas caerulei omnino coloris nunquam vidisse (hoc idem nos testamur) at florem totum pallide violaceum in horto suo habuisse. Tulipam flore nigro nemo unquam observavit.

Tulipa serotina rubra seu purpurea, lutea sive aurea & alba C. B. P. & reliquorum au∣thorum. Tulipa serotina majore est amplitudine, pedalem & sesquipedalem interdum habet caulem, firmiorem, crassiorem, rotundum, fungosa materia plenum, & brevi incanaque la∣nugine sive efflorescentia quadam aspersum: hunc alternatim amplectuntur quaterna plerum∣que folia, nonnunquam quina, sena, carinata, firmiora quam in praecoce, utplurimum erecta, non nutantia aut ad terram inflexa, atque adeo oris interdum reflexis ut sinuosa seu un∣dulata videantur, aliquando tamen omnia aequalia: summo caulis nudi supra folia insidet unicus flos magnus & oblongus, cyathi aut calathi modo cavus, sursum spectans, sex petalis itidem constans, tribus exterioribus duntaxat mucronatis, interioribus orbiculatis, ut in praecoce & contra: caput, ut in illa, triangulare, membranaceum, tribus loculamentis divisum, atque in singulis duplex series seminum membranaceorum & compressorum continetur, quo à summo dehiscente sex ordines, bini in singulis capsulis seu loculamentis seminis plani, compressi, membranacei aut cartilaginosi, fulvi aut ruffescentis, majorisque quam in praecoce conspiciuntur: radix bulbosa praecocis similis, longiore tamen majoreque bulbo constat, plerumque in reliquis cum illa conveniens.

2. Tulipa serotina coccinea, rubra, lutea, nivea, C. B. P. Ex his magna varietas ob∣servata, quod interdum ex rubrae semine, flavae; contra ex flavae semine, rubrae natae sint; ex purpureae semine & flavae & rubrae & variis striis & radiis diversorum colorum mixtae, ut Tu∣lipa nivea oris purpurascentibus, Eyst.

3. Tulipa serotina ramosa major, C. B. P. Tulipa serotina 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 major, Clus. Hist. Tu∣lipa serotina polyanthos, Eyst. Tametsi haec Tulipa non secus ac vulgaris unico utplurimum constet caule, quandoque à luxuriante natura 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ac ramosum habet caulem, atque singulis ramis singuli insistunt flores cujuscunque coloris.

4. Tulipa viridis coloris, Eyst. Hujus caulis attollitur erectus, glaber, cujus summitati insidet flos satis herbaceus & viridis, oris acuminatis introrsum flexis. Datur & alia, ludente sic natura, cujus sex petala partim virescunt, partim lutea sunt, oris foliorum laciniatis; prior ab Hortulanis & florum cultoribus dicitur Psittacus, posterior Monstrum.

5. Tulipa miniata flore pleno, Eyst. Haec à semine bene nutrito, solo pingui, recenter ex prato educto, mixtâ terrâ arenosâ, stercoreque annoso, commisso flores producit multiplici serie petalorum miniati aut rubri coloris.

6. Tulipa pumilio latifolia sulphurea, C. B. P. Tulipa pumilio fulvo-sulphurei coloris, Eyst. Hujus caulis palmarem aut semipalmarem vix attingit altitudinem, quatuor promens folia, angusta, undulata, carinata, Tulipae Monspelianae foliis similia, inter quae caulis prodit pal∣maris aut paulo longior, nudus (praeter aliarum Tuliparum morem) ex viridi purpurascens, summo fastigio florem gerens sex petalis constantem, foris nonnihil purpurascentibus, intus candidis, umbilicum occupante longo capitulo, sex flavis staminulis septo: bulbi aliarum Tuliparum formam referunt, ex spadiceo nigricante cortice tecti.

7. Tulipa Persica variegata, C. B. P. Tulipa Persica, Eyst. Swert. du Bry. Tulipa Persica minor altera, Clus. Cur. post. Haec caulem protrudit pedalis longitudinis, satis gracilem, quatuor foliis angustis praeditum, Narbonensis Tulipae foliorum latitudinem haud superantibus, non adeo tamen virentibus: caulis in suprema parte florem sustinet delicatulum, Narbonensis Tu∣lipae flore paulo majorem, sex petalis binas uncias longis constantem, quorum terna exteriora paulo longiora & mucronata, forisquidem suave-rubentis coloris, oris tamen albis, interne vero prorsus albis: tria autem interiora petala, quae breviora, mucronem habent nonnihil or∣biculatum; nivei{que} plane sunt coloris: omnium autem ungues purpureâ maculâ insigniti; stamina

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

nigra; apices etiam nigri: bulbi cortex foris nigricans & fuscus, interiore parte molli, lanugine fusca & quodammodo ferruginei coloris obsita, quale fere Rhododendri sive Nerei semen est, aut castanearum cortex ipsum nucleum tegens: semen compressum, membranaceum, in triplici loculamento, duplici serie in unoquoque contentum, subfuscum aliarum Tuliparum more fert.

Conspiciuntur & bulbi in infima alâ quarundam Tuliparum, quasi summa tellure nati, qui etiam terrae commissi, ejusdem coloris cum matre florem subsequente anno produxerunt, & etiam eundem colorem retinent bulbi adnati. In Thracia & Cappadocia exeunt sponte Tulipae, quarum ingentem copiam florentem media plane hyeme, Januario mense, in itinere suo Con∣stantinopolitano invenit Augerius Busbequius.

§. 2. TULIPA angustifolia seu minor.

8. Tulipa minor lutea Italica 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, nobis. Tulipa minor lutea Italica, C. B. P. Tulipa Apenninea, Clus. Hist. Haec pedalem vel etiam longiorem fert caulem, in binos vel ternos ramos divisum, quibus singulis singuli insident flores, senis petalis constantes, foris subvire∣scentibus, intus flavis, succedente capite trigono, oblongiusculo: flos valde odoratus Leu∣coii flavi suaveolentiam referens, superioribus Tulipis magis expanditur, & fere à meridie sub vesperam duntaxat: folia habet aliarum Tuliparum foliis angustiora, etiam nonnihil cari∣nata, subcineracei cum caule coloris, terna, quaterna: semen duplici serie in singulis locu∣lamentis paleaceum, ruffum ut in reliquis Tulipis, sed longe minus: radix bulbosa, spadiceo cortice tecta, in binas aut plures soboles singulis annis dividitur, non in altum rectà mergit: floret cum serotinis, aut paulo etiam serius. Nascitur plurima in Apennino monte, unde eru∣tam meminit Car. Clusius, & missam ad ipsum Bononia ante multos annos à clarissimo viro Ulisse Aldrovando Bononiensi professore, & omnium naturalium rerum Scriptore solertissimo. Facilius caeteris videtur multiplicari, nec facile perire.

9. Tulipa minor lutea Gallica, C. B. P. minor Narbonensis, Dod. Haec priori paene est similis; est enim huic flos unicus luteus senis petalis constans, ad Liliasphodeli lutei florem fere accedens, staminulis luteis totidem è medio natis unà cum stilo trisulco ejusdem coloris: bulbus exilis nucleum oblongum Allii aequat, sibique saepius adnatum alium exili quoque filo adnexum habet: folia pauca, angusta seu porracea, cauli per intervalla adhaerentia: flores de∣licatius quiddam spirant: radix etiam è tenuibus nervis in latera soboles seu bulbillos spargit. E Cebennis montibus à Matthia de Lobel primum eruta radix, & amicis in Belgium missa; minor tamen est priore in omnibus: flores foris magis virentes, intus flavi, delicatius spirant.

Nec omnes versicolores, tam praecoces, quam serotinae, singulis annis eandem coloris gratiam retinent, sed alternis sepius variant, ut flavae variae & albae variae uno interdum anno candidissimi sunt, sequenti vix alius color quam flavus, vel albus conspicitur; sic rubrae variae & purpureae variae nonnunquam magnas oras flavas & albas habent, sequente valde exiguas. In summa tanta est in Tulipis colorum varietas, ita ut singulis annis adhuc nascantur quibus pares nunquam conspectae: ita Deus optimus in ipsis floribus admirabilem suam potestatem ostendit, (sicut ex praedictis ex Clusio, Lobelio, Camerario, Horto Eystettensi, Casp. & Johannis Bauhini nostraque propria observatione adductis, colligere est) ut numerum ter centum superare deprehensum sit. Sic in Florelegiis Swertzii, du Bry, itemque Passaei, atque ex enumeratione Caspari Bauhini à pag. 57. ad paginam 64. & Johannis Bauhini à pag. 663. usque ad pag. 678. item Clusii à pag. 138. usque ad pag. 151.

Haec sunt quae de Tuliparum varietate commentari impraesentiarum libuit: nec me fugit quin plures aliae differentiae tradi possent, quam adhuc ab omnibus tam doctis Authoribus, quam indoctis floristis, nomina ad arbitrium primi imponentis assignata servantibus, traditae sunt: ut∣cunque non dubitem, quin ad enumeratas classes tanquam primarias reduci at{que} comprehendi sub illis posse existimem. Sic inquam admirabilem suam in istis diversis floribus producendis potestatem ostendit Deus.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

De viribus & facultatibus Tulipae nihil adhuc à quoquam docto Botanico compertum. Antverpianus quidam mercator cum horum bulborum non exiguum numerum ab amico cum byssinis pannis Con∣stantinopoli sibi missum accepisset, Cepas esse existimans ex illis aliquot vulgarium Ceparum modo in coenam parari ••ussit: reliquas radices in horto inter Brassicas & reliqua oleracea defodi in mandatis dedit. Johannes Muller Pharmacopoeus Viennensis multos Tulipae bulbos condivit

radicum Orchidum instar, quibus longe suaviores & palato gratiores deprehendebat Car. Clusius; an vero id praestarent quod Satyrio tribuitur, nondum intellexit. Ventrem replere certum est, ut hausimus à quibusdam militibus qui in Flandria stipendia faciebant, & mercatoris satis divitis hortum ra∣rioribus peramoenorum omnis generis colorum Tulipis refertum conspicientes, fame obsiti, omnes bulbos erutos (rejectis rarioribus & satis magni pretii floribus, unà cum caulibus barbillisque) & lavatos, cumque butyro frixos avide comedêre: fercula esurientibus satis grata, at nimis cara mercatori, qui maluisset ipsis aliquot plaustra Cepis onerata porrexisse, imo prandium multo gratius Cepis ipsis optasset & comparasset loco suarum Tuliparum rariorum: sed quid dicendum, nisi quod militibus, sicut & aliis, omnium condimentorum fames optimum; sunt enim Tulipae mea opinione porcis & suibus, sicut & bulbi silvestres, aliaeque radices tuberosae plurimae, fercula digna.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus squamâ duplici admodum densa praeditis.

DISTRIBUTIO IV. Fritillaria seu Meleagris seu Gaviana, potius Lilium, squamâ duplici admodum densâ, & flore pendente praeditum.

CAPUT XIX. FRITILLARIA.

FRITILLARIA, ab abaco in quo Scacorum lusus excercetur, quem Fritillum dici existi∣mant, nomen habet: aliis Meleagris à Meleagridis avis plumis, quas si non coloris specie, tamen varietate & dispositione, & macularum magnitudine refert.

Fritillaria pro nota generica hanc habet, qua à caeteris, praecipue Tulipa, differt, quod radi∣cem ex duobus tuberibus seu squamis admodum densis conflatam habeat, & florem sex petalis constantem, sed dependentem, non erectum; deinde folia angusta & quasi graminea; caulem tenuiorem multo Tulipâ. Convenit cum Tulipa & Lilio, quod capsulam seminalem, ternis lo∣culamentis distinctam, atque in unoquoque duplicem seriem seminum compressorum mem∣branaceorum subrufforum producat, sicut Tulipa & Lilium; ergo à radice & positu florum junctâ tenuitate foliorum & caulis, à Tulipa radice bulbacea proprie dicta praedita, & Lilio ra∣dice squamata donato, facile distinguitur Fritillaria. Fritillaria à colore floris est variegata saturate aut dilute, vel flore albo, vel luteo, vel flavo-viridi, vel fusco aut subnigro: à foliis est vel latifolia, vel angustifolia: à tempore florendi, vel est praecox, vel serotina. Fritillariae no∣men neque Latinum est, neque ab ullo veterum elegantium scriptorum usurpatum, sed non ita pridem fictum à nescio quo plantarum rariorum cultore, qui cum florem hunc plurimis figuris ad∣instar quadratarum areolarum, obscure purpurascentibus pingi observaret, effigie Tabulae illius in quo ludus Scachorum ludi solet, putaretque eam Tabulam Antiquis Fritillum fuisse dictam coepit, ducta exinde similitudine, hunc florem appellare Fritillariam. At non parum fuit voce abusus; Antiquis Fritillus non erat Tabula quadratis hujusmodi areolis interpunctata, sed vascu∣lum quoddam in quod primum indebantur tesserae seu aleae, ubi aliquamdiu agitatae, post mit∣tebantur in alveolum, dictusque fuit fritillus, non à colore aut punctis variegatis, sed vel à sono, quem in eo jactatae tesserae aut aleae faciunt, vel quia per eum tesserae feruntur, Martialis sic ait,

Dum blanda vagus alea December Incertis sonat hinc & illinc Fritillis.

Sic aestimare licet quam stabili fundamento plantae huic nomenclatura Fritillariae adscribitur, non à Latinis solum, sed & Germanis Frittillarn & corrupte Flutillarn. Alii malunt nominare Meleagridem, ab alitibus ejus nominis (sunt perdices Africanae, vel Galinae Maurae de quibus Aristoteles lib. Hist. c. 2. Plin. l. 10. c. 26. Varro l. 3. Columella l. 8. c. 2.) quarum non so∣lum plumas (ut vult author hujus indicationis) macularum magnitudine & varietate flosculus repraesentat, quamvis non eâdem coloris specie, sed etiam ova similibus picturis variegata teste

Aristotele, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Caeterum cum Meleagridum ova maculosa his regionibus seu prorsus ignota, seu infrequentia admodum sint, illorum loco nobis esse poterunt ova Gavearum; ea enim ova punctis suis luridis ad vivum exprimunt ideam floris hujus purpurascentis; itaque non procul hallucinabimur, inquit Lorembergius, si Latine dixerimus florem Gavianum, sive Gavianam. Utut sit, denominatio adaequata & singulis spe∣ciebus hujus generis conveniens, & magis apta esto haec nobis; Lilium radice squama duplice densa admodum, seu tubere duplici & flore propendente praeditum est. Hoc nomen omnibus Fritillariis cujuscunque coloris aut magnitudinis convenit; at Fritillaria Meleagris seu Gaviana Fritillariis maculatis floribus tantum donatis convenit.

TABULA XVIII. Sectionis quartae.

• ...Fritillaria
  • ...Variegata
    • ...Praecox
      • 1. Purpurea, C. B. P. Fritillaria dilutior, Clus. Hist. Meleagris, Dod. ☉
      • 2. Alba, C. B. P. Fritillaria alba, Clus. Hist. ☉
      • Serotina atropurpurea, C. B. P. Fritillaria saturatior, Clus. Hist. Meleagris altera, Dod. ☉
    • 4. Angustifolia lutea variegata magno flore, C. B. P. Fritillaria juncifolia, Eyst. & Meleagris, flos maximus Italicus, Eyst, ☉
    • 5. Flore magno pleno, C. B. P. Fritillaria flore pleno, Eyst. ☉
  • 6. Flavo-viridis Polyanthos, C. B. P. Fritillarìa polyanthos lutea, Eyst. Fritillaria triceps colore flavo-viridi, du Bry. ☉
  • 7. Serotina floribus ex flavo virentibus, C. B. P. Fritillaria Aquitanica, Clus. Hist. Fritillaria Aquitanica flore luteo obscuro, Swert. ☉
  • 8. Polyanthos non descripta, Swert. ☉

Explicatio Tab. decimaeoctavae Sectionis quartae.

1. FRitillaria praecox purpurea variegata, C. B. P. Meleagris, Dod. Fritillaria dilutior, Clus. Hist. & Pan. cui & Lilium variegatum vulgo. Fritillaria, Eyst. Fritillaria vulga∣ris purpureo flore, Swert. Meleagris flos, Lugd. Gaviana vulgaris Loremberg. Venustissima haec planta pedali est caule, interdum majore, rotundo, tenui, foris & viridi purpurascente & obsoletiore colore, intus vero ut Tuliparum fungoso: quina plerumque habet folia, interdum etiam plura, incondito etiam ordine per caulem sparsa, angusta, carinata, palmaris longitu∣dinis & majoris, superioribus exceptis quae breviora sunt, caule viridiora & Narbonensis vel Hispanicae Tulipae foliis formâ coloreque proxima: flos in summo caule saepissime unicus, (interdum bini, raro terni, omnes autem eodem tempore se aperientes) nonnunquam gemel∣lus, inodorus, semper deorsum spectans, seu propendens tintinnabuli modo, sex petalis con∣stans utplurimum (habui octonis aut duodenis donatas inquit Clusius) quae areolis quibus∣dam quadratis nunc oblongiusculis, partim candidi, partim purpurei sive saturatioris, sive carnei coloris, elegantissimo ordine pulcherrimaque serie distincta sunt, quadris tamen ad latera minoribus praedita, ea{que} interiore parte sunt vegetiora, variis coloribus picta candicantiaque, quâ parte inhaerent, ut rosarum petala, ungues habent, à quorum infima sede virescens quaedam & herbidi coloris linea ad medium usque petalum ducta videtur: sex stamina medium florem oc∣cupant, (quorum apices primum pallidi, deinde ubi obversi sunt flavi & quasi pulvere quodam conspersi, quali sunt omnium fere horum florum apices) quae stilum trisulcum sive tricuspidem, ut in plerisque aliis floribus, ambiunt: triangulare deinde succedit caput, unciam plerumque longum, supernâ parte crassius & sine coronâ, alioquin Narbonensis Tulipae capiti simile, in quo seminum planorum, compressorum, membranaceorum duplex series observatur in singulis ternorum loculamentorum seu cellularum, quae constanter cernuntur tres hic, sicut in omnibus plantis in hac Sectione contentis; sed semina hujus praedictae Tulipae Narbonensis semina quasi referunt, membranaceo margine latiore, in quo nullum (contra quam in Tulipis) germen conspicitur: radix bulbosa, candida, solida, nullis tunicis septa, sed veluti in binas squamas densas, seu bina tubera secta, è cujus medio protuberat pulvinus quidam, unde caulis emergit sessili parte multis fibris donata.

2. Fritillaria alba praecox, C. B. P. Fritillaria alba, Clus. Ap. altera & Auctar. Hujus flos

totus albus, alterius flos foris albus interne venis quibusdam purpurascentibus distinctus; dicitur haec Swertzio Fritillaria flore albo. Floret eodem tempore cum prima, atque florem profert album, neutiquam in caeteris partibus à prima differt. Floret inquam cum praecoci∣oribus Tulipis, interdum etiam Martio & Aprili in hortis cultis: sponte provenit in quibusdam pratis ad Ligerem flumen, non procul Aurelia urbe Galliae celebri; nasci etiam perhibetur in Neustria seu Normannia, & Britannia minore. In quibusdam etiam pratis quadriduano itinere infra Budam Pannoniae, ab iis qui Constantinopoli redibant, mense Martio florens observata est. Nos in silvis caeduis non procul à castro dicto Chaumont, quarto à Blaesensium capite lapide, mense Aprili copiose florentem offendimus.

Fritillaria serotina atropurpurea, C. B. P. Fritillaria saturatior, Clus. Pan. Meleagris altera, Dod. Fritillaria altera Xantonica, Lob. Ad. Part. 2. Flos hujus convenit cum prioris flore, nisi quod quadrae sint multo saturatius nigrae; caetera convenit, & floret serius.

3. Fritillaria angustifolia lutea variegata magno flore, C. B. P. Fritillaria juncifolia, Eyst. Hujus caulis attollitur erectus, glaber, cui adhaerent raro disposita folia, tenuia, juncea: bul∣bo constat depresso, rotundo, ex duabus squamis densis, simul cohaerentibus & caulem am∣plexantibus: florem habet sex petalorum numero constantem, luteum, rubicundis quadris variegatum, cum staminulis atque apice aeque luteis. Huc refer Fritillariam angustifoliam luteam, variegatam, parvo flore, C. B. P. pl. XII. & Fritillariam Pyrenaeam obsoleto luteo colore, Eyst. pl. XIII. C. B. P.

4. Fritillaria Meleagris flos maximus Italicus, Eyst. Fritillariae haec species cum flore ge∣mello propendente, colore obsoleto purpurascente, tessulis segmentato, intra quaterna folia angusta in summitate pediculorum diffusa: flos serotinus maximus dictus est Italicus: cau∣lem viridem, obscure purpurascentem, folia carinata, alternatim opposita ambiunt, saturate vi∣rentia, quem quidem prope radicem totum circumvestiunt: hunc excipit radix duplici squa∣ma densa superius & inferius depressa, crinita densis fibris & capillamentis, colore suavi.

5. Fritillaria flore magno pleno, C. B. P. Fritillaria flore pleno, Cam. Eyst. Quamvis mi∣nore ejusdem cum caeteris formae radice, & foliis ex radice membranaceis involucris obductâ, inordinatim seu sine ordine expansis, virescentibus, Fritillaria haec oriatur. Floret mense Martio pleno flore, purpureo, decussatis lituris sive notis quadratis, purpureis: nutat flos sicut & aliae praedictae, stolonum apicibus luteo colore pictis.

6. Fritillaria polyanthos flavo-viridis, C. B. P. Fritillaria polyanthos lutea, Eyst. Fritillaria triceps colore flavo-viridi du Bry. Haec ex omni parte laetior prodit pluribus floribus nutantibus in summo caulis fastigio, qui virentes lutei sunt, in oris reflexi, undique lituris ob∣scure rubentibus, iisdemque quadratis oblongiusculis distincti: caulem gerit crassiorem, quem quaterna folia, certis intervallis dissita, ambiunt herbescentia: radice constat rotunda, binis squamis admodum densis, seu tuberibus duobus albis simul conjunctis conflata, ex quorum gre∣mio veluti ex pulvino exit caulis, ternos flores umbellatim gerens, atque ex florum singulorum pediculis singula exeunt folia, longiuscula, angusta. Huc refer Fritillariam ramosam, C. B. P. pl. II. & Fritillariam umbelliferam, C. B. P. pl. IV.

7. Fritillaria serotina floribus ex flavo virentibus, C. B. P. Fritillaria Aquitanica, Clus. Hist. Fritillaria Aquitannica flore luteo obscuro, Swert. Fritillaria minor obsoleto colore, Eyst. Haec Fritillariae species magis praedictis serotina est, mense enim post primam floret: binis ternisve ornatur floribus, parte interiore ex flavo virentibus sine ulla colorum distinctione; foris nervus extuberans & eminentior ex obscuro viret, petalorum orae nonnihil reflexae versi∣colores sunt ex flavo virente & purpureo. Ex Aquitania originem ducit. Florem inquam ha∣bet oblongum, sex petalis ut in praecoce prima constantem, quorum extremae orae nonnihil re∣flexae sunt, dorsi nervus paululum extuberat atque virescit, interiora terna petala externis sunt latiora, omnia autem exterius ab imo petalo ad extremas oras obsoletae purpurae radiis, sub quibus nihil flavi conspiceretur, distinguuntur, interius versicolore ex viridi flavescente co∣lore & splendente praedita sunt, veluti sericeus pannus viridis cujus subtegmen flavum sit: sex stamina ex umbilico prodeunt pallidis apicibus obsita, alia aliis longiora: capsulam semi∣nalem habet longam, triangularem, tribus loculamentis cellulisve distinctam, atque in unaqua∣que cellula duplex ordo seminum continetur, ut in reliquis praedictis.

8. Fritillaria polyanthos non descripta, Swert. Hujus folia sunt angusta, dense caulem amplexantia instar Lilii Persici: caulem pedalem habet, in cujus cymis seu summis fastigiis prodeunt plures flores ex singulis geniculis, atropurpurei, minores, propendentes tintinnabuli aut nolae instar, sex petalis cordatis constantes: capsulae seminales & semina caeteris suae sortis

respondent. Floret serius caeteris. Huc refer Fritillariam minimam pluribus, floribus, C. B. P. pl. XIV. An apud recentiores medicum in usum veniat Fritillaria, Clusium & nos fugit, ob florum tamen elegantiam & venustatem expeti & diligenter in hortis coli existimamus.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus squamatis donatis, quae sunt, Lilium Persicum, Corona imperialis, Lilium floribus reflexis seu Martagon, Lilium floribus erectis.

CAPUT XX. LILIUM.

LILIUM, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graecis Theophr. 6. Hist. 6. Lilii florem variare dixit & purpureum esse, singulis caulibus, aliàs unum, aliàs plures. Dioscorides l. 3. c. 116. duo genera agno∣visse videtur, dum scribit, & rubra Lilia esse. At Plinio l. 21. c. 5. Lilium triplex, album, rubens, purpureum, quod aliquando sit gemino caule, quod Narcissum vocitent.

Nos dividimus Lilium in Lilium floribus propendentibus praeditum, idque vel planis pe∣talis (ut sunt Lilium Persicum, & Corona imperialis) & Lilium floribus reflexis, quod di∣citur Hemorocallis seu Martagon: vel in Lilium floribus erectis, quod est aut album aut ru∣brum. Lilii ergo nota generica, ut accipitur hoc in loco, est producere radicem squama∣tam (id est, singuli radices constant squamis imbricatim sibiinvicem incumbentibus,) atque hac nota distinguitur praecipue à Lilionarcisso seu Tulipa radice bulbosa proprie dicta donata, & à Lilio radice duplici squamâ, densa admodum, seu tubere duplici dotata, Frittillaria scili∣cet seu Meleagride; conveniunt autem omnia haec Lilia quod sint plantae hexapetalae, radices squamatas edentes capsulas tribus loculamentis distinctas, atque in singulis loculamentis du∣plex series seminum compressorum, membranaceorum & subrufforum contineatur. Differentiae à plantarum partibus desumptae, multae sunt, quae rei herbariae studiosis maxime cognitu sunt necessariae, imo à radicum diversa structura variae petuntur, quas diligenter Theophrastus ex∣plicavit, de quibus omnibus hic non agimus, sed de Hexapetalis tricapsularibus, radicibus di∣verso modo constructis donatis, quo nomine tum eas plantas intelligimus, quae ex multis ca∣pitulis cohaerentibus radices coagmentatas habent, quae capitatae appellantur, suntque tubero∣sae, longae, fusiformes, rotundae, oblongae, & tunicatae seu bulbis proprie dictis constantes, quae bulbaceae seu bulbosae dicuntur plantae proprie loquendo, vel denique squamatae seu squamosae, hae plurimis squamis sese invicem imbricatim contegentibus & operientibus constant; radiculae quae matribus adhaerent, easdemque aliquando circumstant, dicuntur nuclei seu soboles, quae non solum radicibus matribus in terra latentibus adhaerent, sed & quae in geniculis caulium, eorumve summis fastigiis aliquando cernuntur. Graecis dicuntur Gelges, Aglithes, Aglidia grana sicut in Allio, Moly, Ornithogalo, Tulipa & Lilio bulbifero. Lilium Graecis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dicitur, & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Latinis Lilium, & Junonis Rosa; Lilium album officinis. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 tamen signi∣ficat blandum, suave & concupitum, non Lilium duntaxat, sed plures alios venustos flores, & tuberosas, bulbaceas squamatasque herbas significat. Lilii genera sunt varia ut apparebit ex sextuplici paragrapho, à nobis allato, utque cernere licet in Tabula sequenti à nobis exhi∣bita.

TABULA XIX. Sectionis quartae.

• ...Lilium
  • ...Floribus pendenti∣bus, peta∣lis
    • ...Planis
      • 1. Persicum atrorubens, nobis. Persicum, Dod. Lugd. Tab. Ger. Eyst. Lilium Susianum, Clus. Hist. Pan. du Bry. ☉
      • 2. Imperiale, sive Corona Imperialis
        • Vulgaris subalbida aut pallescens, nobis. ☉
        • Purpurascens, nobis. ☉
        • Lutea, nobis. ☉
        • Foliis ex albo & viridi variegatis, nobis. ☉
        • 3. Multiflora & lato caule, nobis. Lilium 3. & Tusai 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. ☉
        • 4. Duplici Corona, nobis. Corona imperialis florum classe duplici, Eyst. ☉
        • 5. Non foetens, C. B. P. Tusai 4^ta differentia, Clus. Hist. ☉

TAB. XX.

• ...Lilium
  • ...Floribus pendenti∣bus, peta∣lis
    • ...Reflexis
      • ...Martagon dictum
        • ...Latifo∣lium
          • 6. Montanum majus, nobis. Martagon Imperiale, Eyst. ☉
          • 7. Rubrum punctatum & non puncta∣tum, nobis. Lilium Martagon foliis reflexis rubris punctatum & non punctatum, Eyst. ☉
          • 8. Album punctatum & non puncta∣tum, nobis. Lilium foliis reflexis punctatum & non punctatum, Eyst. ☉
          • 9. Canadense flore luteo maculis pur∣pureis notato, nobis. Lilium Cana∣dense flore luteo cum maculis pur∣pureis, Theat. Florae Parisiis. ☉
          • ...Angusti∣folium
          • 10. Purpurosanguineum, nobis. Lili∣um purpurosanguineum flore reflexo, C. B. P. Hermorocallis altera, Matth. Lugd. ☉
          • 11. Pomponii, Eyst. Clus. App. alt. & Cur. post. ☉
          • 12. Flavum, nobis. Lilium flavum an∣gustifolium, C. B. P. Lilium mon∣tanum flore luteo punctatum & non punctatum, Eyst. ☉

TAB. XXI.

• ...Lilium
  • ...Floribus erectis
    • ...Album
      • 13. Vulgare odoratum,
      • 14. Bizantinum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Sultan Sambach sive Martagon Constantino∣politanum, Clus. Hist. Pan. & Eyst. ☉
      • 15. Canadense irregularibus multis albis, nobis. ☉
      • Simplicibus, nobis. ☉
      • Plenis, nobis. ☉
    • ...Purpureum
      • 16. Indicum puniceum gemino latiore folio, nobis. Narcissus In∣dicus puniceus gemino latiore folio, Bapt. Ferr. ☉
      • ...Purpuro∣croceum
        • 17. Majus, nobis. Lilium purpureum majus, Dod. Lob. ☉
        • 18. Minus, nobis. Lilium purpureum minus, Dod. Ad. Lob. ☉
      • ...Et bulbi∣ferum
        • 19. Majus latifolium, nobis. Lilium cruentum bul∣bos gerens, Martagon bulbiferum 1. Clus. Hist. Li∣lium bulbiferum repens floribus multo croco tinctis, J. B. Chabr. ☉
        • 20. Minus, nobis. Lilium purpureum 3. Dod. ☉

§. 1. LILIUM PERSICUM.

Explicatio Tab. decimaenonae Sectionis quartae.

1. LIlium Persicum, Dod. Lugd. Tab. Ger. Swert. Eyst. Lilium Susianum, Clus. Hist. & Pan. du Bry. Eodem nomine inter alias radices squamatas Constantinopoli missa fuit hujus plantae squamata radix, altero, inquit Clusius, post meum Viennam adventum anno, cum tamen caeteris esset candidior & multo virulento odore praedita, seorsum terrae commit∣tebam diversam à Tusai seu Corona imperiali esse ratus; nec mea opinione falsus sum, nam novo subsequente Vere mature admodum germinare coepit, tandemque caulem protulit cubi∣talem, rotundum, multis circumseptum foliis digitalis longitudinis & latitudinis, longe Tusai floribus angustioribus, illis fere similibus; quae in summo ipsius capite nascuntur, vire∣scentis ex cineraceo coloris sive aeruginis aenei coloris, qualis in Tulipae foliis conspicitur; con∣torquentur vero illa & buxei sunt odoris: flores habet sex petalis constantes (quorum singula petala deliquium in medio patiuntur) foris purpurae valde obsoletae colore praeditos, interius paulo dilutiores, inodoros, quorum ungues subvirescunt: ex umbilico sex inaequalia staminu∣la prodeunt, purpureis apicibus primum conspicua, qui obversi flavo polline conspersi appa∣rent, tria deinde longiora staminula coeunt stilumque medium florem occupantem aemulan∣tur; subsequuta deinde triangula capita, sive sex angulis protuberantibus donata, quorum sin∣guli binis alis sunt praediti, Tusai capitibus fere similia, sed minora & breviora, semine Tusai etiam simili, compresso, membranaceo, paululum tamen breviore, plena: radix magna est, Tusai radici paene aequalis, è paucis sed magnis squamis contexta, candicantibus tamen & aliquantulum longioribus, multoque, ut jam dixi, tetro aut gravi odore nares feriente praedita. Floret Aprili: semen ejus maturum cum Tusai semine, aut paulo post: caules in summo fastigio vicenis, tricenis, aut pluribus floribus pendentibus onerantur. Primo Susis Constan∣tinopolim allata est hujus radix, atque hac eadem de causa Lilium Susianum dicitur, & Italice Fior Persiano, & Panachio Persiano. De hac etiam planta scribebat ad Clusium Alphonsus Pancius quando Tusai Iconem mittebat his verbis, Panachio Persiano è pianta bellissima, & è specie de Gi∣glio, è Martagon diverso della Corona Imperiale: hoc est, Panachio Persiano elegantissima est planta, & est Lilii species, estque Martagon diversum à Corona Imperiali.

§. 2. LILIUM imperiale sive Corona imperialis.

2. Lilium sive Corona imperialis, C. B. P. Lob. Lon. Robin. Corona imperialis, Dod. Lugd: Tab Cam. Eyst. Tusai sive Lilium Persicum 1. Clus. Hist. Pan. & du Bry. Bicubitali aut am∣pliore assurgit Tusai seu Corona imperialis interdum caule, firmo, crasso, intus fungoso, viridi, rotundo quidem, sed striato, multisque liliaceis fere foliis, nunc aequali, modo confuso ordine eum ambientibus exornato, elegantis, viridis, splendentisque coloris; sed foetidi odoris & quasi hircini, nares quoque procul ferientis; idem ille deinde caulis pedali, nonnunquam cubitali supra folia emicat longitudine, nudus & sine foliis, neque striatus aut viridis, sed laevis & purpu∣rascentis coloris; qui tamen summo totidem paene in angulos desinit quot flores sustinet, nempe binos, ternos, quaternos, quinos, senos aut plures, omnes quasi aequaliter, sed con∣trario situ nascentes, singulosque inter bina folia, inferioribus longe minora & angustiora, aequali fere longitudine propendentes elegantissimo spectaculo; supra flores caulis denuo at∣tollitur dodrantali aut majore amplitudine, foliis exilibus & angustis onustus; nonnunquam supra flores nullus cauliculus eminet, sed conferta angustorum foliorum coma; interdum etiam multi nati sunt supra flores, non unicus cauliculus sive ramulus, sed bini, terni, aut plu∣res suis itidem floribus singuli onerati. Cum flores primum erumpunt, inter folia latent candicantesque sunt, deinde paulatim incrementum sumunt, unà etiam succrescente eâ parte caulis (quae illos sustinet) nuda: florum vero pediculi in augmento deorsum inflectuntur, & ipsi flores pallescere incipiunt, venis tamen purpureis secundum petalorum (quae sena sunt, lata, & per extremum mucronata) longitudinem & latera excurrentibus, ungue autem singu∣lorum petalorum nonnihil foris eminente & ex nigro purpurascente. Flos jam absolutus & maturus expanditur, tintinnabuli modo propendens, aurei mali sive citrei colore, sed pal∣lidiore, venis illis purpureis summam venustatem adferentibus: singula floris petala interna parte in ipsis unguibus, singularibus tuberculis candidis praedita sunt, quae meridiano etiam sole limpidissimam dulcemque aquam exstillant lacrymarum in morem, ut uniones propen∣dentes videantur, sed abundantius pulviali tempore; ea deinde tubercula marcescentibus

floribus in albas lacunas abeunt: ex medio flore sex candida stamina cum pallescentibus api∣cibus prominent, breviore trifido stilo inter ea latitante. Floribus fatiscentibus succedunt ca∣pita tribus loculamentis distincta, in quorum singulis duplex series aut ordo seminum compres∣sorum, membranaceorum, latet: capsula exterius sex angulosis membranis cingitur, ut in Li∣liis quae Martagonis nomine insigniuntur, quarum singulae membranae utrinque Pinnatae sunt seu alatae, magna Dei omnium rerum conditoris providentia, ne dehiscentibus illis semina ante maturitatem exciderent. Sunt omnium Liliorum semina cartilaginea, compressa, oblon∣ga & rotunda, subruffa, duplici serie in singulis cellulis angulosis digesta, quemadmodum in omnibus Lilii speciebus, & Tulipis Fritillariisque, Liliis congeneribus plantis à capsulis & se∣minibus eorumque positione: radix paucis, magnis, crassis, succulentis squamis compacta (memini binas & amplius libras pendentes, inquit Clusius, me eruisse) colore interdum albo, nonnunquam purpurascente, plerumque autem pallido, & foetido admodum odore, hircum∣que uti folia olere videtur.

Est & varietas altera flore rubescente, aut sandaracae sandycisve colorem referens, instar astaci elixi chelarum fere: sex etiam latis & mucronatis petalis constat ejusdem flos, unguibusque ex purpura nigricantibus, cum suis interiore parte tuberculis limpidum rorem stillantibus; hu∣jus flos magis venustus superioris flore apparet.

Est & altera varietas floribus propendentibus luteis, in caeteris cum vulgari conveniens.

Lilium sive Corona imperialis ramosa, C. B. P. Lilium imperiale seu Tusai 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. Hujus caulis in duos ramos finditur aequali longitudine excrescentes, singulos undenis floribus onustos, magna etiam fusa super eos foliorum comâ: aliquando coma eadem eminens in summitate multifida cernitur.

Lilium imperiale seu Corona imperialis foliis variegatis, nobis. Haec est tantum Corona im∣perialis vulgaris, cujus folia striis partim viridibus, partim albis, obducuntur à calce radicibus substrata; hoc observatur in Tuliparum, Colchicorum, Liliorum alborum, aliarumque Bulbace∣arum foliis, modo praedicto, etiam in fruticibus, & subfruticibus: habetur pro morbo inhaerente speciei quae ipso afficitur, sive forte fortuna id contingat, sive arte fiat, uti monuimus Prae∣lud. Botanicorum nostrorum pag. 277.

3. Lilium imperiale seu Corona imperialis multiflora & lato caule, C. B. P. Corona impe∣rialis polyanthos, Eyst. Tusai sive Lilium Persicum 3. & Tusai 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Clus. Hist. & Pan. Haec Corona imperialis observata fuit quinquagenis & pluribus floribus onusta, aliquando se∣ptuagenis & binis; nos vicenos & plures observavimus; quotquot autem numero flo∣res tulerunt, planos latosque & valde striatos habuisse caules animadvertere poterit quilibet penes quem sit in horto suo; atque primo anno sequente ad ingenium rediisse, hoc est, cau∣lem rotundum ternis, quaternis, quinis, septenis aut octonis floribus praeditum habuisse.

4. Lilium sive Corona imperialis duplici Corona, C. B. P. Corona imperialis florum classe duplici, Eyst. Haec Corona imperialis caulem supra illam florum aequaliter propendentium seriem dodrantali longitudine attollit, & aliam florum seriem seu ordinem gestat, aliquan∣do etiam tertium, ac tum demum foliorum supereminentem numerum: eas vero stirpes uni∣cum florum ordinem subsequentibus annis plerumque ferre observavimus. Hoc ab aetate ac vigore radicis provenire censemus, ut peculiaris non sit species aestimanda, sed naturae luxu∣riantis quidam duntaxat lusus, licet aliquando per aliquot annos duplicem florum seriem gestare cernatur.

5. Lilium imperiale seu Corona imperialis non foetens, C. B. P. Tusai 4. differentia, Clus. Hist. Hujus floris color proxime accedit ad secundum; angustiora tamen habet folia, illa∣que & radicem nullo tetro odore, quantum quidem naribus percipi possit, praedita. Floret Aprili, interdum etiam Martio si aeris temperies paulo calidior, floret aliquando cum Tuli∣pis praecocibus, atque etiam maturius; semen Junio & Julio maturum est.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

LIlium imperiale seu Corona imperialis: vitiose huic plantae appingitur radix tuberosa & solida a Clusio, Dodonaeo, caeterisque authoribus ipsos imitan∣tibus, cum constet paucis, magnis, crassis, succulen∣tis squamis sese integentibus, ut videre est ex autopsia & incisione ipsius radicis. Clusius vero adhibuit in pictura radicem tuberosam cum plurimis fibris undi∣que emanantibus: at in Descriptione squamosam as∣signat ei radicem, reliqui bulbosam in Descriptione, etiamfi omnes quot quot sunt praeter Besterum in Horto Eystettensi tuberosa pingant figura.

§. 3. LILIUM floribus reflexis, seu Martagon latifolium.

Lilium hoc convenit cum caeteris praecedentibus, scilicet Lilio Persico & Corona imperiali, quod flores producat etiam pendentes; sed differt ab iisdem, quod radices pluribus squamis mucronatis dense, tegularum in tectis aedificiorum sibiinvicem incumbentium instar, constructas habeat, cum Lilium Persicum & Corona imperialis squamis rarius dispositas gerant: secundo, etiamsi flores producat pendentes, non tamen planis petalis, sed reflexis seu retortis constantes edit. Estque à dispositione foliorum, vel latifolium, id est, foliis latis per intervalla stella∣tim genicula caulium ambientibus donatur; vel angustifolium, id est, foliis angustis inor∣dinatim seu sine ordine aut intercapedinibus, caulibus adhaerentibus, conspicitur. Habita ratione colorum florum, est vel petalis rubris, luteis, aut albis; iisque singulis aliquando pun∣ctis variis nigris notatis.

Explicatio Tab. vigesimae Sectionis quartae.

6. Lilium Martagon montanum majus floribus reflexis, nobis. Martagon montanum ma∣jus, Ger. Imperiale, Eyst. Radice constat squamata, squamis dense dispositis, subluteis, mu∣cronatis, sibiinvicem imbricatim incumbentibus, tenuibus respectu magnitudinis plantae, ex cujus gremio surgit caulis pedalis & sesquipedalis, bipedalis nonnunquam, quem per inter∣capedines seu intervalla quaedam, Rubiae modo, cingunt plurima folia, lata, brevia, stellatim seu rotatim ambientia caules ad singula genicula, suntque Lilii albi foliis haud absimilia, ver∣sus medium caulis tenuiora, angustiora, & magis mucronata: in summo caulis fastigio nume∣rosus grex florum hexapetalorum, dense dispositorum, apparet; quorum singula petala inflexa, dilute rubentia, maculis nigris notantur: in florum medio conspiciuntur stamina sex subfusca & stilus trisulcus ejusdem coloris: singulis floribus deciduis succedunt singulae capsulae sexan∣gulares, tribus loculamentis distinctae, atque in singulis bini ordines seminum compressorum, membranaceorum, rotundorum, subrufforum continentur. Variat floris colore, qui plerum∣que subruber, aliquando dilutus albicansve.

7. Lilium Martagon floribus reflexis rubris punctatum & non punctatum, Eyst. Lilium flo∣ribus reflexis alterum lanugine hirsutum, C. B. P. Hoc foliis constat etiam latis stellatim seu radiatim ambientibus caulem per intervalla seu intercapedines, sed prioribus minus latis: flores prioris floribus plures, saturate purpurascentes, & maculis nigricantibus distincti, aliquando dilute purpurascentes, & maculis carentes. Huc refer Lilium floribus reflexis variis sive tertium, C. B. P.

8. Lilium Martagon flore reflexo albo punctatum & non punctatum, Eyst. Tertium hoc genus in silvosis montibus ad Francofurti Septentrionem inventum, secundo generi proximum, florum tamen colore varium; nam antequam explicentur, foris carnei quodammodo coloris sunt, explicati vero intus albi, & notis quibusdam purpureis insigniti. Huc refer Lilium flo∣ribus reflexis polyanthon album punctatum C. B. P. Lilium montanum maximum polyanthon album rubris maculis aspersum Eyst. & Lilium Bizantinum miniatum C. B. P. Rubrum sive miniatum Byzantinum Clus. Hist.

9. Lilium Martagon Canadense maculatum, Park. Lilium Canadense flore luteo cum macu∣lis purpureis, Florae Theat. Hoc folia protrudit lata, stellatim ad singula etiam genicula cau∣lem cingentia, per ternas aut quaternas intercapedines cubitalem, è medio foliorum ordinis supremi exeunt terni, quaterni flores, singuli longis pediculis innitentes, qui rubri Lilii flo∣rem paene adaequant, deorsum pendentes, lutei elegantis & dilutioris coloris, petalis macu∣lis nigris intus notatis: è petalorum centro seu medio exeunt stamina sex cum apicibus luteis; flores quamvis non tam sint reflexi, ut superiorum flores, tamen propter radicem squamis dense & imbricatim sese integentibus compactam, insuper & propter folia lata caulem ad genicula stellatim cingentia, aptissime huc revocatur ad suae familias plantas.

§. 4. LILIUM floribus reflexis, seu Martagon angustifolium.

10. Lilium angustifolium purpuro-sanguineum flore reflexo, nobis. Hemerocallis altera, Matth. Lugd. (quam cum Lilio Zufiniari eandem vult Clusius) Hemerocallis Chalcedonica purpurosan∣guinea polyanthos, Lob. Lilium hoc Chalcedonicum miniatum sive Hemerocallis admodum elegans est Lilii species ut floris decus colorisque slammei nitor, utriusque cinnaberis, nativi

& factitii intensi aut diluti coloris miniati scintillat splendorem; ejus duas varietates aut plures observare licebit. Praecox quinos, senos, denosque utplurimum, profert flores: nonnun∣quam ejus radix excrescit & luxuriat, ut caulem edat duorum ternûmve digitorum latitudi∣nis; serotinum quandoque diu multisque annis unicum florem edit, at tempore consequente plures, sed serius floribus primi superioris Martagonis elapsis huic erumpunt flores; caulis cubitalis, caetera non dissimilia. Lilium hoc rubrum Zufiniari, Lilium rubrum sive miniatum Chalcedonicum, Constantinopoli missum, Sultan Zambach dicitur, ab aliis Corona di Re, hoc est, Corona Regia &c. habetur praeterea Lilium Bizantinum minus saturato flore 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Li∣lium Bizantinum miniato dilutiore flore. Relatum est conspectas fuisse alias hujus Lilii Bizan∣tini plantas, quae slorem ferrent prorsus niveum, in caeteris pares. Novo Vere solet emer∣gere. Floret Junio & paulo serius, Constantinopoli Viennam Clusio delatum; ex hortis ul∣tra Bosphorum in Asia sitis radices squamatae allatae sunt. Huc referri possunt Lilium rubrum praecox 1, & 2. Clus. & Lilium rubrum praecox 3, angustifolium, Clus. Hist.

11. Lilium Martagon Pomponii, Clus. Cur. post. App. alt. Lilium miniatum angustifolium odorum, C. B. P. Nomen ex Italia receptum referunt, rarum in hortis borealibus tempore Clu∣sii, quia adnatis difficillime sese propagat, nec ipsa planta facile semen praebet. Flores lucu∣lenti, nitidissimi, miniati coloris, nec admodum discrepant à Lilio Bizantino Clusii.

12. Lilium Martagon flavum angustifolium, C. B. P. Lilium montanum flore luteo pun∣ctatum & non punctatum, Eyst. Hoc constat radice squamata rotunda, seu compactili squa∣marum serie conflata, & quasi nigro infecta, inferius prope basin suam crassis fibris lateralibus subnixa: inde attollitur caulis binos aut aliquando ternos pedes altus, paulo supra exortum fibris radicum tenuioribus radiatim vestitus, & postmodo usque ad fastigium fere foliis sen∣sim gracilioribus, numerosis, circumactus; summa parte secundum stricta & rariora foliola pe∣diculi crassi sustinentur fulcientes flavos flores, odorem florum Oxyacanthae referentes, senis reflexis & contortis seu convolutis, crassis, petalis constantes, totidem in medio staminulis (quo∣rum apices dilute miniati coloris sunt) decoros; semina, ut aliorum hujus generis, Hemo∣rocallidis paria, compressa, membranacea, in duplicem seriem compacta, in singulis cellulis seu capsulis trium loculamentorum; nam totidem regionibus singula capita triangularia con∣stant. Alterius flores tantum frequentibus atropurpureis punctis distinguuntur, in quibus unicè diversitas consistit à luteo simpliciter & non punctato flore. Octavo loco hujus Tab. 20. adsculpendum curavimus florem punctatum seu maculis notatum, qui inserviet designandis & exprimendis omnibus punctatis, rubris, luteis & albis. Siliquam Martagonis floribus re∣flexis etiam trigonam adhibuimus, clausam & apertam, cum loculamento anteriore aperto, in quo apparet duplex ordo seu series seminum compressorum, membranaceorum.

§. 5. LILIUM floribus erectis album.

13. Lilium album vulgare & odoratum flore erecto, nobis. Lilium album vulgare flore erecto, C. B. P. Lilium album, Trag. Fuch. Lugd. Tab. Eyst. Lilium candidum, Ad. Lob. Dod. Lilium album vulgare, Cam. Lilio huic candido sive albo, quod pulchritudine, nitore & usu reliquis praestat, folia sunt oblonga, lata, carnosa, laevia, in herbaceo & diluto virore splendentia: caules duobus cubitis altiores, multis foliis sensim attenuatis, comosi, & in∣ter folia emergentes: flores patuli, albicantes, versus summum caulis senis constantes petalis oblongis, exterius striatis, totidem staminibus è medio emicantibus, à quibus lutei dependent apices cum stilo in ipsorum medio trisulco ejusdem coloris: radix ex squamis multis simul unitis composita, succo lento & glutinoso plena, quo & folia & caules redundant, radix in∣quam multis squamis imbricatim sibiinvicem incumbentibus, acuminatis, atque sessili parte fibris plurimis donata est. Floret passim in hortis Junio mense, & ineunte Autumno folia ei decidunt, atque tota hyeme iterum virent: Vere caulis erumpit. Flos 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 (est tamen & Narcissus dictus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, ut supra monuimus cap. de Narcisso) à nonnullis 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉; à Latinis Lilium & Rosa Junonis. Appellatur autem Rosa Junonis, quod ex ejus lacte in terram delapso natum feratur; de hac fabula vide Dodonaeum cap. de Lilio. Observa∣vimus hoc Lilium vulgare odoratum flore pleno.

14. Lilium album peregrinum floribus albis & foliis angustioribus, nobis. Lilium album Bizantinum 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 & Sultan Sambach sive Martagon Constantinopolitanum, Clus. Hist. Pan. & Eyst. du Bry. Martagon album, Lilium candidum Bizantinum, Lob. Icon. Hoc folia Lilio vulgari albo prorsus similia producit, odorem habet ejusdem, & nihil aliud est quam Lilii

albi species, vulgari Lilio albo proxima: flores albos maximos fert, hujus tamen caules licet vulgari non breviores, à diligentius observantibus graciliores rarioresque, & minoribus foliis septi deprehenduntur: ipsiusque flores paulo minores, aeque tamen ac vulgaris odorati: nonnunquam vero radices in tantam molem excreseunt, ut vix utraque manu comprehendi possent, ita ut una illarum 60. flores in caule plano, tres uncias fere lato, protulerit; anno au∣tem vertente seu subsequente ad ingenium rediit, sicut natura in plantis plurimis diversi ge∣neris ludere solet: flores inquam in extimo caule plerumque confertim nascuntur.

15. Lilium Canadense imperfectis floribus & irregularibus multis albis, nobis. Haec Lilii Canadensis species rara, non flores sex petalis constantes producit, aliorum Liliorum more, unà cum staminulis sex & stilo in medio, sed plurimos suffundit pediculos, quibus innitun∣tur plurima petala, alba, inodora, inordinatim & alternatim summitati pediculi adhaerentia: radicibus & foliis haud facile à Lilio albo vulgari distinguitur sed floribus albis inordinatim dispositis & inodoratis quam facillime ab ipso cognoscitur.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Unguentis Lilia alba nasci efficacissima in Syria, & Pisidia, Pamphyliaque Dioscorides inquit. Lilii autem flos temperaturam mistam, ut Galenus ait, obtinet, partim ex tenui, partim ex terrena es∣sentia. Radix & folia per se trita desiccant & abstergunt, ac moderate digerunt. Folia Lilii, Dioscorides ait, imposita auxiliantur à serpentibus ictis, eadem fervefacta ambustis proficiunt: aceto condita vulneribus curandis apta sunt. Succus melle & aceto mixtus, in aeneo vase coctus medicamentum efficitur veteribus ulceribus & recentioribus vulneribus utile. Radix tosta & cum rosaceo trita ambusta sanat, uterum mollit, menses movet: ulcera ad cicatricem perducit, cum melle vero eadem trita, nervorum vulnerationes & luxationes sanat; vitiligines & lepras expurgat; furfures & manantia capitis ulcera abstergit; faciem nitidam facit, purgat, & erugat. Cum aceto & Hyoscyami foliis ac farina triticea contusa, testium inflammationes mitigat. Pro∣pter clavos pedum in vino, Plinius ait, radices Lilii decoquuntur, per triduum appositae non solvuntur: cum adipe aut oleo decoctae, pilos adustis reddunt. Emulso potae mutilem sanguinem per alvum transmittunt: Lieni, & ruptis, & vulsis, prosunt. Recentiores radices Lilii coctas cataplasmatis summa cum utilitate admiscent abscessus maturantibus & ad suppurationem per∣ducentibus. Eaedem etiam in oris collutionibus ad idem facientibus utiliter decoquuntur; nam omnes abscessus maturant, & suppurari faciunt, doloremque simul sedant. Semen, Dioscori∣rides ait, potum serpentum morsibus adversatur. Fit ex floribus oleum aut unguentum quod Syrinum aut Susianum appellatur, molliendis nervis aptum, primatimque ad uteri durities utile. Li∣lii aqua stillata, ex floribus parata, in partu facilitando & secundinis expellendis, inquit Came∣rarius in Hort. efficacissima.

§. 6. LILIUM floribus erectis Phoeniceis purpureis aut croceis.

16. Lilium Indicum puniceum gemino latiore folio, nobis. Narcissus Indicus puniceus gemino latiore folio unà cum semine, Bapt. Ferr. Peregrinum hoc Lilium Narcissus Baptistae Ferrario Senensi dictus, sed perperam & inepte satis ut clarius infra patebit inter Hallucinati∣ones. Hoc Lilium rarum, paucis abhinc annis ex India delatum, hortos Romanos nobilitavit. Squamata est huic radix pineae nuci par, oblonga, sex squamis majoribus contexta, infima parte radicis veluti coronata, multis crassiusculis fibris, instar Hyacinthi botrioidis quem vulgo Muscari vocant, late extensis subnixa, deorsum porrecto tubere callosa & squamata: Se∣ptembri mense caulem protrudit crassitudine digitali, in rotundo utrinque planum, albidum, sanguineis anguineisque maculis punctatum, summa parte rubentem; inde patescens vagina deprimit florem Balaustio similem, qui ex petalis puniceis modiceque crassis complectitur intimos flosculos confertissimos, nonnihil hiantes, rubicundulos, bre∣vibus subalbidis pediculis innixos: è singulis flosculis terna subrubicunda, & luteolis pal∣lidisve apicibus capitulata, stamina confertim eminent: flosculis postea dilapsis subjecta capi∣tula turgent in folliculis ardenti colore rubris, trifidis aut quadrifidis, olivam aequantia, ra∣cemi seu corymbi aspectu conglobata, quibus terna, aut quaterna continentur grana, sub∣nigra seu nigella, minusculi Phaseoli figura & magnitudine. Bina post excussum florem folia existunt, flaccescenti atque in semen exeunti scapo adnata & superinducta, ovata, duos cir∣citer palmos longa, dimidium lata, Scillae foliis crassitudine aequalia, nigricantia, primo sur∣recta, humi demum jacentia. Hic autem flos sive regionis vitio, sive inopia aut inertia aegrè

raroque nostra vernat solo (id est Romae) inquit Ferrarius Senensis. Primum tamen for∣mosus hic urbis Romae hospes ac tyro, in Quirinalibus hortis purpurati principis Cardinalis Francisci Barberini suam explicuit purpuram, ut pulcherrimi loci amoenitas Domino concolor effulgeret, neque Parisiis florere observavimus per 12. annos, nec hucusque ut audivimus illi•• floruit.

17. Lilium purpurocroceum majus, C. B. P. Lilium purpureum majus, Dod. Lob. Lugd. Eyst. Lilium rubens vel croceum majus, J. B. Chabr. Lilio huic majori purpureo seu croceo caules sunt proceri, longi subinde, sed raro altiores quam Lilii albi, plerumque tamen humi∣liores: folia sunt angustiora & nigriora, circa caulem multa, sed ante ejus ex radicibus exor∣tum nulla: flores summo caule copiosi, ordine digesti 10, 12. aut plures aliquando usque ad 18, aut 20. ac ultra, supra invicem incerto ordine digesti, Lilii alterius formâ & magnitu∣dine, colore vero rubro ad croceum inclinante, multis nigris exiguis punctulis literarum qua∣rundam veluti rudimentis aspersi: radices squamatae & magnae sunt, ex multis acuminatis squa∣mis sibiinvicem incumbentibus constructae ut Lilii albi, sed majores. In Italia in arvis & inter segetes, in montibus etiam & convallibus Lilium illud, Matthiolo teste, emicat. Floret paulo ante candidum Lilium, post Lilium purpureum minus, unâ cum Rosis.

Est hujus varietas quae est Lilium purpurocroceum flore pleno, C. B. P. Lilium cruentum Phoeniceum flore pleno, Eyst.

18. Lilium purpurocroceum minus, C. B. P. Lilium purpureum minus, Dod. Ad. Lob. Lilium puniceum minus non bulbiferum, Clus. Hist. Hoc in omnibus priori accedit nisi par∣vitate partium. Hoc minus caule multo est breviore, cubitali aut breviore; foliis simi∣liter nigricantibus & angustioribus & minoribus: flores pariter è summo caulis erumpunt, sin∣guli tamen suis pediculis modo brevioribus, modo longioribus insidentes, coloris quoque pur∣purei, crocei, notulis seu maculis similiter quibusdam nigris & perquam exiguis ornati; Lilii etiam divisurâ, sed paulo minores: radices habet squamatas pluribus squamis imbricatim sese integentibus compactas, ex cujus sede sessili fibrae crassae demittuntur. Floret sub finem Maii, reliqua Lilia antecedens. Dicitur minus ad differentiam majoris praecedentis. Huc pertinet Lilium Phoeniceum C. B. P. seu Martagon Chimistarum Lob.

§. 7. LILIUM BULBIFERUM.

19. Lilium bulbiferum latifolium majus, C. B. P. Lilium cruentum bulbos gerens, Lugd. Martagon bulbiferum 3. Clus. Hist. Lilium bulbiferum repens, J. B. Chabr. Lilium cruentum secundum caulem bulbillis donatum, Ger. Hoc caules habet proceriores priore, humiliores majore: flores paulo quam minoris rubicundiores: huic etiam è sinu foliorum, & quandoque in ipsis florum pediculis, parvae nascuntur soboles, quae terrae commissae adolescunt, & tertio aut quarto anno flores ferunt, radicibus matribus, foliis ac floribus nigris notulis inscriptis superioribus duobus similes. Reperitur in montium convallibus sese propagans, nucleis seu radiculis in caulium sinubus supra terram natis, ac etiam matribus majoribus intra terram repentibus conforme. Huc pertinent Lilium bulbiferum angustifolium C. B. P. Martagon cruentum angustifolium Lob. Icon. & Lilium bulbiferum incanum C. B. P. Martagon bul∣biferum incanum 2. Clus. Hist. &

20. Lilium bulbiferum minus, nobis, in Tab. praecedente. Lilium bulbiferum minus, C. B. P. Martagon bulbiferum 3. vel Lilium puniceum bulbiferum 2. Clus. Hist.

Florent omnes hae Lilii species Junio, aliàs paulo maturius, semenque perficiunt Augusto, aut Septembri. Radiculae seu soboles in caulibus haerere solent, donec vento aut contactu ex∣cutiantur, imo plantis interdum adhuc inhaerentes conspiciuntur, dum fibrae deorsum spectan∣tes radices agere solent tanquam ad communem matrem terram aspirantes & illa secondi cu∣pientes. In montanis Austriae & Stiriae pratis sponte crescunt. Reperitur & apud Croatas idem flore albo.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

LIlium Indicum puniceum gemino latiore folio, nobis. Narcissus Africanus foliis Bifolii, C. B. P. Narcissus Africanus seu Narcissus exoticus, Lob. Ad. part. 2. Narcissus Indicus puniceus gemino la∣tiore folio, Bapt. Fer. Cum haec planta fiorem magnum hexapetalum calathi instar, & radicem squamatam Lilii aemulam habeat, nescio quo jure Authores & Baptista Ferrarius Senensis Narcissum appellent,

cum Narcissus sit planta perfecte bulbosa, at haec squamosa. Nullus est paululum in re Botanica versatus, qui non vitio vertet Authoribus & praecipue Baptistae Ferrario Jesuitae, qui in hoc sicut in aliis multis, se la∣psum ostendit, seque mimime in notis genericis plan∣tarum versatum manifeste prodit, phrasibus utitur, fateor, calamistratis, imo verbis sesquipedalibus, sed studia Botanica ne vel primis degustasse labiis passim testatur. Hoc familiare est hujus sortis homi∣nibus passim falcem in alienam messem injicientibus, & ut vulgo de iis in Gallia saepius audivi relatum, dum omnia scire sese jactant, ignorant tamen viam qua itur in vicum Pamponum, sic Ferrarius ignorat di∣stinguere Lilium a Narcisso, ut clare constat supra, ergo lapsus est graviter.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, Liliis Hermaphroditicis ambiguis sive dubiis.

CAPUT XXI. LILIUM ASPHODELI RADICE sive LILIASPHODELUS.

QUandoquidem haec planta nec sit Lilii perfecta species, quippe quod non donetur ra∣dicibus squamatis, sed fusiformibus, quibus magis accedit Asphodelis; nec capsulas seminales habeat in quarum singulis regionibus seu loculamentis continetur duplex series se∣minum compressorum, membranaceorum, Liliorum modo; sed semina confuse & inordina∣tim in singulis loculamentorum ternorum ordinibus, Hyacinthi, Narcissi, caeterarumque plan∣tarum bulbacearum, recreatricium seu recreativarum more; non potest jure dici Lilium ge∣nuinum à flore Lilii, nec Asphodelus à radice: sit ergo Lilium ambiguum seu hermophrodi∣ticum & heteroclitum, aliquid Lilii, florem scilicet, & radicem Asphodeli possidens. Lilium radice Asphodeli est foliis latis: à colore florum est vel luteum, idque majus aut minus; vel Phoeniceum puniceumve.

Pars TABULAE XXI. Sectionis quartae.

• ...Lilium radice Asphodeli seu Liliasphodelus
  • ...Luteus
    • 1. Major, nobis. Liliasphodelus luteo flore, Clus. Hist. Cam. ☉
    • 2. Minor, nobis. ☉
  • 3. Puniceus seu phoeniceus, nobis. Liliasphodelus puniceus, Clus. Hist. Liliasphodelus phoeniceus, Lob. ☉

Explicatio partis Tab. vigesimaeprimae Sectionis quartae.

1. LIlium luteum radice Asphodeli, C. B. P. Asphodelus luteus liliflorus, Ad. Lob. Li∣liasphodelus luteo flore, Clus. Hist. Cam. Liliago minor radice Asphodelo af∣finis, quae Hemerocallis Dioscoridis videtur, Caesalpin. Asphodelus liliaceus, Eyst. Asphodelus luteus, Tab. Asphodelus Hermaphroditicus, Guilland. Lilium non bulbosum, Ger. Lilium luteum Asphodeli radice sive Liliasphodelus quorundam flore luteo, J. B. Chabr. Sunt Lilio huic ambiguo seu Hermaphroditico folia oblonga, angusta, Porri aut Asphodeli sic dicti foliis similia: caulis cubito altior, teres, laevis, absque foliis superius, in ramulos aut bifurcationes duas, aut quatuor divisus, in quarum singulis flores tres aut quatuor, Lilium album forma & foliorum numero referentes: colore ochrae luteo: post flores, crassae & tri∣angulares gignuntur capsulae; in quibus semen nigrum & splendens, veluti Paeoniae semen, sed minus, continetur: radices subsunt non uti aliis Liliis squamatae & imbricatim compositae, sed veluti Asphodeli glandulosae, lutei Asphodeli radicum aemulae, multae, oblongae, ab uno capite provenientes, è quarum annexu fibrae quaedam crassiores serpunt, quibus in plu∣res plantas multiplicatur. Maxima copia sponte nascens reperitur in Hungariae pratis uli∣ginosis non procul ab oppido munitissimo Nenuethwywar. Dicitur Arabibus Erisambach.

2. Hujus datur species in omnibus duplo minor priore, praecipue latitudine foliorum & alti∣tudine caulium.

3. Lilium rubrum Asphodeli radice, C. B. P. Lilium non bulbosum obsoleto colore rubens, Dod. Liliasphodelus puniceus, Clus. Hist. Liliasphodelus Phoeniceus, Lob. Lilium non bul∣bosum Phoeniceum, Ger. Lilium radice Asphodeli Phoeniceum sive Lirioasphodelus quibusdam J. B. Chabr. Liliago major Asphodelo affinis, Caes. Non admodum absimilis est haec planta

Lilio Asphodeli radici praecedenti, sed est in singulis partibus major, similiter glandulis oblon∣gis filo connexis strumosa & alba, gustu propemodum fatuo: caulis digiti crassitudine, duos cubitos altus & major, fistulosus, enodis, cujus fastigium in aliquot alas dividitur: folia majora, carinata, latiora quam folia superioris lutei: flores in caulium ramis altero tantum majores, liliaceis floribus pares, petalis senis constantes, quae colore tristiore rubent intrin∣secus, lutea linea per medium decurrente ad ungues usque totos luteos: extrinsecus vero pe∣tala ad luteum magis divergunt. Dicitur Hemerocallis Dioscoridi, Theophrasto & Plinio. Hemerocallis enim flos est qui nocte tabescit, oriente vero sole pullulat, teste Athenaeo, sicut Lilium Asphodeli radice purpureum quod fugacissimum est; hoc enim uno die tantum viget, matutino siquidem tempore exortum, vesperi flaccescit; quamobrem & proprie etiam 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 ab unius die pulchritudine dici potest. Valde luxuriat, ut testatur Clusius, in omnibus Au∣striae plurimis{que} Germaniae hortis, sua autem reptante & propagante radice odiosum est, ac multo magis quam praecedens luteum. Provenit apud Croatas etiam flore albo, ut Clusio fuit relatum. Facultates Lilii radice Asphodeli incompertae sunt, cum nullius hac aetate in medicina aut cibatu sit usus. Hemerocallis autem hujus descriptio his verbis apud Dioscoridem traditur, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. id est, He∣merocallis folia habet & caulem Lilio similia, viridia, ut Porrum, flores in ipso juxta singulos apophyses tres aut quatuor, divisura Lilio similes cum primum hiare coeperint; colore ochrae intenso: radicem similem bulbo magno.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, radicibus & foliis crassioribus donatis.

ALOE & YUCA.

CAPUT XXII. ALOE.

A 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Graeci, Latini & officinae pariter Aloen tum herbam ipsam, tum & ejus succum densatum appellant; dicitur & stirps 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 quae non modo in terra, sed & extra eam vivat. Aloe autem dicta videtur, quia maritimis gaudet. A recentioribus Sempervivum & Sem∣pervivum maritimum, quod Sempervivi modo diu duret, appellatur: Sedum amarum Columellae: & quia ejus succus amarus est, idcirco & Gentianam, quae amarissima est, Aloen Gallicam nomi∣navit. De Aloe Dioscorides l. 3. c. 25. quod folium habeat Scillae similitudine, crassum, pingue, in rotunditate modice latum, retrorsum pandum, utrinque spinis raris & brevibus. &c.

Propter flores hexapetalos & capsulas seminales tribus loculamentis seu cellulis distinctas, in hisce duobus generibus, scilicet Aloe & Yuca, eadem adjecimus suae sortis consimilibus à fine ultimo, habita ratione structurae florum & compositionis involucrorum seminum, non ob∣stante magnitudine & spissitudine foliorum, radicumque amplitudine. Aloe igitur pro nota generica hanc habeto, quod sit imprimis planta hexapetala tricapsularis, foliis spissis, longis, in margine aculeis donata, radicem habens longam, crassam & tuberosam spongiosamque mul∣tas fibras crassas emittentem, ex qua succus crassus undique emanat.

TABULA XXII. Sectionis quartae.

• Aloe
  • 1. Arabica serotina vulgaris, nobis. Aloe vulgaris, C. B. P. Aloe Dioscoridis, Col. ☉
  • Americana
    • 2. Folio in oblongum aculeum abeunte, C. B. P. Aloe Americana, Dod. Clus. Hist. & Hisp. Cam. Eyst. Lugd. ☉
    • Flore
      • 3. Luteo, nobis. Metl & Manguei, Anton. Recch. ☉
      • 4. Caeruleo pallescente, nobis. Metl Cotzli, Anton. Recch. ☉
    • 5. Parva valde spinosa foliis admodum saturatis, nobis. Mexical Metl, Anton. Recch. ☉
    • 6. Fructu dulci & acido multiplici prunis simili, nobis. Mexacotl seu Man∣guei Prunorum. Anton. Recch. ☉.
    • Foliis
      • 7. Angustioribus seu tenuioribus absque spinis, nobis. Pati seu Metl ex quo fiunt levissima fila, Anton. Recch. ☉
      • 8. Parum dentatis, nobis. Theometl seu Manguei divinum, Anton. Recch. ☉

Explicatio Tab. vigesimaesecundae Sectionis quartae.

1. ALoe vulgaris, C. B. P. Aloe communis, Cam. Aloe, Trag. Matth. Fuch. Dod. Rauwol∣sii (quae in Rama Judaeae copiosa) Ad. Lob. Clus. Hist. Eyst. Aloe Soccotrina & Azauar, Linsc. Aloe folia habet Scillae similia, oblonga, lata, laevia, crassa, retrorsum repanda, utrin∣que crenata, aspera & retusis aliquot spinulis aculeata, lento tenacique succo plena, aeterni viroris, instar foliorum Sempervivi, adeo ut per hybernas menses extra terram, etiam in hypo∣caustis & coenaculis suspensa, non marcescat; sapore apud Germanos nosque Septentrionales non amaro: caulis inter folia assurgit striatus, ut ait Ruellius: quam vere, judicent qui Aloen caulescentem viderunt. Invenio quidem Plinium dicentem folia striata, ubi Cornarius merito videtur legere strata. Caulis, ut ait Dioscorides, Antherico similis est; flos albicans (quem senis petalis dicimus nos constare:) semen ut Asphodeli: radix singularis, crassi pali quoque instar in terram adacta: tota herba amarissima est, ex ea quoque succus collectus amarissimus. Aloen vulgarem sponte provenientem observare memini, inquit Clusius, in veteribus muris arcis Ulissipponensis, quâ descensus est ad vetustissimum templum in declivi situm. Intelligebam etiam, inquit idem Clusius, Valentiae in vicinae Sagunti vetustis muris & maceriis abundanter provenire. Aloe sic dicitur quod in maritimis proveniat, marinoque afflaru gaudeat, unde ei nomen. Aloe in Rama Judaeae copiosa, teste Rauwolfio, provenit. In Insula Soccotra part. 2. Orient. Ind. c. 6. dicitur & Azauar sive Sempervivum, quo campi pleni part. 4. Ind. Orient. Sempervivum dicitur recentioribus à sempiterno virore, quod laquearibus conclavium sus∣pensum quam diutissime vigeat: maritimum (non marinum, cum inadvertentibus recentiori∣bus, quorum dux Lobelius, ac si proveniret ac cresceret in mari) dicitur à natali loco (ad oram scilicet maritimam) in quo frequentius observatur. Aloe herba plurima itidem nascitur in Cambaga, Bengala aliisque multis locis: caeterum laudatissima est, uti supra dictum, in Insula Soccotra, quae inde ad Arabes, Persas, Turcos, denique per universam Europam defertur, eam∣que ob causam Aloen Soccotrinam appellant. Distat autem haec Insula à freto maris Erythraei centum viginti leucis, qua de re non minus Arabica, quam Aethiopica dici potest, quod altera parte freti Arabia terminetur, altera Aethiopia, teste Garcia ab Orto. In Regione quadam circa caput bonae spei in sinu Agnada, Sanbras dicto, ingentem copiam, imo plenos campos Sem∣pervivi hujus observabat Linschotus, quod incolis Azauar appellatur; viri altitudinem facile superat, & è longinquo visas herbas loci incolas esse existimabat. Ea ipsa est herba ex qua in∣colae Soccotrae Aloen conficiunt, quam Soccotrinam vocant. In quamplurimis Italiae locis cre∣scere conspicitur, praesertim Romae, Neapoli, Venetiis, Ticini & Genuae, item Patavii, Veronae, Bononiae & Florentiae, quibus omnibus in locis super aedium fenestris ac atriis, fictilibus in va∣sis terra plenis alitur ac fovetur, ad spectaculum potius quam usum medicum. Audio autem ibi ultra triennium non durare, in frigidioribus regionibus, ut Genevae Allobrogum, aiunt hye∣mem perferre non posse. A marinis partibus ad nos Gallos Parisienses (ait Ruellius) de∣fertur, sed solo credita nunquam comprehendit, imo brevi carie confecta moritur, licet in

tabulatis propendens plerumque biennio vitam proroget. In Germania, quod folia attinet, nullo negotio provenit, ac Autumno se laetissimam ostendit, hyemis tamen frigora in hortis ferre nequit, unde hyeme adventante evellitur, ac in hypocaustis suspenditur, quae causa est ut in nostris terris borealibus florere non queat; sed exacta hyeme in hortos rursus transfertur & plantatur, in quibus aliquantulum augetur, sed nunquam ad frugi perducitur. Porro nulla amaritudo in Aloe nostrate reperitur. Invenitur & sponte in Apulia & nonnullis Baeticae Hi∣spaniae locis, haud procul à mari: sed & hujus etiam succus inutilis.

2. Aloe folio in oblongum aculeum abeunte, C. B. P. Aloe Americana, Dod. Clus. Hist. & Hisp. Lugd. Tab. Eyst. Aloe folio mucronato, Lob. Ger. Aloe Americana sive spinosa, Cam. Allagucy Indis, Fily agulla, id est, filum & acus Hispanis, cujus spinae venenatae Frag. Ame∣rica planta Aloes facie, Col. Manguei Mexicanum & alio nomine Metl Linsc. par. 4. Ind. Orient. fig. 19. Aloe Americanae multa sunt folia humanam altitudinem attingentia, saturate vi∣rentia quidem, sed quibus inspersum videtur quippiam coloris cineracei, ut in Tuliparum quarundam foliis, aut Colchici Chioensis foliis undulatis, laevia circa infimam sedem, trium aut quatuor digitorum transversorum crassitudine, quodammodo carinata, valde lata, mutuo se amplectentia, instar foliorum vulgaris Aloes sensim in mucronem desinentia, qui nihil aliud est quam spina crassa, rigida, fusca, unciam cum semisse interdum longa, & adeo firma, ut A∣mericani vice subulae uti soleant, & cuspidis ferreae loco suis telis adaptent; foliorum latera te∣nuiora sunt, & spinis subfuscis aspera, sed multo magis mucronatis & brevioribus, lata basi prae∣ditis & deorsum incurvis, ut in Rhamno tertio Clusii; interiore parte fibrosa sunt haec prae∣dicta folia, & succi plena, sed non amari. Ex eorum medio caulem enasci intellexi (ait Clusius, nullum enim vidit) brachiali crassitudine & brevioris lanceae altitudine: radix est crassa, longa, curva, veluti internodiis articulata, è quibus ad latera nascuntur alternatim circa radicem ma∣jorem, matrem scilicet aliae plantulae, ut in Arundinum nodis germina seu gemmae sunt dispositae. Vivax est haec planta, multosque annos durat, radice multipliciter sese propagans, cujus rei gra∣tia & propter spinarum rigiditatem asperitatemque Indos seu Americanos circa agros suos eam serere consuevisse audimus, item Hispanos nunc temporis idem praestare ad agros, sepium aut murorum vice, communiendos & fures arcendos (ut apud nos Septentrionales sepibus Oxya∣canthae, seu Spinae appendicis Plinii aliarumve stirpium spinosarum fieri solet) memoriae proditum invenimus: nunc demum apud Boreales gentes, saltem rariorum plantarum cultores in hortis conservantur, in fictilibus saltem coluntur, ut in conservatoriis suis aedificiis per hyemem ab injuria frigidae tempestatis arceantur & defendantur. In sobole procreanda non secus ac Aloe legitima valde ferax. Circa Mexico tanta copia nascitur haec planta, quanta apud Gallos & Italos vites.

3. Aloe Americana flore luteo, nobis. Metl & Manguei, Anton. Recch. Aloes hujus Ame∣ricanae seu plantae Metl, quam Mexicani Manguei appellant, plures apparent differentiae apud Antonium Recchum in historia sua Mexicana, de quibus seorsum in hoc capite agemus propter conformitatem in floribus hexapetalis, & capsulis ternis loculamentis distinctis, cum caeteris antedictis in hac Sectione quarta, etiamsi Aloe Americana folia ferat Aloes vulgaris, sed longe majora & crassiora seu spissiora, (arboris enim mediocris interdum aequant longitudinem) utrinque spinifera, ac in rigidum acutumque desinentia mucronem: caulem duplo majorem, & in ejus parte summa flores luteos, hexapetalos, oblongos, primo & in exteriore parte stella∣tos, quando sunt aperti, cum staminulis senis, in medio petalorum: atque iis fatiscentibus succedunt capita triquetra, semen Asphodelino semini simile in se continentia: radicem vero crassam, brevem, fibris scatentem, ex quâ circumcirca germina emittuntur quovis solo, sed praecipue fertili atque frigido, non enim tempestatum aut inclementioris coeli patet injuriis, nec per siccitatem statim marcessit: è nulla planta proventus est amplior.

TEMPERAMENTUM & VIRES,

• 1. Aloe vulgaris, C. B. P. Aloe, Trag. Matth. Dod. Aloe communis, Cam. Aloe Dioscoridis, Col. Ex Aloes hujus foliis succus expressus in vesicis aut aluta concretus advehitur, ejus autem pa∣randi rationem talem intelleximus. Rhodiis ipsam herbam accepi, inquit Johannes Bauhinus, inque frusta desiccari & contundi curabam, inquit idem, deinde in vas oblongum reponi, inque eo viginti diebus sini, interea autem spumam attolli, inutilem etiam abjiciendam in mandatis dedi, his autem paractis concha superioris succi partem, ad quandam usque demendo apparen∣tem ejusdem succi differentiam, hunc in vesicam reponi, atque sole exsiccari Aloenque Succo

• trinam effici, secundo demi succum in medio consistentem, & in utres reponi jussi exsiccarive, ac Aloen hepaticam confici. Postremo observavi sequi caballinam, caeterarum veluti faecem. Tres itaque hodie cernuntur differentiae, ex eadem tamen planta expressae, optima Soccotrina appel∣latur, omnium purissima, quae dum frigida est, malleo percussa in splendida nitidaque fragmenta desilit, colore fulva aut ruffa & pellucida, inter tractandum mollescens, in sole effluens, atque foris nitido fuscoque aut nigro colore bonitatem suam intus latentem abscondens & dissimulans. Saporem habet insigniter amarum, astringentem, at que aromaticam, aliquantulum tenuem, & oris halitum commendantem, odorem tamen aromatum & tamen gravem. Impurior secunda hepa∣tica, quodhepatis colorem exhibeat, dicta, primo densior est, acrior, jecinoris modo crenata: co∣lore in citrino subruffa, & Soccotrinâ minus pellucida, vixque oculorum aciem lumenve admit∣tens, quanquam interim micae splendidae sint, odore & sapore Soccotrinam aemulatur, gravius tamen olet pauloque amarior existit, magisque astringit. Et haec quoque calida ducitur, & fri∣gido coelo friatur. Tertia sordidis inquinamentis multis contaminata, Caballina vocatur, ve∣ter anariis relinquenda medicaminibus, cui ob id nomen videtur inditum. Haec omnium pondero∣sissima, aridissima, densissima, colore nigro & minime translucens, gus••u amarissima & valde astringens, non sine horribili aliqua qualitate palatum & stomachum afficiens. Eligito in quovis genere pinguissimam, purissimam, hyeme friabilem, aestate molliusculam & manibus lentescen∣tem, calculis lapillisve, arenâ & terrâ carentem, tam gustu quam olfactu aromaticam ama∣ritudinem resipientem, somnum odore conciliantem, & dissolutu facillimam: de Alloes succi generibus & viribus, & usu, haec Dioscorides memoriae tradidit. Duo sunt porro succi Aloes genera, alterum arenosum quod sit purissimae Aloes faex, & crassamentum esse videtur; alterum quod ad jecinoris imaginem vergit. Eligito pinguem quae nihil doli senserit, lapillorum expertem, niti∣dam, subflavam, friabilem, jecinoris modo coactam, quaeque facile humescat, eximiaeque sit amaritudinis. Nigram contra fractu contumacem improbato. Sunt qui eam gummi adulterent, id quod gustu, amarituduine & odoris vehementia deprehenditur, eoque indicio quod digitis at∣trita, non ad minima usque ramenta resolvatur: neque desunt qui Acaciam immisceant. Vim habet astringendi, somnum conciliandi, corpora exsiccandi & densandi, alvum solvendi, stoma∣chum repurgandi, si binûm cochlearium mensura ex aqua frigida, aut lactis instar tepida, aut gelida ebibatur; sanguinis etiamnum excreationes sistit, & morbum regium emendat, ex aqua tribus obolis aut drachmae pondere in potu. Devorata vero cum resina aut aqua cum melle cocta & excepta alvum solvit: trium autem drachmarum pondere perfecte purgat, sed & aliis medi∣camentis purgantibus admista praestat, ut minus stomachum infestet, sicca vero inspersa vulnera glutinat, ulceraque ad cicatricem perducit cohibetque: eadem peculiariter exulceratis genitali∣bus medetur & disrupta puerorum praeputia agglutinat: quin & condylomata rimasque sedis dulci vino admista sanat. Sanguinis ex haemorrhoidibus eruptiones sistit, pterygia ad cicatri∣cem perducit, livida & sugillata hypopia dicta ex melle tollit. Scabras quoque lippitudines angulorumque in oculis pruriginem mitigat. Dolorem capitis sedat, ex aceto & rosaceo fronti & temporibus illita. Sed & cum vino fluentem capillum continet: idemque tonsillarum, gingivarum, caeter arumque oris partium vitiis cum melle & vino proficit. Caeterum adoculorum medicamenta torretur in munda & candicante testa, ligulâque subinde versatur donec aequaliter tosta fuerit. Lavatnr & Aloe, atque id quod arenosum subsidet, tanquam inutile secernitur. Pinguissimum quod laeve est accipitur. Hactenus Dioscorides. Copiosissima haec stirps apud Indos & in Arabia Coelesyria ac Aegypto, unde pellibus infusus succus in Europam infertur: ejus succus primo or∣dine calidus, sed tertio exsiccans, vehementer amarus, absque mordacitate tamen, & simul Em∣plasticus & astringens, ventrem subducit: interim, si quid aliud, stomacho gratum aut conveniens medicamentum. Jam ut scribit Paulus Aegineta, cum omnia purgantia medicamina stomacho adver∣sentur, sola Aloe conducit & vacuat, non elota valentius, elota vero minus, ventriculum ma∣gis roborans. Bilem flavam educit, sed potissimum quae in ventriculo ex primis venis proximis∣que viis haeret, expurgat. Est enim ex numero medicamentorum, quae Graeci ab excernendo stercora, 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocant, quorumque vis purgans non ultra ventriculum sese extendit. Adver∣satur praeterea Aloe putredinibus omnibus, & à putredine omnique corruptione omnes partes cor∣poris tuetur atque defendit: cadavera etiam mortuorum conservat: ventris tineas, lumbricos{que} interimit ac expellit: graveolentiam oris vitio stomachi enatam emendat, ani haemorrhoides ap∣perit, menses etiam promovet, in exigua quantitate assumpta; creditur ad reliquorum visce∣rum obstructiones & infarctus prodesse. Sunt tamen qui jecinori parum commodam existiment. Ad purgationem datur plus minus drachma, subinde obuli tres aut quatuor satis sunt. Vide caetera de Aloes viribus apud Johannem Bauhinum pag. 698, 699, 670, & 171. Plurima in

• India, eique propinquis regionibus provenit, unde etiam succus importatur. Nascitur & in Arabia, Asia, ac in locis quibusdam maritimis & insulis, veluti in Andro, non valde eliciendo succo idonea, sed ad conglutinanda vulnera sane quam utilis si trita illinatur.
• 2. Aloe folio in oblongum aculeum abeunte, C. B. P. Aloe Americana, Dod. Clus. Hist. & Hisp. Lugd. Tab. Eyst. Aloe folio mucronato, Ger. Lob. Hanc caedere solent antequam nimium ado∣lescat, tum enim radix crassior fit, quâ excavatâ quidam liquor colligitur, qui syrupi modo il∣lico densatur, is aliquantulum coctus mel fit; depuratus saccharum; dilutus acetum, addito ocpali (radix ea est quam ob ejus praestantiam vini medicinam nominant) vinum, illis quidem in usu, sed parum salubre, etenim valde caput ferit, atque inebriat; nullum autem cadaver aut impura sentina adeo foetet atque illorum anhelitus, qui eo vino inebriati fuerint. Ex hujus germinibus & tenellis foliis fit conserva. Foliorum prunis assatorum succus, recentibus vulne∣ribus aut ulceribus instillatus, brevi ea curat. Germinum & radicum succus cum Absynthii illius regionis succo mixtus viperarum morsibus utiliter instillatur. Ex illius foliis paratur charta in usum vulgarem sacrificorum & pictorum. Ex iis, Lini aut Cannabis modo paratis, fiunt Alpergates (calcei genus Hispanis admodum familiare, ex funiculis contextum) storiae, chla∣mydes, cingula, capistra, & funes; denique sunt illis canabina fila. Horum foliorum cuspi∣des adeo firmae sunt & acutae, ut illis, ut supra dictum, acus & subulae vicem praestent, has cum fibris extrahendo. Istis spinis sacerdotes illius regionis in sacrificiis se pungere solent, etenim cuspis non infringitur, & satis alte penetrat, exiguo foramine facto. Ex hac planta ignem struunt, & ejus cineres parando lixivio idonei sunt: truncus ligni loco iis est: folia vero loco tegularum aut imbricum: hactenus Gomara. Luem veneream hac planta curare Americanos so∣litos tradit Clusius, ac ex hujus foliorum fibris reticula contexta, ut & indusia ex iis parata, Hispali venalia inveniri.
• 3. Planta tertia haec unica, ut ait Recchus in sua Historia Mexicana, quidquid vitae necessarium esse potest, praestare facile solet, si esset rebus humanis modus, in quibus innumeri pene sunt usus qui ab ea planta desumuntur. Tota enim illa lignorum, sepiendorumque agrorum vicem praestat: caules tignorum: folia vero tecta aedificiorum tegendi, imbricum, lancium, papyri, filique, ex quo calcei, lintea & alia vestium genera, quae apud nos Europeos ex Lino, Cannabi, Urtica, Gos∣sipio, aliisque hujusmodi parari solent: è mucronibus fiunt clavi & aculei, quibus perforandis auribus macerandi corporis gratia Indis uti mos est, cum daemonum vacant cultui. Item aciculae, acus, tribuli militares, & rastilla pectendis subtegminibus apta. Praeterea è succo manante, cujus evulsis germinibus internis, foliisve tenerioribus cultis Yzitlinis in mediam cavitatem stillat, planta unica quinquaginta interdum amphoras (quod dictu est mirabile) & sic vina, mel, acetum ac saccharum parantur, uti supra dictum. Succus namque distillatione fit dulcior; decoctione, & dulcior & spissior, donec tandem cogatur in saccharum: vinum ex eodem succo diluto & aqua fontana, additis corticibus malorum medicorum, limonumque, & aliis quibus facilius inebriantur, quod ea gens maxime affectat, quasi pertaesa rationalis suae naturae, & avida sortis brutorum atque quadrupedum. Esaccharo quod ex eodem succo (uti diximus) coquitur, parant acetum, nempe eodem resoluto aqua, & novem diebus insolato. Idem succus menses mo••et, alvum lenit, urinam evocat, renes & vesicam emendat, calculos frangit, urinaeque extergit meatus. Eradice quo∣que restes fiunt firmissimae, & ad multas res perquam accomodae. Crassiores foliorum partes truncusque decocta, edendo sunt apta, sapiuntque citrea frusta saccharo condita; quin & vul∣nera recentia mire conglutinant: fit enim succus assatione glutinosus, qui suapte natura fri∣gidus ac humens est. Haec ex Antonii Recchi historia de viribus Aloes Americanae.

4. Aloe Americana flore caeruleo pallescente, nobis. Metl Cotzli, Anton. Recch. Haec Aloe marginibus foliorum est luteis, spinis parvis & nigris; foliis vero modicis, si cum foliis prae∣cedentis comparentur: caule binos cubitos alto, digitumque lato & rubro, cum floribus cae∣ruleis pallescentibus, ejus cacumen occupantibus, & radice surculosa. Campestribus locis Mexici nascitur, quovis tempore, quamvis solâ aestate melius vigeat. Seritur ex germinibus juxta parentem & propriam radicem ortis. Justrium quatuorve foliorum, additis siliquu∣lis ternis, frigentes ac crassos humores per secessum & urinam paulatim vacuat. Idem propi∣nari solet ab Indis, enixis mulieribus aliquot diebus à partu corroborationis gratia. Succus expressus ab semiassis foliis, dicitur ab Indis asthmati conferre. Frigida vero constat & lubrica natura.

5. Aloe Americana parva valde spinosa foliis admodum saturatis, nobis. Mexical Metl, Anton. Recch. Haec est species minor Aloes Americanae, valde spinosa, cujus folia virore

admodum saturato tincta sunt. Hujus folia eduntur assa, & sunt gustui Indorum prae cae∣teris grata. Reperitur in montibus Teposlanensibus apud Americanos.

6. Aloe Americana fructu dulci & acido multiplici prunis simili, nobis. Mexacotl seu Man∣guei prunorum, Anton. Recch. Hist. Mexican. Species est Aloes Americanae spinoae ad genus Metl referendae: fructu autem est dulci & acido, multiplici, ac prunis persimili, unde nomen desumpsit à forma & sapore fructus, qui in orbem Pineae Indicae quadantenus est par, eduli suc∣co plenus, & grati saporis: folia sunt spinosa, lutea ac veluti marcida: caulis vero brevis, teres ac crassus: radix fibrata crassaque: fructus Prunorum in summo caulis fastigio sunt aemuli, oblongi, glandibus similes, & ex candido pallescentes, obducta membranâ, inter quam conti∣netur callus candens, ac, ut diximus, dulcis & acidus, Pinearum Indicarum sapore refertus: semine principio candido, ac postea nigro, subrotundo, duriusculo. Nascitur in saxosis regi∣onum calidarum Tepecua cuilci. Temperies est frigida & sicca: medetur oris ulcusculis è ca∣lore ortis fructus commansus, ac gestatus ore.

7. Aloe Americana foliis angustioribus ac minoribus seu tenuioribus absque spinis, nobis. Pati seu Metl ex quo fiunt lenissima fila, Anton. Recch. Hist. Mexican. Haec Aloe (Metl Indis dictum) superiori quoad flores & fructum similis, sed foliis est angustioribus, minoribus & te∣nuioribus, magnaque ex parte purpurascentibus: è radice provenit fibratâ, crassaque: species est Pati dictae. Parantur ex eá fila tenuissima, quae in magno habentur pretio, pannisque lineis pretiosis texendis aptissima.

8. Aloe Americana foliis parum dentatis, nobis. Theometl seu Manguei divinum, Anton. Recch. Hist. Mexican. Haec species Manguei inter numerosas alias Aloes species, quae enumerantur usque ad 19. ab Antonio Reccho in Historia sua Mexicana, eâdem paene facultate & formâ longâ foliorum exilibus spinis armatorum & radice fibrata: folia duas spithamas longa sunt. Succus vero epotus aut illitus febres extinguit. Nascitur in frigidis calidisque locis, editis atque campestribus, passim in America.

Aliae sunt species quam plurimae, aut saltem Icones pro diversis speciebus exhibitae ab An∣tonio Reccho in Historia Mexicana; sed quoniam facultate omnes sunt paene similes, imo usu atque formâ parum sunt differentes, nomina tantum Indica nobis ignota hic subjiciemus, 3^•a Aloe Mexochitli seu Metl viride. 4^ta è cinereo colore Nexmetl reliquis etiam similis. 5^ta Quametl seu Manguei montanum, squalente colore, fibrata radice, & longo crassoque insigni surculo. 6^ta Hoitzil Zilmeth aculeis longis purpureisque radicibus & spinis. 7^ma Tapayaxmetl seu Manguei Tapayaxm praecedenti fere similis. 8^va dicitur Acamel seu Manguei arundineum al∣bidioribus juxta radicem foliis, & rubentibus spinis, atque radicibus. 9^na dicitur Manguei ni∣grum▪ ob colorem atrum, quanquam spinae radicesque ex nigro fulvescant. 10^ma Xilometl seu Metl pilosum rubeis spinis & radicibus, quae rariores prioribus videri possunt. Vide caete∣ras diversitates apud Antonium Recchum in Historia sua Mexicana.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

ALoe Americana licet spinis horreat, nihilominus tamen inter Acanaceas plantas, quippe capitatas pappescentes, reponi non debet, ut plurimi authores videntur facere, ab iis enim non solum viribus, sed & tota facie differt; cum inquam Aloe tota facie differt, praecipue floribus hexapetalis, capitibus trian∣gularibus ab Acanaceis debet sejungi, & potius jungi suae sortis similibus, sicut nos praestitimus in hac Se∣ctione quarta, cum flore & capsulis seminalibus sit iisdem affinis, & a fine ultimo illis omnino similis, & reliqua omnia nil abount. Insuper neque mihi vi∣detur inter Sedi species reponenda Aloe, sicut Casp. Bauhinus fecit, cum a fine ultimo a Sedi classe lon∣ge recedat; cumque hujus flos sit hexapetalus & ca∣psula seminalis tribus loculamentis donata; Sedi autem omnes species floribus constent pentapetalis & post flores singulos evanidos capsula donentur, vel multiplici, vel duplici. Non potest Aloe ad Seda re∣duci, a spissitudine succulenta foliorum, cum longe recedat fine ultimo, id est, floribus & capsulis semi∣nalibus, seminibusque in iisdem contentis, a Sedis pro∣prie dictis.

DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, Foliis spissis & succulentis & radice tuberosa praeditis.

CAPUT XXIII. YUCA sive IUCCA.

YUCA sive IUCCA planta est peregrina, foliis longis cavis, & radicibus crassis tube∣rosis praedita, caulem edens bipedalem, tripedalem, nunc majorem, nunc minorem, in cujus summo fastigio nascuntur innumeri flores propriis pediculis uncialibus innitentes, hexapetali, albi propendentes tintinnabuli forma, quibus singulis deciduis (in calidioribus saltem regionibus) succedunt capsulae triquetrae, tribus loculamentis distinctae. Propter hanc rationem, conformitatem scilicet florum & capsularum cum praedictis in hac Sectione, ejus species huc reduximus, ut hujus Sectionis agmen clauderent Yucae hae duae species: re∣liquae duae aliò sunt remittendae ex structura florum exhibitorum à Montingio in libello suo Am∣stelodami impresso.

TABUA XXIV. Sectionis quartae.

• ...Yuca
  • ...Vera
    • ...Foliis
      • 1. Aloes, C. B. P. Yuca, Ger. ☉
      • 2. Filamentosis, nobis. ☉
  • ...Spuria Peruviana foliis stellatis
    • 3. Obtusis, nobis. ☉
    • 4. Mucronatis, nobis. ☉

Explicatio Tab. vigesimaequartae Sectionis quartae.

1. YUca foliis Aloes, C. B. P. Yuca, Ger. Yuca nova gloriosa elata planta, Lob. Ad. part. alt. Haec est planta hexapetala tricapsularis foliis longis, cavis, mucronatis praedita, & Aloe foliis valde accedens: radicem fert tuberosam, crassam, magnam, fungosam, Rapi substantiae, sed duriorem, succi plenam, subdulci sapore, sed perniciosa qualitate do∣natam, ex qua panis apud Indos, qui Cazava dicitur, fit: ex hac radice plurima oriun∣tur folia, longa, cava, rotatim summam radicis partem ambientia, cubitum exce∣dentia, laevia, & dilute virentia, in acutum mucronem desinentia, sed non tam rigidum & pungentem quam in foliis Aloes Americanae, suntque lenta & fractu contumacia, nec facile scinduntur, nisi cultro acuto, perpetuoque hyeme & Vere & aestate virentia; ex horum me∣dio oritur caulis tripedalis, qui sursum versus ad pedalem & sesquipedalem longitudinem in∣numeros quasi fert flores magnos, albos, hexapetalos, propendentes ex propriis pediculis uncialibus & biuncialibus, qui apud nos Septentrionales inutiliter decidunt absque ulla ca∣psularum formatione, sed in India occidentali, Brasilea scilicet, triangulares producunt capsu∣las tribus cellulis seu loculamentis, aliarum praedictarum plantarum supra allatarum more in hac Sectione quarta: proinde Yucam hic locavimus, & Aloes speciebus etiam floribus hexa∣petalis donatis, sed minoribus, subjunximus. Indiae omnibus plagis secus fretum Magela∣nicum usque ad caput Floridae, & quam plurimis insulis Canaballes dictis provenit. Dicitur apud indigenas Indos Manihot, sed utplurimum Yuca & Jucca. Calida & sicca est in primo gradu: hoc intelligitur de faecibus post succum virulentum expressum, quae exsiccant secundo gradu.

2. Yuca foliis filamentosis, nobis. Haec folia habet oblonga, cava, mucronata, rotatim itidem sum∣mam radicis partem ambientia, per terram itidem strata, sed saturatius virentia, cum hoc discri∣mine, quod folia recentia & viridia adhuc, plurima filamenta alba; exsiccata, instar eorum quibus inter cudendum utuntur sartores seu cusores vestimentorum; caulem cubitalem aut bipedalem emittit, in cujus summa parte ad pedalem longitudinem conspiciuntur flores plurimi, magni, albi, hexapetali, propendentes ex uncialibus pediculis: decidunt copiosi illi flores inutiliter etiam, perpaucis exceptis, qui capsulas triquetras, tribus loculamentis distinctas produxêre

in horto D. Georgii Crook, sito in pago Waterstok, sexto ab oppido Oxonio miliari: illic anno 1675. rudimenta capsularum observavimus tribus loculamentis perfecte distinctarum, sed non ad perfectam maturitatem pervenire poterant propter inclementiam coeli. Provenit in ter∣ritorio Virginiano sub Serenissimi Caroli secundi ditione. Maximam habuit copiam Guli∣elmus Walker in suo hortulo suburbano Londinensi in vico S^ti. Jacobi sito, sed nunquam illic florentem observare potui; per multos bene annos vigentem habuit praedictus Gulielmus Walker.

3. Yuca Peruviana foliis stellatis obtusis, nobis. & Monting. Yuca foliis cannabinis seu Manihot Indorum, C. B. P. Manihot & Yuca, Lugd. Yuca Gomarae, Lugd. & Joseph. Acostae l. 4. c. 17. Yuca Peruviana, Frag. Radix hujus alia & diversa est à priore, est enim brachii unius longitudine, saepius tortuosa & furcata, quae emittit cauliculos parvos, quatuor pedes altos, ex quibus emanant longis pediculis innixa folia stellata, seu ejus plantae foliorum, quae Alchimilla dicitur, aemula, obtusa, sena septenave in unum centrum pediculi scilicet sum∣mitatem concurrentia, quorum singula dimidium pedem longa, tres digitos lata sunt, Canna∣bis aut Alchimillae foliis similia, quoad divisionem foliorum, simul in apicem pediculorum concurrentium. Cum non habeat haec planta flores hexapetalos, sed pentapetalos ex Mon∣tingii Icone, nec quales habeat capsulas designet idem, nos facile inducimur conjecturam sacere, nondum bene observatam ab authoribus, nec bene delineatam. De usu autem sic loquitur Author Hist. Lugd. Barbari in regione Peruviana ex radice quam Manihot vocant, farinam hoc modo conficiunt: radices siccas seu recentes tundunt seu radunt, dein in cerni∣culo cribratas in vase cum aqua igni imposito commovent, ita ut haec farina in grumos coeat mannae granatae similis, quae recens optima est, & plurimum succi corpori suppeditat: hujus farinae parandae negotium totum mulieribus committitur, perinde ac viris indignum. Provenit in re∣gionibus Peru, Cannada, & Florida, & tota continente inter oceanum & fretum Magelanicum, id est, quatuor mille miliarium spatio: nullus cibus usitatior frequentiorque, eâque farina cum carne & piscibus vescuntur, non aliter quam nos pane, admirando quodam modo, nunquam admoventes manum ori, sed procul longioreque spatio, magnaque dexteritate in os conjicientes, ac Christianos irridentes, si aliter comedant. Quidam Arachidnam Theophrasti Manihot hoc esse putant, sed perperam & inepte. Hanc plantam & sequentem foliis stellatis acutis, to∣to coelo ab Yuca foliis Aloes supra descripta diversas esse concludimus, à fine ultimo, sed propter nomen commune & usum communem ibidem hic collocavimus, donec alii oculatiores, & magis versati in Americae plantarum cognitione, melius disposuerint. Cum hae plantae nunquam ad manus nostras peruenerint, nec finem ultimum quidem observare nobis licuit, aliis diligenti∣us inquirentibus & exactiore trutina perpendentibus plantas omnes paene Americanas toto coe∣lo à nostris Europeis diversas, relinquimus. Dicitur Cocushaw Hariot in Virginiam. Hujus folium latum in septem lacinias divisum esse scribunt: at radix brachii crassitie, ex qua Indi farinam conficiunt (par. 2, & 3. Amer.) qua cum carne & piscibus, ut nos pane utuntur; ex ea & placentas & panem conficiunt, quem Cazabis, Benzo; at Monardes & Acosta Cacavi nomi∣nant: sic & in Hispaniola ex hac secundarium panem, quem Cazabi vocant, conficiunt (par. 5. Ind. occident. 12.) ex hujus succo potionem parant: par. 3. Amer. l. 2. c. 15.

4. Yuca Brasileana foliis stellatis mucronatis, nobis & Monting. Haec à priore solummodo differt compositione & structura foliorum, quorum foliola concurrentia in centrum, scilicet pe∣diculi fastigium, sunt multo longiora & acutiora, quâ notâ primo intuitu facile distinguitur à praecedente foliis obtusis donato.

APPENDIX AD SECTIONEM QUARTAM, DE HEXAPETALIS TRICAPSULARIBUS, OMISSIS, Suisordinibus seu classibus restituendis.

CAPUT XXIV.

1. GLadiolus Aethiopicus flore coccineo, Cornut. Haec Gladioli species à promontorio seu Capite bonae spei delata, nunc primum floruit Lutesiae Parisiorum in horto viri exi∣mii, novarum & exoticarum stirpium apprime studiosi Petri Morini, Anno Dom. 1633. mense Octobri desinente. Radicem habet tuberosam unicam, eamque longe habitioris amplitudi∣nis, planam tamen ut Nux vomica, depressam; ejus substantia intima faecis vini colorem refert, & gustanti acerrima linguam pungit: radix haec tuberosa (non bulbosa ut vult Jacobus Cornutus) multis tunicis obducitur, ut vulgaris Gladioli radices, singulae enim nerveis fila∣mentis ductis in se, & in plexum veluti retiformem textis simbriantur, aliae aliis insident ut in tunicis Gladioli vulgaris seu Croco Mesiaco usu venit: folia sunt Iridis nostratis foliis fi∣gura & magnitudine similia, longitudine autem inter se disparia, qualia in Gladiolo vulgari: caulis seu thyrsus inter folia medius erumpit, nunc unus, nunc ramosus, (ut vidi inquit Cor∣nutus) teres, fragilis, glaber, enodis, atque ex nigro leviter purpurascens: hujus suprema pars in coccineam veluti spicam fastigiatur; adeoque belle florum germina longius utroque versu disponuntur, ut in Hordeo 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 videmus, prius autem quam haec aperiantur, alia post alia longius excrescunt, tuncque corniculorum modo leniter incurvantur, ac tubulum sinuatum formant lutei coloris, pediculus tamen quo tubus cauli adnectitur ruber, nec nisi propius intuenti apparet cùm gemino folio atrovirente tegatur. Dum tubi hujus extremum hiat, in sex lacinias divisum, quae totidem sunt petala, quorum tria longiora sunt & obtusa coccineoque colore rutilant, reliqua tria brevia admodum & acuta: extra puniceo colore tinguntur, intus croceo, nonnullis lineis coccineis striato splendent; eo itaque disposita sunt ordine, ut petalum supremum amplissimum sit, subjectum utrinque minimum, quae de∣inceps posita, magna, infimum autem valde exiguum, uno verbo breviora longioribus interseruntur; à cavo hujus floris sex stamina fluunt, quae per supremi petali sinum deducuntur inaequali longitudine: inferiora humiliora duo, sunt tertium elatius est, singula purpureis apicibus ornantur fissis parte suprema, pronâ vero duplici linea ex pulvere luteo confectà distinctis: stilus sine apice apparet, sed in plurimis hujus sortis serpentis modo ut trisulcum caput ap∣paret, nisi prius deciderit. Refer hunc Gladiolum ad Cap. 5. Sectionis hujus quartae.

2. Sisyrinchium Indicum, Vespas. Robin. Elegans haec Sisyrinchii species nuper ex Indiis orien∣talibus accepit D. Vespasianus Robinus Horti Regii Parisiensis per multos annos demonstrator publicus. Huic radix tuberosa uniformis substantiae (non bulbosa ut vult Jac. Cornutus) nu∣culae magnitudine, Croci Mesiaci effigie, quam incolae lubentius esitant, sicut etiam ejusdem generis radices Hispani opiliones edunt, quas Noselhas vocant, (vocabulo vernacule avella∣nam significante) postrema aestatis parte, quam Oporan vocant, flores fundit in singulis cau∣libus nunc singulares, nunc etiam plures, ex sex petalis variè coloratis compositos: interna siquidem pars caerulea est, circuloque flavo divisa, dorsum autem media & infima parte cine∣raceum, mediâ quae in mucronem porrigitur languide caeruleum, elapso flore semina in fol∣liculo subrotundo, carinato, & tribus cellulis distincto, ut in Gladiolo concepta nascuntur: folia ut in Iride bulbosa aut Asphodelo subluteo minore, teretia enim sunt & per longitudinem striata, quin & modice in terram reflectuntur. Referatur hoc ad caput 7. post 3. Sisyrin∣chium illic.

3. Narcissus juncifolius omnium minimus flore omnino albo calice simbriato, nobis. Bul∣bacodium minimum tenuifolium album, J. B. Chabr. Narcissus hic montanus minimus qua∣terna

aut quina habet folia tenuissima aut capillaria, viridia, humi procumbentia & sparsa; inter quae cauliculus emergit infirmus, palmaris, tenuis, nudus, unicum summo florem è membranaceo folliculo prodeuntem sustinens, tenellum, candidum omnino, calicis oris fimbriatis donatum: radix bulbacea, similis Narcissorum reliquorum radicibus, multis tu∣nicis sese involventibus donatis. Dicitur apte satis minimus montanus albus Lobelio.

4. Narcissus juncifolius albus calice longiusculo seu magno foliis tortilibus, J. B. Chabr. Narcissus hic juncifolius (inquit Lobelius Adver. part. 2.) albus, tortilibus foliis (potius dixis∣set petalis) donatus, calice longo & nutante petalo pendens, prominulo stilo seu pistillo tenui, qui anno 1604. floruit Mediacastri Malachriae apud D. C. Coorne, cujus floris Iconem Londinum ad Lobelium misit. Idem esse reor, inquit Lobelius, cum Narcisso juncifolio omni∣no albo calice amplo prope Betam Gallaeciae oriundo, & empto à Nicolao le Quilt Rizotomo Pa∣risiensi anno 1603.

5. Narcissus maximus autumnalis quorundam non amarus albus seu Pancratium Indicum, Clus. Hist. Radice est (inquit Lobelius Ad. part. 2.) spithamum longâ, brachiali crassitu∣dine, multis cepaceis tunicis subalbidis squamosâ, seu potius tunicata, extimisque cuticulis ex ruffo subfuscis aut castanei diluti coloris: sessili parte majore mediocrem pugnum aequante numerosis, carnosis, habitioribusque fibris Pancratii aut Scillae instar, quasi trunco aut nodo col∣lectis & appensis fultâ. Opinabatur Lobelius Pancratii aut Scillaespeciem, sed neutiquam; sapor enim amarus in Scilla refragatur. Septembri aut Octobri octonis aut denis floribus stellatis, Col∣chici albi Anglici paribus, sed longioribus, exit subluteis, ex albo luridis, senis longioribus stami∣nibus albis praeditis, è latioribus membranaceis tunicis Moly Dioscoridis modo pendulis, brevioribus sine caule, forte penuria alimenti inhaerentibus. Inter plures unicus bulbus Lo∣belio floruit, sed quia diu omnes in navi quasi terra destituti, foliis vidui erant, tamen rudi∣menta conspicua, in minore bulbo retusa apparuerunt, Pancratii Monspeliaci similia, duas uncias lata, breviora tamen, forte nondum prorsus enata, aut perfectam longitudinem asse∣quuta. Omnes hi bulbi hyemis saevioris injuria anno salutis 1600. Londini, Antverpiae & alibi amicis communicati periêre, quos ipsi Lobelio dederat amicus singularis D. Johannes Loeus Germanus, Londinensis Chirurgus egregius à naucleris reducibus ex Hispaniola occi∣duae Indiae Teborum Capo seu Porto vocata.

6. Narcissus Africanus sive exoticus bifolius duplex foliis acutis & obtusis, nobis. Hic variat tantum quoad folia, quae bina semper opposita per terram strata conspiciuntur, suntque vel mu∣cronata seu acuminata, vel obtusa seu rotunda.

7. Narcissus minimus calice pleno petalis sex reflexis luteis, nobis. Bulbocodium minimum coronatum, J. B. Chabr. Narcissus minimus coronatus, Lob. Teuton. Narcissus 21. sive mon∣tanus coronatus, C. B. Phytob. Pseudonarcissi genus admodum exile, Clus. Bulbum habet hic Narcissus omnium minimum, ex quo unicum protruditur folium, atque in superiore cau∣lis parte ex vagina membranacea exit unicus exilis flos calicem gerens luteum quem ambiunt sex petala lutea, valde reflexa.

8. Narcissus minimus calice amplo plano, nobis. Bulbocodium tenuifolium, J. B. Chabr. Nascitur hic Narcissus minimus, inquit Clusius, quibusdam Lusitaniae & Bituriae collibus. Pseudonarcissi genus est, cui folia quaterna, non lata vel porracea, sed valde angusta, ut Croci folia, seu quasi juncea: caulis tenuis, nudus, palmum altus, cujus extremitati insidet flos è vaginula membranacea emergens, qui sex petalis herbido-pallescentibus expansis con∣stat, quorum medium calix flavus calathi instar oblongus, versus marginem amplus, nullis oris sinuosis praeditus, ut Bulbocodium tenuifolium flore luteo fimbriato, sed aequalibus & planis: radix exigui Narcissi tenuifolii & floribus flmbriatis radici par, nucem Ponticam aequans, in∣tus candida, foris nigricans; flori deciduo succedit caput triquetrum, ternis loculamentis aliorum Narcissorum more distinctum. Florebat Januario cum Ulissippone Hispalin profi∣cisceretur Clusius, ubi incolae Campanilla, hoc est, Campanulam vocabant. Referantur omnes hi Narcissi ad cap. X. Sect. 4. inter suae familias plantas similes.

9. Hyacinthus latifolius Dal^pii. J. B. Chabr. Hic sponte crescit in monte aureo Arverniae; radice constat corticosa, pluribus tunicis obducta; folia emittit 8. aut 10. obscure viridia, crassa, lata, Lilii foliorum quodammodo aemula: flores edit in summo caulis senos, septenos, nunc plures, nunc pauciores, caeruleos seu eleganter purpureos, particulatim se expanden∣tes: semen continetur in capitulis tricapsularibus.

10. Hyacinthus Tripolitanus, J. B. Chabr. Foliis est longis tenuissimis Phalangii vulgaris fo∣liis similibus: caulis satis magnus, in cujus summitate quatuor flores speciosi, colore & magni∣tudine

similes Hyacinthi stellati Germanici floribus, sed tribus petalis erectis, & tribus re∣pandis, ut in Iride parva, caerulea: radices forma & colore Tuliparum radicibus similes, sed multo minores. Aprili Tripoli observavi, inquit Rauwolfius.

Quamvis à flore lacteo Ornithogalon aut Ornithogale herba, ut Plinii verbis utar, deducta esse videatur, veruntamen hujus quoque species nonnullae florem edunt luteum seu croceum, nihilque vetat quo minus natura varietatis studiosa, coloris etiam alterius plura alibi producat, quibus non floris albedo, sed effigiei similitudo Ornathogali nomen conservat: nisi forte, quod & sanius interpretatur Dalechampius, Ornithogalum dictum fuerit à lacteo candore bulbi, figu∣ram ovorum avium referentis, potius quam à flore, qui cum avibus aut avium partibus, cogna∣tionem nullam habere videtur.

11. Ornithogalum luteo-virens, Jacob. Cornut. Huic caulis & folia simul emergunt longa, lata, ut in Ornithogalo Pannonico, similiter etiam sulcata, caulis inter haec medius, ultra pedalem longitudinem assurgit, rotundus, glaber, virensque: hunc tenuis veluti glauci colo∣ris halitus suffundit, cum leviore tactu defloratur, ut in prunis, uvis praematuris videre licet. A medio fere ad fastigium usque flosculorum globulus spicatur, adjecta cujusque petali appen∣dicula, cujus cavitatibus flores singuli celantur ad modum granorum in spica triticea, quae gluma solent obtegi, id quod familiare est vulgari nostrati Ornithogalo. Paulatim globuli se è cavitate illa subducunt, subjectique eorum pediculi longius producuntur, unaque cum flore deorsum nutant: flos tandem luteovirens dehiscit, sex petalis constans, quorum tria externa latissime expansa luteo colore fimbriantur, tria vero interna in se compressa manent ut Leucoi minoris verni, mucronesque habent intro reflexos, quibus stamina alba cum apici∣bus luteis reconduntur, tria vero his imposita stamina apicibus carent, pistillum triangulare medium floris occupans, seminibus parvis turget: hujus in apice mollis stat epiphysis quae cum flore marcescit. Nunquam floris hujus petala vento aut vetustate decutiuntur, sed in se contracta & occlusa tabescunt. Referatur hoc ad caput 12. inter sui generis plantas.

12. Moly floribus subviridibus longissimis pediculis innitentibus, nobis. Moly flore sub∣viridi, Boccon. Moly hoc bulbum oblongum habet: folia Asphodeli albi foliis similia: cau∣lem rotundum, laevem, non raro cubitali proceritate eminentem, cujus summum occupant, in umbella quasi, flores è luteo virescentes, longissimis pediculis innixi. Gaudet opacis locis & silvis umbrosis. In montis Medoniae convallibus copiosum occurrit. Remittatur ad cap. 16. ad sibi similes bulbos.

13. Lilium Canadense imperfectis floribus & irregularibus multis albis, nobis. Vide de∣scriptionem supra cap. 20.

14. Lilium cruentum latifolium, J. B. Chabr. Bulbo innititur tali, quali Lilium album: caule verò donatur, non ut caetera Lilia, crasso, sed tenui, qui florem producit unicum cruentum, sex petalis latis constantem: cauli adnascuntur folia rara, valde lata, Plantaginis mediae foliis simi∣lia. Dicitur Tabernaemontano Lilium 6. sive cruentum latifolium. Remittantur haec duo Lilia ad cap. 20.

Explicatis & enumeratis Hexapetalis Tricapsularibus plantis in priore membro hujus Se∣ctionis, in secundo ejusdem membro hic tractabimus de Pentapetalis, radicibus tuberosis seu no∣dosis granulatis, grumosis, seu Asphodeli radicibus praeditis: exordium faciemus ab Anemone, cui subnectemus Pulsatillam, Caryophyllatam, Hepaticam triphyllam, & Ranunculos vario∣rum generum, tam propter affinitatem radicum tuberosarum, nodosarumve, granulatarum, grumosarum, quam Asphodeli. Quaedam harum plantarum sena gerunt petala, quaedam plura, sed utplurimum quina, cujuscun{que} sint coloris aut magnitudinis; in hoc conveniunt omnes quod singulis floribus evanescentibus succedant plurima semina in unum coacervata, sive rota∣tim aut globatim vel spicatim proveniant, sive sint papposa crinitave, vel solida aut acule∣ata.

SECTIONIS QUARTAE MEMBRUM SECUNDUM Anemone, Pulsatilla, Caryophyllata, Hepatica seu Trifolium hepaticum, & Ranunculus.

CAPUT XXV. ANEMONE.

〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 Dioscoridi l. 2. c. 207. Anemone Plinio l. 21. c. 23 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, à vento, quod flos tantum vento flante aperiatur, nos potius nomen deductum asserimus, quod ejus se∣mina pappo involuta vento ablata longe volent, unde & herba venti quibusdam.

Genera duo Dioscoridi & Plinio, silvestre & sativum: hujus inquiunt multaespecies, Phoeniceo flore, candicante aut lacteo, aut purpureo.

Anemone est planta hexapetala cujus flori deciduo succedit spica multis seminibus pappo aut tomento involutis, onerata: radice constat tuberosa aut nodosa. Est à latitudine foliorum, vel latifolia, vel tenuifolia: ratione colorum florum, est vel flore candido, rubro purpureove, caeruleo, coccineo vel versicolore, id est, variis coloribus mixto: estque à nu∣mero petalorum in floribus, vel simplex, vel multiplex; à loco est silvestris, vel sativa; est ra∣dice tuberosa, eaque vel longa, aut rotunda.

TABULA XXV. Sectionis quartae.

• ...Anemone
  • ...Simplex
    • 1. Trifolia, Dod. Ger. ☉
    • 2. Silvestris major alba, C. B. P. Anemone 3. Matth. Anemone flore albo, Lob. Eyst. ☉
    • 3. Clyclamini seu Malvae folio lutea, C. B. P. Anemone hortensis latifo∣lia 1^ma simplici flavo flore, Clus. Hist. ☉
    • 4. Geranii folio rotundo purpurascens, C. B. P. Anemone hortensis lati∣folia 3. simplici flore, Clus. Hist. Anemone papaveracea, Tab. Ger. ☉
    • 5. Latifolia simplici carneo flore, C. B. P. Anemone hortensis latifolia 6. simplici flore, Clus. Hist. ☉
    • 6. Oenanthes folio flore violaceo hexapetalo, nobis. Anemone Oenanthes foliis flore violaceo hexaphyllo, C. B. P. Anemone tenuifolia flore pur∣puro-violaceo, Eyst. ☉
    • 7. Caerulea Geranii Robertiani folio, an Dioscoridis, C. B. P. Anemone Ro∣bertiana, Tab. Anemone Geranii folio, Ger. ☉
  • ...Multiplex
    • 8. Hortensis versicolor, nobis. Anemone hortensis latifolia pleno flore, Clus. Hist. Anemone maxima polyanthos Chalcedonica, Lob. Ger. ☉
    • 9. Latifolia coccineo flore, nobis. Anemone latifolia flore pleno coccineo, C. B. P. ☉
    • 10. Latifolia Chalcedonica seu polyanthos major, Passaei. ☉
    • 11. Tenuifolia flore coccineo multiplici, Eyst. ☉
    • 12. Tenuifolia Bizantina flore carneo vivacissimo, Florae Parisiis. ☉
    • 13. Tenuifolia flore purpuro-violascente polypetalo, nobis. Perperam poly∣phyllo, Florae Parisiis. ☉

Explicatio Tab. vigesimae quintae Sectionis quartae. §. 1. ANEMONE flore simplici.

1. ANemone trifolia, Dod. Ger. Haec facile cognoscitur à caeteris omnibus, folia etenim nec Ranunculo, nec Coriandro similia, sed potius instar Trifolii cohaerent, siquidem terna, non magna, lata, acuminata, indivisa, margine tantummodo crenata: cauliculus pal∣mum

altus, cujus fastigio insidet flos pentapetalus, subinde hexapetalus, candidus, aut ex albo purpurascens, Ranunculi florem forma aemulatus, qui marcescens nonnihil purpurei coloris contrahit; huic succedunt spicatim annexa plurima semina pappo involuta, quae vento ablata huc illuc agitantur, & ubi decidunt germinant; radix etiam obliqua in pro∣pagines quasdam extuberat, non absque capillamentis fibrosis.

2. Anemone silvestris major alba, C. B. P. Anemone 3^ia Matth. Lugd. Anemone flore albo, Lob. Eyst. Anemone silvestris 1^ma Clus. Hist. Haec foliis crescit Ranunculi 1. Matthioli fo∣liis similibus, caulibus tenuibus, sesquipalmaribus, rotundis; in quorum cacumine flores exeunt albi, quinis petalis distincti, Rosarum silvestrium magnitudine, & nonnunquam tenui quadam purpurâ respersi, inferiore praesertim sede radicem habet fibratam ac tenuem. Nascitur in collibus; tota planta caeteris mitior est, quare minus excalefacit & exsiccat.

3. Anemone Cyclamini seu Malvae folio lutea, C. B. P. Anemone hortensis latifolia 1. simplici flavo flore, Clus. Hist. Anemone latifolia, Lob. Lugd. Tab. Ger. Haec satis ampla habet fo∣lia circinatae fere rotunditatis, in ambitu sinuata & serrata, dura, firma, longoque petiolo fulta, supina parte intensiore viriditate praedita, prona plerumque purpurascentia, ut Cy∣claminis propemodum folia, fervidissimi saporis: inter quae palmaris exit caulis, teres, sub∣hirsutus, summa parte ferens terna laciniata folia, deinde ex illis emergentem pediculum, qui florem sustinet decem aut pluribus petalis constantem, externa parte flavis, interna aureis, umbilicum occupante capitulo multis aureis staminulis septo: radix tuberosa est, oblongius∣cula, Tormentillae vulgaris fere aemula, aliquot fibris praedita, foris nigricans, intus alba, solida, ingrati admodum saporis, quaeque gustantem excitata nausea quodammodo strangulet, deinde sua acrimonia linguam aliquantulum vellicet. Lapidosis quibusdam Lusitaniae colli∣bus juxta Tagum, atque etiam inter vepres eruebat Car. Clusius Decembri anno 1564. & in∣sequenti Januario, qualis videlicet in Hispanicarum stirpium Historia expressa est.

4. Anemone Geranii folio rotundo purpurascens, C. B. P. Anemone hortensis latifolia 3. simplici flore, Clus. Hist. Anemone 1. Dod. Caes. Anemone papaveracea, Tab. Ger. Hujus folia sunt Saniculae foliorum pene divisura initio, prona parte nonnihil purpurascentia, non multifida & tenuius incisa; deinde emergit caulis nudus, lanuginosus, dodrantalis, nonnun∣quam etiam pedalis, tribus laciniatis foliis, tanquam involucro, florem includens initio, ut in superiore tandem excrescens florem sustinet in duodena vel quindena petala divisum, ra∣diatim & stellae in modum cingentia discum seu umbonem medium ex plurimis staminulis con∣flatum, quae foris cineracei sunt coloris & hirsuta, interius mista rubedine purpura nitentia, gratissimo aspectu, medium caput (inquam) villosum, nigris staminulis circumseptum, quod excusso flore veluti primum emergentis Asparagi thyrsulus intumescit & ex plano villosoque sive lanuginoso semine conflatum, per maturitatem laevissimo aurae flatu decutitur, & venti ad arbitrium fertur perinde ac silvestris Anemones vulgariter semina: radix novellarum planta∣rum ex semine natarum exiguae olivae similis est, vetustior autem nodosa & articulata, foris nigra, intus alba, fibris aliquot, per quas alimemtum trahit, praedita, quaeque frustulatim fracta pangi ac seri potest. Eam quibusdam Germaniae locis secundum Rhenum inter Mogun∣tiam & Andernacum inter vepres in aprico florentem Martio conspiciebam, inquit Clusius.

5. Anemone latifolia simplici carneo flore, C. B. P. Anemone hortensis latifolia 6^ta simplici flore, Clus. Hist. Hanc speciem habuit generosa Domina Hensenstain Bizantio allatam, quae Aprili & Maio flores protulit: foliorum forma, colore, convenit cum priore, radice autem à priore differt: flores etiam simplices, sed decem aut duodecim latiusculorum petalorum nume∣ro constabant singuli, purpurei fere coloris, & non multum à 4^tae florum colore recedentis, non∣nunquam carnei, unguibus albicantibus, multis nigricantibus staminulis cingentibus medium capitulum hirsutum, quod etiam maturitate in tomentosam seu lanuginosam spicam, semen pla∣num in medio tomenti continentem, terminatur.

§. 2. ANEMONE tenuifolia flore simplici.

6. Anemone Oenanthes folio flore violaceo hexaphyllo, C. B. P. Anemone hortensis tenui∣folia simplici flore 2. Clus. Hist. Huic folia ante hyemem prodeunt quina aut sena, multo minoribus & crebrioribus incisuris divisa quam prioris Angustifoliae, Bulbocastani sive Oenan∣thes primae foliis non valde dissimilia, magis tamen carnosa, & densiora dilutiusque virentia: caulis inter ea pedalis aut major, unus utplurimum, nudus, hoc est, nullis foliis septus, quadam lanugine pubescens instar caulis latifoliarum, quem circa fastigium ambiunt terna

minora & multifida folia ad tempus florem occultantia; quibus explicatis apparet flos sum∣mo cauli insidens, qui calore apertus, majore quam Anemone Geranii Robertiani foliis ampli∣tudine praeditus conspicitur, & sex duntaxat petalis constare, licet interdum septena aut octona acquirat purpurei & quasi violacei coloris, externa parte lanuginosis, cujus umbilicum occupant stamina, nigricantibus apicibus praedita, capitellum villosum nigrumque ambientia, quod nullum inquam semen proferre animadverti licet totis triginta annis, inquit Clusius, in horto aluerim: radix nodosa est, multos in obliquum quaquaversum spargens tenues fra∣gilesque ramos, foris albicantes, intus albos. Haec Constantinopoli Viennam Austriae allata. Floret Aprili & interdum denuo Autumno; radice mirum in modum propagatur, nam tenuis∣sima ejus fragmenta facile comprehendunt & repullulant, etiam abjecta, & nulla terra tecta; nec mirum si semina non edat cum tantâ aviditate singulae particulae pullulant.

7. Anemone caerulea Geranii Robertiani folio an Dioscoridis, C. B. P. Anemone Roberti∣ana, Tab. Anemone Geranii folio, Ger. Hortensis tenuifolia 1^ma simplici folio, Clus. Hist. Haec Anemone multa habet folia novo Vere, cum prodire incipiunt, purpurascentia, deinde ex viridi pallentia, nunc trifida, Coriandri, potius Geranii Robertiani foliis similia, tergemina, plerumque simul pediculis connexa, hirsuta, & in terram, ut recte monet Dioscorides, in∣clinantia: inter quae caulis exit nudus quidem, sed quem terna foliola trifariam profundius incisa, media parte amplectuntur, quae aliquamdiu florem occultant, donec solis calore ex iis se explicans & emergens expandatur in quatuordecim aut quindecim petala, mucronata, mi∣nora quam in latifoliarum speciebus, coloris vel caerulei, vel albi, staminulis albis, quo∣rum apices pallidi, medium florem occupantibus; decusso flore apparet capitellum pene Ranunculi instar, conflatum ex seminibus ejusdem seminibus similibus, nec caput est tomen∣tosum ut in Anemone latifolia caeterisque genuinis; ideo hinc averruncanda est, & ad Ra∣nunculorum classem amandanda haec planta: radix digitalis plerumque longitudinis & crassi∣tudinis, in aliquot tubercula eminentia divisa, iisque fibris obsita quae hac illac sparguntur in terra, foris nigra, intus alba, quae fragmentis similiter pangi potest. Hanc primo habu∣erunt septentrionales rariorum plantarum cultores ex Italia, radicibus primo missis à clarissi∣mo viro Alphonso Pancio, sereniss. Ferrariae ducis medico, illustri viro Johanni de Brancion, qui aliis ejusdem copiam fecit.

8. Anemone hortensis pleno flore versicolor, C. B. P. Anemone hortensis latifolia pleno flore, Clus. Hist. Anemone maxima polyanthos Chalcedonica, Lob. Ger. Haec multa habet folia, lata, profunde incisa, in margine leviter serrata initio, Anemones simplici flore foliis pene similia, deinde Saniculae foliorum magis aemula, majora tamen, magis dura nervosaque & in tres lacinias altius divisa, insuper in ambitu serrata, supina parte viridia admodum, & quasi nigricantia, pronâ candidiora, fervidissimi saporis & linguam illico urentis, ante hye∣mem etiam germinantia. Novo jam Vere unus aut alter caulis inter folia prodit dodrantalis, interdum etiam pedalis longitudinis, crassiusculus, nudus, hirsutus, seu brevi lanugine sep∣tus, circa fastigium tria latiuscula folia, aut nullis, aut brevissimis laciniis divisa, ab eodem fere exortu prodeuntia & simul tandem caulem amplectentia, proferens, deinde binis un∣ciis supra jam dicta folia emergens, magnum ac late expansum florem sustinet numerosis pe∣talis constantem, quorum externa & majora dena aut duodena colore viridi utplurimum prae∣dita sunt, eorum mucronibus coccineo colore leviter & virgatim striatimque infectis, interna vero minora & angustiora dilutiore ex rubro purpura nitent, & quae medium florem occu∣pant, ejusdem etiam coloris, ad umbilicum reflexa & glomerata sunt.

9. Anemone latifolia flore pleno coccineo, C. B. P. Anemone hortensis latifolia 2^da pleno flore, Clus. Hist. Hujus petala octona aut plura externa latiora & obtusiora sunt, interna vero coccinei prorsus coloris: eorum ungues superiore parte ex pallido flavescunt, infima qua capita adhaerent coccinei radiatim, in pallido desinentis, sunt coloris: floris autem um∣bilicum non occupant glomerata & reflexa petala, ut in praecedente, sed villosum capitellum nigricans, multis nigris staminulis cinctum, quorum apices initio pallescunt, deinde ubi ob∣versi, ad subcaeruleum colorem tendunt. Ejus floris diameter tribus unciis Romanis amplior, testante Clusio.

10. Anemone tenuifolia flore coccineo pleno, Eyst. Latifolia Chalcedonica maxima polyan∣thos Pasaei. Haec à magnitudine floris ejus{que} eleganti coccineo colore facile à caeteris cognoscitur.

11. Anemone tenuifolia flore coccineo multiplici, Eyst.

12. Anemone tenuifolia Bizantina flore carneo vivacissimo Florae Parisiis. Vide Iconem.

13. Anemone tenuifolia flore purpuro-violescente & polypetalo (perperam polyphyllo) se∣cundum doctrinam nostram. Vide Iconem.

Omnium Anemonarum assignare varietates quoad magnitudinem & parvitatem florum, eorumque diversos colores labor esset infinitus, atque cujusvis Botanici superans cap∣tum. Natura adeo varie ludit in hoc genere, sicut in Tulipis atque Narcissis, Ranun∣culis, Caryophyllis, aliisque multis generibus, longe patentibus in immenso oceano seu Universali Historia plantarum, ut de omnibus & singulis agere (quia ex satione indies novae varietates oriuntur) esset Sisyphi volvere lapidem, aut Danaidum dolium implere. Nos genera hic & alibi assignamus, ut quilibet poterit subalterna genera à latitudine & an∣gustia foliorum, eorumque diversitatem à simplici vel multiplici serie petalorum, eorundem∣que variis coloribus proprio Marte investigare & pronunciare. Nullus est à natura limes nomina convenientia hisce Anemonarum aliorumque generum speciebus imponendi prae∣scriptus aut affixus.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Anemone, authore Dioscoride, vim habet acrem, cum ejus radix sit calida & fervidi gustus. Ga∣lenus omnes Anemones species extrahendi, & attrahendi, & ora vasorum reserandi, facultatem obtinere scribit, itaque radix, ait, commanducata pituitam evocat: ejusque succus ex naribus purgat, oculorum cicatrices extenuat: insuper sordida ulcera Anemonae expurgant & lepras re∣trahunt, mensesque appositae eliciunt, lac trahunt, lac quidem attrahere Dioscorides inquit; folia & caules cum Ptisana cocta & in cibo accepta menses etiam ciere in pesso apposita.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 174. col. 1. pl. 1. Anemone caerulea Gera∣nii Robertiani folio an Dioscoridis, C. B. P. A∣nemone Robertiana, Tab. Anemone Geranii folio, Ger. Haec non fundit semina papposa, ergo non est Anemone dicenda Authoribus: semina producit Ra∣nunculorum more, plurima aculeata in unum caput coacervata, ergo esset Ranunculus caeruleus Geranii Robertiani folio dicendus.

Pag. 176. col. 2. pl. 11. Anemone nemorosa flore majore V. Bauhini in Prodromo, & omnes Anemones species usque ad finem col. 1. pag. 177. non sunt Ane∣mones species quia semina lanuginosa non producunt, sed sunt Ranunculi species a seminibus aculeatis in capitulum congestis; graviter lapsi sunt Authores qui errare fecere Casp. Bauhinum; nec hic, nec illi finem ultimum consideraverant.

DE HEXAPETALIS TUBEROSA RADICE, Et pluribus seminibus crinitis, seu papposis simul congestis praeditis.

CAPUT XXVI. PULSATILLA.

ANemones alterum genus quae Limonia vocatur, Plin. l. 21. c. 11. ex Theoph. 6. Hist. 7. Anemones genus (Gaza Fremium vertit. Plin. l. 21. c. 23. Phenion habet) quod Leimonion vocant: hanc sunt qui Pulsatillam esse velint. Pulsatilla nominatur, quod seminum tremuli pappi levissimo flatu huc atque illuc agitentur, unde & herba venti dicitur, quare 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 dici potest.

Pulsatilla est planta hexapetala, cujus flori deciduo succedunt plurima semina simul juncta versus summum caulis fastigium, à quorum singulis villosa caesaries seu coma incanescens pro∣silit. Est enim planta calida & fervidi gustus, ut Ranunculi & Anemones species; hujus enim in remissiore, illius in intentiore gradu. Quoad folia est aut foliis minus aut magis dis∣sectis Apii aut Pastinacae silvestris tenuifoliae: ratione colorum florum, est vel flore caeruleo violaceove, rubro aut albo, vel luteo.

TABULA XXVI. Sectionis quartae.

• ...Pulsatilla
  • ...Flore
    • 1. Majore dilutiore, nobis. Pulsatilla vulgaris dilutior, Clus. Hist. ☉
    • 2. Minore saturatiore & quasi nigricante folio magis & tenuius inciso, nobis. Pulsatilla vulgaris saturatiore flore, Clus. Hist. ☉
    • 3. Albo, C. B. P. Pulsatilla alba, Lob. Lugd. ☉
  • ...Luteo
    • 4. Pastinacae silvestris folio, nobis. Pulsatilla lutea, Gesn. Hort. Ad. Lob. Cam. Ep. ☉
    • 5. Apii hortensis folio, nobis. Pulsatilla Alpina 2. Lugd. ☉
    • 6. Alpina hispidior, C. B. P. Pulsatilla 1. Lugd. ☉

Explicatio Tab. vigesimaesextae Sectionis quartae.

1. PUlsatilla folio crassiore flore majore dilutiore, nobis. Pulsatilla vulgaris dilutior, Clus. Hist. & Pan. Pulsatilla vulgaris, Lob. Ger. Folia hujus satis Pastinacae silvestris seu Carotae foliis similia sunt, nisi ab iis magnitudine vincerentur, tenui divisura pilisque respon∣dentia, ex pediculo longiore palmari circiter, admodum villoso & propter terram subru∣bente appensa: caulis teres, cavus, densa lanugine obductus, dodrantalis, delapso flore pe∣dalis & major, multis vel ramis vel foliis donatus, unico excepto folio caulem medium fere cingente & in plurimas lacinias diviso, inferioribus latioribus, quod paulo aliquando infra florem nascitur, denso mollique tomento comatum, circumcirca labri aut acetabuli profun∣diusculi instar caulem cingens, sibique versus caulem continuum, quod exterius in lacinias numerosas tenuesque finditur: caulis fastigio summo flos insidet unicus, magnus, e sex petalis acuminatis & re••iexis compositus, purpurascens, foris hirsutus, intus glaber, levem sed sua∣vem odorem spirans: medium obsidet ex oblongo rotundum capitulum, fibris apicibusque luteis cirratum; postquam autem dilapsus est flos, caulis supra folium praedictum altius excrescit, locoque floris succedit comosum capitulum staminum holosericeorum mollitie seu villosa caesarie comosum & incanescens argentei splendoris; appenso unicuique stamini se∣mine oblongo, tereti: dilapsis porro & prae siccitate caducis seminibus, una cum staminibus appensis, caput relinquitur rotundum: radix crassa, longa, nigra, in plura capita interdum divisa, superius ex reliquiis marcidorum foliorum comata, sapore nonnihil amarescente, & tandem acrimoniâ linguam vellicante.

2. Pulsatilla flore minore saturatiore & quasi nigricante folio magis & tenuius inciso, nobis. Pulsatilla vulgaris saturatiore folio, Clus. Hist. Pulsatilla altera, Dod. Lugd. Pulsatilla flore clauso, Lob. Icon. Haec florem edit minorem, saturatius purpurascentem, tardius florentem (pro∣inde serotina dici potest) folia habet longiora, acuminata, sine ordine caulibus adhaerentia. Reperitur & flore rubro, quae est Pulsatilla rubra, Dod. Lob. Lugd. Tab. Ger. cujus petala in extremis sunt obtusiora. Invenitur nonnunquam luxuriante natura flos hujus duplici pe∣talorum serie constans seu pleno flo e.

3. Pulsatilla flore albo, C. B. P. Pulsatilla alba▪ Lob. Lugd. Tab. Ger. Pulsatilla flore candido, Dod. Haec folia habet prioris similia, duriora tamen, & florem lacteum; inter myriades Pulsatillas flore purpureo donatas una aut altera flore lacteo, quando{que} frequentiores reperiuntur sponte in agro Neapolitano, referente Ferdinando Imperato, at{que} ob radicum acrimoniam Gengevo Silva∣tico, id est, Gingiber silvestre appellatur. In Mindenis & Arverniae montibus reperitur etiam, authore Pena. Utraque haec species interdum & lacteo flore mixtim inter alias ejus generis plantas nascens, simul & ineunte Vere flores producens reperitur in Pannoniae & Austriae silvis, imo toti Germaniae & Galliae locis incultis satis communis, & in Burgundia Andibus seu territorio Andegavensi vulgariter in locis neglectis reperimus nos.

4. Pulsatilla lutea Pastinacae silvestris folio, C. B. P. Pulsatilla lutea, Gesn. Hort. Ad. Lob. Cam. Ep. Pulsatilla Alpina 3. Lugd. Anemone silvestris 3. Clus. Hist. Haec quarta nobis ele∣gans est species Pulsatillae nec ante Clusium descripta, nec à Clusio ipso observata, sed à To∣bia Roëlsio medico Medioburgensi apud Mattiacos, dum ex Italia Basileam proficisceretur. Haec à radicis (quae nonnunquam minimi digiti crassitudinem aequat) villoso capite multa protrudit folia, vulgaris Pulsatillae foliis pene similia, laciniata & multis divisuris secta, mol∣lia, parte supinâ viridia, prona autem paululum candicantia, valde hirsuta: inter quae caulis emergit nudus, rotundus, lanugine obsitus, circa summum sustinens folia, è quibus prodit

vulgaris Pulsatillae similis pediculus, cui insidet flos unicus, major utplurimum, & Pulsatillae vulgaris more sex petalis constans, quae interiore parte flava sunt, exteriore autem ob la∣nuginem dilutiora & pallentia: in hujus meditullio orbiculatum caput luteis staminulis tin∣ctum, cui villosa caesaries succedere videtur. Floret Junio, & Augusto mense maturitatem assequi verisimile est, cum aliis suae sortis. In Alpium planis & Tauronensibus nascitur, nusquam abundantius quam circa pedem montis Sancti Bernardi, qua Helvetios spectat.

5. Pulsatilla lutea Apii hortensis folio, C. B. P. Pulsatilla Alpina 2. Lugd. Anemone silvestris 3. Clus. Hist. Radice est haec tenuiore & breviore, minus atra: foliis Apii hortensis similibus, paulo latioribus, hirsutis, radicem ambientibus, nullis in caule dodrantali lanuginoso, media sui parte villoso glomo pubescente, ex quo prodit floris aurei pediculus, sustinens post eva∣nidum florem semina in acervum coacta, villosa caesarie aliorum hujus sortis seminum more ornata.

6. Pulsatilla lutea Alpina hispidior, C. B. P. Pulsatilla 1. Lugd. Radice constat crassa, nigra, exesa; foliis Apii modo dissectis, inter tres has species latissimis, hispidis. Omnes hae tres posteriores Pulsatillae species reperiuntur in monte Jura & in Allobrogum vicinia. Vide quatuor alias descriptas in Prodromo Casp. Bauhini.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Est enim Pulsatilla vehementer acris, quamcunque corporis contigerit partem, si imponatur trita exulcerans & erodens: Ranunculis haud inferior, proinde calida vehementer, & sicca. Ab Empiricis id compertum habet Brunsfelsius, quod vulneraria sit herba, quodque folia non sine acore quodam secentur, ita ut oculos quemadmodum Allium & Cepa feriant; quod illa per Alembicum distillata aquam vulneribus mundificandis curandisque praestent utilissimam, quae & putridam carnem erodat. Folia, caules & flores, inquit Matthiolus, cum acerrimo sint gustu, excalefaciunt & siccant ordine quarto. Incidunt, attenuant, attrahunt, digerunt, ex∣purgant exulcer antque. Radix vero cum subdulcis sit, non longe aberit à temperatis. Sunt qui eam praeferant contra pestilentiae contagia, & venena pota, & virulentorum animalium ictus, si cum vino bibatur, drachmarum duarum pondere, quare in antidotis additur. Aqua è foliis distillata vulnera sanat, & pota sudorem provocat. Pulsatilla, Trago dicta herba venti, calida est & sicca, debetque magis exterius, quam interius corporis partibus adhiberi. Commendatur ad calculos, gangraenam, putrida vulnera, ungues squalidos, papulas, mari∣scas, verrucas & mammillas. Radix siccata, sternutamenta ciet: cruda vero mansa pituitam elicit.

DE PENTAPETALIS TUBEROSA ET FIBROSA RADICE, Et pluribus seminibus crinitis simul congestis donatis.

CAPUT XXVII. CARYOPHYLLATA.

CAryophyllata, ab odore radicis sic dicta, quod vernali tempore eruta Caryophyllum aromati∣cum odore referat: vulgus ab insigni ejus efficacia herbam benedictam & sanamundam ap∣pellat. Sunt qui ad Lagopum Dioscoridis l. 4. c. 17. referant: alii rectius ad Geum Plinii l. 26. c. 7. alii ad ejusdem lib. 25. c. 9. Argemoniam vocant, cujus radix thus redoleat.

Caryophyllata distinguitur à Pulsatilla quod folia habeat lobata utplurimum hirsuta & cre∣nata, semina aculeis rigidioribus seu minus papposa seminibus Pulsatillae, etiam donata. Ca∣ryophyllata à colore florum est, vel purpurea, vel lutea aut alba; à structura foliorum di∣versis modis ludit natura, sed cujuscunque sunt folia formae, conveniunt sine ultimo, id est, semina arcte in globulum coacta relinquunt filamenta rigida, crinita aut papposa, atque eo no∣mine cum Pulsatilla conveniunt, etiamsi flores producunt pentapetalos omnes Caryophyllatae.

Pars TABULAE XXVI. Sectionis quartae.

• ...Caryophyllata
  • ...Vulgaris flore
    • 1. Minore, nobis. Caryophyllata vulgaris, Clus. Hist. ☉
    • 2. Majore, C. B. P. Caryophyllata silvestris, Fuch. ☉
  • ...Alpina lutea
    • 3. Major, nobis. Caryophyllata major rotundifolia, Lob. ☉
    • 4. Omnium minima, Ponae Ital. ☉
    • 5. Apii folio, nobis. Caryophyllata Alpina minima altera, Ponae Ital. ☉
    • 6. Quinquefolia, nobis. Caryophyllata Alpina Pentaphyllea, Ad. & Icon. Lob. Ger. ☉
  • ...Aquatica
    • 7. Nutante flore purpureo calathi effigie, nobis. Caryophyllata rotundi∣folia Septentrionalium papposo flore, Ad. Lob. ☉
    • 8. Altera purpurea, nobis. Caryophyllata montana 3. Clus. Hist. ☉
  • 9. Alpina Chamaedryos folio, nobis. Chamaedrys Alpina Cysti flore, C. B. P. Chamae∣drys montana frutescens durior, Ad. Lob. ☉

Explicatio partis Tab. vigesimaesextae Sectionis quartae.

1. CAryophyllata vulgaris, C. B. P. Clus. Hist. Ad. Lob. Cam. Caryophyllata hortensis, Fuch. Caryophyllata, Dod. Herba benedicta 4. Brunsf. Benedicta, Gesn. Caryo∣phyllatae huic vulgari flore minore sunt folia subaspera, hirsuta, serrata, alata, id est, folia viciniora radici bis bina, aut ter terna conjugatim pediculo foliorum adnascuntur minora, unum impar majus, etiam serratum & mucronatum, extremum pediculi claudit, adeo ut hoc cum duobus extremis conjugatis foliis tripartita, Trifoliorum modo appareant in extremo pediculi: è medio pediculorum foliorum exeunt caules cubitales, subinde bicubitales, tenues, qui sursum versus in ramulos finduntur, atque singulis bifurcationibus terna conspiciuntur fo∣liola, arcte cauli adhaerentia, aspera, nigra & serrata; pariter in ramulorum fastigiis flosculi ap∣parent lutei, pentapetali, subrotundi, minores multo sequentis flore, cum plurimis staminulis itidem luteis, quinis itidem inter singula petala subrotunda, exilientibus foliolis angustis, valde mucronatis, quae capsularum loco flori inexpanso inserviebant: singulis floribus decidentibus succedunt singula capitula, aspera, ex multis seminibus in unum centrum congestis conflata, & filamentis hirsutis, rigidis ornata,, beneficio quorum per maturitatem exsiccatorum, vesti∣bus praetereuntium adhaerent praedicta semina: radix multis capillamentis subruffis fibrata, quae exsiccata Caryophyllum odore refert. Nascitur secus vias, agrorum & hortorum sepi∣menta, inter vepres etiam, gaudet opacis ac umbrosis locis, magis quam patentibus atque apricis.

2. Caryophyllata vulgaris majore flore, C. B. P. Caryophyllata silvestris, Fuch. Caryophyl∣lata montana vulgari similis, Cam. Caryophyllatae montanae hujus flores sunt multo prioris floribus majores, magisque ad croceum colorem accedunt. Quilibet ejus differentiam ex picturae floris intuitu poterit discernere in Tab. 26.

3. Caryophyllata Alpina lutea major, nobis. Caryophyllata Alpina lutea, C. B. P. Caryo∣phyllata major rotundifolia, Lob. Caryophyllata montana, Dod. Tab. Ger. Caryophyllata montana 2. Clus. Hist. & Pan. Simili etiam propemodum ratione serpit hujus luteae radix, qua purpurea infra describenda, cujus etiam radice non est minor; è qua similiter multi pedi∣culi nascuntur sustinentes hinc inde ternas, quaternas, subinde plures alas ex opposito, vel aliquando alternatim pediculo annexas, alis Caryophyllatae purpureae nutante flore non breviores, sed longiores & majores, hirsutas, serratas, dilute virentes: extremum pediculi claudit unicum folium, rotundum, ejusdem coloris, simul sinuatum & serratum. Ex medio pediculorum foliorum exeunt dodrantales caules, graciliores quam sunt Caryophyllatae pur∣pureae caules, minoribusque foliis cincti, qui singulares plerumque, nonnunquam etiam plures caliculos sustinent, in quibus sese sistunt videndi flores aurei, pentapetali, majores, hiantes, Cisti feminae amplitudinem interdum aequantes; medium occupant multa staminula, inter quae latet villosa quaedam congeries seminum, quae excusso flore sese explicans mollior est Caryophyllatae purpureae nutante capite congerie, & semen planum adnatum crinitis filamentis

ostendit, quod maturitate fuscum est. Tota etiam planta lanugineobsita, & astrictionis particeps est. Haec species in summis Alpium jugis, nec in omnibus tamen, sed inter gra∣mina, vel sub fruticibus nascitur. Floret isthic Junio; semen Augusto est maturum, in hortis maturius, unà cùm Caryophyllata purpurea nutante flore.

4. Caryophyllata Alpina longifolia sinuatis nec profunde incisis foliis, nobis. Caryophyllata Alpina omnium minima, Ponae Ital. Cariophyllatae Alpinae minimae 1. species, eidem. Ca∣ryophyllata Alpina minor, C. B. P. & Prod. Haec minor species lutea provenit ex radice cras∣siuscula, dimidium palmum longa, candicante & multifariam divisa; ex qua protruduntur è terra folia tres uncias longa, foliorum Agrimoniae aemula, sed non tam incana seu albida, hir∣suta tamen admodum, scatent enim lanugine coloris obscure virentis & quasi splendentis, aequaliter hinc inde disposita, in margine profunde satis sinuata; in hisce venae conspiciuntur: è medio foliorum surgit unicus cauliculus, curtus admodum, sustinens unicum florem au∣reum, pentapetalum, in cujus medio cernuntur plurima filamenta, cum calyce non absimili prioris & majoris lutei calyci: cauliculus est, inquam, parvus, lanuginosus, rotundus, pal∣maris ad summum. Floret Julio. Planta est vivax: exsiccat ut caeterae suae familias. Invenitur in descensu montis majoris Baldi, & non procul inde cernitur altera & sequens species foliis Apii & caulibus procumbentibus.

5. Caryophyllata Alpina Apii folio, C. B. P. Caryophyllata Alpina minima altera, Pon. Ital. Haec Caryophyllata Alpina accedit priori parvitate, sed differt praecipue ab ipsa, quod folia profundius incisa, & foliorum Apii, inquit Casp. Bauhinus, potius Saxifragae crispae seu petraeae Tabernaemontani foliorum aemula, ex nostra sententia; prima folia per terram sternuntur ut Po∣tentillae folia: caules exeuntes è medio foliorum sunt longi, cubitales scilicet, sustinentes singuli unicum florem luteopallidum, qui est respectu plantae satis magnus, habetque in medio capi∣tulum multis longis filamentis, dense dispositis, plenum. Multo magis exsiccat haec species quam prior quarta. Plantula est rara, diu durans. Invenitur cum priore in monte majore Bal∣do, teste Johanne Pona.

6. Caryophyllata Alpina quinquefolia, C. B. P. Caryophyllata Alpina pentaphyllea, Ad. & Icon. Lob. Ger. Hanc primum nacti, inquiunt Lobelius & Pena, putavimus esse Tormen∣tillae aut Pentaphylli speciem, verum radix Geranii radice fibrosior, forisque rubiginosa, pa∣rum quid suave redolens, quinetiam flores pentapetali, lutei, & caesaries comosa ipsis superve∣niens, Caryophllyatam testantur: caules erigit pedales, quibus ad genicula superiora haerent folia quinquepartita, aut in plura segmenta divisa, ambitu serrata, cingentia rotatim caulem, Tormentillae aut Pentaphylli ritu: flores fert minimos, luteos, quinis petalis rotundis donatos, staminulis lanuginosis, papposis, minimis, cum plurimis croceis apicibus suis ornatos. Haec Lobe∣lius in Adversariis. Cauliculos producit absque ramis tenues, quibus adhaerent parva & per∣pauca▪ foliola: in horum fastigiis unicum aut binos fert flores aurei coloris, pulchros, jucun∣dos, triplo minores flore silvestris Fuchsii, cui deciduo succedit compactim circulus filamen∣torum mirabili artificio structorum. Haec Castor Durantes. Seminum pappo donatorum non meminit, nec Gerardus, ideo suspecta est mihi hujus denominatio: examinetur à posteris num habeat tesseram Caryophyllatae, an Pentaphylli, penes ipsos erit determinatio.

7. Caryophyllata aquatica nutante flore purpureo calathi effigie, nobis. Caryophyllata aqua∣tica nutante flore, C. B. P. Caryophyllata rotundifolia septentrionalium papposo flore, Ad. Lob. Caryophyllata montana Dal^pii. Lugd. Eyst. Caryophyllata aquatica, Cam. Ep. Palustris, Cam. Hort. Caryophyllata major seu purpurea, Thal. Radicem habet haec digitali aut pol∣licari interdum crassitudine, summa tellure crescentem, crasso & purpurascente cortice te∣ctam, impense adstringentem, nodorum vestigiis, quemadmodum in Acori radice, alternis distinctam, anterius (illius instar) progredientem, & multis nigricantibus fibris, non inju∣cundi prorsus odoris, sed aliquantulum ad vulgaris radicum odorem accedentibus, formatam, suprema parte in aliquot capita divisam, è quibus longae, ut in Eupatorio, emergunt foliorum alae, adhaerentibus pediculo folii multis foliolis, binis, ternis, è regione dispositis, & serratis, modo aequaliter, modo inordinate nascentibus, versus extremum terna majora folia cernuntur, per oras sinuata & serrata, quorum tertium & postremum, extremitati pediculi annexum, reli∣quis longe majus est, & magis orbiculare: omnia sunt gustus exsiccantis: inter pediculos fo∣liorum emergunt pedales, interdum etiam longiores caules, firmi, rotundi, brevioribus mino∣ribusque foliorum alis eosdem amplectentibus obsiti, suprema parte purpurascentes, in aliquot ramulos simili colore praeditos, & deorsum inflexos sive nutantes divisi, qui propen∣dentes sustinent flores, quinis utplurimum petalis, nonnunquam à luxuriante natura senis,

aut septenis suaviter rubentibus & orbiculatis fere constantes, oblongiore tamen & angustiore ungue, nunquam se explicantibus aut caliculum superantibus, sed quodammodo ipsi inclusis, medium occupante villosa congerie, luteis staminulis obsita, quae paulatim purpurascentem colorem contrahit, & tandem sese erigens & explicans, maturitate semen cui inhaeret, ut in vul∣gari Caryophyllata, ostendit. Tota planta cum suis coliculis pubescit. Crescit media fere montium regione, locis udis, cum ea Saniculae montanae specie cui lactei sunt flores veluti san∣guineis maculis aspersi, & Ranunculo illo platyphyllo, sub ipsis arboribus. Floret istic Junio, in hortos translata Maio; aliquando etiam maturius.

8. Caryophyllata aquatica altera purpurea, nobis. Caryophyllata aquatica altera, C. B. P. Caryophyllata montana 3. Clus. Hist. & Pan. Merito ob florum colorem superiori aqua∣ticae conjungenda est elegans haec planta, quam quidem nascentem nunquam conspexit Clu∣sius, nec is qui Iconem hanc suis coloribus depictam illi communicavit Dominus Pennaeus, sed idem Pennaeus ex C. V. Conradi Gesneri depicto herbario desumpsisse fatebatur. Folia qui∣dem huic Caryophyllatae sunt, sed an lanugine pubescant ex pictura colligere non licuit, quem∣admodum nec qua sit radice praedita, nec qualia sint quae ex ea prodeunt folia: soli enim caules cum floribus, unoque aut altero folio cauli adhaerente, depicti fuêre: flores sane ele∣gantis & sanguinei sunt coloris veluti Bizantini Ranunculi flores. Duarum autem videtur esse specierum, nam alterius flos multiplici petalorum textura & serie constat, alterius vero simplici tantum, utriusque tamen floris medium occupat villosa congeries, non secus ac in aliarum Caryophyllatarum speciebus. Observavimus in horto Blaesensi & montanam minorem flore nutante purpureo, quae à septima majore differebat, quod folia edebat glabra, minuti∣usque dissecta, & florem multo minorem; denique tota planta fuit minor ac humilior majore, septimo loco explicata.

9. Caryophyllata Alpina Chamaedryos folio, nobis. Chamaedrys Alpina Cisti flore, C. B. P. Chamaedrys montana frutescens durior, Ad. Lob. Chamaedrys 3. sive montana, Clus. Hist. & Pan. Chamaedrys montana, Lugd. Tab. Teucrium Alpinum Cisti flore, Ger. Elegans alia Chamaedryos species reperitur, inquit Clusius, quae dodrantalibus interdum serpit ramulis, colore ex fusco rubente praeditis, duris, lignosis, foliis nulla serie eos ambientibus, Chamae∣dryos legitimae folia omnino referentibus, sed paulo minoribus, supra viridibus, & subtus in∣canis, gustu admodum adstringente & exsiccante: flores illi in oblongis pediculis hirsutis singulares, albi, senis utplurimum, interdum etiam octonis aut denis (adeo pro loci natalis ubertate aliquando luxuriat) petalis constantes, Cisti faeminae floris magnitudine, multis sta∣minibus in medio praediti, inodori, quibus decidentibus villosa succedit seminum congeries, qualis in Caryophyllata Alpina lutea cernitur, sed major & crinitis filamentis longioribus or∣nata: radix dura & lignosa est, in diversa tendens, & quibusdam nigricantibus fibris stipata; quin & rami interdum humi procumbentes & sparsi fibras agunt, ut integri nonnunquam cespi∣tes ea tecti conspiciantur. Frequens est in Austriacarum & Stiriacarum Alpium jugis. Floret Junio solutis illic nivibus, semen ad maturitatem perducit Augusto, deinde pediculi omnino exarescunt: in hortos translata, in umbroso loco tenuique solo aliquamdiu persistit, & ma∣turius floret.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Caryophyllatae radices & folia haud obscure resiccantem facultatem habent, & nonnihil calefa∣cientem, unà cum expurgandi potentia. Ad ventriculi cruditates, coli labores, venenatorum∣que morsus, decoctum horum commendatur. Prodest item lateris doloribus, tum jecinoris ob∣structionibus: crudos humores concoquit: visceribus inhaerentia expurgat & flatus discutit, praesertim sanguinem alicubi interius concretum folia & radicesex vino sumpta resolvunt atque discutiunt, idcirco potionibus admiscentur, quae caecis, ruptis, atque ex alto de∣lapsis propinantur. Colluuntur & decocto haud inutiliter cum recentia, tum vetera vulnera. Radices exsiccatae, ac tenui imbre aceti respersae, vestes à tineis praeservant, & jucundo odore commendant. Pervetustus herbarius & recentiores calidam & siccam Caryophyllatam in secundo ordine statuunt. Radix itidem haud parum astrictionis habet. Ea à luto, terra, & sordibus elota siccatur in usus. Matthiolus etiam scribit recentiores medicos Caryophyllatae potu uti ad thoracis tam interna ulcera, quam vulnera: succum ejus admista aerugine cuniculosis, contu∣macibusque ulceribus utiliter injici; eundem olfactu spiritus recreare & frigidum cerebrum ro∣borare, epotum prodesse coeliacis, dysentericis, faeminarum profluviis, & cruenta expuentibus; tam intus sumptum, quam foris illitum, enterocelis auxilio esse.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 321, & 322. collocat Casp. Bauhinus Caryo∣phyllatam inter Potentillam & Dentariam, quae a fine ultimo nullam cum Caryophyllata habent affi∣nitatem. Caryophyllata enim quam proxime a fine ultimo accedit Pulsatillae; ideo aptius eidem adjun∣gitur.

Pag. 248. col. 1. pl. V. Chamaedrys Alpina Cisti flore, C. B. P. Chamaedrys montana frutescens durior, Ad. Lob. Omnis Chamaedrys proprie loquendo est plan∣ta galeata verticillata, at haec planta nec florem ga∣leatum, nec capsulam seminalem verticillatim dis∣positam habet; ergo non debet Chamaedrys dici, multo minus inter Chamaedryos species a Casparo Bauhino, caeterisque authoribus, a quibus hausit ipse Bauhinus, collocari: quum autem haec planta florem instar Ca∣ryophyllatae, & semina papposa in unum coacervata gerat, licet folia habeat dura, viridia superius, & incana inferius Chamaedryos more, attamen a fine ultimo, mea opinione, apte satis appellabitur Caryo∣phyllata Chamaedryos folio, non autem Chamaedrys a similitudine foliorum cum Chamaedry: folia enim, uti saepius a nobis dictum, non faciunt ad genus constitu∣endum, sed speciem determinandam.

DE PENTAPETALIS, HEXAPETALIS HEPTAPETALISVE, Radicibus fibrosis & foliis ternis lobis donatis, seminibus sibiinvicem arcte conglobatis & congestis.

CAPUT XXIX. TRIFOLIUM HEPATICUM, seu HEPATICA TRIFOLIA.

GRaecis ac Mauritanis incognita fuisse videtur haec planta, quae hodie ab herbariis He∣patica Trifolia, sive Trifolium hepaticum nominatur, quod hepaticos juvet; dicitur & Herba Trinitatis à foliorum figura, quae ternis lobis constructa observantur. Propter affini∣tatem in floribus & seminum contextum, quae coacervatim echinata specie in globulum sunt congesta, ut sunt semina Pulsatillae, Caryophyllatae & Ranunculorum, huc reduximus ad sibi si∣miles plantas fine ultimo inter se convenientes.

Pars TABULAE XXVII.

• ...Trifolium Hepaticum
  • ...Flore
    • 1. Simplice
      • Albo. ☉
      • Rubro. ☉
      • Caeruleo. ☉
    • 2. Pleno
      • Albo. ☉
      • Rubro. ☉
      • Caeruleo. ☉

Explicatio partis Tab. vigesimaeseptimae Sectionis quartae.

1. TRifolium hepaticum flore simplice, C. B. P. Hepatica Trifolia, Clus. Hist. Hepatica terrestris, Gesn. Col. Hepaticum trifolium, Ad. Lob. Cam. Ger. Trifolium aureum, Dod. Lon. Trifolium aureum magnum, Cast. Herba Trinitatis, Gesn. Hort. Lugd. Folia ha∣bet haec plantula lata, magnitudine quasi foliorum Asari, figura Trifolii acetosi, in tres lobos divisa, in medio tamen continua, aversa parte quibusdam maculis aspersa; primo absque caule apparent solummodo folia, postea inter haec folia ex radicibus ipsis graciles teretesque, subhir∣suti, ac modice ex virore rubentes erumpunt coliculi, dodrante breviores, palmares, interdum sesquipalmares; in horum summis flosculi apparent utplurimum senis, aliquando septenis & octonis petalis constantes, in quorum medio plurima apparent staminula, quibus fatiscenti∣bus succedit congeries seminum echinata specie, in unum centrum, cauliculi scilicet summita∣tem, congestorum, & arcte sibiinvicem adhaerentium Ranunculorum seminum more, quae ma∣tura

Maio sponte decidunt, quaeque floribus expansis Martio successere plurima concatena∣tim conjuncta. Radices subsunt graciles, sibrosae, numerosae, nigrae, in diversa tendentes: folia hyeme permanent: flores si coelum clemens fuerit, circa Februarii medium erumpunt; si rigidius, mense Martio; semen Maio maturescit: post florum defluvium & seminum maturitatem nova singulis annis erumpunt folia, quae aversa parte nonnihil purpurascunt, minus tamen quam Cyclaminis minoris. Reperitur in plerisque Germaniae superioris locis, non solum in Vien∣nensiagro, sed omnibus silvis Pannoniae, Austriae interioris. Provenit itidem, teste Clusio, in montanis Sabaudiae silvis, in locis opacis & umbrosis, inter fruticeta in Bohoemia, & secus vias. Reperitur vulgo flore caeruleo; sed saepe conspicitur flore albo & carneo. Observatur in hortis flore pleno, caeruleo, rubro, incarnato & albo. Floris pleni Iconem adsculpendam curavimus prope Hepaticam flore simplici Tab. 27.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Refrigerandi ac resiccandi potentia cum astrictione haec herbula praedita est, hepati per caliditatem debilitato conferre fertur; nam & refrigerat & robur ei non exiguum confert. Laudatur, & ad ramicem efficax à Baptista Sardo perhibetur, si resiccatae pulveris cochlearis mensura, ex vino aut jure aliquo continuis diebus exhibeatur.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 330. col. 2. pl. 1, & 11. Trifolium hepaticum flore simplici, & Trifolium hepaticum flore pleno male a Casp. Bauhino inter Trifolium & Melilotum, quippe Trifolia papilionacea, collocantur: cum sint plantae cum floribus tum seminibus racemosis in ca∣pitulum congestis Ranunculorum more donatae, jure debent Ranunculis adjungi, non Trifoliis papilionaceis seu Leguminibus trifoliatis. Vide supra Hallucina∣tiones Trifoliorum pag. 150. Hist. nostr. Universal. Oxon.

DE PENTAPETALIS, Seminibus sibiinvicem arcte conglobatis & congestis radicibus & foliis varie constructis donatis.

CAPUT XXX. RANUNCULUS.

BATPAXION Dioscorid. l. 2. c. 206. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉. Ranunculus & Apium agreste. Ra∣nunculus quod ranarum more humidis limitibus & opacis marginibus stagnorum, aliorumque humidiorum locorum laetetur: aut quod ranae inter ejus caules & folia frequenter inveniantur. Apium, quod divisura foliorum quidam Ranunculi Apium aemulentur.

Genera complura Dioscoridi: 1. Coriandri foliis (& ad Malvae latitudinem accedentibus, Plinio) flore luteo interdum purpureis: 2. lanuginosius (foliosius Plinius) quod silvestre Apium appellant: 3. minimum flore aureo: 4. huic simile flore lacteo; idem habet Plinius l. 25. cap. ultimo.

Ranunculus est planta calida & acris (perpaucis exceptis) florem gerens pentapetalum, cujuscunque coloris sit aut magnitudinis; atque floribus singulis succedit congeries seminum sibiinvicem adjunctorum, sive in spicae, sive in Globi formam aut figuram adactorum, sine spinis aliquando, spinis vero utplurimum singulis seminibus affectis. Suntque variis modis Ranun∣culi distinguendi, primè ratione florum, sunt enim, vel flore violaceo, rubro, aut albo, aut ex his mixto, vel luteo: ratione durationis, vel sunt annui, vel perennes; ratione saporis sunt dulces, iique perpauci, omnes utplurimum acres & calidi, quidam in remissiore, quidam in intensiore gradu: ratione loci, vel sunt peregrini, Asiatici, Illyrici, Pannonici, Turcici, Cre∣tici, Lusitanici, Tripolitani, Constantinopolitani, vel nostrates seu Europei, & vulgares, qui sunt nemorosi, pratenses seu arvenses, suntque seminibus extremo pungentibus, vel echinatis: palustres sive aquatici, ii{que} vel majores vel minores; vel montani diversiformibus praediti foliis: ha∣bita ratone foliorum, vel sunt foliis diversas plantas aemulantibus, Aconiti, Cotyledonis, Apii,

Plantaginis, Perfoliatae, Thalictri, Graminis, Rutae, Haederae, Betonicae; vel foliis tenuius diffectis seu foeniculaceis. Ratione radicum vel sunt radicibus fibrosis, tuberosis, grumosis seu granulatis, denique Asphodeli: habita ratione positionis, sunt vel surrecti, vel procumbentes Ra∣nunculi, qui ex geniculis caulium per terram stratorum fibrosas demittunt radiculas. De hisce omnibus dicemus ordine, atque eosdem distinguemus in genera subalterna per paragra∣phos, incipiendo ab Asiaticis peregrinisque.

TABULA XXVIII. RANUNCULI Asiatici grumosa vel Asphodeli radice.

• ...Ranunculus Asiaticus
  • ...Radice
    • ...Grumosa
      • 1. Flore albo simplici, C. B. P. ☉
      • 2. Ramosus, C. B. P. 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 2. Clus. Hist. ☉
    • ...Flore simplici
      • 3. Flavo vario, C. B. P. Flavo flore rubris venis distincto, Eyst. ☉
      • 4. Niveo, Eyst. ☉
      • 5. Phoeniceo ruberrimo, Eyst. ☉
      • 6. Albis venis rubris & flavis permixto, C. B. P. ☉
  • ...Asphodeli
    • ...Flore pleno
      • 7. Ruberrimo, Eyst. ☉
      • 8. Miniato prolifero, nobis. Ranunculus Asphodeli radice prolifero miniatus, C. B. P. ☉
      • 9. Sanguineo, 1. Clus. Hist. ☉

§. 1. RANUNCULI Asiatici Grumosa vel Asphodeli radice praediti.

Explicatio Tab. 28. Sectionis quartae.

1. RAnunculus grumosa radice flore albo, C. B. P. Ranunculus peregrinus 1^us. grumosa radice, Clus. Hist. Ex radice multis grumis constante, qualis est Asiatici, oriuntur primo huic speciei plura folia, Asiatici foliis non valde dissimilia, & intra illa caulis pedalis al∣titudinis, in binos graciles ramos divisus, in summo fastigio sustinentes flores singulares quinque petalis constantes albis, quibus (maxime circa oras) suaverubens color mixtus est: me∣dium florem obtinebant multa flava stamina, oblongiusculum capitulum cingentia: caulem antequam in alios divideretur, amplectebantur alia folia, in ternas, quaternas lacinias, secta.

2. Ranunculus ramosus grumosa radice, C. B. P. Ranunculus Asiaticus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 sive grumosa radice 2. Clus. Hist. Ranunculus Asiaticus grumosa radice flore Phoeniceo ruberri∣mo, Eyst. Altera haec species ex simili radice grumosa primo planiora promit folia, inter quae gracilis assurgit caulis, cujus infimam partem ambiunt folia in tres profundas lacinias, easque in ambitu crenatas, divisa; mediam autem illius partem alia singularia, eaque nec laci∣niata nec crenata: summo cauli in plures ramulos brachiato inhaerent flores quinque petalis, ut praecedens, praediti, coloris Phoenicei ruberrimi, sed extrema parte magis orbiculatis & leviter crenatis: medium florem occupat breve capitulum staminibus cinctum.

3. Ranunculus Asiaticus flore flavo vario, C. B. P. Flore flavo rubris venis distincto, Clus. Cur. post. & Eyst. Ex radice hujus multis grumis constante, qualis est Ranunculi Tripoli∣tani flore rubro radix, prodeunt initio terna aut quaterna folia longis pediculis innixa, per oras crenata, in tres lacinias divisa, quemadmodum in Tripolitano, dilutius tamen aliquan∣tulum virentia: inter quae prosilit cauliculus satis firmus, foliolis in tenuiores & frequentiores lacinias divisis praeditus, praesertim iis quae summum cauliculum ambiunt: summo vero cauli insidet flos satis amplus novem petalorum simplice serie constans, orbiculato mucrone sese mu∣tuo arcte contingentium & veluti reflexorum, flavi ad viriditatem vergentis coloris, quae ru∣bellis sive purpureis venis virgatim sunt distincta: medium florem occupat capitulum, quale in Tripolitano, idque multis staminulis purpurascentibus cinctum cernitur; sed quandoqui∣dem ejus radix aliis propaginibus grumosis augetur, soboles grumosae adnatae seminis vicem sup∣plent. Eodem tempore floret quo Tripolitanus, licet folia ejus praecocius contabuerint quam Tripolitani folia.

4. Ranunculus grumosa radice flore niveo, C. B. P. Ranunculus peregrinus grumosa radice 3. Clus. Hist. & eidem Ranunculus Creticus grumosa radice flore niveo, App. alt. & Eyst. Ex radice grumosa aliquot folia producit satis ampla, humi quasi in orbem sparsa, succulenta,

viridia, supina tamen parte albicante colore in viridi veluti conspersa, in tres lacinias per oras aliquot crenis divisa: inter illa quaterni aut quini prodeunt caules, gra∣ciles, firmi tamen, brevi quadam lanugine obsiti, quique ex foliorum magis incisorum, qui∣bus ambiebantur, alis, alternatim plerumque, etiam nonnunquam tertium ramulum produ∣cunt parvo uno folio ornatum, summoque fastigio sustinent subfuscum caliculum, in quinque foliola fusco villo obsita divisum: is deinde explicatus florem ostendit quinis petalis, unciam amplis, prorsusque niveis constantem (licet interdum quaedam conspiciuntur raris venis sua∣ve-rubentibus per oras sparsa) è quorum umbilico emergit capitulum subfuscis staminulis in∣fima sede cinctum, quod magnam gratiam candido flori conciliabat. Flores explicat mense Maio cum Ranunculo Asiatico Phoeniceum florem ferente, quibus simile capitulum, non dis∣simili paleaceo & aceroso semine obsitum, quod inutile esse apparet.

5. Ranunculus ramosus grumosa radice flore Phoeniceo ruberrimo, nobis. Ranunculus A∣siaticus grumosa radice flore Phoeniceo ruberrimo, Eyst. Hic à simplici petalorum serie, juncto colore Phoeniceo ruberrimo, facile à caeteris primo intuitu distinguitur.

6. Ranunculus grumosa radice flore albo leviter crenato, C. B. P. Ranunculus flore albo ve∣nis rubris & flavis permixto, nobis. A florum petalis albis, venis rubris & flavis permixtis, facilime à caeteris Asiaticis simplici flore donatis itidem distinguitur.

7. Ranunculus Asphodeli radice flore subphoeniceo rubente, C. B. P. Ranunculus pleno flore ruberrimo, Eyst. Ranunculus Asiaticns 2. grumosa radice flore pleno, Clus. Hist. Multa habet hic à radice prodeuntia folia, Asiatici sive Tripolitani Ranunculi foliis similia, & illorum instar incisa, minora tamen, inter quae emergit cauliculus dodrantem pedis altus, gracilior quam Tripolitani, cui inhaerent bina folia (interdum & supremum pusillum,) quorum infi∣mum ternis profundis laciniis, per oras serratis, divisum est, alterum quod supremum, est an∣gustis quinque laciniis usque ad medium nervum incisis, quarum singulae unicam crenam habent, nonnunquam binas aut plures, extima vero binas tantum; summo cauli inhaeret cauli∣culus quinque foliis praeditus, gemmam floris amplectens, qui explicatus multiplici petalorum serie constare videtur (centum enim & triginta aliquando habet) foris subphoenicei initio coloris, deinde miniati, interius elegantis rubri miniati ad coccineum tendentis; quorum alia lati∣uscula, alia angustiora, umbilicum foris occupante foliaceo quodam capitulo minus miniato: radix Asiatici simplicis flore ruberrimo radici similis, aliquot grumis minoribus constans, & illius instar propagines (sed rarius) ad latera spargens.

8. Ranunculus Asphodeli radice prolifer miniatus, C. B. P. Ranunculus Asiati∣cus grumosa radice pleno flore tertia, Clus. Hist. Ranunculus Asiaticus grumosa radice flore pleno sanguineo, Eyst. Radiculae denae, duodenae, suprema parte crassiusculae, ex uno capite dependent superioribus longiores, & Asphodeli radicum omnino aemulae, è quarum unitarum & junctarum capite seu apice prodeunt folia superioris foliis omnino similia; cauli tereti, ut ex Icone apparet, adhaerent bina folia, quorum unumquodque in tres majores lacinias divisum, & illae denuo in alias: summo cauli inhaeret flos frequentibus & multiplici serie dispositis petalis constans, quorum alia aliis paulo latiora, coloris miniati: è medio flore prosilit pedicellus unciam altus, sustinens alium florem minorem, plenum tamen, & ejusdem coloris, non secus ac videre est interdum in Ranunculo illo tuberosa & magna radice oblonga donato; cujus flos flavus multiplici petalorum serie constat, qui saepe non modo secundum flo∣rem ex primo, sed & tertium ex secundo nonnunquam producit: ex superioris autem folii sinu natus erat ramulus, duobus tenuibus foliis praeditus, cujus fastigio insidebat flosculus etiam ple∣nus secundo fere aequalis.

9. Ranunculus Asphodeli radice flore sanguineo, C. B. P. Ranunculus Asiaticus grumosa radice pleno flore, Clus. Hist. Ranunculus sanguineus multiplex, Ger. Pedalem habet hic caulem inter quaterna & quina folia, diluta viriditate nitentia, emergentem, mediae formae inter palustris seu Sardonii & alterius Ranunculi echinato semine praediti folia, quae per caulem sparsa minora & laciniata: summo cauli magnus insidet flos multiplici glomeratione constans, sicut fere in Ranunculo vulgari polypetalo flore tuberosa radice oblonga praedito, non au∣rei tamen ut ille coloris, sed coccinei valde rubentis, & quasi sanguinei: ex folii cauli in∣haerentis ala natus ramus sustinens similem florem, sed minorem: multae sunt huic radices simul congestae Asphodeli instar, aut Ranunculi Lusitanici radicibus persimiles, Asphodelifor∣mes tamen & pallescentes.

Pars TABULAE XXIX. Sectionis quartae.

• ...Ranunculus nemorosus
  • ...Flore
    • 10. Majore, nobis. Ranunculus Phragmites vernus flore
      • Albo & Purpureo, J. B. simpli∣ci & pleno, nobis. ☉
    • 11. Luteo
      • Simplici. ☉
      • Pleno. ☉
  • ...Thalictri folio
    • 12. C. B. P. Ranunculus praecox 2. Thalictri folio, Clus. Hist. ☉
    • 13. Asphodeli radice, Park. Oenanthe Myconi, Lugd. ☉
  • 14. Moschatellina dictus, C. B. P. Moschatella, Cord. Hist. ☉
  • 15. Folio subrotundo, C. B. P. Ranunculus dulcis, Trag. Ranunculus auricomus, Dod. Gall. ☉

§. 2. RANUNCULI silvestres seu nemorosi.

Explicatio partis Tab. vigesimaenonae Sectionis quartae.

10. Ranunculus nemorosus flore majore, nobis. Ranunculus silvestris, Clus. Hist. & Pan. Ra∣nunculus candidus, Trag. Ranunculus Phragmites vernus flore albo & purpureo, J. B. Chabr. Anemone 5^ta Dod. Anemone nemorosa flore majore, C. B. P. Hic radicem habet crassiuscu∣lam, longam, oblique proserpentem, foris purpuream & fuscam, intus albam, sapore cum levi astrictione acrem, nescio quid empyreumatis seu spinarum piscium crenatorum resipientem, à qua fibrae capillares demittuntur: surrigitur cauliculus tenuis mollis{que} purpurascens, sesquipal∣maris & major, citra cujus fastigium uno & eodem loco nascuntur folia terna, Ranunculi more, ex semiuncialibus rubellis pediculis, hirsuta, nunc virentia, nunc purpurascentia: cauliculo summo flos insidet unicus lacteus, alias cum unguibus colore carneo, varius, totus purpu∣reus, petalis constans senis, nunc oblongis, nunc brevibus & subrotundis, in medio stamina plurima, crocea; quibus coacervatim succedunt plurima semina, arcte sibiinvicem juncta, acu∣leata parum Ranunculorum modo, non papposa: flores sunt aut albi, purpurei, aut lutei, sim∣plices. Floret novo Vere, Aprili scilicet. Vulgares sunt hae varietates Ranunculorum in silvis Pannoniae & Austriae, etiam toti Germaniae multisque aliis provinciis communes, circa Blaesas in silvis passim. Datur & flore pleno albo & purpureo, qui sunt Ranunculus silvarum flore pleno albo & Ranunculus flore pleno purpurascente, Clus. Hist.

11. Ranunculus Phragmites nemorosus luteus flore pleno, J. B. Chabr. Radix hujus prae∣cedenti vulgari albo & purpureo forma, sapore, calore, fibrisque à radice tuberosis demissis per∣similis, coliculo itidem & foliorum numero convenit, sed folia virentiora, longiora, brevioribus pediculis, ita ut iis quasi destituta viderentur, concursu suo quasi cotylen purpurantem efficiant, in cujus medio praeter duo folia oblonga, minimaque, dissecta, crenataque, coliculi scapus non∣nihil pilosus florem sustinet nonnunquam singularem, alias geminum Ranunculi more, au∣reum, quinque petalis latiusculis & obtusis constantem; in cujus medio staminula crocata plu∣rima: flos minor est quam superioris albi. Tota herba sapore acri & urente praedita est.

12. Ranunculus nemorosus Thalictri folio, C. B. P. Ranunculus praecox 2. Thalictri folio, Clus. Hist. Aquileia minor Dal^pii. Lugd. Hic caulem pedali altitudine assurgentem habet, gra∣cilem, ex viridi rubescentem, in quo plurima folia majoris Thalictri flore albo foliis colore & forma valde similia, sed minora & teneriora, amaro sapore: floiculi in singulis alarum sinubus singulares, candidi, quinque petalis constantes, suis petiolis innitentes: quibus decidentibus succedunt bina autterna cornicula, semen subrotundum, subruffum, Aconiti hyemalis vulgo appellati semini fere par: ex eadem radice praeter caulem prodeunt bina aut terna folia, su∣pra descripti similia, singularibus dodrantalibusque pediculis ejusdem cum caule coloris in∣nixa: radix impense amara multis albis fibris donata est, è quarum capite alia exit nodosa ra∣dicula, subinde ad singula internodia novas sibras agens, atque hac ratione sese propagans, ideoque perennis.. Abunde nascitur in saltu Leytenberg Manderstorf vicino ultra Leytam flu∣men, quinto ab urbe Austriae Vienna milliari, ubi primum illum observabat Carolus Clusius, deinde quibusdam aliis in silvis Viennensi agro consitis. Floret Aprili; semen interdum

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

〈1 page duplicate〉〈1 page duplicate〉

Maio, plerumque Junio ad maturitatem illic proveniebat.

13. Ranunculus Thalictri folio Asphodeli radice, Park. Oenanthe Hederae foliis, C. B. P. Oenanthe Myconi, Lugd. Ranunculus hic (non Oenanthe, ut in Hallucinationibus hujus capitis declarabitur infra) parvus, inter caeteros notu perquam facilis à similitudine foliorum cum Thalictri minimi foliis, folia etenim habet terna, alata, suis propriis pediculis longiusculis innitentia, serrata, quaeque late per terram se diffundunt: summis caulium fastigiis innitun∣tur plurimi flores, albidi, pentapetali: radix pluribus radiculis tuberosis, rotundis, flavis, Asphodeli instar constat, pendentibus à radice superiore longa, tuberosa, transversim & ob∣lique in terra latente; à singulis hisce radiculis tuberosis seu grumosis, subrotundis, pendent sibrae oblongae, aliquando bifidae in inferiore parte. Bonus Myconus Botanicus, & Medicus Barcelonensis, Oenanthes numerum auxit hoc Ranunculo, cui falso Oenanthes nomen ab ipso primo, deinde à Casp. Bauhino attribuitur. Haec Oenanthe Myconi, ait Dalechampius in Hi∣storia Lugdunensi, in montibus & petrosis nata, folia prope radicem per terram spargit morsa, laevia, quadantenus Hederae helicis modo trifariam divisa, multo tamen minora, ut foliornm de∣pictorum in hac Tabula, vel magnitudinem, vel numerum vix superent & excedant, inter se congesta, atque ideo Coriandri aut Pastinacae tenuifoliae foliis similia, è longis pediculis pen∣dentia, caule enatis cubitali, ab imo rubescente, paucis geniculis cincto, terete, laevi, fere striato & aliquantulum cavo: radices subsunt multae ut in Asphodelo, septem, aut octo quan∣doque pauciores, crassae, conjunctim pendentes, foris luteae, intus candicantes, ex quarum ex∣tremis radiculae tenues & longae producuntur; in summo caule flores ut in umbella pendent candidi, quinis petalis constantes, in medio muscosi: quibus fatiscentibus in vasculis seu sili∣quis semen maturescit: foliorum & caulis sapor subdulcis, item & radicum sapor amarus.

14. Ranunculus nemorosus Moschatellina dictus, C. B. P. Ranunculus Moschatellina vel Moschatella dictus, nobis. Moschatella, Cord. Hist. Thal. Cam. Denticulata (à radicis forma) Lugd. Ranunculus septentrionalium herbido muscoso flore, Lob. Ad. & Icon. Fumaria bul∣bosa (dici debuit radice tuberosa) minima, Tab. Radix cava minima, Ger. Capnos Plinii, Tur. Doctis herbariis Denticulata haec dicitur à radice veluti per juxtapositionem è radi∣cibus parvis coagmentata, paulatim granulascente, albicantibus fibris capillata; ab hac cau∣liculi multi prosiliunt dodrantales; in quibus folia Apii sive potius Fumariae luteae, sive bulbosae, in ambitu minime serrata; flos non in petala explicatur Ranunculi floris modo, sed ut in Pimpinella in capitula angulosa conglobatur, ex viridi subluteus, singulis capitulis quini aut seni sunt flores, gustu amaro & subacri. Ad fontium scaturigines & rivulos prata rigantes, & in umbrosis sepibus, in fossis & stagnis exsiccatis, nascitur cum Ranunculo nemorensi primo Vere, statimque fatiscit. Sunt qui Alabastritem appellent ob radicis pellucidae ac nitentis splendorem & candorem Alabastro similem. Alii Moschatellam pratensem in silvosis & um∣brosis frigidiusculis Galliae, Angliae, Germaniae passim locis crescentem vocant.

15. Ranunculus nemorosus seu silvaticus folio subrotundo, C. B. P. Ranunculus dulcis, Trag. Ranunculus auricomus, Dod. Gall. Lob. Icon. Thal. Ranunculus dulcis nemorosus, Tab. Ranunculus nemerosus, Ger. Huic Ranunculo folia prima sunt rotunda, multum in∣cisa, ex fusco viridia, maculis in medio latiusculis nigricantibus notata: flores aureo per∣pulchro colore nitentes. In pratis & uliginosis locis & silvis caeduis & annosis humidis cre∣scit. Dicitur auricomus à capillatis staminulis luteis, quibus in medio ornatur flos penta∣petalus, etiam luteus: radicem habet fibrosam multis filamentis constantem, ex quibus folia Saniculae rotunda, serrata exeunt, trifariam etiam divisa, atque prope sibiinvicem juncta; ex his oriuntur cauliculi pedales, in aliquot ramulos divisi, quorum singulis bifurcationibus adnectuntur folia longiora, angustiora, graminea quasi, quina, sena, amplectentia caulem; in ci∣mis ramulorum proveniunt flores aurei, odorati, unde dulcis appellatur Trago, sed dulcis dici∣tur mea opinione quasi oleraceus respectu reliquorum Ranunculorum calidorum valde, & fervidi admodum gustus. Provenit ad oras silvarum, & ad margines pratorum. Floret Martio & Aprili. Haec herba, teste Trago, dulcis est (potius dixisset oleraceus) nec linguam vellicat, quam∣obrem mulierculae mense Aprili illam, teneram adhuc, una cum aliis oleribus decoquere con∣sueverunt. Huic si accedat cultura, sique transplantetur, multiplices quoque seu plenos flores edit, sicut plurimi alii Ranunculi silvestres.

Pars TABULAE XXIX Sectionis quartae.

• ...Ranunculus pratensis
  • ...Erectus
    • 16. Acris, C. B. P. Ranunculus pratensis surrectis cauliculis, Lob. ☉
    • 17. Dulcis, C. B. P. Ranunculus hortensis flore luteo simplici, Eyst. ☉
  • 18. Repens hirsutus, C. B. P. Ranunculus pratensis reptante cauliculo, Lob. ☉
  • 19. Radice verticilli modo rotundâ, C. B. P. Ranunculus tuberosus, Dod. Lugd. ☉
  • ...Seu arvensis segetalisve
    • 20. Parvus folio trifido, C. B. P. Ranunculus minimus Apulus, Col. ☿
    • 21. Annuus hirsutus flore omnium minimo luteo, nobis. ☿
    • 22. Ceratophyllos seminibus falcatis in spicam adactis, nobis. Me∣lampyrum luteum minimum, C. B. P. Melampyrum perpusillum lu∣teum, Ad. & Icon. Lob. Lugd. ☿

§. 3. RANUNCULI PRATENSES.

Explicatio partis Tab. vigesimaenonae Sectionis quartae.

16. Ranunculus pratensis erectus acris, C. B. P. Ranunculus pratensis surrectis cauliculis, Lob. Hortensis 2. Dod. Lugd. Ranunculus polyanthemus maculatus, Thal. Hic ad duos cubitos interdum, recto, laevi caule assurgit, ex radice fibrosa albaque: folia ex longis pedi∣culis, reptantis Ranunculi foliis similia, sed parum aut nihil hirsuta, accedunt quodammodo ad Aconiti lutei folia, adeo ut sub initium quemlibet Botanicum falleret antequam caulescat & floreat ipsa planta in horto inter Aconita consita; folia, inquam, purpureas interdum ha∣bent maculas; flos minor luteus, pentapetalus, quem sequitur echinatum seminum capitu∣lum. Idem reperitur in silvis & pratis hortisque; folia aliquando maculis nigris notantur, aliquando non.

17. Ranunculus pratensis erectus dulcis, C. B. P. Ranunculus hortensis flore luteo sim∣plici, Eyst. Polyanthemum simplex, Lugd. Dod. Gall. Ranunculus hic similis est priori, nisi quod folia habeat pinguiora, crassiora & viridiora: caules surrectos. Tota planta acre∣dine vacua, proinde recte Casp. Bauhino dicitur dulcis.

18. Ranunculus pratensis repens (procumbens, aut inclinans potius dici debuit) hirsutus, C. B. P. Ranunculus pratensis reptante cauliculo, Lob. Ranunculus hortensis 1^us Dod. Lugd. Hic folia promit in partes seu particulas plures dissecta, quarum quaelibet rarius sed profun∣dius est serrata modo Aconiti lutei, coloris saturatius virentis: in singulis foliis nonnun∣quam veluti quaedam maculae inalbicant: caules rotundi, striati, leviter hirsuti, procumbentes seu reclinantes, & per terram aliquando strati: radiculas ex geniculis caulium emittentes, quibus se humo affigunt, ad dodrantalem, aliquando paulo ampliorem longitudinem: in fasti∣giis caulium flosculi elucent lutei, seu auri luteo colore splendentes, staminibus aliquot in medio exiguis concoloribus, medium sepientibus orbiculum; hisce evanidis subveniunt semi∣na in globulum coacta & confarcta, aculeata; radices sunt tenues, fibrosae, repentes & can∣dicantes.

19. Ranunculus pratensis radice verticilli modo rotundâ, C. B. P. Ranunculus tuberosus, Dod. Lugd. Ranunculus bulbosus (sed perperam secundum doctrinam nostram de radice bulbosa) Ad. Lob. Cam. Thal. Ger. Ranunculus hic tuberosus foliis varie dissectis, latis ac virentibus cauliculis, flosculis auri colore splendentibus, semineque in calice aculeato & si∣mul in globulum contracto, reliquos praedictos Ranunculos pratenses satis refert: sed radix instar globuli rotundi, parvo exiguoque Rapo similis, ex cujus parte sessili tenues, graciles∣que dependent fibrae. Provenit passim in incultis Germaniae, Galliae, Angliae Belgiique, & aridis locis. Ad hortos translatus saepe luxuriat, non modo foliis sed floribus. Nascitur in Britannia amplior, ubi Rapum ejus in majorem excrescit quantitatem, quique ad hortos Galliae Belgiique translatus laetior gignitur, & non modo flores multiplicans, sed unum ex al∣tero, deinde ex secundo tertium florem subinde promit.

20. Ranunculus arvensis parvus folio trifido, C. B. P. Ranunculus minimus Apulus, Col. Semipedalem hunc minimum Ranunculum Cirinolae in incultis agris humentibus observavit Fab. Columna. Radice constat pusilla capillari, caule junceo parum hirsuto, sicuti & foliorum petioli oblongi sunt respectu plantae, in quibus foliola unguis parvi digiti magnitudine, hederacea, tri∣fida,

divisura, sed ima parte parum incisa, laevia; flore luteo, in summo caulis apice penta∣petalo, semine & capite ut congenerum, sed parvo.

21. Ranunculus arvensis annuus hirsutus flore omnium minimo luteo, nobis. Hic Ranun∣culus folia edit hirsuta, tripartita, laciniata, dilute virentia, profunde serrata, alternatim caulibus adhaerentia, qui sunt itidem hirsuti, per terram sparsi, bipalmares, aliquando pe∣dales; quorum summis alis innascuntur flosculi lutei, minimi, quinis petalis (aliorum Ra∣nunculorum more) donati, quibus cito effluentibus unà cum staminulis, succedunt racematim semina minora in unum capitulum coacervata, aculeata. Planta est annua in agris humenti∣bus passim ineunte Vere florens.

22. Ranunculus ceratophyllus seminibus falcatis in spicam adactis, nobis. Melampyrum luteum minimum, C. B. P. Melampyrum perpusillum luteum, Ad. & Icon. Lob. Lugd. Me∣lampyrum luteum, Tab. Foliis est ter tripartitis, cervi cornua quodammodo referentibus: è quorum medio exeunt cauliculi plurimi, triunciales, singuli singulos sustinentes flosculos, al orum Ranunculorum more, quinis luteis petalis minimis constantes, ambientibus rudi∣mentum viride, quod tandem degenerat in spicam uncialem, seminibus falcatis onustam. Annua est plantula haec, praecox, & mense Martio floret inter segetes Galloprovinciae & Nar∣bonensis Galliae satis frequenter. Vide infra Hallucinationes hujus capitis.

Pars TABULAE XXX. Sectionis quartae.

• ...
  Ranunculus echinatus
  • 23. Arvensis, C. B. P. J. B. Chabr. Ranunculus arvorum, Lob. Icon. Ger. Ranun∣culus segetalis vel 5. Cord. Hist. ☿
  • 24. Creticus stellatus, C. B. P. Ranunculus echinatus, Ponae Ital. Ranunculus pa∣lustris echinatus, I. B. Chabr. ☿
  • 25. Palustris, C. B. P. Ranunculus Apuleii quibusdam, sive Ranunculus praecox Apuleii dictus, Clus. Hist. ☿
  • 26. Pratensis rotundifolius Bononiensis, nobis. Ranunculus pratensis rotundifolius Bononiensis, Park. ☿

§. 4. RANVNCVLI ECHINATI.

Explicatio partis Tab. trigesimae Sectionis quartae.

23. Ranunculus echinatus arvensis, C. B. P. J. B. Chabr. Ranunculus albus (perperam, est enim luteus) sive echinatus, Dod. Gall. Ranunculus arvorum, Lob. Icon. Ger. Ranunculus silvestris 3. Dod. Lob. obs. Ranunculus segetalisvel 5. Cord. Hist. Ranunculus hic segetalis vel arvensis, sic dictus à loco natali, caulem habet cubitalem circiter, subhirsutum, hilariter virescentem, cavum, & in plures ramos sursum versus divisum: folia in oblonga segmenta, tenuia, profunde admodum incisa, pilosa: flores Ranunculi aquatilis, minores quam in pratensigenere, luteolos, quinis parvis seu exiguis admodum petalis, iisque cito fugacibus constantes, atque singulis fatiscentibus suc∣cedunt capitula echinata ex pluribus subrotundis lappulis, compressis tamen & echinatis, seu pa∣rum aculeatis composita: radicem habet fibrosam. Inter segetes praecipue in agris frumentariis Junio & Julio mensibus floret in frigidioribus regionibus, citius multo in calidioribus.

24. Ranunculus echinatus stellatus Creticus, C. B. P. Ranunculus echinatus, Pon. Ital. Ger. Park. Ranunculus palustris echinatus, J. B. Chabr. Ita voco, inquit Johannes Bauhi∣hinus, hunc Ranunculum, uvidi soli incolam & paludum sectatorem; cui sunt folia Aceris minoris aliquatenus divisura, sed multo minora: radix fibrosa; caules plures palmares & sesquipalmares, & aliquando in fertili solo altiores, crebris ramis brachiati, quibus flores insident lutei, pentapetali, simplices & fugaces, quos statim excipiunt capitula ex pluribus seminibus, involucris hispidis involutis contexta, Ranunculi arvensis capitulis proxima, sed majora multo, ex decem aut duodecim pericarpiis, oblongis, aliquantulum compressis, hi∣spidis, echinatisve, congestis conflata. Gaudet locis humidis & aquosis circa Monspelium, ac etiam in fossis illic conspicitur. Floret ineunte aestate, & eâdem provecta semina perficit.

25. Ranunculus echinatus palustris, C. B. P. Ranunculus Apuleii quibusdam sive Ranun∣culus praecox Apuleii dictus, Clus. Hist. Ranunculus Apuleii quibusdam, Park. Eradicis capite multis fibris donato oriuntur aliquot folia, superioris Ranunculi foliis minus laciniata, in ambitu tamen incisa, uncialibus aut longioribus pediculis praedita, & lata vagina cauliculos dodrantales binos aut ternos inter illos exeuntes amplectentia; cauliculis procumbentibus

& quodammodo supinis adnascuntur terna aut quaterna similia folia, è quorum sinu un∣ciales pendent pediculi, qui flosculos ex flavo pallescentes, quinis pariter petalis parvis constantes, sustinent; quibus emarcidis apparent quina aut sena cornicula, mucronata, a∣spera seu rugosa & quibusdam tuberculis obsita, semen superioris fere simile continentia.

26. Ranunculus echinatus pratensis rotundifolius Bononiensis, nobis. Ranunculus pra∣tensis rotundifolius Bononiensis, Park. Ex radice fibrosa, nigra, exeunt folia rotunda, pro∣funde laciniata & serrata, mollia, hirsuta, in mucrones instar Alchimillae terminantia saturate virentia, unciam & amplius lata, longis satis pediculis innitentia; quae autem geniculis cau∣lium adhaerent, nec sunt tam lata, sed profunde incisa, nec usque ad medium divisa: caulem protrudit pedalem, brachiatum, & reclinantem versus terram: in hujus cimis proveniunt flosculi satis magni, lutei, pentapetali, cum paucis staminulis in medio; quibus succedunt semina plurima involucris fuscis, asperis & quodammodo echinatis, minoribus, acuminatis in∣clusa: semina male exprimuntur in Icone. Floret cum caeteris aestate, atque provenit in ter∣ritorio Bononiensi.

Pars TABULAE XXX. Sectionis quartae.

• ...Ranunculus palu∣stris sive aquaticus
  • ...Apii folio
    • 27. Laevis, C. B. P. Ranunculus & Sardonia, Dioscor. ☿
    • 28. Lanuginosus, C. B. P. Ranunculus Sardonicus, Anguil. ☿
  • 29. Hederaceus albus, nobis. Perperam luteus, C. B. P. Ranunculus hedera∣ceus Dal ^pii. Lugd. ☿
  • 30. Cotyledonis folio, C. B. P. Cotyledon aquatica acris septentrionalium, Lob. Ranunculus aquaticus umbilicato folio, Col. ☉
  • ...Folio
    • 31. Et rotundo & capillaceo, C. B. P. Ranunculus aquaticus He∣paticae facie, Lob. ☿
    • 32. Tantum capillaceo, C. B. P. Ranunculus aquaticus trichophyllon medioluteus seu aquaticus foeniculaceus trichophyllon, Col. ☿
  • ...Longifolius
    • 33. Major, C. B. P. Ranunculus lanceatus major, Tab. Ra∣nunculus flammeus major, Ger. Lingua Plinii, Lugd. ☉
    • ...Minor foliis
      • 34. Planis, nobis. Ranunculus lanceatus minor, Tab. Ranunculus Flammula, Dod. ☉
      • 35. Serratis, nobis. Ranunculus aquatilis an∣gustifolius serratus, Dod. ☉

§. 5. RANVNCVLI palustres sive aquatici.

Explicatio partis Tab. trigesimae Sectionis quartae.

27. Ranunculus palustris Apii folio laevis, C. B. P. Ranunculus aquaticus, Fuch. Ranun∣culus palustris, Cord. in Dios. Dod. Lugd. Thal. Cam. Tab. Ger. Ranunculus Sardonia, Diosc. Ranunculo huic palustri folia sunt rotunda, lata, laevia, marginibus crenata: è quorum me∣dio exeunt caules rotundi, laeves, interius vacui, subinde crassi, in alios divisi, in horum ca∣cuminibus apparent flosculi luteopallidi, minores multo quam sunt Ranunculi silvestris flores; hisce succedunt capitula oblonga, primum erumpentis Myacanthae Asparagi cacumen aemu∣lantia: radices candidae, multis fibris capillatae. Tota strips dilute viridi splendet colore. In palustribus & juxta rivulos, non raro etiam in scrobibus, ac fossis aquas habentibus, aliis∣que similibus locis provenit.

28. Ranunculus palustris Apii foliis lanuginosus, C. B. P. Ranunculus Sardonicus, Anguil. Ranunculus 2. Matth. Lugd. Hic differt à priore solummodo quod sint folia & caules la∣nuginosa, & pluribus foliorum incisuris spectetur.

29. Ranunculus aquaticus hederaceus, nobis. Ranunculus hederaceus Dal^pii. Lugd. Ra∣nunculus aquaticus hederaceus luteus, C. B. P. Ranunculus hic parvus hederaceus cauliculis multis humi aut aquis incumbentibus rotundis donatur, ex quorum nodis seu geniculis de∣mittuntur fibrae tenues & exiles, atque ex iisdem geniculis oriuntur plures petioli curti, sustinentes folia multa, parva, maculis nigris seu atris notata, tribus lobis distincta, seu he∣deracea,

unde hederaceus Ranunculus denominatur: ad exortum eundem foliorum cum caulibus cernuntur petioli breviores, sustinentes flosculos albos (non luteos ut vult Casp. Bauhinus) quinis petalis obtusis seu subrotundis (albis inquam) cum pluribus staminulis luteis: quibus succedunt semina racemosa in parvum globulum concinnata, aliorum Ranun∣culorum more: sapor acer & fervidus. Nascitur in rivulis & fluentis rivulorum, in locis sa∣bulosis & macris.

30. Ranunculus aquaticus Cotyledonis folio, C. B. P. Ranunculus aquaticus umbilicato fo∣lio, Cotyledon aquatica, Dod. Gal. Cotyledon palustris, Dod. Fol. Cotyledon aquatica acris Septentrionalium, Lob. Tenues haec Cotyledon promit viticulos proserpentes ac subinde terrae adhaerentes, à quibus folia subrotunda ac aliquantulum acetabuli in modum concava, exiguoque pediculo medio sui, ut alterius majoris seu Dioscoridis insidentia, sed plane te∣nuia, minora, saturatius virentia quam legitimae Dioscoridis folia: flosculi perpusilli, albidi, sub foliis visuntur: fibrae tenues pro radicibus sunt. Palustribus locis invenitur, praesertim humidioribus, & quae frequentius hybernis mensibus rigantur. Floret Julio mense. Um∣bilicum Veneris officinae inferioris Germaniae appellant, sed maximo cum errore, cum sit planta calida & aliquantulum acris, sicut ejus gustabilis qualitas ostendit; proinde non so∣lum forma sed & facultate & viribus à vera Cotyledone, quae est humidae & subfrigidae sub∣stantiae, differt; proinde refrigerat, repercutit, abstergit ac discutit, authore Galeno.

31. Ranunculus aquaticus folio rotundo & capillaceo, C. B. P. Ranunculus aquaticus, Dod. Ger. Ranunculus aquaticus Hepaticae facie, Lob. Hepatica aquatica, Lugd. Hepatica palu∣stris, Thal. Ranunculus hic aquaticus seu aquatilis cauliculos habet rotundos, tenues, & in rectum & obliquum sparsos: folia sub aquis multisida, Foeniculi aut Chamaemeli foliis si∣milia, extra aquas autem rotunda & per ambitum crenata: flores candidi sunt & odorati, formâ Ranunculi, pentapetali, albi, (cum plurimis staminulis in medio) quos veluti in Ra∣nunculo hortensi & silvestri consequuntur capitula ex pluribus seminibus in unum congestis formata: radices tenues sunt & capillaceae. In fossis & stagnis aquas habentibus & lente decurrentibus rivulis, nec non juxta eorundem ripas, ac in aliis locis humentibus gignitur: flores habet multo minores & petala obtusiora seu rotundiora; Aprili, Maio, ac subinde Junio mensibus, in praedictis locis abunde floret Ranunculus hic aquatilis, Polyanthemum aquatile quibusdam dictus propter copiosam florum exalbidorum aquis stagnantibus incumbentium, & rivulos & paludosa loca ornantium. Pharmacopaeorum & herbariorum plerique Hepaticam aquaticam & Hepaticam albam perperam appellant, & cum majore errore refrigerantis Hepa∣ticae albae loco medicamentis admiscent: facultate siquidem hic Ranunculus aquatilis calidus est, & Ranunculo silvestri similis.

32. Ranunculus aquaticus capillaceus, C. B. P. Ranunculus in aquis foliis in capillaceam tenuitatem scissis, Caes. Ranunculus trichophyllon aquaticus medioluteus, Col. Desc. Aqua∣ticus foeniculaceus trichophyllon quoad Iconem eidem. Iisdem locis aqua scatentibus in∣natat hic cum priore, atque eidem familiae connectendus, dissimilis tamen priori, primo quod sola folia producat capillacea, non autem folia hederacea, aquis innatantia. Secundo flores supra aquam elatos, pentapetalos, stellatos quasi, petalis longioribus & acutioribus multo prioris florum petalis ornatos, plurimis in medio horum luteis staminulis prominentibus, quibus marcescentibus fructus capitatus, rotundus, in globulum fere coacervatus, ut in cae∣teris hujus sortis cernere est. Radice ex singulis imis cauliculi geniculis capillari prodeunte, ut in aquaticis innatantibus mos est.

33. Ranunculus palustris longifolius major, C. B. P. Ranunculus lanceolatus major, Tab. Ranunculus flammeus major, Ger. Ranunculus maximus longo folio Lingua Plinii, J. B. Chabr. Lingua Plinii, Lugd. Flammula palustris major, C. B. Phyt. In uliginosis & palustribus exit locis Ranunculus hic Lingua Plinii Dalechampio putatus: caule est bicubitali & altiore, crasso, lateque subinde in ramos deducto, per quem veluti per ramos alternatim folia producuntur pedali circiter longitudine, vix unciam lata, crassiuscula, glabra, mucronata, saporis acris, amari & fervidi: flores extremis inhaerent ramulis magni, aliorum Ranunculorum formâ, quin∣que petalis luteis, subrotundis constantes, quorum medium prope ungues obsident numerosa stamina, cum apicibus concoloribus, eis superveniunt capita parva ex multis seminibus simul congestis, parvae nucis avellanae magnitudine, superius aculeatis, & inferius arcte sibiinvicem adhaerentibus, saporis itidem calidi & urentis: radix compluribus fibris fixa terrae uliginosae innititur. Provenit in paludosis & stagnantibus aquis inter Juncos & Arundines. Floret aestate, atque semina eâdem exeunte perficit.

34. Ranunculus palustris longifolius minor, C. B. P. Ranunculus aquaticus angustifolius, Ad. Lob. Lugd. Ranunculus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 major, Thal. Ranunculus lanceatus minor, Tab. Ranunculus flammeus minor, Ger. Flammula, Ranunculus, Dod. Hic Ranunculus flammeus minor cauliculis assurgit pedalibus & sesquipedalibus fere, nonnihil geniculatis, circa quos folia sunt oblonga, Salicis angustifoliae similia, aut lanceae aemula qua Chirurgi utuntur in aperiendis venis: flores minores, pentapetali, lutei, splendentes & pallidiores paulo supe∣rioris: semen racematim in capitula congestum, ut in aliis suae familias: radices sunt fibrosae ut plurimorum Ranunculorum in aquis & aquosis provenientium radices. Humidis & riguis locis pratisque gaudet, praesertim ubi sterilius & arenosum solum. Apud Hollandos felici∣ter adolescit, ubi bicubitalem quandoque assequitur altitudinem.

35. Ranunculus palustris longifolius minor serratus, nobis. Ranunculus aquatilis angusti∣folius serratus, Lob. Ranunculus lanceatus serratus, Tab. Ranunculus flammeus serratus, Ger. Flammula Ranunculus folio serrato, Dod. Ranunculus hic parum à priore differt, nisi quod folia aliquando proferat aliquanto latiora & per margines aliquando dense, aliquando rarius serrata: sit varietas tantum prioris ex lusu naturae proveniens, per me non stabit.

TABULA XXXI. Sectionis quartae.

• ...Ranunculus montanus
  • ...Plantaginis folio
    • 36. C. B. P. Ranunculus folio Plantaginis, Ger. Ranunculus Pyrenaeus flore albo, Clus. Hist. ☉
    • 37. Pyrenaeus albus simplex, Park▪ Forte idem cum priore. ☉
  • ...Gramineo folio
    • 38. C. B. P. Ranunculus montanus gramineis foliis, Ad. & Icon. Lob. flore luteo
      • Simplici nobis. ☉
      • Pleno nobis. ☉
    • 39. Radice tuberosa villosa plurimas fibras crassiusculas ex inferiore parte emittente, nobis. Ranunculus montanus gramineus bulbo∣sus, Col. ☉
    • 40. Monanthos petalis hirsutis, nobis. ☉
    • 41. Alter polyanthos, nobis. ☉
  • 42. Betonicae folio, Park. ☉
  • ...Asphodeli radice
    • 43. Lanuginosus Apii folio, C. B. P. Ranunculus alter saxatilis monta∣nus Asphodeli radice, Col. ☉
    • 44. Leptophyllos, C. B. P. Ranunculus montanus Leptophyllos Asphodeli radice, Col. ☉
  • 45. Praecox rotundifolius granulata radice, nobis. Chelidonium minus, Matth. Dod. Tab. Ger. Eyst. ☉
  • ...Illyricus
    • 46. Minor, Park. Ranunculus lanuginosus grumosa radice minor, C. B. P. ☉
    • 47. Major, Park. Clus. Hist. ☉

TABULA XXXII.

• ...Ranunculus montanus
  • 48. Creticus latifolius, Park. ☉
  • ...Autumnalis latifolius
    • ...Bullatus
      • ...Flore magno
        • 49. Simplici, Nobis. Ranunculus Lusitanicus autumnalis, Lob. Obs. ☉
        • 50. Pleno, nobis. Ranunculus latifolius multi∣plex serotinus. Cornut. ☉
    • 51. Non bullatus flore parvo, nobis. Ranunculus Lusitanicus, Dod. Lugd. ☉
  • ...Hirsutus
    • 52. Altior albus, C. B. P. Ranunculus montanus secundus vel secundi species prima, Clus. Hist. ☉
    • 53. Humilior flore Narcissi, C. B. P. Ranunculi montani secundi spe∣cies altera, Clus. Hist. ☉
  • ...

• ...
  • ...
    • 54. Rutaceo folio flore suave rubente, C. B. P. Ranunculus praecox 1. Rutae folio: Clus. Hist. ☉
    • 55. Purpureus calyce villoso Felicis Plateri, J. B. Chabr. ☉
    • 56. Seu Alpinus minimus albus vel luteus, J. B. Chabr. ☉
    • 57. Alpinus humilis rotundifolius flore minore, C. B. P. Ranunculi montani primi species 1^ma. Clus. Hist. ☉
    • 58. Alpinus humilis rotundifolius flore majore, C. B. P. Ranunculi montani primi species secunda, Clus. Hist. ☿
    • 59. Asphodeli radice, dictus Pthora major, nobis. Thora Valdensium montis Baldi, Clus. Hist. Aconitum pardalianches 1. seu Pthora major, C. B. P. ☉
    • 60. Asphodeli radice dictus Pthora minor, nobis. Thora Sabaudica & montis Baldi, Tab. Ger. Aconitum Pardalianches alterum sive Thora minor, C. B. P. ☉

§. 6. RANUNCULI montani foliis diversimode constructis.

Explicatio Tab. trigessimaeprimae Sectionis quartae.

36. Ranunculus montanus folio Plantaginis, C. B. P. Ranunculus folio Plantaginis, Ger. Ranunculus Pyrenaeus flore albo, Clus. Hist. Ranunculus Pyrenaeus foliis sublongis non lacini∣atis flore albo, J. B. Chabr. Pedali, imo etiam ampliore altitudine assurgit haec Ranunculi montani species, caule rotundo, satis firmo, viridi, per quem alternatim terna, aut quaterna, dispersa sunt folia, satis lata basi caulem amplectentia, ternas aut quaternas uncias longa, un∣ciam vero lata, mucronata, multis venis ab infima sede ad extimum mucronem procurrentibus distincta, viridis coloris qualis fere est foliorum Brassicae campestris, quorum orae tenui molli∣que lanugine alba obsitae: summo caule ex foliorum, quae minuscula erant, alis exeunt terni, quaterni, vel etiam plures oblongiores petioli, singuli caliculum quinque foliolis constantem sustinentes, ex quo flos prodit quinis petalis praeditus semiuncialibus, tenellis, prorsus niveis, cu∣jus medium occupant frequentissima, parva stamina, flava, cum orbiculari capitello, nullius aut perexigui odoris. Quum vero primum è terra emergit haec planta & antequam in caulem abeat, bina duntaxat aut ad summum terna profert folia, tres uncias inquam longa, unciam lata, crassiuscula & firma, multis etiam venis secundum longitudinem distincta, ut quod ammodo ad Plantaginis latifoliae foliorum formam accedant: caput radicis hirsutum erat (ut eam ob causam perennem esse, inquit Clusius, mihi persuaderem) quod deinde in multas crassiusculas, albas, fibras dividebatur. Floret in Maio. Provenit in montibus Pyrenaeis, ex quibus ejus radices erutae à Johanne Venerio, & ad Johannem Hogelande missa septuaginta & amplius abhinc annis.

37. Ranunculus Pyrenaeus albus simplex, Park. Hic parum aut nihil discrepat à praece∣dente, solummodo floribus qui non tam dense in summis caulibus proveniunt, simplici itidem petalorum alborum serie constant, caetera priori convenit.

38. Ranunculus montanus gramineo folio, C. B. P. Ranunculus montanus gramineis foliis, Ad. & Icon. Lob. Ranunculus gramineus, Ger. Tab. Ranunculus hic aspectu laetiore & flore pentapetalo luteo cum pluribus staminulis in medio, ejusdem coloris; radice & semine race∣moso prorsum pratensi Ranunculo est similis, verum folia pauca habet, eaque Gramini adeo si∣milia, ut vix, nisi florentem observaveris, à Gramine dignosci possit, praesertim locis strigosis, ubi caulis palmum & sesquipalmum non excedit. Passim obvius hic in pratensibus locis, aridis, Narbonae pone publicum diversorium montis Lupi, & in aridis Mindeni Ruthenorum pascuis nobis, inquit, repertus. Copiose satis provenit in silva regiae Fontainbelleau inter cellam ere∣mitarum & pontem quâ itur ad celeberrimam illam Regiam in medio silvae sitam. Serenissi∣mus princeps Johannes Baptista Gaston Regis Ludovici XIV. patruus, dum illi in hirciscundis rarioribus Galliae plantis operam dabamus, nos misit in praedictam silvam, nosque reduces Blae∣sas interrogavit, num Ranunculum gramineis foliis illic observaverimus; etenim nec nobis eun∣dem obviàm habuimus, quia mense Aprili siniente nos eo miserat, etiamsi myriades tunc temporis pedibus proculcavimus, rati esse gramen à similitudine foliorum, necdum gustu in opem vocato, nobis quasi indignabundus asseruit nos oculis captos ea vice fuisse, seque mul∣toties & affatim eundem inter praedictam Eremitarum cellam & pontem multis retro annis re∣periisse atque ibidem colligendum curasse, quapropter nos eo denuo remisit, atque mense Maio florentem & semina ferentem copiose & redundanter ibidem offendimus. Haec deduxi∣mus, ut notum faceremus, difficile admodum esse cuilibet plantas distinguere à foliis, propter

nimiam conformitatem plurimarum plantarum in ipsarum foliis, nec haec planta facile intuen∣do solummodo à Gramine distinguitur antequam floreat, nisi gustus advocetur in opem, tunc à fervido gustu nullo negotio à Gramine cognoscitur diversa: idem dicendum venit de plu∣rimis aliis Ranunculorum speciebus, qui propter similitudinem foliorum cum aliis plantis, vix ac ne vix quidem discerni possint, ut observare est in hoc capite, Ranunculos dari solio Aconiti, Betonicae, Plantaginis, Hederae, Perfoliatae, Cotyledonis, Apii, Foeniculi, &c. qui o∣mnes summa cum difficultate reduci possunt à foliis, eorumque structura, ad genus Ranuncu∣lorum antequam flores pentapetalos, & semina racematim in unum caput compacta proferant; tunc notâ genericâ detectâ, absque ullo negotio folia determinant species sub eodem signo mi∣litantes. Idem dicendum de multis aliis in vasto hoc vegetabilium numero.

Ranunculus gramineus montanus flore pleno, Dod. Hic neutiquam à priore flore simplici differt, nisi multiplici petalorum serie, hoc contingit in multis aliis hujus generis, & passim in plurimis generibus hujus operis à luxuriante naturâ.

39. Ranunculus gramineus montanus radice villosa plurimas fibras crassiusculas ex inferiore parte emittente, nobis. Ranunculus gramineus montanus bulbosus (perperam, est tuberosus) Col. Fig. at in descriptione Ranunculus leptophyllus bulbosus (utrobique peccat Columna; non debet dici bulbosus, cum bona venia doctissimi Columnae, sed tuberosus) Col. Copiosus hic in Aequicolorum montibus, supra Divae Philippae antrum venerandum Maio florere inci∣piens invenitur radice oblonga, cervice villoso cortice nigroque obducta exterius, ex qua duas uncias longae, carnosae fibrae, in imo crassiores, Filipendulae palustris radicis modo, capillari∣bus fibrillis hirsutae, terram undique amplexantes, producuntur, interius vero intra praedi∣ctum villosum tegumentum tuberosa (non bulbosa, ut vult Columna) radix invenitur, Gla∣dioli modo gemina, altera alteri insidens vetustiori, atque corrosae parum praecedentis anni, ex qua fibrae ortum ducunt: folia huic prima duas uncias longa, quae paulatim majora effici∣untur, & palmum ad summum aequant, circa radicem pilosa, reliqua laevia, colore cinereo al∣bicante, per longum venis distincta, octo numero caulem cingunt dodrantalem, junceum, du∣obus geniculis & foliis absque alis distinctum, in summo virens caput habentem, quod dehi∣scens florem luteum edit, splendidum, staminibus intus densis plurimis; calice etiam tunc quinquepartito: fructum deinde capitatum, oblongum admodum, squamosum perficiens, & compacto semine rotundo, sed apice rostrato, ut congenerum, refertum.

40. Ranunculus gramineus hirsutus monanthos, nobis. Hic ex radice tuberosa, multis si∣bris scatente, plurima protrudit folia, angusta, graminea; ex quorum gremio exit unicus caulis, raris foliis itidem angustis & gramineis vestitus, in cujus summo unicus apparet flo∣sculus, hirsutus, quinis constans petalis rotundis: cui succedunt semina aculeata, in glo∣bulum congesta, aliorum Ranunculorum more.

41. Ranunculus gramineus alter polyanthos, nobis. Hic multis constat etiam foliis gra∣mineis angustis, exeuntibus ex radice fibrosa: in caulis fastigio exeunt quini, seni petioli, unciales, singuli unicum sustinentes flosculum, quinis petalis mucronatis constantem, qui∣bus fatiscentibus succedunt plurima semina aculeata, arcte sibiinvicem cohaerentia.

42. Ranunculus montanus Betonicae folio, Park. Folia sunt huic multa, immediate è ra∣dice orta, & longis pediculis innixa, multis venis obliquis aspersa, & quasi rugosa, in mar∣gine crenata, atque omnino Betonicae folia aemulantia, nisi quod sint minora, superne viridia, inferne incana & argentei coloris, Argentinae aut Potentillae instar: ex horum medio oriun∣tur cauliculi vix palmares; sed nudi ad cimas usque, in quorum singulis unicus apparet flo∣sculus, quinque petalis albis tenuibus & mucronatis constans adinstar florum Pentaphylli, inque eorum medio apparent stamina lutea: flos quinis foliolis viridibus acutis in dorso ornatur, quae fuere loco vaginae exiguae floris nondum expansi: semina compactim aculeatis mucronibus simul cohaerent: radix constat plurimis fibris adinstar radicis Betonicae. Tota planta, id est, folia & radices, amara est, gustu austero & astringente praedita est.

43. Ranunculus lanuginosus Apii folio radice Asphodeli, C. B. P. Ranunculus alter saxatilis montanus Asphodeli radice, Col.. Frigidarum regionum incola haec est planta, proveniens in saxosis humentibus montanis. Radice multis crassis fibris summo cespite haerentibus, A∣sphodeli modo, praedita constat, crassioribus juxta radicis caput, semperque decrescentibus, parvis, pollicis longitudine, multis capillaribus fibrillis immixtis: petiolos edit cavos & in imo latos, amplectentes caulem hirsutum, umbelliferarum ritu, quibus folia insident primum lata, duabus tantum serraturis divisa, deinde magis profunde, atque etiam in tres lobos divisa, lobosque tribus dentibus separatos habet ut singuli lobi videantur terna folia profunde incisa,

ac etiam dentata semperque majora, utrinque hirsuta, inferne albidiora: caulem Vere emit tit rotundum, hirsutum, sequipedalem, alis divisum, in quo folia magis divisa & tenuiora sine pe∣tiolo, ex quorum sinu exeunt ramuli, in quibus flores magni, pallidi, pentapetali, unguis ma∣gnitudine, staminibus intus luteis, quibus fructus semiuncialis spicae in modum racematim co∣haeret, seminibus sibiinvicem arcte cohaerentibus. Aprili mense floret. In Aequicolorum mon∣tibus prope Divi Angeli aedem dirutam, juxta moenia antiqua Saracenia dicta etiam observa∣vit Fab. Columna.

44. Ranunculus leptophyllos Asphodeli radice, C. B. P. Ranunculus montanus leptophyl∣los Asphodeli radice, Col. Radix hujus, Asphodeli modo, plurimis tuberculis (non bulbillis ut vult Columna) dependentibus olivae magnitudine, atque etiam rotundiores sunt, in fibram tenuem desinentes: ex his conjunctim folia oriuntur divisa, primo Bulbocastani foliis similia, in terram proclivia, vel alias recta, petiolis hirsutis rubentibus trientalibusque innixa: ex ho∣rum foliorum pediculorum medio protruditur caulis dodrantalis Martio: & in hujus summo flos aureus, pulcher, splendens, quinis petalis rotundis constans, luteis staminibus medium, ut in Rosis, occupantibus, quibus defluentibus succedit caput oblongum, spicae semiuncialis instar, ex seminibus dense compactis & aduncis simul adhaerentibus constructum, ut in con∣generibus: caulis seminum horum spicam sustinens hirsutus est, singularis, rotundus, rubens, raro pluribus quam duabus vel tribus alis divisus, circa cujus summum quasi, foliorum lobi ma∣jores longioresque sunt, brevi aut nullo petiolo haerentes alternatim. Martio floret, Veris vero fine perficitur ejus semen. Loca amat herbida, sed pinguia collium Campoclarenfium atque Aequicolorum.

45. Ranunculus praecox rotundifolius granulata radice, nobis. Chelidonium minus, Matth. Trag. Fuch. Dod. ut. Ad. Lob. Lugd. Tab. Ger. Eyst. Chelidonia rotundifolia minor, C. B. P. Ficaria & Scrophularia minor 2. Brunsfel. Haemorrhoidum herba, Hieron. Brunsw. Planta haec viret subrotundis foliis, laevibus, glabris ac resplendentibus, Hederae foliis minoribus: inter haec cauliculi tenues, breves, vix triunciales, humique plurima parte procumbentes, flosculos promunt luteos, senis, septenis, nunc pluribus petalis donatos Ranunculorum modo, quibus valde accedit habita ratione capituli exigui, sub••otundi, ex seminibus arcte sibiinvi∣cem cohaerentibus compositi; radix tenuibus fibris constat, quibus in unum apicem cohaerent granula oblonga ovata, triticeis granis majora. Nascitur in pratis secus vias, ad scrobes fos∣sasque in opacis & umbrosis, locisque riguis & humentibus; vulgariter passim ineunte hyeme reperitur florens. Senis petalis ad septena, octona, novena, imo duodena aliquando pertin∣git, secundum aetatem & vigorem radicum granulatarum. Reperitur & flore pleno.

46. Ranunculus lanuginosus grumosa radice minor, C. B. P. Ranunculus grumosa radice 4. Clus. Hist. Ranunculus Illyricus, Dod. Lob. Tab. Ger. Eyst. Ranunculus Illyricus minor, Park. Folia hujus ineunte Vere quaterna aut quina exeunt, longo pediculo innixa, oblonga & an∣gusta, candida densaque lanugine obsita: caulis gracilis, pedem altus, minoribus foliis, an∣gustis itidem septus, & ramulis aliquot praeditus, quibus flores insident aurei coloris, valde splendentes, è quinis petalis conflati, inodori, interdum gemelli: radix multis brevibus & ex∣timâ parte obtusis tuberculis sive grumis Tritici grana non multum superantibus constabat, ut pene in Chelidonio minore, quibus aliae tenuiores fibrae intermixtae. Multas proles ea ge∣nerare solet, matri adhaerentes, ut in Ranunculo Tripolitano Clusii, vel subinde tenues fibras inhaerentes, procul à se sparsas. Hunc eruebat Clusius florentem in monte Hamburgensi duo∣bus supra Posonium Hungariae milliaribus, qua oceanum spectat, praesertim in eorum tumulo∣rum ambitu, qui recenter à talpis suffossi erant, propter terrae erutae mollitiem.

47. Ranunculus lanuginosus grumosa radice major, C. B. P. Ranunculus Illyricus major, Clus. Hist. Park. Hic major & latioribus foliis, caule & floribus multo majoribus magisque incanis, tam etiam numerosis radicibus ut magis commode Illyricus major dici possit. Is nunc in omnibus hortis satis familiaris, quia late per tenues fibras, subinde novas plantas ge∣ner antes, sese spargit & magna loca brevi occupat.

Explicatio Tab. trigesimae secundae Sectionis quartae.

48. Ranunculus Creticus latifolius, Park. Ranunculus hic radicem habet ex pluribus tu∣berosis longis radiculis conflatam, deorsum versus in acutum mucronem desinentibus, sursum versus in unum coeuntibus, Asphodeli more, ex qua exeunt caules pedales & altiores aliquan∣do: folia inferiora sunt rotunda, profunde laciniata, & leviter sinuata: foliola geniculis su∣perioribus adhaerentia sunt tenuia, oblonga, paululum etiam sinuata, ad quorum appositio∣nem

caulis versus medium in ternos pluresve ramulos dividitur: atque singulis singuli innitun∣tur flosculi lutei, ampli satis, quinis petalis mucronatis constantes, ex quorum medio pul∣lulant plurima staminula lutea, suis apicibus luteis pariter onerata, quibus evanescentibus succedunt semina multa, aculeata, in globulum coacta. Ejus semen ex Creta fuit primo missum.

49. Ranunculus latifolius bullatus autumnalis Asphodeli radice magno flore, C. B. P. Ra∣nunculus grumosa radice 1. Clus. Hist. Ranunculus Lusitanicus Autumnalis, Lob. Obs. Ra∣nunculus Lusitanicus Clusii, Ger. Ranunculus hic quinque, sex, aut plura habet folia, cir∣cinatae paene rotunditatis, in ambitu serrata, per terram expansa, splendentia, & veluti tu∣mentia bullataque superne, nervosa & lanuginosa inferne, ingrati initio saporis, sed postea ferventissimi: inter folia aliquot exiliunt pediculi verius quam cauliculi, dodrantales fere, sae∣pius breviores, villosi etiam & veluti lanugine quadam obsiti, singuli sustinentes florem lu∣teum, odoratum, quinis, senis, octonis interdum, aut pluribus petalis constantem, quibus ex∣cussis, vel sponte defluentibus, capitula, aliorum Ranunculorum capitellis aut Fragi rudi∣mento similia, apparebant pallida: radix ex multis, crassis, longiusculis tuberculis constat, Chelidonii minoris radicibus granulatis duplo longioribus, quibus plurimae intermixtae sunt si∣brae; temporis autem successu succrescente planta ex adnatis separari & in plures plantas pangi posse ipsa experientia, ut ait Clusius, demonstravit. Frequens occurrit circa Olysipponem inter oliveta, & in plerisque Boeticae locis, ubi florentem Novembri mense vidit Clusius; in hortis floret citius Octobri & Novembri, quin & folia retinet tota hyeme in Maium usque mensem, aliis nobis paulo antequam florere incipiat repullulantibus.

50. Ranunculus latifolius bullatus autumnalis flore pleno & prolifero, nobis. Ranunculus latifolius multiplex serotinus, Cornut. Hic folia plurima Plantaginis latifoliae formâ & ampli∣tudine versus finem Octobris edere solet, quae solummodo in ambitu sunt obtuse crenata, ner∣visque respersa quamplurimis, qui non rectà ut in Plantagine, sed transversim inter se coeunt, quique sunt in aversa parte conspectiores: foliorum pediculi lati, oblongi, albidi, sinuati, unà cum foliis, dum crescunt, in orbem humi procumbunt; inter ea cauliculi plures paulatim ad palmum circiter attolluntur, quorum singuli singulos in apice globulos virides sustinent, qui dum expanduntur, aureo splendore fulvos flores exhibent, Bellidi aut potius Hepaticae flore pleno figurâ similes: multis enim petalis parvis acutis constant, quorum quae primo ordine lo∣cantur longe latiora sunt, quae vero deinceps, angusta, & coactae brevitatis; medium hujus floris umbilicum occupat globus alter viridis, qui marcido priore elatior factus, in alterum florem pri∣ori congenerem efformatur, quod est maxime Ranunculi speciebus familiare, quanquam etiam id aliis usu venit. Hos flores Theophrastus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉 vocat. Ranunculum esse demonstrat sapor acris & adurens, radix etiam Asphodeli, quae conveniunt plurimis aliis hujus maximi & longe patentis generis. Haec est tantum prioris Ranunculi Lusitanici varietas, multiplici petalo∣rum serie scatens seu abundans à luxuriante natura, quod plurimis Ranunculis tam sponte in agris, quam in hortis cultis nascentibus convenit.

51. Ranunculus latifolius autumnalis parvo flore, nobis. Ranunculus Lusitanicus, Dod. Lugd. Hic folia etiam habet lata, venosa, laevia, relucentia, indivisa, margine tamen aliquantulum incisa: pediculos ab ipsis radicibus tuberosis Asphodeli instar, palmares, absque adnatis: in quorum singulis flos unicus, parvus, hexapetalus, luteo auri colore resplendens, odoratus, staminibus in medio concoloribus, inter quae capitulum emicat: radice constat è multis, longis, crassiusculis grumis compacta, instar radicis Tripolitani Ranunculi, quae longioribus grumis Asphodeli more componitur, colore ex albo & fusco mixto extrinsecus praeditis. Hujus Ico∣nem ad vivum expressam è planta Cretico semine, ut scribebat, sibi nata mittebat diligentis∣simus Botanicus Jacobus Plateau, illam autem folia ante hyemem, quae perbelle fert, promere, & adnatis se propagare animadvertebat idem Plateau.

52. Ranunculus montanus hirsutus albus altior, C. B. P. Ranunculus montanus secundus vel secundi species 1^ma, Clus. Hist. Quina, sena, producit ex radice folia, magna, viridia, du∣ra, Ranunculi illius glomerato seu globoso flore quem nonnulli Trollium appellant, (hunc cum non sit Ranunculus à fine ultimo, sed Aconitum, ideo unà cum aliis hujus sortis ad Aconita aman∣davimus) foliis haud absimilia, nonnihil hirsuta, tribus scissuris ad pediculum usque pertin∣gentibus, & aliis praeterea minus profunde divisa, sapore initio dulci, postea aliquantulum amaro, pediculis firmis, crassis, & pedem longis innitentia: caulem inter illa exeuntem cubi∣talis longitudinis, nudum, singularem, firmum, aliquantulum etiam hirsutum, intus cavum, qui in summo fastigio terna habet folia contigua, profunde laciniata, pene instar Anemonidum; deinceps caulis dividitur in quatuor aut quinque longos, teretes pediculos, quorum singuli

sustinent unicum florem, quinis petalis satis magnis, rotundis & albis constantem, medio∣criter odoratum, multis slavis staminibus capitulum occupans umbilicum cingentibus, quod excusso flore apparet magno planoque semine onustum: radix est veluti praemorsa & multis nigricantibus fibris praedita. Frequens nascitur in Sneberg & Snealben & aliarum illic vicini∣arum pratis sublimioribus. Floret Junio, semen maturitatem adipiscitur Augusto▪ Hujus est & varietas altera purpurascente flore, quae dicitur Ranunculus montanus hirsutus purpurascente flore, C. B. P. Ranunculus montanus 3. Clus. Hist. Florem habet pulchrum, ex quinque petalis orbicularibus constantem, quae inferius purpurascunt, superius in lateri∣bus ex albo purpurea sunt, reliqua parte albissima, multis luteis staminulis medium occupan∣tibus, calyceque ex quinque foliis herbacei coloris constante: semina ut in reliquis Ranun∣culis compacta, ex nigro purpurea & mucronata, parum compressa, & paulo quam in aliis Ranunculis majora: radix in summo setosa & multipliciter divisa, saepius Cruciatae modo in∣ci••a, & in multas fibras divaricata. Tota vero planta pilosa est. Crescit copiose in monte lura è regione urbis Genevensis. Floret Junio, semina Augusto sunt matura.

53. Ranunculus montanus hirsutus humilior flore Narcissi, C. B. P. Ranunculi montani 2. species altera, Clus. Hist. In celsioribus praedictarum earundem Alpium jugis multo humilior & magis hirsuta crescit haec Ranunculi species, pedalem altitudinem non excedens, flore paulo majore (& qui Narcissi florem album medium calicem flavum habentem aequare possit) eoque magis etiam odorato quam prioris. Serius floret priore, nam eum duntaxat florentem repe∣riebat Clusius, quum in inferiore jugo, alterum jam semen semimaturum habentem observasset.

54. Ranunculus Rutaceo folio flore suave rubente, C. B. P. Ranunculus praecox 1. Rutae fo∣lio, Clus. Hist. Hic folia aliquot producit à radice tuberosa, multis scatente fibris setaceis, multifida, Rutae foliis non valde dissimilia, molliora tamen & magis viridia: flores autem ha∣bet amplos, ante ipsa folia emergentes, forinsecus dum initio emergunt ad suaverubentem co∣lorem tendentes, interne candidos, duodenis aut pluribus petalis constantes, umbilicum oc∣cupante capitulo viridi, ut in reliquis Ranunculis, multis albicantibus staminulis, quae flavos apices habent, sine odore: flores sustinet cauliculus teres, initio purpurascens, deinde ex vi∣ridi pallescens, quem ambit unicum plerumque folium (raro plura) exiguum, aliquot laci∣niis divisum, lata basi cauliculum amplectens: floribus deciduis succrescit capitulum, ex multis seminibus crassiusculis coacervatum, Thorae Valdensium sive Ranunculi grumosa radice tertii Clusii pene simile. Nascitur in inferior is Sneberg jugis & vicinis montibus; singulari est radice, crassiuscula, tuberosa, uti dictum, plurimas fibras emittente, in hortos autem transla∣tus multis adnatis radiculis sese propagat, multoque frequentiores fibras spargit. Floret in hortis plerumque Aprili, nativo autem loco, videlicet frigidiore, serius, sed brevi post solu∣tam nivem, quae jugis illis insidet. Provenit etiam in monte Baldo, teste Johanne Pona, qui eum sub nomine Ranunculi Coriandri folio exhibet.

55. Ranunculus montanus purpureus calyce villoso Felicis Plateri, J. B. Chabr. Plantulae hujus facies, diligensque consideratio facile intelligentibus differentiam sui à reliquis Ra∣nunculi speciebus ostendit. Planta est dodrantalis, folia habet veluti in digitos dissecta, par∣tim à cauliculorum exortu longis pediculis haerentia, partim ex ipsis pediculis pendentia; in summo caulis flos insidet Ranunculi, quinque petalis subrotundis praeditus, singulatim aut aliquando binatim purpureus, villosissimo & veluti bysseo ei concolore lanugine obtecto ca∣lyce. Felix Platerus in Alpibus Valesiae legit, ac lectum in herbario suo sicco adservabat, ex quo Johannes Bauhinus descripsit, ac pingi curavit.

56. Ranunculus Alpinus minimus albus & luteus, J. B. Chabr. Omnium Ranunculorum quos vidi, inquit Johannes Bauhinus, minimi sunt hi in montibus Rhaeticis collecti; prior ra∣dicem oblique agit pro plantulae ratione magnam, fibris donatam crebris, longis, perparum cauliculo cedentibus, qui duarum aut trium unciarum altitudine est, uno alterove foliolo or∣natus; trifariam secantur Hederae instar quaedam, rotunda in margine, duntaxat Ge∣ranii columbini modo serrata, modo crenata, crassiuscula: flos summo cauli insidet albus aut luteus, quinis parvis admodum petalis mucronatis seu acuminatis constans, cum staminulis in medio caeterorum Ranunculorum more.

57. Ranunculus Alpinus humilis rotundifolius flore minore, C. B. P. Ranunculi montani primi species 1. Clus. Hist. Hic prior multa, parva, rotunda, & quasi circino circumducta habet folia, aliquot scissuris divisa, & in ambitu serrata, atrâ viriditate splendenteque su∣perne praedita, satis crassa sive carnosa, fervidissimo sapore, inter quae pediculus oritur tenuis, singularis, brevis, dodrante minor; florem album, minorem, quinis petalis constantem susti∣nens,

inodorum, cujus umbilicum stamina crocea occupant; deciduo flore apparet capitu∣lum immaturo Frago simile & multis seminibus granulatim cohaerentibus constans: radix mul∣tis albicantibus fibris praedita est.

58. Hujus altera species est: cujus folia in tres profundas lacinias divisa, & illae denuo ali∣quot incisuris donatae; cauliculo ab altero non differt, sed florem multo ampliorem gerit, eumque interdum duplici petalorum serie constantem, alioqui colore superiori par est, & codem tempore sese explicat, radix quemadmodum in illo, quae supremà parte extuberat, infernâ fibris longioribus donatur. Nascitur uterque in summis Sneberg & vicinarum Alpi∣um jugis, confragoso solo, & pene in ipsis petrarum fissuris: Junio isthic floret, aliquando se∣rius, prout nix maturius aut serius solvitur, in hortos autem translatus Aprili flores profert niveos.

59. Ranunculus Asphodeli radice dictus Pthora major, nobis. Pthora Valdensium montis Baldi, Clus. Hist. Ad. & Icon. Lob. Thora seu Pthora, Ger. Aconitum Pardalianches 1. seu Thora major, C. B. P. A radicibus Asphodeli, flore pentapetalo & semine Ranunculis mul∣tis conformibus, nusquam aptius, quam ad Ranunculorum classem referendam hanc plantam (praecipue à fine ultimo) putabam. Caulis hujus plantae tenuis, junceus, valde laevis, bipal∣maris aut tripalmaris, cui secundum longitudinem adhaerent terna, quaterna folia, quae sunt rotunda, paululum dura, laevia, subviridis coloris, tendentis ad caeruleum, foliis Glasti colore haud absimilia, eleganter in ambitu crenata: in summo caulis emergunt terni, quaterni petioli, unciales, singuli singulos sustinentes flores luteos, pentapetalos, minores floribus Ra∣nunculi pratensis vulgaris, nonnunquam aequales: quibus singulis fatiscentibus succedunt singula capitula ex pluribus seminibus coacervatis conflata Ranunculorum aliorum more: ra∣dix constat 10, aut 12. tuberibus oblongis, Asphodeli albi radicum aemulis, cum singularibus fibris à singulis pendentibus, seu infra dimissis: nomen obtinuit à 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, quae significat cor∣ruptionem, venenum, mortemve, quae sunt certa indicia hujus plantae.

60. Ranunculus Asphodeli radice dictus Pthora minor, nobis. Thora Sabaudica & montis Baldi, Tab. Ger. Thora Valdensis, Dod. Ranunculus grumosa radice 3. Clus. Hist. Aconitum Pardalianches alterum sive Thora minor, C. B. P. Plantula haec unico assurgit caule laevi & plano, ex cujus medio pullulant bina folia, nec plura, ex multis parvis foliolis conflata, & hac ratione praecipue distinguitur à Pthora Valdensium majore; insuper flores edit pentape∣talos, luteos, quorum singula petala sunt rotundiora petalis praecedentis: radices itidem minores, caetera convenit cum praecedente. Uterque hic Ranunculus Pthora dictus, floret Martio & Aprili, atque semen maturatur Junio. Natales utriusque in nominibus patent.

TEMPERAMENTUM & VIRES.

Omnes Ranunculi qualitatem, ut ait Galenus, vehementer acrem possident, adeo ut cum dolore ex∣ulcerent: hac ratione si moderate & convenienter utare, Psoras & lepras excoriant & ungues divellunt: tum leprosis stigmata digerunt & acrochordonas & myrmecias detrahunt, quin & alopecias juvant, pauco tempore admota: nam si diutius inhaereant, non excoriatur solum ipsa cutis, sed & in crustam uritur, atque haec omnia caulis & foliorum sunt opera, acsi impenas caustica seu urentia ferra candentia. Porro radix arefacta sternutationem provocat, similiter aliis quae valenter desiccant: sed & dolentes dentes ita juvat ut frangat eos valenti scilicet ex∣siccatione; & ut semel dicam, calida & sicca valde est radix, tum universa adeo herba. Haec Galenus.

• 32. Ranunculus rotundifolius praecox Asphodeli radice, nobis. Chelidonium minus, Dod. Ger. Potest herbula haec verna praecox ab hirundinibus nomen invenisse suum; nam circa ipsum hirun∣dinum adventum apparere incipit, sed tamen priusquam ipsae recedant, jam diu evanuit. Hoc nomen apposite magis convenit Chelidonio majori, in tertia Sectione explicato, inter tetrapetalas siliquosas herbas cap. XI. Chelidonium minus calidam & siccam qualitatem possidet, ipso ma∣jore Chelidonio siliquoso est acrius ac calidius, Ranunculis potentia proximum, ideo ipsum inter Ranunculos constituimus, juncto fine ultimo, quo convenit cum Ranunculis. Cutem valenter, ut Galen. & Diosc. aiunt, exulcerat, scabros ungues ejicit: succus radicum per nares attractus, aut ipsis impositus, caput per ipsas nares expurgat. Posterior aetas ad haemorrhoides radici∣bus unà cum adhaerentibus granulis utitur, quae hujus succo cum vino aut laborantis urina permixto saepius allotae contrahuntur, ac dolore sopito resiccantur. Sunt qui existiment, vel gestatam solummodo herbam prodesse adversus earundem dolores posse. Sed haec vana utplu∣rimum habentur.
• ...

• 45, & 46. Ranunculus palustris longifolius minor foliis planis & serratis, nobis. Ranunculus flammeus minor & serratus, Ger. Flammula vulgaris caeteris Ranunculis similis est, acris similiter, exulcerans & vesicas faciens citius & promtius, imo crustam inducens. Ejus esu pe∣cora enecantur, ideo arcent sedulo pecus opiliones, ne eo Ranunculo devorato inflammen∣tur praecordia, indidemque moriantur, ut videre est in balantium extis, quae hujus pabulo am∣busta fuere, teste Lobelio in Adversariis suis.
• 58, & 59. Ranunculus Asphodeli radice dictus Pthora major, nobis. Pthora Valdensis, Ger. Et Ranunculus Asphodeli radice dictus Pthora minor, nobis. Pthora Sabaudica seu montis Baldi, Ger. Tab. Perniciosa & venefica hujus duplicis Pthorae vis. Napelli fertur excedere mali∣tiam. Tantam autem esse aiunt, ut homo quidem praecipue, deinde & quadrupes ferum, ac aliud etiam, scilicet domesticum, vulneratum aut ictum telo hujus succo imbuto illitove, intra semi∣horam pereat ac moriatur. Negatur tamen mortiferum, inquit Dodonaeus, si bibatur aut devoretur, tametsi absque noxa id non fiat. Utuntur succo venatores ad ferarum venationem, quem expressum & praeparatum in bubulinis servant cornibus, ad sagittas intingendas veneno ac toxico praesentaneo. Vim ejus experturi acum in eo succo inficiunt, quâ ranam pungant, quae si illico moriatur, praesentaneum judicant venenum, ut author est Gesnerus. Apud Val∣denses & in montibus vicinis in plurimo est usu succus hujus herbae expressus, & in ungulis aut cornibus boûm asservatus & in foro publico venum expositus, ut hoc succo inficiantur vena∣torum sagittae, quibus mactantur ferae damna inferentes incolis, praedictos montes habitantibus.

HALLUCINATIONES CASP. BAUHINI Aliorumque Authorum.

PAg. 179. col. 2. pl. VI. Ranunculus folio Aco∣niti flore albo multiplici, C. B. P. Ranunculus pleno flore albo, Clus. Hist. Eyst. Debet transferri ad col. 2. pl. VII, VIII. IX, & X. col. 2. pag. 182. deinde Ranunculus montanus albus Aconit ifo∣lio flore majore pl. VII. col. 1. pag. 182. & Ranun∣culus montanus Aconiti folio flore albo minore (per∣peram habet Casp. Bauhinus majore) pl. VIII. col. ejusdem pag. 182. & Ranunculus Aconiti folio flore albo multiplici pag. 179. col. 2. pl. VI. & Renuncu∣lus montanus Aconiti folio flore globoso pag. 182. col. 2. pl. IX. & Ranunculus montanus Aconiti folio magno flore pl. X. Omnes hae praedictae plantae non sunt Ranunculi dicendae, cum semina non habeant aculeata in unum caput congesta, Ranunculorum more, sed cum siliculas seu thecas seminales mem∣branaceas simul junctas, & Aconiti ritu semina plu∣rima ibidem continentes gerant, ad Aconiti classem debent referri, appellando Aconitum Ranunculoides &c. Vide Praelud. Botan. pag. 376.

Pag. 180. col. 2. pl. VI. Ranunculus aquaticus tri∣chophyllon medioluteus Col. Bis reperitur hic & supra pag. 141. col. 2. pl. VI. Ranunculus aquaticus tri∣chophyllon medio luteus vel Ranunculus aquaticus foeniculaceus 〈 in non-Latin alphabet 〉〈 in non-Latin alphabet 〉, Col. Non potest esse & Mil∣lefolium aquaticum foliis Abrotani Ranunculi flore & capitulo, & Ranunculus aquaticus capillaceus, cum una & eadem planta non potest adaptari duobus ge∣neribus, & Millefolio & Ranunculo; ergo lapsus est Casp. Bauhinus. Vide pag. 375. Praelud. nostr. Bo∣tanicorum.

Pag. 180. col. 1. pl. VI. Ranunculus aquaticus Co∣tyledonis folio, C. B. P. Cotyledon aquatica, Dod. Cum semen non gerat Ranunculi, non est reputandus genuinus Ranunculus, ideo sicut monuimus pag. 375. Praelud. Botan. alio esset remittenda▪6 haec planta, nec aptius mea opinione remitti potest quam ad hetero∣clitas aquaticas plantas, etiamsi inadvertentia nos hic sculpendam ejus figuram curavimus.

Pag. 184. col. 1. pl. I. Aconitum Pardalianthes 1. seu Pthora major C. B. P. & col. 2. pl. 11. Aconi∣tum pardalianches alterum sive Thora minor, C. B. P. Male a Casparo Bauhino caeterisque authoribus dicun∣tur Aconita, cum Aconitum sit planta cucullata, cu∣jus singulis floribus succedunt plures siliculae seu ca∣psulae seminales membranaceae; atqui hae duae plantae sunt genuinae Ranunculi species a floribus pentape∣talis & seminibus multis racematim in unum caput coacervatis; ergo aptius a nobis reducuntur ad suae sortis plantas, Ranunculos scilicet, quam ad Aconita.

Finis Sectionis quartae Partis secundae.